Treinamentu Kona-ba Igualdade Jéneru no Prevensaun 14% husi feto sira hetan violasaun...

76
Treinamentu Kona-ba Igualdade Jéneru no Prevensaun Violénsia Arte husi Tony Amaral

Transcript of Treinamentu Kona-ba Igualdade Jéneru no Prevensaun 14% husi feto sira hetan violasaun...

Page 1: Treinamentu Kona-ba Igualdade Jéneru no Prevensaun 14% husi feto sira hetan violasaun seksuál husi mane ida ne'ebé la'ós sira-nia parseiru durante sira-nia moris no 10% hetan violasaun

TreinamentuKona-ba

Igualdade Jéneruno Prevensaun

Violénsia

Artehusi TonyAmaral

Page 2: Treinamentu Kona-ba Igualdade Jéneru no Prevensaun 14% husi feto sira hetan violasaun seksuál husi mane ida ne'ebé la'ós sira-nia parseiru durante sira-nia moris no 10% hetan violasaun

• Introdusaun• Pre-test• Prevalénsia violénsia iha Timor-Leste• Mitos no lia-loos kona-ba violénsia hasoru feto• Kauza ba violénsia hasoru feto• Violénsia no prevensaun• Fó sala vítima• Tau ne’e iha praktika• Evaluasaun

Ajenda

Page 3: Treinamentu Kona-ba Igualdade Jéneru no Prevensaun 14% husi feto sira hetan violasaun seksuál husi mane ida ne'ebé la'ós sira-nia parseiru durante sira-nia moris no 10% hetan violasaun

Persentajen feto hira makesperiénsia violénsia

durante sira nia moris?

Page 4: Treinamentu Kona-ba Igualdade Jéneru no Prevensaun 14% husi feto sira hetan violasaun seksuál husi mane ida ne'ebé la'ós sira-nia parseiru durante sira-nia moris no 10% hetan violasaun

Feto na’in-3 entre kada feto na’in-5 (59%), ne’ebé ulukka agora dadaun iha la’en ka namoradu, hetan violénsiafízika ka violénsia seksuál ruma, ka forma violénsia ruane’e hotu, husi parseiru mane durante sira-nia moris.

Violénsia husi parseiru íntimu iha Timor-Leste

Nunka hetan violénsiaHetan ona violénsia

Page 5: Treinamentu Kona-ba Igualdade Jéneru no Prevensaun 14% husi feto sira hetan violasaun seksuál husi mane ida ne'ebé la'ós sira-nia parseiru durante sira-nia moris no 10% hetan violasaun

Violénsia husi parseiru íntimu iharegiaun Ázia no Pasifiku

Durantesira-nia moris

Durantefulan 12kotuk bá

Page 6: Treinamentu Kona-ba Igualdade Jéneru no Prevensaun 14% husi feto sira hetan violasaun seksuál husi mane ida ne'ebé la'ós sira-nia parseiru durante sira-nia moris no 10% hetan violasaun

• 14% husi feto sira hetan violasaun seksuálhusi mane ida ne'ebé la'ós sira-nia parseirudurante sira-nia moris no 10% hetan violasaunseksuál ne’e durante fulan 12 kotuk bá.

• 3% husi feto sira hetan violasaun seksuál husigrupu mane balun durante sira-nia moris.

Violasaun seksuál husi mane ne’ebé la’ós fetonia parseiru íntimu iha Timor-Leste

Page 7: Treinamentu Kona-ba Igualdade Jéneru no Prevensaun 14% husi feto sira hetan violasaun seksuál husi mane ida ne'ebé la'ós sira-nia parseiru durante sira-nia moris no 10% hetan violasaun

• Maibé, iha kazu maioria violasaunseksuál, perpetradór mak feto niaparseiru íntimu (kaben ka seluk).

Violasaun seksuál iha Timor-Leste

Page 8: Treinamentu Kona-ba Igualdade Jéneru no Prevensaun 14% husi feto sira hetan violasaun seksuál husi mane ida ne'ebé la'ós sira-nia parseiru durante sira-nia moris no 10% hetan violasaun

Mitos no lia-looskona-ba violénsia hasoru

feto

Page 9: Treinamentu Kona-ba Igualdade Jéneru no Prevensaun 14% husi feto sira hetan violasaun seksuál husi mane ida ne'ebé la'ós sira-nia parseiru durante sira-nia moris no 10% hetan violasaun

• Violénsia hasoru feto akontese iha nasaun hotuiha mundu

Violénsia hasoru feto akontese iha ne’ebé?

Page 10: Treinamentu Kona-ba Igualdade Jéneru no Prevensaun 14% husi feto sira hetan violasaun seksuál husi mane ida ne'ebé la'ós sira-nia parseiru durante sira-nia moris no 10% hetan violasaun

Feto sira hetan tipu violénsia saida?

