W B’aqtun, O K’atun, Y Tun,e Winaq, I Q’ij, u Tijax, toj Paxil.

Guatemala, 30 de marzo de 2009

I q

La traducción, edición e impresión se financió con fondos del Gobierno de Guatemala, a través del Fondo de Desarrollo Indígena Guatemalteco, FODIGUA.

Para difundir las leyes en los idiomas mayas, se autoriza la reproducción total o parcial de la presente edición, a condición de citar la fuente.

La estela de la página anterior indica la fecha de inicio y lugar de la impresión de este libro. Las fechas están indicadas en K'iche' y Castellano.

Etz toj Paxil – Impreso en Guatemala

Nota:

Con la presente publicación el Estado de Guatemala inicia la utilización de idiomas mayas en la Oficina Nacional de Servicio Civil, para cumplir la Ley de Idiomas Nacionales. Esta versión es para su mejora continua. Cualquier diferencia de interpretación, consultar la versión en español.

Kawb’il Kyi’jTaq’unalb’in Qtanam

TU’JIL KAWB’IL 63-88TU’N K’LOJ B’INCHKAWB’ILTE QTANAM PAXIL

Ttxolil Kawb’il Kyi’jTaq’unalb’in Qtanam

TU’JIL KAWB’IL 1220-88TU’N K’LOJ B’INCHKAWB’ILTE QTANAM PAXIL

Ley de Clases Pasivas Civiles del EstadoDecreto 63-88 Del congreso De la república

y su ReglamentoacuerDo gubernativo 1220-88

En Idioma Mam

Paxil - Guatemala 2009

Primera edición, 30 marzo de 2009

Choltun: W 1 O 2 Y 3 e 4 I 5 A 1,362 días del 13 B'aqtun, 21 de diciembre de 2012

Cholq'ij: u q

Traductores: Mam, alonso Rodrigo aguilón Crisóstomo Kaqchikel, Pakal B'alam Rodríguez Guaján K'iche', Obispo Pablo Puac Puac Q'eqchi', Agustín Pelicó Pérez

Editorial: Maya' Wuj, editorialmayawuj@yahoo.com Diagramación: Nelson Chicol Portada: Douglas Franco Ixcot Impresión: Nawal Wuj S.A. Fuentes TrueType: © Números Mayas y glifos del Cholq'ij, Editorial Maya' Wuj Fuente de texto: Calibri modificado por Editorial Maya' Wuj

ONSECOficina Nacional de Servicio CivilDirección 13 Calle, 6-77, zona 1,

Edificio PanamericanaTeléfono: 2321 4800

FODIGUAFondo de Desarrollo Indígena Guatemalteco

Dirección Ruta 6 8-19, zona 4Teléfono: 2412 1700

K’utojQ’uMab’il tQaNil ....................................................................... o 9KaWb’il KYi’j taQ’uNalb’iN QtaNaM 63-88 .......................... Q 11Tu’njo: ............................................................................................ W 12KaWb’il KYi’j taQ’uNalb’iN QtaNaM .................................... E 13TNEJIL TQIKY’Qe Chojb’il .................................................................................... E 13TKAB’ TQIKY’Tpwaqb’il Chojb’il Mojb’il ............................................................ O 19TOXIN TQIKY’Qe Kanb’itz .................................................................................. q e 23TKYAJIN TQIKY’Ttxolil Ka’yb’il Ti’j Aq’untl ......................................................... q i 28TJWE’YIN TQIKY’Takpib’il, Txolb’inte Ex Yupb’il Etzb’il........................................ q E 33TQAQIN TQIKY’Qe Ky’eyb’il ................................................................................. q T 35TWUQIN TQIKY’Junjun Wiq Ttxolil Ex Tz’aqtzb’il .............................................. q Y 36TWAJXAQIN TQIKY’Junjun Kawb’il Noq Toj Ch’in Amb’il. ....................................... w P 40tu’jil KaWb’il tu’N tNEjENEl QtaNaM 1220-88 ................ w e 43Tu’njo ............................................................................................ w e 43tziYb’il Ex toKlEN ttxolil KaWb’il KYi’j taQ’uNalb’iN QtaNaM. ............................................................ w r 44TNEJIL TQIKY’Tumil Tqanil .................................................................................. w r 44TKAB’ TQIKY’Qe Chojb’il ................................................................................... w t 45TOXIN TQIKY’Pwaq ............................................................................................ w o 49TKYAJIN TQIKY’Etzb’il ........................................................................................... w Q 51TJWE’YIN TQIKY’Ttxolil Iq’b’il Ti’j Aq’untl ............................................................ w W 52

TQAQIN TQIKY’Takb’il Ex B’ajsb’il Chojb’il ......................................................... w E 53TWAJXAQIN TQIKY’Junjuntl Tz’aqtzb’il Kawb’il .......................................................... e q 61B’ELAJ TQIKY’Junjuntl Tumil Noq Ch’in Kyqan Ex Mankb’il. .......................... e t 65K’loj Yol .................................................................................... e u 67

YEK’b’il ttxolil u’j:

Tu’n tel qniky’ ti’j tyol tu’jil Kawb’il Kyi’j Taq’unalb’in Qtanam, nej kkanetil nuk’b’inte ti’chaq tb’i tyol toj k’utoj, tyol kawb’il ex txilen ttxolil ti’j junjun wiq ti’chaq, tu’ntza tel tx’ole toj qnab’il.

9 9

Q’uMab’il tQaNil

Tu’n tb’ant twitz taq’un Tnejenel Qtanam Álvaro Colom Caballeros, tze’n mo tza’n tku’x toj Nuk’b’il Taq’un, ja’tzan tz’ib’inkux tq’uqb’il aq’untl lu’: “Tu’n txi ojtzqet ex tu’n tkub’ nimit kyxim ex kynab’il qxjalil maya, ja’tzan tkyaqil aq’untl tu’n tok kyipumal kykyaqil kyanq’ib’il qtanam ex atza tumil ex kyxim qxjalil tib’aj Qtxu Tx’otx’, nimxix kyajb’in ja’lo te joyb’il tch’iyb’il junjun tnam toj qtanam” Ex tu’n kyxi aq’unet aq’untl nchi kyq’um’an kawb’il o chi oktz ttziyin Qtanam te ka’yb’il ex nimil kyoklen qxjalil toj Qtanam, aqe kawb’il lu’: Tu’jil Kawb’il Ti’j Kyoklen Qxjalil Twitz Tx’otx’ Io (169) etz tu’n Nuk’b’il Kye Tanmib’il Ti’j Aq’untl (NTTA = OIT) ex, Tu’jil Kawb’il Kyi’j “Qe Kyyol Qxjalil Nchiyolajtz toj Qtanam” O-tPe (19-2003) etz q’o’n tu’n K’loj B’inchkawb’il toj Qtanam.

