Concha Pino Texto e fotos

Xosé Fernández Ferreiro

"Son un romántico de aldea,Na madurez vital e intelectual, Xosé

Fernández Ferreiro decide mirar

atrás, falar de si e do mundo que Ile

tocou vivir desde que, aínda

adolescente, saiu da súa aldea

ourensá de Espartedo, en Nogueira

de Ramuin, na que naceu en 1931.

Edición Xerais de Galicia vén de

publicar De Xente Nova a Brais

Pinto. Memorias dun afiador rebelde."Unhas memorias escritas como se

fose unha reportaxe, nas que Brais

Pinto é o fío condutor, pero nas que

falo de máis cousas, saltando como

unha mosca, e cun home do Brais

Pinto sempre polo medio. Para

contar o que foi o grupo chegan

dous folios, pero cada integrante dá

para unha novela". Velaí a súa

testemuña. Axiña lerá o seu discurso

de entrada na Real Academia

Galega. Outravolta a fiteratura e o

xornalismo, aos que dedicou anos,

horas, paixón e ganas de vivir.

un solitario"Que vos uniu aos que integreatesBrais Pinto nos anos 50?O primeiro que nos uniu foi Galicia e alingua, o baleiro que sentiamos, aausencia da terra. Eu cando la no tren,sobre todo cando pasaba Astorga,pareciame que ia para a fin de mundo.Logo en Madrid sentia que non estabatan Ionxe. E esa soidade, esa estrañe-za, foi o que nos fixo amigos para sem-pre. Nas inquedanzas literarias tivo quever o feito de termos creado enOurense, César e máis eu, o grupoXente Nova, no 1952. Pero por riba detodo foi a lingua, porque agás Ferrin,que naceu en Ourense, ainda que vin-culado a Vilanova, todos eramos daaldea e falabamos sempre en galego,que era a nosa lingua natural.Converxer nunha cidade como Madddnon debeu ser moi doado, menosainda carecendo dun espazo e tendoque recorrer a xentes ideoloxicamen-te moi distantes pare dadles corpo ásvosas iniciativas culturais...Tivemos a nosa sede, por chamarllealgo, no Centro Galego, cando estabana Praza de Oriente Deixábannos uti-lizar o roupeiro, ainda que grazas aBen-Cho-Shey, que era o noso pro-tector, melloramos algo cando oCentro se trasladou á rúa SanBernardo. Ao Centro Galego demosen ir para ler a prensa galega, que erao único que nos interesaba, porque alinon había nada, era un noxo, nonfalaba galego ninguén agás Ben-Cho-Shey cando falaba connosco. Porén,ao pouco de crearmos Brais Pinto, noano 58, ceFebrouse ali unha homena-xe a Rosalia por mor do cincuentaaniversario do seu casamento con

Murguia, e ao acto acudira a súa fiilaGala, a única que vivía. Daquela ovicepresidente do Centro era ManuelFraga. Cando nos actos do terceirodia tomou a palabra, os do grupo inte-rrompémolo cunha pitada, levantámo-nos e fómonos xusto cando dixo "gra-cias a Franco, un gran gallego, enGalicia ya no se emigra, ni hay viúdasde vivos ni de muertos". Enfadousetodo e seica nos chamou maleduca-dos, incultos e ordinarios por falar epublicar libros en galego.Chegastes a sospeitar sequera a sig-nificación e relevancia que o grupola acadar co paso do tempo?Non, que va! Teño dito moitas veces

que nos teñen sobrevalorado. Sempredigo que aquel grupo, o feito de coinci-dirmos en Madrid e de nos xuntar ossete que o fundamos, foi un milagre.Unha desas cousas que van encaixan-do na vida sen que saibas como. Creoque todo está escrito nalgunha parte. Oprimeiro en chegar a Madrid foiReimundo Patiño e despois César. Osseguintes lomos eu, Ramón Lorenzo,Bernardino Graña, Bautista ÁIvarez eFerrin. Logo unironse Cnbeiro eHerminio Barreiro. Os anos da primeiraquenda do grupo foi a boa, cando che-gamos a publicar cinco libros. Por~n, oque me parece importante é o que des-pois fixo cada un de nós pola súaconta, a traxectoria de cada un. Todasrelevantes en distintos campos: un pin-tor, outro novelista, catedráticos de uni-versidade, mesmo un presidente daReal Academia Galega que ademais éun grande escritor. O nome de BraisPinto propúxeno eu e foi o que Iles gus-tou a todos. Era o nome dun afiador.