Violénsiaseksuál

Violénsiaemosional

Violénsiaekonomika

• Violénsia iha tipuoin-oin, no dalabarak sira akonteseiha relasaun ne’ebéhanesan

Violénsiafízika

Page 11: Treinamentu Kona-ba Igualdade Jéneru no Prevensaun 14% husi feto sira hetan violasaun seksuál husi mane ida ne'ebé la'ós sira-nia parseiru durante sira-nia moris no 10% hetan violasaun

Iha Timor-Leste, maioria feto sira ne'ebé hetanviolénsia husi parseiru íntimu hatete katak violénsiane’e akontese dala 3 ka liu.

Violénsia husi parseiru íntimu ihafrekuensia saida?

5%

14%

81%

Dalaidade'itDala2-3Dala3kaliu

Page 12: Treinamentu Kona-ba Igualdade Jéneru no Prevensaun 14% husi feto sira hetan violasaun seksuál husi mane ida ne'ebé la'ós sira-nia parseiru durante sira-nia moris no 10% hetan violasaun

Violénsia hasoru feto akontese aas liuiha area urbana ka iha area rural?• Violénsia hasoru feto akontese iha fatin hotu-hotu

maibé akontese barak liu iha area urbana/sidade.

Page 13: Treinamentu Kona-ba Igualdade Jéneru no Prevensaun 14% husi feto sira hetan violasaun seksuál husi mane ida ne'ebé la'ós sira-nia parseiru durante sira-nia moris no 10% hetan violasaun

• Feto sira ne’ebé iha rendimentu hetan violénsiabarak liu kompara ho feto ne’ebé la iharendimentu.

• DHS: feto sira ne’ebé iha familia ho situasaunekonómika di’ak liu iha probabilidade boot liu atuhetan violénsia.

Violénsia baibain akontese ba feto sirane’ebé kiak ka lae?

65%51%55%

44%

0%

20%

40%

60%

80%

Durantemoris Fulan12liubá

IharendimentuLaiharendimentu

Page 14: Treinamentu Kona-ba Igualdade Jéneru no Prevensaun 14% husi feto sira hetan violasaun seksuál husi mane ida ne'ebé la'ós sira-nia parseiru durante sira-nia moris no 10% hetan violasaun

Vítima nia ropa hatais

• Violasaunseksuál akontesetanba mane desidi halo.

• La ihajustifikasaunba violasaunseksuál kaforma violénsiaseluk.

Page 15: Treinamentu Kona-ba Igualdade Jéneru no Prevensaun 14% husi feto sira hetan violasaun seksuál husi mane ida ne'ebé la'ós sira-nia parseiru durante sira-nia moris no 10% hetan violasaun

Bainhira vítima mak labarik feto

• Relasaun seksuál entre labarik(menus hosi tinan 14) no emaboot ida, ne’e sempre violasaun

• Feto no mane la bele kaben se sira sidauk to’o tinan 17 (katinan 16 ho aman inan niaaprovasaun)

• Tanba prosesu desenvolvimentu psikolojiku, labariksira la bele halo dezisaun rasik kona-ba kaben

• Ema boot hotu-hotu iha responsibilidade protejelabarik sira nia direitu

Page 16: Treinamentu Kona-ba Igualdade Jéneru no Prevensaun 14% husi feto sira hetan violasaun seksuál husi mane ida ne'ebé la'ós sira-nia parseiru durante sira-nia moris no 10% hetan violasaun

Oinsa ita bele rezolve kazu violasaunseksuál?• Kazu violasaun seksuál sempre

tenki lori ba polísia tanba ne’ekrimi publiku.

• Se familia no komunidadeenkorajen vítima kaben hoperpetrador, ne’e aumenta riskuba vítima.

Page 17: Treinamentu Kona-ba Igualdade Jéneru no Prevensaun 14% husi feto sira hetan violasaun seksuál husi mane ida ne'ebé la'ós sira-nia parseiru durante sira-nia moris no 10% hetan violasaun

• Parseiru íntimu mane (kaben ka seluk) siramak autór prinsipál ba violénsia hasoru feto

• Dalabarak feto sira hatene ka koñeseperpetradór sira (aman ka membru familia, kolega, viziñu)

Sé mak autor violénsia hasoru feto?

?

Page 18: Treinamentu Kona-ba Igualdade Jéneru no Prevensaun 14% husi feto sira hetan violasaun seksuál husi mane ida ne'ebé la'ós sira-nia parseiru durante sira-nia moris no 10% hetan violasaun

• ‘Krimi publiku’ signifika katakema hotu-hotubele reporta bapolisia

• ‘Krimi publiku’ bele akontese ihauma, iha eskola, iha fatin serbisu, iha fatin publiku, ka iha kualkeirfatin.

