1

INFOGRAFÍA DOS ATENTADOS

11-M, 11-S E 7-X

Rocío Balsa

Ángeles Capeáns

Carolina Chávez

Diana Mandía

Marta Millán

2

INFOGRAFÍA DO 11-S NOS MEDIOS IMPRESOS:

Así coma na infografía dixital, o 11-S supuxo un cambio

importante e que revolucionou a esfera de Internet, no momento do

suceso a prensa escrita toleou. Eles tamén tiñan que explicar o porque

de ese gran acontecemento, tendo en conta a pouca información coa

que contaban. Os medios estadounidenses contaban con todo o día 11

de setembro para elaborar eses infográficos que foran o máis precisos

posibles, mentres en España había moi pouco tempo pola diferencia

horaria. Non había tempo de experimentar nun primeiro momento con

novos gráficos, senón que había que ir sobre seguro.

Non obstante, tras analizar os infográficos publicados tralo atentado,

vemos unha mistura de sensacionalismo –polas traxedias individuais

que se plasmaron-, unha necesidade de explicitar as causas –amosando

materiais, resistencia das torres, planos…- en un último lugar a

descripción do que se escondía tras cada un dos pisos das torres. Todo

o mundo sabía que se trataba de edificios nos que se asentaban

distintas empresas, e os diarios atopáronse coa necesidade de debuxar

o que había en cada planta.

A desinformación levou a que a maioría das portadas dos xornais

mundiais se referisen a meras fotografías do suceso, acompañadas de

títulos como “Caos mundial”, “Catástrofe”, “Ataque”, etc. Se ben a

prensa é un medio máis analítico, o shock mundial non permitiu que

esta exercera a súa labor primaria.

Ao seu favor, cabe destacar que co paso dos días, a prensa escrita

converteuse nun dos aparatos máis potentes para explicar o porque da

caída das torres e do ataque ao pentágono. La Voz de Galicia amosou o

13 de setembro detalles sobre a colisión, medidas das torres, etc, pero

de forma moi sinxela.

3

-–

4

No seguinte que imos ver que é o do 16 de setembro, baixo o título

“Cómo murieron 5.000 personas en el ataque contra EEUU”, amosamos

que a carga informativa é maior, aínda que os infográficos seguen a ser

sinxelos, liñas rectas que buscan non confundir ao espectador. Hai

certos detalles que se repiten co anterior, pero buscábase amosar

cronolóxicamente que sucedera. A esto dedicáraonlle dúas páxinas do

xornal.

Como mostra da profundización que levaron a cabo algúns xornais

americanos, o New York Times, coñecido tamén pola súa complexidade

e orixinalidade dos seus infográficos tanto na web como na prensa

escrita, elaborou o 13 de setembre de 2001 un gráfico no que podemos

ver un mapa de Lower Manhattan, onde especifican que as cifras de

víctimas aínda non están claras e explican o colapso que hai na zona,

así coma os edificios que resultaron dañados polo ataque. Este

infográfico levou o premio de Oro na categoría de Portafolios de

5

cobertura posterior, co que consegui vender máis de 175.000

exemplares.

Da mesma forma, o día 16, mentres La Voz publicaba o gráfico que

víamos sobre a orde cronolóxica dos acontecementos, o New York Times

aposta por explicar cantas personas había en cada planta das torres e

que empresas estaban situadas en cada unha delas. Con distintas

cores, amosaba o número de persoas. Neste caso, o infográfico resulta

fácil de comprender e rico en información, xa que todos estes datos

serían case imposibles de poñer nun texto sen que o lector perdese o

fío.

6

Este día, o mesmo xornal aposta, ademais, por incluir un mapa no que

se explica como se levou a cabo a labor de rescate, a través dunha

fotografía de satélite.

7

Outro xornal que levou o premio de bronce pola súa cobertura sobre o

atentado foi El Mundo. Amosamos catro dos infográficos que se

publicaron nos días posteriores á traxedia e que amosan a estrutura

dos avións e os movementos que fixeron para secuestrar o avión.

8

O New York Times publica un especial no aniversario do desastre.

Trátase dunha publicación na que nos chamou a atención

9

principalmente un infográfico que plasmaba as traxedias individuais do

atentado.