Tu’ntzan tb’ant aq’untl ti’j tkyaqil ntq’uma’n pk’ojyol nejne twitzjo lu’, a Tja Aq’untl ti’j Kyaq’un Xjal ex K’lojb’il Aq’unal Tpwaq Kych’iyb’il Qxjalil toj Qtanam, ma kub’ kymojin aq’untl tu’n kykub’ tz’ib’it ex tu’n kyex chitpit qe tu’jb’il Kawb’il Kyi’j Taq’unalb’in Qtanam ex Ttxolil, kyojqe nimaq yol Kaqchikel, K’iche’, Mam ex Q’eqchi’.

Taq’un Tja Aq’untl Ti’j Kyaq’un Xjal Twitz Qtanam, tu’n txi ttaq’pon Tu’jil Kawb’il Kyi’j Taq’unalb’in QTanam e e - r i (63-88), etz tq’o’n K’loj B’inchkawb’il ex Ttxolil tu’n Tnejenel QTanam toj tu’jil tkawb’il 1220-88.

Atzan tu’jb’il kawb’il lu’, jun mojb’il tu’n kyokin Kyyol Qxjalil Maya, tu’ntza a K’lojb’il Aq’unal Tpwaqb’il Kych’iy Qxjalil toj Qtanam ex Tja Aq’untl ti’j Kyaq’un Xjal, nchi mojin, nchi onin ex nchi aq’unan ti’chaq kych’iy Kyyol ex kyanq’ib’il Qxjalil.

100

O’kxsin ttenjo,

Paxil, toxin txjawil ab’q’i 2009.

Marcotulio Meoño RamírezTnejenel Tja Aq'untl Ti'j

Kyaq'un Xjal Twitz QtanamONSEC

Guadalupe Zamora LópezTnejenel K'lojb'il Aq'unal Tpwqab'il

Kych'iy Qxjalil toj Qtanam, FODIGUA

Etz q’o’n toj Aq’pil Tqanil toj Tu’jmaj Tniky’aj Abya Yala, toj wuq tajlal q’ij * toj tjunlajin txjawil ab’q’i 1998.

KAWB’IL KYI’J TAQ’UNALB’IN QTANAM 63-88*

Tu'n K'loj B'inchkawb'il te Qtanam Paxil.

Tu’njo:Ikyxjo tze'n mo tz'an nkyq'uma'n ttxolil kawb'il ate'kux toj Ttxuyil Tkawb'l Qtanam, qa il ti'j tu'n tka'yin Nuk'b'il Tkawb'il Qtanam ti'j tchwinqil xjal, jaxjal ex tu'n tka'yit tten tpwaq ka'yb'il ti'j tchwinqil tnam ex tu'n taq'unet tojxix tumil;

Tu’njo:Ajo nuk'b'inte ila' wiq chojb'il kyi'j taq'unalb'in Qtanam, mya'xix b'a'n nuk'b'inte, junjun ab'q'i njaw tajlal pwaq tu'n tex chjet kye taq'unalb'in qtanam, qa kukxi tten, mlay tz'el kanin tpwaq qtanam te chojb'ilte ti'chaq chojb'il tziyin q'o'nx kye taq'unalb'in qtanam ex ponla jun amb'il ja'tzan mlay chjetl jni' chojb'il kye taq'unalb'in qtanam;

Tu’njo:Atzan tkab' k'lojyol toj Jwe'k'al kyajlal totx'il Ttxuyil Tkawb'il Qtanam, ka'yinkub' ti'j qa chq'al tu'n tkub' ka'yit ex tu'n tjaw q'iyit tajlal jni' chojb'il in ex kye taq'unalb'in qtanam ti'j chojb'il aq'unalb'in, junjuntl wiq chojb'il ex chojb'il meb'ayil kye aq'unal te qtanam, namx tkub' ka'yit, tu'ntzan ja'la ilxix ti'j tu'n kykub' ka'yil tze'nkux ntq'uman tkawb'il qtanam;

11 !

Tu’njo:Tu'n tkyaqil tqanil ma b'aj chiky'b'it nej, il ti'j tu'n tkub' ka'yit ti'j ex tu'n tkub' nuk'etjo chojb'il in ex kye taq'unalb'in qtanam, tze'nx tten tpwaqb'il qtanam ex alkyechaq wiqil chojb'il q'o'nx tu'n Tkawb'il QTanam kye aq'unal nchi ex toj aq'untl aj tpon tzqet amb'il ti'j aq'untl kyu'n.

Tu’ntzan;Tze'nkux ntq'umana jwe'k'al wuqlaj (157), wajxaqk'al junlaj (171) toj ttechtz'ib' a), junlajk'al wuqlaj ex kab'lajk'al totx'il Ttxuyil Tkawb'il Paxil,

In etz Tq’o’n:

12"

B’a’n txi ka’yb’aj jwe’ka’l b’elaj ex jwe’k’al wuqlajaj totx’il Ttxuyil Tkawb’il 1. Qtanam; ex b’elajlaj totx’il kawb’il lu’.B'a'n txi ka'yb'aj tkyajin totx'il Kawb'il Ti'j Kyaq'un Xjal, ex tnejil ex tkyajin 2. totx'il Ttxolil Kawb'il Ti'j Kyaq'un Xjal.

KAWB’IL KYI’J TAQ’UNALB’IN QTANAM

TNEJIL TQIKY’QE CHOJB’IL

1 TOTx'IL. Txilen Kawb'il

Tuk'iljo kawb'il lu'n nkub' nuk'et kyi'j chojb'il in ex kye mo kye tk'mol taq'unalb'in qtanam, tze'nkux nkyq'uma'n wuqk'al kyaj (144), wuqk'al jwe' (145) ex wuqk'al qaq (146) totx'il Ttxuyil Tkawb'il Qtanam, aqe aq'unal nchi q'o'n mo ma chi aq'unan toj K'loj B'inchkawb'il, K'loj Ajkawil ex K'loj Aq'pil Kawb'il toj qtanam Paxil. Aqe aq'unal kye K'lojb'il Kykawb'inx Kyib' ex Kyq'ob', Kye Kawb'il ti'j Ttxuyil Tkawb'il Qtanam, Oxkawb'il Ti'j Sk'ob'il ex kye aq'unal noq tu'jil kyq'ij kyaq'un q'in kyoj kykyaqil k'lojb'il ma chi b'aj q'umet qa kyaj ex qe minti' jun kawb'il kyeku, ja'ku tz'okin Kawb'il lu' kyu'n exjo Ttxolil, noq q ama chi okx tojo ttxolil lu', mlay chi exl, qatzan qa kyaj tu'n tex kyi'n kyib' aj namtaq tpon ti'chaq nqanajtz tu'n kykanb'in ti'j chojb'il1.

