UNIDADE 9UNIDADE 9

A CIVILIZACIÓN A CIVILIZACIÓN GREGAGREGA

1. O MUNDO GREGO1. O MUNDO GREGO A civilización grega xurdiu no sur da Península dos A civilización grega xurdiu no sur da Península dos

Balcáns e extendeuse posteriormente por diversas Balcáns e extendeuse posteriormente por diversas terras, a través de colonias gregas:terras, a través de colonias gregas:

illas do Mar Exeo.illas do Mar Exeo.

costas de Asia Menor (actual Turquía).costas de Asia Menor (actual Turquía).

Sicilia e sur de Italia (“Magna Grecia”).Sicilia e sur de Italia (“Magna Grecia”).

outras zonas do Mediterráneo occidental outras zonas do Mediterráneo occidental (Ex: (Ex: Ampurias en España).Ampurias en España).

Os gregos chamaban a todo este espazo a “Hélade” Os gregos chamaban a todo este espazo a “Hélade” (= territorio dos gregos).(= territorio dos gregos).

Debido ao seu relevo moi Debido ao seu relevo moi accidentado (vales illados accidentado (vales illados por montañas, illas por montañas, illas separadas entre sí) cada val separadas entre sí) cada val e cada illa formaban un e cada illa formaban un Estado independente Estado independente (polis). Ex: Atenas, Esparta, (polis). Ex: Atenas, Esparta, Troia,…Troia,…

A pesar desta división, A pesar desta división, todas as polis pertencían á todas as polis pertencían á civilización grega (helénica) civilización grega (helénica) porque compartían:porque compartían:

Lingua:Lingua: o grego. o grego.

Relixión:Relixión: grega, grega, formada por varios deuses formada por varios deuses (politeísta).(politeísta).

Relevo interior e costerio da Grecia

actual

Principais polis gregas

2. HISTORIA DOS GREGOS2. HISTORIA DOS GREGOS A historia da antiga Grecia divídese en A historia da antiga Grecia divídese en 6 grandes 6 grandes

etapasetapas::αα Civilización minoica (ou cretense): Civilización minoica (ou cretense):

- desenvolveuse na illa de Creta.- desenvolveuse na illa de Creta.- a partir do terceiro milenio a.C.- a partir do terceiro milenio a.C.- destacou a capital Cnossos polos seus - destacou a capital Cnossos polos seus

palacios.palacios.

ββ Civilización micénica (ou aquea): Civilización micénica (ou aquea):- xurdiu cara o 1400 a.C.- xurdiu cara o 1400 a.C.- fundada na Península dos Balcáns polos - fundada na Península dos Balcáns polos

aqueos, aqueos, pobo guerreiro procedente do norte. pobo guerreiro procedente do norte. - destacaban as súas cidades amuralladas, sobre - destacaban as súas cidades amuralladas, sobre

todo a todo a capital Micenas.capital Micenas.

CIVILIZACIÓN CIVILIZACIÓN MINOICAMINOICA

Imaxes do Palacio de Cnossos (Creta)

Máscara de Agamenón

Porta dos Leóns do palacio de Micenas

Cabeza de Esfinxe

CIVILIZACIÓCIVILIZACIÓN MICÉNICAN MICÉNICA

A GUERRA DE TROIAA GUERRA DE TROIA

γγ Época escura:Época escura: desde o século XII a. C. ao IX a.C. desde o século XII a. C. ao IX a.C. Pouco se sabe desta etapa.Pouco se sabe desta etapa.

δδ Época arcaica: Época arcaica: entre os séculos IX e VI a.C. entre os séculos IX e VI a.C.

εε Época clásica: Época clásica: época de esplendor entre o S. V a.C época de esplendor entre o S. V a.C e primeira parte do IV a.C.e primeira parte do IV a.C.

ζζ Época helenística: Época helenística: desde mediados S.IV a. C ao I desde mediados S.IV a. C ao I a.C.a.C.

3 ÉPOCA ARCAICA (S.IX-VI 3 ÉPOCA ARCAICA (S.IX-VI a.C.).a.C.).