Saida mak signifika ‘krimi publiku’?

Eskola

Page 19: Treinamentu Kona-ba Igualdade Jéneru no Prevensaun 14% husi feto sira hetan violasaun seksuál husi mane ida ne'ebé la'ós sira-nia parseiru durante sira-nia moris no 10% hetan violasaun

Konsekuénsia saida maka mane sira hetandepoizde komete violasaun seksuál?

• Maioria mane ne’ebe komete violasaun seksuál la hetan konsekuénsia legál.

Page 20: Treinamentu Kona-ba Igualdade Jéneru no Prevensaun 14% husi feto sira hetan violasaun seksuál husi mane ida ne'ebé la'ós sira-nia parseiru durante sira-nia moris no 10% hetan violasaun

Mane hira uza violénsia hasoru feto?

• Iha mane barak la uza violénsia hasoru feto

Page 21: Treinamentu Kona-ba Igualdade Jéneru no Prevensaun 14% husi feto sira hetan violasaun seksuál husi mane ida ne'ebé la'ós sira-nia parseiru durante sira-nia moris no 10% hetan violasaun

Prevensaun violénsia hasoru feto

Tempu uluk FuturuAgora

• Violénsia hasoru feto ne’e la’os buat natural –entaun bele muda no bele prevene

Page 22: Treinamentu Kona-ba Igualdade Jéneru no Prevensaun 14% husi feto sira hetan violasaun seksuál husi mane ida ne'ebé la'ós sira-nia parseiru durante sira-nia moris no 10% hetan violasaun

• Kauza prinsipál ba violénsia hasoru feto:dezigualdade poder entre mane no feto sira

• Violénsia hasoru feto mak asaun violentu sirane’ebe halo ba feto tanba de’it sira feto

Kauza violénsia hasoru feto

• Feto sira-nia esperiénsiahetan violénsia husimane barak liu dukémane sira-niaesperiénsia hetanviolénsia husi feto.

Page 23: Treinamentu Kona-ba Igualdade Jéneru no Prevensaun 14% husi feto sira hetan violasaun seksuál husi mane ida ne'ebé la'ós sira-nia parseiru durante sira-nia moris no 10% hetan violasaun

Power Walk

Page 24: Treinamentu Kona-ba Igualdade Jéneru no Prevensaun 14% husi feto sira hetan violasaun seksuál husi mane ida ne'ebé la'ós sira-nia parseiru durante sira-nia moris no 10% hetan violasaun

Saida mak kauza violénsia?

Page 25: Treinamentu Kona-ba Igualdade Jéneru no Prevensaun 14% husi feto sira hetan violasaun seksuál husi mane ida ne'ebé la'ós sira-nia parseiru durante sira-nia moris no 10% hetan violasaun

Asaun violénsia

Page 26: Treinamentu Kona-ba Igualdade Jéneru no Prevensaun 14% husi feto sira hetan violasaun seksuál husi mane ida ne'ebé la'ós sira-nia parseiru durante sira-nia moris no 10% hetan violasaun

obriga fetohalorelasaunseksuál

lamasfetohomaneiraseksuálbainhira nialakohi

intimida

insultahatún kahamoe

dehan fetolabele baservisu

tebe

foti feto niaosan

rasta

bakududu

basa

kontrolahalorelasaunseksuálbainhirafeto lahatenetuir-antanba lanuka droga

Violénsia fízikaViolénsiaemosionál

Violénsiaekonómiku

Violénsiaseksuál

Page 27: Treinamentu Kona-ba Igualdade Jéneru no Prevensaun 14% husi feto sira hetan violasaun seksuál husi mane ida ne'ebé la'ós sira-nia parseiru durante sira-nia moris no 10% hetan violasaun

Asaun violénsia

Fatores ne’ebé belekontribui ba

hamosu violénsia

Kauza

Page 28: Treinamentu Kona-ba Igualdade Jéneru no Prevensaun 14% husi feto sira hetan violasaun seksuál husi mane ida ne'ebé la'ós sira-nia parseiru durante sira-nia moris no 10% hetan violasaun

droga

hahalokvítima nian

Fatores ne’ebe belekontribui ba hamosu

violénsia

Page 29: Treinamentu Kona-ba Igualdade Jéneru no Prevensaun 14% husi feto sira hetan violasaun seksuál husi mane ida ne'ebé la'ós sira-nia parseiru durante sira-nia moris no 10% hetan violasaun

Fatores ne’ebé belekontribui ba

hamosu violénsia

Page 30: Treinamentu Kona-ba Igualdade Jéneru no Prevensaun 14% husi feto sira hetan violasaun seksuál husi mane ida ne'ebé la'ós sira-nia parseiru durante sira-nia moris no 10% hetan violasaun

Fatores ne’ebé belekontribui ba

hamosu violénsia

Page 31: Treinamentu Kona-ba Igualdade Jéneru no Prevensaun 14% husi feto sira hetan violasaun seksuál husi mane ida ne'ebé la'ós sira-nia parseiru durante sira-nia moris no 10% hetan violasaun

desigualdade entre mane no feto sira

Kauza

Page 32: Treinamentu Kona-ba Igualdade Jéneru no Prevensaun 14% husi feto sira hetan violasaun seksuál husi mane ida ne'ebé la'ós sira-nia parseiru durante sira-nia moris no 10% hetan violasaun

Komunidade niaatitude

Ema seluknia

silensiu

Ambiente Sosial

Page 33: Treinamentu Kona-ba Igualdade Jéneru no Prevensaun 14% husi feto sira hetan violasaun seksuál husi mane ida ne'ebé la'ós sira-nia parseiru durante sira-nia moris no 10% hetan violasaun

Komunidade niaatitude

Ema seluknia

silensiu

Ambiente Sosial

Page 34: Treinamentu Kona-ba Igualdade Jéneru no Prevensaun 14% husi feto sira hetan violasaun seksuál husi mane ida ne'ebé la'ós sira-nia parseiru durante sira-nia moris no 10% hetan violasaun
Page 35: Treinamentu Kona-ba Igualdade Jéneru no Prevensaun 14% husi feto sira hetan violasaun seksuál husi mane ida ne'ebé la'ós sira-nia parseiru durante sira-nia moris no 10% hetan violasaun
Page 36: Treinamentu Kona-ba Igualdade Jéneru no Prevensaun 14% husi feto sira hetan violasaun seksuál husi mane ida ne'ebé la'ós sira-nia parseiru durante sira-nia moris no 10% hetan violasaun
Page 37: Treinamentu Kona-ba Igualdade Jéneru no Prevensaun 14% husi feto sira hetan violasaun seksuál husi mane ida ne'ebé la'ós sira-nia parseiru durante sira-nia moris no 10% hetan violasaun

Oinsá ita bele komprendedi’ak liu-tan kauza violénsia

hasoru feto?

Page 38: Treinamentu Kona-ba Igualdade Jéneru no Prevensaun 14% husi feto sira hetan violasaun seksuál husi mane ida ne'ebé la'ós sira-nia parseiru durante sira-nia moris no 10% hetan violasaun

DESIGUALDADEPODERENTREMANENOFETOSIRA

Forma ekolojika nian atu kompriendeviolénsia

Indivíduu

Familia

Komunidade

Sosiedade/Instituisaun

Page 39: Treinamentu Kona-ba Igualdade Jéneru no Prevensaun 14% husi feto sira hetan violasaun seksuál husi mane ida ne'ebé la'ós sira-nia parseiru durante sira-nia moris no 10% hetan violasaun

Forma ekolojika nian atu kompriendeviolénsia

Imajen husi:

Indivíduu:maskulinidade dominante nofemininidade subordinadu

Indivíduu

Familia

Komunidade

Sosiedade/Instituisaun

Imajen husi:

Page 40: Treinamentu Kona-ba Igualdade Jéneru no Prevensaun 14% husi feto sira hetan violasaun seksuál husi mane ida ne'ebé la'ós sira-nia parseiru durante sira-nia moris no 10% hetan violasaun

Forma ekolojika nian atu kompriendeviolénsia

Imajen husi:

Interpesoál/Familia:komunikasaun,servisu iha uma kain,resolvekonflitu

Indivíduu

Familia

Komunidade

Sosiedade/Instituisaun

Imajen husi:

Page 41: Treinamentu Kona-ba Igualdade Jéneru no Prevensaun 14% husi feto sira hetan violasaun seksuál husi mane ida ne'ebé la'ós sira-nia parseiru durante sira-nia moris no 10% hetan violasaun

Forma ekolojika nian atu kompriendeviolénsia

Imajen husi:

Komunidade:praktika dezigualdade sira,norma sosiál sira

Indivíduu

Familia

Komunidade

Sosiedade/Instituisaun

Imajen husi:

Page 42: Treinamentu Kona-ba Igualdade Jéneru no Prevensaun 14% husi feto sira hetan violasaun seksuál husi mane ida ne'ebé la'ós sira-nia parseiru durante sira-nia moris no 10% hetan violasaun

Forma ekolojika nian atu kompriendeviolénsia

Imajen husi: Indivíduu

Familia

Komunidade

Sosiedade/Instituisaun

Imajen husi:

Sosiedade/Instituisaun:leinopolitika diskriminativa sira

Page 43: Treinamentu Kona-ba Igualdade Jéneru no Prevensaun 14% husi feto sira hetan violasaun seksuál husi mane ida ne'ebé la'ós sira-nia parseiru durante sira-nia moris no 10% hetan violasaun

Oinsá ita bele komprendedi’ak liu-tan prevensaunviolénsia hasoru feto?

