Suplemento - Letras Galegas 2010

8/8/2019 Suplemento - Letras Galegas 2010

1/16

apeneiraAno XXVI :: ESPECIAL LETRAS GALEGAS :: www.apeneira.com Maio de 2010

ESPECIAL LETRAS GALEGAS-2010

Uxo Novoneyra,o home que converteu O Courel en poesa

COLABORAN:

Roberto Varela

Uxo Novoneyra Rei

Xabier Lago

Mercedes Queixas

Antn F. Escuredo

Alberto Ansede

Alfonso GarcaXurxo Patio

Entrevista a Xos Lois Garca


2/16

a peneira2 ESPECIAL LETRAS GALEGAS | MAIO DE 2010

DA DAS LETRAS GALEGAS - 2010UXO NOVONEYRA (1930-1999)

CRONOBIOGRAFA

1930. Eugenio Novo Neiranace o 19 de xaneiro naaldea de Parada deMoreda, en plena serra doCourel, no seo dunhafamilia labrega acomoda-da. o terceiro fillo deJos Novo Lpez e Ma-nuela Neira Bello. Nestecurruncho, ateigado detradicins enraizadas naterra, pasa a sa nenez.

1936. O seu irmn maior,Jos, morre de tifo con s16 anos.

1937. Durante os primeiroscompases da Guerra, ungrupo de falanxistas agre-de a Uxo por vestir unxersei de cor vermella.Cunha navalla desgrran-lle a prenda sen sacala docorpo do neno.

1945. Estuda o bacharelatoen Lugo, na AcademiaBalmes. Para iso traslda-se cidade durante operodo escolar.

1947. Coece poetisa

Mara Mario, que vn deser asignada como mestra escola de Parada doCourel. Novoneyra iniciacon ela unha profundarelacin persoal que semanter ata a morte daescritora, 20 anos mistarde.

1948. Coece en Lugo aoescritor chairego ManuelMara, compaeiro de

xeracin e de sentimentoarraigado no terruo.Inicia a escrita de Abro-jos, o seu primeiro poe-mario, que anda ficaindito. O poema inicial,datado no ano anterior,est adicado ao msicoGustavo Freire.

1949. Remata o bacharelatoe trasldase a Madrid,onde se matricula porlibre na Facultade de

Filosofa e Letras, peronon tarda en abandonaros estudos. unha etapade formacin cultural naque se converte en asiduolector da Biblioteca Na -cional e na que desenvol-ve unha intensa activida-de literaria. Nesta poca cando d o seu primeirorecital potico. Coa savoz profunda e a sa dic-cin pausada, nace neseintre o decidor de poe-sa, como a el lle gustabadicir.

1950. Inicia a escrita dunnovo libro de poesa filo-

sfica, tamn indito,titulado Desde las cosas,do que chega a publicardous poemas na revistauniversitaria Bengala. Co-meza a escribir un tercei-ro libro, tamn en caste-ln e tamn indito, aoque chama Caurel, no quea terra adquire un papelprincipal e que podemosconsiderar como un pri-meiro ensaio xeral do que

co tempo se convertir nasa obra mis relevante, opoemario Os Eidos.

1952. Regresa a Galiciapara facer o servicio mili-tar en Parga (Guitiriz),onde outravolta coincidecon poeta da Terra Ch,Manuel Mara. Coece anxel Fole.

1953. Contina o servizomilitar en Compostela e

incorprase s tertuliasdo Caf Espaol. Entra encontacto con figuras dacultura como Ramn Pi-eiro, Otero Pedrayo Car-los Maside, Borob, Gar-ca-Sabell, ou Bouza Brey.Destes contactos nace asa firme determinacinde escribir s en galego eabandona definitivamentea lingua castel. Comeza

a redaccin de Os Eidos.Ao remate do servizo mili-tar regresa ao Courelonde debe gardar repousopor mor dunha pleuresacontrada durante a saestada en Parga.

1954. Coece os poetasAvils de Taramancos eLus Pimentel, e o pintorLugrs. convidado a par-ticipar en varios recitaisde poesa. Remata a escri-ta de Os Eidos.

1955. Galaxia publica a pri-meira edicin de Os Eidos.

1957. As relacins galeguis-tas lvano a participar endiversos actos culturais,algns con tintes polti-cos, como foi o caso dainauguracin do ciclo deconferencias no CrculoMercantil de Com postelabaixo o ttulo Homenaxe poesa galega, organizadopor Manuel Beiras, no quese dirixe ao pblico engalego, lingua proscrita

naquelas datas, e recitatextos medievais.

1960. En xaneiro participano Paraninfo de Compos-tela nunha homenaxe aRamn Cabanillas (faleci-do dous meses antes),xunto a Iglesias Alvario eGarca Bodao.

1961. Novoneyra amosa ao

mundo a sensibilidadepotica de Mara Mariocon artigos na revista por-tuguesa Cltica e noxornal composteln LaNoche, convertndose noseu principal valedor lite-rario. Coece o poetaBernardino Graa.

1962. Regresa a Madrid,onde participa en progra-mas radiofnicos (comoPoesa en Compostela) etelevisivos (como Versos

de medianoche, onde re-citaba a diario un poemaxusto antes do peche daemisin). Participa tamnna vida cultural madrile-a, nas tertulias do CafGijn, relacinase conmembros do grupo BraisPinto, co pintor ReimundoPatio, co profesor Her-minio Barreiro, co polticoBautista lvarez e cosescritores Ramn Loren-zo, Bernardino Graa,

Xos Fernndez Ferreiro eXos Lus Mndez Ferrn.

1963. A editorial Celta, deLugo, publica o primeirolibro de Mara Mario,Palabra no tempo, grazas teima de Novoneyra porsacar luz o seu traballoliterario.

1966. Publica en Madrid een edicin bilinge Ele-

gas del Caurel y otrospoemas. Por problemascoa censura e por enfer-midade dos seus pais,decdese a regresar aoCourel.

1967. Aparecen tres poe-mas de Novoneyra nunnmero especial da revis-ta leonesa Claraboya adi-cado a Galicia.

1968. Ofrece un recital naCorua que remata coalectura de Vietnam canto,co pblico posto en p.Coece en Lugo a MaraElba Rei, que uns anosmis tarde, converterasena sa dona.

1971. Falece o seu pai.

1972. Escribe senllos poe-mas adicados aos obreirosAmador Rey e Daniel Nie-bla, asasinados en Ferrolpolo franquismo.

1973. Casa con Elba Rei enLugo no mes de xaneiro.

Uns meses despois morrea sa nai.

1974. Nace o seu primeirofillo e falece poucos dasdespois por problemascardacos. Galaxia publicaOs Eidos 2. Libro de olla-das, ilustrado con debu-xos de Laxeiro, que con-tn os poemas do ciclocoureln posteriores primeira edicin.

1976. Nace a segunda filla,Branca-Petra. Novoneyracolabora co xornal lugusEl Progeso, onde publica atraducin ao galego de

catro poemas do escritore poltico chins MaoZedong, tirados dunhadeicin castel da saobra.

1977. Achega un poema aun libro en homenaxe aAlberti editado nas catrolinguas do Estado.

1978. Viaxa a Granada paraparticipar no Congreso de

Editada porA PENEIRA CONDADO S.A.

Director:Guillermo Rodrguez Fernndez([email protected])

Subdirector:Antn Fernndez Escuredo([email protected])

Redactor xefe:Diego Girldez([email protected])

Redaccin:Amparo RodrguezManrique FernndezJ.Ramn Couago

Administracin:Beatriz Gil Vzquez

Publicidade:

Suso Vieito, Fran Eir, JosuCampos , Francisco Pual, JunLouzn, Sheila lvarez, AnxoGutirrez e X.M. Fernndez

Fotografa:Riob Prada - AGN - AlfredoHernndez

Impresin:Publicacines TameigaMos (Pontevedra)

Depsito Legal:OR/57/84

www.apeneira.comweb controlada por


3/16

Libreiros de Espaa enunha homenaxe a GarcaLorca.

1979. Novoneyra xoga coaspecto mis visual dapoesa pescudando nasposibilidades plsticas eexpresivas dos textos atravs do libro de epigra-mas Poemas caligrficos,publicado en Madrid pologrupo Brais Pinto.

1981. Nace o seu terceirofillo, Uxo. Inicia a recom-pilacin do seu ciclo cou-reln logo dunha profundadepuracin, xuntando nun

s volume os libros ante-riores adicados ao Courel.As, aparece en Xerais aprimeira edicin comple-ta de Os Eidos. Libro doCourel.

1982. nomeado presi-dente da Asociacin deEscritores en LinguaGalega (AELG). Na revistaDorna publica un pol-mico manifesto dirixidoaos novos poetas galegos,que foi duramente critica-do polas novas xeracinspor ser considerado exce-sivamente paternalista.

1983. Trasldase definitiva-mente a Compostela paraatender axeitadamente o

seu cargo na AELG. Nace oseu cuarto fillo, Arturo.

1984. Novoneyra, comopresidente da AELG, tomaparte no primeiro encon-tro de escritores galegos,vascos e catalns, xrmo-lo de Galeusca, que secelebrou en Barcelona.Nese encontro asnase ohistrico Manifesto dePoblet.

1985. Xerais publica asegunda edicin completado ciclo caureln, Os Ei-dos, novamente revisadopolo autor.

1986. A Deputacin luguesapublica Muller pra lonxe,que rene os seus poemaserticos e amorosos. Aedicin est ilustrada condebuxos do pintor CarlosPardo Teijeiro, e con re-producins dos manuscri-tos do autor. Avils deTaramancos substiteo fronte da AELG.

1987. Xunto con outrosescritores, participa nasimblica ocupacin daReal Academia Galegapara esixir a dimisin do

presidente da institucine delegado do goberno,Domingo Garca-Sabell,por amparar un recursopresentado contra a na-cente lei de Normaliza-cin Lingstica.

1988. Sotelo Blanco publicaa antoloxa Do Courel aCompostela 1956-1986,que recolle as sas com-posicins mis polticas eunha escolma de textoscrticos de Xess RbadeParedes, Herminio Barrei-ro, Lus Seoane, BasilioLosada, Reimundo Patio,Mndez Ferrn, Xulio

Valcrcel e Claudio Rodr-guez Fer. O libro est ilus-trado con caligrafas doCourel de Federico GarcaCabezn, e retratos doescritor realizados porLorente, Laxeiro e Masi-de. O poeta donostiarraKoldo Izaguirre preparaunha edicin bilinge engalego e euskera da saobra magna, que publi-cada co ttulo Bazterrak/Os eidos I e II. E unha edi-cin depurada e despoxa-da dos elementos menosapegados terra.

1990. Xerais publica a quepretende ser edicin defi-nitiva de Os Eidos, na quese suprimen poemas que

non pertencen tematica-mente ao ciclo e se enga-den algns novos, nacoleccin Biblioteca dasLetras Galegas. A intro-ducin, as notas e os co-mentarios corren a cargode Claudio Rodrguez Fere Carmen Blanco.

1991. Novoneyra inicia unsegundo mandato fronteda AELG. Aparecen publica-dos dous novos ttulos: olibro de poemas Tempo deelexa, que vn sendo

unha reedicin actualiza-da de Elegas del Caurel yotros poemas (1966), e asa primeira achega literatura infantil, O cubildo xabarn, un conto am -bientado no Courel. Ta -mn publica o artigo A xeito de autopotica, noque se pronuncia respectodas distintas propostasortogrficas do galegoprovocando forte polmi-ca entre os pro-lusistas.

1992. Nova achega l ite -ratura infantil: Novoneyrapublica outro conto de

aventuras co Courel comoescenario, Gorgorn e Ca-bezn.

1993. Antonia Lpez Garcapublica en Edicins doCumio un traballo sobre aobra do poeta: Os cami-os do soo (a poesa deUxo Novoneyra).

1994. Espiral Maior publicaPoemas da doada certezai este brillo premido en-tre as plpebras, con gra-vados de Carlos Crego,fotografas de FedericoGarca Cabezn, unha pin-tura de Reimundo Patio e

caligrafas do autor.

1995. Novoneyra participano poemario de temticacompostel Camelio xa-pons-Watsubaki, un fer-moso libro que rene enedicin bilinge galego-nipona sete xiikas (poe-mas xaponeses) de Ayako

Sugitani en traducin deNovoneyra, e tres compo-sicins do poeta galegopostas en xapons polaautora nipona, xunto concaligrafas de Uxo e foto-grafas de Ayako.

1996. Xos Manuel VarelaVarela edita unha peque-na antoloxa titulada DoCourel Monte Branco.

1997. Publica no xornal OCorreo Galego as Lendasde a cavalo, pertencentes obra indita queNovoneyra chamaba Librode Rotas/Ameto Mtico,que saira ra uns dasdespois do seu pasamentobaixo o ttulo Arrodeos edesvos do Camio deSantiago outras rotas.

1998. Editorial Noitaregapublica o ensaio Dos so-os teimosos. Lus Vivespublica outro conto infan-til, Ilda, o lobo, o corzo eo xabarn.

1999. Publicacin de Ondes queda algun paraaguantar dos nomes.Novoneyra galardoadoco Premio Otero Pedrayo.O 30 de outubro, dataprevista para unha home-naxe en Compostela, pro-dcese o seu pasamento.

A homenaxe postergadapara o 18 de decembro.Aparece publicado, xa demaneira pstuma, Arro-deos e desvos do Camiode Santiago outras rotas.

2009. A Real AcademiaGalega decide homenaxe-ar a Uxo Novoneyra adi-cndolle o Da das LetrasGalegas do ano 2010.

a peneira 3MAIO DE 2010 | ESPECIAL LETRAS GALEGAS


_Abrojos (indito)_ Os Eidos (1955)_ Elegas del Caurel y otros

poemas (1966)_ Os Eidos 2. Letana de

Galicia e outros poemas(1974)

_ Poemas Caligrficos.Vietnam canto (1979)

_ Os eidos. Libro do Courel(1981)

_ Muller pra lonxe (1986)_ Do Courel a Compostela:

1956-86 (1988)_ O cubil de Xabarn (1990)_ Tempo de elexa (1991)

_ Gorgorn e Cabezn(1992)

_ Poemas da doada certezai este brillo premidoentre as plpebras (1994)

_ CamelioxaponsWatsubaki (1995)

_ Ilda, o lobo, o corzo e oxabarn (1998)

_ Dos soos teimosos (1998)_ Onde s queda algun

para aguantar dos nomes(1999)

_Arrodeos e desvos doCamio de Santiago eoutras rotas (1999)

Catlogo


4/16



Dedicar o Da das Letras Galegas aUxo Novoneyra un acto de xusti-za potica. Xustiza con maisculaspara un dos grandes nomes da poesa edas letras galegas da segunda metade dosculo XX. Uxo Novoneyra leva consigo oalcume de bardo do Courel porque difcil atopar outro autor que cantase serra luguesa con voz tan clara e fermo-sa. Con todo, Novoneyra poder ser consi-derado sen temor a esaxerar como bardouniversal, porque a sa obra non perten-ce ao Courel, nin a Lugo, nin sequera aGalicia. A sa obra xa eterna e perten-ce a todos os que aman a poesa.

Novoneyra cantoulle terra cunhalrica renovadora; foi quen de fundir assas races cunha expresin absoluta-

mente orixinal. A obra potica deNovoneyra nunca nos deixa indiferentes.Non importa as veces que nos achegue-mos a ela, sempre nos vai chamar a aten-cin o seu estilo sobrio e conciso que ,a un tempo, tan denso e preado de sen-tido e sentimento. Moitos expertos naobra de Novoneyra xa destacaron asemellanza dos seus poemas cos haikusxaponeses. Como escribiu o profesorAnxo Tarro, a obra de Novoneyra como un iceberg potico que, deixn-donos escoitar s unhas poucas palabras,agocha en profundidade un universo doque cada lector ter que tirar o seu pro-pio paraso ou inferno.

Novoneyra afirmou que a poesa era,para el, unha forma de entusiasmo,

unha forma de responsabilidade, unmanterse na busca, ter un alto conceptoda dignidade do home. E ese entusias-mo, esa responsabilidade, esa dignidadepotica acompaouno desde moi cedo.Os primeiros poemas de Os Eidos, poe-mario fundamental das letras galegas nosculo XX, concibiunos cando apenaspasaba dos vinte anos. A obra que noslegou non grande en extensin, pero encambio prolngase no tempo durantemedio sculo. Isto flanos dunha buscada palabra exacta, da expresin perfec-ta, da lrica excelsa. a sa unha poesaorixinal, como diciamos, e est en cons-tante renovacin, porque non o mesmoo Novoneyra telrico de Os Eidos que oNovoneyra comprometido de Vietnam

Canto. Quede dito, non obstante, que onoso poeta nunca abandonou o compro-miso nin o amor terra e natureza.

