UNIBERTSOAREN EGSTURA:

IRAGANA ETA ETOBKIZUNA

ANTONIO DEL CAMPO

Nere asmoa, a r t i k i i l l i ha i i d i b i i l gazio-mai l a n idaztea bada ere s a l a t i iko nai7 kon rep t i~ak eta azalpenak ahal den zient i f ikokten azattzsn.

Dibiilgatio-artikiiliietan askotan gertatren da ulergarriak izan da i t e zen konzepti i sakonak ara1 tzerakoan gehiegi s inp t i f i ka tzeagat ik , i raki ir - learengan ide ia okerrak sortaratten d i re la .

Asirnov+k, esate baterako, gala- xia batz i lk ( Izar -mi t f tzoak) a r g i a - ren izpiak ba ino a r i n a g o ibil l i tez k ~ e l a askoian esaten d u ; dniber- tsoa Rq-banq-ean sorirrtako i nda r ra ren bídez Kanporantt zabalrzen arT dela. Baina h o r i , gorpi i iz baten tenpera t tira O K b a ino t x i k iagoa izan daiiekeia esatea bezain asta- keria da. Zenbakiak baliogarriak diiugii gure i ng i l r i ia no laba i t ezagu tzeko. Baina gi ik erabili behar di- tugii zenbakiak. ei: haiek gii. Adibi -

d e t , ikasgela batcan 36 hai i r hada- go eta beste barean 37, bntetbesit - koa 36,5 haiir d gn ela baknii7e- k o , ex besteiik1li. &renbaki bni da, b a i n a p g i z o n ez da erer e r . -500 ere zenbnk i bat do ba inn -50O0C-k ez du r e n t z i ~ r i k . 5iX.000 ere zenbaki bai da ba ina 500.000 km/s-iako abiadiira, pertsona baren p isua -30 kg dela esatea ba ino rxn- r a k e r l a handiagoa da .

Jaan den mendean, Lo rd Kclvin z ien t r i l a r i ak h a i ~ idaihi r i ien: "Mundar fa'sikoa eenbaki bidez naurtu arte, s ier l t i f lkoki saagutren duguiaik ezin d u p saan".

Histor ian zehar, jo era k e ib i ' l i da g i i o n a orinearcn nc i l r r i ak ozter - t i iz. Dir t id ienet , E ra iostenes izan zen K.n. 200 rirtean L i l r r a ren ne i i r r i ak lehenengo a l d i z nerirtr i ri ti inna. E r a -

(1) Lelokeria ga lanta l i t x a t e k t 36,5 haur dagoela pela b a 4 o i t i t a n rsatta .

iosicnes, egiin eia ordii bercan Sic- ,an eta Ale jandr ian (San Jiian egii ,eqn, Ekainak 24 ela egiierdiañ) 3i mrinnli!ok prr i iektnt i i tako i i ra l i ik , 3i17ti l desberdinak zirela Ccontiirntii Ten. Sienan e7 7en i l t a l i k pro iek ta zen, e g i i f V w ,venilean bail ..cgrion Sic ?acto ber l ika lean; ba'hna a l d i i ~ n c >estan Alejandrian bai , eia 3 m-!a so i l ~ a l a gainera. Datti harictatik - i r r r a esferikoa fe la br i r i i ro l ii ri - zaion eta bere [amaina ne i i r i i i

>iren.

F g t a z k h osa u m n egonez, i z p k k gt<regaitaino helt z'en direnean para le - laak kontsfdera ditzakegu.Aleja&ian, .Tov 3 t i u ~ egunean eta eguerdian, 25 m-tako mnoli to baten itzaZa 3 m t a - koa da. Sienun $este monolito batek ez du itzalik pm{ektatzen. Alejan- d r i a t i k .Tisnarako distantzia 800 ht -takoa da fhau Eratostenes-en lagun- t z a i l o bat ek , pausoz pausa neurtu zuen ni la Zbaiaren ondotik i b i l i z 1 . Zein da Lurraran erradioaren neurria?

turra

E.!. - - m - - + -

E.I. - - - - .t- - R : A l t j a n d r i a S: S i m a €.l.: tqulkl-iipia 0 : t u r r a r t n e r C i g i n e i

l. Xrudia.