2 TOTx'IL2. Qe xjal taq'unal Qtanam.

Tu'n txi aq'unetjo kawb'il lu', qe xjal taq'unal qtanam aqe nchi aq'unan ex tajkawil qtanam ate'kx toj toj K'loj B'inchkawb'il, K'loj Ajkawil, K'loj Aq'pil Kawb'il, Qe K'lojb'il Kykawb'inx Kyib' ex Kyq'ob', toj Kawb'il ti'j Ttxuyil Tkawb'il Qtanam, Oxkawb'il Ti'j Sk'ob'il exqe aq'unal noq tu'jil kyq'ij kyaq'un q'in mo noq alkye juntl ttxolil ja'tzan ntq'umana tu'n taq'unan ex tu'n tex chjet tuk'il tpwaq qtanam mo tuk'il tpwaq junjun

13 #

Ok tz'aqsin tze'n ta' tya toj kawb'il ja'lin, tze'nkux ntq'uma'n tenjil totx'il 3. tu'jil Kawb'il kyu'n K'loj B'inchkawb'il te Qanam. 40-93, etz q'o'n toj Tu'jmaj Tniky'aj Abya Yala toj ox q'ij tajlal tkab'lajin txjawil ab'q'i 1,993.B'a'n txi ilb'aj kab'lajk'al laj tajlal toxtx'il Ttxuyil Tkawb'il Qtanam, kyajlajk'al 4. kyajlaj totx'il Kawb'il Ti'j Kyaq'un Xjal ex junk'al b'elaj totx'il Kawb'il Chojb'il Kyaq'un Taq'unal Qtanam.

k'lojb'il nuk'b'inte tten tkawb'il qtanam ex nq'o'n tchojb'il tu'n tchmet tpwaq jun ch'uq ajchojil kyi'j taq'unalb'in qtanam, ex minti' o tz'el toj taq'un tu'n tpaj til tze'nkux ntq'uma'n kawb'il3.

Mina nchi oksin tojo kawb'il lu' aqe aq'unal ate'kx tjaw kykawb'il ÿpint4.

3 TOTx'IL. Tponle.

Aqe taq'unal qtanam ex qe kyk'mol nchi tq'uma'n kawb'il lu', ok kchi kk'wel klon ex ok elex chojb'il kye b'antlin ti'j toj kawb'il lu' tu'n:

Aj tetz toj aq'untl.1.

Tu'n tzakaj twinaqil aq'unal.2.

Tu'n Kyimin.3.

4 TOTx'IL. Qe chojb'il.

Aqe wiq chojb'il nchi ex q'oyit tze'nkux ntq'uma'n kawb'il aqe lu':

Chojb'il ti'j aq'unab'in.a)

Chojb'il tu'n tzakaj twinaqil aq'unalb)

Chojb'il tu'n qa ma kyim kychmil mo kyxu'jil.c)

Ex ma chi kyij k'wal toj meb'ayil.d)

Te mojb'il kye manb'aj te aq'unal.e)

Te mojb'il kye tzikyb'aj, itz'inb'aj chmanb'aj, kye kyk'wal qtziky f) muÿqe mo tu'n tzakaj toj kywinaqil, qa ate'k te tk'ach aq'unal aj tkyim, q'o'n toj tka'yb'il kawb'il.

Tze'n qe techtz'ib' e) ex f) tojo totx'il lu', ok elex mojb'il kye tz'enkux txolb'inkye, me qa minti' mujb'il tu'n kawb'il, jun tuk'il txu'jil mo tchmil itz'x mo qe tk'wal mu'ÿqex mo tzakajqe.

14$

B'a'n txi ka'yb'aj kab'k'al kab' totx'il kawb'il lu' ex kab'ak'al ox toj ttxolil 5. kawb'il lu'.B'a'n txi ka'yb'aj kab'k'al kab' totx'il kawb'il lu' ex kab'ak'al ox toj ttxolil 6. kawb'il lu'.

5 TOTx'IL. Chojb'il ti'j aq'unab'in.

At kyoklen xjal ochi b'aj aq'unan ti'j chojb'il aq'unab'in qa:

Aj tel ti'n tib' aq'unal ti'j taq'un qa:1.

Qa otaq b'ant winqin mo junk'al ab'q'i taq'unan tuk'il tkawb'il a) qtanam, noqx jte' tab'q'i;

Qa ma japon kanin kab'k'al laj tab'q'i aq'unal ex qa o tz'aq'unan b) laj ab'q'i toj aq'untl.

Aj tel q'in aq'unal ti'j taq'un:2.

Aqe aq'unal aj kyel toj oxk'al jwe' tajlal kyab'q'i ex qa otaq b'ant laj ab'q'i kyten toj aq'untl ex q ama chi chojin tu'n tch'iy tpwaq chojb'il mojb'il kye aq'unal.

6 TOTx'IL. Chojb'il tu'n tzakaj twinaqil aq'unal.

Aqe xjal taq'unal qtanam, at kyoklen ti'j jun chojb'ilkye qa ma chi ky'ixb'e qa ma tz'ok jun tzakaj toj kyxmilal, qa nchi k'ulb'in il tze'n ntq'uma'n kawb'il lu'. Tu'ntzan txi aq'unet kawb'il toj tumil, jun aq'unal tzakaj twinaqil, qa mlay b'ant tu'n taq'unan xjal toj taq'un tu'n il ok tz'aq toj tchwinqil te jun majx tu'n jun iÿk'aj, yab'il ti'j twinaqil mo toj tnab'il xjal, ex qa mya' tu'nxtib' mo ax ti'j tze'nkux ntq'uma'n kawb'il5.

Atzan chojb'il lu', ok elex q'oyit te aq'unal toj junjun tnej amb'il, kkyaqiljo xjal at chojb'il in ex kye tu'n tzakaj kywinaqil, ok kchi kyjel tjaq' kawb'il ttxolil ka'yb'il kyi'j qa ja'ku wa'naj kywinaqil toj junjun tnej amb'il tuk'il tu'jil tten kyxmilal tu'n Jaq'anb'il Kyi'j Aq'unal.

7 TOTx'IL. Q'umab'il tzakaj twinaqil aq'unal.

Atzan tzakaj toj twinaqil jun aq'unal ntq'uma'n totx'il nejne twitz lu', il ti'j tu'n tok ka'yin ex tu'nxix tel tniky'tzajil txilen, jni' taq'b'il ex txqantl tq'ancha'lb'il, jtoje ttzajlin xkye, ex qa ja'ku b'ant tokx juntl majl toj aq'untl. Qa at toklen aq'unal ti'j chojb'il tu'n tzakaj toj twinaqil ex tu'n ikyjo minlay b'ant taq'unan tojxix tumil, b'e'x kelel q'iyit ti'j aq'untl, ok'xsin qa tokx toj ntq'uma'n juntl totx'il lipchitz6.

