D-r Trajko Petrovski Miranda Ramova

ROMAN ^HIB THAJ KULTURA ba{o IV klaso

2

Palem ki {kola

Avilo o septemvri. O ~have palem d`ana ki {kola.

-So sinetumene avdive ki {kola? – pu~ena o kjerutne.

-O ~have vakerena, so kjergje nilajeske, kote sine thaj so kjergje ko vakti e

nilajeskere vakancijengo.

O Ivan sine ki plain. Vov odori si klilo te kedel xuxura.O Igor sine ko Ohrid. Odori vov

siklilo te inotilpe. I Tanja hodinisajli ko gav. Voj odori kidija murice thaj a`utisarda ple

dajkose. I Vera sine ano kampo. Voj phirda ke but phuvja.

I Petra thaj i Vita a~ile kjere. Von najle ki len thaj astargje ma~e.

I Kristina sine ki pli vikendica. Voj odori farbisarda i trujalin thaj kerde buti ki bav~a.

Pu~himata

1.Kote naklja e milajeske vakancije o Ivan?

2.Kote naklja e nilajeske vakancije o Igor?

3.Kote dajaningja i Tanja?

4.Kote naklja e milajeske vakancije i Vera?

5.Savi buti kergja i Petra rthaj i Vita ke milajeske vakancije?

6.Kote dajaningja i Kristina?

7.Kote mange te dajanine nilajeske: ki len, ki derjav ja ki plain?

3

Amari {kola

Ake akaja bari, u~i thaj {u`o baro kjer si amari {kola. Trujal i {kola isi La~i thaj

bari avlin. Amen odori kjelaja amenge ko baro dajaniba. Ki avlin isi but {ukar bukja ko

turlikane colorja kotar o sportikano tereni, kote so amen kjelaja amenge odbojka thaj

fudbali, ~ajrale thaj modro lungo skamina, sar thaj vavera ~u~e tana ba{e vavera

interesantna thaj lo{ale kjelimata.

Amari {kola si u`i thaj dudvali. Odori vi von si agija dudvale thaj u`e. Ki {kola

vi agija isi la~i fiskulturno sala. Olate amen keraja gimnastika kana avrijal si {udro

thaj kana phurdel {udri balval. Kana avri si tatipe, amen keraja fiskultura ke {kolakiri

avlin.

Va}aripe(razgovor)

1.Sar si akava baro kjer?

2.So isi ke {kolakiri avlin?

3.Sar si tumari {kola?

4.So isi andre ki {kola?

5.Kote kjelena o sikljovutne ko vakti ko baro dajanipe?

6.Kote tumen kjerena fiskultura kana si ivend?

Bipend`arde lafija- nepoznati zborovi

Lungo skamin-klupa

Dudvalipe -osvetlenie

4

O angluno {kolakoro dive

Avdive si o avgo {kolakoro dive. I Fatima dumutan ad`ikerela sine odova dive.

Voj kjergja jekh buketi kotar o lulugja te del e sikamnake. U{tili ki detharin. Uravgja

pli em{u`i bluza.

I tikni Fatima. prastandili ki vulica karing {kola. Ki late sigjarena em e lo{ale

~have. Savore legarena lulugja. Ki {kola i sikamni baxtalipasa dod`akerel ple

si}aren. I sikamni sikavolamen te kera lafi, te gilava, te ramosara, te ginava thaj te

kjela. E {ukar ~have samasa {unen ple sikamna kana kjerela lafi. I sikamni vakjerel

amenge but {ukar bukja. Ko agor e ~asongo amen lo{ale thaj baxtale d`asa amenge

kjere.

Pu~himata

1. So dingja i tikni Fatima ple sikamnake?

2. So legarena o si}avne ple sikamnake?

3. Sar dod`akerela i sikamni e si}aven ani {kola?

4. So sikavela i sikamni e si}avnen ani {kola?

Sikamnie

-Sikamnie,mangaja tuke but sastipe!

[ungjona o hangija e si}avutnengo,

Baxtalipe , thaj la~ipe

Ko olengo vilo bajrovel.

A voj dikhelolen gudlipaja,

Asaimnasa thaj {ukar jakhencar.

Kotar olakere jakja baro kamipe

Thavdela sar e bare lenjatar.

5

Amaro kjer

I Nata{a thaj olakiri phen i Kezibana ma{kari peste kherena lafi:

Amari familija d`ivdinela ko jekh na but baro , ama la~ho apartmanti. Amaro

apartmanti isiole koridoro, vi~ini kote so isi zaka~alka umlaibaske {eja thaj jekh

sanduko menijenge.

Kotar o vi~ini d`alape ki ku~ina thaj ki gostengiriri soba. Kotar i bajanali rig e

apartmanoski arakhavgjovel i banja tha i soibnaskiri soba. Kotar i gostinsko soba

ikljolape ko balkoni. Odori ponesavofori be{aja amenge amare gostencar. Odori si

ari~ka {udro. Ani gostinska soba isi televizija, duj fotelje, jekh kau~uko thaj jekh

tikno astali.

Phu~imata

1.Vakjar amenge sar si tumaro apartmanti?

2. Kobor sobe isi ko tumaro apartmanti?

3. Kozom banje isi ko tumaro apartmanti ?

4. Kozom balkonja isi ko tumaro kjer/apartmanti?

5. Kana avena o gostija kote be{ena olencar thaj kjerena lafi?

Bipend`arde lafija:

Vi~ini - hodnik

6

Amari familija

-Toni, vakjer amenge kotar tumari familija.

-Amari familija isiola {ov d`ene: mo dat, mi daj, mo papo, mi mami, mi penjori i Marija

thaj me.

-Ki amari familija sako isiole thaj dikhela pli buti. Mo papo vakerela amenge

kotar o puranipa thaj kinela amenge abnaske; mi mami khuvela amenge kalcunja thaj

vakerela amenge paramisa; mo dat kjerela buti ki fabrika; mi daj si daktilografka; me

sijum si}avno, a mi phen i Marija si tikori thaj crtini khan~i ja palem khelela peske ple

kuklencar. Ira}ate savore dikhaja televizija thaj kjeraja lafi-muhabeti. Sa o d`ene ki

amari familija mangajamen thaj isijamen ma{karo amende pa}ivalipe.

Pu~imata

1.Si tut familija?

2. Kozom d`ene sen tumen andi tumari familija?

3. Isi li tut dat, so kerel vov buti?

4. So kerela buti ti daj?

5. So kerena okola d`ene ki tiri familija?

7

I Esmeralda thaj olakiri familija

I Esmeralda si enjaber{engiri ~haj koja so d`ivdinela ple dajaja, dadeja,

bibijasa thaj ple paposa. Ake sar dikjovel olakoro jekh a}arutno dive. Voj u{tela

javinate thovela po muj, uravelape thaj mestini i pa{ljorin. Ke odova vakti olakoro

papo la~arda olakoro pa{ljorin thaj diplija olakere pid`ame. Voj pomo`ini pe dajake,

koja so kerela xaibe sabalukoske. I Esmerelda la~arela o astali trujalo leste sarine

be{ena te xan maro. Palo xaibe i Esmeralda la~arel pe lila te d`al ki sikavni ({kola).

^hivela voj ple lila ko po ranco thaj reselape pe dajasa. Kana avela kotar i {kola voj

khelela peske pe amalincencar. Pale odova i Esmeralda hramonela ple {kolakere

bu}a. Olate pomo{tarela olakoro dat.

E Esmeralda ki pli soba isiola akvarium ma~encar ki pli soba, thaj o dat

olakoro sakovadive parvarola e ma~en thaj menisarel olengoro pani. Kana avel i rat

anglal te sovel voj drabarel ple paposke paramisi, ~umidiniole ki ~ham thaj vakeri

oleske kobor but mangelole, a palo odova u~arel le thaj a~avol o dud. Kana i daj

olakiri dikhela lo{no suno, voj avel ki Esmeralda thaj i Esmeralda delala saberi.

Pu~himata

1. So kerena e familijakere d`ene ?

2. Save obligacije isi e daja thaj e dade, a save isi e ~haven ki familija?

I familija si kupatni kotar o manu{a kote barem isi jekh ~havo.

Bipend`arde lafija-nepoznati zborovi

Pa{ljorin-krevet

8

DIZ THAJ GAV

Ki diz

I Selvija si ki diz. Voj mangel te kinel jekh alavari. Anglal o ru~kos ko dukjane

nane kalabaluko. E manu{a kerena buti, a o studentija si ko fakulteti, a o si}utne

si ki {kola.

Dijalogo:

Ki dukjana

O bikinutno: La~o dive, so mangena?

I Silvija: Na d`anava {ukar makedonijaki ~hib.

Dali d`anena francuski?

O bikinutno: Na, nad`anava francusko ~hib.Ama, tumen d`anena {ukar

makedonijaki ~hib!

I Silvija: But zala. Akana be{ava thaj kerava buti ko Skopje thaj sikljovava

makedonijakiri ~hib. Mangava te kinav jekh alavari.

O bikinutno: Akava si jekh but {ukar makedonijako-francusko alavari. Ale.

I Silvija: Te ove but sasto!

9

Ki mi mamik ko gav

O nilaj nakljam le kori mi mami ko gav. Me mamija isiola {u`o kjer, avlin thaj

trujalin. Trujal o kjer prastana o d`ukel thaj i pisika. Ki avlin isi em vavera kjerutne

d`ivutre: buzni, bali, gurumni, grast, bakri thaj tikne bakre. Ki vave avlin, pali

trujalin prastana turlije zaradije: ba{ne, ~uraja, papina thaj tikne puja. I buzni si

parni, a i bakri vi voj si parni. I gurumni si {arimi, a e tikore puja si galbeno. Amen

sakoja javin a`utisara amare mamika te parvara e d`ivutren thaj e zaradijen. E

pisikake dasa thud ki pijata, a e d`ukleja khelaja amenge ki avlin. Agjaar amen

nakljam e milajeske vakancije ko gav ki mi mami. Odori be{ljam komaj jekh

tekva{ masek.

Pu~himata

1. Kote naklje e milajeske vakancije o ~have?

2. Save d`ivutre von dikle pali trujalin?

3. Kasa von kelgje peske?

Gav

O Salija be{ela ko gav. Vov but mangel te vakerel sar si olengiri avlin.

-Amari avlin si bari. Olate {aj te dikhen: guruva sar cidena vordonja. Ko vorda isi

plugo. Mo dat gatil pet e d`al ki buti, te oril. O grast xala xas.

E khanja pirena ke sa e riga thaj rodena peske haibe. O bali~o si phanlo ki ko~ina.

O d`ukel o D`oni a~hilo uzal o udar thaj ba{ela.

- A soske sis a akala d`ivutre? – pu~lamle amen.

-Amen arakajaolen thaj parvaraolen, soske vi von amen parvaren thaj a`utinen

amenge ki buti. Me em but mangava e bakren. Von si akana e bakri~encar te ~ajron

~ar.

10

Semafori

Ko jekh pro tergjovav

Tumen ~havalen, d`akerava.

Me trin jakha-loli, galbeno thaj hara

Von phandena, phravena o droma.

I loli jakh phenela tergjov!

I galbeno jakh phenela hazari ov!

I hara jakh phravela drom ba{i prekal

Phenela-nisar tari zebra avtijal!

Sigo phiren ko drom!

Tu thaj to amal, ma tergjan!

Anglal o semafori

O tikno Safeti iklilo kherandan thaj a~hilo anglal o semafori. Dikhela sar o

meninenape o dudija thaj sa odova avela leske anglal o jakja sar khelipe.

- Kako so si akaja khelinori? – pu~ljale o Safeti jekhe manu{e so naklja uzal oleste.

-Odova si semafori!

-O semafori motovi amenge sar te nakha i ulica. I loli boja vakeri a~ov, i zeleno

vakjeri kaj {aj te nake o drom.

-Ama ko semafori isi em galbeno bojava. Soske voj si?

-Kana ko semafori ka javil pe i galbeno boja, sakova d`eno trubul te gatil pet e nakel

o drom.

-Ov sasto ,kako!

11

anglonilaj nilaj palonilaj ivend

[tar ber{eskere vaktija

I phuv lela kotar o Kham dud thaj tatipa ba{o d`ivdipe e manu{enge, e

d`ivutrenge thaj e vegetacijake. Nesave kotora kotar i Phuv si potate, a nesave si

poari tate. Ba{i odova ko disave thana si sakana milaj, a ke disave thana si sakana

ivend. Amari phuv si ma{kare duj asavke regionja. Isiola umerena klima thaj {tar

ber{eskere vaktija. Odola si: primavera (anglonilaj) ,milaj, tomna (palonilaj) thaj

ivend.

O anglonilaj nisisarel ko 21 marto, a agorisarel ko 21 juno. O anglonilaj si o

emla~o ber{esko vakti. Ko anglonilaj sa bajrovela, o ka{ta pergjona patrina, o lulugja

pravgjovena. Embut buti isi e gavutnen kop le bav~e thaj ko ain~a ko anglonilaj thaj

ko milaj.. Von arakjen emi{i, salate, gjiv, mumuruzi em vaver. Palo anglonilaj avela o

milaj. O milaj nisisarel ko 21 juno., a agorisarel ko 22 septembro.

I tomna nisisarel ko 22 septembro, a agorisarel ko 21 decembro. O angluno

periodi kotar i tomna si but la~o periodi ano ber{, ama palo odova nisisarel te peren

ber{inda thaj o rakja thaj o detharina avena po{udre, but fori phudela balval. Odova

si signali kaj avela o baro thaj o {udro ivend. O ivend nisisarel ko 22 decembro, a

agorisarel ko 21 marto.

Ko anglonilaj o vakti si but tato. Ko milaj p vakti si but tato. Ako ivend o vakti si

but {udro.