Garai har tan berar, Greziako ak in ts i i batsi ik behinizat , bazeki- en Liirra esfera bat ze la , eta bere ierirriak ere nahiko ondo ezagutzen ,iliizien, n a h i r eta Mediterraneo in

- puriia besier ik eragiJiii el.

Behin b i tartean, Estrabon hisro- i ag i learen hi tzetan, g i i re arbasoak irirüinek z i ren eta beraien janaria laziainak eia airntzesnea besier ik 7 7 ~ n . Urle b a i r i ~ k bel i iagn ( K a . 6 0 ) Nicea-ko Hiparkrik I l a rg i kliase batean (L i i r ra ren i tzala

l l a r g i a n p-iektat7en deneon), l lar giarcn nei i r r iak ai i rk ilii ti tiien . [ l k i i s 2. eta 3. i r i id iak) .

Leihoan paper garden bnt jar - tzen badi igu eta I l a r g i eta L t i r ra- ren proiekzioak marrasten badi t i jg i i 3. i r r r d i a n beza lako eskema bat Inr-

t i i ko diigil. Haii berberai i egin 7 i~en

Hiparkok , gero A, B eta D pi int i lak h a r t i i eta el eta q e r d i b i t ~ o i l e a k eginez, O p i int i ia (L i i r ra ren erdlg i l - nearen proiekzioa J marrnzt i~ 7iicn.

-4

4 I

l u r r a

- f

2.Irudia 1

rt 1 I L Z

/

/

t t Hernendik Liirraren etn l largiaren

erradioen arteko proportzioa a thra zilen. A I / R 2 = 3,5. Dakigtinez R 1 =

O 1 = 6.500 k m b e r a ~ R 2 = 1.857 km.

1

3. Irudia.

;Zargiarert errudioa 1.800 ion-taba izanik, eta Lupretik i kua i tako I lan - giaren angetua A=31,60' bada. Zein da rZargi e t a Lu~raren arteko distan-. t a i a ?

O

4 - A l 2 - - - - i n - 1 4 . lrudia.

Gerciiigr), Srini#~..- c + q i Ar i - t a rk t k E q i i ~ k irii inokíi d i s i ü n i / i c i nciir i ir f i icn. Horrct drakí> ( i k t i ~ 5 - i n i d i a ) 3. -m: f ikue 5 . i rud ia l 1 l d rq i i i rs r i Erdi crdia iki~sfe.i /e- nciin ( I Iiigra edo I l beraren erdiiin) A anaslua 89,8S0 i z a n i k eLa Ihrg?: A i i*gcl i iu neiirt LI i i ien. 5. irii~iUn e"- L~ i~raren artako dixtantzia 3R4.000 i k i i i t c r i den beJala, i l g o r a n U 1 - h hado. ~ e f n $0 Lurra etn irmakiapew bcriin, F q i ~ / k ¡ U , 1 i a r g i n e , ~ ~~~~~~k a ~ t e k a dtstantzia? oiat i i tnkn anqeli ia ztirena d a .

r l e e-

0 0-

Lurra S , : e a ,

A r i stdrkorcn gnrnian goniome- t rnak (ang i i l i i n c i ~ r g a i l i i a k ) e7 t i r e n 4 . m b 2 m : (iku~6.irudia) gíiiirkoiik. bezai n a i i r r c ro i iií ik ela 87,50°-takri angeli i i i ne i i r i i i r i ien. Litrra eta Eguzkiaren urteko di~tan Bcrar $.800,000 km-iakn diildntj.ia t ~ " l4G. 000.000 h - t a k ~ a i zan ik etü Inr t i i yiipn. Ba ina nah iz eta onda- L u ~ ~ e t i k i k u s i t a 3pLtako angeZ;~a i za - rjrja gli,i(t okerrn [Tan, melodoa "¿km S R ~ R d~ Eguzkiaren erradiw? r i izen PPntsatii ta .-erigoen .

