Valle Del Polochic y Conflictos Agrarios

8/17/2019 Valle Del Polochic y Conflictos Agrarios

http://slidepdf.com/reader/full/valle-del-polochic-y-conflictos-agrarios 1/166

Mbs s-óg ns psns Q’eqchi’ y xpnsón gr-nsr ñ zúr y p frn:

Valle del Río Polochic, Guatemala

Sara Mingorría

gonzalo gaMboa

C ó y ppó : a as-Fjs, Jsé D Mj, gS S, rq S S, r b, a M, os S, a C T.



Ms s-ó s pss Q’q’ y xpsó -s ñ ú y p f: V r P, g.

iSbn: 978-9929-561-17-5

is C y T as – iCTaUvs aó b – UabE C – Cps b08193 Cy Vès · bTéf: (34) 93 581 29 74

Fx: (+34) 93 581 33 [email protected] w: www../

C py:g g.@.

is Ess as y rs – iDEarCó ong y Cpvs –CongCooP2ª C 16-60, z 4, MxgTéfs: (502) 2432 0966

(502) 2431 0261Fx: (502) 2433 [email protected] w: www.p..

C iDEar:Ss gss.s@p..

rsps Ess iDEar:a as Fjs.s@p..

Es pó s ps s py a C Cpó p Ds

F p: S M. S y 2010 b F, Pós, aVp.

F p: g g. Vs V r P S s Ms.

Es p s p y s . Ss s p s s ps f s :

M, S., g, g., 2010. Ms s-ó s pssQ’q’ y xpsó -s ñ ú y p f: V r P-, g. is C y T as – Uab, is Ess asy rs – CongCooP. M T s.



3

Ins Cn y Tng Abns, Unvrs Aón Brn

E C Ess as ( iCTa) ó 1996 jv s

y vss fs sps.

aás, p ps y pv vsó sp ss j s fs ps y ps vs-

ó ps; p ps vsó s fs sps

y s s; s fó s

s ps s ss ás y , s

fó s p; p vs y

s p fv y pv á s y xó s

y ; y f s vsó y ss

y é y s ós p f só s-

s fs ss.

Ins Ess Agrrs y Rrs, Crnón ONG y Cprvs

G

CongCooP ps j asó Pss Js

j 1998, y sá f p:

1. aó Eó

2. avs p Ds a (aPDa)3. asó Ds p aé C (aDEPaC)4. asó Ds i (aDi)5. asó iDEaS6. C ivsó y Eó Pp (CiEP)7. C ivsó, Ess y Pó Ds Hs

(CiEProDH)8. Csj Cs as Ds (ConCaD)9. Cpò Ms p Ds y P (CoMaDEP)10. C Ckq Ds i (CoCaDi)

11. is Esñ p Ds Ss (iEPaDES)12. Fó Cpvs as g (FEDECoag)13. Fó p apy Té Pys (FUnDaTEP)14. Fó p Ds C (FUnDESCo)15. Py Ds S (ProDESSa)16. Svs y apys Ds g (SaDEgUa)

17. Svs Cpó Té y Ev (SErCaTE)

Ds s ó, iDEar, sp vsó

y ó p s ás -

s y s.



5

Cnns

1. Dás s x 17 1.1. as y v 19

1.2. Ps s 24

1.2.1.Pó -s y s vs

xpó p s 26

1.2.2.ls s ps s 28

1.2.3.P Ds r i 31

2. E V P: ás s, s

s s 35 2.1. Dás s V P 37

2.2. as só-ss 41

2.2.1.l f y só s

xjs 42

2.2.2.ly rf a, D 900 43

2.2.3.ly Tsfó a 43

2.2.4.F s as P 45

2.2.5.ly Ás Ps 503. E s s-ó s s y s

s-pss V P 55

3.1. a s 56

3.1.1.Só s s 57

3.1.2.bv spó á só

s s pps 59

3.1.3.Sss pvs-pvs 61

3.2. aáss ó s-ó v T l y Cpó ii (S), l Esp y b (V). 63

3.2.1.Sss pvs-pvs 64

3.2.2.E pp s js ss

pv-pv 83

3.2.3.T y s , fó y

pó s s s ss, y s

y ps p s s ss 86



6

3.3. Ms s-ó v s s 94

3.3.1.b 95

3.3.2.l Esp 97

4. Dssó 105 4.1. ¿Có s s ps s s

vss xs s-s, ós y ós? 105

4.2. ¿Ps s?¿rspss v? 108

4.3. ¿Es ? 108

4.4. Ess f s s 110

4.5. Ts f 111

4.6. Cpss: as P y .

g 1996. 1145. rfs 117

ax 1. ax Mó. 123

a1.2.E p Ms s-ó 123

a1.3.Só s s pps 128

)D, ó y p 131

)Pó y sss ss 132

a 1.4.Ms vsó 143

)Ms vsó v 143

)Ms vs 145



7

Ín Fgrs

F 1: Uó V P ó g 35

F 2: V P 39F 3: D ss p y s, y js

s y s p

b (v) 68

F 4: D ss p y s, y js

s y s p

l Esp (v) 68

F 5: D ss p y s, y js

s y s p Cpó ii (s) 70

F 6: D ss p y s, y js s

y s p

T l (s) 70

F 7: E p s s-ó. 124

F 8: rpsó -s ss ó

(sp) f p 100 pss 125

F 9: av j

i y C 127

F 10: M -v ss p 148

F 11: M -v ss s 149

F 12: rpsó -s ss s-ó

V P 150

F 13: Dó s ps 160

F 14: Dó s ss pvs y pvs

s y s 161



8

Ín grás

gá 1: Ppó s ss , s

y svs P i b g 17

gá 2: V p s a,

, sv, ps y 18

gá 3: nú ps, sp y pó sú

ss ps ps 20

gá 4: Pás pó 60

gá 5: Dsó vs (ss p) s

s pps (2009) 73

gá 6: Cpó p v

ép vs y s ñ, y pv

s s pps (2009) 74

gá 7: Pó p -s v , y

p s qv s s

pps, 2009 77

gá 8: b ó pó s

s pps (2009). 79

gá 9: Pv p j p s s

, y (s, s, ) 80

gá 10: iss pvs j p (s s)

vss ss fs y .

b, 2009 81

gá 11: Tp só ó p ,

Ms j 84

gá 12: Tp s s

j, sú sx. Cs

T l (s) y l Esp (v) (2009) 85

gá 13: Sp pp s s

pps: p y svó sá (s

), y gini só 90

gá 14: gss -qs y x p pó sss,

p s vs sss y

j , ss p p j

. b, 2009 97



11

Inrón

Ds p , aé l ( y fs) f s-

pv s ps p ss

s ps pó y s s s. E p ,

s ss s ps s aé n y

Ep. E , s s s ps s s (sp-

sás), ó s ó -

s, q y xp q ó y

v s s svs s s, s y s-ó y s ss s. E j s pá s

pj x s,

y s p p.

g, y Cé , s js s á x-

só . U s xpss s só s pfó

ps x1, y v s s vs

xsvs ñ ú y p f. Es s q sp

ss s (j xpó s s,

s ss, á y s fs-

s q ps ó ss ps) s s pss

reestructuración territorial fv ss p -

, y ss ss és s: pss q s j

“ó ” y “ó p” (Hvy, 2003). l p y

ss pvó y ó s s s,

ó s s q s s p /p s

y s s ss s ás q sá s “ps” “-svs” y f , s q s p p

s ss ó , pó vss,

spj ps, s ( s H-gé, 2007).

T v v , s s

á – s y fs pqñs ps s-

1

E és s pó (s s, p v y v-ss, s) y s pó ( x, s ps,ó pss ss, s).



12

pss– p s . E p

: “ j s q ps ( p

) s , sq q s”. Ess s s:

s y sfr (q y s y j , ás, y ss ss s); s s són (ss xsó,

sf y ó, p qé s s ss y qé

p v, q, y s ) (Mxw y W, 1998).

Ms , s só s sñ p ps

s pp2 y s q s f ps

s ss. C vs ás , s pps ss s

fs p s sñ y pó ss ps és

p pjs vss, ss y g. Ps q sá pñs sps p ys y v-

s ps s ss y ss pó

ps. P jp, ps s só s s -

pss x pv , s p

s- y ó s .

P v ss svs, vsó s ó V r

P (ú “E P”, q sá

f ): sp p ss vss.D xpsó s ps ñ ú y p f -

vv ss s, s, s, s, svss,

és y vs s. Y s y s -

s-pss s vss sss ss3 y ss f-

4 p s ss q s s ps:

, y psv v .

2 E s q s f vés pp; p és s s s s, sf y só vs ssqs, s ss s pssó pp .3 ns fs ss s s ps s, s q só s vs pvs y pvs s, q pp ss,psv, s y s s y svs; s é s, s y s sspvs (, , sq y s s s), s s y ps p ss ss x ó, y s s ss y s s q py (p bk et al., 1994:9).4 «Ess ps p s fs vs p v y/ v ss ss […] jv s s sss y psv ss sss ss f» (Pé añ. 2001: 233).



Ve de r Pchc, gutem.

13

a p q, sps sp s ss ps vsó.

• ¿Có sp s s y s s-pss

x s y s ss -

s?

• ¿Qé sps /y s ss f -

ss p s y s?

• ¿Có s s ps s s vss xs

s-s, ós y ós?

E jv pp s s s, s, y p s

s s-pss s á s, s y -; ó s s/p/f s ás y s

ss .

a p áss s s s-

pss E P, s p s sñ, -

pó y vó s ps pús q f Ds r

i, s s s p jó ss

pps ps pús s.

P sp s ps ps y s jv s,

vsó s vs y vs p s y

f y ps-Q’q’; vés s -

, s ss p y s, ss sss pvs-pvs,

y só , svó s ss, y pp

j Q’q’ ss s pss.

P só s s y s x s-

ó, s p s : svó pp, s -vss pf vs y ps, s ós, y vsó

y s s.

Es ps v s f p s-

s sps vs s s s s sá, ps-

á y á s ps ps s y -

s s-pss s x s-ó y ó.

D p, s pó j s vs s--

ós y ós s s y s. P s ó



Ms s-ó s pss Q’q’y xpsó -s ñ ú y p f:

14

s v , s s s

vs ss s y s sss pvs ss. aás,

s s áss ss p y s -

s -ós s s s s ss.

C s fó s ps s y ps s y -

s s p vs s s-ó. E s ps,

ps p s y s és -s-

s (ss p ss s y s ss s), y p s s ps

s js s, s (s s, fs,

, s, s) y és ( f ñ, ,

s)5, s s s s ps s pó. aás, s s

ss q p fs vs (v, , , ),-s -ps s.6

E áss – sp s ps ps y xp ps

pús ps s vss pjs s– s s

s -s s ss -s, s y x s-

, y s ó.

C s q s fs ps pús vs ás á

ps y ps sñs ps s só, sq s ps, pys y ss ss s s ss -

s y s s s pp.

E x sá s : P, s ps á-

ss y spó s ás s x ,

s s ps vs s . E só

2 s ps x só- y ás s V

P7. l só 3 ps s s-ó s

y s vs vsó: spó és -ás, pvs, ss s, ss p, s. P ú,

p fó s ss s, só 4 s

xó s p s s ps ps

5 C s q ps s v áss é p s ás -v p áss.6 V ax ó p ás fó sp.7 l ó s ps ss s pf y

áss x s-, ó, p y ó, s pv - (v) q, s s vs, p ássv pá .




15

s . a, s j x ó s-

pó y xpó s pps ps, és y s

vsó s.



17

1. Dnás grrs n nx nn

E g s y y ps pp és ás ós. Sú s pó 2002 -

54% pó vv s ás s, y sú oó i-

Tj8 –oiT–, p ñ 2006, s s pp

v s p pó p g-

9.

Grá 1: Prpón s srs grr, nsr ysrvs n Pr Inrn Br G

F: ó pp s s bangUaT.

E és -ós, sú b g (bangUaT10),

ps 2009 13% Pib; v s

q pó só s, s só ppó

q s v p s 25% s s é s v y

s 23% s pps s (V gá 1).

8 p://s../STP/s. a 29 y 2010.

C s q s s pss p oiT s só - ps iSCo-1968, q s 83 fs ps ps s61 vs ós. Ess ús s sú Csó is iUf s s vs ós CiiU-rv.3, 1989, s és s s-ó p á ss s s (SCn93) p b g.9 Sú b, 2006 2008, s y ps p - 13% pó p. P ss s só s s y s jsss igSS.10 p://www...//.sp?=413&=1&=1. a 29 y 2010.




18

Grá 2: vr grg gnr pr sr Agrr,gnr, svr, ps y z

F: ó pp s s bangUaT.

E q y p p v Pib g- s s ós á s s s.

a p ñ 2007 bangUaT ó s vs

Pib s p Ss Cs ns 1993 (SCn93)11. Es

ss ñ s 2001, q p s svs -

s vs ós só Pib (inE, 2007). a-

, ss ás s s M Cs ns

1953, vsó 2, s s pv 1958 s

p á (bangUaT, 2007).

S Ss Cs ns 1953 s

p áss , s p sv

vó p (inE, 2007). Sú s, ps s-

v gá 1 ó pps s s s ps-

p p sú s ó

ñ 1958, s só ás Comercio és pó

11 aq 2001 y 2006 y p só ss y ,y s p sss q p s ss s sss .




19

Pib (bangUaT12)13. P ps q és vs pó

y “” 23% 14% 2001, s s só

ás v s p v . Es q s sv

pó v - s ñs 2001 y 2009 (v gá 1). P p , s

só s sv s sss s, y p

, és s y v s ss s-

y s svs y s s ; q

s p p gá 2, s s

s ús ñs.

1.1 As rr y nv grra ps v p v , só

pó g s p: s sfs y s

s p y j s svs áss -

s ss sps. E g, px 13 s

s ss, ás vv s p. S

ps vv á , s s, ss s s (EnCoVi,

2006). a s s s s p-

v. Sú fs inE (2004), g f ó y pp s s ás aé l:

és 0,83 1960, 0,85 1979 y 0,84 2003 (inE, 1979,

2004)14. Es , ás 90% s y s pqñs ps p

q sp , s q s 2% s ps

s p ás (V gá 3).

12 p://www...//.sp?=413&=1&=1 31 y 2010.13 ls s s svs ss s s s s Agricultura, ganadería, silvicultura, pesca y caza y industria manufacturera. E ps j ó pó y s ; s y ó s, s s pv s vs ps, y s vs s s f s. P , s 30 vsós s s s f, y s qs y s

fs, p 7% ppó s s Pib.14 E g f só v 0 y 1. U v 0 póp qv y 1 ó y ps s(p s á s vs s s ss).




20

Grá 3: Núr prrs, spr y prónsgún sns ps prrs.

F: Eó pp s inE (2004).

Nota: Este gráco combina información sobre número de productores clasicados en 4 categorías entérminos de tamaño de la nca, la supercie total y la producción de cada estrato. En este caso, los productores han sido clasicados en las siguientes categorías: Infra-subsistencia, con menos de 0,7hectáreas de erra; Subsistencia, con más de 0,7 y menos de 7 manzanas de erra; Excedentarios,que enen entre 7 y 45 hectáreas de erra; y Comerciales, cuyas ncas son de más de 45 hectáreas.

El tamaño de las burbujas representa el tamaño de cada uno de los estratos, es decir, la candadde productores en cada una de las categorías mencionadas. El eje de las abscisas representa lasupercie total de erra dentro de cada grupo de productores, y el eje de las ordenadas indica la producción total de maíz por cada grupo de productores.

P , s ps Comerciales (qs ys s s ás

45 ás ( ) 2.1 s ás

(47 s ó 3 s s) 1,3% s s ss

(inE, 2004).

Es só s v, s q s v s ús 50

ñs; ú s s ás q p s sp

s s s s 3.5 s ás (5 s

s) (V T 1). l ó pp p

y só ñ f q s p v s,

sú CnoC (2005), s s sás p pó s -

s pss.




21

Tb 1: Núr ns nss y sprsgún Cns Agrpr n G

Año No. de fncas

Superfcie

Hectáreas(Manzanas)

Tamaño promedio

Hectáreas/fnca(Manzanas/fnca)

1950 348.687 3,713,922

(5.315.475)

10.6

(15.2)

1964 417.344 3,442,331

(4.926.766)

8.2

(11.8)

1979 531.623 4,105,084

(5.875.317)

7.7

(11.0)

2003 830.684

3,714,176

(5.315.838)

4.5

(6.4)

F: Eó pp s s inE (2004).

l p s p s jvs s

, p svv y pó s s pss

s s s vss pspvs (CnoC, 2005, b M, 2009;

C, 2002). S , s v s fs s pss

ss ss sp ó s s , y ó -

s s s s y s s pó.

P , s s b M s s

v pss -svs (b M, 2009). P,

s s só y s Es s s q s s fs

pp p psp ss ps, ps

q j (H S 2000 g 2009). l -

ó s jvs s s s s

p p s s s (V p jp, biD, 2002;

b M, 2003; C, 2002). Es v pñ ps y p-s pús q f pó ps s (s,

p f, vs -s, s áss) p s s

, y j -ss; s -

vs s s ss fs, q p sá s-

s p q p p

FonTiErra15. isó q s p f

ss p , s s s b M.

15 E F Ts s só q, p 1999, s s p-ss jó s ps s is n Tsfóa (v só 2.2.4.)).




22

P g, et al. (2005) pó s g

s p s s p p s pqñs

ps/s y fv ()ó y s

. S , s p y s ás v ssyés, s 2004, p vss p péss p

, s f s ps pp

s y s pss. Ds 2008 só s psps p -

s, s s y s sss FonTiErra ( 2010 ps-

ps s s 36.8 s Qs16), y s vs

f fs pps (s p és). as, ás 58%

psps s s s (sss, és y ss).

ls s ss só FonTiErraS s xps s “só 10és ps p p s s ús s ñs [2006-2008],

xsó s js, sv é y s pys, y

p s s y ó s ps s; s

q p v ” (g g-

, 2009).

Sú CnoC et al. (2006) y p s fs s FonTiE-

rraS j s v ss, sá s, y

p p . Sú f , s ss - s s y s “s” p

FonTiErraS s vs, y v s q f s s

s s q s s js s pvs y

p s ps q s 17, s ss s

ps, s y s ó ss p

só s pys pvs ss p 18.

E s x, vs ss s s v-

ps ps ppss s q -

16 Sú fó p Ss C i g g- (SiCoin), p p Ppó C, j á a S, Có ong y Cpvs g (p://www.p../f.pp?=&swp=33).17 aás, s ps j p pv s, s q -s ss éss sá sss p spó.18 a s s s psó ss é q s j s vs ss p, spñ f spvsó s -

j s pss q ps ss é. aás, f ppó s ps s ó ss pys pvs, q v f ppó py p p qs s j.




23

y pss só . Sú C n

os Cpss g –CnoC– (2005), ps s-

v :

• as y sp fó s -

vés pó s y p

.

• F f FonTiErraS ( és

y f s).

• S s s jsó .

• r s vés s ss (p v s ss, p pss psvs pp -

, p vó s , y x p

pss ps pss q vs s).

rsy s ss f y s q sps s

ñ áx ss sú s vs .