15 %

B'a'n txi ka'yb'aj kab'ka'l ox totx'il ttxolil kawb'il lu'.7. B'a'n txi ka'yb'aj techtz'ib' b) toj junk'al laj totx'il ttxolil kawb'il lu'.8.

8 TOTx'IL. Ti'chaq nqanajtz ti'j.

Qa ma tz'okx tqanin jun aq'unal chojb'il tu'n tzakaj twinaqil, aqe tajkawiljo ti'j, tuk'iljo tqanil pon tu'n Jaq'anb'il Kyi'j Aq'unal, ok kxe'l kyjayo'n jun aq'untl ja'tumil b'a'n tu'n ttena aq'unal tuk'ijo tzakaj toj tnab'il, txmilal mo tna'b'aj, txnaq'tzb'in ex ti'chaq aq'untl ja'tumil o tziky'a ex ajo chojb'il twi' tk'u'j kyinxjo tze'n ja'taq tumil in aq'unanataq, minlay b'ant tu'n tku'tz laq'e. Tej lu' ok okex tqanin tziyb'il tu'n Tja Aq'untl ti'j Kyaq'j Xjal Twitz Qtanam Paxil, qatzan qa mina xb'ant noq ti'qu'niljo, aqe ajkawil kchi xe'l q'o'nte jun tu'jil tqanil ti'tzan qu'nil in iky'x q'oyit toj juntl aq'unl ex kxe'l mujb'it tuk'il tu'jil qanb'il chojb'il te aq'unal tu'n tzakaj twinaqil.

Atzan tku'x toj totx'il lu', minlay tz'okin kye aq'unal a nchi etz tq'uma'n Jaq'anb'il Kyi'j Aq'unal, qa minlay b'ant tmeltz'aj toj aq'untl ex mix toj juntl aq'untl.

9 TOTx'IL. Ilb'il tzakaj twinaqil jun aq'unal.

A Tja Aq'untl ti'j kyaq'un xjal twitz qtanam, ja'ku tz'ok tq'o'n jun ilb'il ti'j tzakaj toj twinaqil jun aq'unal tuk'il tkyaqil aq'unab'il ktzajil kyq'uma'n ex qa nb'ant aq'untl tu'n ja'tumil in aq'unana, tu'ntzan txi b'inchitjo aq'untl lu', b'a'n tu'nxix kymojin kykyaqil qe tq'ob' tnuk'b'il tkawb'il qtanam ti'j ex qe k'lojb'il kykawinx kyib'7.

10 TOTx'IL. Tzakaj twinaqil jun aq'untl tu'n il.

Tu'n tex chojb'il tzakaj te jun aq'unal, minti' tu'n tqanajtz jte' amb'il otz'aq'unan qa noq jun il xtk'ulb'in toj aq'unt; o'kqex tu'jil tqanil il tu'n tokx tq'o'n, jtoje tb'ajlin il ex qa toktaq te taq'unal qtanam te ikyjo, qa tzuntaq nchojin k'ub'il mojb'il kye taq'unalb'in qtanam ex qa tokx tojo ntq'uma'n qaq totx'il kawb'il lu'8.

11 TOTx'IL. Tzakaj twinaqil jun aq'unal tu'n yab'il:

Tun tex chojb'il tzakaj te jun aq'unal sok tzakaj toj twinaqil tu'n yab'il, ok qa otaq b'aj kab'e ab'q'i tu'n tchojin k'ub'il mojb'il ti'jxi tajlal amb'il ja'tzan keletz q'umana qa at tzakaj ma tz'ok tz'aq toj twinaqil aq'unal,

16&

Kub' tz'aqsin tze'n ta' tya toj kawb'il ja'lin, tze'nkux ntq'uma'n tkab' totx'il 9. tu'jil Kawb'il kyu'n K'loj B'inchkawb'il te Qanam. 40-93, etz q'o'n toj Tu'jmaj Tniky'aj Abya Yala toj ox q'ij tajlal tkab'lajin txjawil ab'q'i 1,993.

exqe aq'unal noq yab'inx jun yab'il kyi'j, me il ti'j tu'n aku Jaq'anb'il Kyi'j Aq'unal tu'n tok ka'yinte ex tu'n tq'umante tqaniljo yab'il qa noq yab'inx sajxi.

12 TOTx'IL. Jte' tajlal chojb'il tu'n tzakaj.

Atzan tajlal chojb'il tu'n tzakaj tu'n tex te jun aq'unal, kyinxjo tze'n tajlal tkyaqil tpwaq o tz'ex ex nkub' sipit kyxol kykyaqil xjaw otz'aq'unan, atzan ktaq'il, atzan tpwaq aq'unaljo tu'n tex chjet, tze'n o b'eta chojb'ilte toj junjun xjaw ex jte'xi kolb'inte amb'il aq'untl, mo jte' chjo'meta toj twi'pin ab'q'i saq'unan, qa namtaq tiky'x toj jun wiq kolb'inte amb'il aq'untl.

13 TOTx'IL. Aj Tkyimjo Aq'unal Nk'amontaq chojb'il tu'n tzakaj.

Aj tkyimjo aq'unal nk'amontaq chojb'il tu'n tzakaj, ok okel toklen kyi'jo chojb'il lu':

Te ojtzqinx tu'n kawb'il, te txu'jin qa itz'x, kye tk'wal nam kyjapon a) toj kychojin ex kye at tzakaj toj kywinaqil ojtzqinx tu'n kawb'il ex namtaq tkyim qtzan aq'unal tej sok tz'aq il toj kychwinqil, ex qa tzunxix ntq'uma'n toj tu'jil kawb'il kyu'n oxq'olkawb'il ti'j, atzan qa minti', aqe tu'jil tten tzakaj toj kywinaqil kyu'n ajq'anil xi ka'yinte tten kywinaqil k'wal. Tu'n tex chojb'il kye txjalil qtzan aq'unal, minti' tu'n tok jte'tzan ab'q'i saq'uban qtzan xjal;

Kye manb'aj, qa otaq b'ant kab'e ab'q'i tok ten qtzan aq'unal chojin b) ti'j K'ub'il Mojb'il.

Kye tk'mol, tchman ex qe tk'wal ttziky mo titz'in, tze'n nuk'b'ite c) kyten, a nam kye toj kychojin ex qe at tzakaj toj kywinaqil ate'ktaq te tk'ach qtzan aq'unal te namtaq tkyim, q'o'nk tqanil twitz kawb'il, ex qa otaq b'antxi laj ab'q'i toklin ten qtzan aq'unal chojb'il ti'j K'ub'il Mojb'il kye taq'unal qtanam.

Aqe kchi oksil, b'e'x kjawil q'iyit tajlal chojb'ilkye tu'n tex tze'nkux ntq'uman totx'il kawb'il lu'9.