Urteak joan i~ r ieak etorri , a s t r ~ Astrnnomilariak d i s tan t r l ak nei i r norniak ez ztien gehiegi ai i r reraizen. ttekn mtiodo berri bat hasi zireñ Mímela : r ~ n ;.iren m c n d e d k , Gdl i - crnbil t?m, p a r a l a i a horizontala l e teie+oPia a % r n ~ i i i a r f ~ etd r i t rona. ( Skiis 7. i r i ~ d i a ) Aldi irne í i r d i ~ a n behakela ri~trorinmikridk bcrsan i i s i r c ba t ( I l a r g i a esate ba- gero eici zehaizagoak egin a!¡- tcraku) D eta E p i~n t i i e ta t i k begira- ren. t7en bada instant horretan E piintih -

kri frriri /rin tenn egone i , E piinf irt i k i k i i s i l a F 17arrecin proiektat!en da rtii D p i in t t i l i k i k i i s i t n B ¡ / a r rean . Gero FEB=d angel i la ne i i r t ren da. iB i ~ a r r a n i i i iirrlin egoner . a dn- 4i;a r)zo t x i k i a da eta beraz b eta d o n g t l i iak berdinak konts idera di- t rakeqi i . b angelun da A astruaren pnre1.ii.l hor i7ontala. Paralaia ho- r i r nn ta la e~ag i i i c i z gero oso e r razk i l o r i ~ e n da d i ~ t a n t t i a sin b = OE/AO bera, AO=OE/S¡~ b.

5. h b h : ( S k w s 7. irudial

? f n r p i a r e ~ perra laia horizmta la ( b angej.ha~ 0 ,35° - takw da. Zein da Lurm e t n Ihrgiarel t w toko d;stm- t z t a , Lrtrpnpev erradioa 5,500 h t a - kua Zzonik?

Miirt i tren p a r a l a i a hor izon ia io netirt:eko, bí behategi i r a i k i z i ren 1671 .i irzesn ba ta Giiavanan eia bcs ieü Par i ien . Modii honelan ~ l a n e t e i C ~ R Egirzkiaren p a r a l a i a horircintd- Ink beh in eta b e r r i r o n e i ~ r t i i z egir- k i .;i.;iirnaren ne i i r r i ak I n r i i i z i ren.

Adibide graf i k o bat ernatearren , siiposa de7agtin propor tz iona lk i , Egiizkia f i i ibo l ba lo i bat dela e ia zela inren e rd ian d a g w l a . Merkii- riok i l a r baten iamaind izangri I i i - ke eta bere o rb i t a 30 m-takoa i y a n grl l i l7ateke. A r t i r a r r a kanika ba-t be ta la itango t i t7aieke eta bere 01 b i t a 70 m-takoa. Giire Li i rra kani - ka txo ba t bezafa ere ikil.ilko genii- ke, bere orbila 100 m-iokoa ( 7 e l n i a ren i ng i i r i ian daiiden a t l e t i smo-piq- i a k ) . Mar t í i z kanika t x i k i ag i i b a i eta bere orbiia 150 m-iakaa (ikzis- leen artean ibi l i z ) . Aljtcroidenk

fdenak i l a r r a k baino t x i k i egook ) 300 m-tako orbiiaciic j n t r a i t i i r . J i í ~ i - ter I a r a n j a bat berala 500 m-taco o r b i i a kor r i t i i7 . S a i i ~ r n n besie l a v a n jatxo ba i 1 km-iako orb i tan . Urano, mandar ina bat 2 Wm-taKo orb i ian . Neptiino, besle mandarina b a l 3 km- -8ako orbi tan. Orb i ta g i i r t i haiiek gainera hor izontalet ik i r l e n gabe.