Page 44: Treinamentu Kona-ba Igualdade Jéneru no Prevensaun 14% husi feto sira hetan violasaun seksuál husi mane ida ne'ebé la'ós sira-nia parseiru durante sira-nia moris no 10% hetan violasaun

IGUALDADEPODERENTREMANENOFETOSIRA

Forma ekolojika nian atu kompriendeprevensaun violénsia

Indivíduu

Familia

Komunidade

Sosiedade/Instituisaun

Page 45: Treinamentu Kona-ba Igualdade Jéneru no Prevensaun 14% husi feto sira hetan violasaun seksuál husi mane ida ne'ebé la'ós sira-nia parseiru durante sira-nia moris no 10% hetan violasaun

Reflesaun:Oinsá ita-boot sira bele

prevene violénsia hasorufeto?

Page 46: Treinamentu Kona-ba Igualdade Jéneru no Prevensaun 14% husi feto sira hetan violasaun seksuál husi mane ida ne'ebé la'ós sira-nia parseiru durante sira-nia moris no 10% hetan violasaun

Ita-Boot, hanesan ema indivíduu ida, oinsa beleprevene violénsia hasoru feto no labarik sira?

Indivíduu

Familia

Komunidade

Sosiedade/Instituisaun

Page 47: Treinamentu Kona-ba Igualdade Jéneru no Prevensaun 14% husi feto sira hetan violasaun seksuál husi mane ida ne'ebé la'ós sira-nia parseiru durante sira-nia moris no 10% hetan violasaun

Ita-Boot, hanesan membru familia ida, oinsa beleprevene violénsia hasoru feto no labarik sira?

Indivíduu

Familia

Komunidade

Sosiedade/Instituisaun

Page 48: Treinamentu Kona-ba Igualdade Jéneru no Prevensaun 14% husi feto sira hetan violasaun seksuál husi mane ida ne'ebé la'ós sira-nia parseiru durante sira-nia moris no 10% hetan violasaun

Ita-Boot, hanesan membru komunidade ida, oinsabele prevene violénsia hasoru feto no labarik sira?

Indivíduu

Familia

Komunidade

Sosiedade/Instituisaun

Page 49: Treinamentu Kona-ba Igualdade Jéneru no Prevensaun 14% husi feto sira hetan violasaun seksuál husi mane ida ne'ebé la'ós sira-nia parseiru durante sira-nia moris no 10% hetan violasaun

Ita-Boot, hanesan membru institusaun/nasaun ida, oinsa bele prevene violénsia hasoru feto no labariksira?

Indivíduu

Familia

Komunidade

Sosiedade/Instituisaun

Page 50: Treinamentu Kona-ba Igualdade Jéneru no Prevensaun 14% husi feto sira hetan violasaun seksuál husi mane ida ne'ebé la'ós sira-nia parseiru durante sira-nia moris no 10% hetan violasaun

Lia-fuan ita uza tanbasaimportante?

Page 51: Treinamentu Kona-ba Igualdade Jéneru no Prevensaun 14% husi feto sira hetan violasaun seksuál husi mane ida ne'ebé la'ós sira-nia parseiru durante sira-nia moris no 10% hetan violasaun

Ezemplu 1: Sika ho Paulino

Page 52: Treinamentu Kona-ba Igualdade Jéneru no Prevensaun 14% husi feto sira hetan violasaun seksuál husi mane ida ne'ebé la'ós sira-nia parseiru durante sira-nia moris no 10% hetan violasaun

• “Paulino baku Sika.”

• Sé mak sala?

Ezemplu 1: Sika ho Paulino

Page 53: Treinamentu Kona-ba Igualdade Jéneru no Prevensaun 14% husi feto sira hetan violasaun seksuál husi mane ida ne'ebé la'ós sira-nia parseiru durante sira-nia moris no 10% hetan violasaun

• “Sika hetan baku husi Paulino.”

• Sé mak sala?

Ezemplu 1: Sika ho Paulino

Page 54: Treinamentu Kona-ba Igualdade Jéneru no Prevensaun 14% husi feto sira hetan violasaun seksuál husi mane ida ne'ebé la'ós sira-nia parseiru durante sira-nia moris no 10% hetan violasaun

• “Sika hetan baku.”