17 /

B'a'n txi ka'yb'aj kab'laj totx'il ttxolil kawb'il lu'.10. Kub' tz'aqsin tze'n ta' tya toj kawb'il ja'lin, tze'nkux ntq'uma'n toxin totx'il 11. tu'jil Kawb'il kyu'n K'loj B'inchkawb'il te Qanam. 40-93, etz q'o'n toj Tu'jmaj Tniky'aj Abya Yala toj ox q'ij tajlal tkab'lajin txjawil ab'q'i 1,993.B'a'n txi ka'yb'aj oxlaj totx'il ttxolil kawb'il lu'.12.

14 TOTx'IL. Tu'n ttx'ipit chojb'il ti'j tzakaj tu'n tok te chojb'il aq'unab'in.

Aqe aq'unal at chojb'il in ex q'o'n kye tu'n kawb'il lu' ti'j tzakaj toj kywinaqil, ja'ku tx'ixpit tu'n tok te chojb'il aq'unab'in, ja'ku b'ant qa ma pon kanin tzqet tkyaqil ti'chaq nqanajtz ti'j toj jun tajlal toj jwe' totx'il kawb'il lu', ex tu'n kypon tzqet kykyaqil u'j nchi qanajtz toj Ttxolil kawb'il lu'10.

15 TOTx'IL. Aj Tkyim tchmil mo txu'jil.

Aj tkyim jun aq'unal, at toklen ti'j chojb'il te tuk'il txu'jil mo tchmil itz'x mo nchi najantaq junx ex ojtzqinx tu'n kawb'il, ex qa a aq'unal ikytaq tten kyjalu':

Jun aq'unaltaq te qtanam, qatzan qa mina xpon tzqet laj ab'q'itaq a) taq'unan, noq kjawil q'iyit tajlal jni'tzan chojb'in tu'n tex tze'nkux nq'uma'n junk'al jwe' totx'il kawb'il lu'.

Qa ma tz'ok te taq'unal qtanam ex ma chojin laj ab'q'i tpwaqb'il b) K'ub'il Mojb'il kye aq'unal.

Qa tchojin qtanam toj kawb'il lu'11.

16 TOTx'IL. Chojb'il kye meb'a12.

Aj tkyim jun xjal aq'unal te qtanam, at toklen tu'n tex chojb'il meb'ayil kye tk'wal nam kyjapon toj kychojin ex qe at tzakaj toj kywinaqil ojtzqinx tu'n kawb'il ex qa otaq tz'ok tzakaj ti'j tej namtaq tkyim qtzan aq'unal tze'nkux ntq'uma'n Kawb'il, ex il ti'j tu'n tetz q'o'n tu'jil kyu'n oxq'olkawb'il mo aqe tu'jil nchi etz q'o'n kyu'n ajq'anil tej sok ka'yit twinaqil qa tzakaj; ex qa a qtzan aq'unal tokx tojo ntq'uma'n totx'il kawb'il nejnin twitzjo lu'.

Ex ja'ku tz'ex mojb'il kye k'wal nchi xnaq'tzan kyib' toj jun jaxnaq'tzb'il ojtzqintz tu'n kawb'il ex o'kxjo aj kyjapon toj junk'al jun kyab'q'i. Ex il

18(

Kub' tz'aqsin tze'n ta' tya toj kawb'il ja'lin, tze'nkux ntq'uma'n tkyajin totx'il 13. tu'jil Kawb'il kyu'n K'loj B'inchkawb'il te Qanam. 40-93, etz q'o'n toj Tu'jmaj Tniky'aj Abya Yala toj ox q'ij tajlal tkab'lajin txjawil ab'q'i 1,993.Kub' tz'aqsin tze'n ta' tya toj kawb'il ja'lin, tze'nkux ntq'uma'n tjwe'yin totx'il 14. tu'jil Kawb'il kyu'n K'loj B'inchkawb'il te Qanam. 40-93, etz q'o'n toj Tu'jmaj Tniky'aj Abya Yala toj ox q'ij tajlal tkab'lajin txjawil ab'q'i 1,993.

ti'j tu'n tokx kyyek'in tqanil qa tzunxix nchi xnaq'tzin kyib' kyojo tnejil qaq xjaw te junjun ab'q'i13.

17 TOTx'IL. Junjun wiq chojb'il.

At toklen qtzan xjal tu'n tex mojb'il kye txjalil tze'nkux txolb'inte kyten lu':

Kye manb'aj te qtzan aq'unal. Niky'aj tajlal chojb'il tu'n tex chjet te a) junjun, qatzan qa noq junch'intl itz'x, noq te ok elex chjete tkyaqil tajlal.

Aqe titz'in ex qe at tzakaj toj kywinaqil ate'k twitz kawb'il.b)

Aqe tchman ex qe tk'wal jun ttziky mo titz'in at tzakaj tok toj c) kywinaqil ojtzqinx tu'n kawb'il.

Tu'n tex jun chojb'il kye txjalil qtzan aq'unal nchi q'umlaj toj techtz'b' b) ex c), ok elex qa ate'taq toj tk'ach qtzan aq'unal ex ojtzqinx tu'n kawb'il tej namtaq tkyim qtzan aq'unal.

Aqe junjuntl wiq chojb'il nchi ex q'oyit qa minti' jun tk'wal, tchmil mo txu'jil qtzan aq'unal xkyij ex qa minti' qe tk'ach at tzakaj toj kywinaqil q'o'n twitz kawb'il ex qa tokx toj jwe'laj totx'il kawb'il lu'14.

TKAB’ TQIKY’TPWAQB’IL CHOJB’IL MOJB’IL

18 TOTx'IL. Il ti'j chojb'il aq'unal.

Tu'n tten pwaq chojb'il mojb'il kye taq'unal qtanam, il ti'j tu'n kychojin aq'unal ti'j mojb'il:

A nuk'b'il qtanam, tajwil aq'untl, ok ktzajil tchjo'n laj ti'j junjun a) jwe'k'al tajlal twi' kyk'u'jk aq'unal chiky'b'inkub' kyajlal toj jun, kab'e,

19 )

Kub' tz'aqsin tze'n ta' tya toj kawb'il ja'lin, tze'nkux ntq'uma'n tqaqin totx'il 15. tu'jil Kawb'il kyu'n K'loj B'inchkawb'il te Qanam. 40-93, etz q'o'n toj Tu'jmaj Tniky'aj Abya Yala toj ox q'ij tajlal tkab'lajin txjawil ab'q'i 1,993.

oxe ex kyaj tajlal techtz'ib' c) toj totx'il lu', ti'jo twi' kyk'u'j aq'unal in ex chjet junjun xjaw15.