S , ss ús 5 ñs s sv j s-

ó: s y fs FonTiErra q “ s” p

ss s f . D s -

s, s s q ps -sv s p s ps

s , y s pñ s s ss é-

, y , svs ps s, ó, v-

v, fs, s ( s s s as P). as,

y sú s ps a p D r i –aDri–, s

ás s ás 10% Pib p s s19.

as, s pss ()ó pp s s ss q s sv s g-

. D 2009, S ass as (Saa)20 ó ñ

19 a as-Fjs, ó ps.20 l S ass as (Saa) f 30 2002 agv 136-2002 y ss fs a gv 136-2002. l Saa s ó s-ps “ y s vs q s q p p s -pss os Ejv , s s as P, s p-s g y Csó P rpú, s s q p

ó só y s s vs pp, p-ssó y ” (M ó s pú, g.Dsp : p://p1..//ps/p/s/p/p032477.pf).




24

1,435 ss ps, y ñ v 1,508 s

(v 1 ó 200 pss), s s s -

406 ss ( 27% s ss q v só 10% pó

f). l y s ss s s p s s : sp s, pó s pvs, s -

ps, s p s s, y ó (Saa, 2009). C

s q s s ps p sv js s,

só , s ss s q s ps

ps s s só s s (Evs 11, 2009).

ls ss s ss s y s vs

y pjs, y s áss pf v ás á jv s pó,

ú s, s ss sá ss . l sós q s s xs, y vs ás , s ps

s f s s

f .

E s p vss v s pps ps s-

ps g, p ps s p-

xs vss s q s y ps.

1.2 Ps srr rr

l ps só jv ps x – és

ps pús s só p y s –

q s svv s s pss s-pss

g.

a ps q p p s p s

vss pspvs, p ó p s-só21. Cs, s ss s só s ps

s s y s ss s p22. P p-

21 P vsó vó s s s s y só p é y s , v Es y bs (2001): Té, v Ky (2007)p vsó s ss q s ss p y xsó s, y sss p s s.22 E s és s ss y s, s ss p y s ss ps f s s s ss s , q s v s ps.Qs s s ó, q f ppó svs y ps ss ó, p y s f s sss q s p pp ps ó. Y p , vsó -xs q xp ps ó s s vs




25

sá só s ss, é sá

s ss s, pv éss y f s ss

s (S, 2000).

a s s v, ó p s vs

trastorno de las capacidades, és f s s ss, s

ps, ó, s, , s, q x-

só s (S, 1998). a p ss s, s s ps

(s) s s s s s nueva ruralidad

p s estrategias de sustento sostenibles, s s vv

s pxs pvs s pv s

pqñs xps.

l nueva ruralidad s s sfs xps s ás

s s “” pv s s s,

y y ppó s ss pvs vs -s

(.. s, , s, s). P s , s estrategias de

sustento sostenibles s s ó ss (-

s, ss, s, p s y s) y vs (s p

s ss y s ss) q s sy ss

ss v p f (Es bs, 2001; Es, 2000

z ., 2008). Sú ss vss, s s ps vés ps -ss y -ps, s

s vs s y -s (Es bs, 2001)23.

y ps ss ps , y p s s ss qs p. Más , s s s s xsó s, p svs s pss xys és ós, ss y s, pé pss só svjs s vs y ps ss óp. Es só xy s q y p vsó s ys/s; s s p j pp f pó y p . l, p p s f, y q sús p v p y ps s ps, q j s -s s s p y s s s fs p. E ú és p v , y ps s ss ss ss-s (Ky, 2007).23 E és pás, s pp ó s q y s s -ss ( y ss s), pó (.. s

svs j), j s s s y sñ ss s (.. y só s s ss s) p s s ss fsy p (r Wsy, 2001).




27

pss25 . E éss s s vs vú-

s pó, sss ñ y sps x,

ñs, fs y s s s , p-

s fs y j ss s ss ás á s xs p s pú (.. EUrEPgaP26). is s ps vs q g

s s p pqñs ps (-vs, y ó)

s ó s pó, ps s ás pá p

s sps s pó js ss s

, q pqñs ps27 (as-Fjs y gs, 2006).

P , -ss xps s py -

vés ps s sá ps p

s s (.. TlC-Ca), y/ s s sf -ó g-bs y g-C p s s

E y p spv28 Es s s ss

s s, ó p, ss

y ó q.

P s p SEgEPlan, j s fq territorial 29 s s

ús ñs (v p jp z et al., 2008), py Fj

Tsvs n. Es py s s só

320 K q s s pó y xó s p-

25 U s iDEar, v q q p s xps ó g, s s 392% sp p p p (Dü,2008).26 “EUREPGAP s p prv ó vnr v v, p24 s s sps q p fs pss Ep o y q gp Ep Mss (E-r P Wk gp – EUrEP)”.“E énfss s rgs EUREPGAP n sá n s sps bns ss pr n

sn s ns y n rsr s prs, s r, q s p rsrr rgn pr s pr n n f pr.” (W Fao: p://www.f./p/007/818s/818s07.. Énfasis en el original)27 D , pó g xs s-s, sá ps xs y s, q pssó 8% s ó ps/s s ps.28 E jv s vs pv (s Ess Us y E-p) E pv vs ñ ú, s pf (as ., 2008).29 E aé l, ás, f desarrollo territorial rural (Sjy bé, 2004), pv sfó pv p s ás, y s s p s y f -ó s s, y éss y s xs. D s s p xp

s s s p p, q pv s vs-s y s ás, s pss só, f- s s y ó ss y s vss (ibid.).




29

PHs, PCfé, PE y PC– y s ps p-

y –Exsó r, M, C, iss, r y Mó, as-

ó y Cé–. Pr sá sñ p q s fs pss “

q s pv” y s xs pó (elPeriódico, 16 2008). D s , s s

pss s ss fs, p y f

ss ps .

E s ps pó pv, s s

j p ss 201032. Y s ps py,

só iss y Exsó r p s f. E

p ss ó s s pys s ss

ss s jó (350 s 2010), p só j- p s psps s: 1.3%. Hs f

p ss f s s js p

fs. Sú s só s s só s vsó

(V P), s s -qs s js p q

f 20-20 s s s (s p s ó y p á

j). E 2009, ss s v v Q210, y 2010 s v

só Q95. Es s sv ás, q 2009, s fs

p Q180 q j s

s, y s Q30 f (Q210 s Q180 s) f

js, ú s pá f p (y s) j

sp.

Es s s s p q, qs fs q-

s p y p pó

(.. y fj) p ó s xs -

, sp s ss sps. E ss, s -

qs s p s s ós s p, s s sss p s

s ss. E s ss, sq s s sp

s ss s, s, pó p f s

ss pvs j s s (ás

x vvs s ss s).

32

Sú fó p p p Ppó C, j á a- S, Có ong y Cpvs g (p://www.p../f.pp?=&swp=33).




30

E s s, s s p ps p Exsó r; q s

s j 52.6% psps s, só s 990

s p ss 2010. as, f

pó s fs pqñs ps s . C s q s “f” q s f

s j és pvs, p s sps s-ós

ó v f ó ss, s-

y ó . Cy só s, ps,

vó ú s ssf s ss Pr.

P , xs p py -s p f

q p v s s s-pss p-

ó f y s v s pss pss. Ts FjTsvs n pss Ps ixá33 y PaDESa34, s fs

Q’q’s q q v ss s fs s p

25 ñs, p s s Pr j pp f35.

Éss y s ps s s v x

p ó sv p py -

s ús és. l spó ps s s

p y ó s xs ps -

s s p s s (g g, 2009; Sü, 2009). E és pás, s ús -

s, , Ms a y g (Maga) sf

s és pspss y ps és

py ps (zp y gs, 2010). E psps j

2009 syó s j 2007, q sp

Q700 s s p s p.

33 Ps ixá p p ps g E Fs (Cy gp, rvsHs y g Ss) (V S, 2009). Es ps pvé s 4,200 ás (6,000Ms) ps pss ixá34 Ps Ds (PaDESa) q j gss y as, S.a y Ps pp f M f p ps inDESa. (V S, 2009). Es ps pv-ss pvs Fy bé s ss35 ls pss ss Q6,040 p á (Q4,228 p ) s p p pqñs y s ps, y sp s q p f s q f ps s s . Es p q y q sp ñs sq y pó, só s f q p s qss s p ú p q s Ps ixá. E s p só s s f, p p f s 15% p s s s, s p p ss p s vs,

y , ps s sps p “s” s ps p p ss sss s, s 25 ñs pó p y . (a as-Fjs y Jsé ls C, ó ps).




31

as, s s s ps s py s vs -

s s ss ós g s s pspvs

q s sp, s ss s ú ss. Ds pspv neo-

ruralista (z et al., 2008) , s f ó sy pss fq s s ps pús, -

só sv q psps y p-

s s s s, y sf ss y pá s

vs s s .

1.2.3. P Dsrr Rr Ingr

D ú ñ, g g ss vsss y vs ss36 ly Ss n Ds

r i (g g, 2009)37, p pá P-

Ds r i vés só xps fs. l

y ó s vss ps s q f g (-

s , ss vs ós, f p, ó),

y s s ps vss ás, s p y y

s j v pó sj y: Pó

só p y x p, p s ps ys s y pss, s, pv s

; js s y pss; s ps ps;

ss; pqñs ps s; y pqñs pss s.

E s s s P a, f y

é s, y pp , sv -

ó pp y s ss p y

y pp .

36 Ess y a p Ds r i (aDri) q p : agEr, aEMa-DiHiQ, alianza DE MUJErES rUralES, aSorEMa, CCDa, CM TiErraS, CnaiC, CnoC, CnP T,iDEar-CongCooP, F a USaC, FEDECoCagUa, FlaCSo, Fó g T-, inCiDE, Mv p Ds r, Ps j s q ps- ( p ) s , sq q s Tn y Pf a; Mv os Ss g (MoSgUa)q p : anoCDg, CnSP, Ps Cps, FESiTraSMar, Fó Ts l, CEMaT/Foro VErDE, a Cps Cs is, F Cps My-n, F- Cps S, r n Mjs, aCUS, UCg; C n i yCps (ConiC), y Uó n Cps–Ms i y Cps (UnaC-MiC)37 l P n Ds r i (g g, 2009) D-s r i () «E v psv v y js

ó, s, p, , y sp ps, y s , q p ppó s ss y s s s pss sós, x s é y ».




33

p s s s y p vés P

l. a ss s s s Ps Ppó S y Ds P-

, C, ró V y gsó rss, S

a y S a y n, S-a, y s qs v Csj Ss n Ds r i,

s s s pá s s ps sps

Ms Ds r i (V C 1).

Cs só s ás s g, s -

s s , y á s

vss ss p s pó. Ds 2009, y

s ñs j Mesa de Diálogo sobre el Desarrollo Rural Integral, y la

problemáca agraria, laboral y ambiental , ps pó ly s s Cs. l p, ps p Cá

a y Cá a, C, is y Fs (CaCiF), s

y s p v pp pv pv f

é s, y pp . aás ó

Mss Ds r i ( p f-

s) y vsó s s y s s s.

Qs s p y, s qs s ss ós y

ps q s y f status quo; s p s s

ly q sp s s p ps y

-só p s y q.

ls ss ss ps só f p vss -

s s-pss V P, y s ss ss

ss p sss. Es s á pj y

vs xs q s ps pús á s

s ps. Como veremos en las secciones siguien-

tes, la problemáca del Desarrollo Rural no está en la tecnología y el aumentode la producvidad, sino en los problemas de tenencia de la erra por parte de

los hogares y comunidades campesinas de Guatemala.



34



35

2. E V P: nás grrs, ns rr nsn s

a 460 k s C g s á

“v P”. asv, s sp s s -

ps Tú, Tú, l T, Pós y Sú (Dp a V-

p) y E Es (Dp i). T pó 220

s (inE, 2002), s s 89% s s My-Q’q’38,

y s s v pó My-Pq´´y (EnCoVi, 2006).39.

S s p v s fés s p P-

q s l i. E v sá p S S C y “rsv bsf S s Ms”40, á

p 1990.

Fgr 1: Ubón V P n rón n G

38 Fy bé s Css ó py pó á s Vps. E 1552,Fy D V ó s s pó C’ y Q’q’ V P(S as P y S C C) (lp, 1994: 670-671). Es ñ1700 q C’ s s p p Q’q’ (Ws, 1999).39 Ds U ifá C n afó p a Vp, s ps fó 2007, s 50 p f-s p.40

rsv bsf S s Ms 4 1990, s D- ly 40-90, q s j só Csj n Ás ps ys s f, p fó Dfss n.




37

y s pss s y ó. ls js f s q ás

svv s v, q vs y sf pss j

ss js js, , p é s vs sx-

s. a p , s s p y f, -s y ñ y s v q sv s ss -

s s (v ss s p Cs Ps, 2006; Sf,

2010). ls as P s 1996 Ejé g, y

U rv n g (Urng), s ú y

s pó fv, y s ss s

s ps vs s pss só -

, q sf. P s s Q’q’ s

s ps, y só .

l p s V P s xpv ó

s s Q’q’ sf ps pss xs q s

v s, -s, s s ps , ps

p s fs s 1871 y 1877 y s s -

s p vss s p v fé; s x -

ss f f y ó pó pp-

43, j s s s ss, ós y p.

2.1. Dnás grrs n V P

a s 2008, Saa s 332 ss ps svs -

v a Vp, s s p y -

v spés Qé ás 20% s s s

p Saa ps (Saa, 2008). Ess ás s p V

P, q vs sá vv ps s sf-

ó s s s s .

ls s q r P s ss y fés, q j

s j p pó s Cs S y v f

s ( p ñ 2002, ss fé) ó pss

43 «D q p q j y vv q s s pp y q p s j ó q p s, sf sp (s s , fj, s y ) fss. C s p v, ó q s j ó

s pó p ps s p sv». rf Ps, p Cs F i (1980) H, 2008. S g, vás H, 2008 (op. cit.) Cp V.




38

ñ Cw U’j44 (“b ñ”, Q’q) y ps

ivss Ps Ds S.a (inDESa)45 p f. Ess s

pss s p p s s fés V (v F 2).

Sú s p Pós, s pss ñ y p

p ñ 2009 Q 65,976.67 y Q17,610.53 p iUSi (ips

Ú s is). E s s p s ps iUSi

0,6 y 0,9 p v . D s

s Pós (Evs 12, 2010), p ó

s pss p p iUSi s s s

s vs 2,700 Q/ (120,000.00 Q/C). D s , ps

q s s ss p s pss Cw U’j inDESa sá s

2,810 – 4,215 y 750 – 1,125 ás (61 – 91 C y 16 – 24 C), spv.

E s s s , s vs s px-

s s s p s (Evs 7, 2009). Es

xsó px s p 37 s qs s s 2005

(as-Fjs et al. 2008). ls s q pó i f p-

vs s 2009, s ó p f. P vsó,

ó y ó p p , pvó

pés ós, pés j y s pvs. n s p-

s xpvs; só s ó 1,800 / ñ s 60 s q ó p f, s pvss 4,200

/, 120 s (Evs 7, 2009). l s f, p p -

v s s ñ, s p j ps:

q ó, ss ps s, s ás

y ps és p. E f i pvó q

s 2,000 js ( V P y Cs S) s ,

qs só 15 és p (pvs Cs S). E

2010, v s p s pss ó pss j . Es v s ó f V p s js

f s i M vés v46. E ,

ss s s ps ñ y s p.

44 i q f s i gp s Cs S p -p s s is. l s ó US$20 s p bCiE f W.45 inDESa s pp y f M (v E osv, n11). V s s spó, p , y ó as-Fjs et al., (2008).46

D s s js i M ñ q p- V p ás ñ; y p ás . l ñ f sps Cs S ( i M) s s s V P.




39

E s b is só ps ss

pú s 37 s, p p s 30 s ós (elPeriódico

6 s 2010), p s ss f p

s ps p pp i. ifs q s Pós q s s 42 s s q i q v p s

ss s p ( q pó iUSi) y s -

ó vés spó p .

E s ps p, q ó s 1998 y ú

x v p p v, sp s ps s s-

sp s ás s p s 5,000 (111C) (a-

s-Fjs et al., 2008). P , s q s s s s

p E Es y p s q sá - ps. E ss ús y s s y s ss

p ss pps (qs q s s ps-pss

ys) y q v f p inDESa.

Fgr 2: V P

F: E p qp vsó iCTa-Uab / iDEar-CongCooP. a p s-vs p y áss s s p Sig-Maga.

l pó s s pv ss s ss -

s q . l f s s xs, q v s

ss y v s ss sp, sp p s s

s-pss (H, 2008).

Es v sp fs ss s s v,

ps p ps y f á xpsó fs s s s s s p ás -




40

ó s ps s fé pps s XXi. a q s

s p s dumping , y s s-

s EE. UU., v p só s pss ó

g s s s ñs 90. C psóp s ñs sv ( ss v) s x s y -

js x s pss s ss,

j s ss sf p

sp s . E p p s v (

0.21-1 ) ps á p x s ss s s vs -

s, ó q s jf

(as et al. 2008:77).

P , f ss s s, y s p ó á p rsv bsf S s Ms, p

ps ó y/ p s s q

s s p s pv s.

a s ss ás y s s s , s-

s pvs s y q, j s

s s, y ás s

ps y ó vs. l p ps

ss s, pé f y só pv s s s s s.

a q s s vs ss pvs y f, s-

s p s y s p ps s s ás s

y j s v. E ss s:

• r- ás ss , p

xsó p vs s ( fé, )

–fs p s ps Es y –, -s só sq p svó;

• isó pó s áss ( pó y

ss qs y j ) p s v ;

• isó j f p s pvs p-

vs, p j s js y s

ñs;

• l só (ps s s, y ñ y

p v);




41

• Mó ps, f y sp v y s-

47, s EE. UU. úsq vs ss y

vs ps j;

• Dvsó pv y -ó s ó p-vs y pys s.

E s p, s p sñ v f ss y -

s q p sfó

–q y s s v p s s s-pss

V– v pv s. S

x só á sé y á y

ss pvs xpó q p f

p p .

Ds ó s ss s (10 ñs spés s

as P) v y f v p p s s -

s s ps s s só. P s s

s s p s vs groso modo

s p. Éss s s ps y s só-s-

s y s, q sú fs á48 s pss p

ps.

a ó s v y ó s s y

ps s q fó s ás s V P.

2.2. Anns sór-nsns

E M l , ó s s s, pssó, s,

y pp g, s v

s ss p . Es só

status quo, f s p

ó y ss s s ps fs (Vásq, 2010).

l s s Q’q’, q y s ys s,

s s spj, xp y spó (Sf, 2010), v p

47 P pf s Q’q’, v g (2001, 2009).48 Evss s a Pós, Ds y S a-

ss as y D rs Cs Pós; é f ss f-s rs ifó Cs y s Uvs S Cs gq vs s v ps.




42

Es. S ñs s s as P y, s -

ó, v só p s q s v. P s p,

s s pss vs éss, y s pó

p sp pñ a P 1996 p só v j j vs vs y.

a ó, s p v p s pps s v-

ss q v p s pó

Q’q’ ps fó s Es g.

2.2.1. L rfr br y nsón rrs xrnjrs

a s s XiX, á V P pó s f x-

pó xpó, y ps q f 1871

ó y fó só sv , s 1877

s s ps s ps f s

“s é”. Es p q s s -

p pó y, p , ps y s

s s (Sf 2010).

Es g Js r bs q s - s p s xpó pss xjs, sp ps-

s á.

E és s s s ó pp p

p vs fé, , y . l só s ó

p qsó s vés, D 170 ró

Css, q pó s s p ss pú pps

q s s s y q p s ps p -

s s-pss a Vp (Cs, 1992). E -q s q s s á s ó s

pvs q s s , é

xpó pó Q’q’ s pv

á, vés “s s”.