4 t i /

Curr

Apkcnsnn Pli~toñi kanika b a l bezai n l x i k i a era orb i ta h a r r i g a r r i baiean, ba t r i r t an Nepiiino bainn gert i iago ( 2 , 5 k m ) bei te batz i ietan i i r r i inago ( & kml. Bere orb i t a gainera ez da hori7onta la 17'-iako angel i ia osa- ircn d i i horl7oniearck in.

Satel ¡te t x i k i batzi iek ere, I l a r - gio esotebaterako i l a r r a bezain t x i - k i a eta C ~ i r r e t i k 25 cm-tara b i r s eginez, i k i i s iko geni i i izke. Eta astro g t ~ ? l i hor ien erdian i a ezer, h i i tsa, hau ts kosmikoa ela i i h i n elektromag - net ikoak, E t a i z a r gert i iena non?. Aifa Zentai j r i 6.000 km- tara {esksla honetan no<k i 1 . lzarren p a r a l a i a hor i7ontalak i x i k i e g i a k d i r a ela oso za i ia neiirireko.

ur tean zehar.

Neiirga i l i i r íK hoberenek ezin d i ~ t c h a i n angel i i t x i k i a nei irr i i . Ary i ik i js ten da be raz , i zar re taro ino d i s tan tz iak ne~ i r l zeko beste metndn ba t a m a t i i b t h a r de la . Urteko paralaía erabi l tzcn da ( i k i r s B. i r i r d i a ) . Honc tan ez da ne i j r t ren L i i r r a ren d:íll<

t i < ik i is ten den angelim, ba i z i k zta i jrtean z e h a r L c ~ r r a k ibi l i tako ardatz erdia (erradioa g i i t x i gora behera , el ipsearen fokoak oso ger- t i idn bai l dai ide).

Ur teko paralai a neiirtzeko, a angeli idren ( i k i i s 9 . i r ud ia ) b i neijr- k e t a egiten dira, i r r te e rd i ko ( s e ¡ hi l abele) denbora pasat i iz b i nerir- keten, ar tean, l z i zarra A e ta 8 i zar re tan 'proiektntzen da ( A eta

S. I rudia .

B i zar haiieK Ir i7arra bciina a s - k o z i j r r t inag l i egon behar di i ie, hnrrega t í4 neíirketa ba iv i i k egi t e n dira p a r a l a i a b a i e ~ t a t r e k o ) . Gero d angeli ia netirtzen da eta e ange- liia 0 5 0 t x i k i a izanik ( d a n g e l i i a r ~ kin konpnra l r jzJ b eta d angtsliiak berd innk konts ideratsen d i r a . Urte- kri paraiaia a=b/2 eginer lortzen da.

1718. i ~ r t e a n , Halley izeneko ds- tronomi l a r i a , HiparKo-k K . a . 136-ean egindako izar-mapako renba i t i zar tnk iz a lda t i i i a zeiidela kont i i ra t i i zen. Hal ley-ren i isteton i z a r haiiek ger i i len da i~denak ziren.

l l a r bat7iien i i r teko pa ra la ia nelrrtzeko Ianak 1800 i n g i i r i ~ a n hasi z i r e n . Hegoafríkan Tomas Enderson 'VLfa Zentauri" ( i k i i s 1 1 . i r i ~ d i a ) ; E r r i ~ s i a n Fredr ich George W i IheFrn "Bega" (1O. i t i id ia) e la Alemanian Bessel "61 Cygni" Deneb i zar ren er- teKo p a r a l a i a hasi t i r e n neiir izen. Ondorio h a i ~ e k l o r l t i z i ren : A l fa Zentai i r i ren p a r a l a i a 0,76" eta De- neben para la i a 0,29"

í ? ~ l : n t z u k dira izar hauetaraino , l i ~ t n q t z i a k ?