-

10

Por outra banda, como dixemos ao principio, o obxectivo dos xornais foi

explicar de forma clara por que caeron as dúas torres, amosar os

materiais, o que había debaixo dos edificios, etc:

Finalmente, a revista TIME levou o premio de plata de Actualidade

inmediata no ano 2002 por un infográfico en 3D. Nel se situaban

perfectamente os edificios que compoñían o Lower Manhattan e así

buscaban amosar o dano que se producira no Financial District, xa que

o atentado tivo como consecuencias a demolición de moitos edificios

que se situaban arredor do World Trade Center. Ademais, neste se

explican os datos de pérdidas económicas, que chegaron aos 2 billones

de dolares.

11

12

INFOGRAFÍA DO 11-M NOS MEDIOS IMPRESOS:

� EL PAÍS:

O día 12,o día seguinte do atentado, empréganse megagráficos,

infográficos a dobre páxina que intentan explicar que pasou e como, xa

que os atentados non se viron en directo e a xente ten necesidade de

información. Ademais, a proximidade xeográfica fai que a cantidade de

detalles demandada sexa maior, xa que moitos españois (público do

diario) necesitan saber como localizar ás vítimas, ou mesmo como

estaba a situación da cidade de Madrid en canto a hoteis, ou medios de

transporte.

Por iso, vemos no infográfico que aparece unha relación dos

números de teléfono que poden ser útiles para os cidadáns, facendo

unha labor social.

13

Podemos ver tamén ese afán de exceso de explicación, aínda sen

tódolos datos coñecidos. Optaron quizais mais por dar moita

información, aínda que días posteriores se confirmaran novos datos,

que por dar poucos datos e seguros. Así, no El País, aparece un breve

resumo escrito dos atentados, debaixo do título. Logo, aparece

detallado por pasos ordenados cronoloxicamente como explotaron os

artefactos nas distintas estacións e trens, nun infográfico de mapa,

indicando o número de falecidos de cada atentado, a hora concreta e

unha explicación das explosións producidas nos distintos lugares.

Despois, as páxinas se saturan cunha serie de datos adicionais, todos

cos seus correspondentes gráficos. Explican a estrutura dos trens de

cercanías, e a distribución na cabeza tratora dunha planta. Ademais,

aparece tamén un debuxo da colocación das bombas nos trens, outro

do colapso en Madrid, e unha barra, na mesma páxina, na que se

indica un balance dos atentados, cunha contradición ó aparecer

“Vítimas mortais”, cando logo aparece o balance dos feridos ademais

dos falecidos.

Na outra páxina hai outra gráfica de barras na que se intenta

indicar de novo as horas dos atentados, ademais de continuar co

infográfico mapa que explica en catro pasos o atentado. Vese de novo

ese obxectivo de explicar todo, incluíndo a furgoneta na que se atoparon

máis explosivos. Tamén hai un debuxo das mochilas empregadas,

incluíndo dentro os explosivos e unha explicación dos artefactos que se

explotaron en cada lugar. Tamén aparece un mapa a pequena escala co

despregue sanitario, e unha explicación dos hospitais de campaña que

se montaron, así como unha relación dos atendidos nos hospitais de

Madrid, separando entre feridos e mortos. As fontes son todas ás que se

puideran acceder, dende institucionais a testemuñas, e isto foi así en

tódolos xornais.

14

� ABC:

No ABC podemos ver tamén que houbo varias contradicións con

El País, e, fundamentalmente porque os dous xornais de ámbito

nacional quixeron explicar toda a información que puideron. Os

infográficos son máis pequenos ca os de El País, ocupando a metade

das dúas páxinas. Tamén empregan un mapa de vías coas explosións

por orde cronolóxica. Aparece unha contradición con El País, no que

indican que o atentado da rúa Téllez sucedeu ás 07:42, mentres que no

ABC aparece que sucedeu ás 07:39. Tamén aparece que na Estación de

El Pozo o atentado foi un minuto antes que na de Santa Eugenia, e no

El País en cambio aparece que foi no mesmo minuto. Hai un mini-mapa

ademais da ampliación, e tamén se explican as explosións nos trens

nun aparte cos debuxos dos vagóns. A

Hai un corte lonxitudinal do vagón de cercanías, que é

completamente distinto ó que aparece no do El País. Aparece un debuxo

dunha das mochilas empregadas polos terroristas, a unha escala moito

máis grande ca o do resto dos debuxos, e aparece que houbo doce

mochilas-bomba, mentres ca no infográfico de El País, aparecía que

eran trece. Como novidade, o ABC inclúe un gráfico da hipótese de

preparación do atentado que manexaban as Forzas de Seguridade.