"1"1

Que o erades, afiadores de ideas e

palabras, ademais de ser ti da terra

e de estirpe de afiadores... Por

certo, todo un micromundo que

levaches á literatura.

Si. E tamén puiden chegar a ser deoficio. Meu avó foi afiador e o meupei era ambulante, vendedor dequincallas. Ali era o que habia. Encada casa habia un, e os rapaces denove e dez anos ian cun mestre nooficio a Portugal e a Asturias. Eranos que buscaban o traballo e a comi-da, e durmian nas palleiras. Era unmundo tan especial, que ate tiñan asúa xerga, o barallete. Na aldea nonIles gustara moito que escribise diso,sentian que era algo que Iles perten-cia s~ a eles.Pero ti vas estudar a Ourense.

Como nace en ti, un rapaz de aldea

naqueles anos, o desexo de estu-

dar, e deseguida a túa vocación

intelectual e literaria?

Non che saberia responder. Sentinesa paixón cando cheguei a Ourense,porque non tiña idea de nada, perotrataba de sair do pozo. Nunca deixeinon obstante de ir á aldea cada sába-do, porque non podía vivir sen estarali e respirar aquel aire, sen ver amiña xente, sobre todo a miña avoa, áque sempre chamei mamá. Á miñanai chamábaa polo seu nome. A ver-dade é que non sei de onde parte amiña inquietude pela cultura, hin quefoi o que incentivou para atreverme aescribir e publicar, con 17 anos, unlibro de poemas e ademais en galego.É un enigma que nunca resolvin.Como o de chegar a Ler en galego,porque daquela xa lera a Lamas

Carbajal, a Prado Lameiro, que erahorrible, a Rosalia de Castro e aOtero Pedrayo. Non sei, se cadratamén foi porque na casa da miñaavoa habia libros, e ali lin Los misera-bles, de Víctor Hugo, ou El conde deMontecristo. A miña nai lia moi ben.Lémbroa no patio da casa, rodeadade mulleres, lendo en alto La dama delas camelias, e a todas elas chorando.Se che digo a verdade, o que me teriagustado era acabar como labrego,pero non traballando tanto coma osde antes, senón vivindo un poucomellor. Se non me fose a Ourense elego a Madrid, teriame ido como emi-grante a Alemaña, a Francia ou aAmérica. Volverei á aldea candomorra. Quero que me incineren e queenterren as miñas cinzas na horta dacasa. Porque se as botan no monte,que me gustaría, Iévaas o vento.

Memoria de vivencias e

influencias

Un romántico de aldea, como ti

mesmo te denominas. Por iso nunca

gustaches de capelas nin confesio-

narios, como explicas no libro?

Eu non me podo someter a nada,sempre fun asi, non Ile teño que facer.Sempre fun por libre.

O libro arranca coa túa etapa

ourensá, na que fundas con César

Arias o grupo )(ente Nova, pero

sobre todo na que coñeces a Otero

Pedrayo, a Cuevillaa e a Risco. Non

estará nesas vivencias parte da

explicación que buscas a respecto

do teu interese pola cultura e a

escrita literaria? Foi talvez determi-

nante na túa vida o contacto cos

grandes da Xeración Nós?

Foron os meus primeiros mestres,porque eran xente moi humilde,homes accesibles, xenerosos. Ao pri-meiro que coñecin foi a don Ramón.Mandáralle un artigo que escribiracoa teoria de que a miña aldea forafundada polos gregos. Aducia eu quese chamaba Espartedo por Esparta.Unha teoría, por certo, que se me veuabaixo cando don FIorentinoCuevillas, que era un santo, me pre-gunta un dia de súpeto "e na súaaldea non haberá moito esparto?’Quedei dunha peza.Sempre os aludes cun respectuoso

don. Nótase a admiración que sen-

tías polos homes de Nós...

A don Florentino querialle moito. Nonsó por ser tan accesible, o mesmo quedon Ramón. Tamén porque foi quenme sacou do calabozo, no que acabeiun dia por culpa dun tio meu que eracontrabandista. Cóntoche. Un dia che-garon onda min une hornee que dicianque viñan de parte de meu tio para queIles informase onde e como poderianmercar cinco quilos de pedras de chis-queiro. Eu sabia ende as vendian eleveinos ali. Pois ben, polo visto paga-ron con diñeiro falso, e ao descubrilometéronme a ruin no calabozo.