A Kawb'il ti'j Ttxuyil Tkawb'il Qtanam, Oxkawb'il Ti'j Sk'ob'il ex qe b) K'lojb'il Kykawb'inx Kyib' ex aqe kyaq'unal aqex nchi oktz q'onte kyib', tu'n tchojin tajwil aq'untl, tu'n tchojin laj ti'j junjun jwe'k'al tajlal twi' kyk'u'j aq'unal in ex junjun xjaw ex chojb'il mojb'il tu'n il ex junjuntl wiq chojb'il tze'nkux ntq'uma'n junk'al ox totx'il kawb'il lu'; il ti'j tu'n txi kyq'o'n tqanil te Q'ilaq'untl Ti'j Tpwaqb'il Qtanam, aj tokin kawb'il lu' mo kyojo jwe' q'ij ti'jix tq'ijil chojb'in twi' kyk'u'j aq'unal, qa toj jwe'lajq'ij mo xjawin in okin chojb'il. Aqe K'lojb'il il ti'j tu'n tel kypa'n chojb'il k'ub'il mojb'il ex a Q'ilaq'untl Ti'j Tpwaqb'il Qtanam o junxitl Kawil, ok knenil mo kka'yil tu'nxix tkub' nimitjo lu'n aj tkub' kytziyin.

Aqe ajkawil ex qe aq'unal npon kanin taq'b'il kawb'il lu' kyi'j, il c) ti'j tu'n kychojin ti'j jun chojb'il tok tb'i tchojb'il aq'unal, tze'nkux ntq'uma'n txolb'inte lu':

Jun q'uq' (Q.1.00) Tu'n tjapon ti'j

Jun q'o (Q.400.00)

9%

Jun q'o jun (Q.400.01) Tu'n tjapon ti'j

Jwe'q'o (Q.2,000.00)

10%

Jwe'q'o jun Q.2,000.01 Tu'n tjapon ti'j

Lajq'o (Q.4,000.00)

11%

Lajq'o jun (Q.4,000.01) Tu'n tjapon ti'j

Jwe'lajq'o (Q.6,000.00)

12%

Jwe'lajq'o jun (Q.6,000.01)

Tu'n tjapon ti'j

Junch'uy (Q.8,000.00)

13%

Junch'uy jun (Q.8,000.01)

Tu'n tjapon ti'j

Junch'uy jwe'q'o (Q.10,000.00)

14%

Junch'uy jwe'q'o jun (Q.10,000.01)

Tu'n tjapon ti'j

Tb'ajxil 15%

201=

B'a'n kyxi ka'yb'aj tajlal Kykawb'in K'loj B'inchkawb'il Qanam 59-95 ex 81-95. 16. Ate'kux toj chmob'il wiq kawb'il.B'a'n kyxi ka'yb'aj jwe'k'al b'elaj ex jwe'k'al wuqlaj totx'il Ttxuyil Tkawb'il 17. Qtanam, tnejil totx'il kawb'il lu' ex tkyajlajin totx'il Ttxolil kawb'il lu'.

Aqe tajlal tu'n tel ti'j ttxuyil pwaq lu', atza kelila ti'j:

Twi' kyk'u'j aq'unal junjun xjaw;1.

Junjuntl wiq tz'aqtzb'il twi' kyk'u'j aq'unal;2.

Oklenj ti'j chojb'il ti'j wiqb'il kyten aq'unal;3.

Chojb'il mojb'il tu'n tpaj il4. 16.

Atzan kychojb'il aq'unal te tpwaqb'il Chojb'il Mojb'il kye taq'unal qtanam, a Q'ilaq'untl ti'j Tpwaqb'il Qtanam ok elel q'inte junjun xjaw ti'j twi' kyk'u'j aq'unal.

Aqe ajkawil ex qe aq'unal te K'lojb'il Aq'pil Kawb'il, kyinx kychojb'iljo tu'n tel q'iyit tze'nxjo ntq'uma'n txolb'inte toj swej ex a ajpwaqb'il kelel q'inte junjun xjaw ex ok okex tq'o'n tqanil toj Q'ilaq'untl ti'j Tpwaqb'il Qtanam.

Aqe aq'unal tib'ajxi jun kyaq'un at toj Ka'yb'il Taq'un Qtanam, nej kjawil q'iyit tajlal chojb'il kye taq'un in ex ex ti'jo tajlal ok elel q'iyite laj tajlal ti'j junjun jwe'k'al twi' tk'u'j in ex, tze'nkux ntq'uma'n totx'il kawb'il lu', ex ikyxjo kyi'j chojb'il tz'aqtzb'il twi' tk'u'j aq'unal, chojb'il ti'j wiqb'il kye aq'unal ex chojb'il mojb'il ti'j il nkyk'amo'n aq'unal.

19 TOTx'IL. Qe chojb'il mya' il ti'j.

A Kawb'il ti'j Ttxuyil Tkawb'il Qtanam, Oxkawb'il Ti'j Sk'ob'il ex qe K'lojb'il Kykawb'inx Kyib', qe jni' tq'ob' nuk'b'inte Tkawb'il Qtanam, ex qe aq'unal nchi aq'unan toj q'ijin toj taq'un qtanam toj junjun k'lojb'il aq'untl, qa kyaj tu'n tten kyoklen ti'jo wiq chojb'il ntq'uma'n kawb'il lu', il ti'j tu'n kychojin toj jwe'lajq'ijin mo toj xjawin, tu'n tten Tpwaq Mojb'il Taq'unalb'in Qtanam, tze'nkux chiky'b'ina toj swejb'il toj wajxaqlaj totx'il kawb'il toj techtz'ib' c). Antza kxe'l qeya kychojin aj tex tziyin kye tu'n Tja Aq'untl ti'j Kyaq'un Xjal twitz Qtanam Paxil, ex tzmaxe pon b'aj twi' aj tpon b'aj kyaq'un tuk'il qtanam ex minlay tz'ex meltz'it mix ti'qu'nil17.

2111

B'a'n txi ka'yb'aj wajxaqlaj, b'elajlaj ex junk'al totx'iljo kawb'il lu'.18. Kub' tz'aqsin tze'n ta' tya toj kawb'il ja'lin, tze'nkux ntq'uma'n twuqin totx'il 19. tu'jil Kawb'il kyu'n K'loj B'inchkawb'il te Qanam. 40-93, etz q'o'n toj Tu'jmaj Tniky'aj Abya Yala toj ox q'ij tajlal tkab'lajin txjawil ab'q'i 1,993.B'a'n txi kaýb'aj jwe'laj totx'il Ttxolil kawb'il lu'.20. B'a'n txi ka'yb'aj junq'o b'elajlaj ex junq'o kab'k'al wajxaq totx'il Kawb'il Il.21.