• Sé mak sala?

Ezemplu 1: Sika ho Paulino

Page 55: Treinamentu Kona-ba Igualdade Jéneru no Prevensaun 14% husi feto sira hetan violasaun seksuál husi mane ida ne'ebé la'ós sira-nia parseiru durante sira-nia moris no 10% hetan violasaun

• “Sika mak feto ida ne’ebe hetan baku.”

• Sé mak sala?

Ezemplu 1: Sika ho Paulino

Page 56: Treinamentu Kona-ba Igualdade Jéneru no Prevensaun 14% husi feto sira hetan violasaun seksuál husi mane ida ne'ebé la'ós sira-nia parseiru durante sira-nia moris no 10% hetan violasaun

Ezemplu 1: Sika ho PaulinoManaSikaprovokaMaun

Paulino atubaku nia

ManaSika

meresehetanbaku

ManaSikalori

problemabarak maiami nia

komunidade

Loron seluknia tenkenonok deit

Sé mak sala?

Page 57: Treinamentu Kona-ba Igualdade Jéneru no Prevensaun 14% husi feto sira hetan violasaun seksuál husi mane ida ne'ebé la'ós sira-nia parseiru durante sira-nia moris no 10% hetan violasaun

ManaSikaprovoka MaunPaulino atubaku nia.

Loos.Ha’u niafeen mos sempreprovoka ha’u atuuza violensia.

Feto sira tenkekontrola sira-niaemosaun atu evita

hetan baku.

AMBIENTESOSIALne’ebévítima sira makresponsavel baviolensia,la’osperpetrador

Page 58: Treinamentu Kona-ba Igualdade Jéneru no Prevensaun 14% husi feto sira hetan violasaun seksuál husi mane ida ne'ebé la'ós sira-nia parseiru durante sira-nia moris no 10% hetan violasaun

MaunPaulinonia hahalokviolentu,ne’esala bootida.

Loos.Maneloloosnunka uza

violensia hasorufeto.

Maneiharesponsibilidade aturespeita feto nolabarik sira.

AMBIENTESOSIALne’ebéautor violensiamak responsavelba ninia asaun noita hotu makresponsavel baprevensaun

Page 59: Treinamentu Kona-ba Igualdade Jéneru no Prevensaun 14% husi feto sira hetan violasaun seksuál husi mane ida ne'ebé la'ós sira-nia parseiru durante sira-nia moris no 10% hetan violasaun

“Jose baku ni-nia feen, Maria, tanbaMaria haruka bebeik Jose fase bikan no

tein iha uma.”

Ezemplu husi kazu Timor-Leste nian

Page 60: Treinamentu Kona-ba Igualdade Jéneru no Prevensaun 14% husi feto sira hetan violasaun seksuál husi mane ida ne'ebé la'ós sira-nia parseiru durante sira-nia moris no 10% hetan violasaun

Koalia ho feen ihamanera kalma

Kokoatukomprendefeto niaperspektivu

Uza violénsia

Saihusi uma ba sente kalma liu

Dadaiis

Ajuda feen atufase bikan notein

Page 61: Treinamentu Kona-ba Igualdade Jéneru no Prevensaun 14% husi feto sira hetan violasaun seksuál husi mane ida ne'ebé la'ós sira-nia parseiru durante sira-nia moris no 10% hetan violasaun

insulta

baku

desigualdadejéneru

esperiénsiaviolénsia

bainhira sei kiik

Ideasosialkatak manesira presizakontrola feto

Ideasosialkona-ba

manenofetosira-nia papel

iha uma

Page 62: Treinamentu Kona-ba Igualdade Jéneru no Prevensaun 14% husi feto sira hetan violasaun seksuál husi mane ida ne'ebé la'ós sira-nia parseiru durante sira-nia moris no 10% hetan violasaun

insulta

baku

desigualdadejéneru

Ema seluknia

silensiu

esperiénsia violénsiabainhira sei kiik

Ideasosial katakmanesira presizakontrola feto

Ideasosial kona-ba manenofetosira-nia papel iha

uma

Page 63: Treinamentu Kona-ba Igualdade Jéneru no Prevensaun 14% husi feto sira hetan violasaun seksuál husi mane ida ne'ebé la'ós sira-nia parseiru durante sira-nia moris no 10% hetan violasaun
Page 64: Treinamentu Kona-ba Igualdade Jéneru no Prevensaun 14% husi feto sira hetan violasaun seksuál husi mane ida ne'ebé la'ós sira-nia parseiru durante sira-nia moris no 10% hetan violasaun

“Jose baku ni-nia feen, Maria, tanba Maria haruka bebeik Jose fase bikan no tein iha

uma.”