E a túa relación con Vicente Risco?

Risco era máia duro. Segundo el, domeu primeiro libro só teria publicadouns poucos poemas, porque da selec-ción que el fixo só se salvaban seisdos trinta que Ite din a ter. Non tte fixencaso, pero tiña razón. Dos meus tex-tos a el chamáballe a atención o valoretnográfico que via neles, e diciameque se queda fada porque mos publi-casen nunha revista etnográfioa enMadrid. Pero non me atrevin.No percorrido que fas no libropoias túas vivencias e experiencias

es critico, incluso duro, con algúns

galeguietas e intelectuais históri-

cos. Por caso, os do grupo Galaxia

e, en concreto, con Ramon Piñeiro.

Fun unha vez á súa casa da rúaXelmirez, pero sempre me caeu mal.Non conectei con el. Dos de Galaxia sóhabia un que era amigo noso, dos BraisPinto: Francisco del Riego, que semprese portou ben connosco. Porén, aGalaxia sempre Ile recoñecin o papelque xegeu nos tempos máis difíciles.Porque salvou as letras galegas notempo da ditadura. A Garcia-Sabell e atodos os demais coñecinos no 52,cando pubtiquei o meu primeiro libro depoemas. Fun unha vez á súa casa parafacerlle unha entrevista que me pediraCerezales, pero non apareceu o fotó-

grafo, e quixo que a deixaramos paraoutro dia asegurando a foto que esedia non serie posible facerlle.

Estuda xornalismo e traballa en

Suevia Films

Por que decides ser xornalista,

sabendo que esa elección te obriga-

ba a desprazarte a Madrid, cidade na

que podes estudar esa carreira?

Sempre quixen ser xornalista. EnOurense tiña moito contacto con xentede La Región. la pola redacción e lía osteletipos. Cheguei a mandar noticias eate algúns reportaxes para o ABC. Irmea Madrid foi un salto mortal, un milagre.Fixen as probas e aprobeinas, así quealó me fun. E fixenme xomalista.Pero antes de vir a Galicia como

xornalista traballas no mundo do

cine. Contas no libro como é que

apareces un día lendo guións e

promovendo producións de Suevia

Films. É Cesáreo González, o famo-

so produtor, quen che dá ese traba-

Iio porque os seus pele, que aínda

eran parentes da túa avoa, proce-

den tsmén de Nogueirs de Ramuín.

Conta algo deaa experiencia.

Viña de rematar a carreira. Era oano1956, e foi efectivamente CesáreoGonzález quen me abriu as portas da

súa histórica produtora, na que estiveneta que me chaman para o Faro deVigo. Por que busquei ese trabal~o?Porque, ainda que aquela época deMadrid, a do Brais Pinto e a de estu-dante de xornalismo, era mol bonita,tamén o pasei moi mal, porque viviacunha bolsa de cincocentas pesetasque non me daban para moito.Empeñaba a gabardina, e cando che-gaba o frio vieme negro para desem-peñala porque ata o 15 de cada mesnon me pagaban a bolsa. Estivensempre na pensión de Doña Juanita,unha navarra. En Suevia Films era oxefe do departamento de publicidade,e encargábame da promoción daspeliculas. Tiña por iso que facer opressbook, dúas páxinas con fotos.Habia que darlle ao maxín. Unha vezestreabamos unha película na que tra-bailaban William Holden a Grace Kelly,así que chamei ao ABC dicíndollesque a princesa de Mónaco viña aMadrid para a estrea, e que a cambiodesa primicia tiñan que dar a noticiaen primeira páxina. O ABC pasou demJn e non o sacou, pero o Ya e outrosxornais, aos que tamén vendin asuposta primicia, si que o deron en pri-meira. A Kelly non veu, claro, perohabía que botaflle imaxinación.O mundo do cine non te atraeu o

suficiente para quedar a traballar

ali? Non te tentou nunca?