20 TOTx'IL. Qe chojb'il mya' il ti'j ajxi tpon b'aj twi' aq'untl.

Aqe aq'unal a namtaq tjapon b'aj amb'il nqanajtz tu'n tetz q'o'n chojb'il aq'unab'in kye, qa noq jun jwe' ab'q'il taj, ja'ku chi chojin ti'jo kychojb'il toj xjawin tu'ntza tpon tzqet amb'il ntq'uma'n kawb'il lu' toj jwe' totx'il.

Atzan chojb'il b'a'ntlin ti'j toj swejb'il chojb'il toj wajxaqlaj totx'il kawb'il lu' toj techtz'ib' c), antzan kxe'l qeya tajlal tchojb'il aq'unal tib'aj jte'taq chjo'ma aq'unal tze'nkux nkyq'uma'n tajlal jun tu'n tpon toj kyaje tojxjo techtz'ib' c), atzan tchojb'il aq'unal, ok eletz tziyin tu'n Tja Aq'untl Ti'j Kyaq'un Xjal twitz qtanam Paxil ex minlay tz'ex meltz'it mix ti'qu'nil.

Atzan Ttxolb'inte kawb'il lu', ok kk'wel tkawini tze'nxix tu'n ttena chojb'il ex jtoj b'a'n kub' naj toklen aq'unal18.

Minlay b'a'nt tu'n kychojin xjal ti'jo chojb'il lu' qa tzunx nchi aq'unan toj jun tk'lojb'il taq'un qtanam19.

21 TOTx'IL. Ttxolil tu'n aq'b'il chojb'il.

Atzan tajlal kypwaq aq'unal in el q'iyit ti'j twi' kyk'u'j kyu'n K'lojb'il Aq'untl ex ikyxjo kchojb'il tajwil aq'untl, b'e'x kxe'l tqanil toj Q'ilaq'untl ti'j Tpwaqb'il Qtanam, kyojo jwe' tq'ij aq'untl tib'ajxi tq'ijil chojb'il kye aq'unal toj q'ijin ex qa toj jwelajq'ijin chojb'il mo xjawin. Atzan Ttxolil Kawb'il lu', kk'wel nuk'unt ti'j tze'nxix tumil20.

Qa mina ÿi okx chjetjo chojb'il tu'n tajwil aq'untl ex kyu'n aq'unal, ex qa mina sokx q'oyit q'oyit kykab'il chojb'il, b'e'x kchi okb'il kawb'il nchi tq'uma'n Kawb'il Il21, ex minti' tu'n tmiyb'in ti'j kyoklen aq'unal o chi kanb'it ti'j ila' wiq chojb'il.

22 TOTx'IL. Aq'b'il Pwaq.

Atzan Q'ilaq'untl ti'j Tpwaqb'il Qtanam ti'j tb'i K'loj Aq'pil Kawb'il, ok elel tpa'n tajlal pwaq ti'j Tajlal Tpwaq Qtanam Nchmet ex In ex toj

2212

Kub' tz'aqsin tze'n ta' toj kawb'il ja'lin, tze'nkux ntq'uma'n twuqin totx'il 22. tu'jil Kawb'il kyu'n K'loj B'inchkawb'il te Qanam. 66-98, etz q'o'n toj Tu'jmaj Tniky'aj Abya Yala toj junk'al laj q'ij tajlal tjunlajin txjawil ab'q'i 1,998.B'a'n kyxi ka'yb'aj tajlal Kykawb'in K'loj B'inchkawb'il Qanam 59-95 ex 81-95. 23. Ate'kux toj chmob'il wiq kawb'il.

junjun ab'q'i, tu'ntzan tpon kanin pwaq te chojb'il tkyaqil chojb'il in ex kye taq'unalb'in qtanam ex jni' in ex tziyit toj junjun ab'q'i. Ex ok okex te tajlal a kychojb'il aq'unal te tz'aqtzb'il tajlal pwaq tu'n tokin toj jun ab'q'i, tze'nkux ntq'uma'n techtz'ib' b) ex c) toj wajxaqlaj ex b'elajlaj totx'il kawb'il lu'.

TOxIN TQIKY’QE KANB’ITZ

23 TOTx'IL. Tq'uqb'il iqb'il tajlal.

Tu'n tjatz tajlal chojb'il aq'unab'in, antzan kxe'l qeya iqb'il tajlal ti'jo tajlal chojb'il oxk'al xjaw twi' kyk'u'j aq'unal, nej kjawil tajlaljo chojb'il kye oxk'al xjaw ex kk'wel sipit kyxolxjo oxk'al xjaw ti'j junjun wiq chojb'l in ex kye aq'unal lu'22:

Twi' kyk'u'j aq'unal toj junjun xjaw.1.

Qe wiq chojb'il te tz'aqtzb'il twi' kyk'u'j aq'unal.2.

Chojb'il ti'j wiqb'inkye aq'unal tu'n amb'il aq'unab'in.3.

Tu'ntzan tjatz kyajlaljo chojb'il nchi kyq'uma'n techtz'ib' c), d), e) ex f) toj kyaj totx'il kawb'il lu', atza kxe'l qeya tib'aj tajlal tkyaqil chojb'il sex te taq'unalb'in qtanam.

24 TOTx'IL. Iq'b'il tajlal tchojb'il tajwil aq'untl ex aq'unal.

Atzan tajlal chojb'il tu'n tel q'iyit ti'j tajwil aq'untl ex ti'j aq'unal tze'nx ntq'uma'n techtz'ib' b) ex c) toj wajxaqlaj totx'il kawb'il lu', atza kchi okila kyi'j twi' kyk'u'j aq'unal ate'kux toj junk'al ox totx'il kawb'il lu'. Me qa kyaj taq'unalb'in qtanam tu'n tjax laq'e chojb'il mojb'il ti'j il te kye, atzan tajlal chojb'il in el q'iyit ti'j twi' kyk'u'j ex ti'j tchojb'il tajwil aq'unal, ex tu'n tel ti'j chojb'il mojb'il ti'j il in ex chjet kye xjal tzun in chi aq'unan23.

2313

B'a'n kyxi ka'yb'aj tajlal Kykawb'in K'loj B'inchkawb'il Qanam 59-95 ex 81-95. 24. Ate'kux toj chmob'il wiq kawb'il.Kub' tz'aqsin tze'n ta' toj kawb'il ja'lin, tze'nkux ntq'uma'n tjwe'yin totx'il 25. tu'jil Kawb'il kyu'n K'loj B'inchkawb'il te Qanam. 66-98, etz q'o'n toj Tu'jmaj Tniky'aj Abya Yala toj junk'al laj q'ij tajlal tjunlajin txjawil ab'q'i 1,998.

Tu'n ikyjo, aqe taq'unal qtanam ex qe kyk'mol in ex chojb'il kye aj tokjo kawb'il lu' toj tipumal, at kyoklen tu'n tex chojb'il kye ti'j mojb'il il24, tib'ajxi tajlal chojb'il kjawit tajlal tze'nkux ntq'uma'n junk'al jwe' tajlal totx'il kawb'il lu', ex tz'enkux txolb'inte chojb'il ok okil toj amb'il k'u'l kanin.