• Sé mak autor violénsia?• Se uza fraze ida ne’e, hatudu sé mak sala? Sé

mak responsavel ba violénsia?• Uza fraze ida ne’e, soporta tipu ambiente sosial

saida?• Se Maria haruka Jose fase bikan no tein, ne

justifikasaun ba Jose atu uza violénsia ka lae?• Iha manera seluk hakerek frase ne’e?

Ezemplu husi kazu Timor-Leste nian

Page 65: Treinamentu Kona-ba Igualdade Jéneru no Prevensaun 14% husi feto sira hetan violasaun seksuál husi mane ida ne'ebé la'ós sira-nia parseiru durante sira-nia moris no 10% hetan violasaun

“Maria husu bebeik Jose fase bikan no tein iha uma maibeJose lakohi ajuda ninia feen. Tempu ida ne’e bainhira Maria husu tan nia atu fase bikan, Jose baku nia.”

“Kazu ne’e akontese bainhira Maria husu Jose fase bikan no tein maibe Jose lakohi no komesa baku Maria.”

“Kazu ne’e akontese bainhira Jose baku Maria.”

• Sé mak autor violénsia?• Se uza fraze ida ne’e, hatudu sé mak sala? Sé mak

responsavel ba violénsia?

Opsaun seluk

Page 66: Treinamentu Kona-ba Igualdade Jéneru no Prevensaun 14% husi feto sira hetan violasaun seksuál husi mane ida ne'ebé la'ós sira-nia parseiru durante sira-nia moris no 10% hetan violasaun

“Violénsia fisiku ne’e akontese tanbalaen deskonfia fen ho mane seluk

(selingku).”

Manera hakerek relatoriu: Ezemplu 1

Page 67: Treinamentu Kona-ba Igualdade Jéneru no Prevensaun 14% husi feto sira hetan violasaun seksuál husi mane ida ne'ebé la'ós sira-nia parseiru durante sira-nia moris no 10% hetan violasaun

“Violénsia fisiku ne’e akontese tanba laendeskonfia feen ho mane seluk (selingku).”

• Sé mak sala?

Manera hakerek relatoriu: Ezemplu 1

Page 68: Treinamentu Kona-ba Igualdade Jéneru no Prevensaun 14% husi feto sira hetan violasaun seksuál husi mane ida ne'ebé la'ós sira-nia parseiru durante sira-nia moris no 10% hetan violasaun

LEMBRA:NUNKA IHA RAZAUN DI’AK

BA MANE ATU UZA VIOLENSIA HASORU FETO!

Page 69: Treinamentu Kona-ba Igualdade Jéneru no Prevensaun 14% husi feto sira hetan violasaun seksuál husi mane ida ne'ebé la'ós sira-nia parseiru durante sira-nia moris no 10% hetan violasaun

“Laen uza violénsia fisiku hasoru ninia feen.”

• Sé mak sala?

Manera hakerek relatoriu: Ezemplu 1

Page 70: Treinamentu Kona-ba Igualdade Jéneru no Prevensaun 14% husi feto sira hetan violasaun seksuál husi mane ida ne'ebé la'ós sira-nia parseiru durante sira-nia moris no 10% hetan violasaun

• Se karik Ita rona ka haree ema ruma ne’ebé Itakoñese fó-sala ba vítima violénsia, dehan ba emane’e katak atitude hira hanesan ne’e kontribui basosiedade ne’ebé fó-lisensa ba violénsia hasorufeto.

• Fó hanoin sira katak ema ne’ebé responsavel baasaun violentu mak sala-na’in maibé katak ita, nu’udar membru komunidade, mós iharesponsabilidade atu hamriik kontra violénsia.

Saida tan Ita-Boot bele halo?

Page 71: Treinamentu Kona-ba Igualdade Jéneru no Prevensaun 14% husi feto sira hetan violasaun seksuál husi mane ida ne'ebé la'ós sira-nia parseiru durante sira-nia moris no 10% hetan violasaun

Diskusaun iha grupu kiik

Page 72: Treinamentu Kona-ba Igualdade Jéneru no Prevensaun 14% husi feto sira hetan violasaun seksuál husi mane ida ne'ebé la'ós sira-nia parseiru durante sira-nia moris no 10% hetan violasaun

Grupu 1: “Internet no media sosial, hanesan Facebook, kauza violénsia hasoru feto.”• Ita-boot sira konkorda ho fraze ida ne’e ka lae? Tanba sa?• Se uza fraze ida ne’e, hatudu saida mak kauza violénsia? Ne’e kauza loloos ka fator ne’ebé

bele kontribui ba hamosu violénsia?• Se Ita-boot sira rona kolega ida ka partisipante ida koalia sai fraze ida ne’e, saida mak Ita-

boot sira bele halo?