E ñ 1943, g J U Csñ s

xppó s s, psó j p s Ess

Us aé g. S fó ó

s s, vés pvs s pss




43

p s xpó p D 3115 22 j 1964,

v xppó y ó s s s fé,

s, s y pps s s.

2.2.2. Ly Rfr Agrr, Dr 900

E 17 j 1952, g J a gá, f

p ly rf a D 900, s q p “q-

pp f p y s s pó q

p s f xpó y és pss pó

, pp p só g”. (a. 1)

P pó f f s ós q s -

s : ) Ps rpú; ) E Dp-

a n; ) E Csj a n; ) ls Css a-

s Dps; ) ls Cés as ls.

E á P f j v p pó

D 900, y s Cés as ls q s j

s s 2,300 ás (xpps p

Es) s s. És f ú p jó s fvó s s s-pss; p q s -

ó Primavera Democráica (1944-1954) (Vásq, 2010). E D 900

só f , s q v p p p só

. Es s () ppó q y s

pss p s s-pss s 1877. S , f

s -vó 1954, y ss s f vs s

s qs. Es p s ép q s Fv Mó

p p Pós, q p s-

é s ñs s, s p y ss s p

vs s s s p (Sf, 2010).

2.2.3. Ly Trnsfrón Agrr

P ñ 1962, s p ly Tsfó a, D 1551

p D 27-80; q só q s

ssv ps ps ó y j- s s g: is n Tsfó a




44

–inTa–. Sú a 2 ly inTa “ s á ps

j y , s p p q, ps, v y j

s, s ás s q s q s y y s ”.

D s ép vsó Es sp só

“sfó ” y “ s” p f s -

. U vsó s q ó s -

s y Es s p, ps

ú p q p ss f y p

s pp pv s (H, 2008).

Sú lp Sv s j “E p -

: vó y ps”, p l H, j inTa s ó

só s, p 30

ñs 50,200 fs y s 664,525 ás s (H, 2008:

155). F p q s s s ss -

s y q ps ps pó y ó fv Es,

p s ps jó pss s . Sú f

Saa, inTa s j s, y

q s só p pps y

s s s. S 60 y/ 70 -

s f s p s v, ss spvs s ss.S pss ó s p v 20 ñs

(Evs 11, 2009). S , ú ps -

s q ó ss s inTa y ys pss

.

P 1964, s ñs spés pó ly Tsfó

a, s s p Pós, s p

s s pp s s inTa. S , s sñ q ss

s f js Fv Mó, q ñs s qó s

s q s j pss p. E 29 My

1978, pss s p p

Fv Mó p spó ss s y sp s s-

s s; fsó q s

Pós, s sss ás pss/s, -

y s, js y ñs (Ps 2006, g 2009, Sf 2010).




45

2.2.4. Fr s Ars Pz

Ts 36 ñs , 1996 s s as P p g

rpú g y U rv n g

(Urng); “s y s s ps s

j f p só ó

é, p y ü. E sp y j s s p-

s, s, ós y sps s s s, p

s s v vv q j vs s -

ó.” (as P, 1996).

as s : a) E a p rs Pó Ds-

p C a i, b) a s i y Ds

s Ps is y c) s as s asps Sós y S-

ó a, s s js svss p p

s s y s s ps s-p-

ss (v Vásq, 2010).

E s ss s j ó Ds r

sp ó s s s ps s-pss y

ps s q q s úps s q -

f s , y q y: a) nn y s s ss s; b) s sss y ss é; c) ps-

y ó; d) gsón grr y sgr jr; e)

s s s; f) ss é y pó; y g) ss-

(a SEó y Só a º13).

Ds s as s asps Sós y Só a f

ps s ys fs ps ss : ly F

Ts (D 24-99 Cs rpú) y ly rs

ifó Cs (D 41-2005 Cs rpú); q vs, p s xpvs s.

a) El Fondo de Tierras

E F Ts –FonTiErraS– só s fs inTa p,

p ñs, s pss ó y ó

ps. Sú y, g s s ss, s

f pqñ pp ps, p fv s-

pv s ss s s s q ss p s s. FonTiErraS á vés s




46

ps: 1) a s ( sss és); 2) C-

p ( sss és) y 3) ró.

l sv á s s q ps s só vés

ss ps ss xss. E y s pss

ó s, FonTiErraS v ps . Éss

s s ps s s pp j, s :

v p, sps, s ss, js s,

s és s ps s, úps ss qs,

pss y s. Es v s sv s q

y s V y s s -

vs ss s, spés ás 30 ñs ss ss

inTa.

a ss s, s s s xs, s s

s y ps p s, s ñ 2002

pss ó v s pss svs -

s.

b) Registro de Información Catastral

ass, g s pó , ás 1997,

ps v fó s y s f-

ó s-s, p p s ps, p

p pó s s y s ss pvs.49

rp p s as P, s s 2005 q s

p D 41-2005 s rs ifó Cs

g –riC–. E jv s v só s s

j s , vés s, y -

ó s . Es , ó y s s

s ps50 (Evs 18, 2010).

E riC ó j 28 ps ps s b M

(q ps vés pés Es), y q

s s g y v . E ps s-

51 s ú pó s pps y s-

49 a ss Méx D.F, 6 y 1996.50

P s s (, p )51 E ps ssá : vsó, ós, s s y ásss.




47

s rs Pp, s ss regulares s q

y ss s y pp/, y irregulares

s ps vs vss p s spó.

Sú vss q j riC (Evs 16, 2010; Evs

17, 2010), y y y s ás 25 ñs p -

ps. E jp Pé s , spés 5 ñs j, sá

s fó p s p. a-

ás, s s q psps p s s ss

ss p ó. ls s V P,

s vs s s s q s s fs só

s jvs y ps sp p s, s é

jp Pé, ss s y s y s xpvs fs.

l pó y s f ps. És ps

s sp p s s q sp

vs spjs, y p ps p ó

s s. P v p y, y spvsó s pó

spó ppó pss, y q p p s

s y p s s ó (Evs 16, 2010).

E s , s s ps s : ss, s pss, s s s -

ps. P s ss ps xs fsó -

ps ss FonTiErraS, s s, s

ps s q sá ps ó s. Ess

vs ps s, s s, s f

ps s.

P jp, riC s ps s s pp p

ps s. E y s ss s s s sps s s s y s s. P

q s fss ps p ó qé s

y qé s p s fá . ls ps-

s s q s s y

q ps s p p s s. P , s

fs Cs Pós q riC vá “




48

só s á”. P só s pj52 y s -

s s s y f ó

s ss ss pps (.. Saa –

s– y My Cps – ong s p s s sss s Pós–). P s p, s só s

v riC só “s ss ps q s sá v-

ss, q q s pss y q v p p

ss s, pys vss, riC vá y á q s s y y q

s s y q” (Evs 12, 2010).

os iv Ds y rss –rri– y C

vss y pys p s y p g –CiEDEPaz–,

j s s y pss, q s -s vs y js v s s. aás, -

q y xs ss Csó P rpú

g y Cv 169 oiT (q q só)

, y pó, s s v .

Ms s s s y s ps sss V P-

s só s y pssó

q s s s. a s s s s y s

sps s, s s p é p f, s é pó s rs g P-

p (Evs 11, 2009), vv á p. aq s-

pp só ás 130 ñs g (1877) p s

v pv s s s y pss j

s ss s y ss, y ú ps y sjs s.

E , s s s s ss -

p p s ó. Ds riC s s

pp s só regular p s ó, ¿qé psá

s ss s?, ¿y s s s (és s)?, ¿y s s

Es? C vs, pó ps s s s

f ps vs gs.

52 “ p ñ pps s q y ss q sáp y s s q ss , ó sá só, s -vss ss s vs Cé p v ó sá ss y q j s p, ss s q ss s

180 ss s s , xs s s s s, xss sps s s, s, xs ps ps p s s ” (Evs 11, 2009).




49

c) Leyes pendientes

l ssó s Ds r y pó ys p p- s s s s s. C s s

as P, ú xs v q s xps s :

1. Pv f q s j s, sp

y s pó ó . D

f á sp s ps ó y s -

pp y ás s s, s sp s ás

y ps svs y js;

2. U y ó f sp y , s s

s s y pó riC sp -

s s s :

. P i Ds Eós, Ss y Cs,

. E Cv 169 oó i Tj s Ps

is y Ts Pss ips, jq

q pp só rpú g.

. Dó F Cf i s rf a y

Ds r. Pv p Fao P a 2006.

. Dó s ns Us s s Ds s Ps i-

s 2007.

3. Pv ó jsó y o-

s J só y sp p C-

s rpú, s pp é ó s ss. l Saa, s só, ps p sv s

s, p sá s js vs. a s v s s,

s Mss Csó s Vps, q v s

vs p sv. T p s ss s vv

s. (Evs 16, 2010).

4. E s s, ppó s s

p s q s éss s q s ss fs ss

s. C s xps .




50

C ás é s as P, p, s-

s, só y s s pss

g. Éss s s ss ss q s s ñs 60

s s 90 (Evs 16, 2010).

o s ys q s ás ú és

s f s Ás Ps. E V P,

s s-pss s rsv bósf

S s Ms v ppó s s s q

s s s ó.

2.2.5. Ly Árs Prgs

Es p 1989 q s p D 4-89, ly Ás Ps,

jv f f vs ó,

s s y p p s

s y p , és s svó p

ás ps s y ss. (a 1).

l ás ps, pv s ps pó

q s ps “spsó s” (H,

2008:271), ss áss s pxs s s-

s s ás s ps, s s .

E p spsó s s s-p-

ss y s ás ps ás s -

s y Csj n Ás Ps –ConaP–.

a xs pó y/ pó v sp só s s s pss -

ó s s. P f s pp 22

D 4-89; “ass: ls pss vs y js q s

ss s ás ps s q f -

s , á s p s ss,

s s y s pó ss y ó q

s , p p pó j p s”.

C s p s pps ps á p,

éss s , y q v s




51

ás ps , p s y só

s v, .

Es s sv s s 45 D 24-99, ly F

Ts: “Exps, ás ps y svs s; l ps y

p s ss s: pssó pv q

s s s, ás ps y svs s,

s Csó rpú y s ys sps

. ls ás ps sá sjs s pp é. E ú s

pá s sp ú y ss s s úp s-

p ly Ás Ps”.

C sp , y p p ó

y, s s ss sps p

(45, D 24-99) y p p s s ss ú

s ás ps s ss s. ls

ss ss s só s vs, p q

pss s convenios de cooperación. Ess vs p s

s s , p s p p

s q ps ; s s pss s s

q p, p ú s v

s s s q v p. Ds vs sss f p s xpvs s pss

s s y q sp ás q v pó, y

ás q pssó s s q

p s sss (Evs 11, 2009).



52

i Cv U’j (b Cñ) Pós, 2010, a Vpá. Caracol Producciones.

Q ñ p f 2010 V P. Caracol Producciones.



53

Ts ñ V P Cs S ( 2010). Caracol Producciones.

Ps P af s ss F Pé F Cp( 2010). Caracol Producciones.



55

3. E bs s-óg sgrs y ns ngns-psns

V P

E ps s spñ s s s-pss

V P s pspv s s-ó,

sv s sss s-ós s-ss ss -

s. Es vsó -s (v) s p pxs

á ás v, ps s s ás s-s y ss

s q f p.

D g S (2005) y q s s

j p s vsó V P, s s

pss y s (.. p), y p

s p y s fs pó ás ps q

s, s v, s pps s s ss pvs-pvs

s s pss. D q q vsó s s á-

ss ss p y só y s , ás ps

fó s js s, y fs s y -s s-pss. l fó s j

s sós, ás, s sss ss y ss

f, y pxó pp j Q’q’ s sss

pvs-pvs s s s-pss.

P s s s fs pss, s pó análisis de

presupuestos de empo y erra (Ps et al., 1999; gp, 2004), q s

ps s y ps, p p, p

q s s p sss, -

j y -, vs ss y éss, s,

y p p, pó s sss,

ps p y p svó.

ls ss s ps s pspv pj s -

s s, ss y ós; fó y s q s -

p s s ss p (M-a et

al., 1998). P pó s v psó

– s áss pspss p y – v




56

x s-ó, p y ó, s ps

ps vsó áss ps s fó -

v . E s s, s s só ps ó q

y pó s ss s vsó:

• aáss s ss vsó s svs, -

svs, fs és, s sós, v

s vs s-ós á s, vó á-

, ps s s .

• osvó pp ñ q ó vsó

• Evss pf fs vs y s s (V

T 14, só a1.4.Ms vsó, x ó-

).

• gps ssó s y js s s.

• Ds ss/ pss vs ss, é-

s y vss ss s y -s53. E

, vss ss sps (ps s, ,

ó, pó, , s), qs s

s jvs y s vsó, s s ss p-

s s• Cs ss p y s p y 92 s

s V P, ps s py

vsó, s ss s 2009.

• l fó p p s ss f vés p-

q ss X lSTaT, s s s vs

p spó y psó -s (ss p y s, y

js s y s) s y s (V só 3.);

p , s ó s svs y fó v p.

3.1. Ár s

E V P s ó s v -

53 iDEar-CongCooP, rpss s, Maga, Vs S Fs, Vs

Ms, F a–USaC, ECaP, is C S y g H,CnP-, Ps T, Fó Cv, FlaCSo-g, ConCaD, a-a, Eosv.




57

ss vss, y ss pss, q p s s s

q s (V as-Fjs et al., 2008; Dü,

2008; H, 2008; r T, 2004).

D s ss ps q V P, Pós s s

ys xss ps ñ ú v, pp

Cw U’j. Té s s sps ps

p y ps ps inDESa Pé,

j ps y s p. as é, p

rsv bósf S s Ms s p.

C s x ó, Pós xs s

vss sss ss; s qs q p sss-

vs s, s s ys s

s pp j s ps vs

v (v só a1.3. Só s s pps).

l xpsó xpsv s ps vs ñ ú y

p f, y s ps , , s,

s ó y s y s -

pss. Es s pp q s p s s

v s v ás . E s xps s f-ss, ps s y sjs vs.

Ev s v s xsv p P-

ós, y ps ss ss y v. P

s q v y s s vs , y

s s vs vs s-ós s

vs ps.

3.1.1. Són s ns

E p Pós sá v v -s: -ó

3 s p ps ó -

- p v vsó q, ás

fó v á s, ps s ú p s -

s vs.54.

54 E éx ó s ps s s -ó 3, s ó y spps vs ss.




58

l s s pss s s s

-ó, s s j ( qp py y s

pss s) s s pps vsó

y s q p f s pp s fs vés pyppv ps s ó pv 55.

ls s ss p só ss s f s s-

s:

• Dspsó p pp vsó.

• Ds sss pvs-pvs psvs v-

s v, y s p sv pj s-ó .

• rv s pssó y/ , p q

vsó s v v s s s

fss s s s y .

• l só só s q pp vs-

ó y s q py pv f p s s

s pv y py s pss q

ás á.

• ls s ss ú rsv bósf S

s Ms f ss s vsó p pv q vsó s ás p.

E j s ó s s Cpó ii, l Esp y T

l. aás, s yó p E Es, b-

, fó s s

f s, s, j s ps p f.

E és ós, s p ó s f p

só vsó, p ps -

vs s auto-selección. E s ps, ps s ssó s ss sps q s q j

j qp iCTa-iDEar56, q s s ps-

vs . S ,

55 P py vsó, s vó py pó sss-ós p Es Cp as, aDii-ECaM. ls s s ps f s p s pps, s s s s p-s f p js pvs -ós, (p jp, pó á p s, fó y s s).56

P jp, q y v ó , q s pss -s sé j p iDEar-CongCooP pv (y ps, p sss ós).




59

pv x s-p v y só p p-

s p Pós (ró y T, 2004; Ps,

2006; as-Fjs et al., 2008; H, 2008; Evs 2, 2009; Evs

3, 2009; Evs 4, 2009), ps sv q s s sss s s v psv s ás s

V P.

P , só ss s f ppv, s s

pss s s, q s v s s-

ó s vsó.

l v s s s q s jó, v

p s só-s, -ós y ás q

s sss pó-pó fs vs, s s s-

s f sps s ás s V

P. E ss sss y ss, s s y s js pp

f, s vss vs v y sps.

E s só s ps spó s y s

j vss pspvs (só, á y pv), p ps-

sv y s s-ó s ss.

3.1.2. Brv srpón grá sór s ns prpns

E és ás, psó s s, ss p

sx y , s ps s q p s s s

p (v gá 17 x ó). S s f-

s p fs 6 y 7 s, ás pó

s (18 ñs), px 50% s y js

s s ss. ls pás ps s psvs (gá 4), s

, s s ás q , j . ls s

s s pps s ss sp ñ p

s s p, s s (v T 12 x

ó, Só 1.3 Só s s pps).




60

Grá 4: Prás pbón

l T 2 s s v spó s fs q f-

pp y s ó á. l ó

q s s s (T l y Cpó ii) s ás pqñs

ú fs q s f. as, p só -

, ps á ; s

xpsó s s ss q s p x

ó: js pvs s ps y ps xp-

só p f psó á.57

57 D ps xp s s y p p psó á s , s s s s f

p q s jóvs q f vs fs p ps . Esss á p y sqs p svóy/ p s pys s q p s s s s.




61

Tb 2: Ds sórs s ns prpns

Trr Ln Cnpón II L Esprnz Bnr

Historia-Ubicación ynúmero de familias

23 Fs xs qy S s Ms, p-s s

23 Fs xs pv-s vss q y- S s Ms.

92 fs q v-v v s ps pó(q j ás), -s ps p f yñ ú

62 fs qvv v - , á pS s Msy ps p f

F: Eó pp.

3.1.3. Sss prvs-rprvs

n y q s la pp v á s.

T pj pó p p, s -

s, s y 80% (inE, 2004). E a Vp, ps pó

ps s ás sv q v g: p s-

2002 78% á v pó s

y 22% ps xpó (inE, 2004).

D r & T (2004), s ps p

Pós s p s s ss ps:

• gs qs s (pv ps s v

y p s ñs). ls s ps s <1% s p-

s p.

• Pqñs ps fs s v y p s -

ñs. ls s ps 70%.• Pqñs ps ps v y p s ñs (s,

p, fj y/ ).58 ls s ps 5%

• Pqñs ps fs y fé s ñs. Q

ps 25% s ps p.

58 “gs s p ó, s s s f v, s, s xpss s ss s s p f sv ú ñ. ls áspqñs ss s sp y ás 6 s (4 ás), q s-p ñ s ps pss v p Es s ñs . l -y só p y ps ás 9 s (6 ás). D ,j s ps: , s ó v sú s p-s ” r y T (2004) y x p j .




62

E ps s s vó y áss s ás vvs p

s s s-pss pqñs ps fs, -

pss p s s b) y d), y q ps 95% s

y s ps á s.

Sú só sss pvs p r y T (2004),

ps q s s l Esp y T l s s

productores con erras temporalmente inundadas y erras no inundables

alquiladas y productores familiares de cardamomo y/o café spv (v

s 10 Y 11 x ó).

l Cpó ii s ps productores fami-

liares de cardamomo (T 11 x ó), q y

v ss vs s, y sá

ps vó v .

l T 3 s s s s sss pvs-pvs

ss p s s pps.

Tb 3: Sss prvs-rprvs s ns prpns


Ssspvs-p-vs

Pyss:C, y p.

Pó y fj psf.

Ss s sfés.

Pys -s: g- y pó p v.

M y fj psf.

Ss s sfés.

n pys -s. Vsps fs:

• ls q vás 50% s pó .

