TXERTOA

Ane Pombar

Zer da?

• TXERTOA:Txertoa oso asmakuntza importantea izan da gure bizitzarako, gure gizartean gaixotasun gutxigo izatera lagundu digun asamakizuna da.Txertoa tratamendu prebentiboaren mota bat da, hau da, gaixotasuna gertatu baino lehen erabiltzen dena.

Gaixotasun kutsakorrak prebenitzeko erabiltzen dira, zehazki birus edo bakterio batek eragindakoak.

Edward Jenner

• Oso pertsona humildea zen eta ikertzailez gain poeta era bazen.

HISTOIROA

• HISTORIOA :Lehenengo txertoaEdward JennerTxerto bat lehen aldiz ipini zuen medikua izan zen, baztangaren aurkakoa hain zuzen ere.XVIII. mendean baztanga gaixotasuna hilgarria zen. Europan askotan izurrite moduan zabaltzen zen eta osasun - arazo larriak eragiten zituen gaitza zen. 1749an jaiotako Edward Jenner sendagile ingelesak abelgorriari eragiten dion baztanga-motaz kutsatutako baserritarrak baztangaren aurrean erresistenteak zirela ikusi zuen. Edward Jenner sendagileak esperimentuak eta ikerketak eginez lehenengo txertoa aurkitu zuen.

• Abelgorriaren gaitzak, gainera, gizakietan sintoma apalak eragiten zituen eta erresistentziak, aldiz, urte askoan irauten zuen.

• Hala ere, Jenner ez zen immunitatea nola lortzen zen azaltzeko gai izan. Handik urte batzuetara, Louis Pasteur kimikariak gaitzen eragileak mikroorganismoak zirela adierazi zuen. Gainera, Jennerrek baztangarekin lortutakoa beste gaixotasun batzuekin ere egin zitekeela frogatu zuen Pasteurrek; besteak beste, antraxaren bakterio indargabetua odolean sartuz gero, gaixotasuna ez zela garatzen eta epe luzerako babesa lortzen zela egiaztatu zuen.

Hori zela eta eginadako esperimentua

• Hori zela eta, esperimentu bat egin zuen: behiak jezten gaitza harrapatu zuen emakume baten pustulatik zornea atera eta zortzi urteko mutiko osasuntsu bati odolean sartu zion. Astebete geroago eta pare bat egunez, umeak ziztada jasotako tokian arazorik gabe desagertu ziren babak besterik ez zituen izan. Ondoren, pertsona gaixo baten zornea sartu zion, baina ez zuen gaixotasun beldurgarria garatu. Horrela, babesa sortzen zela frogatu zuen, eta txertoaren erabilera berehala zabaldu zen Europa osoan. Izena ere (vaccine) behiei eragiten zien gaitzetik jaso zuen txertoak.

BAZTANGA

• Haurreko testuan azaldu dugu baztanga gaixotasun hilagrria zela bainan zer da?

• Variolae vaccine izeneko birusak sorturiko gaixotasun infekzioso eta kutsakorra da nafarreria edo baztanga. Bere izena latinetik dator, zikina edo zikinduta esan nahi du eta gaixoari aurpegian eta gorputzean agertutako koskorrei egiten die erreferentzia.

Milaka urtetan zehar nafarreri izurrite asko egon dira, baina mundu mailako txertatze programa arrakastatsu baten ondoren, gaixotasuna erabat erradikatzea lortu da. Azken kasua Somalian izan zen, 1977an.

BAZATANGA

Somaliao kasua 1977-an

TXERTOA HARTZEKO BIDEAK

Txertoa hartzeko bide nagusiak hauexek dira: ·Ahotik: pilulak, kapsulak…·Mihipetik: konprimituak, mihi azpian jartzen direnak·Ipurditik: sopusitorioak·Injekzioak: larruazalpekoak, gihar barnekoak edo zain barnekoak

AHOTIK

MHIPETIK

IPURDITIK

INJEKZIOAK

ARRETA-NEURRIAK

• Ba al duzu inolako gaixotasunik edo infekziorik edo sukarrik?

• Alergikoa al da botika edo janarietara? • Eduki al duzu arazorik aurrez eman dizuten

txertoren batekin? •  Plasmarik, gammaglobulinarik edo transfusiorik

jaso al duzu aurreko hiru hilabeteetan? •  Haurdun al zaude, edo egon zaitezkeela uste al

duzu?