Grupu 2: “Feto sira tenke iha pasiensia no la provoka mane sira atu baku sira.”• Ita-boot sira konkorda ho fraze ida ne’e ka lae? Tanba sa?• Se uza fraze ida ne’e, hatudu sé mak sala? Sé mak responsavel ba violénsia?

• Se Ita-boot sira rona kolega ida ka partisipante ida koalia sai fraze ida ne’e, saida mak Ita-boot sira bele halo?

Grupu 3: “Violasaun seksuál akontese tanba feto klosan sira ba disko no ransu livre.”• Ita-boot sira konkorda ho fraze ida ne’e ka lae? Tanba sa?

• Se uza fraze ida ne’e, hatudu sé mak sala? Sé mak responsavel ba violénsia?• Se Ita-boot sira rona kolega ida ka partisipante ida koalia sai fraze ida ne’e, saida mak Ita-

boot sira bele halo?

Diskusaun iha grupu kiik

Page 73: Treinamentu Kona-ba Igualdade Jéneru no Prevensaun 14% husi feto sira hetan violasaun seksuál husi mane ida ne'ebé la'ós sira-nia parseiru durante sira-nia moris no 10% hetan violasaun

Grupu 4: “Mane sira labele kontrola sira-nia hahalok. Atu prevene violasaun seksuál, feto sira tenke hataisropa ne’ebé falun tomak sira-nia isin.” • Ita-boot sira konkorda ho fraze ida ne’e ka lae? Tanba sa?• Se uza fraze ida ne’e, hatudu sé mak sala? Sé mak responsavel ba violénsia?• Se Ita-boot sira rona kolega ida ka partisipante ida koalia sai fraze ida ne’e, saida mak Ita-boot

sira bele halo?

Grupu 5: “Se mane ida baku ni-nia feen maibe la iha kanek ho raan, entaun ne’e la’ós krimi no ita lalikareporta ba polísia.”• Ita-boot sira konkorda ho fraze ida ne’e ka lae? Tanba sa?• Uza fraze ida ne’e, soporta tipu ambiente sosial saida? (Ambiente sosial ne’ebé tolera violénsia

hasoru feto, KA ambiente sosial ne’ebé la tolera kualkier tipu violénsia hasoru feto)• Se Ita-boot sira rona kolega ida ka partisipante ida koalia sai fraze ida ne’e, saida mak Ita-boot

sira bele halo?

Grupu 6: “Labarik feto ne’e ho tinan 14 hatete katak nia hakarak halo relasaun seksual ho mane ne’e ho tinan 20, tanba nia hadomi mane ne’e no konkorda atu kaben ho nia, entaun ne’e la’os violensia.”• Ita-boot sira konkorda ho fraze ida ne’e ka lae? Tanba sa?• Se uza fraze ida ne’e, hatudu sé mak sala? Sé mak responsavel ba violénsia?

• Se Ita-boot sira rona kolega ida ka partisipante ida koalia sai fraze ida ne’e, saida mak Ita-boot sira bele halo?

Diskusaun iha grupu kiik

Page 74: Treinamentu Kona-ba Igualdade Jéneru no Prevensaun 14% husi feto sira hetan violasaun seksuál husi mane ida ne'ebé la'ós sira-nia parseiru durante sira-nia moris no 10% hetan violasaun

• Iha diferensia entre kauza violénsia no fatoresne’ebé bele kontibui ba hamosu violénsia

• Kauza violénsia hasoru feto sempre makdezigualdade jéneru

• Uza violénsia hasoru feto ne’e desizaun idane’ebé mak mane balu halo

• Lia fuan ne’ebé ita uza importante tebe-tebesno iha impaktu bo’ot

Pontu xave sira

Page 75: Treinamentu Kona-ba Igualdade Jéneru no Prevensaun 14% husi feto sira hetan violasaun seksuál husi mane ida ne'ebé la'ós sira-nia parseiru durante sira-nia moris no 10% hetan violasaun

• Tuir ita nia manera komunikasaun belekontribui ba dezigualdade jéneru, no basubordinasaun feto: fatores ne’ebékontribui ba violénsia hasoru feto

• Maibé ita bele muda ita nia manerakomunikasaun ba promove igualdade norespeitu: fatores ne’ebé kontribui baprevensaun violénsia hasoru feto

Pontu xave sira

Page 76: Treinamentu Kona-ba Igualdade Jéneru no Prevensaun 14% husi feto sira hetan violasaun seksuál husi mane ida ne'ebé la'ós sira-nia parseiru durante sira-nia moris no 10% hetan violasaun

Obrigadu barak