• aqs ys

jóvs - j - pf.

• ls q p- y -sss.

Ss vás fés.

n pys -s.

Tj - pf.

S-ó s ps f-s p pó

.Hy fs q pp -.

Ss vás fés.

F. Eó pp.




63

Es p q s s pps vsó

s f s jps s ás s q s s

v P, s s és s ,

s é s pss fó q sá sá-s (Evs 1, 2009; Evs 3, 2009; Evs 4, 2009).

U s fó y ss s s p-

ps p s ax ó, só a1.3. Só

s s pps.

3.2. Anáss bó s-óg nv nr

Trr Ln y Cnpón II (Srr), L Esprnz y Bnr (V)ls sss ss s s ó s

fs -s: vs pvs y pvs, q pp-

ss, psv, s y s s y svs; s, s y

s ss pvs (, , sq y s s s);

s s y ps p ss ss x -

ó; y s s ss y s s q p y

(p bk et al., 1994:9). D s, s f s

s Q’q’ V P s ss s

(p fó ás , v x ó):

. E p sss pvs-pvs ss;

. E s s ps ó (ó) s;

. Qé f pp y qé s (q,

ps, Es);

v. S ó v s;

v. Có s fó , s s ( , x s

, fs ss s) y ó .

Ds áss s s-ó, s ss ps -

á só s s pps s vss pspvs.

C p áss s sss pv-pvs59 s-

s p s s .

59 E s sistemas producvos-reproducvos (s fs, Cs- Cs), , p y á; s- pó x vés vss ss f. Cs-

, áss s pó s ó xsv s s ysvs sf producción, p v é ss s «vs-s» ps sostenibilidad de la vida. (Mq y o 2010:22).




64

P s , p , s pss -ss s sss

pvs ss p p . a p

q s y sv s ps v-

só p ss s pv . P, s áss js s q s p vs

ó pó .

S só p áss pp j s sss

pv-pvs. Esp, s vs s s -

ss p j, y q ps s s sss -

s sss y s. Y p áss s

s-ó s s vs s vsó, s -

sps s y s .

P s ss s s ps

q s sss pvs-pvs vs, s s ss

f P, sá s -

p s pp q s v s y s -

ss sp p s.

3.2.1. Anáss bs s sss prvs

E s só, s f p p

, vss pspvs -ss q s ps

s s s Fs 3 6 ( p ). E s s s s

ss p y s, y s js s y s (fs,

s) vés ss.

a) Sistemas producvos

Es p sñ q s s s s -

ó sss -ps, p-

s s ss ss f. a , q

q pj s p s v, sp sp s

ss sss, s s s s

s ss s v. S ps s fs

vs s f , xs

pj p s vs s ss y s

áss, s s s.




66

E s p , s s sps s s s áss ps p ( y fj) y s pps vs s( y ). E q s sps v s éps v s sspp, q q v s s p. Exs ss q ss s, s s ss s sps s p fs, só p

sp v s s s ps.

ls s sv p ps s js s, s y fs (ls jsss s s s psó, s s js s vs s p).

ls vs s js s (pss s ) s s, , s f v y p/s spv (ás ss sj y á s s; á f s p y á s p; á s y á p; ás s s v y qé p). S s ss s s f ss y s p, s q y s ss “s ps s y p ”.P v, s j “os ss” y “os ss” q s ps y q ó .

P , s s s s v s p y s s p s, s v j s s pq f ps s f-ó. C s , s ps, , s v p p y s s.

b) Una herramienta de análisis y planicación

C s x y ax Mó, s s s-pss -pss q y p s p, p q y p s

s pps fs pvs. C ss fs s s, é ps sys ss p s vs vs pvs-pvs -ó s s.

ls s ps pss s vs s s f psó á y ss vss s s . P , ss s sq ps ás (p ) p só (.. pv ), p jp, vés vs pás-ós svó ss, pó s ás, só s, ó q (q á p pp p p s-), s. P s s p sp ps ps: ñ f, ás x és p s. S , xs s ss -ss q q ss vs s ps , s, q s s s ps v s s s. as ss ss s:

• E ñ f p y ú s ps p p. Es ó p y p s, p jp, vs éss. aás, , s pá y psós s (ás s q ), q q v y vsó - js pvs.

• l ó x p sp p p ss.Es s p p j s s pó xs p s v . Cq ss ps

p só j s vs p s.




67

C vs, j p s p p - sss, q s s s j é á v s s.

• S s s s p s j s,

s q s j p s v s s s.l vj ss sss s q s js s ssv s ps , p s s s sp f.

E s s, s s p s y pq p sv qé vss j p s s vs: p sv ó s js(s, pó, fs, s), s ss p y s, y ó só s f qs y ss -ss (py s), s s s s p (qé s y qé s j). Ess s p sss y vss és ó p fs s ss (s, s ss, pó, -ps, s)

as é, s ps sv s js s x p. S s v s s ss s , s p v s ps vs ys js s. P jp, s vs q ás ss, é ys ss. l q sp s s sp.

Es q v s s y s s q ys vs - s s ( ps s y/ j). P é s q xss vs só s q s (.. só x-, p y pó -qs, y ó, s). a vés ss s s ps s y ó f ss : , p jp, p s (qé s, s vs , s s). E v, p vs ss

fs, pv ss ss, y p s ss.o s s q ps x ss s s q s f ó s p vó spñ s s. P jp, s qs v (és vs) s s, ps sv ppó v-s úsq (j y ) sp p .o s qs v -s (é és vs) p-s sv ppó vs -s f - vs s. as é, ps s s-ós, psó á s , sv ppó ss s p svó, y s á s s.




68

Fgr 3: Dgr ss p y s, y js nrs y rs n n gr pr n Bnr (v)

Fgr 4: Dgr ss p y s, y js nrs y rs n n gr pr n L Esprnz (v)




69

E b (F 3), q pj p

sss s s s s s s s,

p f s

p ps ss: s s vs j p 1,500 s/ñ j f -

.

E s s sv ys js s, s y-

s ss q pv j s p-

s p y s ss .

E s s s l Esp (F 4), s sv

p sss , q

s py p x . E jv s pó

y xs p . D s v pv

y p s ss, ps j . a

b, p j ,

Esp s sv ás p s ps

q s p y pó ss, y só y ó

.

E s s só s v p , y y s ss v. S p ps

q és vj s s b f s l Esp

p f psó á s pv. ls s-

pss b y sp x-

p ss vs y s s pó . S -

, s pój q s p (y

sp )60 ps ss pv-pv

vó . ls s s ú s p

s s fs , q

“f” s ás jóvs s vs j f

(ss ss sá s pf ás -

).

60 b s p 0.84 pss/á, f s 3 pss/á l Esp.




70

Fgr 5: Dgr ss p y s, y js nrs y rsn n gr pr n Cnpón II (srr)

Fgr 6: Dgr ss p y s, y js nrs y rsn n gr pr n Trr Ln (srr)




71

E s s s s –Cpó ii y T l– -

( sss y ) q y p q s -

s. E ss s s s s vss economía

moral 61

vés s y y (p jp, y s- )62 vés pys s. gs s só

py , s v xp vs sss pvs s

q pp s y js (.. , ).

E s Cpó ii (F 5), s j s p-

s vs v. as, s ss pv pp ,

vés pó y v y p v

xs fj (y ) s

. E s pys s, q- y p, p q áp

p ú s.63

E s T l (F 6) s s , és p-

v ss y s. l

f s ó s xsv v

( s ), y y ó s

pys s vés s ps vs y p. as

é, j ( s js ) v p p s ss pvs .

a f s s v, Cpó ii y T l ps

s q s s v p s s y p -

q s s v (p svó, pys s,

ó s).

61 “Cj ss s y y , ss s s-s p, pps s ss s s, s ssf sss áss ” (Pé añ 2001:205).62 gs s s y y , ppó x ss s ss s és p ss. S q s “vv” f j p j .Es p s p, q p q s s - j s s f sá “os vs”, ys qv s s s f x.63 l pó v s p y f vq s p fó s ss p y s s s. S -

, s s s x q ps s s ss s pps ss s, p ssy vs pvs sp. És, s , s vsó.




72

as, s s Cpó ii ps, p, y psó s-

s pó 3.9 pss/á v

. S s ss s s só v, s p-

s sv 1 ps/á. Eés s, T l ps s pó v

2.8 s/á, p ps s v

(0.7 pss/á).

E s s sá vv ssó s ó vs s

p s ss s. S s p p s s vs

s ás jóvs, s s f q s-

v ss ó y s 64. Pys

s Cpó ii s ps y p T l x ó s y spss,

ó j p só s

y só s (V T 5). U jp s Cpó ii,

q p ó s vs pys s

pó s p s v.

E s sá s ss y pys -

vs, y s s. as pó sss-

, y p , y j .

E és s, s sv q, ps s fs s v-

s ss s, s s s s p-

j s p p ó ss y s áss:

5% y 10% p s s j. E gá 5

s s só vs s s

j.

64

aás, s f p ps q ss s s s, q p q s p p pá : ppv s.




73

Grá 5: Dsrbón vs (ss p)

n s ns prpns (2009)

F: Eó pp s s ps vés s ss -p y s.

La gráca muestra el porcentaje de empo humano que dedican los miembros en edad de tra-bajar entre (10-50 años), principalmente hombres, a acvidades producvas (en el culvo decardamomo también fue considerado el trabajo de la mujer), agrícolas y ganaderas. Como ac-vidades producvas se consideraron: la agricultura de subsistencia (culvo de granos básicos para auto-consumo, maíz y fríjol); los culvos comerciales (cardamomo, arroz y maíz); el trabajo remunerado en la palma y/o la caña (en el Polochic, como en otras zonas del país); el trabajo remunerado en otras parcelas campesinas (trabajo remunerado dentro de la comunidad o enotra comunidad en las parcelas de cardamomo, maíz, frijol y arroz) o en otras ncas (ganaderas, plantaciones de hule, banana); y el “trabajo comunitario para el futuro” (ganadería, siembrade hule y siembra de pino que se realizan de manera colecva y todavía no generan ingresos).Sólo se considera mano de obra familiar.El cálculo se hizo: Tiempo promedio de una familia dedicado a una acvidad producva concreta =Tiempo dedicado por la familia a una acvidad producva / Tiempo humano total (24 horas x 365días/año = 8,760 horas/año/persona) x 100.

l p vs ss “os vs”

sá 21 y 25% p s s j. C

s , s p -ó s ps (y s vés s v ó);

p ss y ; y s vs ss (ss s

y ss). C s q s s vs ss s p

s fs s ó q s p

(vé ó)65 y s/v ó .

ls vs srrs pr s brs s grs sán nn

gs/rs n s nxs: s-rs ( y s s),

65 E s s s Fs 3 6 s sv p “ss s”.




74

s-nó (s j y s) y óg (ó y -

s s, s , s). Ess -s p -

s ss – és p y s– s vs v-

s. Ess ss s sp ps sñ pó ps pús fs s (V C 2).

b) Producvidad de la erra: empo humano e insumos agrícolas (agro-químicos)

C s p gá 6, j s j p (-

s p á) y pv ( K/)

v . as, ps q sp v s s s s

ss66, s s js p (.. b) s

s p sp67 (s 253 s s q s ps p

l Esp, q s q ás p v

p s y p )).

Grá 6: Cprón p v z n ép vs y sn n ñ, y prv z n s ns prpns (2009)

F: Eó pp s s s ps vés s ss p y s.

El gráco muestra en el eje principal de las Ys el empo (en horas) por supercie (en ha) promedioque las familias de cada comunidad dedican al culvo de maíz en un año de producción (dos cose-chas). Además, en el eje secundario de las Ys se incluye la producvidad promedio (Kg/ha) obtenidadel culvo (que es representada en forma de triángulo y cuadrado). Se considera toda la mano deobra que trabaja en esa supercie (familiar, contratada e intercambiada con otras familias).

66 E s l Esp, p vs sp v ss f s s s q p p ss s s s s P.67

S s p pó . Es s, p p vés - j, p s s y p s s pp f.




75

as, pv b s 600 K/ (v gá

6 y T 4), v q s s q s s

Cpó ii (710 K/) T l (910 K/), f s -

p s s ó y (r y T 2004).D s , s ss p j p b s vv

pss p p y s s. “n p”

p sñ ss f s y éss s sñs -

v. S “s” ás ss p ssf “vs ss”

pss ( s s vs, s q s ss

s ss p .

Tb 4: Prv z n nv

My-br Nvbr-br

[Kg/] [Kg/]

a Vp 1.343 1.310

Pós 1.738 1.765

b 487 547

Cpó ii 685 698

l Esp 1.488 1.778

T l 915 896

(a) Datos del Censo Nacional Agropecuario (INE, 2004). (b) Datos del trabajo de campo.

l Esp , s s . Es q ás p

v p sp, ás f p y ás

y pv . S s f só

pó vés pó ss -qs y

, s v p ó ps y ó “s” Es ( sp: y pó ss

qs s = y pó = ys ss = y s).

P sú fs ss (Fs-lóp, 2002, Fs-lóp et al., 2005,

Evs 15, 2010) ó ñ s -

v s s ás V P. a 70-80%

nó p vés fs qs ( 15-15-15, 20-20

U) s p s s s p p, y s p vó

y/ xvó. Ess pés s j s ás fs




76

vs (ls et al., 1997), V y p ñ. l

só ó p p s ps s p

q s p q ó s s -

p . Só ó só s áp.

ls s l Esp p s s p s -

s fs iCTa (100 K/), y pv -

p y p (1600 K/) (T 4 y gá 6). Sú ,

ps q y s ó p s p pv (

v) s só -q, y q á q

s vs s jv s s y pv. os p-

s, pó p vsó vs és -ós y pó , s ps

js psps . E psps q s s

2010 vsó pv f 63% y s ss s

ps pá só 2.7% f v.

E s s ppv, s ñs s ps s -

pé pv y v q

sv y s q j s (ás 30 ñs), “

v y ás ps, y vs s q s q s , sá v y p s”68. ¿Có á s s

pó j s s v ?

S q só s áss (ó, fósf y ps)

p s s ó ( s pp ó

ps s ss ss), s ps q xs

r rgán p q s é v s ss q v

s sfó. l q s svó s s s s s q -

s á69 ( s V s

s) p s pás -ós. aás, s ps

Esp s é ó -77, 5 K/ (22,5K/ -

–100 K/ q ) js s s ( q

).

68 l l Esp ss s p.69 aáss ss vés K áss La Moe Modelo AST-5.




77

as, j ó ó q s ó s s s pé-

s f j ss s ás y ps xsvs

s vés ss qs. Es f s -

ó ó l Pv (Cpv ixá) q p- f vés s ás; s s v 100 K/

ó s pó s qs y pv

ss vs y q s s s v ( fé)

ls s s ss s (Cpó ii y T l), p s

p, sf pés f p ó - ss s.

S ss v s, s s ss s -

s p f, só s. ls s T l

pvs s 900 K/ v , - ás 500 s/·ñ. P s , s s Cpó ii

s 400 s/·ñ, pvs 700

K/·ñ (gá 6).

Grá 7: Prón pr -ns nv gr, y pr nsrqvn n s ns prpns, 2009

F: Eó pp s fó vés s ss p y s.

Nota: El gráco muestra los kilos de maíz producidos en promedio por un hogar de cada una de lascomunidades parcipantes al año (eje principal de la Ys). Además, se muestra la producción por con-sumidor equivalente (p.c.e.) - hombre adulto. Para ello, se han adaptado las categorías de consumi-dor equivalente presentadas en Hammel (2005) a la situación en el las comunidades parcipantes.

l ó v só s s pv-

s. E s b (ys s p s p




78

j s ps p), s s p,

p, s p s q s s: p

p 250 K/ñ s, y p s qv (p...) 100 K/ñ

s (V gá 8). ls s q ps f 25 s s, 10 s , 6 ss p f

(j p), pp p p vs pás

pvs y p vés sy y , s p. E b,

p jp, xs p s s ps

( p s ps ó j s ss y ss

s ss) y s s s v (ss

j y ós pss svó y ó ).

c) Balance económico: ¿es rentable el negocio del maíz en las actuales condicio-

nes?

ls ps s s/s pqñs/s ps/s s

s pp pó pó xs s

p s s .

Es s s s s p s s l Esp q s-

s pó , y v s xs (q p

pó) .

S , y s y fs qs p á

v s ss sps és ós. ls

ss pó s:70

• 1,910 Q/ñ x,

• 3,370 Q/ñ fs, y

• 495 Q/ñ s.

S pó s 2,800 K/ñ, s s

p k s 2.1 Qs.

U p pó, 1,590 K, s p v; q ss Q

3,210/ñ. Sú és, s pó 1,210 K/ñ

p s s 2,560 Q/ñ. E s ps, K s

70 n s y s ss p ss js p s.




79

Q 2.1 s p ( 98 Q/qq71). S só p

á q ó 2009-2010 s 2.2 Q/K (100 Q/qq) (V

gá 8).

Grá 8: Bn nó prón z n sns prpns (2009).

F: Eó pp, s s s ps vés s ss p y s.

Sú s, p y v s xs s -

s l Esp s qv p . P s

ss pás s qvs. P , p

v sps s-s pps s s My-Q’q’s

q s ssy vés s s. P , y -

s y ó x, s s l Esp

p ás ks p s v (Vgá 9).

E s ps, s q s s

p p ks s p p – j

sv– s v s s ss j .

71 1 Q (qq) qv 45 K.




80

Grá 9: Prv z pr r rbj pr s brs gr, y n (brs, zs, nrb)

l só b s s ( és ós), y q s p p s 1.8 Q/K, s q p

. P , ps q pv p j s

ás j s ss ss, s s ás ó p q

p .

E s ss Cpó ii y T l, s s pvs ss

s s s s q p p (V T 4),

s ss s s -s j v

( y s pp) s s s v -

ó x), q s j s -qs,

s s ó s ss pó : 0.37

y 0.07 Q/K spv –s q p – (V

gá 9).

Ds óp s s ps s (.. Pr), s f-

ss p ps q s f só

ss pvs. E b, sú s ss, s v p s v js pvs v s fs. E -

só psps ys ssss p q ú

sp fv és s p j y p-

ó s áss. Es s s j b

ás ss ós p j (8 Q/) q s s

q s s j s ñ s

ss (4 Q/), s q

s psps s v , pó fs

(22,2 K/ pó ó iCTa 100 K/) q s




81

q s Q 14.000 ss/. ñ ( j

p) s Q 1.000 ñ q s p f-

s (gá 10). E s p qsv s s q s

s ps ps p s.

E á s pv ó j s p-

s p (8 Q/) q s páf , s-

s s j s ñs. Éss j s ss y

pó f p (j-j y s) ys. ls ñs

10-14 ñs s pps f q s p q

20 Q/ ; j inDESa s sps72. Tp

s s s s j “v” (.. s ó ó ).

És s j - q ps x ss js ép s, s v s js p s ps,

p q ép vs s s s s js p-

s p f. E p, j 15 s

s 4-5 ss. l p q s p j

p s js p s 30% f (-

5-6 Q/).

Grá 10: Ingrss prvnns rbj n p (grs sr)vrss gss n frzns y n grr. Bnr, 2009.

F: ó pp s s ps vés s ss -p y s.

72

ls ñs q s pps p b s p p s. ls ñs q v á Pé s p ys p j Q20/ ép q y :y, j, j y s. n s ñs f s pq v s p.




82

E úsq ss f p v

s-ó s y s.

E , s s ss s s ss

f pss T 5. P xp y s

ps s s s y s ps q s f

s v s-ó.

