GIZARTE ALDAERAKGIZARTE ALDAERAK

Amaia Ajuria Amaia Ajuria Ainhoa Arrasate Ainhoa Arrasate

Nerea ArrizabalagaNerea ArrizabalagaUsoa AstolaUsoa Astola

Garazi Lizarralde Garazi Lizarralde Maite MunarrizMaite Munarriz

1.ariketa1.ariketa

A egoeraA egoera::Eleberri bateko elkarrizketa pasartea duzu hau:Eleberri bateko elkarrizketa pasartea duzu hau:

-Bueno, nenas –dijo Coco, rodeando con su -Bueno, nenas –dijo Coco, rodeando con su brazo los hombros de su chica-, ¿nos abrimos? Tú, brazo los hombros de su chica-, ¿nos abrimos? Tú, Pepe, ¿qué, te esperamos?Pepe, ¿qué, te esperamos?

-No tío, yo me voy a casa a sobarla, que no -No tío, yo me voy a casa a sobarla, que no puedo con mi alma.puedo con mi alma.

-Nosotros deberíamos hacer lo propio –dijo -Nosotros deberíamos hacer lo propio –dijo Coco-.Con la llegada de esta señorita hoy casi no Coco-.Con la llegada de esta señorita hoy casi no hemos dormido. ¿Cogemos un tequi?hemos dormido. ¿Cogemos un tequi?

-Fijo –dijo Mónica, y acto seguido apuró su -Fijo –dijo Mónica, y acto seguido apuró su cerveza de un trago, para dar a entender que ya cerveza de un trago, para dar a entender que ya estaba cansada. estaba cansada.

A egoeraren erantzunaA egoeraren erantzunaTaberna giroko elkarrizketa bat Taberna giroko elkarrizketa bat

dela antzematen da. Neska-dela antzematen da. Neska-mutilak etxerako ordua dela mutilak etxerako ordua dela

esaten daude. Erabiltzen duten esaten daude. Erabiltzen duten hizkerarengatik (nenas, nos hizkerarengatik (nenas, nos

abrimos, sobarla, un tequi, fijo,...) abrimos, sobarla, un tequi, fijo,...) gizarte erdaldun batekoak direla gizarte erdaldun batekoak direla antzematen. Baita maila sozial antzematen. Baita maila sozial

ezberdin espezifikoa.ezberdin espezifikoa.

B egoera:B egoera:(...) Diabruan abokatua izango naiz, gaur.(...) Diabruan abokatua izango naiz, gaur.

Ba dago jente ‘alternatibo-buenrollista-txurrero’ bat askotan Ba dago jente ‘alternatibo-buenrollista-txurrero’ bat askotan gaztetxe eta gune okupatuetan zihar ibiltzen dana. Ni halako gaztetxe eta gune okupatuetan zihar ibiltzen dana. Ni halako leku eta orbita zalia naiz, eta estimatzen dittudazelako hain leku eta orbita zalia naiz, eta estimatzen dittudazelako hain

zuzen be, ibiltzen naiz jentian jarrerei erreparatzen. Eta halan, zuzen be, ibiltzen naiz jentian jarrerei erreparatzen. Eta halan, aprobetxategixak eta parasituak bereiztia gustatzen jataz.aprobetxategixak eta parasituak bereiztia gustatzen jataz.Ba da Ba da ekimenekimen bat, munduan nahikua zabalduta, denda bat, munduan nahikua zabalduta, denda

aberatsetan lapurtziana. Bere filosofixia dauka, eta koherentia aberatsetan lapurtziana. Bere filosofixia dauka, eta koherentia begittantzen jata. Ondo eresten detzat, azken fiñian. Baiña, begittantzen jata. Ondo eresten detzat, azken fiñian. Baiña,

ekimen laudagarrixe arrimura askotan egitten dan modura, ba ekimen laudagarrixe arrimura askotan egitten dan modura, ba dago jarrera salagarririk: dago jarrera salagarririk:

Ezagutzen dot jentia, supermerkatura sartzen dan bakoitzian Ezagutzen dot jentia, supermerkatura sartzen dan bakoitzian zeozer etaratzen dabela besapian. ‘¿Eta hori zertako?’ zeozer etaratzen dabela besapian. ‘¿Eta hori zertako?’ galderiari, ‘¿Hau? Ba...¡hartziarren! Hohohoho...’. Hau galderiari, ‘¿Hau? Ba...¡hartziarren! Hohohoho...’. Hau

konsumismoan kalko alternatibo bat da, kapitalismoan alde konsumismoan kalko alternatibo bat da, kapitalismoan alde txarretako bat bereganatu dau ‘buenrollista’ horrek. (...)txarretako bat bereganatu dau ‘buenrollista’ horrek. (...)