Durante esta etapa os Durante esta etapa os gregos foron agrupándose gregos foron agrupándose en en polispolis = cidades-Estado = cidades-Estado independentes con independentes con goberno, leis e exército goberno, leis e exército propios (Ex: Atenas, propios (Ex: Atenas, Esparta, Corinto, Tebas…).Esparta, Corinto, Tebas…).

O poder e o goberno destas O poder e o goberno destas polis recaía nunha polis recaía nunha minoría minoría privilexiada de familias privilexiada de familias ricasricas ( (aristoiaristoi = “os = “os mellores”). De ahí provén a mellores”). De ahí provén a palabra palabra aristocraciaaristocracia. (Ex: . (Ex: Esparta, era gobernada por Esparta, era gobernada por un sistema aristocrático).un sistema aristocrático).

Nalgunhas polis producíronse cambios e Nalgunhas polis producíronse cambios e apareceu unha nova forma de goberno, apareceu unha nova forma de goberno, a a democracia democracia (goberno do pobo), no (goberno do pobo), no que os cidadáns reuníanse en que os cidadáns reuníanse en asembleas para tomar decisións e elixir asembleas para tomar decisións e elixir aos cargos públicos. (Ex: Atenas).aos cargos públicos. (Ex: Atenas).

Acrópolis de Atenas

Institucións democráticas atenienses

Entre os séculos VIII e VI a. C. produciuse en Entre os séculos VIII e VI a. C. produciuse en Grecia unha Grecia unha época de criseépoca de crise, as , as causas causas eran eran as seguintes:as seguintes:

A poboación creceu moitoA poboación creceu moito, pero a , pero a terra era pouco fértil e apenas producía terra era pouco fértil e apenas producía alimentos para tanta xente.alimentos para tanta xente.

A maior parte das terras pertencía A maior parte das terras pertencía aos aristócratasaos aristócratas, mentres a maioría da , mentres a maioría da poboación era pobre e pasaba fame.poboación era pobre e pasaba fame.

Como consecuencia Como consecuencia moitos gregos moitos gregos abandonaron a península grega e abandonaron a península grega e emigraron a terras extranxeirasemigraron a terras extranxeiras a través do a través do Mediterráneo, onde fundaron Mediterráneo, onde fundaron coloniascolonias, (def , (def páx 192) hacia o oeste (Sur de Italia, Sicilia, Sur páx 192) hacia o oeste (Sur de Italia, Sicilia, Sur de Francia e a Península Ibérica) e o leste (Libia, de Francia e a Península Ibérica) e o leste (Libia, Exipto, Mar Negro).Exipto, Mar Negro).

Principais colonias gregas e fenicias

As colonias creábanse As colonias creábanse en en lugares próximos á lugares próximos á costa, fáciles de costa, fáciles de defenderdefender (outeiros), (outeiros), con con auga e terreos auga e terreos fértilesfértiles

As colonias mantiñan As colonias mantiñan as leis, costumes e as leis, costumes e deuses da polisdeuses da polis de de onde procedía a súa onde procedía a súa poboación. Pero eran poboación. Pero eran comunidades comunidades independentes.independentes.

As colonias permitiron As colonias permitiron extender a civilización extender a civilización e a cultura gregae a cultura grega por por todo o Mediterráneo.todo o Mediterráneo. Templo de Hera, colonia de

Selinunte, Sicilia

4. ÉPOCA CLÁSICA (S. V – 4. ÉPOCA CLÁSICA (S. V – ½ ½ IV IV a.C.)a.C.)

A época clásica = época de esplendor da A época clásica = época de esplendor da cultura grega. Ten 3 etapas ben cultura grega. Ten 3 etapas ben diferenciadas:diferenciadas:

a) Guerras Médicas (500-440 a.C.).a) Guerras Médicas (500-440 a.C.).

b) Esplendor de Atenas.b) Esplendor de Atenas.

c) Guerra do Peloponeso (431 a.C.- 404 a.C).c) Guerra do Peloponeso (431 a.C.- 404 a.C).

a) Guerras Médicas (500 -440 a.C.)a) Guerras Médicas (500 -440 a.C.) = = enfrontamento entre os persas e os gregos enfrontamento entre os persas e os gregos debido á debido á invasión das polis gregas da invasión das polis gregas da costa xónicacosta xónica (Asia Menor) (Asia Menor) por parte do por parte do Imperio persa.Imperio persa.