I i a r r e n arteku distc in i / iak ne i i r - t ~ k o OSO t x i k i a da 'Km i i n í la iea . Hnrregatik, i i r te nsnsn arg iak i b i l- tmn diien d i ~ t a n t ~ i a hartzen da ~ in i t a te t za t ; hrits argi urtea. Argia ren abiadrrra hii tqeon 300.000 k m / /se9 da, i ~ r t p o k 3 6 5 x 2 4 ~ 6 0 ~ 6 0 = = 31.536.000 i ~ g i ~ n d i i daiika, beror argr iiri k 300.000 x 31.536.000 - = 9 . 4 6 ~ 1 0 ~ Km dai ika, 10 b i l n i Vrn i nq i i r i i .

Berari A l f a Z e n t a i ~ r i i t a r r e r a i n o di.itant/i;i a r g i ur te tan 40,58/9,46 = = &,S9 da. Honela nc i i r t i i n i ren i 7ar ba t l i i r en paralairi era distan- !link. Raina i za r gchiennk i i r r i ine- gi daride eta b e r e n i i r t sko para- l i i iok nei irtezinak d i r a .

Nnla ga ind i i i i o7lripo hau?

1-iirretik i k i i s i l a , i7ar bakoirrak i l x r i ra /ko dl.;dira ba t dai ika, eta d isd i ra haii ne i i r t i i egíten da. Bai- na beneiako d i sd i ra ci lagi irreko di?.- t í i o t l i a jak in behar da edn o lde roy t z i ? . Gniier, b i bonb i l a Ikt icten ba- d i t i iq i i r t a beren i tx i i razko d tsd i rak n c i i r t ~ e n baditiigzr, ez ín esan dera- kegii , zein dagoen gert i ien ez eta ~ e i n e k diien bcnetako disdira han- diena (d i id i ra absol( i tua edo pnten- tz io W-atan).

tzar baten i f x i ~ r i i 7 k o d i sd i ra , bere' disdira a b r n l ~ i t i i i i , eta giireki- ko d is tantz ia honeln daiide e r l azio- n a i i i r i k :

K = konstsnte bat

O = d i sd i ra absti l i l t i ia, eta

t = gtrreganainnko d is tan tn ia izanik.

L Ir ir tgcki i b e r a ~ i t x i i t í i / k i i .cid benel;ikii d r s d i r ~ k e/c iq i i i ii behar dira. Cero i k ~ i s i k r i d i ig i i niilu lor- t/en dcn kr>n.iiantea.

1900,irrtean, Henr i r i t a Lcawi t t a.itrnnnmi Eariak i za r ofidagarri ba- ti i ik azter t i i zi l i ien. Aspo ld i t i k eza- gi lnnk i7anik e re er ~ i e t c n jaramon hand i r i k egi ten. I i o r hatien disdi- ra , a l d i k a a l d a l 7 ~ n den, i z a r bak? t t a ren periodos g i i f i t7 konSIRnted izanik. Hasiera b a t t a n flenrietta teawi i t -ek D Zefei i l n r r a ( I k i i s 10. irtldia) aziertci /bien. Bere d i sd i ra - -periodos 5,37 rgc~nekoa zela ar i rk r -

t i i ziren. Une hanexet ík ai ivrera, i za r a l d a g a r r i halle¡ zefeida i i ~ n i i j a r r i sietan astronnmi lar iek. Gcroa- go, Mngalli ines hodei. f x i k i a n ( i k i i s 1 1 . i r i i d i a ) bcste nefeida batr i iek ager t i i ziren. Megallanes HodeC i x i - k i k o lefe iden periadoa ~ t a d i s d i r a proport7hanalok ? i ren ; d=Mxb, M kan.;tante ba t i zan ik . Dii t i i h n ~ i c k i n , Shapley-k beste kiimiilo ( izar-rni i l - tyoj ba i t i i ek ar ter t7en j ü r r a i t i i /.cien, eta legen bcte17en 7en nah17 eta konstantea desbcrdina i zan k i i - miilo batct i k bt-?.tcra pasatrera- knan.