C, s s s y xp vs p-

vs q js ss, y q s ps ps

s vs y ss xpvs s. P jp, T l

s s v

, y l Esp s sá p v -

j y s js ps. E Cpó ii sá ps

xpó , v q vú s ss s-

ó pó (q s ss sps p

f s és v).

Tb 5: Rsn srgs frnn s ns prpns

Trr Ln Cnpón II L Esprnz BnrEssf-

Tj - y fs s - sss.Mjs -s p j s- - f y.

Tj - yfs s sss. M- js sp j s- - f y

Es f-s pssvs - y sjs sj -ó p- f

is j p f-. Mjs sp só p pysssss

F: Eó pp.

ls ss ós s ú q y só s qé

vs fá s ss f ss. a vs, s -

s ás y ás y/ vs

s-ós. as s l Esp, p jp, v

s s v, ps q sá f s s -




83

s s q s p f. E s Cpó ii

y T l, p jp, s sv vss vs q s v

j s ps ñ y p f v. E s s s-

: a) Ev p psó xp s s s; b) sp p q y pé vs (sp-

s q y s v), y c) v ss y ás

áss q v p só s73. l pp

ss s s ( ó) y s ó á ( s, q

ps s p kós s ps p y ñ) s p

s s ss q vv s s

v, y s s ()sñ ss ss f.

E s pps s v s , q ó p s só y -

ó p s ó. ls ss, y s s ás ás

p ó p s sss p s y sys

p y s s.

Ess s s, vés ss ss f, s

s s s pó y j ss

pás y s ss, s j p v ú

ss s pss . ls js pp ssjs Cs Ds (ós ss só s-

), p s y p vés s Cés

Mjs. a s s sf x, xó v s

qé p ss f s sá s y qé pss

pss v ss fs s v ss ss.

3.2.2. E pp s jrs n ss prv-rprv

ls ss ss f s s ss

p . is ó s só, s js

y ppó s p s pó (-

s, p, , .) y s s ss ó s s.

ls js 10 y 15% s s p (8,760 s/ñ)

q s s p ss ss sós. E s ps, -

73 Ds ss s s T l y Cpó ii p s ys s.




84

, y ps s 11 s/, s q s

s 14 s/ (V gá 11).

P , ás q s s pvs s s

pp p s js, s j y p s p-

s j ( y s) y s vs

sss pvs ss ().

Grá 11: Tp sóg n rón n p ,Mbrs gr n rbjr

E á s, p j s s j p , ppó p s ss sós (, y ps) sp p (8,760 s/ñ x n. s j).F: Eó pp s s s ps vés s ss p y s, y s s ss p.

P jp, s s s , ps

j ( s ), s js ás

s s s pó ( s ñs,

s éss, s), s s xp

p (.. ) y j x -

vs vs ps j (.. vs s 3

p pp q s vá j s ás j-

s p fsv s). S s s

ss s s ss p s js ps

j p j , s js s p

q vs pps s ss pvs (

s) y , ás s s pvs s (vgá 12).




85

E ép s s s js s , p

s ss éss s q j p v -

s s74.

E p , s js s s -

éss s 3:00 y 7:00 ñ y s 18:00 y 21:00 s. a-

ás, qs q v (pq qé j

ss js pqñs, pq ss js/s p q vy s

) s s ás ss s s p ss s v,

y s p s js, v s ps.

as ss s s só ( p) -

pó f. Ess vs ss p-

vs s s és pvs p spvv j

v x f s . Es s-

ó s sp p s js. E ss s xs

complementariedad de roles js y s s s

pss-Q’q’; p p s s s complementariedad de roles s

qv, és ss p, s s . Ess

ss s q és p, j s

js s; s , p q 1.- vs pvs y 2.-

vs pvs. is ps js (1.- vspvs, 2.- vs pvs y 3.- vs p ).

Grá 12: Tp grr s brs n rbjr,sgún sx. Cns Trr Ln (srr) y L Esprnz (v) (2009)

F: Eó pp s s ss p.

74 Es p s s fó gá 13.




86

E s s js l Esp, só s p s -

s és p x vs pvs ép

, p s s s só s s -

(V gá 13).

E b, s s p p s f

j - p, v y fj

ps s p p s, y q s só s ss “s-

s” (q j p), q j ss ps

y fj. D j p s svó q s ss s

s js s q s sps spvs, p y s

, p s s ó f.

3.2.3. Tnn y s rr, frnón y prrzón rs

sbr s rrss, y s y ps pr s s ssnb

l , s s ps, sá sp p v

y q . l p ás é –p s s

s– s s s, qs p s

ss s pssó s s. T vsó spñ,

s rpú 1823, y rvó l 1871, -

spj s ás p pó: s (Vásq

2010). l s p s s spj y

sp, vs ás v y pú

q v.

E 1871, f r bs, D 170, qé p g

ó s ps s s p q s pp s s fés

V r P, y s s s-pss. Es s

v x , p é , p vs -

s p – s b M (bM) b C

ió Eó (bCiE)– p s ps s

p y s s s s-pss. Es -

vés és s pss y/ fs s ps, y vés

ys q p f (..

FonTiErraS, riC).




87

l f reconocimiento p Es só -

s p s Q’q’ xy á pó s

svs s, ó, f pv fs s. Es -

, s “ pp” s s sj s s fs.

l s y ó s s p -

f p s ss s y

y. ls Q’q’ p só s ñs s: “P

s s Pós f inTa, q s p

q s s. És p q s ps -

q s q f ó, pq sy

s ” (Sf, 2010).

Es , s y ss p s sfs ó

ss s s ss ss q y s sñs p

s s, v s -s ss f-

s. l y s s v ps ps s

. T psó á s s s pvs y p-

p s -ss xá s s s

y pssó p s s fs (V é H, 2008;

as-Fjs et al., 2008).

S s b (q ps p ás p

, p s fs -s sp

pp p f), sp p p s s

s q s jó s s 2 ás, s q

p p (4,7 ás) y p Pós (2,8 ás)75.

a, s fs s ás s á

ps :

• E p s v FonTiErraS .

• ns p s, pss ss (

Cé Tjs Cp –CTC–) sps ñ

(q f ps y) p p ss “-

js” (ps pps p pó ps).

• E s p p s psvs s s p s qs

fs x-s.

75 Sú ú y sp s ss (inE, 2004).




88

• ap s s s s s p ps ñ

b is b C ió Eó-

s s ss.76

• rpó s pús pvs77, ss s só p y s s s q s sp.78

• Y “s” v fó -

v s (ó).

l T 6 ps v s só s s

és /pssó y p ó -

s.

Tb 6: Són s rr nsn nr


Dss y ,y

T s 2005 v Fon-TiErraS

rp s sús -s

T s-s ss s y é js

T s 2007 v Fon-TiErraS

rp ssú ss

T s-s sss s y - js

E ps ó s1973, s sj

rp ssú ss

C -

T ss - ss y ss

E ps ó

C s

S p sé- s 1965

T s-s fs

F: Eó pp.

76 a p q fs s s s pss, ps- q s ps s q sá s ps p . (T, , ).77 U jp s S M Cxj, p Es, p a V-p, q pó j 2010 335 (7,5 Cs ) pp i CwU’j. E ss s v ss pss s p sps 5 ñs, y

ó y s .78 E ss s ps s q q ss js fv q, p psó.




89

a sspó, s s s p q f-

. P jp, l Esp v 30 ñs p s , ps

q ó inTa. a q fó s s

s ( s pss p ss), s syó fó fv q v f ( ás fv, ás -

). P , só s sá

p s pss s (sp p, pp pv)

y p s pps . Sú s, s

s s Q’q’ s s p j -

p só ; q s . as s s

sv s s T l y Cpó ii.

b p s ss s y é ó s ó inTa, y s ps sá p p s s

pó p. E s é s syó s

s ss fs. ls ss s q p-

s v, s s y ps, ps s s

fs q p . Es só s ó -

p q s ps v , q s

só p ppó sq. Sú s, s ás s

q s q q “ú ps”. Es só ú y

, y vs fs q s p q

.

ls s T l y Cpó ii, s p

p s p és vés FonTiErraS, s ó

s y (2005 y 2007). as v s p v

ps sv y á, ás é p

s.

aq s s s sv, , p-

s s y . Es s b,

sp pp q s 8 ás p ( -

vs p s s s), ps y ss

svs (sú í g) s s fs -

y s fs jóvs (V gá 13). Ess fs s f ps

qsó y pó .




90

Grá 13: Spr n prp n s ns prpns: pr ysvón sánr (brrs rrr), y n GINI srbón rr

l ps FonTiErra v s f s p s

s f79 q ps, s y s v-

, FonTiErraS, S ass as, Ms E-

y Ms, Fó Ts l. E ss ps ó,

s vó s f s ss pss xvs

y xps –sp vs s s vs ñ ú y p f, s s – s-

s s y ps pss p

s s.

a vés pó, ó y s s s,

s ps ss s s ss pús p -

vss fs, s, ó ás ó

s, qsó s, s ó sss vés

p j FonTiErraS. Ess fs q qs s y/ ps pss vó ,

pó s sps pvs ós sp s

sp s és ss xvs (Có y Cv-

n My, 2010).80

79 Es f s “ p” s gvsóy á Cés Ms.80 F s ás s s FonTiErra , Saa y Mirna p x s s-

ó. E x só sá sp : p://www.../s/x.pp?p=_&vw=&=240:s-ss-s-y-pss-x---ss--fs

0.0

0.1

0.2

0.3

0.4

0

40,000

80,000

120,000

160,000

B LE C II TL

Í n d i c e G i n i

M e t r o s c u a d r a d o s

Superficie en propiedad Gini



92

Ps l Esp ( 2009). David Tarrasón.

C p s js T l ( 2009). Roque Sub Sacul .



93

V Tá ( 2009). Sara Mingorría.

Cpó p HorConES s fó s T-

l ( 2010). Roque Sub Sacul.




94

3.3. Mbs s-óg nv s grs

C s x ó, s s sá f-

s p s, y ss s v sá f s p -

q p, s s y só . Es , xs ó

p s y s. Cs ss p

s vs f p sp p -

y s p, ss s ss pvs

s ss y s f é s s s.

Sú s, p p cómo f , y q sv

p s ps q f: s s. P ,

s s s s ps q s yá

ps s . Es só -

p s s s s vs p

áss. E s s, áss s ó és s ss p-

vs s s, xpss vés s ss p y s (p

ás fó sp, v x ó).

as, spés áss v só s

p s qué s s. E s p-s s, j fó v p p-

s vsó, sv p xp s pss -ó

q s sá vv .

ls ss ss ps só s s b y

l Esp, s s ps ys fs -s é-

s sss ss y ss f. P v, -

s s y s s sú ps, y p sv

pss ss f s s (y s vá ssó,á p p pss ss f v).

E s s s s Cpó ii y T l, s p -

sv y s s s és sss ss y

ss f. Es ps q ó

y s ss vs s ss fs.

E áss s ps s qás s v ss -

ss, y q xs p s s q s

spvv y . E s ps, ps s-




95

q Cpó ii T l xs só p

s és xpss. Es q s sv fs s

s s (p jp, s ss s s q ,

q j sps, q ss v-s). P s é q xs ss s q p

só qv és s s ss y

v (p jp, pys s, pss pó s,

sss j, s).

3.3.1. Bnr

rs q s s s s pp j s ps p, q -

s sss ss ss p s.

o f q s s-ó s

s ps fs s s f-

s y s jóvs s (s js s ps fs

q s ). Ess fs s s pss p y

só s s .

a p s fó s s ps s

, s s s f pp p sp

pp. Só q s s s ss q

f y s ss ss p

s s.

l b1 sá p s s jóvs, ú-

s y s . a ps q ss s s

s vs j q s s ss ps(p b2). b1 p s j

s ps p q s s. a s, ss s

s v s ps, p q ss ps s ps

p v .

ls s p b2 p s p, s s 12-13 ás ,

y q sps v s v ( q

s fs jóvs). aás, s js y ú s y ps

q b1 p p s ó.




96

Tb 7: Tpgs gr n Bnr

Tp B1 Tp B2

Es á-

Fs ás pqñs Fs s

as S C 12-13 ás pp

Cv s s pss

gs sps s v

Pó Mys pvs ls s pvs -svs

My pó p sp s qv

My s -éss p s.

Tj C vó p-

4,5 ss -j ps p

C vó -

s s ss p j s ps p

F: Eó pp.

E gá 14 s s s ss y fs s ps

j y sss (.. ).

E , ss sss ss p s s ss, q s

xs s fs q q ss ss fs.

C s p p, s ps v

sss s ppó p sp s sp-

s s/s s j ( 2%). S ,

svs p j , s fs jóv-

s (p b1) p81 q s fs ys. C s

q, q ú s j s s

jóvs s q s s ss ps, p

j p s s jóvs (p b1) s q ss p b2. Es s s ss s s

p gá 14; s q s ss

p j (8.2 Q/ 8.9 Q/).

P s s s ó x p

sp v . D s , ps

81 S “ppó p sp s s s

j” p ps ó v, s ñ p ps pó q ps p v só.




97

sp ú s y y -

ó j 82.

gs s p x, s s p b1

v 10 (p s) y 50 (p vs) s ás

p á (s f j y x) q s -

s p b2; s ys pvs (650 K/ vss

450 Ks/) y ys ps p s qv (260 K p...

Vss 230 K p...).

Grá 14: Gss n gr-qs y n br xrn gr pr pr-ón z sbssn, p s vs sbssn y rb-

j rnr, ngrss pr np rbj rnr. Bnr, 2009


3.3.2. L Esprnz

as b, s fs s s ss

ps l Esp. Éss s p ps s pó

s s fó . Es s q qs -

y sp ó s s f

s s q ps ys xss.

82

E p, j s s p b1 (jóvs) ssy j , pp s ps p, s q v-ó j s fs p b2 p s ss.




98

ls pps sps q f s s s: s sps

vs y pó , s ss s p

j y s á .

Tb 8: Tpgs gr n L Esprnz

Tp LE1 Tp LE2

Es á

Fs s Fs ás pqñs

as Mys sps pp Ms sps pp

Mys sps p -v

Ms sps p v

Pó as ps ps s pvs y s 45% pó s s

M pó p -s p s qv-

My s és-s y y pó p s.

iss Mys ss y p-pó v

iss s, y y p-pó j

F: Eó pp.

a vés áss p vs sss, vs -

s y j , y fó s s s

ss , s p s ss y fs s

ps (V gá 15).

P , p q lE1, ys fs sá fs

p y ú s y js j q s l2, p s

s s s s ás ñs . Éss s s

q v ys sps p vs y s, y

y s s pó v

. l v y ppó p pó

s pp s ys ss pvs .

P , sá s s fs lE2. Éss s s ás jóvs

q ps sp y vés -

j s ps v y/ s js

. S ss s s p j q s




99

p lE1 (640 y 1.030 s s spv)83, ss ss s s-

s q s js j ps (3.8 Q/ vss 2.1 Q/).

a f b, s s -qs (pp f-

s) q f s ps . P p, s 90 K/

s ps p s s p lE1 ps s

500 Q/ s ss -qs.

Grá 15: Gss n gr-qs y n br xrn gr pr pr-ón z sbssn, p s vs sbssn y rb- j rnr, ngrss pr np rbj rnr. L Esprnz, 2009


S , l Esp, s ps l1 l2

v. E gá 16 s s q s

ys s s sps (s s s p lE1) ys s s ss

s -qs y x. E s ps s

ss p v s ss p ps s ss -

s. E s p p s s s l Esp

s 2.3 Q/K (104 Q/qq) s p lE1, y 1.9 Q/K (89 Q/qq) s s

p lE2.

83

S , vó s s p lE2 j s ps s s ss ( pó s s vs s s p lE1 qj p 1,5 ss).




100

Grá 16: Bn nó prón z n L Esprnz,sgún pgs grs

És s ó q só s ss y ss s. a

s ss q ñ s q s ps v ó, -

s : ó p só ss qs q

p ss s p (.. pé f,

ps, s), pé ó -

( ss pás q s pss p s vs y

pps q s ó ).

P , ss fs p , p s s vv v ás

ps p s ss js y s -qs q

s s pó, y p v . Es á s

v f s s v q ás ss p (q

s v).

T ss s f s s pf p p v-

ó pó p ás á vó

p ó p vó s v.



101

Tj f ó fs p f (j 2009). Sara Mingorría.



102

S s ps Paf Tá F P-é ( 2009). S

Mingorría.

Mj p s s

j pó p ( 2009).Sara Mingorría.



103

rpó s (x pp i Cw U’j), p p SM Cx, E Es, (j 2010). Caracol Producciones.

rpó s Pá s Cs (x pp i Cw U´j), p p 92fs s-pss V P, Pós, ( 2010). Gerardo Sub Sacul.



105

4. Dssón

4.1. ¿Có s n s ps srr rr s vr-ss nxs s-rs, nós y ógs?

Ds s ps pús s s y s (.. g g-

, 2009), y s s (g Ds r, 2005; SEgE-

Plan, s.f.), ó p s q s p

s vés s ss s fs pss y

ó ps p pó . Ess jvs s p

vés vsó vs s s s f-

s pss, pó p , y pfó -ss xps, s.

SEgEPlan (s.f.), p jp, pvé ps s vs s-p-

ss q y spó y s p-

ó y fs, y s vs s p s ,

y ( v pó s s p-

s s s ó).

D qs f p, s pqñs ps “s f ss s pss vés ss é-

y vó y ”. D , s

q pñ é s pss p vs s s

s s s p f vó fs

pss fs y s. Ts s q ú s

pñs s y ss s s . E ú p-

q s ó á P f p

ss Pr.

S s s j s s

v s s pss, s s vss sps ás á

s p s (.. ss). l q, só s y

s, s, s sps ps .

E ss fs (p p Pr), , s

pv s xps fs pss s p-

ó s s s y s s s s fs s:

só á, s s, s s, s. n xs




107

p p fs. Es p s s pó

ps s pó.

a p s ps js Pr, s

q M y Pr s p f ssó

pás -ós pvs (q s pss p

-q s p qsv p p, s s -

y p ss) q sp s

j pv. ls s f v p, s sá

p ps s s pss Q’q’

s ás y v -.

as, s s fs qs p

s y s q s s ss ps . Q

s s s vés ss ps s ps q

sy s fs, q s pv s ps s -

-ps85 p f s psó pó -

qs (V elPeriódico g, és 29 2009).

E f ps vs p sps ó

p sú s fs js p y ñ só

p. ls js p p p -s, s ps s ss p p -

p . E s s s q, s ss

q s pss xvs (.. vs p

f p -ss y ñ ú), sá ps

, p p s (SEgEPlan, s.f.). P jp,

pp s ps p (inDESa s V P-

) s sps p j f y j

ss js (p jp, p p), v -

s p sp s ps s ss (y s

“ss”) y pv pó p pó -

qs óxs86. P , s ps s s y spvs

p s s s p p s -ss v

p j v s fs s-pss

85 Expsó p f j fs pús s y -ps pv, y q s p és ú s s s q s

jó jó ps y ps .86 ifó j p vsó, vés ss -js p y svó .




108

v s ss ps xs. a s js ñ, qs

é p s ss p p , s p -

j q só s p f . E

v ps p ss js.