Atraeume para escribir guións. Unñadas cousas que facia en Suevia, áparte da publicidade, era ler guións.Lin todos os de Bardem, dende CalleMayor a La venganza, que eran unhamarabilla, con resonancias quixotes-cas. 0 cine gustábame recito antes

desa época. Sempre fun un gran afec-

cionado, pero en Suevia nunca escri-

bin guións. Din que as miñas novelas,

dende A saga dun afiador, son mol

cinematográficas e xornalisticas. E é

verdade: sempre me gustou moito o

cine e fun xornalista durante corenta

anos. Creo que os xornalistas escribi-

mos doutra maneira, achegámonos

máis á xente, temos a sintese na

cabeza. De feito, un dos problemas

que tiven coas primeiras novelas era

que en dous folios xa o contara todo.

Custábame moito desenvolver unha

historia. De feito, as miñas novelas

non pasan das trescentas páxinas.

A experiencia xornalística

Xubilácheste en La Voz de Galicia,na Coruña, pero os teus inicios

xornalisticos foron en Vigo e

Santiago, incorporándote nesta

última cidade a La Noche. Como

lembras eses anos?

Foron corenta anos de xornalista,

unha Ionga etapa que con todos os

pros e os contras, foron anos mol inte-

resantes. O periodismo ponche ás

veces boa cara e outras poncha mala.

É duro, pero se entras nel por voca-

ción, que foi o meu caso, é mol grati-

ficante. E ademais, economicamente

foime ben e estou satisfeito desa

Ionga etapa profesional.

Ate que viñeches para Galicia non

traballaras en ningún medio, non

é así?

En cadro de persoaL non. Traballara un

tempo na Dirección General de Pren-

sa, en Madrid, onde tiña que ler os tex-

tos que chegaban para a censura. Lin,

entre outros, artigos de Castroviejo.

Tamén chegara a facer unha proba para

entrar no ABC, e propuxéranme ir de

redactor para un diario de Ceuta, pero

preferin quedar en Madrid, claro. Pero

cando me ofreceron vir a El Faro deVigo non o dubidei. Chamárame Cere-

zales, que era mei amigo meu e que se

portou mol ben comigo cando andaba

por Madrid. Publicárame cousas no

Informaciones, pagándome por cada

arLigo ou entrevista 150 pesetas. Che-

guei a Vigo nun verán, pero resultou

que a empresa do Faro tiña o 51 por

cento das accións de La Noche, e como

queira que andaban faltos de xente,

mandáronme a min para Santiago. E

quedei até que pechou o xornal, no que

traballei arreo facendo de todo. Non

acabei de toparme a gusto en Santia-

go. Pareciame algo aldeá, se cadra por-

que viña de pasar dez anos en Madrid.

Cando me chamaron para La Voz deGalicia aceptei deseguida. Apeteceu-

me mudarme para A Coruña, e xa

nunca máis deixei esa cidade, na que

asentei definitivamente. Sigo vivindo

hela despois de xubilarme.

A túa peripecia xornalistica iníciase

en Ourense como correspondente

do ABC, Que noticias Iles interesa-ba de Galicia?

Fun correspondente do ABC e de LaVanguardia, que Iogo crearon as páxi-

nas galegas na etapa de Luis Losada.Mandábalies noticias pequenas, repor-

taxes e até artigos. Cando estaba en La

Noche tamén fun o guionista dun pro-

grama de reportaxes de toda Galioia

para Televisión Española que durou

arredor dun ano. Era semanal e cha-

mábase Crónica 2. Eu escribía a repor-

taxe e mandaba o cámara a gravar.

Despois, a voz tiñámola que gravar na

emisora de Radio Galicia, que estaba

en Mazarelos. A min non se me daba

ler ante o micrófono, asi que se encar-

gaba diso unha muller da que non me

lembro o nome, que estaba casada cun

dos irmáns Carllabal que era o corres-

pondente de TVE. Algunha vez tamén

es leu unha cuñada de Emilio

Lavandeira. Quen me metera neste

cholo fora Jorge Víctor Sueiro, e o

único problema era que pagaban tarde

e mol mal. Cos cartos que gañara co

programa mercara un coche, un Coupé

roxo que chamaba a atención, porque

só habia outro en todo Santiago.

En La Voz de Galicia traballábase

daquela con máis medios, de manei-

ra rabie profesional, digamos?

Máis ou menos. O director cando che-

guei eu era Leal Insua, pero ac pouco

tempo foi substituido por Paco Pillado,

que era un bo periodista, pero tiña mol

mal carácter e non sabia tratar a xente.