Aqe xja taq'unalb'in qtanam in chojb'il aq'unab'in kye tze'nkux ntq'uma'n kawb'il, at kyoklen tu'n kyetzin kyi'j chojb'il mojb'il ex kyi'jo jni' kchi elex tziyin tu'n Tkawb'il Qtanam, tib'ajxi tajlal chojb'il in ex kye ti'j kyaq'unab'in.

25 TOTx'IL. Tajlal Chojb'il ti'j junjun jwe'k'al.

A tajlal tkyaqil chojb'il tu'n tex kye aq'unal, atzan njatz q'iyte tajlal tze'nkux ntq'uma'n junk'al ox totx'il kawb'il lu', tze'nku tajlal b'inchin ti'j toj swejb'il lu'25:

KYAJLAL AB'Q'I TAQ'UNAN AQ'UNAL

KYAJLAL AB'Q'I TAQ'UNAN AQ'UNAL

KYAJLAL AB'Q'I TAQ'UNAN AQ'UNAL

KYAJLAL AB'Q'I TAQ'UNAN AQ'UNAL

KYAJLAL AB'Q'I TAQ'UNAN AQ'UNAL

Jte' ab'q'i

Jte' xjaw

% Jte' ab'q'i

Jte' xjaw

% Jte' ab'q'i

Jte' xjaw

% Jte' ab'q'i

Jte' xjaw

%

10 36.90 15 49.40 20 63.40 25 79.90

1 37.11 1 49.63 1 63.68 1 80.18

2 37.32 2 49.87 2 63.95 2 80.45

3 37.53 3 50.10 3 64.23 3 80.73

4 37.73 4 50.33 4 64.50 4 81.00

5 37.94 5 50.57 5 64.78 5 81.28

6 38.15 6 50.80 6 65.05 6 81.55

7 38.36 7 51.03 7 65.33 7 81.83

8 38.57 8 51.27 8 65.60 8 82.10

9 38.77 9 51.50 9 65.88 9 82.38

10 38.98 10 51.73 10 66.15 10 82.65

11 39.19 11 51.97 11 66.43 11 82.93

11 39.40 16 52.20 21 66.70 26 83.20

2414

1 39.61 1 52.43 1 66.98 1 83.55

2 39.82 2 52.67 2 67.25 2 83.90

3 40.03 3 52.90 3 67.53 3 84.25

4 40.23 4 53.13 4 67.80 4 84.60

5 40.44 5 53.37 5 68.08 5 84.95

6 40.65 6 53.60 6 68.35 6 85.30

7 40.86 7 53.83 7 68.63 7 85.65

8 41.07 8 54.07 8 68.90 8 86.00

9 41.27 9 54.30 9 69.18 9 86.35

10 41.48 10 54.53 10 69.45 10 86.70

11 41.69 11 54.77 11 69.73 11 87.05

12 41.90 17 55.00 22 70.00 27 87.40

1 42.11 1 55.23 1 70.28 1 87.75

2 42.32 2 55.47 2 70.55 2 88.10

3 42.53 3 55.70 3 70.83 3 88.45

4 42.73 4 55.93 4 71.10 4 88.80

5 42.94 5 56.17 5 71.38 5 89.15

6 43.15 6 56.40 6 71.65 6 89.50

7 43.36 7 56.63 7 71.93 7 89.85

8 43.57 8 56.87 8 72.20 8 90.20

9 43.77 9 57.10 9 72.48 9 90.55

10 43.98 10 57.33 10 72.75 10 90.90

11 44.19 11 57.57 11 73.03 11 91.25

13 44.40 18 57.80 23 73.30 28 91.60

1 44.61 1 58.03 1 73.58 1 91.95

2 44.82 2 58.27 2 73.85 2 92.30

3 45.03 3 58.50 3 74.13 3 92.65

4 45.23 4 58.73 4 74.40 4 93.00

5 45.44 5 58.97 5 74.68 5 93.35

6 45.65 6 59.20 6 74.96 6 93.70

7 45.86 7 59.43 7 75.23 7 94.05

8 46.07 8 59.67 8 75.50 8 94.40

9 46.27 9 59.90 9 75.78 9 94.75

10 46.48 10 60.13 10 76.05 10 95.10

11 46.69 11 60.37 11 76.33 11 95.45

14 46.90 19 60.60 24 76.60 29 95.80

1 47.11 1 60.83 1 76.88 1 96.15

2 47.32 2 61.07 2 77.15 2 96.50

2515

Kub' b'inchitl majl tu'n Tu'jil Kawb'il 99-97 etz q'o'n tu'n K'loj B'inchkawb'il 26. te Qtanam, etz q'o'n toj Tu'jmaj Tniky'aj Abya Yala toj wuq tajlal tjunlajin txjawil ab'q'i 1,997.Kub' b'inchitl majl tu'n Tu'jil Kawb'il 3-2000 etz q'o'n tu'n K'loj B'inchkawb'il 27. te Qtanam, etz q'o'n toj Tu'jmaj Tniky'aj Abya Yala toj kyajlaj tajlal toxin txjawil ab'q'i 2000.

3 47.53 3 61.30 3 77.43 3 96.85

4 47.73 4 61.53 4 77.70 4 97.20

5 47.94 5 61.77 5 77.98 5 97.55

6 48.15 6 62.00 6 78.26 6 97.90

7 48.36 7 62.23 7 78.53 7 98.25

8 48.57 8 62.47 8 78.80 8 98.6

9 48.77 9 62.70 9 79.08 9 98.95

10 48.98 10 62.93 10 79.35 10 99.30

11 49.49 11 63.17 11 79.63 11 99.65

30 100

Ex atx junjuntl kwab'il in okin ti'j iq'b'il tajlal chojb'il tu'n tex kye aq'unal:

Tu'n tjatz tajlal chojb'il aq'unab'in kye taq'unalb'in qtanam, minti' a) in el qiyit ti'j tu'n amb'il te ujlab'il, tziyb'il amb'il, wa'b'il aq'untl tojtzaj kawb'il ex junjuntl ti'chaq ikyxjo, qa ma chi chojin ti'j chojb'il ti'j K'ub'il Mojb'il Kye Taq'unalb'in Qtanam. Tze'nqe kyten taq'unal txub'aj, atzan amb'il in ex tziyit kye ex qa mina ÿi chojin, ex il ti'j tu'n tokjo amb'il a te tajlal amb'il aq'unab'in, tu'ntzan tpon kanin kolb'il tchwinqil txub'aj ti'j tnimal toklen toj qtanam26.

Atzan tajlal amb'il saq'unan jun aq'unal, qa junx tiqin tib' amb'il b) mo noq toj tnejin. