Teoria horren arabera, unibertsoa gorputz puntual baten

leherketatik sortu zen, duela 13 700 milioi urte, gutxi

gorabehera.

Grabitazio-indarrak,

funtsezko eginkizuna izan du

orduz geroztik era guztietako

egituren eraketan. Adb:

Galaxia kumuluak,

izarrak…

Big Bang teorian oinarritzen den Kosmologiaren

eredu estandarra erabiltzen dute zientzialari askok.

Duela 5 000 milioi urte, gure eguzki sistemak

protoeguzki bat zuen, gure izar bihurtuko zen astro

bat, esta astro horren inguruko diskoa osatzen zuten

gasa eta hautsa oso kontzentratuta zeuden.

Disko protoplanetario horretan, Eguzkiaren

inguruan biratzen

diren gorputzak sortu

ziren.

Planetesimal gorputz

solido txikiak sortu ziren, akrezio izeneko grabitazio-elkarketako prosezu baten bidez.

Planetesimalek,

akreazioaren bidez elkartu, eta gorputz handiagoak sortu zituzten.Gorputz horiek elkartu eta planetak sortu ziren. Duela 4 600 Ma urte.

Gorputz handi batek,

talka egin zuen Lur sortu berriaren kontra, eta erauzitako materialek eraztun bat sortu zuten Lurraren inguruan.

Duela 4 500 Ma

inguru, Lurra eta Ilargia jada eraturik zeuden, eta gaur egungo dimentsio berdintsuak zituzten.

Elkartu ez ziren planetesimalek asteroideak eta meteoritoak sortu zituzten.

Lurraren eta groputztxikiagoen arteko talkak etengabeak izan dira gure planetaren historian.

Ardatz-kronologikoa

KANBRIARRAURREA

45

00

Ma

HADEARRA 3 8

00

Ma

ARKEARRA 2 5

00

Ma

PROTEROZOIKOA 55

0 M

a

PA

LEO

ZOIK

OA

24

5 M

a

MES

OZO

IKO

A6

5 M

aZE

NO

SOIK

OA

Aurkibidea

Erak

Periodoak

Periodoak

Periodoak

Periodoak

HADEARRA

(4 550 Ma - 3 800 Ma)

Kontinentea:Lurrak arroka likidoz osatuta dago.

Atmosfera: Atmosferan bakarrik: -Karbono dioxidoz-Nitrogenoz-Hauts

Klima: Lurraren tenperatura 1200ºC da.Geroago Lurra hozten da.

Beste batzuk:Tehia planetak Lurraren kontra jotzen du. Talka horri esker zabor asko sortu zen eta eraztun bezalakoa geratzen da.Ilargia sortzen da zabor hori elkartzen denean.Lurra osotik zabaltzen da leherketa.(TehiaLurrarekin)

ARKEARRA

(3 800 Ma - 2 500 Ma)

Kontinentea:Meteoro ozarra gertatu zen:Eguzki Sistema sortzean geratu ziren hondakinagatik.Meteoro horiek kristal itxurakoak ekarri zituen barruan urarekin.(2x107L ur)

Klima: Ekaitz izugarri bat gertatu zen: Ilargia oso hurbil zegoelako.Denborarekin Ilargia urruntzen da:Ekaitzak ere lasaitzen diraEta Lurra astiroago biratzen du

Proterozoikoa

(2500 Ma- 550 Ma)

Kontinentea:• Plaka tektonikoak sortu.• Rodinia kontinentea sortu.• Ozeanoaren indarra

kontinentearen azala suntsitu.

• Kontinentea bitan zatitu.• Erdiko uharteak hondoratu.• Aktibitate geologikoa

sumendiak sortu.

• Arrokak material guztiak xurgatu, baita ere karbono dioxidoa.

• 2 izotz erraldoi horma sortu eta haien artean bilatu eta Ekuadorrean aurkitu ziren.

• Sumendiak erupzioan daudenean izotza apurtzen du.

• Plakak mugitzen hasten dira.

Dropstone eta beruna moldatuta

Proterozoikoa

(2500 Ma- 550 Ma)Atmosfera: • CO2arengatik izotza urtu.• Urtzean oxigenoa sortu.• Bien artean ozono geruza

hasten da sortzen• Epeltzen hasten da.• Ozono sortzen ari da eta

eguzkiaren erradiazioa xurgatu.

Klima:• Duela 1500mill-30ºC.• Duela 750 mill- bat-batean -50ºC.• Izotz erarik handiena. Glaziazio bat.

Izaki bizidunak:• Bizia uretako ingurunean bakarrik

garatu.• Zelulabakarrak• Gorputz lau eta biguneko

animalien molde eta jarduera-seinale fosilduak dira.

• Ediacarako fauna osatu.• Ereduzko batzuk: gudwasi,

harrak, belakia, anomalocaris eta trilobiteak, adibidez.???

• Beste batzuk: Egun bat: 16 h. Gero: 22h.

• Elur-bola itxurako Lurra (duela 600Ma planeta osoa izozpean) 10Ma iraun zuen

Kanbriarra

(550 Ma-505 Ma)Kontinentea: • Rodinia zatitzean

Godwanakontinentea sortu, denbora askorekin.

Klima:• fase beroa eta

hezeenetako bat.• Poloetako izotza

urtu.

Izaki bizidunak:• Kanbriar eztanda:

oxigenoarengatik ornogabe kopuru handi baten eboluzioa eragin zuen.

1. Uretako bizia dibertsifikatu.2. Trilobitoeen taldeak oso

hedapen handia.3. Hiru zatiz edo lobuluz

osatutako oskola zuten artropodoak ziren.

4. Asko hedatu:I. Ekinodermatuak

(komatulak)II. Moluskuak (itsas

kurkuilak)III. Koralak (uharriak)

ORDOVIZIARRA

(505 Ma – 438 Ma)

Kontinentea:• Duela 460 Ma:

1. Plakak berriro mugitzen ziren

• Gondwana, sortzen da Euramerika hausturatik, 2 zatitan banatzean

Izaki-bizidunak: • Lehen arrainak sortzen

dira.

Klima:• Glaziazio bat egon

zen

SILURIARRA

(438 Ma – 408 Ma)

Izaki bizidunak:Lehorreko lehen landareak sortu egin ziren. “Embryophyta” deitzen dira.Landare hauei esker beste landare guztiak sortu dira.Ahalmen handia zuelako uratik kanpo egoteko.

TETHYS ITSASOA

Atmosfera: Lurrazaletik 50metro gorago gasenbidezozono geruza sortzen da, honek eguzki izpitik babesten du.

Devoniarra

(408 Ma- 360 Ma)

Izaki bizidunak:• Lehen intsektuak: hegan egin

zuten lehenengo animaliak.• Lehen anfibioak: airea

arnasteko gai ziren beste arrainetatik garatu ziren.

1. Haien bi hegats pareetatik abiatuz anfibioek hankak garatu.

• Animaliak obiparoak ziren.

Beste batzuk:Usteldu egin ziren zuhaitzak gaur egun erabiltzen dugun ikatza da

Karboniferoa

(360 Ma- 286 Ma)Klima: • Glaziazio bat egon

zen: izotzez estali planetaren zati handi bat.

Izaki bizidunak:• Ibai eta zingiren ertzetan,

goroldio eta iratze zuhaixkarazosatutako basoak hazi.

1. Adibidez: Lepidodendrom; palmondoaren antzekoa.

2. Hor, artropodo erraldoiak eta askotako anfibioak bizi.

• Anfibioetatik narrastiak sortu.1. Narrasti-fosil

zaharrenak: Hylonomus(muskerraren antzekoak)

Jurasikoa

(208 Ma-144 Ma)

Klima: • Tenperatura egonkortuta.

Izaki bizidunak:• Iratze- eta gimnospermo-

basoak nagusitu (gaur egungo konifero eta ginkgoen antzekoak)

• Dinosauroak 1. Hiru taldeen artean aire-

ingurunean nagusi.2. Ugaztunak urriagoak.

• Narrasti batzuek:1. Hegan egitea lortu:

pterosauroek.2. Uretako ingurunera

egokitu: iktiosauroak.

Atmosfera:• Euri azido gutxiago.

Kontinentea:• Lurrazala laba pixka

bat kanporatu.

Kretazeoa

(144 Ma- 65 Ma)

Klima: • Beroa eta hezea:

1. poloetako izotza urtu.

Izaki bizidunak:• Angiospermoak hedatu,

landare loredunak, intsektuen eboluzioaren mesederako.

Kontinentea:• Laurasia Eurasiatiko

kontinentetik banandu

• Orduan Atlantikoa sortu

1. Erdian sumendi bat

Beste batzuk:• Amaieran iraungipen masibo bat

gertatu.1. Espezie ugari desagertu:

I. DinosauroakII. Narrasti ugari III. Itsas animalia batzuk.

Kuaternarioa

(1,8 Ma- 0 Ma)Klima:• Glaziazio bat egon.

1. Izotzez estali planeta osoa.

• Glaziazioaren ondoren izotza poloetara, Antartidara eta Antartikara itzuli.

Izaki bizidunak:• Homo erectusa sortuta dago.• Geroago homo sapiensa

egongo da.

Kontinentea:• Godwanaren eta

Laurasiaren zatiak banandu

Beste batzuk:• Uraren maila jaitsi, orduan Arabia

eta Afrikatik homo sapiensakpasatu.

• Homo sapiensak planetako leku guztietatik daude.

• Uraren maila gehiago jaitsi, orduan Errusiako ekialdetik Amerikara pasatu.