Era mol déspota. Daquela o problema

era que había pouca información, e a

guerra do Vietnam era o centro de

atención, así que se tiraba da axencia

Europa Press. Eu facia de todo, noti-

cias, reportaxes, artigos, teletipos... Un

dos traballos que lembro con máis cari-

ño, e que me parece que merecia que

fosa recollido nun libro, foi unha serie

de reportaxes semanais que fixen para

a última páxina do xornal que tivera

moito éxito. O tema era Galicia cara elaño 2000, polo que pasaron os princi-

pais personaxes galegos daqueles

anos, entre os que lembro agora a

Garcia-Sabell, Cela, Madariaga e

Beiras entre moitos outros, pero tamén

xentes de todos os sectores sociais,

dende profesores de universidade e

mestres até obreiros. Eu sempre escri-

bin san deixarme comer, entre outras

cousas porque non me interesaban

cargos nin xefaturas.

Oficio de escritor:unha produción serodia

Non publicas a túa primeira novela

até mediados dos 70, e a túa prolffi-

ca produción é serodia, Por que

tanta demora?

Agardei a xubilarme, porque o traballo

de xornalista non deixaba tempo para

máis. A morte de Frank González, amiña primeira novela, publiqueina en

1975. Foi o primeiro wéstern en gale-

go. Lego foron Morrer en Castrelo deMiño e A saga dun afiador, no 80.

Xubileime no 87, e foi desde entón

cando publiquei todo o demais, unhas

vinte obras, a maioria novelas.

Agosto de 36 é o teu maior éxito

literario, con trece edicións.

Correspóndese coa túa satisfac-

ción como autor?

Non, a min gústame máis Morrer encastrelo de Mirlo, ou A saga dun aria-dor, que creo que é unha gran novela.

Se cadra son as que prefiro porque

están máis enraizadas na terra. O meu

desexo é volver publicar A saga dunafiador antes de morrer, pero dándolle

unha. Cando a publiquei non habia

norma ortográfica hin nada polo estilo.

Cando Xerais me reeditou A morte deFrank González, que me publicara

Edicións do Castro no 75, corrixin o

galego e aproveitei para darlle unha

volta. As miñas novelas son como

guións, e gustariame reescribilas

todas, pero xa non teño ganas. Como

tampouco me apetece meterme a revi-

sar unha noveliña que escribin en cas-

telán cando estaba en Madrid.

Presentáraa ao premio Nadal e queda-

ra en décimo lugar, pero era mala, unha

mala copia de Pascual Duarte. Metina

nun caixón e nin sei onde está.

A túa mirada á torra está moi pre-

sente na túa obra, pero non eó, por-

que a temática das quince novelas

que tes publicadas é variada. Que

esporea o teu universo creativo?

Sempre me gustou buscar campos

hOyOS, cousas distintas. Como non

dependin nunca da literatura para

vivir, escribin sempre con moita liber-

dade do que me apetecia, incluso

escribía para perder o tempo, que é

unha boa maneira de gañalo. Malla

iso, insisto en que o que máis me

gusta son os que están ligados á

terra. A miña narrativa sempre está na

aldea. Penso en Espartedo todos os

dias. Unha vez, non hai moitos anos,

sentin a necesidade de ir a Espartedo

e aló me fun sen máis. Ali, sentado no

vello corredor da casa, boteime a cho-

rar cando me din conta de que fartaba

a miña xente, non habia vida na casa,

pero tampouco no resto da aldea. O

que lamento é non ter escrito unha

novela coa historia da miña familia,

porque agota xa é tarde.

Estás a punto de ingresar na Real

Academia Galega, onde vas ocupar

a cadeira de Fernández del Riego. É

un recoñecemento que chega tarde?

Ilusiónate a pesar diso?

Quizais fose mellor que ese recoñece-

mento mo desen un pouco antes, por-

que agora xa son demasiado vello. Eu

agora non vou facer moito nesa casa.

Pensei incluso en non ingresar, pero á

fin decidinme. Estou a traballar no dis-

curso, no que escribo sobre a relación

entre a literatura e o xornalismo, pero

como se fose unha reportaxe, porque

xa non teño que achegar. O do xorna-

lista é un oficio complicado, e se cadra

non se pode englobar coma outros.

Pero xa me confirmou Manuel Rivas

que me responderá ao discurso de

ingreso, así que queda fixar a data.

Será, se cadra, despois do verán.