15

Tamén contén o xornal ABC unha explicación do efecto “túnel”

das explosións, en tres pasos. El País non inclúe publicidade nas

páxinas dedicadas ós atentados, o ABC si.

� El Mundo:

En El Mundo, vemos o tratamento dos infográficos cun exceso de

información, como acontecía nos outros diarios. O principal son catro

mapas, que corresponden os distintos lugares onde ocorreron os

atentados; ademais cos catro trens onde colocaron os artefactos

explosivos debaixo. Nestes, coinciden as horas exactas coas que publica

o ABC. Enriba, debaixo do título, hai un mapa máis pequeno, co

percorrido da liña C2 do tren de cercanías, a que foi obxecto da

masacre. Ó lado, aparece máis detallado este mapa, con breves

explicacións.

16

Tamén El Mundo optou por publicar un debuxo das mochilas

empregadas para atentar, explicando o seu contido e coincidindo, de

novo, co dato publicado no ABC de que eran doce mochilas.

Aparece tamén o balance de mortos e hospitalizados, de novo

contraditorios cos do El País, no que establecían que os falecidos eran

192, fronte ós datos de El Mundo que din que houbera 190 defuncións.

Inclúese tamén en El Mundo un debuxo da furgoneta atopada,

indicando que a policía a usaría para estuda-la autoría dos atentados.

Na parte inferior das páxinas publicouse un debuxo de cada un

dos trens obxecto do atentado, así como das explosións producidas.

Como víramos en El País, tamén El Mundo optou por non incluír

publicidade nas páxinas dedicadas á explicación do atentado.

� La Voz de Galicia:

17

La Voz de Galicia segue a mesma liña ca os diarios nacionais, cun

mapa do percorrido da liña de cercanías, e as ampliacións

correspondentes ós catro trens que sufriron os atentados.

Tamén inclúen o debuxo das mochilas explicando o seu contido

en explosivos, e este xornal coincide con El País en canto ó número de

mochilas (trece). Explica ademais, o obxectivo principal do atentado, a

estación de Atocha, enfatizando así como a traxedia estaba planeada

para causar dez veces máis de vítimas. Os horarios dos atentados,

ampliados e representados enriba de catro trens a gran tamaño, non

coinciden cos diarios nacionais, só no primeiro, en Atocha. Os outros

varían nalgúns minutos. Como novidade aparece unha infografía do

dispositivo asistencial. Esta é especialmente clara, a cor, indicando nun

mapa a situación dos atentados, dos puntos de asistencia médica, e do

tanatorio provisional. O que non aparece tan claro son os números que

están enriba dos puntos do mapa, xa que non se especifica a que se

refiren. Tamén aparecen debuxos que acompañan a datos adicionais

que informan sobre os postos de evacuación dos feridos e o equipo

médico avanzado.

� OUTROS INFOGRÁFICOS SOBRE O ATENTADO

Estes infográficos explican outros aspectos do atentado, non o

feito en si, senón o tratamento dos feridos, o recinto onde se levan ás

vítimas, o percorrido da manifestación en Madrid, e incluso aprovéitase

para facer uso de arquivo con mapas que ilustran a historia dos

atentados en Madrid, gráfico que no diario El País é practicamente igual

na súa versión interactiva. El Mundo publicou un infográfico moi

similar.

18

19

20

21

22

23

INFOGRAFÍA DIXITAL DO 11-M E 11-S:

� Introdución

Gomes de Olivera indica que a infografía dixital é unha aportación

informativa que se elabora nas publicacións dixitais, que poden ser de

carácter lingüístico, pero tamén audiovisuais realizadas mediante

unidades elementais icónicas co apoio de diversas unidades tipográficas

ou auditivas. A infografía dixital e a estática comparten similitudes,

ámbalas dúas teñen o obxectivo de dar información ou de

complementala, pero a infografía dixital ten unhas características

propias que proveñen do novo soporte que a sustenta. A interactividade

e o hipertexto fan que este tipo de infografía sexa máis rica e máis

próxima ao usuario.