Nahir etu Crirmiilo ba ten i7arren orteko d is tanfx iak hand iak i7an, g i i rekiko, i7nr hailek d i s t a n z ~ i a berdinean daiidc. Esate ba teri iko, Caracasen b i 7 i d i r ~ n b i t t a n l e gii7- t iak girrek i k o k i r r i in ia%i in berdlnean da~rds , nahi7 eia beraticn ar tean nah i kn i f r r i i n egon.

Shaplcy-k k i imi i lo bakrii t i e a n b~ tet2)'Cn den lege ha11 IrnibcsIsala i7an behur re la siirnatii r i ien, hori b n i d i s d i r a ahso l i i t i ~a t?ia periodoa knn t i i l an hart i i í . . Hots,

O = MxA ( 2

Ha l az ere, rehrnago esan diigiinaz, di s d i r a absol t i l i ia ezagiitzeko d i s r a r t ~ l a j a k i n bchar da eia zor i i xar re?, zefeida gii7t iak i rrrunegí dai ide beren distant7fa iirteko p a r a l a r i a - r e n b i d e l ne i i r t i i aha l ízalako.

Ortzeko Ekuadorea

Aipot i i tako legea, (D=Mxkj(Dmrlir dira abs<il i i i i r i i , M=konstante bar, A=perindoa i ran i k 1 , egia bal i ix ,e ta M eta K konstnntcak e7ngiiti i7, 7e- fe idetarainokn d i i t an tp iak lot i iko genitcizke. k=periodnfiletlojt~ baten bider Inrt irko gcniike ,

B F T - ~ ~ Zefeidetaraino d i s tan t r i nk / e7iigiit?ckn, lehendabi t i , iege haii / ba ie r ta i i i ibehar di iq i i ela gero KnM era A eia d nei i r i i i bchar di i i ig i i .

/ /

A: a b i a d u r a Ar: ab iadura r a d i a l a Rt: a b i a d u r a t a n g e n t r i a l a t: I r a r r a

lkcrs dezegiin 7er metodo jarrrii- / ! t i 7 i ~ e n Shapley-k aipat is lako legea d ~ u r r a baiettal7eko. Goian ~efehdak oso i i r r i m daiidela esan di ig i i eta beraz k2.Irudia.

bepen i ~ r t e k o para la iak oso i x i k iek dira beren d is tan i r i ak rieiirizcko. eta tangenfzialak antzerakoak dire-

Qgme dezagiin zer den Oopler l a Onar

Efek t i la derilrona. Gero ab iad i i ra tangentzia la W a -

gutii~ eta A angeli iaren abiadirra Tren gslioki balean bagaude ez

nei i r l i jz ( l k i r s 13.1r4idia) L distan- d i ig i i t renaren tx ic t i ia ren ioni ia ber - ttia net l r dezakegti. ( I I eta i 2 d i n en i r i i ten trena g t ~ r e k i k o htirbi j - Ortrecferan i/arrnren pro;&rioak t7en 410 i i r run tzen, a r i denean. Giire dira) gananiL dotorrenean toniia a l tuagoñ cnt l i i ten di igu cta i i r r i ln t ren a r i d~ nean apii lagon (grabeagoa ) . Tonira " r-- n e i ~ r f i i s , {hotsaren rnniztasiina) tre- '. 12 naren ab iad i i ra ior de7akegii.

/ j ;

Berdin gertatzen da arg ia rek in . Izar boten arg l aren mai ztasirna nei i r t i iz (el haIn s inp lek i , argiaren cspck troa interfcromerro baten b idez ot ter tc i behar bait d a ) jzarraren gurek iko ab lad i i ra erradiala jakín dezakcgt~. ( I kus 12. i r t id ia) .