- As polis gregas uníronse fronte aos persas.As polis gregas uníronse fronte aos persas.- 2 etapas principais:2 etapas principais:

Primeira guerra médicaPrimeira guerra médica:: acabou coa acabou coa vitoria dos hoplitas (soldados) gregos na vitoria dos hoplitas (soldados) gregos na batalla de Maratónbatalla de Maratón (490 a. C.) (490 a. C.)

Segunda guerra médicaSegunda guerra médica:: 10 anos 10 anos despois os persas volveron a invadir Grecia, despois os persas volveron a invadir Grecia, venceron aos espartanos nas venceron aos espartanos nas TermópilasTermópilas, , saquearon Atenas pero foron derrotados na saquearon Atenas pero foron derrotados na batalla naval de Salaminabatalla naval de Salamina..

Leónidas Leónidas nas nas

TermópilTermópilasas

(J.L.David(J.L.David))

b) b) Esplendor de Atenas.Esplendor de Atenas.

- - Tras as Guerras Médicas, Tras as Guerras Médicas, Atenas convertiuse na Atenas convertiuse na polis máis rica e polis máis rica e influinte.influinte.

- A mediados do S. V a.C. A mediados do S. V a.C. creouse a creouse a Liga de DelosLiga de Delos = = unión de polis gregas para unión de polis gregas para defenderse de novos defenderse de novos ataques persas. Atenas ataques persas. Atenas pasou a liderar a Liga pasou a liderar a Liga

- Así, durante o S.V a.C. Así, durante o S.V a.C. Atenas viviu un Atenas viviu un período de período de esplendoresplendor, especialmente , especialmente na etapa de na etapa de PericlesPericles, , gobernante que favoreceu a gobernante que favoreceu a democracia, economía e democracia, economía e culturacultura

c) c) A Guerra do Peloponeso (431 – 404 a.C.).A Guerra do Peloponeso (431 – 404 a.C.).- Enfrontamento entre polis gregas, plo Enfrontamento entre polis gregas, plo excesivo excesivo

poder acadado por Atenas.poder acadado por Atenas.- As polis dividíronse en 2 bandos:As polis dividíronse en 2 bandos:

Liga de DelosLiga de Delos = Atenas e os seus partidarios. = Atenas e os seus partidarios. Liga do PeloponesoLiga do Peloponeso = Esparta e os seus partidarios. = Esparta e os seus partidarios.

- A guerra terminou coa vitoria de Esparta, que se - A guerra terminou coa vitoria de Esparta, que se converteu na polis máis poderosa, pero a guerra foi converteu na polis máis poderosa, pero a guerra foi tan destructiva que provocou unha gran crise nas tan destructiva que provocou unha gran crise nas polis gregas ao longo do S.IV a.C.polis gregas ao longo do S.IV a.C.

5. ÉPOCA HELENÍSTICA (5. ÉPOCA HELENÍSTICA (½ S. ½ S. IVIV – – ½ ½ I a.C.)I a.C.)

A guerra entre as polis gregas debilitounas A guerra entre as polis gregas debilitounas provocando unha provocando unha crise que foi aproveitada crise que foi aproveitada por Macedoniapor Macedonia (extenso reino situado ao (extenso reino situado ao norte de Grecia), liderada polo norte de Grecia), liderada polo rei Filipo IIrei Filipo II, , para conquistar e unificar todo o territorio para conquistar e unificar todo o territorio grego.grego.

Tras o asasinato de Filipo II, Tras o asasinato de Filipo II, sucedeuno o sucedeuno o seu fillo Alexandre “Magno”seu fillo Alexandre “Magno” (grande) que (grande) que continuou as conquistas.continuou as conquistas.