A característica da interactividade fai referencia á capacidade que ten o

usuario para interactuar co gráfico, para navegar por el. A

interactividade garántese grazas aos botóns de navegación que conectan

coas distintas partes da infografía e que lle permiten ao lector ir

accedendo a elas segundo sexan do seu interese. O hipertexto ten que

ver co uso de enlaces que lle permiten ao usuario acceder dende a

infografía a outras informacións que a complementan. Tanto o

hipertexto como os botóns interactivos teñen que estar ben visibles e

ben identificados para facilitar a lectura e a comprensión do usuario.

O modo de traballar dos infografistas dixitais tamén é diferente á dos

infografistas que traballan nun medio tradicional. No xornalismo

tradicional o infografista xoga coa “hora de peche” como o tempo límite

para ter elaborada a súa infografía. Porén, nun medio dixital non existe

esa “hora de peche”, senón que a “hora de peche” é o “canto antes”.

Aínda que o que non debe mudar nos hábitos dos infografistas,

independentemente de que traballen para un medio tradicional ou on

line, é que debe ter un contacto, a ser posible, de primeira man coa

24

noticia. Isto é, por exemplo se se trata dun atentado, o infografista debe

acudir ao lugar do incidente para coñecer con certeza o que vai recrear

máis tarde no seu infográfico.

A INFOGRAFÍA INTERACTIVA DO 11-S

A infografía dixital evolucionou á par da creación dos xornais e do

periodismo on line. E a catástrofe do 11-S foi fundamental para que a

infografía interactiva ascendera un piso, é dicir, evolucionara. Este

suceso transmitido e mediatizado a tempo real en todo o mundo fixo

necesario o emprego da infografía cunha finalidade distinta: aportar

novos datos que complementaran as imaxes que se estaban vendo en

directo, unhas imaxes que non necesitaban de recreacións ficticias. O

atentado do 11-S contribuíu a que algúns cibermedios experimentaran

por primeira vez con produtos multimediáticos que integraban de

simultaneamente textos e hipertexto, imaxes e sons.

Os infográficos de The New York Times caracterízanse porque

aproveitan moi ben tódolos recursos que ofrece a web: os infográficos

combinan o texto, as imaxes e o son. Neste infográfico que presentamos

a continuación o usuario pode ir camiñando ao longo do infográfico

grazas aos botóns que aparecen á esquerda. As imaxes en movemento

apracen explicadas por texto e tamén por audio.

http://www.nytimes.com/packages/khtml/2003/08/29/nyregion/200

30829_wtc_PORT_FEATURE.html?scp=8&sq=%22World+Trade+Center+

Attacks%22&st=m

Os medios de comunicación multimedia ao tratar o atentado do 11-S

tiveron que facer fronte a unha maneira de informar totalmente

distinta. A cidadanía do mundo enteiro estaba observando en directo o

impacto dos dous avións contra as Torres Xemelgas. Polo tanto os

infográficos xa non tiñan que contar o qué nin o quen. Tiñan que falar

do cómo, o por qué... é o caso do infográfico que mostramos a

25

continuación. Nel o que se intenta explicar son os danos que o choque

dos avións produciron nas torres, e cómo afectou iso á hora de que os

inquilinos e os traballadores que estaban no seu interior puideran saír

ou non.

http://www.nytimes.com/interactive/2002/09/08/magazine/2002090

8_911_TOWERS_GRAPHIC.html?scp=10&sq=%22World+Trade+Center+

Attacks%22&st=m

(combina tamén,,, explica cal foi a razón pola que caeron as torres. Que

danou cada avión, as escaleiras, o cadro eléctrico, as paredes, as

columnas… )

Este empeño tanto por parte dos medios que querían ofrecer nova

información e sobre todo por parte da cidadanía que estaba ávida de

coñecer máis detalles e non quedarse só co que estaban vendo en

directo provocou que crearan infográficos onde se recreaban as

derradeiras conversas que as vítimas mantiveron cos servizos de

emerxencia, e incluso que se recrearan esas últimas horas dos que

estaban atrapados nas Torres Xemelgas.

http://www.nytimes.com/packages/khtml/2002/07/07/nyregion/200

20707_wtc_FIRE_FEATURE.html?scp=12&sq=%22World+Trade+Center

+Attacks%22&st=m

( explica a confusión que se produciu tralo atentado nos servizos de

emerxencias, válese das testemuñas e das comunicacións por radio

para recrear as últimas horas dos que estaban atrapados nas Torres

Xemelgas)

Neste infográfico que leva como título INSIDE THE TOWERS ofrécese

información de que empresas tiñan as súas oficinas ou que cuartos

estaban situados na zona de impacto. Ademais, danse os nomes e

apelidos, así como se mostra a fotografía das vítimas.