A dimensin potica de Novoneyra s comparable coa sa dimensin huma-na. Foi un traballador incansable en prolda lingua galega, un magnfico e inimita-ble recitador de versos e, segundo todosos que tiveron o pracer de tratalo, unmoi amigable e incansable conversador.Xa que logo, o Da das Letras Galegasdeste ano Xacobeo, no que Galicia esttan entregada cultura, ser un dagrande porque grande tamn o poetaao que todos homenaxeamos neste 17 demaio: Uxo Novoneyra, gran poeta dasletras galegas, do sculo XX, da literatu-ra universal.

NOVONEYRA, O BARDO DO COURELROBERTO VARELA FARI (Conselleiro de Cultura e Turismo)


5/16



NACIONALISMO, LIBERDADE E DEMOCRACIANA LETANA DE GALICIA

UXO NOVONEYRA REI

D

entro das diferentes poti-cas de meu pai, da sa obra,do nico poema que con-

forman como lle on dicir en Vigoa Mndez Ferrn fai pouco, sem-pre me chamou a atencin aLetana de Galicia, o poema-himno nacional que xunto aopoema-manifesto da solidaridadeinternacionalista Vietnam Canto,conformaban o eixo poltico-po-tico novoneyriano.

Todos os demais elementos dodiscurso potico-poltico de meupai, poden posicionarse collendocomo base este eixo, sen afirmaren ningn momento que sexanaccesorios ao mesmo, senn queiste lles vale de marco de inter-pretacin, pudendo existir outrostantos. Este o meu.

Sempre lle estou a dar voltasa iste poema, ao encaixe dunhaletana formal para conter unhimno nacional. Ao discursonacionalista que forman os ele-mentos presentes nela, loairos,sen referir nin contextualizar cal-quer outro factor externo, alleo.

Analizando o discurso nacio-nalista da Letana de Galicia deNovoneyra, creo encontrar unhaconformacin de elementos ano-vada, que supn unha comple-mentacin do discurso pondalia-no, sen suplilo.

Neste discurso identifcase aosuxeito individual en primeira ins-tancia, para despois referir, iden-tificando primativamente, ao

suxeito colectivo nacional en base nosa lingua, ao elemento nacio-natario lingustico, imbricando,nun senso hipottico, neste suxei-to colectivo aos que non afirmana sa pertenza en base ao ele-mento lingustico antedito, e apervivencia das tradicins nosuxeito individual, por tanto iden-tifica nos dous un elemento tni-co no sentido cultural, o nicoque existe, que contrapn, enbase ao concepto de liberdade,ao seu exercicio. Ou sexa, o capi-tal tnico existe, pero non pre-ponderante liberdade indivi-dual, senn que unha potencialdecisin do individuo, anda que ouso da liberdade para non seguiro proceso de autocoecemento negativa dende o punto de vistamoral, dende o punto de vista da

verdade, da autenticidade, sendoun proceso de coecemento indi-vidual a lxica de sensibilizacin apertenza ao suxeito colectivo, unproceso necesario.

En relacin ao elemento con-textual este atopase nunha fasehistrica negativa, recesiva,tanto a nivel poltico, no senso daliberdade, (calada, atrelada exorda a forza significan a falla deliberdades cvicas, de expresin ede educacin/coecemento),como a nivel econmico (emi-grante a forza), espiritual (tristea forza, elemento definitorio dapoesa do meu pai, existencialis-ta, pero que tamn pode versecomo resultado do contexto nosenso dun determinismo sociopo-litico, inda as o proceso naciona-

lista sigue vivo en condicinadversas (viva inda).A partir do contexto, o suxei-

to individual pode elixir obviar aexistencia do suxeito colectivocultural-lingustico, exercendo aliberdade, pero esta liberdadenon ter carcter positivo nosenso do acertado (non ser,morrer, fuxir). Pdese dicir que oelemento primeiro no discurso deNovoneyra a liberdade orixina-ria, pero o obxectivo ltimo estnoutro plano, no plano moral daverdade, e nese plano o acertadoe que o individuo en base a unproceso de coecemento desc-brase dentro do suxeito colectivoe nacional, Galicia.

Esta Galicia novoneyriana, caracterizada por unha certapenetracin do cleavage socioe-conmico, por identificacin coasclases traballadoras galegas, nosenso do suxeito histrico socialis-ta, tanto leninista coma maoista,conformando unha ideoloxa res-pecto a esta fractura poltica demarxismo heterodoxo. Aqu dseoutra sustitucion respecto aPondal, o fundamento histricopresente son os Irmandios, queteen unha significacin de xusti-za social no microuniverso histri-co-cultural galego, relacionandoas este elemento co antedito.

O fundamento do nacionalis-mo en Novoneyra multiple,tendo por un lado o elementocontextual ecocntrico, nonantropocntrico, por outro lado o

fundamento colectivo social dopobo, un terceiro fundamento,iste neutralizado polo contextohistrico, a Historia, e o cuarto,inalienable, a Lingua, con mais-cula como el pua.

Todo o construto complexonacionalista, segundo Novoneyra,pervive en estado latente para oseu potencial uso polas xeracinsposteriores, non sesgadas polarepresin do contexto negativo.

O mesianismo en Novoneyra,igual que en Pondal, a esperan-za dun cambio no que afloreGalicia, como Nacin, pero a dife-renza deste o proceso non se tenque dar como nica deriva lxica,senn por unha eleccin moral-mente acertada no pobo galego, apotencial eleccin de seguir averdade, a autenticidade.

Galicia non desenvolver oproceso por si mesma, comosuxeito nico senn s, se ocolectivo de individuos decide

desenvolver a accin polticaneste senso nun contexto deliberdade. A liberdade podeenxendrar i enxendra nacionalis-mo. E un nacionalismo de baselibertaria, Nacionalismo poreleccin, por eleccin da verda-de.

O analise circular volve que-dar na fase de discurso. A evolu-cin por retroalimentacion no sis-tema democrtico actual bencoecida. Pero est inacabada.

Meu pai deca Unha probl-matica identitaria, un problemanacionalista, cerrado en falso un problema nacionalista eter-no.

Novoneyra un vate que comparez na asamblea comunal e clama pola

patria e a liberdade. Ou pola ausencia de patria e de liberdade.

MNDEZ FERRN.

LETANA DE GALICIA (Poema sonorizado)

GALICIA digo e un di GALICIA

GALICIA decimos todos GALICIA

hastros que calan din GALICIA

e saben sabemos

GALICIA da door chora forzaGALICIA da tristura triste forza

GALICIA do silencio calada forza

GALICIA da fame emigrante forza

GALICIA vendada cega forza

GALICIA tapeada xorda forza

GALICIA atrelada queda forza

libre pra servir libre pra servir

libre pra non ser libre pra non ser

libre pra morrer libre pra morrer

libre pra fuxir libre pra fuxir

GALICIA labrega GALICIA nosa

GALICIA marieira GALICIA nosa

GALICIA obreira GALICIA nosa

GALICIA irmandiaGALICIA viva inda

recllote da TERRA ests mui fonda

recllote do PUEBLO ests nil toda

recllote da HISTORIA ests borrosa

recllote i rgote no verbo enteiro

no verbo verdadeiro que fala o pueblo

recllote pros novos que vein con forza

pros que inda non marcou a malla dargola

pros que saben que ti podes ser outra cousa

pros que saben que o home pode ser outra cousa

sabemos que ti podes ser outra cousa

sabemos que o home pode ser outra cousa.


6/16



Antn F. Escuredo/ Fotos: S. Amado

-Como xorde a iniciativa da presen-tacin de Novoneyra como homenaxea-

do no Da das Letras Galegas?-A Uxo Novoneyra tentaron deixalono gueto. Nunca foi un home preocupadopolas homenaxes; tampouco tia pre-mios e non se presentaba a convocato-rias porque non lle interesaba. Perohaba outros premios indirectos nos quenon haba necesidade de presentarse eque sempre levaban os mesmos. Foi unpersoeiro sen premios e merecaos.Tampouco foi acadmico. O anterior pre-sidente da RAG queixbase disto... agoratodo o mundo se lamenta. Eu, comoamigo, vin o esquecemento que se facacoa sa figura. A idea primeira foi crearunha web tomando como exemplo aexperiencia da de Carbalho Calero. Foi,e anda , un elemento reivindicativo ede presin onde se implicaron os cida-

dns. Tamn Carbalho Calero, inxusta-mente, tia que ter sido homenaxeadocoas Letras Galegas hai xa bastantesanos. Que era lusfono? Seores, vianses esencias galegas que ten. S coa saHistoria da Literatura Galega xa merecaun recoecemento. Ns pensamos que omesmo pasara con Novoneyra. Daquelaeu coeca a Fernando Galindo, un boinformtico, e montamos a pxina webcunha boa loxstica a tres anos vista. Foiun proceso lento que comezou en 2007ata que foi elixido. A pxina axudou ecreou un ambiente favorable. Entrounela moita xente, lectores e tamn pro-fesorado. Logo entraron os ecoloxistasporque tamn hai moito que falar doecoloxismo en Novoneyra.

-E o pasado 9 de maio unha home-naxe no seu Courel...

-A programacin dese da estaba pen-sada moito antes de darlle as Letras

Galegas. Farase igual, molestase a quenmolestara. Non se poda defraudar aaquela xente que enviou mensaxes queanda se poden ver na web. Dara parafacer unha tese de doutoramento sobre

elas!-Como coeceu a Uxo Novoneyra ecomo foi a sa relacin persoal con el?

-Coecino en Lugo, en agosto de1973. Eu acompaaba a Fole, un velloamigo dende haba uns cinco anos.Paseando pola cidade apareceu Uxo epresentoumo. Convidoume a unha tertu-lia e al empezou unha longa historia deamizade e de encontros. Pensaba mosigual. Nunca tivemos desencontros. Tiamoito cario pola xente nova que come-zaba a escribir ou que tia moito intere-se na defensa de Galicia. Animbaos.Falaba de que os dous eramos labregosno senso de que entendiamos a Galiciaque fixo cultura e que as cidades adepredaron. A relacin foi moi intensa.

-Que papel xoga Novoneyra na lite-

ratura galega?- unha figura clave no final dun

milenio, proxectndose cara ao pasado,ese pasado mis glorioso da nosa litera-tura. Novoneyra era un dicidor, un reci-tador de versos da xograra galega, dostrovadores... Sobre todo dun en particu-lar: Airas Nunes. Nunes era un poeta cr-tico que se deslizaba fra do outro tipode poesa, a de amor e de amigo quetamn faca, e metase no sirvents. Tenun poema que di que a xustiza non exis-te nin na orde do Cister! Esta crtica aopoder encantballe a Uxo. A palabra dostrobadores, o concepto mis universal dalingua galega el encontrbaa na tradi-cin xograresca, nos cancioneiros medie-vais. Saba que despois deles via a grancarencia literaria e que a lingua conser-vouse polo pobo.

Novoneyra tia unha obsesin tre-menda polos antepasados e tamn pola

tradicin dos rexurdistas como Rosala ePondal. Salientaba mis no tema telricoque buclico. Uxo non era un poetabuclico por moito que se empeenalgns en tratalo as. Tampouco era un

poeta da paisaxe, era un poeta telrico.A sa poesa nace nun contexto de pos-guerra, onde o que haba que dicir poli-ticamente haba que configuralo doutraforma. Nese contexto, tamn formouparte dos escritores que eran avogadosou procuradores (Celso Emilio, ManuelMara e o mesmo Novoneyra anda quenon exerca). Eles saban o lmite dapalabra. En Catalunya tamn pasaba omesmo: Pere Quart e Espriu eran avoga-dos... Era a poesa dos anos 50, a dosque saban que sentido ou que lxico sepoda empregar para non caer no delito

para a censura.Non doada certa obra de Uxo. Os

Eidos un libro pesado nunha primeiralectura. Quizais moitos abandonen e haique lelo das ou tres veces. A Novoneyra

non hai que lelo linealmente, sobre todocando ests no seu terreo de nacementoque O Courel. Os elementos telricosaclranche moito a sa obra.

-Novoneyra tia preocupacin porque quedase constancia dos nomes,dos lugares, das persoas que vivandaquela no seu entorno...

-El xa tia unha preocupacin poloconcepto do que se perda. Como dicaAntonio Machado se canta lo que sepierde. Poetas como Cuas Novs,Manuel Mara e o propio Novoneyra can-tan o que se perde. Os topnimos eranpara Novoneyra a configuracin maiornon s dun territorio senn a constanciade que o nome que se deu foi emprega-do por moitas xeracins e non foi porcasualidade. como a lingua... non nace

por decreto. Tia moito respecto porfacer prevalecer o que era a decadenciado rural. Era un poeta ruralista no mellorconcepto. O pobo galego naceu da rura-lidade e hoxe un pobo urbano, e a des-feita posiblemente vea pola urbanida-de. El saba isto e reivindicaba o topni-mo, non s nOs Eidos senn no seu lti-mo libro Arrodeos e desvos do Camiode Santiago e outras rotas. Nel fai unharecuperacin dos topnimos como dicin-do que aqu haba isto e se chamaba asmalia que hoxe non exista. como dicircoidado, atentos que estamos perdendoalgo.

-Uxo foi unha persoa comprometi-da co seu traballo como escritor etamn coa profesin. Como era a rela-cin del co resto de compaeiros deviaxe?

-Moi boa. Era un presidente que nonestorbaba.

Xos Lois Garca, historiador e escritor

A Uxo tentarondeixalo no gueto

Amigo persoal do poeta coureln, Xos Lois Garca (Lugo, 1945) foi un dos impulsores da can-didatura de Uxo Novoneyra como homenaxeado no Da das Letras Galegas neste 2010. Estehistoriador afincado en Barcelona promoveu a travs da web www.uxionovoneyra.com arecollida de sinaturas que presionaran para que se recoecera a figura do autor dOsEidos na festividade mis importante da nosa literatura. Autor de varios artigos e librossobre o escritor, o ltimo leva por ttulo Novoneyra revisitado (Xerais, 2010) e nel descobreas interioridades do home e o escritor que canta como ningun a Galiza.

Era un poetaruralista no mellorconcepto. O pobogalego naceu daruralidade e hoxe un pobo urbano, e adesfeitaposiblemente veapola urbanidade. El

saba isto ereivindicaba otopnimo.


7/16



-Hai presidentes que estorban?-Non faca estorbar aos demais.

Levbase moi ben con todos. Cando fala-ba miraba aos ollos, estbate lendo eescoitaba moito. Mis dun pensou queera unha persoa tmida e non era as. NaAELG estivo 17 anos. Acompaei no variasveces s reunins de Galeusca. Era unhome de consenso, algo dificil porquesempre haba algun que discuta. Uxodballe espazo a todas as ideas. Foifabuloso. Sentase a sa vitalidade.

-Que relacin chegou a ter conescritores de Euskadi e Catalunya a tra-vs dos Galeusca?

-Neses encontros atopabamonos es-critores novos e vellos, de moitas ten-dencias polticas e relixiosas, de manei-ras diferentes de escribir. Al coecamo-nos todos. Seguramente que a nivelburocrtico con outros presidentes habarelacins e de intercambio de informa-cins. Galeusca serviu e contina servin-do como plataforma de relacins, inter-cambio de libros, o coecemento dosescritores, propostas para editar, era uncircuto que funcionaba. Novoneyra enGaleusca tivo unha importante obraensastica. As sas mellores reivindica-cins da lingua e a funcin do escritorson as de Galeusca. Nos discursos depeche das xornadas, como cando partici-paba no Da das Letras Galegas, semprefalaba da lingua.

-Como celebraba as Letras Galegas?-Temos recollidos en varios libros os

seus discursos sobre as Letras Galegas.

Neles comenta en profundidade a obrados persoeiros homenaxeados. Lembroque en 1991 veu a celebrar as LetrasGalegas no centro Galego de Barcelona.Veu dar un recital e fixo unha introdu-cin do homenaxeado. Hai un discurso deUxo no Ateneo de Madrid que agora sepublicou reivindicando politicamente aCelso Emilio. Dilles aos de Madrid vsestades machacando a lingua galega.Era a sa dinmica. O tema da lingua eraun elemento preferente nel. El saba queo pulmn do respiro galego era a lingua ea lingua era o atestado mis verdico da

idiosincracia galega.-Era comprometido. Por que entn

esa imaxe de poeta da paisaxe?-Protexa as palabras nun autorrefu-

xio para evitar a censura. Por iso precisamis dunha lectura. Se profundizamosvemos a existencialidade do pobo gale-go, o existencialismo tamn un ele-mento vital nOs Eidos, e o tema elexa-co. A si hai unhs engranaxe poltica.Cando pregunta "Ser a mia xeracin

quen te salve?"ou "Irei un da do Courela Compostela por terras liberadas? estsendo poltico.

Cando volve de Madrid no ano 1966escribe Letana de Galicia e Vietnamcanto nun contexto social moi poltico: aguerra do Vietnam, os acontecementosde Pars, o asasinato do Che, o congresode solidariedade na Habana, o paro nasuniversidades... Novoneyra destpase.Vietnam canto prohibido pola censura

pero non censuran Letana de Galicia,algo que nunca entendn... estas coasque teen as ditaduras!

O seu compromiso poltico xa vn demoito atrs. Cando vai a Madrid con 19anos a estudar Universidade fai unhaobservacin do panorama da capital doEstado. Con certa violencia verbal dicaque el coeceu aos que resistan mesmomortos de fame, resistan despois levan-do hostias, palizas e esquivando fusila-mentos. Uxo quedou impresionado porese panorama.

-Flase de certo paralelismo entreNovoneyra e Manuel Mara...

-Si. Cocense aos 17 anos no institu-to en Lugo, crean revistas, discutensobre poesa e en 1952 tcalles aos douso mesmo cuartel en Santiago. Daquelavisitan a unha serie de intelectuais,naquel momento vixiados polo franquis-mo: Carlos Maside, Ramn Pieiro, BouzaBrei e Otero Pedrayo. Haba un compro-miso entre os dous de publicar no mesmoano... Manuel adiantouse... ou Uxo seretrasou. Pero nunca se levaron mal. Eufun amigo dos dous. A Manuel tao aqumis cerca e a Uxo vao tres ou catroveces ao ano. Os seus proxectos son moisemellantes pero logo distncianse por-que o Courel non a Terra Cha. O pensa-mento e a profundidade de Uxo non ade Manuel.

-Que considera que se descubre deUxo no seu libro? Que sorprender aolector?

-Certos tons da poesa orientalista, o

haiku. Haba insinuacins e eu arrisquei-me de ir buscar conceptos do tema zencomo o haiku e a caligrafa... Sempresen imitar a outros, dende unha perspec-tiva galega. Uxo no primeiro periodo enMadrid como estudante, asuma aos cl-sicos gregos, latinos e a literatura orien-tal. Nesa poca entra de Francia moitapoesa con conceptos orientalistas.Algunhas publicacins francesas chega-ban a Madrid e haba unha serie de escri-tores que seguan este concepto.Novoneyra xa coeca aos grandes clsi-cos da poesa tradicional china.

O tema da lingua era un elemento preferente nel. El saba que o pulmn do respiro

galego era a lingua e a lingua era o atestado mis verdico da idiosincracia galega.


8/16



O BIERZO CO DA DAS LETRAS GALEGAS 2010XABIER LAGO MESTRE (Colectivo Fala Ceibe do Bierzo)

Hogano celebramos o Da das Letras Galegas en honra do escritor Uxo Novoneira,poeta do Courel moi cercano ao Bierzo. A sa condicin estremeira tamn acompartimos os bercianos. A lrica intimista, apegada terra nai, recupe-ra o seu poder literario na escrita. Ao abeiro do dialectismo labrego soubo enri-quecer o idioma de Galiza. xa hora de que sexas toda patria dos teus/ dosque gardaron a fala en que mis se dixo adeus. Porque a patria debe ser detodos os que compartimos a lingua secular que nos cohesiona.

A sa mirada literaria non esqueceu tampouco a presencia cultural doBierzo. En pasado Monte Irago/ e xa en Lingua de Galicia/ Ponferrada eVilafranca/ deixando a chaira Estanca/ e nas mesmas portas dela./ OValcarce e sin perguicia/ polo marcado carreiro (). Leccin do nosomestre. O idioma comn pode e debe recuperar as bisbarras irms, amellor arma para derrubar prexuizosos lindeiros polticos. S as algnda o desexo do poeta ser realidade, Irei un da do Courel aCompostela por terra liberadas?.

Dende O Bierzo non podemos deixar de vindicar, para o vindeiro Dadas Letras Galegas, un novo protagonismo cultural noso. Que o 2011 sexadeclarado ano de Antonio Fernndez y Morales. Este escritor publicou no1861, dous anos antes dos Cantares Gallegos de Rosala de Castro,Ensayos poticos en dialecto berciano. Esta obra est escrita en galego-berciano e pode inserirse no chamado Rexurdimento galego. O noso autorrecolle o complexo das costumes (magostos, vendimas, entroidos, roma-ras) e da xeografa berciana (Vilafranca, Ponferrada, Cacabelos), pres-tixiando o escenario lrico popular.

Dende logo que a declaracin do 2011, como ano de Antonio Fernndezy Morales, co gallo do 150 aniversario da publicacin dos ditos Ensayos po-ticos, supoera un grande esforzo de prestixio cultural colectivo. Anda ascmpre facer unha nova homenaxe aos falantes asoballados da f ranxaestremeira (Navia-Eo, O Bierzo, As Portelas e val do Elas), como

xa se fixo no 2002, co frei Martn Sarmiento. Chega omomento de recuperarmos as vellas palabrasdo escritor berciano, Cual tesoro que ocodicia/ de dous avaros escolta/ conxusticia, ou sin xusticia/ tira porela Galicia/ mais Castilla nona solta. Oxal Galiza tea avalenta necesaria e apro-veite esta oportunidadede dignificar cultural-mente O Bierzo, comoexemplo de irman-dade galega.


9/16



Transcorridos trinta anos desde a fundacin da AELGen 1981, despois dunha ollada s conclusins apro-badas entre os asistentes a aquel I Encontro deEscritores en Lingua Galega celebrado no Mosteiro dePoio e ao que acudiron uns 150 escritores e escritoras, aperspectiva do tempo transcorrido permite aplaudir aconsecucin de reclamos e esixencias que figuraban nasconclusins da clausura daquel inaugurador congreso,avalndonos, neste camio andado cara a madurez,algns avances a respecto da restauracin de usos para alingua galega no camio da desexada normalizacin lin-gstica, literaria e cultural.

No entanto, despois de tres dcadas de proteccinlegal para a lingua galega, da progresiva incorporacindesta ao ensino e de investimentos econmicos impor-tantes e reiterados en campaas de concienciacinsocial, varias daquelas conclusins definitivas seguen aestar de plena actualidade na medida en que, xa en1981, a AELG reivindicaba o dereito dos escritores en lin-gua galega a non seren traducidos ao casteln nas entre-vistas que se lles fagan nos medios de comunicacin gale-gos, reclamaba a presenza de autores de teatro galegosna TV, a derrogacin do decreto de bilingismo, oemprego do galego na Administracin, demandaba acorreccin de erros e enfoques trabucados, que se danarreo, sobre a literatura galega no ensino, e esixa a rea-lidade dunha escola galega e en galego a todos os niveis.

Demasido vixentes algns destes reclamos na Galiciacontempornea, trinta anos despois, en permanenterevisitacin dos versos do poeta de Guitiriz, Xos M DazCastro: Un paso adiante e outro atrs, Galiza / e a teados teus soos non se move, ou do poeta do Courel, UxoNovoneyra: Irei un da do Courel a Compostela por terrasliberadas?

En 2005, o consello directivo da AELG, presidido polopoeta Cesreo Snchez Iglesias, acordou render tributode lembranza e homenaxe, amical e profesional, a quenfoi o seu presidente entre os perodos 1982-1985 e 1988-1999, na publicacin colectiva intitulada Uxo Novoney-ra. A emocin da terra.

O seu compromiso e ideario de construcin da nacinsoada segue vixente como facho que gua o proxecto

colectivo de presente e, sobre todo, de futuro, que ali-menta a AELG contempornea, fortemente imbricada nasociedade galega, no seu tempo, nas sas coitas e espe-ranzas.

Reivindicou Uxo Novoneyra e seguimos a reivindicarns a defensa da independencia intelectual do escritor, areclamacin da necesaria e respectuosa estabilidadeeconmica da AELG a nivel institucional, a achega daliteratura viva da man e voz dos seus autores e autorascomo tarefa complementaria ao eido educativo, o amorpola cultura oral e escrita que cmpre recollermos paracontinuar o herdo, a defensa inequvoca e irrenuncibelda lingua propia e da funcin do escritor como constru-tor do idioma e salvagarda da tradicin, pois as palabrasnon nos foron simpremente ofrecidas como expostas,senn pra que rematen a criacin pois ningunha com-pleta. Todos foron principios nucleares, axiais, do pro-xecto vivo que deu razn de ser no tempo ido a esta casacomn que, tal e como nos foi aprendido, a AELG querecontinuar a ser.

Proxecto de futuro alicerzado, mis unha vez, na lin-gua galega e nas palabras do noso poeta-decidor coure-lao: Porque a lingua sagrada, o nico que queda detdolos nosos mortos, a nica forma de inmortalidadelonga. E o poeta ou debe ser a encarnacin viva desalngua. E sabndoo ou sin sabelo con plenitude semprefala en nome do seu pobo.

A AELG TRINTA ANOS DESPOISMERCEDES QUEIXAS ZAS (Secretaria xeral da Asociacin de Escritores en Lingua Galega)

O seu compromiso e ideariode construcin da nacinsoada segue vixente comofacho que gua o proxectocolectivo da AELG


10/16


FIANDEIRA namoradaque fas detralo lumecos ollos postos nas chamasroxias brancas i azules.Fiandieria que fasnas noites do longo invernoas lias mis delgadiasque o fo do pensamento.Cai a neve branca forariba dos teitos caladamentras ti fas e soasnunha cousia lonxana...

BRANCA, Uxo i Arturoquedaranse no Futuroquedaredes no Futuropra que siga o Pasadoe ti Galicia a duraranque se funda o lousadoe caia neve no lar.Anque se funda o lousadoe se descubra o faiado.No coarto en que fun nadoe no mesmo leito ha nevar.

SIL

O ro ras

cheo d-auga e destino pasoflue flumenpr-onde foi xa o sol tragadotodo o ouro volto prata/gris raspado/en mil sarillose aneis cruzadossumndose caudal da noitetamn alto.

Il non precisa de nsnin diste canto.Ela sola Naturaleza forma de algo.I eu de eiqu quedochegou outro ladocoma cando a polas doncelasdun saltofoi do cabalo de Roldn

ralvado.

Niste aire quente renteamigo Laurosmo-la beiracon todo o tempo pra miralocoma se nin a el nin a nsagardara o OceanoE non-o viramos perderse ea corto tramoi pechar a noite neladesembocando.

FICANDO na anta- a fiestra aberta albavavoar as andurias.Levein os ollos pr serrai esquecinme da alba de min e delasque anque iban e viani anque oa non oa

POLO Real de Paradapor Savane e por PieiraPontalor e Fondestelacara Pacios de Lousadao solar da mia mai.Polas rotas do meu paii a mia irm cabaleira.Coma se fora candi-elcoma se fora candi-ela

a Pedrafita feira.Por Grandalonga e Liaresdeixando a do Courelpola vista dos Ancares.

COUSOS do lobo!Caborcos do xabarn!Eidos solosonde nigun foi nin ha d'ir!O lobo! Os ollos o lombo do lobo!Baixa o lobo polo ollo do boscomovendo nas flairas dos teixosruxindo na folla dos carreirosen busca da vagoada mis sola e mis medosa...Rastrexaprase e ventafinca a pouta ergue a testa e oula cara o ceocon toda a sombra da noite na boca.

Tdolos tempos tempios sonpero a neve gran prisin.

Verbo antigo

ENCONTRAR no Cebreiro a atrancada:neve folga no tourn basada.De polvoria e xistra rexeitado Faba i a Laga a arrecadadas.Esbarar Valcarcel en iradoa favor das barras aguzadas.Repetidas spetas petadasentre piornos tornos xestashastra o val das augas batanadas.

Das Ferreras Veiga i Ambasmestas.Volver por Vilafranca empinadapor Corulln e Oencia / por Vilarrubna Ferramuln / pasados VilarrubnFerramuln Horreos pechado /hastra a Boca do Couto i a Parada.

Por Savane Pedra nova remontadacruzando o Courel de lado a lado.E por Luzara / Padrocelos de Martntrovador / hastra Samos. Retomadoo Camio tra-la corta rodeada.

TERRAS rmedas do Freixeiro!Montes irados!Pobos pobresque se foron quedando nos sos!

O MOUCHO DA ALAMEDA / LUGO

MOUCHO que cantas pra noite quedana sombra das flairas tecidas,ti fais distas arbres de cidadeun bosque antigo no que eu estuven sempre.Ondote, esquezo as casas apezadas dorredorque o teu canto iora.Moucho,ns non somos para vivir esqu.Os dous viemos de lonxee tornaremos outra vez para al,onde o noso misterio se acai.Ti iraste, despois que eu me vaia,unha noite que ningun velenesta cidade de nebras e camps vagarias.

PRANTO POLO CHElexa instantnea a Ernesto Guevara

AS aves da tua morte foron os muricegos que non vira en[todo o ano.

Por iles soupen que certo. certo! certo! certo! certo! certo!

s palazadas por dbida entre certeza quer vir o prantocomo o peso de prumas inda quentes dos derradeiros

[paxarios mortosde tdalas andurias que cairon irse.

Como os homios morren os roesnon se funden Os Andes nin nada.A mesma door xa afroxa a gorxa decorrer polo pranto

[baixio.E nin inda agora nin pra ti teo outra voz.

FacsmiledocadernoinditoAbrojos.


ESCOLMA


11/16



ANDAS as ruas coma se fora a praialenelene entras na cartai escribes diante frores murchasa fibela do meu traxe sigue tan benfeita

ouh muller para lonxepra aquil que tral'o locir d'intres nada pode haber diario

chegas do Nordepasas da saga cantiga levando sola a gran imaxen

soosvir a tempo

speta creba a forcia dos isoladosg r a n d e sa l t o spra cair.

SERRA ABERTA

TERRAS outas e soias!Serras longas mouras!Eu son esta coor de soedAncares soados co lonxe!Penas de Marco de Meio Mundo en ringuileira doCandedo s Mos!Alto da Lucenza Formigueiros Montouto Pa-PxaroTesos cumes do Courel! Pobos probesArdidos de tristura mouros de queimados!Lor ruxindo polo val pecho!Ucedo e ucedo!Fontias outas

penedoscarrozos escurosfragas agros soutos e devesas! Labregos e pastorasque soio vistesistes tesos e mis estes vales!Aturula a curuxa e canta o cucomedindo o tempo quedo que se para na cor e tornndosecontra un ven cravarse no sitio onde mis se sinte!

ONDE s queda algun pra aguantar dos nomespoo eu a ampla frondaa redroma dun castieiroe sentada sa sombra xunta a longa estirpe do ltimo

[labrego.

Non coma as estirpes dos reisciscadas en mltiples pazos e alczarese pases diversossenn as estirpes campesiasxeracis e xeracisxuntas porta das casas pechadasna escaleira de pedraou nas raigaas fra dunha rbore coma esta.

Estirpes da glebaamosados mortos que nin oxa o sol de Xullocando se erguan pra gadaar co orvallo!

Gadaarei outro anogadaarei en homenaxenon por que a herba volva tenra e iguale defender os prados gaados bouza.Gadaarei coma nas grandes rogadas do Vraotralos gadaeiros sucesivoslambendo con bro os calcaos de diante.Ir e vir da gadaa canta a ritmo binariosobre un fondo de roxe ou ro contin.

A MARA MARIO

CNTOS outonos e longos invernospasando a ollada espello a espellodacoor dos teus ollos coor do Ucedo!

PASADAS TDALAS FRANCIAS

PASADAS tdalas Franciaspor Ocitania ou Gascuaou de Pars a Iruaxa diludas distancias.A Aragn por Cataluaou polo Norte por Son.En pasdalas Navarrasas cadeas e as barras.Pasados Len e Castelapor Castela a Len.En pasado Monte Iragoe xa en Lingua de GaliciaPonferrada e Vilafrancadeixando a chaira estancaenas mesmas portas dela.O Valcarce e sin perguiciaas penas de garamelapeitar para o Cebreiropolo marcado carreiroque a neve volve vago.Encarar o porto incertoo longo cerengo aberto.A un lado i autro deltodo o horizonte en velaos Ancares i o Courel.

Pasada Triacastelado Iribio as faldras fago.E por Samos Sarria a Lugo.Oh Lugo a ti me adugoe solo por ti me arredoque ben mereces desandes!Ver a Ponte a antiga vaa Muralla a Catedralde Dona Santa Marao Coro e o Grial.E ver fincadas rezarcoma co antigo medopoer a sa alma nadidiante dos Ollos Grandes.E despois de rodearde rodear e de estarque non se fai o Camiosolo para o rematarcruza e debruza no Mio:

Portomarn sulo lago.Palas Melide Arza.E logo xa CompostelaMonxoi! Eoi! Ei Santiago!e prame vista delamirar como eu o fago.

PANOS brancosesfiaados

da nebraouveando polos vales

polos soutosi as devesas marelas

en busca dun caborcoou dunha valia outa

que os acollai os faga acougar!Fiaas da nebra

rubindoe baixando

gaiola do airepolas serras rmedas

e polos soutos espidosdo Nadal!

SE O PASADO PASADO

SE o pasado pasadoi o presente o urgentepor qu inda busca a xenteaquil soo clausurado?

Vido visto ben Santiagoi esa cuestin non resoltafago camio de voltacamio de volta fago.

Camio de volta fagovolvo do cabo do Mundo.Terra slo en ti me fundo: a certeza que trago.

PORTA XORDA 1966

PORTA xorda cravada a forza que o pulo sabe!Dente puo teso a premer valeiro!Cando volva o ventosers ti Libert ou soamente abalar de rbores?

Rota a corda que tempera a forza do sinoun pobo enteiro rbrese no tempofolga xeral contra da Historia.

Compra agouxarse en calquer ichmais segun fora a xistravelando norde estrela longa brillo atuido.Algun chama. Algun agarda.Corazn tentesostn a gran nembranza.




12/16



A HOMENAXE DO POBOANTN F. ESCUREDO (Xornalista)

Nove de abril de dous mil dez. Non imaxino unhahomenaxe mellor a un poeta, menos anda se dequen falamos Uxo Novoneyra. No seu Courelnatal, no lugar onde pasou tantas horas da sa vida e quetanto amaba, os seus amigos, compaeiros de profesin,vecios, lectores da sa obra, entre os que eu me atopo,e a sa propia familia paseamos polos seus versos fsica-mente entre A Ferrera de Seoane e Parada do Courel.

Nun acto sinxelo e emotivo, sen presencia institucio-nal nin poltica, unhas seiscentas persoas seguimos oantigo Camio Real para visitar os lugares mxicos queantes lramos sobre o papel a travs dos versos dopoeta. O Lor, dereita, acompabanos a xeito de gua.Ao outro lado do ro anda se conserva a calzada roma-na e preto de aqu onde dn que estaba o monteMedulio. A voz era a de Uxo Novo, fillo do escritor, quese confunda coa paisaxe mentras transmita algns dostesouros que ten a tradicin oral. De fondo, entre poemae poema, uns gaiteiros de Boqueixn deixaban constan-cia de que a msica, a nosa, segue sendo imprescindiblena literatura e nos actos deste pas. Diante camiaba oamigo persoal do poeta, o tamn escritor Xos LoisGarca, organiza as lecturas.

entrada de Parada, ao p dun inmenso souto, agar-dbanos Elba Rei, viva do Novoneyra, para adentrarnosno universo privado e pblico do poeta. Diante do esca-no que sempre reciba aos visitantes s portas da viven-da atopamos mis poesa. Logo unha ofrenda floral en

nome de todos e todas os que sentamos que presenci-bamos un intre nico. Despois a sorpresa de poder visi-tar o interior da casa. Al estaban os seus libros, os seuscadros, as sas fotografas. En cada recuncho mis poe-sa saa espontnea dos agradecidos visitantes. Xa deregreso Escola da Ferrera cada quen contaba as sassensacins persoais tratando de gardar no seu interiorcada intre do da.

Na Escola da Ferrera mis parlamentos, lecturas,cancins, e o vento a non querer perderse nada do queal aconteca. O regreso, horas despois, valeunos detransicin tras ter ben clara a idea de que ese da opoeta compartu con ns algo mis que a sa obra, o seuespritu.

Os participantes subindo cara a Parada.

Polo camio houbo lecturas espontneas de versos de Uxo Novoneyra. Ofrenda diante da sa casa e en presencia da familia do escritor.


13/16



A casa erguida con xisto e cantera,

por obra dos avs, era fermosa.

A est: forte, firme, fachendosa

chea de beleza, prestancia e harmona.

Toda ela unha leccin de xeometra,

unha doce ternura pudorosa

unha lareira tpeda, amorosa

e un deslumbrante sol ao medioda.

A presencia da casa imborrbel:

unha fonda experiencia que vivn

de maneira fatal e irrenuncibel.

Nesta casa eu nacn, amei, sufrn

A sa memoria, firme e perdurbel,

qu lembranza conservar de min?

MANUEL MARA. Sonetos casa de Hortas

Este un dos 50 sonetos que Manuel Mara lle dedi-cou sa casa natal, a casa de Hortas, para con-tar e cantar os traballos e os das dunha casalabrega de bo pasar. A identificacin do poeta con ela

e coa forma de vida que representaba queda ben demanifesto ao longo de todo o poemario no que estesoneto se incle.

As Casas Museo apareceron como memoriais de ilus-tres persoas dos mbitos literario, artstico, cultural emesmo poltico. Xeralmente, as sas residencias convr-tense en museo para acoller o mis memorbel da obradesa persoa, unida aos seus obxectos persoais e a todotipo de documentacin sobre el e a sa poca.

Desde hai algo mis de dous anos a Fundacin ManuelMara de Estudos Galegos vn traballando caladamentepara darlle unidade ao legado do poeta Manuel Mara atravs da constitucin dunha Casa Museo do escritor nasa casa natal de Outeiro de Rei. Transcorrido este

tempo empezan a agromar os resultados.A familia, con grande xenerosidade, accede a aban-

donar esa casa centenaria que lles serve de vivendahabitual e, mediante un acordo econmico, proceder construcin dunha nova casa. As institucins estansesumando progresivamente ao proxecto, comezando polaDeputacin de Lugo que o encabeza institucionalmente,e continuando polas de A Corua e Ourense as comodiferentes concellos do Pas. Tamn a Fegamp (Fede ra-cin Galega de Municipios e Provincias) adoptou o acor-do na sa Executiva de asinar un convenio-marco coaFundacin no sentido de avalar e patrocinar a sa sina-tura-adhesin por parte dos concellos do Pas.

Tamn a sociedade civi l se est a implicar. Primei -ramente o grupo musical Berrogetto est a vincular apresentacin do seu novo disco Kosmogonas a este pro-xecto de maneira que, contando tamn coa colaboracindoutras institucins, o recadado por venda de entradasdestinarase tamn a esta finalidade. Numerosos particu-lares mostraron igualmente a sa adhesin mediantepequenas aportacins econmicas ou profesionais.

De continuarmos as, non tardaremos en conseguir-mos o obxectivo e, ademais, do xeito que a Manuel Maralle gostar: dunha forma participada, plural e galega.Seguimos coa porta aberta desde www.manuelma -ria.com. O proxecto vale a pena.

A CASA MUSEO MANUEL MARAALBERTO ANSEDE (Secretario da Fundacin Manuel Mara de Estudos Galegos)

Casa Museo de Manuel Mara.


14/16



Nunca tanto se editou e tan ben enlingua galega. Nunca se vendeutanto libro galego. Estas afirma-cins, que son certas, puideran impedirde forma interesada unha anlise ponde-rada da situacin actual da nosa edicin.

certo que en 24 anos se multiplicoupor dez o nmero de ttulos anuais edita-dos e pasamos dos 187 en 1980 aos 1.894ttulos no ano 2004.

certo que na ltima dcada seduplicou o nmero de empresas que for-man parte da AGE, que suma xa 45 edi-toras e algunha mis espera.