4.2. ¿Ps srr? ¿Rspss vnrb?

a q ss ó, s y

2010 (Há a) q s s ss ss

ás fé v, xs fs spss

s s Es.

ls pés v f vs Q1,032,000.00 (2,580 s x 4 QQ/ x 100 Q/qq) f p s ss s p

s py p. ¿D qé sv s sp y

s s Pr s p s? P sps

f : “Lo que debes hacer ahora es ir a contratar a esa gente que perdió su

cosecha para que trabaje en la compañía Maya Níquel ya que muy pronto comen-

zarán a derrumbar ese cerro que se encuentra en Poza Azul II, ellos van a necesitar

65 personas. Allí deben solucionar sus necesidades” (Evs 12, 2010).

l p v fs p s py “s”

p s “f” psps Q14,800,000.00, p fs

p ss s . P , s s fs

sv s q v ás s j .

H s j q psps s s j ó p

p Pr s s s s s s s-

pss sás ss s ps .

ls s , py -

vés (v s) q ó svs, s

s vss s p s v s

y f s spss sss s s.

4.3. ¿Es rr n n?

Es s x (V P) paralelismo disfuncional (gü-

, H 2008) s sss My Q’q’ y

rpú g s xp : ) s




109

f S s Ms, ) () ó -

ñ y p, ) (Cgn Es), ) xó s

, ) s pys és y f) vs s.

as pps pó y ,

s s sp f s p s s,

s s s s q s pp .

ls s pp s psó -

á s ss s pvs y s s vs s p

ss ss, s pss p y ñ s

f p p s.

E s p Maga (2001), q s vú p

s g, s s 8,639.33 K2 (1,235,424.19 -

s) s “p p sv pp ” (iar-

na, 2006: p. 55). S s s s svs ps s s

376 ps f-sss y sss (inE, 2004), /

p 2.3 ás (3.3 s) , s 0.46

á (0.66 s) q p ps / .

S , s ss fs ss pó q s p-

v, s fs s s. Sú iarna (2009) xs 457 ás(653.5 s) s s p pó

q s “ s subuso,” ps ps “ ps-

()” (ibid.: p. 54. Éfss ñ). P , sú s

ás s p Wk y Mó (2008) sp p arbustos-

matorrales y pastos naturales q s ss y p p p-

ó s áss (.. ), s 528 ás (755 s).87

S ss s f ps y js p s y s ps f-

sss y sss, / p 1.2 y 1.4ás (1.7 y 2 s) s s s. D s ,

s p f s js s pó s

ss (s 60% s sp -

vs s) (iarna, 2009), y s v p (-

690 s, 15 s qs) y q x p

s xp (180 s, s 4 s qs) y vss

p ps (Wk y Mó, 2008).

87 Wk y Mó (2008) é y s pss vs s s-s psp pó . C sp p 645 ás.




110

E v P xs s xss (pp -

Cw U’j) q v s ñs s p y s ss y -

svs p. n s pvé v v -

p y q f pss ss y s p qs v. E ss éss, Es s sps

só y p p s as P88, f s s -

s ss s.

E p sss pvs-pvs vs P sá -

s p s pp y q s

v s : r ( v s);

(s y s s). Ess s js s pp-

y , pss s ss ás á ó-pv (as-Fjs et al., 2008:78).

4.4. Esrgs frnn s ns

Hs y s sá s s s

ss sss ss y ss f. as, -

ó j p s ss s

s. E s s s, y s, s ss vy pys s q s p s vs

, y j sv úsq j vs

s p f á.

P , s s s y ppó -

v y ps , s s

ps ó . Cs s, v-

ss y/ p ppó v s ss s ás

sñ ss f x ss.

E q s ss, psó á s ,

p p s -s xp, xá s -

s s p s fs s. a ps s f

vs ss p s s, y s s -

p pó s p pó , p

s p v . l ú j

88 a p rs Pó Ds p C a i ys as s asps Sós y Só a.




111

f ss vs. a s p s s f p

p s ás s (s sú s vss sss

s b M, 2008). P s s qs p

p pó ps s s s y , (s y pssó) p s s pqñs s.

ls js, p s p, ás s ss s p vs

pv-pv, vs p só . ls

js Q’q’ s p f, y ss s pvs y ss-

v (f y ) ó sine qua non p p-

ó s s fs pss v P. Dsf-

, s ps ps s ss, pss y é

fs, q ss s vs q j s js Q’q’ s ps, s s s vss ás

q v pv ( ) pú ( , s s ss,

Es, s).

E y vó s , y ás ú, s -

j y sps q sp s js Q’q’ s s f-

s pss, s q Es en cuenta las necesidades

especiales de la mujer indígena-campesina. P jp, s vs

vs s só sss j ss vs s.

4.5. Tnns fr

E p pv q s ás s g

s ó ó ; p q

-xpó ó. ls vs sps

V P s ss s s s pps

. a s só s q s

pp s v (s s s ss) y -

s ps ó: s ss s f

vs pps s q xs v s , s s

s. aás, pá s y p

Es p s, p ó

p p, y s p p

só s s. ¿U s sv ss

v só g?




112

a s ss v ys, sps sv Es y s

s ss s s s v ás s; s -

p s ss ( -/q) q

sá p sjs js (fs vs pús) y/x-js (fs vs pvs p-s).

l só s s, p s

p ós, s s s v s s

s. C s f, só s q q, p

s q s s y q . Ess s

pvss q s js pp sp. a q f pv

p só ps (vsó s s s s p-

p), p ó, y ú y q só s p ú s ó s.

Cs és p j s v s f

(j v ás p f ),

ps p f q vs s s p -

p p s v ás s. l

s p ,

fs s v ( só s sp p s y pp

vs ) y jóvs ps q p , p s q vv . ls ss s s

(js pvs y ) s s ss q s

s s s (s y vs s j

f ). a p ss fs p

p j s y é, s. Ess ss s

ó s s y sñ ss v-

s s p s ss ps p q s j. ¿Qé ps

s s p ú s s fp x ?

D s ss áss s sss pvs-p-

vs, pfó s ss -xps v só

q s s y s ys s j s ps

v ás ps (s pvs, s

ps p s y y s p s

), s q p p só s. S

pf s s ys s y p




114

4.6. Cprss: Ars Pz r y rr. G1996

Dspés s ñs s as P g,

ú s p s jvs ss s as s aspsSós y Só a. a ps , xs

ps s, só ssv y ps, y -

v s p S ass as, q ps ss s-

fs p “só p y s”,

y psps s. E s sá s vsó s y

pá . P q s s p y s

p s sps:

1. P, s s s , s és -

j s q ps ( p ) s

, sq q s. Ess s s: s y s-

fr (q y s y j , ás, y s s

ss s); s s són (ss xsó,

sf y ó, p qé s s ss y

qé p v, q, y ). E s s s

p s s s s s s-pss,

p s s ps pp pss -ss p y p-xp. E s per se s

s s s, q s sá p s js s q

vv, p ( p , ss

ps -ss -qs s p s ps

vs). Tp s s s s s á p-

.

2. S j ss s s ss ys s,

q p p s s (y -ó s, pó y riC, y Ds r i, y

, y s s ps (p q py),

ss s q p s pj s q vv (y s-

s ). Ts s s Csó P

rpú g y Cv 169 oiT y Dó U-

vs s Ds s Ps is, ,

y pó, s.




115

3. T, ps vés s s s y pó

s s ys, y q pó ys

q s s pó f fs, -

v .

4. Y , ss ys s s s

p s pp p s s s ss. P q y

s p q s js pss y s

s s s y s pss-s, s f s á-

s y pss ás.



117

Rfrns

as-Fjs, a., gs, S., 2006. Perspecvas para la agricultura familiar

campesina de Guatemala en un contexto DR-CAFTA, CongCooP/Ms g/

a S C.

as-Fjs, a., a, F., Dü, J., 2008. Caña de azúcar y palma africana:

combusbles para un nuevo ciclo de acumulación y dominio en Guatemala. is-

Ess as y rs, Có ong y Cpvs (iDEar-

CongCooP).

b g, 2007. Sistema de Cuentas Nacionales 1993 – SCN93 – Año

base 2001. (Aspectos Metodológicos). T i.

b g, 2009. Metodología de compilación de información de las re-

mesas familiares y su relación con las variables macro-económicas en Guatemala.

Dsp : p://www.-ss./ (as: 8-D-2009)

b i Ds (biD), 2002. El acceso a la erra en la agenda

del desarrollo rural. biD, Ws D.C.

b M, 2003. Land policies for growth and poverty reducon. Ws-

D.C.

bks, F., Fk, C Y C. 1995. T kw, vsy,

s ssy. E Ps, C., Mä, g.K., Fk, C., H. C.S Y

Jss, o.(Es.) Biodiversity Conservaon pp. 269-280. Kw a Ps-

s, D, T ns.

bk, P., T. C, i. Dvs y b. Ws (1994). At Risk. Natural Hazards, People’sVulnerability, and Disasters. r, ls y nv Yk.

C, C., 2002- P y s g: Vss p

a Es. P Regional Workshop in Land Issues in Lan

America & Caribbean region. 19-22 My, P, Méx .

Cs, J.C., 1992. Ruch’ojinem Qalewal. 500 Años de Lucha por la Tierra.

Estudios sobre propiedad propiedad rural y reforma agraria en Guatemala. E-

s Csj, g.




118

CnoC, CnP-T, aCPD, FgT, CongCooP, CnSP, 2006. Impacto social en las co-

munidades que han accedido a créditos para la compra de erra vía FONTIERRAS.

g.

Csó Eó p aé l y C (CEPal), 2009. Panorama

Social de América Lana.

Có y v n My, Wq’ Kj. 2010. Bolen de prensa.

Dsp : p://ps.y./_175925. Accedido el 22 de

sepembre de 2010.

C n os Cpss g –CnoC–,

2005. Propuesta de Reforma Agraria Integral . g.

Dü, J., 2008. Cadenas Producvas en el Valle del Polochic (El Estor, Panzós). DED/

iDEar-CongCooP.

Fs-lóp, M.r., v E, J., o, a., Vv, J.l., 2005. M p g-

: Pps p rvó C a M

b y a, SEriE PESA Invesgación, º1, Fao g, g, C.a

Fs-lóp, M.r., 2002. El Culvo de Maíz en Guatemala. Una guía para su

manejo agronómico. iCTa, g.

g Ds r, 2005. a Esé Ds r i-

. Psó sp : p://www.f..///s/

p/s/ps/(1) l pps Ds r.pf (as:

20-J-2009) g, b., as-Fjs, a., gs, S., 2005. Balance de la apli-

cación de la políca agraria del Banco Mundial en Guatemala 1996-2005. iDEar-

CongCooP, g.

g, M., bks, F. y Fk, C. 1993. Indigenous knowledge for biodiversity con-

servaon. a 22:151-156.

g g, 2009. P n Ds r i.

Css p aDri, MoSgUa, ConiC, UnaC-MiC y g g.

Dsp : p://sss.sp../ssw/DDPgPT$Con_naCio-

nal.ViSUalizar?pTiPo=naC&pCoDConSEJo=9999&pgrUPo=D&pCoDigo=JzS

WiiSMMY (as: 30-nv-2009)

g g, 2009. Iniciava de Ley 4084 del Congreso de la Repúbli-

ca de Guatemala: Ley del Sistema Nacional de Desarrollo Rural Integral .




119

g, l., 2009. Tz’aptz’ooqeb, El depojo recurrente al pueblo Q’eqchi’ . aVanC-

So. g.

H, E.a., 2005. Cyv vs: a f s f px

k s. Proceedings of the Naonal Academy of Science, V 102(19), pp. 7043-

7046.

Hvy, D., 2003. The New Imperialism. oxf Uvsy Pss, nv Yk.

H-gé, E., 2007. Territorial Restructuring and the Grounding of Agrarian

Reform: Indigenous Communies, Gold Mining and the World Bank . F Fs

is. USa.

is n Esss –inE–, 2002. Xi Censo Nacional de Población y VIde Habitación (CENSO 2002). g g.

is n Esss –inE–, 2004. Censo Nacional Agropecuario. g-

g.

is n Esss –inE–, 2006. Encuesta Nacional de Condiciones

de Vida – EnCoVi, 2006. g g.

is n Esss –inE–, 2007. Sistema de Cuentas Nacionales

1993 (SCN93). Año Base 2001 (Aspectos Metodológicos). T i. g g.

ls l., r gó, r. o, M. os, g. lóp y J. bñs 1997. E

Us nó v j ss és pó.

E: Sss ss xps PrM 1992. CiMMYT-PrM. g.

M-a J., M g., o’n J., 1998. Wk py f vs s

f f s. Ecological Economics, 26, pp. 277-286.

Mxw, D., W., K., 1998. l f sy: a vw f -

ps, v s. LTC Research paper n. 129. Jy. l T

C, Uvsy f Wss-Ms.

Ps, C., 2006. Te llevaste mis palabras. Efectos psicosociales de la violencia

políca en comunidades del pueblo Q’eqchi’ . ECaP. g.

Pé añ, Ks et al. (2001), Diccionario de Acción Humanitaria y Coope-

ración al Desarrollo, i- H, b.




120

Sf, V. l s Pós (2009). Violencia, etnicidad y erra en Guatema-

la. Fyg Es, g.

S, E., 2000. l Csvó , p y v y,

y sp g: ips p svss. Proar-

Ca/CaPaS/aiD, SUi/UiCn, Fs p Csvó g, T

n Csvy.

S ass as – Saa–, 2008. Memoria de labores 2008. Dsp-

: p://p.s../ (as: 29-v-2009)

S ass as –Saa–, 2009. Memoria de labores 2009. Dsp-

: p://p.s../ (as: 10--2010)

S Pó y Pó –SEgEPlan–, s.f. Franja Transvesal del

Norte. Un corredor de desarrollo. Resumen del Diagnósco y primeras líneas del

plan de desarrollo de la FTN.

Sj, a., & bé, J. a., 2004. Ds . Debates y te-

mas rurales N. 1. S: riMiSP. Dsp : p://www.sp./FC-

K/UsFs/F/s/s/pf/1_s.pf

Sü, P., 2009. SEgEPlan y Maga: ¿Ds fss?. La Hora, vs 6

.

Ss Ms a Tp p S a –

MFWS, 2006. Guatemala. Situación de seguridad alimentaria Mayo 2006. Ds-

p : p://www.fws./s/Ps/g_200604s.pf

21-Sp-2010.

S, l., 2007. El Polochic, zona económica en ciernes. p://www../

Solano, L., 2009. Estudio del desno de la producción de caña de azúcar y palmaafricana y la situación de la producción y el mercado de agrocombusbles en Gua-

temala. Acon Aid Guatemala.

Stocks, A., 2003. The Possibilies for Q’eqchi’ Community Conservaon in Chisec

Municipality, Alta Verapaz, Guatemala. Arculo presentado en la 102a Reunión

Anual de la Asociación Americana de Antropología. Chicago, noviembre 19-23.

Velásquez, H., 2010. Marcos legales sobre la Tierra. Có ong y C-

pvs (CongCooP) Có i p as T.




121

Ws, r., 1999. Resurgimiento Maya en Guatemala. Experiencias Q’eqchi’es.

CirMa, a g.

Wk, K., M, r., 2008. El Potencial de Tierras para la Producción Autosu-

ciente de Maíz en Guatemala, iDEar-CongCooP- oxf. g.

zp, r., gs, S., 2010. Polícas agrícolas y de seguridad alimentaria y nu-

tricional aplicadas en el ámbito municipal . is Ess as y r-

s, Có ong y Cpvs (iDEar-CongCooP) – Cpñ Vs

g.

z, a., C, g., Dvs, b. Ss, K., Ws, P., 2008. r i g-

avs: Wv Hpp is V? Ev

f g, g, n V. World Development V. 37, n.7, pp. 1297–1306. :10.1016/j.wv.2008.11.004

Enrvss rzs

Evs 1. 2009. ivss is Ess as y rs

(iDEar-CongCooP). g, 2009.

Evs 2. 2009. rps -ó 3. Pós, , yy 2009.

Evs 3. 2009. l V P. Pós, , y

y 2009.

Evs 4. 2009. P ppó p CongCooP-

ConCaD. Pós, 2009.

Evs 5. 2009. rps vs -qs. Pós, y

2009.

Evs 6. 2009. l , f C S.

Pás.

Evs 7. 2009. g Cw U’j. Vs .

Pós, j 2009.



123

Anx Móg

E ps s spñ s s s-pss v P s pspv s s-ó,

sv s sss s-ós s-ss s

ss -s s és js s y . Es v-

só -s (v) s p pxs á ás

v q s s ás s-s q

s s s s s y

q f p.

E s ss ss s s s ps s s-ó-

, s s vsó ps s s.

A1.2. E np bs s-óg

C s metabolismo, s ps -

s és pss -qs q v 89.

E s s, é “s” ss vvs, p p

s ss sps90: vs, s y s. ls s s-

pss -ss y s-s ss p , p-

s, sp , s ss ss y svv,

s ss.

Té ps s fondos-ujos ( fund-ow) gs-

r (1971) p xp p metabolismo. D s

, q ss ó p s ps s s

fondo y ujo: ls s fondo s p, p y

pv (q s p áss). ls

s ujo s qs q p s ps, s q s

s ps.

89 U ps q y j s qs q é p s , p s ó s-p. E -s y pss s , pó, sps , ss svv, ss, y s s. E Mssá f p s s: s y s.90

Es superioridad s q s s fs q -f (p jp, p sp, y s ós fs).P ó pó superioridad v s j q .




124

as, psó ps, s fondos (, p y p

) sf s ujos s ujos ss; s ss

y s s. U p s ujos s s pó s

fondos, y p s s ó xs y só ss (V F 7).

Fgr 7: E np bs s-óg

F: gp (2008).

l F 8 s ss ó (sp) f p 100

pss q p sss. E s jp, v

s fondo , y s xps vés

s p ñ (100 pss · 365 s · 24 s/ = 876.000 s/ñ – aHT:

av H T). l ujo s s s, pv-

ó. Cs q s é és

ó s 330.000 MJ (Mjs), s ó s 0,4 MJ/(330.000 MJ / 876.00. s), s , s p

v )91.

91 P p s ó ps s s q s “s s p ps”, ks p p (K p..). U ps s fó (.. Esss Fao) y q s ps p sñ ps pús. S , vs ás j, s ss s v fondo (s y p p) ps ps sss vó y áss s ss.




125

U p aHT (620.000 s/ñ) v sp s ss sós

(.. , , ps), y p s (256.000 s/ñ) s

q s av H Dsp (aHD). Es, só 38%

aHD (98.000 s/añ) s v pó pó -s. a s ó 3,4 MJ/ D q s p ( ujo), p

s inversión ja s p pó y

p ( fondo): s s p s ss

sós. E s s s p xs y

s ss (j v)92.

Fgr 8: Rprsnón -s n ss bó (sp)

nfr pr 100 prsns

F: gp (2008).

l xs úps ss s sss ós s-ós

é ps ps p áss. P jp,

sá ps ás pqñs (.. vs), y s p f

p ás ( ). as, p cómo f

s s, s sv s ps q f (.. vs). Y s

92

S p s p áss, p s . C fondo, p . E s s, s ó s xps s p (.. MJ/á – MJ/).




126

qs por qué f s s, -

s svs s x (.. ). Ess s pspvs

-qvs 93 (todo y parte) s y s sss

sp p (gp, 2004), sp f- s sñ ps pús y s py

ss ps. Es , p jp, q ps p s

ss s s vés y ó p ss -

s j (s todo), s sp

s s fs q p s (s-

parte).

E s p, s p p qé ss horas -

v . C s sv Fig, pó -p j 1.000 js C s s sp p

j js s. Es s s fs

s j s pss. Es p ps ps

s pó, p jp, p (v ) s p

fs ss ós: P jp, v p, p

j s s s 42 s s, -

s s j s 46 s s. S

ps Pib p p p s ss, ss p-

v ss ss s. P ,

s ps v p j, s

p s fs j, y ps vs s

fs ss, v pó, s ,

s.

93 P s jp, s áss, p é p s -, s q s ps sá s s y s x v.




127

Fgr 9: v n rbj rnr n I y Cn

aás, s s v , s

p vs s ss vs ss. S s v

s fs ss ós (.. y ps;

s, só y fs, y s; y svs y ),

ps v (aHT) s -

. P s p s ss ss

ós. P áss s s pss, ps vs

s ss vs ss v--... p

s s ó s p v, ps

v p és p s

v, v s s y .




128

A.1.3. Són s ns prpns

C s , V P s ó

v ss vss y ss pss.

Pós s s ps s v, sá v

9 -s: -ó 3 s p y

s vs s y p ps ó

-. Ess ss -ó 3 á

p v s vsó.

l s ps s s -ó 3, s ó y

s pps vs ss.

Tb 9: Cns r-rgón 3, np Pnzós

Cn Ubón/són Avs prnps Obsrvns

S aPé

S – z rsv bósf Sierra de lasMinas

• a sss- y s v p ó ss.Ps -s p y

• S (p s s).

• Tj p

Ss -j. P q -v s vs , p. aq vv yv

T l S – z rsv

bósf Sierra de lasMinas

• a sss- y p ó ss

• Pys s:pó p y y s

Cpó ii S – z rsv bósf Sierra de lasMinas

• a sss- ás f s

• Py




129


Cpó iii S a sssás

Ds vss , y ps- s s s vs (..Cpó ii)

Cpó i S a sss- ás f s y

E ps -ó .

Cs r b S - rsv bósf Sierra de lasMinas

a sss- ás f s y

T

Cs S

Ms

S – z ú

rsv bósf Sierra de lasMinas

a sss

y p -ó ss

Cs Ts a-ys i

S - l ú rsv bósfSierra de las Minas

a sss- y , fj yfé p ó ss

PCs

P s ñs a sss

M ss s s,

ó p

E ps -ó, pp s s

M P s ñs a sss

M s p-s p

nv s.Ps qs s s-á p s sy vss s

Ts l P s ñs • a sss-

• M sps py

ló S V • Pó psss y - (py vv)

• as ,y j f

T

r S M V Pó psss y - (py vv)




130


P r

V Pó psss y - (py vv)

Cs r V Pó psss y - (py vv)

l Esp V Pó psss y

F Cs- (E rnv Ms,b, S)

V – p ñ ú

E s sj

ls py P-ós, C

V a sss

Pó yk p ó ss

C Ps Pó p ó ss(pv)

P , s s v só s s pps vsó sp s x: p Pós y V

P. P f, ó s ps fó á

y s-ó s s y p:

• Es á

• Eó y fó

• avs ós y sss pvs

C s fó ps v s s s pps s

ss fs q s s s v, y p

, s v psv ( és vs).

bv, ps q és ás y s-ós

s s vs s s s ss -

v. E és pvs, y sss pvs

pss p.




131

) Dgr, ón y p

l T 12 s s s s sss ás s -

s pps y p Pós. E és ás,

psó s s ss p sx y s ps s-

q p s s s p (v gá 17).

Grá 17: Esrr grá ns np Pnzós

C s p T 12, ñ s s s s p-

ps s s sp ñ p s s p,

s s.

E és s, ps v gá 18 q T l, s-

p Cpó ii, ps s ás s pjs s y f-

s sp p p. S , T l ps

s ys fs fs s y js, ps q

s ús s só j q s js s

s.

P, l Esp ps só s q p

s s s Pós.




132

Grá 18: Esr y fbs nv nr. Pbón yr 7 ñs

E gá 19 s pj pó p s Agri-

cultura, caza, silvicultura y pesca sp pó y 7 ñs.

C s p, y s y s s s s -

j s s. E p s s s Pós, s

p p, ps pps p s, p y

q s la pp v á s.

Grá 19: Pbón p n sr grr. Mnp Pnzós

b) Prón gr y sss ssn

D vs ss á (r & T, 2004; as et al., 2008;

Dü, 2008) y fó p j p94, s p-

ps sss pvs ss p ss s s s ss:

94 Es y svó pp, vss pf, ó y ppó s s -ós -s.




133

1. Ds s ñ (M/M);

2. U (M/- -/M)

3. M s fj (M+Fj);

4. ró s p s (a/M),

s (a/-)

5. U fj s p 6-9 ss

(Fj/- -/Fj)

6. Cfé y/

7. U 10 ss v (C/-)

Ps ás vs ps (ás p -

s) s : s vss, pñ, , , s, -

p, , , y, ( ), , s, s

y ps s. ls s s vs pp p

vs (j-) f sss .

l y s s v ps ps s -

, y psó á s s s pvs y pp s -ss xá s s s y ps-

só p s s fs (V é H, 2008; as

et al., 2008).

ls Ts 10 y 11 s s sss pvs ss sú s s-

s ps ss p r & T (2004). aás, s

s sss pvs q p s s pps

vsó. Es p sñ q s s

s s s s sss q s s s .

T s , ps q s s l Esp y

T l p s ss s s Productores con e-

rras temporalmente inundadas y erras no inundables alquiladas y Productores

familiares de cardamomo y/o café spv (v s 10 y 11).

l Cpó ii p s pqñs ps

fs (T 11), p s -

v ss vs s, y sá ps vó v .




134

Tb 10: Sss prvs prsns n np Pnzós (1 pr)

Pqñs prrs rs n v y p s nñs

Sub-sistema

producvo

Productores

quetrabajan

erras no

inundables

Productores

con errastemporalmente

inundadas

Productores

con errastemporalmetnte

inundadas y que

alquilan erras

no inundables

Productores

con errasinundables

y no

inundables

Productores

con errasal pie de las

montañas

La

Esperanza

M/Má x x x x x

M/? x

M/- -/M x x

M + Mps/-

x

M + Fj/

M psM/Fj x

Fj/- -/Fj x x x x x

C x x x x

a/M x x

Cfé x

C

C x

Hs x x x x x

Ps y s x x x x x x

Cs

F: Eó pp s r y T (2004) y j p.

Tb 11: Sss prvs n np Pnzós (2 pr)

Pequeños productores familiares de cardamomo y café

en las montañas

Productores

de cadamomo

y/o café

Productores

de cardamomo

semi-patronales

Productores de

cardamomo y/o café

detrás de la fronteraagrícola

Tierra Linda Concepción II

Míz/Máíz x x x x

Míz/?

Míz/- or -/Míz x

Míz + Mucun

pruriens/-

Míz + Frijol/

Mucun pruriens

x x

Míz/Frijol

Frijol/- o -/Frijol x x x

Chile




135

Pequeños productores familiares de cardamomo y café

en las montañas

Productores

de cadamomo

y/o café

Productores

de cardamomo

semi-patronales

Productores de

cardamomo y/o café

detrás de la fronteraagrícola

Tierra Linda Concepción II

arroz/Míz

Cfé x x x

Crdmomo x x x x x

Cco

Huertos x x

Pollos y gllins x x x x x

Cerdos x

Cle x

F: Eó pp s r y T (2004) y j p.

S s s ss sy s s-

s psv s s V P, ps

q s ss s ssá fs s s -

s p.

Ps q ps s s s ss s, y

áss s pá vs fós pás s -x v-, sp ss xs s -

s fó y x. P , s ss

s s p ss s s xs ás vs

és q svs, p áss s ppss

ós pvs y s s úps fs v (Y, 2003). Sú

s , s ss s p s ps

x s ps pús:

1. Exp s ss sps pss pó v q s s pjs p pó ss x-

ps.

2. Ds vó y x q s p.

3. is s óps vó.

4. Exp s ss q vó v j

ss.

5. C -vó, s vó s vó.




136

Sú s, áss s sss f s s -

ss s p s s, s , qs q

xs pv s y q s s pó q

p s ss ps s s. aás, s páp p pj q s vv p Pós, y V-

P, y ó ss y éx fs pó

ps s .




137

T a b l a 1 2 : E s t a d í s c a s d e m o g r á f c a s d e l a m u n i c i p a l i d a d d e P a n z ó

s ,

d e l a s á r e a s r u r a l e s y u r b a n a

s y d e l a s c o m u n i d a d e s i n v o l u c r a d a s e n l a

i n v e s g a c i ó n ( T i e r r a L i n d a

, C o n c e p c i ó n I I a n d L a E s p e r a n

z a )

Á m b i t o

P o b l a c i ó n / S e c t o r

M u n i c i p i o

P

r o m e d i o

c e n t r o s u r b a n o s

P r o m e d i o

c o m u n i d a d e s r u r a l e s

T i e r r a L i n d a

C o n c e p c i ó n I I

L a E s p e r a n z a

D e m

g r

P b l c ó

( a )

1 0 0 , 0 %

4 , 5 %

0 , 5 %

0 , 3 %

0 , 5 %

1 , 0 %

H m b r e s

5 0 , 5 %

4 8 , 6 %

5 1 , 1 %

4 8 , 8 %

4 7 , 0 %

5 2 , 3 %

M u j e r e s

4 9 , 5 %

5 1 , 4 %

4 8 , 9 %

5 1 , 2 %

5 3 , 0 %

4 7 , 7 %

0 4 ñ s

1 9 , 4 %

1 8 , 7 %

2 0 , 3 %

2 4 , 0 %

1 8 , 2 %

2 2 , 5 %

5 9 ñ s

1 7 , 0 %

1 6 , 8 %

1 6 , 9 %

1 7 , 1 %

1 2 , 7 %

1 7 , 8 %

1 0 1 4 ñ s

1 3 , 6 %

1 3 , 3 %

1 3 , 4 %

1 2 , 4 %

1 5 , 7 %

1 2 , 4 %

1 5 1 9 ñ s

1 0 , 7 %

1 0 , 5 %

1 0 , 9 %

7 , 8 %

1 3 , 6 %

9 , 0 %

2 0 2 4 ñ s

8 , 3 %

8 , 7 %

8 , 5 %

1 0 , 9 %

1 0 , 2 %

9 , 5 %

2 5 2 9 ñ s

6 , 5 %

6 , 6 %

6 , 5 %

6 , 2 %

5 , 1 %

6 , 1 %

3 0 3 4 ñ s

4 , 8 %

5 , 4 %

5 , 0 %

3 , 9 %

6 , 4 %

5 , 0 %

3 5 3 9 ñ s

4 , 1 %

3 , 8 %

3 , 9 %

5 , 4 %

2 , 5 %

3 , 6 %

4 0 4 4 ñ s

3 , 6 %

3 , 3 %

3 , 4 %

4 , 7 %

3 , 4 %

3 , 2 %

4 5 4 9 ñ s

3 , 0 %

3 , 2 %

2 , 8 %

1 , 6 %

2 , 1 %

2 , 5 %

5 0 5 4 ñ s

2 , 6 %

3 , 1 %

2 , 4 %

1 , 6 %

5 , 1 %

2 , 7 %

5 5 5 9 ñ s

1 , 7 %

1 , 8 %

1 , 5 %

1 , 6 %

1 , 7 %

1 , 8 %

6 0 6 4 ñ s

1 , 6 %

1 , 5 %

1 , 6 %

1 , 6 %

1 , 3 %

2 , 3 %

6 5 y m á s

3 , 2 %

3 , 3 %

2 , 8 %

1 , 6 %

2 , 1 %

1 , 8 0 %

H g r e s

n ú m e r d e m e m b r s

6 , 0

5 , 8

6 , 1

5 , 6

5 , 9

5 , 8

P b l

c ó m y r

q u e 7

ñ s

H m b r e s

5 0 , 0 %

4 8 , 7 %

5 0 , 4 %

4 8 , 9 %

4 8 , 1 %

5 1 , 9 %

M u j e r e s

5 0 , 0 %

5 1 , 3 %

4 9 , 6 %

5 1 , 1 %

5 1 , 9 %

4 8 , 1 %




138

Á m b i t o

P o b l a c i ó n / S e c t o r

M u n i c i p i o

P

r o m e d i o

c e n t r o s u r b a n o s

P r o m e d i o

c o m u n i d a d e s r u r a l e s

T i e r r a L i n d a

C o n c e p c i ó n I I

L a E s p e r a n z a

E s c l r d d

n g u

5 6 , 1 %

5 6 , 0 %

6 0 , 4 %

4 0 , 2 %

4 8 , 6 %

5 8 , 4 %

P r e - p r m r

2 , 9 %

3 , 1 %

2 , 4 %

4 , 3 %

4 , 4 %

4 , 5 %

P r m r : g r d s 1 - 3

2 4 , 5 %

2 6 , 0 %

2 4 , 6 %

3 2 , 6 %

3 3 , 3 %

2 0 , 6 %

P r m r : g r d s 4 - 6

1 2 , 6 %

1 0 , 5 %

1 0 , 9 %

1 9 , 6 %

1 3 , 7 %

1 6 , 1 %

S e c u d r : g r d s

1 - 3

2 , 6 %

3 , 0 %

1 , 4 %

2 , 2 %

0 , 0 %

0 , 3 %

S e c u d r : g r d s

4 - 7

1 , 2 %

1 , 2 %

0 , 2 %

1 , 1 %

0 , 0 %

0 , 0 %

E d u c c ó s u p e r r

0 , 2 %

0 , 2 %

0 , 1 %

0 , 0 %

0 , 0 %

0 , 0 %

a l f b e s m

T t l

4 2 , 0 %

4 2 , 3 %

3 7 , 9 %

5 9 , 8 %

5 0 , 8 %

3 7 , 1 %

H m b r e s

5 0 , 6 %

5 2 , 0 %

4 6 , 6 %

7 7 , 8 %

5 6 , 8 %

4 4 , 1 %

M u j e r e s

3 3 , 3 %

3 3 , 1 %

2 8 , 9 %

4 2 , 6 %

4 5 , 3 %

2 9 , 5 %

a c v d d

e c ó m c

a g r c u l t u r , c z , s l v c u l t u r y

p e s c

8 5 , 0 %

8 4 , 9 %

9 3 , 1 %

9 7 , 4 %

1 0 0 , 0 %

9 8 , 5 %

M e r í y c t e r s

0 , 0 %

0 , 0 %

0 , 0 %

0 , 0 %

0 , 0 %

0 , 0 %

M u f c t u r s

1 , 4 %

1 , 2 %

0 , 7 %

0 , 0 %

0 , 0 %

0 , 0 %

E l e c t r c d d , g s y

g u

0 , 3 %

1 , 5 %

0 , 0 %

0 , 0 %

0 , 0 %

0 , 0 %

C s t r u c c ó

1 , 4 %

0 , 8 %

0 , 9 %

0 , 0 %

0 , 0 %

0 , 0 %

C m e r c , r e s t u r t e s y h t e l e s

6 , 0 %

6 , 3 %

2 , 8 %

0 , 0 %

0 , 0 %

0 , 8 %

T r s p . , l m c e m

e t y c m .

1 , 3 %

1 , 8 %

0 , 4 %

0 , 0 %

0 , 0 %

0 , 0 %

i t e r m e d c ó

c e r y

e g c s

0 , 4 %

0 , 3 %

0 , 1 %

0 , 0 %

0 , 0 %

0 , 0 %

a d m s t r c ó p ú b

l c y d e f e s

1 , 0 %

0 , 7 %

0 , 3 %

0 , 0 %

0 , 0 %

0 , 0 %

E d u c c ó

0 , 7 %

0 , 7 %

0 , 3 %

0 , 0 %

0 , 0 %

0 , 0 %

S l u d y t r b j s c l

1 , 8 %

1 , 5 %

0 , 2 %

0 , 0 %

0 , 0 %

0 , 8 %

o r g z c e s e x t r - t e r r t r l e s

0 , 0 %

0 , 0 %

0 , 0 %

0 , 0 %

0 , 0 %

0 , 0 %

a c v d d e s - c l s

c d s

0 , 7 %

0 , 3 %

1 , 2 %

2 , 6 %

0 , 0 %

0 , 0 %




139

Tb 13: Crrzón s ns: Trr Ln, Cnpón II,L Esprnz y Bnr.

T l Cpó ii l Esp b

HiSToria

a Dñ as s

T sp q Pás Cs

Fq Cs- l Esp

T b F ECp.

P s fs

F V F Pá sCs, s -s y s

Vv s.

Dfs -s V

nº fs 26 fs-ss 26 fs-ss 92 fs-ss 62 fs-

ss

¿Có s fó ?

a vés J Dvf F V.

- a vés Cé Tf F Pá sCs.- apy MonaP (Mv- n Ps)

- 20 fs qvv .

-iv p . M- C , fss.

¿Cá sfó -?

1992(36fs)

1976(150 fs)

1972(10 fs)

1965 (16 fs)

¿P qé sfó?

C ay V

E úsq y

C q, f-s vs. Eq spó y yó.

opó s s p Cp.

ró Có Evé 2 ss vé-

s y 1 ó

Có y

EvéSiTUaCiÓn/loCalizaCiÓn

Só Mñ Mñ V V

Pss Á P Á p Cñ-P P

as

C M-p

Pós Pós Pós-Es*(3s)

Es (3 s)

M Pé y T-á (2 s)

Pé y Tá(2 s)

Sp z (30)y Tá (2 s)

(2 30 )

F Px-Es




140

T l Cpó ii l Esp b

Es Es, npfs

Es spá Es Es -

C s Tá*Pés pinDESa

Tá, *Pés pinDESa

Tá F E Cp(Ps)y sv aE Es P- bs

Só -á

Mñ, s Tjsy P vj,-s ss

v

Mñ, s Tjs yP vj, -s ss v

V, sTjs y PVj -s ss v

V, v i

oó

¿Qé s ssq sCoCoDE?

- a v - (Jv úp)- Cs -- Cs is.- ls

- a v -- Cs -- Cs is- ls CoCoDE

- Dvsó 2s (Er y l Esp-)- Cs --Cs is.- ls

- Dss v f.- CsC- Csis

¿Cv s?

n sps.l

n s,CoCoDE só

Cs pss s CoCoDES y a x

Cs spss s CoCoDEy s sps-s.

Cs -ss

Cvs Cvs gps fs Fs

T

Só ls. P- Cv.P

ls. P- Cv.P

E ás (Dv-só ,f fó ñ, ps-s ps)

E ás(f é -, vsjs)

V -ó

FonTiErra Maga inTaFonTiErra

inTaFonTiErra

Tp -

ó

1992-2005 1997-2006 inTa (1976)

FonTiErra (2008-)

inTa (1979)

FonTiErra ¿




141

T l Cpó ii l Esp b

Tp py-s sspps

-aDP: Pyspvs, - y -ConCaD: P-pó -afó:Eó y p-ó js-TaliTaKUMi( ):n -M f p-s: Eó

(s 2 ss)-FonTiErra:H, p y-PvóM

-gobiErno-CoCo-DE: g-Pó óps-TaliTaKUMi( ):n -Mss:ls.-M f p-s

-M f ps - C rj:Cpñs pó ss.-aSCaTED-(C ss ss iés,asó Cpóy assTé Eó yDsp).Cpó

y ss.- Ps T: Ps

o T

T Dsp-

5 C 6.M 8 vs(230 )

4 C(180 )

7 C 20 M,(327 )(y s s

s r- l Esp yl Esp).

9 C 17 M(414 )

T C- pv

8 H S p

Ds.P g( s pps)

n y -

n -

T - s pó

15 H sq Ds 45 (1 C) pp

n ss

¿Có s s-

yó ?