En dez anos, as falanxes macedonias de En dez anos, as falanxes macedonias de Alexandre Alexandre conquistaron todo o imperio conquistaron todo o imperio persapersa, chegando ata o río Indo., chegando ata o río Indo.

Conquistas de Alexandre MagnoAlexandre Magno

na batalla de Issos.

Nos territorios Nos territorios conquistados conquistados Alexandre fundou Alexandre fundou numerosas cidadesnumerosas cidades (Ex: Alexandría en (Ex: Alexandría en Exipto) e a Exipto) e a cultura cultura grega extendeuse grega extendeuse por todo Oriente.por todo Oriente.

Así, no imperio de Así, no imperio de Alexandre a cultura Alexandre a cultura grega e a oriental grega e a oriental fusionáronse, dando fusionáronse, dando lugar ao lugar ao helenismohelenismo..

Alexandre morreu en Alexandre morreu en 323 a.C.323 a.C. (con 33 anos (con 33 anos de idade), sen ter de idade), sen ter organizado aínda o seu organizado aínda o seu imperio.imperio.

Alexandre non tiña descendencia, polo que Alexandre non tiña descendencia, polo que o seu o seu imperio dividíuse entre os seus xeneraisimperio dividíuse entre os seus xenerais, quenes , quenes adoptaron o título de reis, dando lugar ás adoptaron o título de reis, dando lugar ás monarquías monarquías helenísticashelenísticas (Ex: Macedonia, Mesopotamia e Exipto) (Ex: Macedonia, Mesopotamia e Exipto)

A época helenística finalizou no S. I a.C coa A época helenística finalizou no S. I a.C coa conquista conquista das monarquías helenísticas por Romadas monarquías helenísticas por Roma. Grecia . Grecia perdeu a súa independencia e pasou formar parte da perdeu a súa independencia e pasou formar parte da República romanaRepública romana

6. SOCIEDADE GREGA A sociedade grega estaba dividida en 2 grupos:

Cidadáns: eran homes, habitantes da polis e libres. Participaban na vida política, gozaban de todos os dereitos e tiñan que pagar impostos. Había cidadáns de todas as clases sociais (ricos e pobres). Non cidadáns: non tiñan dereitos e non podían participar en política. Había tres tipos

Estranxeiros: persoas libres. Adicábanse ao comercio e artesanía.

Escravos: non eran persoas libres e traballaban para un amo. Eran prisioneiros de guerra ou fillos de escravos.

Mulleres: carecían de todos os dereitos. Estaban sometidas sempre a un home (pai ou marido).

Texto: As mulleres

Que podía saber ela cando a tomei por esposa? Ela non tiña máis de quince anos cando chegou á miña casa; desde ese día viviu baixo unha estrita servidume; debía ver as menos cousas posibles, entender o menos posible e facer as menos preguntas posibles.

JENOFONTE, A economía

Texto: Os escravos

Nunha casa precísase un determinado número de instrumentos. Parte deles son inanimados, os outros están vivos. O escravo é un instrumento vivo, unha propiedade que vive, sometida á autoridade dun señor. Hai persoasinferiores: o emprego da súa forza corporal é a mellor parte que se pode sacar deles.

ARISTÓTELES, Política

7. ECONOMÍA GREGA: AS 7. ECONOMÍA GREGA: AS CIDADESCIDADES

Os habitantes das polis gregas Os habitantes das polis gregas vivían fundamentalmente vivían fundamentalmente de tres de tres tipos de actividadestipos de actividades::

Agricultura e gandería: Agricultura e gandería: polo polo clima cálido e seco os cultivos clima cálido e seco os cultivos principais eran o trigo, a vide e a principais eran o trigo, a vide e a oliveira (oliveira (triada mediterráneatriada mediterránea).).

€ € Artesanía: Artesanía: destacan as destacan as cerámicas e os tecidos.cerámicas e os tecidos.

¥ ¥ Comercio: Comercio: actividade económica actividade económica principal. Os gregos comerciaban principal. Os gregos comerciaban por todo o Mediterráneo, grazas aos por todo o Mediterráneo, grazas aos seus barcos. seus barcos.

Para favorecer o comercio e Para favorecer o comercio e comunicacións as comunicacións as cidades gregas cidades gregas (metrópoles e colonias) situábanse (metrópoles e colonias) situábanse cerca do mar.cerca do mar.

As cidades gregas tiñan rúas As cidades gregas tiñan rúas estreitas e retortas. Destacan 2 estreitas e retortas. Destacan 2 partes principais:partes principais:

♄ ♄ Ágora:Ágora: praza pública onde os praza pública onde os cidadáns se reunían e onde se cidadáns se reunían e onde se celebraba o mercado.celebraba o mercado.

♆ ♆ Acrópole:Acrópole: recinto amurallado recinto amurallado no lugar máis elevado da cidade. no lugar máis elevado da cidade. Alí a poboación refuxíabase en Alí a poboación refuxíabase en caso de guerra xa que era moi fácil caso de guerra xa que era moi fácil de defender. Na acrópole de defender. Na acrópole atopábanse os templos máis atopábanse os templos máis importantes da polis.importantes da polis.

Outra parte importante da cidade grega era o Outra parte importante da cidade grega era o teatroteatro = recinto semicircular onde se = recinto semicircular onde se escenificaban obras teatrais (invento grego).escenificaban obras teatrais (invento grego).

No teatro se distinguían No teatro se distinguían 3 partes principais3 partes principais: : grada, orquesta e escena.grada, orquesta e escena.

Máscaras de actores gregosMáscaras de

actores gregos

8. RELIXIÓN GREGA.8. RELIXIÓN GREGA. Os gregos eran politeístas (crían en numerosos deuses).Os gregos eran politeístas (crían en numerosos deuses). Os deuses gregos eran inmortais pero tiñan aspecto e Os deuses gregos eran inmortais pero tiñan aspecto e

comportamento humanos (comían, bebían, amábanse, comportamento humanos (comían, bebían, amábanse, loitaban entre sí…).loitaban entre sí…).

Cada polis grega tiña unha divinidade protectora a Cada polis grega tiña unha divinidade protectora a quen lle rendía culto.quen lle rendía culto.

Os deuses residían no monte Olimpo (monte sagrado Os deuses residían no monte Olimpo (monte sagrado

dos gregos).dos gregos).

Os gregos pensaban que os Os gregos pensaban que os deuses podían perxudicalos deuses podían perxudicalos ou beneficialos, por iso ou beneficialos, por iso facían ofrendas (riqueza, facían ofrendas (riqueza, alimento…) e consultaban alimento…) e consultaban aos oráculos (adiviños) para aos oráculos (adiviños) para saber a opinión dos deuses.saber a opinión dos deuses.

Os gregos crían tamén en Os gregos crían tamén en criaturas fantásticas criaturas fantásticas (cíclopes, centauros…) e (cíclopes, centauros…) e nos heroes = fillos de nos heroes = fillos de deuses e humanos. Ex: deuses e humanos. Ex: Aquiles, Hércules, Ulises ou Aquiles, Hércules, Ulises ou Perseo.Perseo.

As historias de deuses e As historias de deuses e heroes eran os mitos. O heroes eran os mitos. O conxunto destas narracións conxunto destas narracións conformaban a mitoloxía. conformaban a mitoloxía.

Os gregos celebraban competicións deportivas en honor aos deuses = os Xogos Olímpicos, celebrados cada catro anos en Olimpia en honor a Zeus. A eles acudían atletas de todas as polis gregas, pero as mulleres tiñan prohibido a asistencia.

Lume sagrado en Olimpia

9. CULTURA GREGA Ademáis do teatro os gregos

fixeron unha aportación fundamental á cultura da Humanidade: a Filosofía e a Ciencia.

Por que? Os gregos foron os primeiros pobos da Antigüidade en buscar unha explicación dos fenómenos a través da lóxica e a razón (non a través dos mitos nin da relixión).