E {tar ber{eskere sezone si: o anglonilaj, nilaj, palonilaj thaj ivend.

Pu~himata

1. Savo ber{esko vakti embut mangea?

2. Kobor traisaren e ber{eskere vaktija?

3. Savo ber{esko vakti si em{ukar?

4. Kobor masek isi jekh ber{eski sezona?

5. Kana nisisarel o anglonilaj (primvara)?

12

So ovela?

O iv ko ain~a

I balbal but phudela.

Ko savo ber{esko vakti si odova? (ko ivend)

O ka{ta cavtinena

I barza ujrala.

Ko savo ber{esko vakti si odva? (ko anglonilaj)

O kham tarela

O orbuzo resljola.

Ko savo ber{esko vakti si odova? (ko nilaj)

O patrina perena,

Perena bare br{inda.

Ko savo ber{esko vakti si odova? ( ko palonilaj)

13

Tromalo vakti

Sa e ~haven isiolen hakaipe ba{o tromano vakti. Ko tromano vakti o ~havo na

numa so {aj te dajanilpe thaj te khelelpeske, vov {aj khan~i em te sikljovel. So ka

mangel te kjerel o ~havo kop lo dajanikalo vakti, odova adhinela kotar oleskere

interesija thaj {ajdipa. Odova so kjerelpe ko tromanikano vakti anela e {haveske

~a~ikane te bajrovel thaj the kjerel ple pobuvlikane interesija.

Pu~imata:

So mangena o ~have te kjeren kop lo tromanikano vakti?

So kjereja tu ko tlo tromanikano vakti?

Bipend`arde lafija:

Tromalo vakti – slobodno vreme

14

Kalendari

\ivesa thaj e masekija (~hona)

Jekd dive ulavelape ko duj dilimija: dive thaj irat. Kana si dive avri sa dikhelpe ,

dudvalo sis a. Kana si irat khan~i ni dikelpe. Akana si dive, nane irat, sa dikhelpe. O

dive karakterizirilpe e: javinasa, opa{odive (mismeri), palomismeri, thaj rakjate.

Efta divesa kejerena jekh kurko. Kurkoskere divesa si:

palokurko (luja)

dujtodi(torniko)

tatra|i

{tartodi

para{tuj

savato

kurko

kurko |ive – sedmica

Masek dive, ~hon |ive - eden mesec

O pa{ ber{ - pola godina

De{ ber{ - deset godini

Kana si dive amen kjeraja buti, a kana si rat amen hodinisaramen.

Kana si ~u~o dive(prazniko), amen agija na d`aja ki {kola.

Pu~himata

1. So kjere tu kana si dive?

2. So kjere tu kana si i rat?

3. Dali si dudvalo o vakti kana si i rat?

4. Kola si o divesa e kurkoskere?

15

O masekija (o ~hona)

[tar kurke kjerena jekh masek. O de{uduj masekija kjerena jekh ber{. O

de{uduj masekija ber{eskere si:

Januaro,

Februaro,

Marto,

Aprilo,

Majo,

Juno,Baredivaj,

Julo,

Avgusto,

Septembro,

Oktombro,

Novembro,

Decembro.

O Januaro si o angluno masek ano ber{; a o decembro si paluno masek ano

ber{. E januaro isiole trijandu jekh dive, a e februaro isiole bi{uvto dive, e marto isi

trijanda dive, e aprilo isi trijanda dive, e majo trijanda dive eap. O masek maj si o

emla~o masek ano ber{. O masek maj isiole trijanda dive. O masek juni isiole

trijanda dive. E masek jule thaj e amasek avgusto isiole po trijanda thaj jekh dive.E

septembro isiole trijanda dive, a e oktombro isiole trijandu jekh dive. E novembro

isiole trijanda , ae palune maseko decemro isiole trijandu jek dive.

Pu~himata

1. Kozom kurke isi ko jekh masek?

2. Kozom ~hona isi ko jekh ber{?

3. Kova si o angluno masek ano ber{?

4. Savo si o engerija (paluno) masek ano ber{?

5. Kozom dive isi e februare?

6. Savo si o emla~o masek ano ber{?

7. Ko savo masek nisisarel te d`lpe ki {kola?

16

Pu~ipe ba{o vakti

Kozom si o sahati kako Zoran?

-De{uduj thaj 15 minutija, Bernat.

-Ov sasto kako, kako Zoran! Taman ka resav ki {kola te d`av.

- A {aj li khan~i te phu~av tut, Bernat??

-Pu~man kako Zoran.

-D`aneja li o merke vakteskere?

-D`navalen {ukar. Agjaar: o vakti merinipes sahatencar. Jekh dive barabar e rakjaja

isi 24 sahatija. Jekh sahati isi 60 minutija, a jekh minuti isi 60 sekundija.

-Bravo , Zoran!

Kozom si o sahati?

La~i javin(detharin)!

Tamn si evta o sahati.

O Elvisi thaj i Esmeralda u{tena ko 6.15 (ko {ov thaj de{upand`),olengiri ~haj i

Sanija, ko 6.30 ({ov em trijanda), a o Zorani ko 7. Von hana sabaluko sarine barabar

ko efta o sahati.

O Bajrami thaj i Fatima kjerena buti kotar o 8 javinate d`i ko 3 palo mismeri.

Von xana maro ko 3.30 (trin thaj trijanda), a e ira}ako xabe len ko 8 sahati.

17

Kjeriba lafi ba{o ber{eskere vaktija

- Jekhe ber{e isiole {tar ber{eskere vaktija, phenela o Alberti.

- D`anava : palonilaj (tomna), ivend, anglonilaj( behara, primvara)thaj o nilaj.-

vakjeri oleske i Elizabeta.

- Kova ber{eskoro vakti embut mangeja? –phu~ela o Alberti.

- Sa e ber{eskere vaktija mangavalen . O palonilaj delamen reslina.; ko ivend

amen lizgaja amenge sankencar thaj kjelaja amenge ko kovlo iv; ki anglonilaj

sa so zeleno thaj sa e ka{ta putarde behara. Katar e sa e riga {unelpe gilja

kotar o ~iriklja. O milaj mangava, soske tegani na d`aja ki [kola. Amare dajaja

thaj dadesa d`asa ko dajanipe.

Pu~imata:

Vaker amenge kola si o divesa e kurkeskere?

Vaker amenge kola si e~hona (masekija) e ber{eskere?

Me sijum dekemvri

Mo anav si dekemvri. Isi man panda duj phralja: oktomvri thaj noemvri. Me

sijum paluno masek ko ber{. Man isi trijandujek divesa. Me divesa si but {udre. O

kham ko mle trijandu jek divesa avela peske thaj but sigate d`ala peske. Na{algjola

pali u~e paharija ivea.

Me divesa si ivale. Ma holjanen e iveske. Vov u~harela o aind`a givea. Khelen

e ivea. Te d`anen ~havalen e ivea but lhelibe anela nasvalibe. Me mangava saste

thaj zurale ~haven. Kana si {udro len tumare lila thaj sikljoven tumare lekcije. Te

oven bahtale thaj {u`e, lo{ale. Ko masekoskoro agor ka anav tumenge o nevo ber{.

18

E ~hona

Avdive avela o Nevo Ber{,

Nevea ber{a! Te pu~hav tut:

Sode ~have isitut? Vaker!

-Si man {ov ~have, {ov ~haja.

I angluni, i Januara,

D`ivdini kana si paxoj o pani.

Laki phen, i Februara,

Vi voj paxosarel o pani.

I Marta balval phurdel,

Pa{milajeski sung anel.

O Aprilo zelenarel

Ve{a, rukha aj vi plaja,

Dromal dikhon palem e grasta

Lien te crden e vurdona.

O Maj putrel e lulugja,

Khelavel tut ando biav.

O aver phral giv baralel

Baredivaj si pesko anav.

O Julio starel pesko luno,

Nevo manro tuke anel

O Augusto si khamutno,

Phabaja thaj ambrola pekel.

I Septembra drakha kidel,

E ~havorre d`an ki {kola,

I Oktobra galbenarel

Le patra aj len peravel.

Muxli anel i Novembra

Thaj la del vast i Decembra.

O iv thaj o paxoj pheren o gav,

So odobor {il!

Tuke phenav:

Sovel i muca le kermusesa,

Aj o rromoro le bengenca!

Akana, prind`ares me ~haven:

Vi me ~haven, vi me ~hejen.

Sol de{uduj ti baxt mangen,

Sorro ber{ von xoro khele.

19

E Draganeskoro kalendari

Ko plo kalendari e naturako o Dragani ramosarda:

“ Ko de{to novembro e Elizabetaja hanavgjum terne kirezija. O ka{t si labardino.

Kotar o ka{t o skamindari kerela mebeli. O ka{t labardinipe em ba{o tataripe. E ve{a

arakhena e ain~en kotar o poplave. E ve{a amen arakhena kotar o namboripa.”

So tu ramisare ko tiro kalendari e naturako?

PALONILAJ

Palonilaj me sijum,

nilaj mandar paldingjum,

Hari tate {eja uraven

Thaj pohari o ivend ad`akeren.

Amen OKTOMVRI, NOEMVRI thaj DEKEMVRI,

Biuravde na be{aja avri,

Sare uravaja po{omalo gad,

~havalen, PALONILAJ si amaro dad.

Iklen kheral te dikhen,!

Na, na, biuravde ma iklen!

Aven amenca ko aind`a ko reza,

Phabaja, ambrola, kale-kale-parne drakha te keda.

Zekir Disforan

20

Ma{kari natura

I natura si amaro kher, odoleske amen valjani te arakala. Jag na valjani te

thara ko ve{, uzal o bare ka{ta. Angle te muka i jag odova valjani {ukar te a~hava.Na

valjani te ~hina o terne ka{ta so enezdan cavtinena. Valjani amen te lo{aramen, a n

ate ~hinaolen. Ni trubul te frdenpe e ~u~e konzervengere kutije, lila em vaver

brlogija(gunoja) , odova sa valjani te ~hudelpe ki korpa gunojeske, a ako nane korpa

tegani ko nesave specijalno thana ba{o gunoj.

Miro dive

Sakoja javin me u{tava detharin, soske amare sahatija ki {kola nisisaren ko 7

sahati thaj 30 minutija. Odoleske sigo thovama, uravama thaj xava maro.

Ki {kola, ko vakti ko baro dajanipe denamen te xas. Ponekana kinava mange simit

poga~a.. Sarine barabar xasa maro kjere. Kana irinavama kotar i {kola. Kjere,

be{ava te ramosarav mire kjerutne bukja thaj xava maro. Me kerava i salata , a mi

phen mestinela i sinijaI thaj sarine be{aja thaj xasa maro. Palo ru~ko mi phen thovela

o ~are. Trujal o pan~ o sahati palo ru~ko mi daj thaj mi daj pijena kafa, a me em mi

phen pijasa soko ja palem xasa gudle.

Amen xasa ira}akoro xabe trujal 7 o sahati irakjate. Iagjate xasa sendvi~i ja palem

tati kajgana kerdi kotar o jare, a ponekana mi daj kerela pica. Angle te ~hivama te

sovav me pijava po jekh tahtaj thud.

Pu~himata

1. Kjerejali tuke korkore sabalukosko xaibe?

2. A`utisare lit e daja ked kjerela xabe?

3. Kjereja lit u nekana korkore tuke xaibe?

4. A`utisare li tu te dajake te la~aherel o apartmani

Lafikjeribe

-Nata{o, so tu xasa ki detharin?

-Javinate me pijav thud thaj xav sendvi~i: maro phutereja thaj kjiral, kroasani thaj

piro{ka. A tu?

-Me but mangav te xav phabaj thaj te pijav soko kotar o emi{i.

-Mefail so tu xasa mismereske(ru~koske)?

Me mangav te xav fusuj, mas korompirencar, pherde pipera , tava rezoski, emi{ija. O

kolompirja mangava te xavolen kjeravde, a nekana thaj pekje.

21

O divesutno programo

7 o saato – So kerel o ~havo?

-Vov u{tel andar o suthan.

7,05: -So kerel palal kodoja p ~hvao?

-Vov vazdel o suthan.

7,15: -Savo ari sikavel o saati?

-Akana o saati sikavel o ari efta thaj de{upand` minutija.

- So kerel o ~avo?

-Vov kerel gimnastika de{upand` minutija.

7,30 –Kaj d`ala palo odova o ~havo?

-Akana avilo o ari te d`al te thovel plo muj, pe vasta,plo trupi d`i ki kustik(ko ma{kar),

ple danda.

7,35 Palo thovipe, o ~havo xuravel pes e {kolake calenca, xukavel pes thaj kana si

efta ~asura thaj trijanda minutija vov thovel pes ki skafidi (meseli) vi xal.

7,45 Akana o saati sikavel o ari efta thaj sarandu pand` minutija. O ~havo ,kana

iklovel kotar i soba, phenel pe dajake :-A~h Devlesa! Aj i daj leske phenel: “D`a

Devlesa, mo ~havo!”

7,55 Kana o Saati sikavel o ari efta thaj pindupan~ minutija o ~havo aresel ki {kola,

thaj d`al andre , andi {kolaki soba. Vov be{el peske kop o than pa{e aver siklovne

thaj thovel lila pi mesali.E siklovna thaj e siklovne lekhen(hramosaren) ,

drabaren(ginaven) den duma ma{kar lende, den anglal kana e siklarna thaj e

siklarne phu~en len.

13.00 Nakhel saati palo saati thaj kana o saati sikavel 13 saati e ~have thaj e ~heja

telaren khere. Avri, po drom kaj si but autora vi vurduna, o ~havo cirikulisarel {ukar

thaj arakhel pes.

13,15 Ko 13,15 amaro ~havo pa{uvel kaj o kher thaj del andre , andi bar. I daj

ad`ikerela les anglal o kher thaj akharel les te avel andre.

13,30 O ~havo thovel pe vasta thaj be{el tele ki skafedi thaj xal. Palal odova i daj

vazdel i skafedi,Palo odova , o ~havo d`al andi leski soba thaj inzol peske, be{el.

Palal trijanada minutija vov astarel te kerel gramatikane thaj matematikane bu}a, te

drabarel thaj te kaljarel.

17.0 Ke 17 saati (pand` ari palo ru~ko) , o ~havo ikljol avrijal andi bar, te khelel

peske avere ~havencar thaj raklenca. Von na[en thaj sportisaren (kerena

sporto) thaj kana si khine, d`an palpale khere.

22

19.00 Kana o saati sikavel o ari 19, o ~havo thaj oleskiri familija thon pe kaj i skafedi

thaj xan.

19.30 Amaro ~havo be{el peske familijasa, del duma but e dadesa thaj e dajasa,

dikhel o programo ki televizija.

Butvar vov d`al ko papo te a{unel purane paramisa. Avel vi leski phen , kaj si

bareder lestar.

20.30 Kaj bi{ saati thaj trijanda minutija, o ~havo d`al te thovel pes palem e

vasta.unre thaj e danda.

21.00 Ko 21 saati o ~havo buxljarel o suthan thaj pa{ljol ando suthan te sovel. Kathe

si i rat akana. Kana putavol o sabavo o ~havo palem d`angad`ola thaj u{tela andar o

than.

23

OHRID

Bolji se te vakjerelpe numa jekh lafi – Ohrid thaj angli tumende ka sikavelpe o:

Ohridsko devrijal emla~o biseri telal amaro tatirigako devel. O fori si emphurano thaj

siole but interesnatno arhiktektura ki amari Republika.

I khangiri Sv. Sofija, o manastiri Sv. Naum – si but importantno ane

makedonijaki kultura thaj edukacija.I samopilovaki kalja arakhadol upral o foro sar

zuralipe katar o angluno makedonijako thagar.

Numa jekh lafi – Ohrid!

Thaj anglal amende ka d`ivdinen o sime kotar o Kliment thaj naum Ohridski,

Gligor Prli~ev – manu{a so but valjani te khandenpe…

Numa jekh lafi – Ohrid!

Thaj sako ka vakeri:-Odova si o d`enemi pral i phuv.

Kiro Donev

24

O Vardari

[unav sar o Vardari thavdela

sar gilavel, sar te phene kerela lafi,

Sa amare ternenge d`enenge,

So mule ko amale plainja.

Gudleste {umolini odoja len

Kotar o brego ko brego o pani d`ala,

Kote so o Vardari nakhela,

Sa ka cavtinel, sa ka bijangjovel.

Cane Andreevski

O Vardari si embari len ki Republika Makedonija.

Pu~himata :

Kotar thavdela akaja len?

Kotar save thana thavdela?

Ko savo devrijal (more) huljola akaja len?

25

Oralno vakjeripe thaj kjeripe

O manu{a ma{karipeste haljovenape prekal o oralno thaj ramonikano

vakjeripe thaj kjeripe. Sakova manu{ isiole {ajdipe te vakeri odova so d`anela, so

gndinela thaj so ha}arela. O manu{a but fori kjerela lafi. Odova trubul sakone

manu{eske bilo terno ja phuro te ovel. O ~have thaj o terne but fori kjerena lafi

ma{karipeste,pobut kotar o pobare thaj o popurane manu{a.

O vakjeripe siklolape korkori pester. Isi but hakaja thaj ~hanija palo kaste

trubul te kjerelpe kafi. Te mangljan pobut te d`ane ba{o odova drabar akala

pu~himata:

So trubul te d`ane ba{o kjeribalafi!

1. Ko kasa {aj te kjerel lafi? ( o phral pe phenjaja…)

2. Koga valjani te kjerelpe lafi? (kana sam lo{ale thaj baxtale…)

3. Kana na valjani te kjerelpe lafi? (kana i sikavni kjerela lafi..)

4. Ko em soske {aj te kjerel lafi?

5. Soske {aj te kjerelpe lafikeripe?

6. Ba{i so na valjani te kjerelpe lafi? (ba{o garadine bukja…)

Elementarno hakaja ba{o kjeripelafi

1. Kana jekh kjerela lafi, o vavera {unena li {ukar.

2. Kana na saglasinejatu khan~esa, ad`iker te agorinel okova so vakjeri, a palo

odova tu kjer lafi.

3. Kana khonik kjerela lafi trubul te dikhenle ko jakja, a n ate dikhe ki aver rig.

4. Ako o lafikjeribe {ukar si tumenge ritalo, arakjen lafi than mukhenole.

26

Kjeriba lafi ba{o palonilaj (tomna)

Jekh grupa kotar o ~have kjerena peske lafi ke {kolakiri avlin. O palonilaj si

ber{eski sezona so avela palo nilaj. Ko palonilaj…”

-Na agjaar! Vakjeri olekske jekh aver ~havo. Odova sako d`anela te vakjeri. I

Sikavni vakjeri te vakjera kaj amen hakjaraja o palonilaj!

-Ake, me ka vakjerav tumenge!- vakjergja o Sudahani. Me o palonilaj hakjardem jekh

javin. Angle te pravav me jakja osetingjum sar o vudara krcinena thaj i balval

fijukinela. Telo mo jatako setinipe {udripe. D`angjum kaj si odova o palonilajeski

balval, soske em ko nilajesko vakti phudela, ama na agjate sar akana. Kana u{tilem

kotar o soibe dikhav avrijal sar perena o ptrina kotar o ka{ta.

I Esmeralda vakjeri:

-Me o palonilaj setingjum kjere. O sobe e kjereskere si {udre , pa odoleske

morandiljam te thara i jag.

-A amende muklje o parno tatipe – vakjeri o Muaremi.

-E me ka vakjerav khan~i – vakjeri o Zorani.

-O palonilaj setingjum ko pobut thana. Ko kurko dikljum ajve thaj mu{mulja, a olende

isi numa ko palonilaj. Ko mo kako ando gav kjerelape ra}ija. Legarena sine em {uke

patrinja kotar o ve{ ba{o ajvanja soibaske.

-Me setingjum o palonilaj kjere- vakjergja i Fatima. Mi daj kjerela sine ivendikano

xabe, a lulugjen kotar o balkoni angjaolen andre ki soba.

I Elizabeta palo odova vakeri:

- Me o palonilaj setingjum ko reza me paposkere kana geljum te kjedav drakha. Me

tegani dikljum i natura thaj dikljum but patrina sar pherena ki phuv : dikljum zeleno,

galbeno, kafeavo,narand`asto thaj save na.

E {kolakoro erzi vikinela e si}arnen te khuven andre ki {kola. Sigjarindoj ko

udara o Toni vakjergja ple amaleske:

- Akana na darava ko ~asi so te vakjerav. D`anava so te vakjerav ba{o palonilajeske.

Te navol sine akava lafikjeribe nane sine te vazdav mo vas te vakjerav ba{o odova.

Pu~himata:

1. Ikjere li ki godi sar setingja o palonilaj o Sudahani, o Muaremi thaj i Fatima?

2. So vakjergja i Elizabeta?

3. So oj vakjergja ba{o palonilaj?

4. So gndineja ba{o vakjeripe e Tonijaskoro?

Kjerutni buti:

Setin tu sar tu dikljan o palonilaj, emangle vakher oralno, a palo odova ramonker.

27

Andinja

Mangavale o {unipe e lenjakoro

Kova so bizo hango giljagja i gili

Mangavale o dive ternipaskoro

Kova so phakargja amaro kamipa.

Mangavalen o galbime patrma

U{tavde amare patemendar

Andinavale o ~ha~utno gudljaripe

Gerdime horeste ko mle damarja.

Mangavalen o nakhavde nilaja

Nasvale palo o kamipe

Mandar d`i ko andinipe

Salde andin neka andinelpes.

Disoran Zekir

28

Ko reizi

D`i ki {kola o Muaremi d`ala autobuseja.Sakoja javin vov ad`ikeri o autobusi

ki autobuska stanica. Tatra|i. O Autobusi reslja. O Muaremi ukljilo, kind`a bileti thaj

be{lja ko jekh ~u~o than.

O Muaremi d`anel kaj ko autobusi ni trubul te kjerel pe lafi but bare krlesa, thaj

ni trubul te frdelpe gunoj thaj e popurane manu{a ni trubun te taren cigare.

Ko autobusi kuvd`a o phurano Bere ikerindoj ko jekh bastoni. O Muaremi diklja

odova, thaj birdem u{tilo thaj muklja lesko piro than te be{ol o phurano Bere thaj

vikingjale:

-Phurea, be{ akate, ko mlo than dajanintut akate.

O papo Bere be{lja, thaj galingja e ~have ko {ero thaj vakjergja oleske:

-Ov sasto, ~haveja! Tu sijan {ukar ~havo, thaj sigurno sijum kaj sijam {ukar si}avno.

-Oja ,papo, me sijum ekselantno si}avno.

Palo odova o papo asandilo thaj kotar o kjefi palem galingja e ~have.

29

O papo thaj o nipo

O papo Zoran thaj oleskoro nipo o Mev~e si sar amala. Ama, ko jek von ni

ha}arenpe. O Mev~e but mangela te dikhel filmija ki televizija.

-Akava film inane ~havenge~- vakjeri oleskoro papo. Thaj sakova dive agjaar ovela

ma{karo lende.

Jekh dive o Mev~e lo{alo vikingja: -Tajsa ka d`av ko bioskopi. Sikavelape filmi

ba{o o d`ukel o Lesi. Ama, nanema amal kasa te d`av ko bioskopi.

-Me ka avav! –vakeri oleske leskoro papo.

-Ama. Odova film inane e paponge!- vakjergja oleske o mev~e.

-[aj, {aj! Asandilo oleskoro papo. [aj soske sakova papo sine ~havo, ao nipija na

sine papija, vakjergja oleske o papo.

O ~akali Pejo, o papazi thaj i alva

Kandinela sine o pejo nesave papazeste. O papazi,sar papazi but fare kerela

peske sine alva.

[ukare ama, jekh dive kergja tano poput kota so {aj sine te han e Pejoja, ta

komaj ekva{ a~hili lenge. Kit e nah al la o Pejo i a~havdi alva korkori kda ka ikljovel o

papazi d`igde ki buti, akava kovi~aringja (razmislngja) tano te daravel e Pejo disoja

thaj phengja leske:

-[un ternoreja. Me ki alva ~hivgjum drap(otrov).

Te na hohavel tut to akali te ha bizo mande, soske ka otrujnentut (drapinkeretut).

Akhargje le tane e papaze ki khangeri te krstinel , ko grobija te giljavel, te

parunel nekas, a o Pejo a~hilo tano korkori khere thaj ujduringja tano te hal korkori i

alva, vi{vanalo (sigurno) kaj nisavo otrov na ~hivgja o papazi olate. A kit e {aj te

opravdinelpes anglal ko papazi thaj ov ujduringja tano jekh lokhi buti.

Sar so pharavela sine ka{ta ki avlin, u{tilo phaglja iradikane e desto e

tovereskoro, gjelo halja i alva, thaj gjelo ponadari te phagel ka{ta phage destoja.

Keda pribiringjapes o papazi thaj diklja kaj i alva haljala o Pejo, {urukergja te

ko{elpes thaj te ako{el le, a o Pejo {urukergja te pravdinel pes.

-Phagljom – phenela o desto e toverestar, thaj darindor ten a ko{etut mancar thaj

mareja man, faisalingjum te otrovinav man, pa adaleske haljum i alva.

O papazi asandilo, thaj ako na sine leske asajbaske, a prostingja e

Pejoske thaj e duje zijanenge so kergja len leske ko akava dive.

Stale Popov

30

O bakhrari thaj o ruv

Sine peske jekhvar jekh bakhrari kova so arakhela sine peske bakhren. O

arakhibe bakhre sine leske monotono. Aadaleske, ov dengja pe godi sar te ovel

leske pointeresno.

Jekh dive, prastandilo d`i ko gav thaj ~hingargja: “Ruv! Ruv!” Sa o gavutne

prastandile te pikaren leske thaj te mudaren e ruve. Numa sigate dikhle kaj o

bakhrari khelgja peske lencar perjas.

Pala adava, jekh dive, ~a~e avilo jekh baro, kalo ruv, thaj o ~havo {urargja te

~hongjarel: “Ruv ! Ruv !”

Numa, ko akava leskoro ~hingaripe na iklilo khonik taro gav, a o ruv astargja

thaj tasavgja sa e bakhren.

Miletikani paramisi

Phuri thaj phuro ando ve{

Jekvar o phuro vakergjas e phurijake:

-Phurie, aj te d`as ka{tenge!

Lile o gono xamnasa. Cidind`e. gele ando ve{.

Ututum i phuri {ungja vareso ~alavdilo, i ~har bangili.

Darandili i phuri. Dinijas pi{ta.

-Ri~ini, ri~ini phurea!

-Ri~hini li? Kaj si?

Eke okote- andi ~har!- pengjas i phuri.

Dikhel o phuro, dikhel… Na vast, a pakh sikavelpes.

Ulo ~hiriklo-kosos.

31

Makedonijo

Kji tute bijandilum

Tute thaj d`andipe pherdilum

Ov sasti tuke Makedonijo.

Ko tromakeribe

Lulugja bajrovena

Ko kjera ~have bajrovena

Ko khera maj baxtale.

D`ivdipe, d`ivdipe tuke mangava

Milja, thaj milja ber{a

Ko tromakeripe te nakhe

Makedonijo miri bijandi phuv.

32

Nevo, nevo ber{

Nevo, nevo ber{

Ker so ka kere

An amaenge misafiri

E paho papo khere.

Te avol amenge so sigo

O le ka d`akerav,

Leskere angaljate te be{av,

Paramisa te {unav.

Vov amende {aj te be{ol

Dajani te kerol,

D`anaja kaj bizo gudle

Thaj gudlimata nae te avol.

Nesave bipend`arde lafija:

Paho papo –Dedo Mraz

Dajani te kerol- da se odmori

33

Bijav

Khoni mandar majlo{alo nane

Khoni mandar majbaxtalo nane

Sastro ovava

Sigate me angaljate

Pherdo nipora ka oven man!

Sahno ber{ me buti dive rat kerava

Bare bijaveske love me kedava

But misafirja me akharava

Dosti du{mani mo lo{alipe te ulavel!

Aven amalalen arka den man

Muzika te astara

Vile te lo{akerel

E borja thaj d`amutre

Ola te kheljaren!

[u`i ruba, kjustekja, pand`engere

Me kinava hem asva ~horava

Mi naj{u`i bori horo kana ka cidel

Sarinengere

Jakha upri late ka oven!

D`amutreske, me bare ~haveske

Parni ruba me lava

Dadeskoro mur{ ov ka ovel

D`iber{e man hem me romnja

Ov but ka lo{arel!

Han pijen misafirlalen

Khelen giljaven

Me matiljum lo{atar

Bori, ~hajake ko than me dod`akjergjum!

Sevdija D. Abdulova

34

Ivend

Ivendeske si but {il. O iv si xor. O ~have ikljoven ko iv thaj khelen peske lesa.

Keras amenge ivale manu{en Peravenapes ko iv. Keras topke ivestar.

Ando ivend o manu{a uren pe thuvle {eja. O khera ivendeske si u~arde ivesa,

a o lenja marxonen.

[ukar si ivendeske khere tatipnaste. O phure manu{a vakeren amenge

paramisa irat.

D. Aliev

O Nevo ber{

Avdive ki amari {kola ka dod`akeras o Nevo ber{. Odova si agjate baro ~u~o

dive sa e ~havorenge. Odova vikinelape Nevo ber{. O ~have agjate mangjena te

la~haren i elka. Voj {aj te ovel u~i d`i ko plafoni, a {aj te ovel em potikni. O ~have

phandena ki elka turli lampionja, khelibnaskere bukja,bonbonja thaj vaver bukja.

Amen pulinaja i elka ani {kola. Voj bajrola ko ma{kar ke {kolakiri avlin thaj but

si {u`i thaj u~i. I d`ivdi elka turli khelibnaskere bukjencar. But mangaja te ovelamen

ki avlin elka. Avela o Papo phao. Vov anela amenge pherdi trasta(gono)

khelibnaskere bukja thaj deipa. O Papo paho sakone ~haveske dela deipa: nekase

dela kukla, nekaske lil, nekaske kalemi, nekaske ~ukulada.

Sarine lel peske deioa. Kana o Papo phao dingja sa o deipa e ~havenge, vov dingja

panda jekh sevelji deipasa e amare profesorenge. Sarino ola sine bahtale lptar o

Papo phao ba{o {u`e deipa. Palo odova sarine amen kjelgjam ko krugotrujal i elka

thaj gilagjam never{eskere gilja.

35

DUJ AMALA

Jekh dive ko ve{ phirena sine peske duj amala. Angla lende iklistili lenge jek

bari ri~ini. Jekh olendar lelja ten a{ol, thaj uklistilo upre ko jekh ka{t, a o dujto a~hilo

ko drumo. Na a~hilo leske khan~i so te kjerel – frdingjape ki phuv pa{lilo thaj

kjergjape kaj si mulo.

I ri~ini ali uzi leste thaj ljelja te gu{kiniole , a vov kjergjape kaj ni di{il. I ri~ini

khandija oleskoro muj, thaj gndisarda kaj si mulo thaj gjeli peske.

Kana gjeli podur i ri~ini, o amal oleskoro uljilo kotar o ka{t thaj lija te asal.

-Phen mange, so vakjergja tuke ko kan i ri~ini?- pu~ljale o amal.

- Phengja mange kaj lo{no manu{a si okola, so ko emparo kana sijan mukjenatut

korkore!- vakjergja oleske vov

Lev Tolstoj

Miletikano proverbo: O amal phengjargjola ko zori.

Pu~himata

Kote d`ana sine o duj amala?

So iklistilo angli lende?

So kjergja jekh kotar o amala?

So kjergja o dujto amal?

Kaske postapke pobut mangeja? Soske?

So kjergja i ri~ini?

36

Labaripe bari thaj tikni bukva({abdi)

Kotar odova so sikljilam ko anglutne klasija, d`anaja kaj i angluni bukva ramolpe ko

akala ~hanija.

1. Sakoja lafjori nisisarelpe bare bukvaja.

Misal: Avdive si o vakti khamalo. Ko devel nane nijek buluti. O ~have lo{arenape.

2. O anava thaj o angloanava

Misal: Dragan Stojanovski, Imer Salievski, Mile Bilbilovski, Elvis, Bislimovski,

Akeksandar makedonski eap.

3. Palo pu~avutno thaj palo izvi~niko kolesa so agorilpe jekh lafjori, a o angluno

lafi kotar i avutni lafjori ramolpe bare bukvasa:

Misal: So vakjergjan leske? – Vakjergjum leske te d`al peske kjere.

4. Palo duj nutke, kana ramolpe citati ja ulavni lafjori so bi nisisarel bare

bukvasa:

Misal: O phuro avilo pa{e uzo plo ~havo thaj vakjergja oleske: “ Ka prostinav tuke

sa so kjergjan, ako irinejatut kjere”.

5. O anava kotar o geografikane terminja: plainja, devrijala, gava, dizja em vaver.

Misal: Skopje, Vardar, [uto Orizari, Topaana, Drizla, Sredorek, Pelagonija,

[ar Planina, Ohridsko ezero , eap.

6. Bare bukvaja ramonenape o anava e ra{trengere, e nacijengere, e

revolucijengere, e u{timaskere, e bunengere eap.

Misal: Makedonci, Romi,Srbi, Crnogorci, Albanci, Turci, Makedonija, Srbija,

Ilindensko Vostanie, Timo~ka buna eap.

7. O ramope ko korice e lilengoro, `urnalengoro thaj revijengoro.

Misal: “Amalipe” ,”Na{ svet” , “Dnevnik” , “Vreme”, “Ve~er” eap.

8. O anava e {kolengere, bibliotengere eap.

Misal: Ou ” 26 Juli”, Biblioteka “Bra}a Miladinovci” eap.

37

I bari {abdi

-So ramosare Sali?

-Ramosarav lafi so markinisarel nesavo anav.

-Odova me da korkori dikhava, numa naj mange khan~i jasno.

-Sa o lafija ramongjan tikne {abdikaja(bukvaja), numa o lafi Alija bare {abdikaja.

Soske agjaar?

-Soske odova si tiro personalno anav.

-A [eherezada?

-So [eherezada?

-Agjaar me vikinama. Em odova li si peronalno anav ?

-Oja .

-Em valjani te ramonelpe bare bukvaja?

-Ba{ agjaar. O personalno anava e manu{engjere ramonenape bare {abdikaja.. Thaj

na numa odova.

-So phanda, Nikola?

-E bare anglune {abdikaja ramonenape o anava e gavengere, e dizjengere, e

lenjengere, e plainengere, e ra{trengere, e nacijengere…

-But, bre, Nikola!

-But, ama sar! Thaj ten a bistre: e bare anglune {abdikaja ramonenape sakoja nevi

lafjori.

-Ka ikjerav ki godi. Ov sasto.

38

Baro dive

Muzo thaj i Magbera gele gosti ko Pripep, kaj po daj~o. Odova sine kar{i 11

oktombro. Sasti diz sine ukrasime flagonencar. Em ko kjer ko Tairi sine nekobor

flagija. Mo daj~o o Sali sine partizani ,vov margjape e bugarsko thaj germansko

fa{istencar. Kana oleskere nipora kotar o gav avile oleste gosti, vov sine but lo{alo.

E, ba{ {ukar so avilje, avilen ba{ ko vakti. Avdive amari diz kjerela baro dive

11 oktombro. Koa kava dive 1941 ber{ pharili i avgo partizansko pu{ka ki

Makedonija. Odoleske o 11 oktombro si sar o dujto Ilinden.

Panda o daj~o Sali na agorisarda, ki diz {undile ohajraribe kotar o pu{ke thaj

rakete sasti rat.

Ako dikjena o teksti ka dikhen kaj o personalikane anava: Muzo, Magbera , Sali,

Prilep si ramome bare {abdencar.

a) O anava e ra{trakjere thaj o nacionalno bare divesa:

Misal: Odova sine 11 Oktobro.

Prvi maj si baro dive e bukjarnengo.

Bare {abdencar ramosara em o religiozno bare divesa.

Misal: Kana avilo o Gjurgjovdani

O ve{ uravgjape zeleno {ejencar.

b) Bare anglune {abdikaja ramolpe o avgo lafi kotar e istorijakjere hepeningija.

Misal: Kana nisisajlo o maribe vov gjelo partizani.

Odoleske o 11 oktombro gndilpe kaj si sar dujto Ilinden.

v) Bare anglune {abdikaja ramonpe o dodine so ikljona kotar o personalno anava.

Misal: Em ke Zoraneskoro kjer sine vazdime nekozom flagora. Avdive legarava e

Verakiri setra.

g) O isthanardine Tumen thaj Tumaro agjate, ramosara bare anglune {abdikaja

kana kjera nekasa lafi so respektirinale.

39

Gudlije sikamnie

Lijam Tumaro lil thaj but lo{ardilam. But si amenge {ukar kana {una kaj sen

la~e sastipaja.

Bi~ala Tumenge but sastipe thaj Tumenge mangasa sigo te sastoven thaj

palem tirinentumen amenge.

Sastipnaja

Tumare si}avne

Uzal o isthanardine Tumen thaj Tumen bare anglune {abdikaja ramosara thaj

olengere forme ( Tumaro, Tumare).

Savali:

Drabarker {ukar akala lafjorina:

Ko akala lafjorina isi but {tampime ban|ipe so valjani te labaren bari {abdi.

Ramonsar ki tumari tetratka o teksti sar so valjani bizo bangjipe.

Ko 1 maj sijuma sine ki bitola. Ko nacionalnomuklipaskororo maribe mudardile

but manu{a. Akavada ber{ but {ukar kjergjam o nevo ber{. Ljeljam ud`ile e

ljubeskoro grast thaj geljam te keda ka{ta.

Gudlie sikamnie, baxtaraja tuke tiro bijando dive thaj mangaja tumenge baro thaj

baxtalo d`ivdipe. Amen sijam tumenge but naisutne, soske tumen sakana sijena

sine {ukar amencar, thaj kotar tire jakja dikhelapes sine baxt thaj {u`ukaripe.

Tikne {abdikaja ramolape , ako nesavo op{to anav be{el anglal o personalno

anav ramolpe tikne {abdikaja: majstor Mile, doctor Nikola, gospodin Kostov.

Tikne {abdikaja ramonape o anava e turli religiozno, socijalnikane, politikane thaj

vavera mi{kope; e anava kotar e divesa e kurkeskere, masekongere, ber}eskere

sezone, turli istorikane epohe, e riga e lumijake (svetoske); palokurko,

torniko(dujtodi), tetra|i, tetra|in ({tartodi), para{tuj, savato, kurko, januaro, februaro,

milaj, ivend, phurano veko, ma{karuno veko, khamali rig,

Bipend`arde lafija:

Lafjorin –re~enica

Savali : zada~a

40

Ko pazari

Ko Skopje isi nekobor pazarja. Odori o gavutne so avena kotar o gava

bikinena taze emi{ija, zarzavatija, jare, kiral, patlixawa, phabaja.. O pazari kerela buti

svakova dive, ama savatone thaj ko purano kurko isi embit roba, em manu{a so

kinena. Ko pazari isidu}awa kote so bikinelape maro, mas thaj ma~e.

O Slave: Kobor si o spanako?

O gavutno: Pinda denarja.

O Slave: A kobor si o fusuj?

O gavutno: [el dinarja.

O Slave: But si ku~. [aj li hari poeftino.

O gavutno: Ako kine pobut – oftovarde{ denarja.

O Slave: Merin mange trin kile gravo, pan~ kile spanako thaj trin kile purum.

Kobor si? Kobor ko{til?

Merin mange trin kile purum.

41

Emi{i

Phabaj drakha limoni prune

Ambrola portokali banana ~irez

Bostano kavuno jagode breskve

Zarzavatija

Boranija sir krastavica paprika

{ah (armin) {argarepa purum gra{ako

Dali si o kavuno, o bostano thaj o patlixano emi{i ili zarzavati?

Kobor ko{tinena o phabaja?

Pinda denarja.

But si ku~! [aj li poeftino?

[ukar, saranda thaj pan~ denarja.

Merin mange jekh kilo.

A kobor si o drakha?

Trijanda denarja o kilo.

Merin mange trin kile.

42

E Iljazeskiri bav~a

E kako Iljaze isiole bari thaj {u`i bav~a emi{encar. Vov sakana si odori thaj

dikhela e emi{ikane ka{ta.

-Kako Iljaz, save emi{ikane ka{ta isi ki ti bav~a?

-Ki miri bav~a isi: amrola, praske, prune, ajve, kajsije thaj vavera emi{ikane ka{ta.

-Me sakova dive e ka{ten honavaolen, makhavaolen kire~i ~hinava o {uke ka{ta

olendar, prskinavalen te bi arakhavolen kotar o bila~e insektija thaj kerava em vaver

buti trujal olende. Odoleske ola {ukar bijanena. Ko palonilaj kjefeja kjedava o reslina.

-So kereja doborom reslinencar, kako Iljaz?

-O reslina kjedavaolen thaj bikinavaolen ko kurko, a jekh kotor olendar arakhava

mange bare jevendeske.

-Kako danijel, akava ber{, te kjede embut reslina!- vakjergjum leske kana ljelum te

d`av mange.

-Ov sasto but!- vakjergja mange vov.

Elvisi but mangela zelenjave

O Elvisi but fori vakjerela so but mangel zeljenjave. Jekh fori phu~ljamole soske

doborom but mangela zelenjave, a vov vakheri:

-I armin (o {ah), i loli repa, i purum, i sir, e pipera, o patlid`anja thaj vavera zelenjave

si but {ukar xape thaj si but labardine ba{o sastipe e manu{engoro.

Nesave olendar xanape fre{ ki salata, a vavera kjeravenape. Von e xabeske dena

specijalno aroma thaj {ukaripe.

- A d`aneja li kotar amen therinaja e zelenjave? – phu~ljamole.

- -Odova sako d`anela: e zelenjave arakajalen ani zelenjavakere bav~e. –

vakjergja vov.

43

O Ruv thaj i muca

I phuv si u~hardi parne iveja. O ruv prastala akari-okori thaj na d`anel kaj te

garavelpe . Thaj kotar i dar tinanela.

I muca: Kaj na{eja ruva kjirvea? Soske sijan teli dar?

O ruv: O avd`ije thaj e bakrad`ije rodena man. Na {uneja li o ba{ibe e

d`ukljengoro? Muco, molinavatut, garav man khatende. Ka u`aren mi mortik.

I muca: Khuv andre ko kher. Mo gazda si but {ukar manu{. Pakjava kaj ka `alineltut

ked sijan ko zori.

O ruv: Sar te te khuvav keda angle nesavo dive ~o~d`um lestar jekh bakro!

I muca: Tegani prasta d`a ke kom{ijaskiri e Ristoskiri plevna.

O ruv: Na, na darava. Persi xaljum leskere xere.

I muca: Garavtut ke Vasileskiri avlin.

O ruv: Odori da darava te d`av. E vasilestar xaljum jekh bakro….

I muca: D`a birdem ko kako Gele!

O ruv: Erati thasavgjum oleskere tikne guruve…

I muca: E kjirvea, kana si agjate, so rodea mandar a`utipe? So kjeravgjan, odova ka

xas tuke!

Miletikani paramisi

44

Romano kher

Harjalipe sakone thaneste,

Ka{ta baharencar pherde

Lulugja lole renkencar

Parne divesa

E Romenge avena.

Upri jekh bairi

Pa{e d`i kham

Jekh kheroro sima sikavela

Kobor si garvsijalo

Leskere duvarengiri renka vakerela.

Vunato vi harjale si ola

Dajakere renkerde si makhle

E khereskiri atma nane akate

Pe dajakere thanende si

I loli u~arin ko kher

Giljavela e romane ni{anenge E adetenge, e bijavenge.

Ki avlin nuria taro badal khuvena

O ba{no i javin anela

Ki tikni ka{tunali ba{avin

O phure mami thaj papo

Be{ena

Lengere jakha

Upre ko badal si

O kher si lengoro barvalipe

Lengiri atma lengoro sakovadivesipe

A leste pherde vasta pakjiva

Kaj jekh dive ka resen pep e dajaja!

45

O amala e romengere

Tumen ~havalen, den li tumen godi ko si o bare amala e romengere? E

manu{en isi but amala, ama xari si asavke amala sar so si e romengere. Kote

rodena o roma piri baxt? Ola e vordonencar phiren diveskoro. O vordon thaj o grast

si sa e romencar. Pala ko vordon prastal o d`ukel (o rikono).

Aver amal e romengoro si o ve{. Ov garavel e romen kotar o balvala. O ve{ del len

ka{ta te tataren pes thaj te keren peske xabe.

O roma putren ple cares d`i ki len . Oj den len pani. Manu{ bi panjeskoro

na{ti. Ando {udre divesa o najbaro amal e romengoro si o kham. Ov takjarol o

vogjori olengoro. Kana isi kham o manu{a si lo{ale.

E, ~havalen, akana {aj li te phenen kola si o bare amala e romengere?

D. Aliev

Phu~iba:

1. Soske si o ve{ amal e romengoro?

2. Kola si o bare a,ala e romengere?(o kham, o ve{, o pani, o grasta, o vordona,

o rikone).

46

ANAVJORA

Sako tumendar d`anela so si akala lafija: Maro,pani, kjer, astali, luno, kalemi,

vordon, aeroplani eap. Sako kotar akala lafija anavkjerela nesavo {ej. Agja ko missal

o maro anavkjerela jekh {ej kova so ovela kotar o u{ando varo, palo odova

pekjelape ki bov thaj kjed pekjovela amen asale; o lafo kalemi anavkjerelape e

{eeja kova so slu`ini ba{o ramope eap.Agjaar o manu{a anavkjerela sakova {ej

kolesa isiolen buti ja palem , ja palem so diklele thaj phengjargjele.Numa von na

anavkjerena numa e {ejen, em e su{testven thaj e naturakeren ~ipoten thaj turli

avera bukja, na numa so {aj te dikhaolen, a em na{ti te dikhaolen, nego numa {aj te

osetinaolen, te gndinaolen thaj te phend`araolen. Ake egzamplija:

ba{o persone: dat , daj, sikavno, gavutno, bukjarno

ba{o d`ivutre thaj phak{e: d`ukel, muca, xer, gras, bakro,ruv, khajni, papis, ~irikli,

kartali;

ba{o naturake ~ipote: tunjariko, irat, dud, tatipe, {udripe

ba{o emocije: baxtalipe, d`unaipe, dukh, , nasvalipe, lad`avipe, dar;

ba{o funkcije: prastape, giljavipe,sikljovibe, xutipe,khuvipe, asaipe, eap.

So si anavjora?

O anavjora si lafija kolencar anavkjerenape o su{testvija, o {eja thaj vaver khan~i so

{aj numa te gndinaolen.

Okola anavjora kolencar anavkjeraja e su{testven ja e {ejen, so [aj te dikhaolen em

te astaraolen, so si ~a~ikane, vikinaolen konretno anavjora.

Ko missal: pend`era, guma, skamin, guruv, mur{.

A okola anavjora kolencar so anavkjeraja khan~i so {aj te gndina vikinaolen gndimale

anavjora.

Ko missal: gnd, pa}ape, baxt, d`unaipe, daripe eap.

Savali

Kjerajkjeren korkore te arakjen de{ personalno anavjora, de{ ba{o d`ivutre thaj

pak{e, de{ ba{o turli {eja so {aj te dikhalen , a de{ ba{o avera bukja so {aj num ate

gndinaolen. Vakeren save si anglune trijanda anavjora, a sabe si o palune de{

Bipend`arde lafija:

Anavjora- imenki

47

Ulaipe e anavjengoro

O anavjora ulavenape ko duj bare grupe em odova ko: op{to thaj personalno.

Op{ta anavjora

Ake nesave asavke anavjora: grast, ka{t, kjer, ambrol, sal~in, bagremi,

phabalin, ~havo, d`uvli, vudar, d`ivutro, {o{oj, patrin, ra{tra, diz, gav eap.

Anava kola so markirinena su{testvija ja {eja kotar o jekh tipi vikinaolen op{to

anavjora. Von ramonenape tikne {abdikencar.

Phend`ar o anavjora ki akaja gili:

So si o ivend?

O ivend si g’ndimi anavjori O ivend {aj te vikinelpe:

D`uvlikano jeri. Sne`ica

Ivendese parnjovena: Studenica…

O kjera, A, {aj em nesavo vaver anav te ovel.

O ulice, E palem,

Ain~a, nane mange u`o

O gavutnikano ploto… Soske vikana agjaar?

Personalno anavjora

Odola si ulavne anava kotar o turli su{testvija ja {eja;

1. Anava e dizjengere thaj e gavengere, e lenjengere em e plainengere,

thanengere thaj avera geografikane anava: Skopje, Bitola, Vardar, Pelagonija,

Me~kin Kamen, Ohridsko Ezero.

2. Anava e manu{engere: Stojan, safet, Elvis, Dragan, Angelina, Goce Del~ev,

3. Anava e d`ivutrengere: [arko, Lisa, Siv~o.

4. Anava e lilengere, `urnalengere thaj revijengere: Dnevnik, Vesnik, Nova

Makedonija, Na{ Svet, Krpen `ivot.

Bitola si anav jekhe dizjakoro em numa odole dizjako, zna~i odova si

lakoro personalno anav. O anavjora so markirinena o personalno anava ulavne

su{testvengoro ja {eengoro vikinaolen personalno anava.

Kote em te arakjovgjona , bilo angle, bilo ko ma{kar ja ko agor ki lafjori

o personalno anava ramonenape bare {abdikaja.

48

Ko missal: Erati i Suzana avili korti mande.

Taesa amen ka d`a ki Bitola.

Konkretno anava si: o manu{, d`uvli, mami, khajni, , a apstraktno anava si: volja,

lo{alipe, d`ukavipe, {ukaripe, zuralipe, avsastipe, drabaripe.

1. E anavjora kotar o d`uvljano jeri isiolen agoripe – o: ma~o – riba, oven –bakro,

prase- balo , ku~e - d`uklo itn.

I anavjori den –dive ko butipe glasil: divesa. E numerosa: dva dena (duj

divesa ) , a i anavjori : pes (d`ukel) ko butipe glasil: d`ukela.

2. E anavjora kotar o d`uvljano jeri isiolen jeri silen jeri , a silen agor – i : ovca -

bakri , ku~ka- d`ukli, ptica -~irikli, sviwa- bali eap.

I romani ~hib pend`arel dij jerija: mur{ikano thaj d`uvlikano jeri. O anava kotar o

mur{ikano jeri agorin ko – o, a e anavjora kotar o d`uvljano jeri ko –i.

O ednoslo`no anavjora kotar o d`uvljano jeri ko pobaro numero ~hanija

kherena butipa e sufiksencar : -nja, -ka,-ja, je, , ta, go{nja, lennja, pennja,

menja,panja guruvnja itn, ~urika, ko{ija, phovja, puvja, pirostije, vasta,itn.

Kana o xarne forme kotar o personalno anavjora labarinpe ko zna~enje

plesutno. Palo anavjora so ana~in jeripe von ramonpe ulavne kotar i anavjori: tatko

i (o dat lakoro,majka ti i daj lakiri, zet ni o d`amutro amaro i sl.

Ko anavjora isi duj gjende: jekhipe thaj butipe.

Pu~himata

So ozna~inena o anavjora?

So ozna~inena o op{to anavjora?

So ozna~inena o personalno anavjora?

Ko savo tipi anavjora perela akala: Jana, vardar, Makedonija, Vasilica?

Ba{o save anavjora vakjeraja kaj si konkretno, a kola si apstraktno anavjora?

49

O dodine thaj olengoro labalaribe ki lafjori

GAV

Uzal jekh u`i plainaki len,

Arakhadol amaro gav,

Sar tikni kartaleski juva,

ma{kare ka{ta garavdi.

Ma{kare gav si gumno buvlo,

Kote so ko nilaj o giv vr{ilpe,

A pale odova, ko bare divesa,

Baxtasa o horo phagjarelpe.

Ko agor e gaveski si parno kjer,

D`i oleste si i nevi {kola-

Kote so avgo drom osetijem i baxt,

Kote so avgo puti sikljiljum i bukva.

Lazo Karovski

Pu~himata

Sar vikinenape o lafija so si kjaljarde ki akaja recitacija?

Ki savi grupa lafija von preperena?

Ikjer ki godi: O dodine si lafija kolencar so vakjerelape o vi{i{te e {ejengoro thaj

e ~ipotengoro. Olen ulavajolen ko: deskriptikane, relativnikane, isthanardikane thaj

gjendikane dodine.

1. E deskriptikane dodinencar daja deskripcija (opis) e {ejengoro. Olencar

markirinaja o olengere turli vi{i{te so ikljovena korkori olendar: tikno kalemi, bare

manu{a, tare piperja, parno d`ivindo, galbeno d`ukel, gogjaver si}utno..d`ungali

romni.

2. O relativno dodine markirinena o vi{i{te e {ejengere, e su{testvengoro thaj

e ~ipotengoro so labarinenape ko vaver [ej, roes vakjeripe o materijali sostar si

kjerdo o {ej . Prema odova o dodine [aj te oven:

50

a) mateijalno: ka{tuni lungo skamind,sumnakuni angrustik, d`amesko tahtaj,

po{omale kalce, ka{tunali roj.

b)plesutne: dajakoro manglo ~havo, gavutnikani ~e{ma, {kolakiri avlin, plainaki len,

dadeskoro kjer, E Elvseskoro phral eap.

3. O genjale dodine sikavena o relacije e {ejengoro ki s’ra. Kjerenape kotar o

genja: avgo, dujto, trito, {tarto, pan~to, eftato, {elto eap.

4. E isthanadine dodine zna~inena plesutnipe e {ejengoro prema nesavo d`eno:

miro, mire, tire, lesko, lakiri, amare, tumaro, tumare, olemgiri, lakiri;koborikane thaj

kvalitativno nijansa: asavko, gasavo,asavko, gasavo, nesavo, savo na, odoborka

ga~i, akate preperena thaj e pu~imaskere: savo, sar em, sa, savore, agja, vaver, i

vaver.

Komparacija e dodinegiri

O deskriptivno dodine {aj te komparinenape ( xor, poxor, emxor). O

deskriptivno dodine isiolen duj forme ba{i komparacija: komparativ thaj superlative. I

fundavni forma si o pozitiv, kotar so cidela ki komparacija ma{karo duj thaj pobut

{eja.

pozitiv komparativ superlativ

u~o (visok) pou~o (povisok) emu~o (najvisok)

zuralo ( silen ) pozuralo( posilen) emzuralo (najsilen)

la~ho (dobar,ubav) pola~ho (poubav) emla~ho (najubav)

baro (golem) pobaro (pogoem) embaro (najgolem)

Pu~himata

So si dodini?

Kana embut labardinenpe?

Kjer lafjora kote so ka labardine akala dodine: miro, dajakere, mrzavalo, ka{tunalo,

phurano, selikano.

51

Ramonipe gjende lafencar kotar o 100 d`i ko 1000

O gjinde si lafija kola so markirinena o koboripe savo so {aj te ovel gindo

durustalo (duj, de{, {el, tri{el) ja popa{e durustalo (trin-{tar, bi{d`ene) O gjinde

{aj te oven d`enovalo thaj bid`enovalo.

Savali:

D`enovker o gjinde: de{, de{ujek thaj pan~

Ambolde o lafjora, a palo odova e arapsko gjindecar isthanarolen e lafencar:

Nakljam 125 km. A~hile amenge panda 25 km.

Drabardem 27 patrina, a e lile isiole 200 patrina.

Toni si bijando ko 1995 ber{.

Phandavne – Svrznici

Savi funkcija isi e pocrtime lafen ko telune lafjorina:

O Elvisi thaj o Toni si phralja. D`a kin ekva{ o kilo kiral ja ka{kavali. I Marija avili

ko vakti, a o Samija avilo ge~i.Hond`am , ama na arakljam teli phuv pani.

Sar te kjerav lafi, kana tumen ~hinavenaman.

O kaljarde lafija naneolen korkoripeskere karakteristike ki lafjorin.

O phandavne si kjidimatine lafija kola so phandena ulavne kotora kotar i

lafjorin.

O phandavne se: a, ako, ama, va, xem, ja, ni, numa, pa, ta, sose, bilo, bizo, va,

ba{o, osi tem kova so eap.

Bipend`arde lafija:

Phandavne – svrznici

52

Akanutno vakti PREZENT

Dikh {ukar akala slike thaj vakjer amengje olengere funkcije so sikavde olende:

O kova~i kovini I phuri mami khuvela

O ~havo sovela

HORO (oro)

O duduko gudlo ba{alela

O davuli marela

Anglal i {kola,

O ~aja oro kjelena.

Akanutno vakti vakjerela o kjeripnalo asaripa(funkcija) savo kjerelape

ko vakjeribaskoro momenti: Me drabarkerava jekh kotor kotar akaja paramisi, a

tumen ramonena.

I funda akanutne vakteske lela pes kana tari akanutne vaktestar ka }udel pes i

agraxori la(ki biadxinali lafjori) akji adxinali lafjori i agraxjori l: d`a-la pere-l.

O agraxija kji dujto thaj ki trito sima si jekha-jek na.

Misalija: tumen gjiljavena, ola gjilavena, o ~iriklja giljavena.

Tranpipe (konjugacija) me d`ava-jas odam

a) Grupa akanutno vakti

kji biadxinali lafjori kji adxinali lafjori

(vo nezavisna re~enica) Vo zavisna re~enica)

Jekjipaste (ednina) jekjipaste

1. me d`a-va 1. me te d`av

2. tu d`a-ja 2. tu te d`a

3. vov d`a-la 3. vov te d`al

butipaste butipaste

1. amen d`a-ja 1. amen te d`a

2. tumen d`a-na 2. tumen te d`an

3. von d`a-na 3. von te d`an

53

e) grupa akanutno vakti

jekjipaste jeljipaste

1. me perava 1. me te perav

2. tu perea 2. tu te pere

3. vov perela 3. vov te perel

butipaste butipaste

1. amen peraja 1. amen te pera

2. tumen perena 2. tumen te peren

3. von (ola) perena 3. von (ola) te peren

Akanutno vakti taro kjeripno sijum (sum)

O kjeripno sijum (sem) isiole akala forme ko trin sime ekjipaste thaj butipaste.

Sijum (sem)-sum

Jekjipaste butipaste

1. me sijum (sem) 1. amen sijam (sam)

2. tu sijan (san) 2. tumen sijen (sen)

3. vov si 3. von si

Te bi dikhaja o labadaripe akale formengo ka la akala misalja:

1. Tumen sien profesorka. Vie ste profesor.

2. E sikljovne si ki {kola. U~enicite se vo vo u~ili{te.

3. Amen sijam la~e ~ave. Nie sme dobri deca.

54

NAKHLUTNO VAKTI (preterit)

E nakhlutne vakteja {aj te vakjerelpe i kjeripnali funkcija koja so agoringja ko

phurano(naklutno) vakti.

Misal: O Bor~e kuvgja andre ki soba, ikalgja pestar pi setra,

mulavgjala ki zaka~alka, lelja o lil thaj be{lja ko astali te drabarel.

Avrijal perela sine {u`o kovlo iv thaj pohari u~argja i phuv.

O forme kotar o nakhlutno vakti si akale partikulaja (sine):

Perela – pa|am

Jekhipaste

1. me perava sine

2. tu perea sine

3. vov perela sine

butipaste

1. amen peraja sine

2. tumen perena sine

3. von perena sine

Sinteti~no tranpibe (konjugacija) ko kjeripne ko nakhlutno vakti

Giljavela - pee

Jekjipaste butipaste

1. me giljavgjum 1. amen giljavgjam

2. tu giljavgjan 2. tumen giljavgjen

3. vov giljavgja 3. von giljavgjen

analiti~ko-sinteti~ko ~hani

jekhipaste butipaste

1. me giljavgjum sine 1. amen gilavgjan sine

2. tu giljavgjan sine 2. tumen gilavgjen sine

3. vov giljavgja sine 3. von(ola) gilavgje sine

55

Nakhlutno vakti taro sijum ko analiti~no ~hani

Jekjipaste butipaste

1. me sijum sine 1. amen sijam sine

2. tu sijan sine 2. tumen sijen sine

3. vov sine 3. von sine

56

AVUTNO VAKTI (future)

E avutne vakteja vakjeripe i kjeripnali funkcija(buti) koja so ka kjerelpe , aja

palem ka kjerelpe ko avutnipa. O avutno vakti kjerelpe e formaja kotar o akanutno

vakti kotar o kjeripno so tranpinipe, a angli lende be{ela ko so trin d`ene ko jekjipaste

thaj butipaste i partikula (~astica)ka.

perela - pa|a

Jekipaste butipaste

1. me ka perav 1. amen ka pera

2. tu ka pere 2. tumen ka peren

3. vov ka perel 3. von ka peren

kajamkjeribe naklutno-avutno vakti

obrazuvawe na minato-idno vreme

jekjipaste butipaste

1. me ka giljavav sine 1. amen ka giljava sine

2. tu ka giljave sine 2. tumen ka giljavena sine

3. vov ka giljavel sine 3. von ka giljavena sine

Numa e partikulasa ka o avutno vakti kjerelape e kjeripneja isi thaj nane.

Misal: Avdive isi te sikljovav sasto dive.

Deneska }e u~am cel den..

E Zorane isiole te ramonel pi kjerutni buti.

Zoran ima da pi{uva doma{na zada~a.

Ko odre~no lafjora kajamkjeripe o kjeripno nane:

Misal: Taesa nane te sikljova, soske si baro dive.

Utre nema da u~ime, bidej}i e praznik.

O Elvis inane te kjerel vi{e buti ki akaja fabrika.

Elvis nema pove}e da raboti vo ovaa fabrika.

Arak o kjeripnale kotar o avutno vakti ki akaja gilji:

Me ka d`av ko duripe, ej ~aje

Ko duripe, te kjerav buti,

Ka a~hovav odori trin ber{

Thaj ka bi~alav tuke love.

57

[erutne d`ene ki lafjori

SUBJEKTI THAj O PREDIKATI

podmet i prirok

Me drabarava lil

Gudlea amala Safet,

Amen avilam kotar o Ohrid. Me dikljum thaj phirgjum ki akaja diz thaj olakiri

trujalin. Akana {akj te vakjerav tuke khan~i.

Mange but pelo ko ilo o Ohrid. Akava than si but la~ho. Akate si sar ko suno.

Trujal ko derjav (ezero) isi bare baijra u~arde gusto ve{encar.Akala nekozom divesa

akate o vakti si but tato. Ko radio vakjarde kaj taesa ka del br{ind akate.Me akana

ramosarav jkeh lil. Mo dat phirel peske, a mi daj drabarel zurnalo. Akana te phu~avtut

tute. Sar sijan tu? So kjerena ti daj thaj to dat. Avilo li peske to dat kota o Prilep.

Drabarea li akana khan~i? Ramosar mange, moliv tut. Kjer but sastipe tumarenge.

Mangav tuke sastipe

Zoran

Savali :

Arak ko akava teksti o subjektija thaj o predikatija

Pronajdi go podmetot i prirokot vo ovoj tekst.

SUBJEKT

O d`ene ki jekh prosto lafjori si o subjekti thaj o predikati.

O d`eno ki lafjori so sikavela i kjeripnali funkcija vikinipe subjekt(podmet).

O Jovani kjergja buti , nakjavgja i norma. I makina rumisalili.O phuro nasvalilo.

Duj d`ene iklistalile kotar i {kola. O subjekti si okova so kjerela i buti ki lafjori

(anavjori, isthanalkerdi, dodini, gjendo).

E subjekte pokolaj ka arakaole , ako o lafi koj (ba{o d`ene) ja so (ba{o {eja)

kajamkjerajalen anglal o kjeripno ki lafjori,

Misal: Koj giljavela? (o ba{no) Koj khuvela? (I phuri mami). Koj drabarel? (O si}utno).

Predikati

O d`eno so vakjerol khan~i ba{o subjekti vikinelpe predikati (prirok) .

Okova d`eno ki lafjori so sikavel savi buti kjerel o subjekti vikinelpe predikati.

Misal: O Muaremi ramosarda lil. O radiond`ija la~arda o radio. O milani ulo

elektri~ari. O Zorani kerdilo prvo. Vov si lo{alo.

58

subjekti predikati

i ~irikli ujrala

vov inotarilpe

o ~havo sikljola.

I balval phudela.

o ba{no gilabel

i mami khuve;

Sakoja kotar akala lafjora isiolen duj {erutne lafjorikane kotora: subjekti thaj predikati.

E predikate rodajale e pu~ibaja: So kjerela o subjekti

Misal: So kjerela i ~irikli? – ujrala.

So kjerela i balval? – phudela

So kjerela o ~havo? – sikljola.

Ki lafjori “I ~irikli ujrala”

-subjekti si o anav ~irikli

-predikati si o kjeripno ujrala.

Sar so phengjam pokolaj te araka e predicate ki lafjori, kunandinamen e

phu~ipaja: So kjerela o subjekti?

Misal : So kjerela o ba{no? (gilavela). So kjerela i phuri? –Khuvela kalce) eap.

59

Paramisi

I atmad`a thaj o ba{no

Siklili i atmad`a e gazdaskiri te ujral leske ko vast kana vov akharelala.

O ba{no, palem, na{ela sine kotar o gazda thaj xoljame dikhelale kana vov avela

sine pa{i leste.

-Jekh drom i atmad`a vakeri e ba{nese:

-Tumen sijen but {ukar dikhelapes kaj sijen tumen kotar e phanlipsko karakteri.

Avena ko gazda numa kana sen bokalo. Amen o divo pak{e, sijam vavera. Thaj

zorale sijam thaj {aj te urja posigo kotar vavera pak{e.Uzal odova palem na na{aja

kotar o manu{a, nego li amen avaja olenge ko vasta ked vikinenamen. Amen

isiamen ki godi kaj ola parvarenamen.

O ba{no ko odova vakeri leske:

-Tumen na na{ena e manu{endar, soske nijekh drom ni dikljen peki atmad`a, a

amen but fori dikaja pekje ba{nen.

Lav Tolstoj

Pu~imata thaj savali:

Sar si prezentirimi i atmad`a ki akaja paramisi?

Araken o isthanarde thaj o kjeripne ko akava teksti.

60

LAFJORIN

O dat thaj oleskere ~have

O dat but fori dela sine pe ~haven godi thaj vakjeri olenge:

- Tumen trubul te d`ivdinen ko jekhipe(sloga).

Kana dikhel kaj o ~have oleskere na {unenole o dat naredingja:

-Anen mange nekobor sane ka{ta!

O ~have oleskere and`e oleske sane pra~ka. O dat dat namestingja o ka{ta

kerd`alen pageribaske , thaj vakjergja:

-Ko tumendar {aj akala ka{ta so si kjerde sar snopo te pagel ?

O ~have probingje te phagen o ka{ta, mu~ind`epe, ama na{tit e phagenolen.

Tegani o dat olengoro pravgja o snoop e ka{tengoro thaj vakjergaj:

-Phagen akana, ka{ po ka{!

O ~have lije kolaj te phagen jekh po jekh kas.

Tegani o dat olengoro vakjergja olenge:

-Agja ka ovel em tumencar: ako d`ivdinena slo`no, khonik na{ti tumenge khan~i te

kherel. Ako xantumen, kjerena ~ingara,sakova tumende ka phagel.

Lav Tolstoj

Bipend`arde lafija:

Lafjorin – re~enica

61

Miletikano phendini: Ko jekhipe(sloga) si o ikaldipe(spas).

Drabarker panda jekh puti akava teksti. Dikh o lafija so vakjeri odd at pe ~avenge. O

dat vikingja pe ~haven te delolen godi te oven slo`no, ten a ko{enpe. Kana vakjergja

olenge o dat save lafija ov vakjergja olenge, prekal sakona celina so vakjergja pire

~havenge vov vakjergja odova ki jekh agorimi gnd.

Misal: Tumen trubul te d`ivdisaren ko jekhipe(sloga).