13 (19 M)

vs -1.4 /f (2M/f) - (C f- áy ó vs sp)- J Dv

S pó

- qv sfs, s ss jssú s s-s fq s s.- Cé a-s

1.4-2.8 /f

(2-4 M/f).C f ó q pp q -ó

14 (20 M)

f- s 29s33 fs 402




142

T l Cpó ii l Esp b

Ess pó

- isó j f- ps p-vs pvs,p j sjs y s -ñs (Cy Mp).- nvs v-s p -

ssós(C,, PinFor*)

- isó j f p spvs pvs,p j sjs y s ñs(E C yMp).- nvs v-s p ss ó-

s (,, óps)- Expsó f a(p vss M)

- isó j f p spvs pvs, -p j s js y sñs.- isó p v .

- isó s -j - (Pps p*).- ls s j - P, s ps j p.- ró

p - v.- Cp y p ás

Pspvs

f

- ló p

s y -s.- Hy s- pss -s

- ló

- Cp sy s M-y (v - )

- T

s,> 50% sá sp.

TiPología a sssp vspvs

a sssp vspvs

M-avpv - ()

Tj - (P)

F: Eó pp.




144

Enrvss n prfn

Evss pf fs v

a p vss pvs v P (V as et al., 2008;Dü, 2008; r T, 2004) s s s s-

s pss v: s s-pss (p -

sss, vs s, q s f j s

ps vs, q s s), só,

s -ss (ñ ú, p f, , , s -

s). ongs ( pó s y svss), vss,

s. Es s q s vs pss ss ss ss p -

s vsó ps, ps y f v. l T 14 ps s

s fs v vss y jv ps vs.

Tb 14: Infrns v nrvss

Sector Representante Observaciones Objevos de la entrevista

C-s

rps -ó 3

l -ó 3 s s 9 -s p Pós. l f s

v ss y s vs ó-

T spó p s s -ó; s só, ó y s

sss s ss.aás, s ss s s vsó.

ongs P ppó

Es é j p ppó q p pv y pp-ó s s s sps ppó.

T spó p s s -ó;s só, -ó y s ssss ss aás, s s s s s vsó.

as-

ó

a P-

ós

l p Pós

py xpsó s p-s ñ ú yp f. as-ó y -ss -s y s -s s ús ñs

C p vs -

só sp : xpsó s ps vss vsó s ss ps p és s-ós.

Ds - y - S- assas

l S ass a-s (Saa) s só pú- ss s. E ás j

FonTiErra, sóq v s p-ss ó .

C só ps y f- v, és :s s j y s ss Fon-TiErra




145


D rs Cs-

a, s sá - ps s -s g, y D-

p a Vp s póxfs s

C só ps s s a Vp y v.

Ep s p E Es

ls ps pf s xppp -p E Es.

C p (ó) -s s-ó p.

a-s-1

g - Cw U’j

E 2009, v ssps v ps s, é-s y s. E 2010s s v-s, q s s ñ s ss s s - p p s ss.

C só sspsó v-s 2009, s sps fs pñ.

i pñ P-s ixá

Ps ixá s -pñ q pv sps p f- p p pqñsps fs, q-s v s fs

p pñ. És s sss p f s s s pv-s p s xpsó ss s.

C s vs ss -ss p y s ps s p-ñs ó xpsó s ps y s áss.

i P-ó

És s s psss ás ps g.

C só y s ps s pss s v

rps vs -qs

Té q v -q-s s s, q - s sss p-vs ss p s -s v

T p pxó s sss s s-s p s s v.

ivs-s/ong

Ds vs-s is Ess a-s y rs(iDEar-Con-gCooP)

as a-s ., (2008)

a pf s f- s só v P




146


a i v s Fs-g- y rri

Exp j - ss s

a s ss s pó rs ifó Cs

i v s F USaC

M gp P “Es n Mj y Csvó srss ns TsCs” Csj n- Ás Ps

a s ss s pó rs ifó Cs

E jv ss vss s s (p f-

ó p áss só-s) s ás s-ó-

s ó. aás, s ps s vss T 14, s s s q p pp vsó. Es

p sñ q, v v y s-

s s xs, s y vsó

á, jvs ps ps py. C s

vs, sp pp s s s s p

só s s.

Evss pf pss s

Ess vss jv fó s -

ss s s s s s, y s fs vs

v .

E p, s ó s pss s

vss s s pss v, s s só -

s s és vs vsó.

F, s ó s pss b, Cpó ii, l Esp- y T l s s s ás

s s ppvs.

E ss vss s s pó s pss ss s

só , s s y s s s-

s s. Té, s s pps vs s-

s v v, y . E s vs, s

sy s vss s s s s s

s. Ess s s s pps vs pvs




147

y s s ps. P f, s vss s

vs pvs ás ps, p s -

ss ñ s s s vs s s v . ls -

s s s ás, p s s ss s y p, y s s ss p.

l só 3 ps s pps ss ss vss, s s

spó s s pps vsó. aás, -

fó p s vss, y q

vsó á vés svó pp, s f-

s ó s ps s y s.

b) Metodologías cuantavas

D s s vs p s vs-

ó, s s s-pss V P s

y p pó . P , p

y v, p p, s ss y fs

pó ás ps p pó . P , ss f-

s é ps ss ás ps s ss p p-

ó y pó s s pss (g S,

2005).

Ps q s s p s p vés ss v-

s: s y s, pó s ss (v

F 10). aás, s fs y s s ,

p és svó, p sss, s vs s

y/ ps s (v F 11).




148

Fgr 10: Mrz -nv ss p

F: ap g S (2005).

E és ss p, ps q ps-

ps p, , s vs, sy ss v-

s. Es psps s s ñ p p

ú s :

aHHH

= 8,760 s/ñ · n s

D, aHHH

s av H .

D F 10, p s p s y s

p p s ss sós (, , ps).

D p s, p s vs pó -

(, ó, ss ss y ss) q p

s ás ás y s s ss. E p s sá

s sp p j: s éss, pó s

y ó ss.

Sú Ps et al. (1999), sy s p :

. s xs (.. ps s , s y

s ss, pv , j, s),

. s pspvs s , y

. s ss s.




150

Es s q p s s, s s análisis de los pre-

supuestos de empo y erra (Ps et al., 1999; gp, 2004), vés

s fó s p q p pó

sss, j y -, vs s, -vs ss, s éss, s. as é, s f-

ó sp vs sss, vs -

s, s.

E áss pspss p y s

ás s ss sp s ss s y p

ss s. C vs ás , ss ss p s

f s p só y s ss s, p

s s s á s vs ss s y ssss s ss.

Fgr 12: Rprsnón -s ss s-óg V P




151

D ps s ss s-

s, és s á, ss p ss s

(.. vs) y ss s. l pxó ó p s

q s s s p p ss ps (.. s) q ss sss f. E s s, s

s sss grs s grs y ns, y s vs

srrs pr ss brs.

Es p sñ q só s s spñ

s s sú s s. E s s s s -

s s s sps s ss vs, p

j , y sss-

, pj pó p , s. E s s, só s s y p s sá s

s s jvs áss. as p jp, s qsés á-

ss s s és s, , pssó , s

s ss s s (.. sp pp, sp

, sp p, s s, s), y s -

ps s é s fs s s s j.

P s s – q s ss sss f (x-

pss s vs s s s s y s sss -s ss)– s q s ps s p

ps js ps v , s y . P jp, s

s p ps sps ss s

s p s y p , ps sjs, v-

s ps ss pvs j , s. E

F 12 ps sv q s s (nivel n) sá fs p

vs (nivel n-1), y s v s s f (nivel n+1). S -

s s s, ps s q V P s-á f p s s v, s ps ( p, ñ,

, , ), s s, ás ps p svó

vs, s s, s; s s ps p-

s ss ss s y ss p s pss q s

f.95

95

D s jvs áss, ps s s s p sv qésá ps v p y , ps vs jáqs s s ps, -s, .




152

E áss pspss p y s, p , -

p -s s sss s-ós j s. Es s

sp f s sñ ps pús y s

py s ps s pó. Es, pq s v parte ás ( ) y s todo f p ps

q p s f (s/s vs/s). l -

(todo y parte) p. Es , p jp,

q ps p s ss s s vés

y ó p ss s j -

(s todo), s q s

só p f p spss y s

s p p (s parte).

P , j ps s f vó y p-

só s s s. Es s, ps s

s ppó p . P jp,

p s f p 40% fs jóvenes –s -

, ys s s pp j y

s s p pó – y 60% fs

viejas – s pps, y ó p j -

y sss—.

l, spñ s spñ

s s q f, ps , p jp, ( v

) s v sss s sp p-

p y ú s p p. o p

jp, s ss q s s s p s s

s y q p y

p p ss s (.. s s vjs y p -

s q s s jóvs), s ps v v s v-s s sú ppó s jóvenes y viejos.

E áss pspss p y s vs x-

svs svs p psó y spó ss j s.

ls vs xsvs ss és qué es y qué hace

ss (.. 6 pss, p 2 ás, q p-




153

y fjs, y q p

p ss ss sós, 10% p ,

5% j , y s ssv). ls vs xsvs sá

s ñ ss .

ls vs svs, p , ss és

ó s vs q s. ls vs svs s xps

és js ( v , pó, s fs) p

p . P jp, v p

v pó vs s,

pó vs sss p á s-

s vs. as, p jp, sss s q p ss pss

pvs (ás s , pó fs qs ás, ó, .) á fs pvs (

és pó p sp.

E ps ó y áss s s s s:

1. o fó v s ss p s s s

s y s, vés s s

2. P, s s ss p (“ j”),

p fó s só p . Esp-, s s s v ps y j

j, p s s . aás, fó p

ss s sv p s spss -

ss (p jp, p s s s s

vés s s s s s ps ).

3. l, fó p s p s s s

áss ss ps pps y ps, y s s-

s fs ps s s s s-s.

Ens ss p y s

E s s s v s ss ós:

• Uss p

• Uss s • Cs




154

a ó s xp s ós s:

Mó ss p

Sú gs gww (2000), xs vss ss s - s ss p s pss ss s.

as ss ss s:

• Lss vs szs. ls/s ss/s s -

vs s q pp s ús 6 ss, ú s-

, , p s s.

• Rgsr vs sz. ls/s ss s

s vs ss 15 s .

• Dr nrvs p br. ls/s ss s -

vs q , s q s, y s ssv

vés .

ls ss áss s p s s q p fó s

f y ó s vs s 24/48 s pvs. E s-

vs s é fó s , óy ú ss v.

C s ss vjs y svjs, y s s s

s jvs s y s ss sps.

E s s, s q s s s s s-

pss V p ss p vés ñ q sá

f p s ss ps s vs p-

s: 2 ss , 2-3 ss fj, 1 s . aás,xs s s s s s ás s s

ps vs s s q -

ó p s vs pvs y pvs.

P s, s y p q pó vs vs -

s s s p s vs s q s-

v sss s fs s-pss; sss só

, s é s-. Es s ; v f-

Q’q’.




155

D s jvs ps s vsó y s ss

sps, ss q s registros de acvidades y s diarios de ac-

vidades p s ss p y ss. P

, s p p s ss s vsps, s vés j pv svó pp,

vss y s. Es s q s y ps s:

• nú pss v

• Dó v

• ifó x (ó v, ps, s p-

ss s q s v, s vs ps

ls vs s s s s ss s:

• avs s

• os vs

• Eó

• E

• Tj

E s s pó y p p

ss vs. gs s vss ps s s s, y

s fs v, ss q s js js (ys 9-10 ñs)

pñ y p spv, p s -

p s s éss, s, s. E s p

s ( s q s)

p . as, s ás ss p s

s s sps.

Mó

ls jvs ó s s s s s (a-

sw y v g, 1988 r y gww, 2000): i) s

ss s y , ii) v s vs

, y iii) s q s s s svs s.

E s s, s áss spv s sss s s-

s p s s y s. l, s p fós s ss sps:




156

• Pó vs, y s-ps

• T s v

• Us ss (fs, pss, s, ss)

• P s ss

• Có j

• ró s js s

• Ds pó (-s, , )

• P v s vs

• Ppó ps pvs (s, ongs,

s)• Cés, pss y sss

Mó s

l ó fó p s ss s s

ss s, ás p psó

s spss, só f sp v s f-

ó.

P s v, s ps vs s s s,

q spés s fó s s q s

spss s js f ( s ss) sv s

spss s js.

ls s s s pps s p v-

js vs s. P , s ss ás ps

psps f s: ó js p s s,p y p. ls ss ó s p s s -

s s s ó . P , s p

s s p p s ss p y .

E s, vés pó s ss p y

s, s p fó s s ss sps:




157

. Es á

. Dsó p s s

. Ps s s

v. Fjs ss s (fs, s)

v. Pó vs p -s y s,

v. as éss

v. Fjs

P f, s s ps ss, p p

y p . a p s ps s s ii),

iii), iv), v) y vii), y j s ps s s i), ii), vi) y vii).

Ess ss q fó s ss p

s s s p áss. P , s -

s s és pvs p ó y vó

fó . l T 15 ps s ss vs-

ó s y fó vés .

Tb 15: Més prpvs nfrón bn prr s

is ifó

Cs s Uó p s vs s

Mó ss p nú pss vDó vFifó x

T ss p FDó s pssUó p

S vavs s

Calendarios anuales

l fó s s s s ó s vss s -

pss s, y sá s s

y s ss p s s s s s

ss só p s s .




158

ls s pv fó s ó p s v-

s, ps s ps y j -

j vés ñ. Es s q s s fó p

s s ss p, p s s vs ó ss p s.

Taller de usos del empo

1. “E j” s s, ppv, s-

vs p, p j

2. E s ó s :

3. S jó q ps ó (s

sp s s ).

4. S vs s p

s q y s s s vs (s

s, ps s, só ss s, s)

5. S pó s/s pps s vs q -

, v q s y qé , y s ssv s

.

S j v p s/s pps s p sp-

.

Cuesonario de usos del empo y del suelo

Dó pó y s s

C s , s s ó s: b,

Cpó ii, l Esp y T l.

Bnr y L Esprnz sá s v, y ss vs pps

s j s ps p y pó

y p . Cnpón II y Trr Ln s s,

rsv bósf S s Ms. Ess

s s s pó vs sss

v y s pys s.




159

E s p, s p s s s s s

pó ss ps fs ( és s-

s).

Sú s só s vs p s vsó, -

ó s ss f-

ss p s s. as s sps s q

s ss s s és ss p y

s s s fs, s pss fó , s

pss ó , ó á, ppó

ps pvs ps ss -

y ongs, y ó (V F 13), (M, 2009)96. P

, vsó s q s ps sá sp p .

E s s, Ws (1999) ss q s s -

Q’eqchi’ . S s s s , á q -

. aás, ó Q’eqchi’ p é (üs-

) s , y s xó

; q ó s s s p é.

a ps s ps y s s, ésú j v f ó y s -

vs s s (v é H, 2008). P jp, p

s s q s pys s (.. -

, ps p, ps , vs s) s sss

-s j, p p sp

p j . P , f ó -

p y s s ss, q

só s y/ y p .

P s v – s ss s ss p

y s s p s s– s s s s

ps fs, p ó pó, -

ó ñ s y ó ps, p

áss s s s y s.

96 E j S M (2009) s só s py. E s j, SM ps s s ss vó s s-ó

s pss. Esp, s s pss V P.aás, y ñ s fs xs q s s p s- v x g y v, áss ss s s.




160

Fgr 13: Dnón s pgs gr

F: M (2009).

Mó, s, ps q:

l áss q s p s s s-p-

ss V P vés s ó-s s ,

s j s q s

ss pv-pv. E és ss p y s, s

s s s q ú s q s ss. E s

ss q s , pó p s s s (s p y s

vs s ss).

1.- ls ps s v s f p s s

á, y p s sss pvs-pvs ps.

2.- l ó pv-pv s s, v s v -

p .

3.- a s fs s j, ps p q s s Q’q’

V P s f s s ss s:

) s s ps ó (ó) s; ) qé f

pp y qé s (q, ps, Es);

) ó s fó y á s s s ( , x s

, fs ss s); v) s ó v s; y

v) p sss pvs-pvs ss (V F 14).

F s sv y p , vs fs s-s y vs vss s v ( V P,




161

p) q s s ss s s, y s

ó ó-p p, ss p

s ss pss s x.

Fgr 14: Dnón s srgs prvs y rprvs grs y ns

Só s

Sú xp só , áss s s

, y s s pó f. l T 16 p-

s fó s s y á ñ s. ls

s vss f ss p s

ss f pps p s pss s.

Tb 16: Núr fs y ñ sr pr ns ss p y s

Comunidad No. de familiasTamaño de la

muestra

Nivel de

conanza

Intervalo de

conanza

T l 25 11 95% 22,5%

Cpó ii 26 13 95% 17,2%

l Esp 92 37 95% 12,5%

b 62 28 95% 13,8%




162

S s vs s T l y Cpó ii

s ssfs, s sv q xs f s -

s: ls sps vs s y sjs, s ñ s

fs y s vs s s.

Denición de pologías de hogar

E ps p s s ss ps -

s vs q s ps -

. C s ó , y p s s pps

fs pó, y v s pps ss p s-

ó (y s p, pv, s).

l ó s ps p s vs s p s-

ó (.. s vs ss p áss ss ps). S

á áss fs ( , s, s),

s vs ss s ss, y s é s ps -

s.

P s vs s, s vs ss s p- s s és QUÉ vs y CÓMo s .

P jp, f v sp (QUÉ), y s

p , fs y s -

ss, y s s pás, p

q pv (CÓMo).

l T 17 s s vs ss q s a) s

á s s, b) ss s p s s

(ss s), y c) ppó s s j y s.

ls vs ás s ñ y ó p-

(s ps s s ). E

s ss s, s s ps vs, s p ps

qué vs y s s cómo q . P

jp, f v sp (qué), y

pv (cómo). Es ú v pó

p sp, q sá p ó fs




163

s s ss s y p j , -

ó ó p, s s. Té s

vs q s ppó s s j y

s, y s q j j .

a p s p vs s ó ó psv

s ss, p , s vs ó

y s j ó xpó s v j

s (j v). D s , s qs j

vs , p s s s ó áss ss ps

pps y ps

E áss ss ps pps sá -

s j s, qs ss (v-

s) q y ás s v. E s ps, s

j fs sys q xpq v s s97.

Tb 17: vrbs sns pr náss pnns prnps y grpns

Balandra Concepción

II

La

Esperanza

Tierra

Linda

Ms

Mjs j

Hs j

Tp sss

Tp s vs s

Tp j

Sp pp

Sp p vs

Pv p vsPj pó p v p. vs

Sp p s

Pv p s

97 P , s s s ss ps sfó y ó. P p- s s v s vs svó () j v só. P v s p svó sá s vs v. C s s , p v, j s 0 y svó s-

á 1. E ps ó ss sf j s p q só . P xs vss és. E s s, s p p s f: (x+), x s v “sf” i = 1, 2, 3, 4.




164

Pj pó p v p. s

Sp fj p vs

Pv fj p vs

Pj pó fj p v p. vs

Sp fj p s

Pv fj p s

Pj pó fj p v p. s

Sp a

iss j

iss

gs y ps

Cs

gss s p j

n: ls vs s f s q s sv spés áss v.l, s s vs s, p f áss ps p-ps y ps.

Valle Del Polochic y Conflictos Agrarios

Documents

Transcript of Valle Del Polochic y Conflictos Agrarios