Izar bakar baten abiadiiña e r r a d i a l o neiirtzen badiigu, erin dri@i ezer jakin bere ,abiadura tangentz.ia I n r i buruz.. . Izar batek eb iad i l r y tanqentzia la t x i k i a eta er red ia la 8. R w b t e m : ( Tkus 1 3 . irudia l - handia, edo a l d e r a n t ~ i z izan di tza- ke. Izan bi tea YI eta T2 izar batsn

aroiekzioak urtebeteko aldiun. I z a ~ r a Baina Izar-kopciru handi bal az- Een a b i u i u ~ n tangentziaza A ~ = I O O G/

ler tzpn badiigu, Uniberlsoaren pi in t i i /ssg eta A angelua 0,6SV. Eein da asko a leatoriuk i h a r i i iz estadi st fko- LurM i2arpripen k i batczbesteko a b i a d i ~ r a er rad ia lak

t z i a ?

Hiinela, rnelridri e s r a d i s t i k o hai i

jilrrcii t i i ) , kiimiilfi battiien distan- i/i;iii nctirtti / i r e n . Di%tan?,ia haire k in , diqdira absili it i iak Irirtii ,¡re;. Ei;i hcmendík estadistikoki, a ld ia p(d di id i rd absnli~tiien arteko prri- porl ionnl tnsiina baie7tatii zen.

'Behin legea bnie/tatiii. gsrn, berrikiiskera egin /en r s t a d i s l iknk i neiirliitako dr .s!anl / iak 7iiteril;.eka. a i i r k i k i m t ~ a honekin, ort7c wagiin? r e n netirriok i n r g a r r i ~ a b a l d t i # i - ren .

14. eia 15,iriidieran ik i ls ten da, gtire g a l a x i a (Esne Bidea edo San- t io BFdea3 eia Magal lanss Hodeiak eskalaz marrazt i iak .

Gure galaxia goitik ikuaita

'-A r .. . . 3.

*m :* ". .. .-

..

.:. Gute galaxia a l b o t i k ikusita

:*- . L-

JD

;-. Y

:.? 4

* O . ' . ...

100.000 argiurtr '1 1

; Magallants Hodci Txik ia

Eska la

Egiizk i a ren h igud i i r a nei i r i i iz , bere masa ezagrdtuz eta Newlonen legeak erab i i i 7, gure ga l ax ia ren maca lo r de?akegil. Es tad is t ikok i ba ie~ra t i i da g i r e i z a r r a {Egirzk i a 1 ga lax íaren bata? besteko i za r ba t dela , hand ik lortzen da Esne Bi- dean 100.000~ 1 o6 i za r daiidela gii- t x i gora behera ~100.000 mj l i o i ) . E r a berdinean Maga l lanes hodeien h i g i d ~ i r a k a r t e r t ~ i r . Magallanes Ho- dei Handian 5.000 mi l io i i7ar d a g o ~ l a eta T x i k i a n 1.500 m i l i o i g i i t x i go rs behera.

1920.iirteko astronomi Iar ieK ga ldera hai i egiten zioten beren b i i r i i a r i : ha i i al da Unibertso Osaa?. Heldir da g i r o n a Un iberisoaren miigara ino?

Noizean behin, zeri ien, histori an zehar, i7ar berr l batzl iek oso disf r a t s i ~ a k agert i i d i r a , egi in ba t t i iek b a r r i l be r r i r b desagert;reko. D i r i i d ie ne7 Hiparkok deskr iba t i l Tiien bere gara ian honeiako gertak izun a r r a - rii, bat. Tx ina ta r astronarnoek 1054. Lirtaan egunez ere ikristen xen izar b e r r i bat azrert i i t i i ten . Bere d i s e rak i labete i ro i rnd i i r i ien . 1572.ean T y i h o Brahe-k Ar t i za r ra ba ino 5 b ide r d isdirats i iagoa zen i z a r b e r r i bat az ler t i i ziien. Br re i dat lanasen