26

http://www.nytimes.com/packages/khtml/2002/05/25/nyregion/200

20525_wtc_INSIDE_FEATURE.html?scp=14&sq=%22World+Trade+Cent

er+Attacks%22&st=m

En España os medios de comunicación interactivos tamén se ocuparon

do 11-S e expertos infografistas comezaron a elaborar numerosos

infográficos para abordar e afondar na traxedia. En primeiro lugar

consideramos oportuno analizar os infográficos propostos por El

Mundo, pois consideramos que son que se diferencian máis en canto a

estilo dos presentados polo New York Times. El País, do cal falaremos

máis adiante, segue unha liña moi similar a do xornal neoiorquino.

Os gráficos de El Mundo non destacan por combinaren tódalas

ferramentas que á súa disposición pon a Web. Neste que mostramos a

continuación si se recorre a fotografías, pero non é o máis común.

http://www.elmundo.es/elmundo/2001/graficos/septiembre/semana2

/atentados/rescate.html

Cabe resaltar que hai unha diferenciación principal entre os infográficos

de El Mundo e The New York Times. Nos infográficos deste último o

usuario ou lector accede á información decidindo qué é o quere ver ou

ler. É dicir, o infográfico está estruturado en partes, e cada parte leva o

seu correspondente título. O usuario non ten que pasar por todas.

Porén, en El Mundo ( como en EL PAIS) os infográficos son lineais.

Cristian Werb (elpais.es) afirma que as infografías son máis claras canto

máis lineais xa que a idea é facilitarlle o traballo ao lector e non

abrumalo con detalles molestos. Alberto Cairo, desde elmundo.es,

defende o uso e a realización de infografías non lineais. Considera que

para el “funciona mucho mejor añadir accesos a cada parte del trabajo

(indicando claramente “localización”, “el atentado”, “anteriores

atentados”, etc.) para que el lector decida qué quiere ver, y no privarle

de información porque nosotros pensemos que el pobre se va a sentir

desorientado o "abrumado".” (http://infografista.blogspot.com/)

27

Porén, o que nós vimos con respecto ao 11-S foron unha serie de

gráficos “interactivos” onde o usuario o único que tiña era que premer

un botón de “avanzar” ou “retroceder” para acceder á información, e así

sucesivamente ata chegar aos últimos datos ofrecidos no infográfico.

http://www.elmundo.es/elmundo/2001/graficos/septiembre/semana4

/subsuelo/subsuelo.html

(reconto das vítimas nada máis)

http://www.elmundo.es/elmundo/2001/graficos/septiembre/semana2

/atentados/atentadocaida.html

(por qué se caeron las torres?)

Neste caso os infográficos si que mostran información relativamente

útil. Os infografistas fuxiron de mostrar o que xa todos víramos na

televisión. Neste caso no que se centran é en por que caeron as Torres

ou neste último en como afectou a caída das Torres ao perímetro dos

arredores. Porén, e centrándonos no seguinte gráfico, este xa non sería

tan necesario nin aporta unha información que os usuarios de

primeiras reclamaran: o funcionamento das caixas negras dos avións.

http://www.elmundo.es/elmundo/2001/graficos/septiembre/semana2

/caja/caja_negra.html

Por outra banda, cabe resaltar que o estilo dos infográficos de El Mundo

é moi característico deste medio, é un signo identificador. Algo ao seu

favor.