Por tanto na antiga Grecia destacaron filósofos como Sócrates, Platón, Aristóteles e científicos como Pitágoras, Arquímedes ou médicos como Hipocrates (fundamentais para a cultura posterior)

A morte de Sócrates (J.J. David)

A Escola de Atenas , detalle

(Rafael)

Hipócrates atendendo a uns

pacientes

Arquímedes tras descubrir a teoría de

frotación.

9. ARTE GREGA.

A) ARQUITECTURA

Os edificios máis importantes eran os templos = “casas” onde residían a divinidade.

Trazos dos templos gregos: pequeno tamaño. forma rectangular (habitualmente). Os templo alzábanse sobre unha

plataforma material: pedra ou mármore

función: albergar a estatua do deus o deusa a quen se lle adicaba o santuario.

Partenon, Atenas

Segesta, Sicilia

Tholos (templo

circular) de Delfos.

Teitos alintelados (planos) con frontón (remate triangular) e tellado a dúas augas. Partes do templo grego: 3 principais:

a) pronaos: entrada.b) naos ou cella: sala principal que

albergaba a estatua da divinidade.c) opoistodomos: lugar onde se

gardaban as ofrendas dos fieis.

Para construír os templos, os arquitectos seguían ordes = serie de normas para conseguir beleza, harmonía e proporcións.

3 ordes principias:☻ Dórica: capitel cadrado.☻ Xónica: capitel con 2 volutas☻ Corintia: capitel con follas de acanto.

Orde dórica: Templo da Concordia, Agrigento,

Sicilia

Orde dórica: Templo da Concordia, Agrigento,

Sicilia

Orde corintia: Olimpeión de Atenas

Orde corintia: Olimpeión de Atenas

Orde xónica: Templo de Atenea Niké, Acrópole de

Atenas

Orde xónica: Templo de Atenea Niké, Acrópole de

Atenas

ACRÓPOLE DE ATENASACRÓPOLE DE ATENAS

B) ESCULTURA.B) ESCULTURA.- Características:Características:

♧ ♧ Función relixiosa: Función relixiosa: a maioría a maioría representan a deuses ou heroes.representan a deuses ou heroes.

♡ ♡ Tentan representar a beleza Tentan representar a beleza ideal do corpo humanoideal do corpo humano. De ahí . De ahí que os artistas se interesen por que os artistas se interesen por estudar anatomía.estudar anatomía.

♤ ♤ Materiais:Materiais: mármore e bronce mármore e bronce principalmente.principalmente.

♢ ♢ Gran calidade: Gran calidade: así serviron de así serviron de modelo para artistas de épocas modelo para artistas de épocas posterioresposteriores

Venus de Cnido (Praxíteles, S IV a.C.)

Destacan 3 etapas na evolución da escultura Destacan 3 etapas na evolución da escultura grega:grega:

I. Época arcaica (S.VII-VI a.C.): I. Época arcaica (S.VII-VI a.C.): esculturas esculturas estáticas e ríxidas, moi esquemáticas. Ex: Kurós estáticas e ríxidas, moi esquemáticas. Ex: Kurós (atleta espido) e Koré (moza vestida).(atleta espido) e Koré (moza vestida).

II. Época clásica (S.V a.C.- ½ IV a.C.): II. Época clásica (S.V a.C.- ½ IV a.C.): as as figuras son máis belas, proporcionadas e figuras son máis belas, proporcionadas e realistas, e adquiren certo movemento. Ex: realistas, e adquiren certo movemento. Ex: DiscóboloDiscóbolo (Mirón), (Mirón), DoríforoDoríforo (Polícleto) e (Polícleto) e Venús Cnido Venús Cnido (Praxíteles)(Praxíteles)

III. Época helenística (½ S.IV a.C.- I III. Época helenística (½ S.IV a.C.- I a.C.): a.C.): esculturas moi expresivas e cheas esculturas moi expresivas e cheas de movemento. Destacan o de movemento. Destacan o LaoconteLaoconte, A , A Victoria de SamotraciaVictoria de Samotracia, ou a , ou a Venus de MiloVenus de Milo..