Anen mange nekobor ka{ta te phagav.

Asavke celinke kotar o lafikjeripe vikinelape lafjori.

Kana ka vakjerel nesavo manu{ khan~i, dikhasa kaj o lafija ko leskoro vakjeriba si

phangle ko duj, trin ja pobut gndimale celine. Kotar o sa odola potikne ja pobare

celine vov vakjeri nesavi gnd. O asavke lafengere celine {aj te arakha thaj kana

drabara nesavo ramosardo vakjeripe – paramisi, gili, lil ja vaver.

Ikjer gi godi:

Lafjori si vakerutni Celina prekal so amen vakjeraja jekh agorimi gnd.

O manu{a akjarenape lafjorencar.

Pu~imata

Vakjer khan~i ke nekobor lafjora ba{i tumari {kola: kaj arakadolpe, savi si tumari

{kola- bari ja tikni, kobor katija isiola, kobol staje isiola. Ko agor kotar i sakoja

lafjorin, ~iven nutka, a i lafjori ka nisisaren bare {abdikaja.

Bipend`arde lafija:

Pendini- pogovorka

62

Lafjorikane d`ute(vidovi): pu~le, mothovikane(narativna),interjektivna

Kana kjeraja nekasa lafi , amen mangaja te informirina khan~i, te

vakjera nesavo komandinipe, mangipe thaj molipe ja palem te pu~a khan~i so

interesirilamen. Odoleske o lafjora prema plo ikjeripe {aj te oven: mothovibaskere

(narativna), pu~le thaj interjektivna

Mothovibaskiri lafjori

Mothovibaskere lafjora si okola kola so vakerena nesavi gnd.

Misal i lafjori: Avdive sijuma sine ki {kola. (deneska sum bil vo u~ili{te) ,

vakjeripe jekh situacija. O dat but fori dela godi pe ~haven. Asavki lafjori si jekh

sakodivesutni forma vakjeribaskiri. Kana vakjerelpe tja drabarelpe o agor e

intonacijakoro kotar e mothovibaskiri lafjori perela. Pali mothovibaskiri lafjori

~hivaja nutka.

Phu~ipaskiri lafjori

Pu~ipaskiri lafjori si okola kolencar amen khan~i phu~aja.Misal: Ko tumendar {aj

te phagel akala ka{ta ko akava snop[o? Kote ujrana thaj d`ana akala divo

papina, babo? Kana ka d`a ko dajanipe? Pali sakoja pu~imaskiri lafjori ~hivelape

ni{ani pu~ibaske (?).

Interjektivne (akhardibaskere) lafjora

Interjektivne (akhardibaskere) lafjora si okola kolencar vakjeraja pozorale emocije

thaj vakjeraolen pobare krleja. Kotar odova tipi si ko missal akaja lafjori:

Anen mange nekobor ka{ta te pgav! Lel, kozom u~e ujrana!

Palo intrejektivno lafjorina ~ivaja o ni{ani tari interjekcija (!).

Pu~imata

Savo ni{ani be{ela pali mothovibaskiri lafjori?

Savo ni{ani be{ela pali phu~ibaskiri lafjori?

Savo ni{ani be{ela pali interjekcijakiri (akhardibaskere) lafjori?

63

Interpunkcijsko ni{anija

Nukta (to~ka)

Nukta ramolpe kana agorilpe i bitimi mothovutni lafjori, bilo te avel voj prosto thaj

slo`imi, odori kaj so si i pauza kana agorilpe i gnd.

Misal: Avdive sijuma sine tumende. Odori rodijem tut , numa ni araklemtut.

Nukta labadinipe kana kratisara o lafija:

Eap. (em agjaar pookori), a.m.( akava masek,~hon).

Na ~hivelape nukta kana skratinipe nesavo anav kotar disavi firma, institute .

GRANAP, NOB.

Nuktapori (zapirka)

I nuktapori ramolpe:

-ma{karo kotora ki jekh lafjori (I Marija drabarel, a o Petre {unel);

-kana genisarenpe o lafija : O Vase, o Elvis, o Ja{ar, O Slavko thaj o Mile kjelena

fudbali.

Ni{ani phu~ibaske (?)

Ni{ani phu~ibaske ramolpe pali lafjori so si vakjerdi ki phu~imali forma, bilo te ovel

odova ki agorimi ja palem numa si phu~imata.

Savo lil drabardan?

Kozom love mange?

Kote? Sar?

Kana ka ave amende?

Interjekcikano ni{ani(!)

Interjekcikano ni{ani labardinipe palo interjekcikane lafjora thaj palo lafija thaj

interjekcije so markirinena komanda, zuralo ~udipe, mangibe, protesti, lo{alipe ,

dukhavipe .

A~hov te vakjere! Phande to muj! Voj vakjergja oleske: Ax phrala! D`i avdive si

mange o veko. Panda odova valjani sine mange! Te giljava phraljalen! Angle! Of!

Te d`a ki buti! Astar le!

Duj nukte :

1. Akava ni{ani labarelpe anglo okova so valjani te vakjeripe, te gjenelpe ja

palen te haljarelpe.

Misal: O {tar be{eskere sezone si: anglonilaj, nilaj, palonilaj thaj ivend.

2. Kana citirinenape durikane lafija (direktno vakjeripe) ja gnde.

3. Misal: E gavutne phu~enaole:- Te na sijan tu ~havo te dadeskoro?

64

Rikono

Vov si mange amal

Vov si mange sar phral

Me lesa sijum ano ve{

Me phirav lesa sasto ber{.

Sasti rat ov na sovel

Javinate dexel man te d`angavel

Kana manu{ khanilo avel

Lestar mas uhlavel.

O rikono e romenge si lo{ali

Vov amenge na sikavel pi xoli

Phiras ame diesa e vordonesa

Amari baxt rodas e rikonesa.

D. Aliev

Pu~imata

So dikhena ki akaja slika?

Savali Ramosaren ko tumare tertratke so kerela o ~havo, so kerela i phuri, so

kjerela o ba{no, so kjerela o erzi.

65

I lisa thaj o gavrani

O gavrani nekote ~orgja peske jekh kotor kiral. E kiraleja ko muj, a vilo d`i ko

jekh u~o ka{. I lisa, savi so nakhela sine adathar, dengja pe godi te lel lestar o kiral.

Adaleske phengja e gavraneske: “Save {u`e jakha isi tut, a m te vakerav thaj savi

{u`i men isi tut. Bila~e si so tu, ~avko, na d`anea te gilave!”

O gavrani , koja so akale lafendar sine but barikani, mangindor te sikavel e

Lisake kaj d`anela te gilavel, phravgja po muj, graknongja thaj o kiral pelo leskere

mostar, anglal e Lisakere pire.

I Lisa lelja o kiral thaj gudlo asandili: “He, He, He, tu{aj hari d`anea te gilave,

numa god inane tut!”

Miletikani paramisi

66

Istorija thaj kultura e Romengiri

O Roma si but phurani etnikani kupatni so

ikljovena kotar o arijevcija. Ola ked ale ki Indija

porobingje e Draviden thaj astargje peske

be{ibnaskere thana ki upruni Indija thaj trujal ki

bari len Ind. Kotar disave rodaripe avelape d`i

ko d`andipe kaj d`i olende reslja em o

Aleksandar Makedonski , pale odova

registririnenape em e Xunengiri naezda so

khuvena ki Indija, palo odova avena ki Indija o

Skitija, a palo lende avola ki Indija em o Arapi

Mahmud kotar i Gora, pa o Tamerlan em vaera

osvaja~ija. Emparo vakti e Romengoro sine ko

vakti e D`ingis Kanesko. Sar rezultati kotar sa

akala mariba, naezde klimatsko faktorja, o

~horolipa ma{karo o Roma, o Roma sine

primorime te muken i Indija thaj te aven ki

Evropa te roden peske po{ukar d`ivdipe.

Pokarakteristi~no thaj pobari migracija e Romengiri sine ko V veko.

Kotar avela o anav Rom?

O anav Rom avela kotar o anav Rama pend`ardo indijakoro junako (prema o

epi Ramajana) pa odoleske o Roma vakjerena amen sijam o ~ave e Ramakere-

Romane ~have so avena kotar o Rama.

Panda ko V veko o persijako thagar Bahram Gur ki pli ra{tra and`a 10.000 Lurija

(odova sine anav e Romengoro ki Persija). Akala Roma sine muzikantijata thaj

giljavutne manu{a. Poge~i kotar akava anav ikljola em vaver anav Nuti, telo sav anav

gele prema i Evropa.

Koj si o Sintija?

Sintija si Roma kola so avena kotar i indiska teritorija Sind. Avdive akala

Roma Sintija d`ivdinena ki Germanija thaj ki upruni Italija.

O Roma ki [panija vikinenape telo anav Kale, a ki Francija thaj ki Italija vikinenape

ko anav Manu{a. Ko khoranipe vikinenalen ^ingene, a ki Albanija Mad`upi, o

englezija vikinena e romen D`ipsi

67

Ki Evropa si buvljardo o anav e Romengoro telo anav Cigani. Akava anav si

avgo drom lipardo ki Grcija kotar jekh grcijako papazi kotar o Atos. Vov ke ple analija

ramosarda kaj diklja manu{en nomaden . Vov na avilo uzal olende numa dikljalen

durardan.Odova sine ko 1068 ber{ ki Grcija. Ko analija ramosarda o anav Atcigani .

Odova sine ko jekh zapis(dokumenti) kotar o jekh gruzijsko monasi kotar o manastiri

Iviron ki Sveta Gora kote so o Roma avile odori ko 1068 ber{. Ki romani translacija

Atsigani si bitaknime manu{a- nedopirlivi. Tegani odola nomadija sine sar o ~ergajra

so pirena sine kotar o than ko than e grastencar.I poge~i kotar odova gr~ko termini

Atcigani ,avela o termini Cigani.Akava anav e romenge so si dendo nae ko romano

vokabulari. Oficijalno anav e romengoro si Rom. Ki translacija odova si: manu{,

doma}ini. Ama odole terminieja markinelpe em i romani nacija. Akava anav oficijalno

zurardo sa e Romenge ki lumija (sveto) ko 8 april 1971 ber{ a ko I romano kongreso

ano London.No em palo odova kongresi ko disave teritorije panda arakjenape o

lokalno anava e romengere sar so si: Gjupci, Gabeli, Gurbeti, D`ipsi, Cigani, A{kalije,

Egipjani em vavera em ako sarine d`anena kaj si von Roma.

68

I Romani ~hib

I ~hib e romengiri si romani ~hib. Ba{i romani ~hib sikad`e baro interes but

sikavne manu{a kotar i Germanija, Anglija, Amerika, SAD, Francija, Jugoslavija em

vavera ra{tre. But baro interes ba{i romani ~hib dingje : o Grelman, O Fridrih Pot, O

Rade Uhlik, O Miklo{i} ,o Rajko Djuri} em vaera. Ko najnevo vakti interes ba{i

romani ~hib ki Makedonija sikavena o Dr.Trajko Petrovski, o Dr. Bone Veli~kovski, o

Ljatif Demir aktivisti kotar nevladina organizacija em vavera. Kotar olengo sikavno

rodaripe sar rezulati iklol kaj i romani ~hib si but pa{e e indijakere ~hibasa. A odova

zurarel kaj o Roma si kotar i Indija. O Dr. Trajko Petrovski thaj o Dr. Bone

Veli~kovski ikalde o avgo makedonijako-romano thaj romano makedonijako alavari

ano Skopje ko 1998 ber{. Ko 1980 ber{ iklili i Romani gramatika kotar o Saip Jusuf, a

ko 2003 ber{ ano Skopje o Dr. Trajko Petrovski ikald`a o lil: Gramatika na romskiot

jazik .

I romani abeceda-romskata azbuka:

A,a, B.b, C.c, ^,~, D,d, D`,d`, E,e, F,f, G,g, Gj,gj, H,h, I,i, J,j, K,k, Kj,kj, L,l, Lj,lj, M,m,

N,n, Nj,nj, O,o, P,p, R,r, S,s, [,{, T,t, U,u, V,v, X,x, Z,z, @,`.

O avipe e romengoro ko Balkani em ki Makedonija

Em bare migracije e romengere ki Evropa thaj ko balakni ule ma{karo IX thaj

XIV veko. O Roma ki Makedonija avena prema e Tatomir Vukanovikeskoro

vakjeripa ko XII veko.

Ko vakti e Osmanko thagaripasko ki Makedonija o d`ivdipa e Romengoro sine

pharo. Ola kherena sine o but phare bukja. But d`ene e romendar odova vakti ko

Balkani lelje i muslimansko religija. Te bi d`ivdinena po{ukar o roma vakjerena sine

prinudime te kjeren lafi ki vaver ~hib, religija thaj vaver etnikani vakjeripe. Odoleske

kotar odova vakti em olengoro precizno numero na d`anelape. Kotar odova vakti

po{ukar informacije dela o demografi tha o statisti~ari o Vasil Kn~ov kotar i Sofija. Ov

vakeri kaj ko periodi ma{kar o 1888-1895 ki Makedonija d`ivdinena 22.001 Roma.

Embaro numero e romengor si ko vakti e Vizantijako thaj e Tursko

thagaripasko.Embut Roma si ki Romanija, Ungarija, Bugarija, Srbija , Crna Gora,

Grcija, Turcija, Rusija, Albanija , Anglija, em vavera phuva. Ki Republika Makedonija

prema o popis kotar o 2002 ber{. O oficijalno numero e Romengoro si 53.879 , a

neoficijalno prema o vakeripe kotar o NVO ki R. Makedonija o numero e Romengoro

si pobut kotar o 135 .000Roma. Avdive numa ki Evropa d`ivdinena trujal 15 milionja

Roma.Prema o najnevo ra{tarkoro Usrtav kotar o 1991 o Roma ki Republika

Makedonija si priznaime sar narodnost.O Roma d`ivdinena ki bari sloga e

makedoncencar, e srbijancencar, e ~hibanencar, e khorajencar thaj e vlahunencar.