B egoeraren erantzunaB egoeraren erantzuna

Testu honetako ezaugarririk Testu honetako ezaugarririk adierazgarrienetarikoa gazte hauek adierazgarrienetarikoa gazte hauek

erabiltzen duten hizkera euskalkia dela, erabiltzen duten hizkera euskalkia dela, medenbaldeko jatorrikoa. Gazte arteko medenbaldeko jatorrikoa. Gazte arteko

euskalki kalekoia dela argi ikusten da eta euskalki kalekoia dela argi ikusten da eta fonetikarekin jolasten da, hitz egiten den fonetikarekin jolasten da, hitz egiten den

bezala idatzia baitago. bezala idatzia baitago.

C egoera:C egoera:

Bikote berri bat sortu da Oiartzunen!!! Bikote berri bat sortu da Oiartzunen!!! Eneldori perrixila aurkeztu yogu ta maitemindu in dia. Eneldori perrixila aurkeztu yogu ta maitemindu in dia. Ze sortuko ote da bikote hortatik...Ezkontza igandin Ze sortuko ote da bikote hortatik...Ezkontza igandin izango da, Oiartzunen, 3.gunin, eguardiko ordubitan. izango da, Oiartzunen, 3.gunin, eguardiko ordubitan. Elepante Gorriya bertan da ta monjuk rebai. Bazkaya Elepante Gorriya bertan da ta monjuk rebai. Bazkaya Zeledonen etxe berriko balkoyin izango da. (Gañea, Zeledonen etxe berriko balkoyin izango da. (Gañea,

lehengo platera batxuizopa omen da, biño... lehengo platera batxuizopa omen da, biño... shhhhhhh, ez esan iñorrei!)shhhhhhh, ez esan iñorrei!)

Bertan ikusiko galakun, muxu bat!Bertan ikusiko galakun, muxu bat!

C egoeraren erantzunaC egoeraren erantzuna

Hemen ere ezaugarri nabarmenena hitz Hemen ere ezaugarri nabarmenena hitz egiteko euskalkia erabiltzen dutela da, egiteko euskalkia erabiltzen dutela da, erdialdeko hiztunak. Ortografiari erdialdeko hiztunak. Ortografiari dagokionean, hemen ere, hitz egiten dagokionean, hemen ere, hitz egiten duten bezala idatzi dute. Gazte hiztuna duten bezala idatzi dute. Gazte hiztuna dela nabarmentzen da.dela nabarmentzen da.

D egoeraD egoera::

- - Joder tío! –hasi zen esaten-, Malagak la Joder tío! –hasi zen esaten-, Malagak la hostia izan behar du neska kontuetan! hostia izan behar du neska kontuetan!

-Zer ba? –galdetu genion.-Zer ba? –galdetu genion.

-Ez duzue sinetsiko lagunak kontatu didana. -Ez duzue sinetsiko lagunak kontatu didana.

-Dirudienez, Malaga kriston txoiloa da -Dirudienez, Malaga kriston txoiloa da ligatzeko. Tipo hori gure modukoa da, ez pentsa. ligatzeko. Tipo hori gure modukoa da, ez pentsa. Hemen, behintzat, ez zuen ni hostiaz ligatzen eta hara Hemen, behintzat, ez zuen ni hostiaz ligatzen eta hara joan eta lehenengo egunean rrra!joan eta lehenengo egunean rrra!

-Lehenengo egunean?-Lehenengo egunean?

-Bai. Esan didanez, autobusetik jaitsi eta...-Bai. Esan didanez, autobusetik jaitsi eta...

D egoeraren erantzunaD egoeraren erantzunaHemengo hiztunak ere gazteak Hemengo hiztunak ere gazteak direla ikus daiteke. Horren direla ikus daiteke. Horren erakusgarri erabiltzen dituzten hitz erakusgarri erabiltzen dituzten hitz batzuk dira (joder, tio, lahostia, batzuk dira (joder, tio, lahostia, kriston txoiloa, nihostiaz, kriston txoiloa, nihostiaz, ligatzen...). Euskara batuan jardun ligatzen...). Euskara batuan jardun dute, erdarara jotzeko joera eduki dute, erdarara jotzeko joera eduki arren hitz batzuetan.arren hitz batzuetan.

Gizarte aldaeraren kontzeptuakGizarte aldaeraren kontzeptuak

Dialektoak geografiaren araberako Dialektoak geografiaren araberako hizkuntzaren aldaerak dirahizkuntzaren aldaerak dira

Greziarrek sortuak, XIX. mendean Greziarrek sortuak, XIX. mendean dialektologia eratuzdialektologia eratuz

Soziolektoak klase sozialaren araberako Soziolektoak klase sozialaren araberako hizkuntzaren aldaerak dirahizkuntzaren aldaerak dira

William Labove, gizarte aldaeraren William Labove, gizarte aldaeraren interesaren bultzatzailea (1960-70)interesaren bultzatzailea (1960-70)

Hiri dialektologiaren ekarpen Hiri dialektologiaren ekarpen nagusiak (I)nagusiak (I)

Hiri dialektologia: Hirietan sorturiko Hiri dialektologia: Hirietan sorturiko dialektoak aztertzen dituen zientziadialektoak aztertzen dituen zientzia

Ondorio orokorrak:Ondorio orokorrak: Klase sozialak hizkera determinatzen du gramatikan Klase sozialak hizkera determinatzen du gramatikan

eraginezeraginez Dialekto geografikoak hurbilduz Dialekto geografikoak hurbilduz gizarte aldaerak gizarte aldaerak

areagotuareagotu Zenbat eta hiritarragoa gizarte Zenbat eta hiritarragoa gizarte aldaera gehiago aldaera gehiago

2. Ariketa2. Ariketa

2.1- 2.1- Zeintzuk izan daitezke Zeintzuk izan daitezke determinatzaileak? determinatzaileak?

Determinatzaileak: lanbide araberakoa, Determinatzaileak: lanbide araberakoa, belaunaldi desberdinekoa, klase sozial belaunaldi desberdinekoa, klase sozial

diferentekoak, menpekotasun harremanak, diferentekoak, menpekotasun harremanak, kultur-formazio desberdintasunak eta sexu-kultur-formazio desberdintasunak eta sexu-

desberdintasunak.desberdintasunak.

2.2- 2.2- Sexo-desberdintasuna izan al Sexo-desberdintasuna izan al daiteke determinatzaile bat? daiteke determinatzaile bat?

Orduan, ze desberdintasun egongo Orduan, ze desberdintasun egongo litzake emakume eta gizonen litzake emakume eta gizonen

arteko erregistroan?arteko erregistroan?Sexu-desberdintasunak bai dira determinatzaileak, esan dugun Sexu-desberdintasunak bai dira determinatzaileak, esan dugun

bezala. Gizon eta emakumeen artean erregistro desberdintasuna bezala. Gizon eta emakumeen artean erregistro desberdintasuna dago: emakumeen erregistroa betiere umiltasun gehiagokoa da, dago: emakumeen erregistroa betiere umiltasun gehiagokoa da,

goxotasunez, kortesiaz eta errespetutsuagoa. Sentimenduak goxotasunez, kortesiaz eta errespetutsuagoa. Sentimenduak adierazteko unean ere ulerkorragoak dira. Gizonezkoena, ordea, adierazteko unean ere ulerkorragoak dira. Gizonezkoena, ordea,

erasokorragoa eta agintzaileagoa da. Euren solasaldiak erasokorragoa eta agintzaileagoa da. Euren solasaldiak lehiatsuagoak izaten dira, batzu-baztuetan inibitzaileak ere lehiatsuagoak izaten dira, batzu-baztuetan inibitzaileak ere

suertatzen dira. Hitz gordin eta biraoak ugari erabiltzen dituzte suertatzen dira. Hitz gordin eta biraoak ugari erabiltzen dituzte normalean.normalean.

Hiri dialektologiaren ekarpen Hiri dialektologiaren ekarpen nagusiak (II)nagusiak (II)

Aldagarritasun soziolekto determinatzaileakAldagarritasun soziolekto determinatzaileak::• Lanbideen araberakoaLanbideen araberakoa• Belaunaldi desberdintasunakBelaunaldi desberdintasunak• Klase sozial diferentziakKlase sozial diferentziak• Menpekotasun harremanakMenpekotasun harremanak• Kultur-formazio desberdintasunakKultur-formazio desberdintasunak• Sexu desberdintasunakSexu desberdintasunak

Aldaerak ez dira bakarrik interes Aldaerak ez dira bakarrik interes linguistikoagatik aztertzenlinguistikoagatik aztertzen

Sexolektoek agerian uzten dituzte sexu Sexolektoek agerian uzten dituzte sexu rolak hizkuntzaren inguruanrolak hizkuntzaren inguruan

Euskaraz ba al da gizarte aldaerarik?

Gizarte aldaerak hiri handietako hizkuntzetan bereizten dira.

Euskara ez da hiri hizkuntza. Zabaltzeko bidean dago. Aldaera geografikoa errazago

nabarmentzen da aldaera soziala baino.

Gizarte aldaera al da argota?Gizarte aldaera al da argota?

Argota: hiztegi mailan jokatzen diren aldaketa Argota: hiztegi mailan jokatzen diren aldaketa eta berrikuntzak.eta berrikuntzak.

XV.mendean sortu zen.XV.mendean sortu zen. Bi funtzio betetzen ditu:Bi funtzio betetzen ditu:

Taldeko ezaugarri gisa.Taldeko ezaugarri gisa. Kode sekretu gisa.Kode sekretu gisa.

Argota sortzeko baliabideak:Argota sortzeko baliabideak: Hitzen esanahiak aldatu edo trukatu Hitzen esanahiak aldatu edo trukatu Aurrizkiak, artizkiak edo atzizkiak erabili Aurrizkiak, artizkiak edo atzizkiak erabili Silabak ugalduz edo tokiz aldatuz Silabak ugalduz edo tokiz aldatuz Laburdurak Laburdurak Maileguak Maileguak

Euskal Herriak ez dago argotik.Euskal Herriak ez dago argotik. Gaur egun euskal gazteek gaztelaniaz eta Gaur egun euskal gazteek gaztelaniaz eta

frantsesez hazi diren argotetara jo.frantsesez hazi diren argotetara jo. XIX.mendean euskal ijituek argota bat XIX.mendean euskal ijituek argota bat

sortu.sortu. Euskal argoten sortzea eta hedatzea, Euskal argoten sortzea eta hedatzea,

gizarte erabilera normalizatuaren seinale gizarte erabilera normalizatuaren seinale da.da.

3.ariketa: galderak3.ariketa: galderak

1. Zeintzuk hasi ziren dialekto 1. Zeintzuk hasi ziren dialekto kontzeptuarekin? Noiz?kontzeptuarekin? Noiz?

Grekoek, XIX.mendean.Grekoek, XIX.mendean.

2. Nork sortu zuen gizarte 2. Nork sortu zuen gizarte aldaerekiko interesa?aldaerekiko interesa?

William LabovekWilliam Labovek

3. Euskara hiri hizkuntza izan 3. Euskara hiri hizkuntza izan al da? Arrazoitu.al da? Arrazoitu.

Ez, betidanik baserri eta Ez, betidanik baserri eta arrantza inguruan erabili baita.arrantza inguruan erabili baita.

4. Euskararen kasuan zer 4. Euskararen kasuan zer nabarmentzen da errazago: nabarmentzen da errazago: aldaera soziala ala aldaera aldaera soziala ala aldaera

geografikoa?geografikoa?

Aldaera geografikoaAldaera geografikoa

5. Euskarak izan al du edo 5. Euskarak izan al du edo badu argotik?badu argotik?

Gaur egun ez du argotik, Gaur egun ez du argotik, baina aintzina XV.mendean baina aintzina XV.mendean euskal ijitoek euren argota euskal ijitoek euren argota

eduki zuten.eduki zuten.

6. 6. Garrantzitsua al da Garrantzitsua al da hizkuntza batentzako argota hizkuntza batentzako argota

edukitzea?edukitzea?

Bai garrantzitsua da, Bai garrantzitsua da, euskararen kasuan argota euskararen kasuan argota edukitzeak euskara euskal edukitzeak euskara euskal

eremuan normalizazioa eremuan normalizazioa adieraziko zuelako.adieraziko zuelako.