Outro medio que é necesario analizar é El Pais. Neste caso os

infográficos que estudamos pertencentes a este medio caracterízanse

pola súa presentación lineal. O infográfico que presentamos a

continuación aparece guiado por uns botóns numerados que o usuario

debe ir premendo para avanzar no discurso informativo. Ben é certo que

o usuario ten a posibilidade de avanzar polo infográfico sen recorrelo

28

nunha orde cronolóxica, pero como os botóns carecen dun título que

describa a información que se vai tratar en cada apartado, vese na

obriga de ir avanzando botón por botón.

http://www.unav.es/malofiej/entries/15/15b/el-

pais.com/plantilla17.swf

Este é outro exemplo dun infográfico de El País moitísimo máis sinxelo,

que de feito, case nin aporta información.

http://www.elpais.com/especiales/2001/atentados_eeuu/graficos/ante

s.html

A INFOGRAFÍA DIXITAL DO 11-M

A infografía dixital utilizada no 11-M destaca polo impacto visual que

provoca no lector. Nalgúns xornais electrónicos como El País e El

Mundo os infográficos son en si mesmos noticias que non requiren de

texto. O gráfico convertese nunha maneira rápida, clara e sinxela de ver

a información. A pesar de todo, os xornais españois non aproveitan

tódolos recursos que a rede ofrece como ocorre no caso do New York

Times co atentado do 11-M.

Nestes atentados, o receptor carecía das imaxes do instante (ó contrario

que no 11S). Polo que o plantexamento do gráfico foi diferente e

buscaba que o lector se fixera unha idea rápida e clara do ocorrido. O

inmediato dos cibermedios fixo que foran os medios máis consultados e

por iso, os infografistas enfrontábanse ademais da falta de información

á falta de tempo. A medida que se obtiñan datos, o usuarios podía velos

na rede. Elmundo.es colgou ata oito versións distintas do seu

infográfico ó longo do 11 de marzo.

Das animacións máis completas que agora poden verse na rede

destacan as de El Mundo. Están recollidas nun especial sobre o caso. El

29

País tivo a súa edición electrónica en aberto durante dous días nos que

tamén puidemos ver animacións algo máis sinxelas pero cunha

secuencia lóxica similar á de El Mundo. Aínda así, a día de hoxe

pódense consultar algúns dos infográficos dese mes.

Polo tanto, estamos ante infográficos que a día de hoxe están renovados

e presentan datos actualizados. Ademais os infográficos non só se

centraron en explicar o sucedido senón tamén trataron o tema do xuízo,

as vítimas...

As infografías, dende o noso punto de vista, non sempre están

xustificadas xa que o gráfico sobre a identificación das vítimas en Ifema

resulta demasiado macabro e co tratamento dixital faise incluso máis

impactante.

30

Animación de El Mundo tal como pode verse na súa páxina web.

Fonte: El Mundo.

Animación de El País tal como pode verse na súa páxina web durante os dous días que

estivo en aberto.

Fonte: El País.

31

� EL MUNDO:

http://www.elmundo.es/documentos/2004/03/espana/atentados11m

/graficos.html

- Nun primeiro momento atopamos os que explican o sucedido

mediante mapas e amosando a sucesión de explosións.

- Noutro dos infográficos faise unha recopilación das informacións

que se sucederon entre o día 11 e o 14. Son pequenos textos con

hora e día e fotografías.

- Outros dos infográficos presenta un mapa sobre o piso dos

suicidas de Leganés e o número de falecidos.

- O máis sentimentalista é o das vítimas do atentados. Un cadros

coas fotografías das vítimas e cunha pequena descrición da súa

vida ó clicar na súa fotografía.

- O infográfico da bolsa bomba é estático e simplemente describe as

medidas da mochila e o que contiña dentro.

- Outro dos máis sensacionalistas é o de Ifema no que se expón un

mapa do recinto e o recorrido que as familias teñen que facer

para recoller os obxectos persoais dos familiares e recoñecelos.

� ABC:

http://www.abc.es/informacion/juicio11M/index/atentadomadri

dfla.swf

Este infográfico presenta dunha maneira máis sinxela a sucesión de

explosións, os vagóns onde se efectuaron e tamén a mochila.

� EL PAÍS:

16-02-2007-Descripción del interior de la sala donde se celebra el juicio

del 11-M

http://www.elpais.com/graficos/espana/Sala/Tribunal/elpgranac/200

70215elpepunac_1/Ges/

32

El atentado más sangriento de España

http://www.elpais.com/comunes/2004/11m/01_antentado2/index.ht

ml Mapa do tren e a sucesión de explosións.

http://www.elpais.com/todo-sobre/tema/matanza/11-M/122/ Neste

enlace recóllense os seguintes infográficos:

� Estación de Alcalá de Henares: el comienzo de la

pesadilla

ELPAIS.es - 29-03-2004

Este infográfico representa a estacións en 3D cunha coidada

elaboración. Representa a maneira na que os terroristas deixaron

as bolsas bomba. Tamén se poden ver os vagóns.