izena "%e 8uoVa Ctelh" 'en. Handik a i i r r e ra ageriren eia desagert 7en d i ren i z a r hai iek Noba d e i t ~ e n 7aie. Kepler eta Cali leok besic No- ba b a t agert t i ren Andromedan ( I k t i s O . d a Astronomi loriek Andfomeda g i r e galaxiaren gasa7 osattiiako hode i ixo ba t betala 7ela i ~ s l c ziitcn. 1901 . i i rrean Perceon í i k i i s 10.ir i idia l Noba ba i agc r i i i ?en e la e7 oro t i r r r i n . Bere i i r tcko p a r a i a i a neiirtrd?, 700 arg i - i i r t e di? tanfpia lo r r i i zen. Noba balz i ien di- tan tz iak e ta d lqd í rak cs tad is i i knk i knnparati17, AndromcdaraFno%o d is - tant7ia 2.000.000 arg i - i i r t c i n g i i r ~ r zela lor t r i ren. Beraa Andromeda g i r e g a l a x i a t i k knnpo Íegoen.

Bestc noba bal7i iek age r i i i d i r a horre7 gero Andromcditn e i a hasie- r a n lor i ih iako distantzta ba ie7 la t i i da.

1923,i~rteen ic leikopio b e r r i bar erabi l i z Hiibbler-ek Zcfeida batrilek arrrkitrd sitt ien d is tanf7 is berbera In r t i i r .

Andromedo bera?. ez da Giire ga- lax iaku gaser 05alkltaLCo hodei 1x0 ba t , berite g a l a x i a b a i ba i z i k . Bes- te g a l a x i a asko a u r k i t r i d i r a eta

E l huyar, SO, 1 ,19dd

iiniticri sriiircn m i i q ~ k , ;i+kri/ geh i i i q r i /.tt1,1 l d i ~ c l i ~ i l .

- I - 7: Hartr T x i k i a

Drako

+ L e o 113

G u ~ e Galaxia

Leo 11 q;

F ~ r n ñ x i A v Msgallanes Modeiak Z

L e o 1 i:

Sku lp tor

l r k a l a - 1.000.000 a r g i u r t e

t6.Irudia: Galaxia Talde tokala. --

Ikiis 1.iriidia. Egiirki-itpiak Da - rFiielfiak kkrintsidera dilrakegii, egii, k i a osri i irri in baii dago. Beraz 'E ctri D nngcliiak b ~ r d í n a k díra.

Baina angeliia eta srkiiak prn- oort/ iona lak d i r a . beraz

berih~ 380.000 0 S

tos A

R s in ( ~ / 2 ) = -- D

sin 0,26667 = 0,00465d bernz

R = 0,00465hx140.000.000 *

sin b = OEJOA, Berii7. distantzia OA = 0E/sin b

OA ~0€/0,01658 = 6.500/0,01658 - 392.039 k m

7.Problema: ( I k i i s 8 . ircidia 1

Gi i tx i gnra behera sin A = d/D beraz O = d/sin A. Dnkigiiner D I L i i r r a era Egt17k ia ren a r r e k o d i s t a n - f z i a l - 150.000.000 km.

A l f a Z e n t a i i r i r e n pziraliiia

0,76'- 0 , ~ 6 / 3 . á ~ ) = o,oooaI I I *

sin 0,00021 1 1 = 0,0000037

beraz D = 150.000.OM3/0,0000037 -

12 = 40,54x10 k m

sin Q,OOM1806 M 0,0000014 b e r a z

B.Problerna: ( Ikiis t3 . í r i id ia )

ig A = I, lZ /o

A = 0,65" = 0,65/3.600 = 0,000t8W0

tg 0,0001806 = Q,OOMX)32

II I2=abiadi~ra x denbora = 100 kmx x 3 6 5 ~ 2 4 ~ 3 . 6 M ) s = 3,1536~10~ Km