Ola sarine gradinena barabar gradinena o {ukaribe thaj o avutnipe e Republika

Makedonijakoro.O Roma mangena i Republika Makedonija.

69

O folklor e romengo

Miletikane (narodno) gilja

O miletikane literature si kotor kotar i selikani kultura kola sa so o manu{a

sikavena piro odnos prekal o d`ivdipe, i natura thaj o amalikane ~hipote. O miletikane

gilja si rezultati kotar amari amalikano ~a~ipe, sar jekh kolektivno xa~aripe e

idealinengere thaj o mangipa e manu{engoro. Kori lende vakjeripe ba{o konkretno

istorikane !ipote thaj persone. Kerindoj lafi ba{o nesave persone thaj ~ipote o

selikane gilja sikavena em o buvlipa kotar manu{egiri psiha, o zuralipe, olengoro

mangipa e ~a~ipaskoro, o mangipa prema i daj, o mangipa e ~havengoro eap.

O miletikane gilja bijandile iklile kotar o manu{a, em odoleske na d`anelape

ko avgo fori olende gilavgja, a em nad`anelape koga uletar. Ola giljavenape kotar o

manu{ ko manu{, sa d`ikote o lilarne manu{a na ramosargjelen ko lila thaj te

arakhenolen kotar o bistaripa. O miletikane gilja d`ivdinena thaj legarenape kotar i

generacija ki generacija, a nesave podisaveo fori ja skratinenalen ja palem

dodainena podisave lafija zavisini kota i volja kotar okova so giljavolala. Akala gilja

odoleske vikinenape selikane (narodno) gilja soske si delo kotar o narodo. Ko

de{ovtoto veko keda si o veko kana bijand`ovela sine i nacionalno svest ko manu{a,

ko odova vakti sine but baro interesi ba{i narodna literature. Ko de{enjato veko, ked

pojavisalilo o Vuk Karad`i} sine veko ked o selikane gilja po~mingje te khedenpe, te

hramonenpe, na numa ko Balkani nego ki sasti Evropa. O miletikane gilja ulavenape

ko: lirsko thaj epsko gilja.

O lisrko miletikane gilja

O lirsko miletikane gilja si gilja kote so sikavenape nesave emocije, mangipe

ja d`anlipe ba{o d`ivdipe. Odola gilja vikinenape lirsko miletikane gilja.Von si harne

gilja giljavenape ja ko xor ja korkori jekh dzeno ko bijava, em ko avera prilike.

Prema odova von {aj te oven: mitologikane, rodoljubiva, mangipaskere, bijavengere,

soibnaskere, obijano e vaver.

70

Miletikane instrumentija

Davuli

Zurla

71

D a v u l i

O davuli si khuibaskoro membrofano instrumenti ki Makedonija. O toni e

davuleskoro realizirinipe khuibaja ki jekh tegnimi ko`a, jekhe specijalno kjerde

ka{teja so vikinipe kukuda. I kukuda isiola forma sal ~ubuko kjerdo kotar e

akhoreskoro ka{t, a i pra~ka si kjerdi kotar o drenovo ja sal~ijako ka{t, a i

dimenzija olengiri si jekh. O davuli {aj te ba{alipe ki grupa avere instrumentencar,

a poretko ba{alipe korkori.

O davuld`isko repertoari si popa{e phanlo e zurlad`isko-d`avuld`isko grupencar.

Olengoro repertoari si popa{e phanlo e bijavengere ceremonijencar, kana si bare

divesa, ba{alipe ko manastijrja, ko saborja, ko suneteskere bijava. O davuli si

prete`no romano instrumenti, ba{alena oleja o Roma. I tradicija ko Roma

prenesinipe kotar i generacija ki generacija. O freske kotar o XIV veko sikavena

kaj o davuli sine pend`ardo ko vakti angleder te aven o khoraja ko Balkani.

Z u r l a

I zurla si ka{tunalo instrumenti isiole duj ~hiba kotar o tip oboa.

Leskoro phurano anav si zurna , a amende si phend`qrdo sa zurla ili

surla. I Surla si kjerdi kotar e akhoreskoro ka{t,no isi zurle neko so

kjerena em kotar e phabajakoro ka{t, ili kotar o jasen, klen ili

javoreskoro ka{t.

I surla si kjerdi kotar o duj dejlja.

a) ka{tunali cevka buvli ko teluno krajo ki konusoidna forma kjerdi

kotar o ka{t.

b) slovec so si crdimo ko upruno delo e cevkako.

Keda ba{aleiape e zurlaja voj ikjeripe duje vastencar ikjeridnoj

bangjarde prema i horizontala trujal 45 gradusija.O telune {tar

melodijsko rupe u~harelape e najencar kotar o levo vast. O uprune

{tar melodisko rupe u~harenape e najencar kotar o desno bizo tikno

naj, a o palco u~harela i paluni melodisko rupa.

O obem e tonengoro si kotar o duj octave. O zvuko(o tembari) e

zurlako si but zuralo, thaj {unelpe but dur.

E zurlasa ba{alelape ko bijava, ki pridru`ba e davuleja ko sklopi e

zurlad`isko davulsko instrumentalno ansablija. Ki muzikakiri

tradicionalna praktika ki Makedonija ko zurle ba{alena numa o Roma.

72

I tarabuka si kjerdi kotar i glina. I tarabuka isiola duj dejla: o upruno

delo lakoro si ki forma sar o timpanja , voj si okruglo . Ko okruglo delo

lakoro isi zategnimi mortik koja si postavimi ki ~u~i cevka, koja so si

ko agor ari buvli, a kaja so si tele.

O korpusikerenale o grn~arja. O upruno delo e tarabukakoro

phandelape buznakere, ja bakreskere mortikasa. Voj tegnilpe zorale

konopeja kova so khuvela ko `lebo. Ko kraija e tarabukakere

phandelape leplivo lenta trujal o konopi. O toni e tarabukakoro

dobinipe ked khuvelape ki mortik, e desno vasteja ko ma{kar e

tarabukakoro, a e levo vasteja khuvelape ko rabi e tarabukakoro. I

tarabuka ikheripe ki levo rig telik kak, Avdive i tarabuka labarinipe sar

ritmikano instrumenti ko turli instrumentalno ansamblija.

Isto em ki tarabuka ba{alena o Roma ko bijava.

D a i r a

I daira si membrofono instrumenti koja so isiola ka{tunali ramka,

kolate so isi limeno kru`no plo~ke. Kotar i jekh rig i daira i u~hardi

buznikane {taveno ko`aja. I daira kjerenala o Roma. O zvuko e

dairako {und`ovela keda khuvela ki daira e levo ja e desno vasteja. E

levo vasteja ikeripe i daira, a e desno vasteja khuvelape ko ma{kar e

dairakoro.

Tambura

I tambura so kordofono narodno instrumenti kova so o toni dela ked

drmninenape o `ice olakere. Ki muzikakiri tradicija ki Makedonija isi

akalatambure: litarka ili i}itelija, ~tarengi, karaduzeni ili ~iftelija,

bozuko thaj {arkija.

Tarabuka

73

O kanoni si arapsko `i~ano instrumenti. Vov si kjerdo kotar o

javorovo ka{t. E kanone isiole trapezoidno forma . O zvuko so dela o

kanoni dobinipe kotar o strune so si kherde kotar o metalno

naprstocija. O kanoni ki Makedonija si ando kotar o khorane phiruitne

~algad`isko grupe.

Truba

I truba si metalno phurdimasko instrumenti kova so isiole sopransko

boja, koja so dela dudvalo thaj baro toni. I truba preperela ki grupa

ko emphurane instrumentija kola so phend`arela i manu{ikani

kultura.

G r n a t a

I grnatata si evropsko instrumenti. O grnate ki Makedonija na

kjerenape, ola anenape kotar o stranstvo. I tehnika ba{alimaskoro e

granataja si but {ukar, agjaar so i grnata si but manglo instrumenti ko

muzikakre ansamblija.

O repertoari e granatkoro si phanglo e repertoareja kotar o

~alkgad`isko ansamblija. I grnata si buvljardi ko sa o regionja ki

Makedonija , em ko gava em ko dizja.

Kanoni

74

Roma korparja

O Roma korparja kjerena sine kotar o pru~ke korpe thaj bikinenolen sine ko

pazarja ko Skopje, Strumica, Radovi{, [tip thaj Bitola.

Kalajd`isko zanati

O kalajd`isko zanati-profesija o Roma and`e kotar i Indija. O roma kalajd`ije

kalainena oe harkumakere kazanja, tepsije thaj tend`ere. O roma kalajd`ije but

fori phirena sine ko gava te kalainene kazanja, tepsije em vavera bukja.

75

Phurane romane profesije

Jekh kotar o empurane romane profesije si o kova~ko zanaeti. Akava zanaeti o

Roma and`eole kotar i Indija. O instrumentija kola so kerelape akava zanaeti si: o

pi{oti, o ~eki~i, o silavi, i turpija, o amuni, , o maka`e, o zidimo jagalo, i prskalka

thaj o ~aro kote so a~havelpe o tato satri.

O roma kova~ija kjerena sine sastrunale bukja ralnikija, vr{ilice thaj vavera

sastrunale kjereskere bukja: ma{e, klida, reza thaj vavera bukja. Kova~ko

du}ane e Romen sine skoro ki sakoja diz thaj pobare gava ki Makedonija ,

soske olengiri buti but rodelape sine ko odova vakti. Ki phurani ~ar{ija ko Skopje

sine but romane ko~ko du}anja, odoleske odoja ulica vikinelape sar kova~ka

ulica. Ked razvisalili i industrijalizacija , ked iklile o traktorja, akava zanati prepelo.

Rom kerela korpa pazar

Rom kerela rogo`a

76

Roma so bikinena phurane {eja thaj tekstil

O Roma ki Makedonija si phend`arde sar manu{a so bikinena sastrna, tekstil,

phurane {eja, mebeli em vavera bukja. Von bikinena odova dumut soske

naneolen vaver buti so te kjeren. Nesave Roma so bikinena sakova dive phirena

pe roma ko turli thana ki Makedonija. Avdive ki [uto Orizari isi baro pazari kote so

o Roma sakova dive bikinena pi roba.

O Romano tradicionalno uravipe

O phurano romano tradicionalno uravipe ko romane d`uvlja ki

Makedonija si o {alvare kola so si but ukrasime. Ki zapadna Makedonija o {alvare

kerenalen kotra i srma thaj i kadifava. O phurane {alvare ki Skopja sine kjerde

kotar i basma. Ko upruno delo o d`uvlja uravenape eleko , a telo eleko uravena

gad kova so ki teluni rig isiole ~ipka em oje. Ko ma{kar o d`uvlja phandenape

kolani so si kjerdo kotar o rup. O eleko thaj o mintani {aj te ovel kjerdo kotar i

srma. Kop ire o d`uvlja phiravena papu~e. A ko {ero perlanta , {amija.

O Mur{a phiravena gad vezime jaknaja thaj o gad sine buvle bajencar so sine ko

agor vezime. I boja sine e gadeskiri loli, parni ili ~ivuto. Upralo gad o mur{a

phiravena sine kalo eleko , a o pantulja sine olengere tang , a kop hire phiravena

sine u~e ~izme. Ko ma{kar o mur{a phiravena sine kustik, a ko {ero sineolen kalo

{e{iri.

O phurano ujravipa ko mur{a ko Roma d`ambazija sine pobarvale

kotar vavera grupe Roma. Ola sine phiravena sine pantolja (~ak{ijra), gad, eleko,

a kop hire sineolen ~izme, a ko {ero phiravena sine {ubara ja {e{iri. O Roma

d`ambazija sineolen em pantolja kotar o somot, a o elekija sine olengere

ukrasime rupunale kop~encar, a ko postika sineolen baro postikano sahati

lancoja.

77

Hojra thaj tancija

O Roma but mangena i muzika thaj o kheliba, o hojra thaj o tancija. Von khelena

kana si bijava thaj ko vaera ceremonije thaj manifestacije von gilabena thaj

khelena. Olengoro empend`ardo kheliba si o ~o~eko thaj tele va. O popularno

phend`arde romane hojra si akala: topaansko horo, kova~ko horo, borikano

horo(nevstinsko oro), sasakoro horo (svekrvino oro) , cigan~ica em but vavera

hojra.

Phu~imata

Sar uravenape tumende o Roma?

Kakva e nosijata na Romite v ova{iot grad?

Kola hojra o roma kjelena tumende?

Koi se poznati romski igri i tanci v ova{iot grad?

��������������� ��� ���������������������������������������������������� �!"��!�!�#������������������ ��� ���������$�������

CIP – K����������� �� � ������� ��������� � ������������� ���������� “��. ������� ��������”, ����� 373.3.016:811.214.58(075.2) PETROVSKI, Trajko Romani �hib thaj kultura bašo IV klasi / Trajko Petrovski, Miranda Ramova ; [ilustratori Bajram Amet]. - ����� : ������������ �� ����������� � �� �� �� ��� ����� ���������, 2010. - 77 ���. : �� ���. ; 30 �� ISBN 978-608-226-187-4 1.Ramova, Miranda [�����] COBISS.MK-ID 84321802

�������%���� ��� ������������������������������������

����%�&�'$��(�� �������)�������

Lektura thaj korektura: Lejla Salijeva

Ilustratori: Bajram Amet

Recenzentija: D-r Bone Veli~kovski

Prof. Vasvije Ja{arovska Prof. Sevd`an Sulejmanovski

D-r Trajko Petrovski Miranda Ramova