T a l o a s k e a o b j e k t u a r e n i n g u r u k o b ... · Artzaintza-kultura Historiaurreko...

7

Transcript of T a l o a s k e a o b j e k t u a r e n i n g u r u k o b ... · Artzaintza-kultura Historiaurreko...

Page 1: T a l o a s k e a o b j e k t u a r e n i n g u r u k o b ... · Artzaintza-kultura Historiaurreko arotik Euskal Herriko mendiko, bailarako zein kostaldeko inguruko hainbat eta hainbat
Page 2: T a l o a s k e a o b j e k t u a r e n i n g u r u k o b ... · Artzaintza-kultura Historiaurreko arotik Euskal Herriko mendiko, bailarako zein kostaldeko inguruko hainbat eta hainbat

Taloaskea objektuaren inguruko begirada garaikideak, HAU. Euskal Herriko objektu

tradizionalaren diseinu lehiaketan

Gaur hasi eta uztailaren 9ra bitarte Bitamine Faktoriak antolatutako lehiaketa honetako lanak ikusi eta kontsultatu ahal izango dira San Telmo Museoko gastrokultura gunean jarritako

erakusketan. Ainhoa Juaristi da lehen edizio honetako irabazlea, eta aurkeztutako lan guztien kalitatea eta egindako ikerketaren

balioa azpimarratu dute epaimahaikideek. Aurten lehenengoz burutu den HAU diseinu lehiaketaren xedea euskal kulturako objektu tradizional bat gaurkotzea da. Horrela, alde batetik, ildo honetan ikerketa sustatzen da, eta honek usadioak eta ohiturak hein batean berreskuratzea ekar lezake; bestetik, objektu tradizionalak egokitu, berritu eta berrinterpretatzea bultzatzen du, diseinu garaikidearen begiradatik. Era honetan, gure historiarekin lotura berriak sortzen dira baita diseinu alorrean ikerketa ildoak eta ekintza eremuak zabaltzen dira ere. Azken batez, gure esperientzia etnografikoaren aztarnak berreskuratzean datza, diseinuaren praktiken bitartez tradizioaren eta garaikidetasunaren arteko loturak sendotze aldera, artisau deseinuaren errespetua eta aitorpena gaur egungo industria-diseinuak duen esperimentaziorako gaitasuna eta ahalmenarekin uztartuz. Lehenengo deialdi honetan taloaskea objektua berraztertzea proposatu da. Plater angeluzuzena da taloaskea euskal artzainek egoskariak jateko erabiltzen zutena. Bitamine Faktoria da lehiaketa honen antolatzailea. Mugaz gaindiko sormen lantegi bat da, kultura, diseinua eta gaur egungo artea hedatu, ekoitzi eta nazioartekotzeko xedea duena. Diziplinarteko proiektuak garatzeko espazioa da, non berrikuntza, sormena eta esperimentazioa nabarmentzen diren, eta Irunen du egoitza. Deialdi honetan San Telmo Museoak, Aranzadi Zientzia Elkarteak, Mondragon Unibertsitateak eta Ramírez i Carrillo estudioak lagundu dute. Gaur hasi eta uztailaren 9ra bitarte ikusgai izango den erakusketa honetan proiektu saritua, Ainhoa Juaristirena, eta nabarmenak Maite Basterra, Pedro Galdón eta Sergio del Valle Álvarez diseinatzaileenak ikusgai daude, epaimahaiak hala ebatzita. Epaimahaia diseinuko eta euskal etnografiako alorretako adituez osatuta egon da.

Page 3: T a l o a s k e a o b j e k t u a r e n i n g u r u k o b ... · Artzaintza-kultura Historiaurreko arotik Euskal Herriko mendiko, bailarako zein kostaldeko inguruko hainbat eta hainbat

Edizio honetan aditu hauek osatu dute:

● Jaume Ramírez Pujolar (Ramírez i Carrillo estudioko diseinaitzailea)

● Fermín Leizaola Calvo (Aranzadi Zientzia Elkarteko Etnografia Saileko zuzendaria)

● Elisabeth Urrutia Bea (industria-diseinu alorreko irakaslea eta ikerlaria Mondragon Unibertsitatean)

● Agurtzane Garai Ibarlucea (San Telmo Museoko jarduera eta proiektu arduraduna)

● Bitamine Faktoriako Carlos Sánchez Crespo Epaimahaiak sari bakarra eman du: 600 euroko dirusaria eta Bartzelonako Ramírez i Carrillo diseinu estudioan 5 eguneko egonaldi praktikoa egiteko aukera ere (gastu guztiak estalita, bidaia, ostatua eta mantenua, 500 euro arte). Epaimahaiak Ainhoa Juaristiren lana saritzea erabaki du: objektuaren teknika, funtzio eta forma alderdiak trebeziaz eta sentiberatasunez uztartzen ditu. Proposatutako diseinua egungo erabiltzailearekin eta bizitza estiloarekin bat etortzen da. Aitzitik, Epaimahaiak produktua merkaturatu ahal izateko materialaren hautaketan eta piezen akaberan lan sakonagoa egitea beharrezkoa dela uste du.

Page 4: T a l o a s k e a o b j e k t u a r e n i n g u r u k o b ... · Artzaintza-kultura Historiaurreko arotik Euskal Herriko mendiko, bailarako zein kostaldeko inguruko hainbat eta hainbat

Taloaskea. Artzaintza-kultura Historiaurreko arotik Euskal Herriko mendiko, bailarako zein kostaldeko inguruko hainbat eta hainbat bazkalekuetan jardun da. Antzinako kultura honek eta abeltzaintzak orohar betidanik izan duen garrantzia ondare-elementu desberdinetan islatzen da, hizkuntzan beran ere. Esaterako aberets (egun, aberats) eta aberastasun hitzok, abere-buruaren kopuruari lotuta agertzen zen artean. Era berean, bazkalekuak izendatzeko hainbat ordain aurki ditzakegu (soro, saroi, gorta edo korta) eta baita hauen zantzuak ere leku- eta pertsona-izen ugarietan, bai toponimoetan (Saroihaundi, Kortaederra, Algorta), bai patronimikoetan (Alkorta, Kortaberria) eta baita oikonimoetan (Soroenea). Artzainak zurezko hainbat tresna erabili ohi zuen. Askotan, behin eguneroko zereginak bukatuta, objektu bat baino gehiago ere eskuz lantzen zituen, makilak, goilareak eta malatxak (irabiagailuak) bezalako artisau pieza txikiak. Tresna gehienak esnea biltzeko eta gaztak eta gatzatuak prestatzeko erabiltzen ziren (abatsa, kaiku, oporra) edota beko sutondoan jateko, taloaskea kasu. Etnografiari buruzko ikerketetan sarri agertzen dira objektu honen aipamenak, jaki bat baino gehiago zerbitzatzeko erabili ohi zen, baita zopak eta egoskariak bezalako salda gizenak. Fermín Leizaola “Antzinean zuran zulatutako tresnak erabiltzen ziren, bakoitza enbor zati batean, hala nola, taloaskea, talo aspile, baba aspile, txalie eta ardi askea, plater bakar batzuk aipatzearren. Oro har katiluak eta oporrak ziren guztiak, artzainek eta ikazkinek jateko erabiltzen zituztenak; beste batzuk, aldiz, ardiek erabiltzen zituzten.” “Askea ontzi handia da, pieza bakarrekoa, pago-zurez egina. Forma angeluzuzena, sakonera gutxi eta albo batean helduleku bat zituen. Gorbeiako eta Itxineko eremuetan artzainek erabiltzen zituzten babak eta egoskariak jateko.”

Page 5: T a l o a s k e a o b j e k t u a r e n i n g u r u k o b ... · Artzaintza-kultura Historiaurreko arotik Euskal Herriko mendiko, bailarako zein kostaldeko inguruko hainbat eta hainbat

Miradas contemporáneas de la Taloaskea en HAU. Concurso de diseño de objetos

tradicionales vascos.

Desde hoy y hasta el 9 de julio se podrán ver y consultar los proyectos presentados en el concurso de diseño organizado por

Bitamine Faktoria en el espacio gastrocultural de San Telmo Museoa. El Jurado han destacado la calidad del proyecto premiado

presentado por Ainhoa Juaristi así como el resto de trabajos enviados.

El objetivo de la presente convocatoria organizada por Bitamine Faktoria es actualizar el diseño de un objeto tradicional presente en la cultura vasca. De esta manera, se contribuye, por un lado, a la investigación y a la eventual recuperación de usos y costumbres tradicionales y, por otro, a una adaptación, renovación y reinterpretación de objetos tradicionales desde el punto de vista del diseño contemporáneo, estableciendo nuevas relaciones con nuestra historia y ampliando las líneas de investigación y los campos de acción del diseño. Se trata en definitiva de recuperar las huellas de nuestra experiencia etnográfica a través de las prácticas del diseño con el objetivo de fortalecer los vínculos entre la tradición y la contemporaneidad, aunando el respeto y reconocimiento del diseño artesanal con la experimentación y potencialidad del diseño industrial contemporáneo. La pieza objeto de revisión en esta convocatoria es la taloaskea, un plato rectangular utilizado por los pastores vascos para tomar el potaje. Bitamine Faktoria es una fábrica de creación transfronteriza destinada a la promoción, producción e internacionalización de la cultura, el diseño y el arte contemporáneo. Un espacio para el desarrollo de proyectos interdisciplinarios donde se valoran la innovación, la creatividad y la experimentación. Fundada en 2011, Bitamine Faktoria tiene su sede en Irun.

Page 6: T a l o a s k e a o b j e k t u a r e n i n g u r u k o b ... · Artzaintza-kultura Historiaurreko arotik Euskal Herriko mendiko, bailarako zein kostaldeko inguruko hainbat eta hainbat

El Jurado de esta edición ha estado compuesto por las siguientes personas vinculadas al campo del diseño y la etnografía vasca:

● Jaume Ramírez Pujolar (diseñador en el estudio Ramírez i Carrillo)

● Fermín Leizaola Calvo (director del Departamento de Etnografía de la Sociedad de Ciencias Aranzadi)

● Elisabeth Urrutia Bea (profesora e investigadora de diseño industrial Mondragon Unibertsitatea)

● Agurtzane Garai Ibarlucea (responsable de actividades y proyectos de San Telmo Museoa)

● Carlos Sánchez Crespo, en representación del equipo de Bitamine Faktoria

El Jurado ha decidido por unanimidad entregar el único premio al trabajo presentado por Ainhoa Juaristi. Su proyecto Taloaskea combina con destreza y sensibilidad los aspectos técnicos, funcionales y formales del objeto, proponiendo un diseño que responde al usuario y al estilo de vida actual. No obstante, el Jurado considera que para el lanzamiento comercial del producto, se requeriría de un trabajo de profundización en la selección de materiales y acabados de las piezas. En la exposición inaugurada hoy, se exponen junto al proyecto ganador los trabajos de Maite Basterra, Pedro Galdón y Sergio del Valle Álvarez. La muestra permanecerá abierta hasta el 9 de julio. Esta convocatoria, organizada por Bitamine Faktoria, ha sido posible gracias a la colaboración de las siguientes instituciones: San Telmo Museoa, la Sociedad de Ciencias Aranzadi, Mondragon Unibertsitatea y Ramírez i Carrillo estudio.

Page 7: T a l o a s k e a o b j e k t u a r e n i n g u r u k o b ... · Artzaintza-kultura Historiaurreko arotik Euskal Herriko mendiko, bailarako zein kostaldeko inguruko hainbat eta hainbat

Taloaskea. La cultura del pastoreo desarrolla desde épocas prehistóricas su actividad en pastos de montaña y en pastos bajos del valle o de la costa de Euskal Herria. En la lengua vasca encontramos no pocas huellas de esta práctica ancestral y por extensión de la importancia que ha tenido tradicionalmente la ganadería en la sociedad vasca. Por ejemplo, las palabras aberetsa (rico) y aberastasuna (riqueza) aluden explícitamente al número de cabezas de ganado (abere) que se poseía. También palabras que designan pastizales o seles (como soro, saroi, gorta o korta) se encuentran en topónimos (Saroihaundi, Kortaederra, Algorta), patronímicos (Alkorta, Kortaberria) y oicónimos (Soroenea). El pastor en su día a día en la montaña utilizaba diversos utensilios de madera. Incluso cuando no estaba ocupado en los quehaceres propios de su oficio, solía dedicarse a fabricar diversos objetos de uso personal, pequeñas piezas de artesanía como las makilas (bastones), goilareak (cucharas) o malatxak (batidores). Gran parte de estos utensilios servían bien para recoger la leche y preparar quesos y cuajadas (abatsa, kaiku, oporra) bien para comer junto al fuego bajo (bekosue) como la taloaskea. En la bibliografía de estudios etnográficos encontramos varias referencias a este objeto, que permitía servir varios alimentos a la vez, así como preparaciones caldosas (potajes, sopas). Fermín Leizaola “La utilización antaño de recipientes de madera, excavado cada uno en una porción de tronco de madera, tales como la taloaskea, talo aspile, baba aspile, txalie y ardi askea por citar algunos de los platos, escudillas utilizados para comer el pastor, los ikazkiñak (carboneros) y otros para uso de las ovejas.” “La askea es un recipiente grande, de una sola pieza, hecho con madera de haya. Tiene forma rectangular y poca profundidad con un asa en uno de los extremos. Es utilizado todavía por los pastores de la zona de Gorbea e Itxine para comer las habas y el potaje.” bitamine.net t. 943 62 52 02