Pero tamn certo que a partir de

2004 se produce unha certa ralentizacinno crecemento, tanto en producincoma en vendas, e que os datos agarda-bles confirmarn que a crise, anda quemenos destrutiva ca noutros mbitos, sefixo presente tamn no sector.

Todo apunta, non obstante, a unhaconsolidacin definitiva da actividadeeditorial galega, que debe enfrontar conserenidade os retos que o presente lledepara e que brevemente concretamos

nos seguintes puntos.Reforzar os mbitos de profesionali-

zacin da edicin de xeito que permitacompatibilizar o necesario labor culturalcoa imprescindible xestin empresarial.Esta ser a mellor garanta de futuropara o sector do libro e para a cultura

que representa.Diversificar a oferta editorial.

Cmpre precisar que o 70% da nosa pro-ducin e sobre o 80% da facturacin tencomo destinatario final o mbito escolar(texto, dicionarios e literatura infantil exuvenil).

O ensino foi pois unha plataformaprivilexiada para o desenvolvemento dosector pero convrtese ao tempo en riscoprevisible.

Oportunismo, improvisacin e irra-cional revanchismo presiden con dema-siada frecuencia a accin poltica nombito educativo e o mundo da edicin

non pode danzar ao seu aire. Cmprereforzar a oferta editorial, abrndoa atodos os mbitos que esixe unha culturaadecuadamente posta en valor, paradeste xeito minorizar os riscos que a pro-pia accin poltica poida depararnos.

Aumentar os ndices de lectura esinaladamente os ndices de lectura engalego. Se ben certo que nos ltimosanos se produciu un avance nos ndicesde lectura, que nos achega xa media

estatal, non menos certo que a mello-ra vai principalmente da man dos enco-miables esforzos que se realizan, unhavez mis, no contexto educativo. O nosondice lector est anda moi lonxe damedia europea e anda mis de pases dereferencia que superan o 70% de lectores

habituais (Alemaa, Gran Bretaa) ou domis do 75% dos pases escandinavos.

Tase en conta que o noso 54,9%incle a lectura nas diversas linguas esita o ndice de lectores habituais engalego, sorprndanse, nunha franxaentre o 5 e o 7%, a todas luces indefen-dible social e politicamente.

imprescindible salientar que ofuturo dos ndices de lectura en galegoest en dependencia directa do prestixioda propia lingua e do seu uso, e, en con-secuencia, das polticas lingsticas quese apliquen. Os lectores habituais engalego len sistematicamente libros en

casteln, pero existe en Galicia unhaampla maiora que le decote en castelne non o fai en galego.

As consecuencias son claras e noncaben divagacins polticas. En Galicia, econ datos xa consolidados, no ano 2007,dunha facturacin total para o libro de165,33 millns de euros, s 22 millnsson de libro galego e tan s o 1,60 % dasvendas corresponden ao noso libro litera-rio. Os nmeros son reveladores e paranada reforzan a actual teima do supos-to equilibrio entre linguas e o tericobilingismo harmnico.

Asumir o reto da edicin en novos

soportes. Os cambios globais que se ave-cian no mundo da edicin apuntan a unnovo paradigma no mbito do libro.

O sector editorial galego preprasepara asumilo consciente dos riscos etamn das vantaxes que ofrece. A expe-riencia doutras industrias culturais nestembito, sinaladamente a msica ou ocine, marcan os lmites do risco. Pordiante un traballo arduo na definicindun novo modelo de negocio e tamn

unha nova definicin do oficio de editor.E no horizonte unha posibilidade certade adecuada visibilizacin do libro gale-go. A Plataforma galega do libro dixitalest cada da mis cerca e seguimos asoar co Culturgal das nosas industriasculturais.

A CRISE: RETO E OPORTUNIDADEALFONSO GARCA (Presidente da Asociacin Galega de Editores)

Oportunismo,improvisacin eirracionalrevanchismopresiden condemasiadafrecuencia a accinpoltica no mbitoeducativo e o mundoda edicin non podedanzar ao seu aire.

RIOB

PRADA


15/16



O PAPEL DAS LIBRARASXURXO PATIO PREZ (Presidente da Federacin de Libreiros de Galicia)

Omundo do libro xira arredor dedous eixos vertebradores, que son,por suposto, o autor como creadorda obra literaria e o lector como inter-prte e destinatario ltimo do seu traba-llo. Mais este panorama bsico se desen-volve nun universo complexo que inclea unha chea de operadores; como librei-ro que son quero centrar por un instantea atencin sobre o papel final da cadeade valor do libro ante oconsumidor ltimo,papel que pode serdesenvolvido pormltiples operado-res (pensemos nobibliotecario, nomestre ou profe-sor, no crtico lite-rario...) pero aomeu entender serepresenta dexeito especialmen-te evidente nafigura do libreiro,cmplice necesariona perpetracin dofeito lector, culpa-ble por tanto do

delito de lectura enprimeiro grao... (ea moita honra)

Somos ns, axente que traballa naslibraras, persoas afei-tas a ocupar un discretosegundo plano que tendea desenfocar o noso labor,facendo que ata ns mesmosnon sexamos conscientes daimportancia do traballo que arreo

executamos e que, mis al da sa ver-tente comercial, pose un alto grao decompromiso cultural e intelectual. Esafaciana non mercantil pesa moito misque a estritamente econmica. Porsuposto que temos que pensar no nososustento, pero en ningn momentoesquecemos que o nimo que nos impul-sa ten unhas connotacins romnticasevidentes e a maiores tendemos a ter

unha perspectiva comprometida quese vencella de xeito especial

aqu en Galicia coa nosacultura en xeral, e coanosa lingua e a nosaliteratura en particu-lar, especialmenteen datas tan sinala-

das coma o Da dasLetras Galegas que imoscelebrar este vindeiroda 17 de maioreivindican-do este

ano a figu-ra do

poeta do Courel, o noso universal UxoNovoneira.

Volvendo sobre o labor libreiro,temos, xa que logo, sentirmonos orgullo-sos do traballo ben feito que estamos arealizar, sen esquecer por suposto osesforzos precisos para mellorar, e agra-decer os recoecementos que desdeoutros sectores deste noso universo dolibro se nos fan (caso do Premio Nacionalde Fomento da Lectura 2008 que centra-do na figura da nosa agrupacin nacio-nal, CEGAL, se fixo extensiva a todos oslibreiros) e non debemos obviar quetemos que loitar polo recoecementosocial do noso labor poendo nun espe-cial nfase na nosa importancia inexcu-sable no mundo cultural e lite-rario. Estamos afeitos aescoitar chorospolas librarasque pechan dei-xando atrs unhapegada ines-

quecible, mais non temos costume dever recoecemento do noso traballo dia-rio por manter abertos os nosos estable-cementos. mgoa non dar aprezo aoque se ten e cmpre evitar este erro des-graciadamente frecuente (Isto o quetemos que esforzarnos por cambiar entretodos, libreiros en primeiro lugar, perotamn escritores, editores, lectores, ins-titucins...) Non debemos renunciar aseguir a ocupar un papel fundamental nacultura hoxe mesmo e no vindeirotamn. Temos que facernos ver e valer epara iso debemos contar por riba de todoco noso primeiro e fundamental aliado, olector, o noso cliente, o noso amigo. Portodo iso, por contar con ns, moit-siamas grazas, prezadoamigo lector.

RIOB

PRADA


16/16

Este xornalimprmese en papelreciclado

apeneiraEdita: EDICINS A PENEIRA CONDADO S.A.Sarmiento Rivera, 17 - 36.860 Ponteareas (Galiza)Telf./Fax: 986 66 09 86Madrid: Tlf e Fax: 926 547606 - 91 539 52 41Valencia: Tlf.: 659 50 47 36Nova Iorque: 86-19,58 Av. Elmhurs - 11373 USAVigo: [email protected]: [email protected]

Condado: [email protected]: [email protected] Mio: [email protected] Mior: [email protected]: [email protected] : [email protected]: Tameiga Publicacins - Mos - 986 48 74 80Depsito Legal: OR/57/84

Asociacin Espaolade Editoriais dePublicacins Peridicas

Suplemento - Letras Galegas 2010

Documents

Transcript of Suplemento - Letras Galegas 2010