� Los atentados terroristas más sangrientos

ELPAIS.es - 12-03-2004

Unha liña cronolóxica que representa os atentados máis

sangrentos que tiveron lugar en España. En cada ano amósase

un pequeno texto e tamén fotografías.

� Las pistas que conducen a Al Qaeda

ELPAIS.es - 19-03-2004

Mediante unha representación 3D repásase as pistas que

conducen á policía a Al Qaeda. Dende a furgoneta coa mochila e o

móbil que conduciu á tenda. As detencións policías represéntanse

con figuras. Ademais tamén se segue a pista da cinta enviada a

TeleMadrid.

33

� Los diferentes autores del atentado (11 al 14 de marzo)

ELPAIS.es - 16-03-2004

Mediante unha liña cronolóxica repásase a sucesión de

declaracións que se producen sobre o atentado. Utilízanse

fotografías e breves textos.

� Tanatorio improvisado en el pabellón 6 de IFEMA

ELPAIS.es - 13-03-2004

Mediante un mapa recréase a translación dos cadáveres a Ifema e

unha relación do persoal que atende ás familias.

� The Guardian

http://www.guardian.co.uk/flash/0,,1167380,00.html

Este infográfico céntrase en situar no mapa a cidade de Madrid e logo a

liña de tren coas tres bombas ó longo do recorrido. Vai explicando a

sucesión de explosións e os mortos en cada lugar. O número de mortos

en vermello que se amosan danlle moito dramatismo á información.

� REFLEXIÓN FINAL: ACTUALIDAD-PERMANENCIA

José Luis Valero afirma que a infografía interactiva moitas veces

“desinforma” porque se produce a demasiada velocidade e está suxeita a

actualizacións continuas, actualizacións que o lector non acostuma a

ver, xa que tende a visitar só unha vez os infográficos. Con respecto a

esta opinión de Valero, Alberto Cairo pregúntase “¿qué desinforma más,

el actualizar el gráfico con datos nuevos cuando estos surjan, avisando al

lector con una etiqueta de “nueva versión” en el enlace? ¿O, como se ve

obligado a hacer el papel, publicar una vez la infografía y no poder

modificarla nunca más, a pesar de que los datos que aporte sean

inexactos? (No, no me vale la “fe de erratas” como argumento: conozco a

34

poca gente que la lea).” Cairo considera que a actualización é unha

vantaxe, non un inconvinte. (http://infografista.blogspot.com/)

No caso dos infográficos interactivos relativos ao 11-S e ao 11-M non

atopamos erros *, iso débese posiblemente á capacidade de corrixir

sobre o xa feito e publicado. A información relativa aos atentados do 11-

S e do 11-M estaba sendo continuamente consultada polos cidadadáns

e continuamente modificada polos xornalistas. Ámbolos dous feitos xa

remataron, pertencen ao pasado e non continúan no futuro, polo que os

infográficos que abordan as dúas traxedias están corrixidos e

actualizados cos últimos datos. Isto contrasta por exemplo cos

infográficos que versan sobre a Gripe-A, un acontecemento que aínda

non rematou e cuxo interese informativo foi decaendo, probablemente

polo que se está prolongando no tempo.

INFOGRAFÍA DO 7-X

Cando o 11 de xullo catro bombas explotan no metro e no bus urbano

de Londres, o xornalismo volve a repetir, alomenos en certo modo,

algunhas dinámicas que xa puxera en práctica nos dous atentados

precedentes, o do 11-S en EEUU e o do 11-M en Madrid. Ao pensar nos

grandes atentados do terrorismo islamita pensamos inmediatamente

nestes tres, non só os que máis conmocionaron a opinión pública de

Occidente senón tamén os más tratados pola prensa e, xa que logo,

polos departamentos de infografía dos grandes xornais). E é que os tres

sucesos teñen moitos elementos en común: afectaron a grandes capitais

do mundo occidental, saldáronse cun gran número de mortes e

consistiron en varios ataques consecutivos, a maioría en medios de

transporte moi concorridos. É por iso que o tratamento infográfico dos

atentados de Londres, a pesar de amosar algunhas diferenzas cos

anteriores (é , sen lugar a dúbidas, o menos tratado dos tres), recolle

moito dos seus predecesores. Sobre todo nos primeiros días sucesivos

ao ataque, hai unha vontade incisiva de describir o que aconteceu: ante

35

o misterio, o infografista explica mediante ilustracións o que ocorreu,

sitúa nun mapa a catástrofe e recolle os pormenores dos rescates.

Ao comparar o número de infográficos dedicados a os sucesos de

Londres nos tres xornais escollidos (dous españois, El País e El Mundo,

e outro británico, The Times), sorprende a maior presenza de infografía

nos primeiros. Nin tan sequera nos días inmediatamente posteriores

aparecen demasiadas infografías relativas ao acontecido.

Se analizamos os gráficos aparecidos na prensa escrita nos días

seguintes á masacre, vemos que son fundamentalmente de carácter

descritivo: hai unha vontade por explicar como é a rede de metro

londinense para que o lector poida entender a magnitude dos atentados

e as zonas máis afectadas. Ademais, hai que ter en conta que, aínda

que Londres é unha cidade coñecida por moitos españois, non é tan

próxima como no caso de Madrid; polo tanto, faise necesario explicar

máis e mellor onde estaba cada bomba. Prima, como consecuencia, a

localización do atentado: non hai un só infográfico que prescinda deste

elemento que na maior parte dos casos será ademais o único posible, xa

que os detalles do suceso vanse coñecendo pouco a pouco. A

investigación policial xa está en marcha, pero os xornalistas non teñen

acceso aínda ás claves que lles permiten entender como puido suceder

algo así nunha cidade tan vixiada coma Londres. A este respecto,

soprende a infografía de El País na que se describe o sistema de

vixilancia londinense; é interesante mencionar este caso porque é un

dos poucos que escapa á simple localización do acontecido. O lector

probablemente se fará preguntas sobre a seguridade nas liñas do metro

e un infográfico destas características sacia, polo menos en parte, a súa

curiosidade. Outra das opcións diferentes ofrécese no mesmo diario

semanas despois, cando un sospeitoso é abatido a tiros no metro de

Londres por non deterse ante a orde da Policía. O suceso conmociona a

opinión pública porque o individuo, de nacionalidade brasileira,

resultou ser inocente. Na representación gráfica óptase, unha vez máis,

36

por situar o lugar dos feitos e, como información extra, engádese o

percorrido do home até ser finalmente alcanzado polos gardas. Mais á

parte deste caso, os dous grandes xornais de tirada nacional optan por

comparar os suceso do día 7 co intento dun novo atentado, tamén no

metro, semanas despois. O mapa é practicamente o único elemento

gráfico empregado.

Cando as investigacións sobre os atentados de xullo avanzan (nas

semanas seguintes xa aparecen os primeiros datos, como por exemplo

que os terroristas suicidas prepararon o atentado nun barrio da cidade

de Leeds) o suceso volve a cobrar actualidade. Mediante a infografría,

tanto El País como El Mundo tratan de facerlles recordar ós seus

lectores o que aconteceu. Neste senso, o gráfico compleméntase co

texto, no que se explica parte da ilustración, que por si soa aporta

pouco máis que a localización do piso de Leeds onde se fabricaron as

bombas.

As opcións ofertadas polos dúas grandes cabeceiras nacionais son moi

semellantes no tratamento e mesmo nos sucesos considerados

noticiables: de feito, sorprende ver que os aspectos que se consideran

bos para un infográfico son practicamente os mesmo nos dous xornais

(por exemplo, as complicadas tarefas de rescate de King’s Cross, unha

das estacións máis afectadas o 7 de xullo). Como o tratamento é

bastante frío nos dous casos (en canto á infografía, iso sí, o texto amosa

predilección polos dramas persoais, por pórlle un rostro humano á

catástrofe) non se aprecian usos sensacionalistas das imaxes. A

localización, como xa se dixo, é a saída máis frecuente ante unha

traxedia imprevista da que se apenas se coñecen máis datos que o onde

e o cando.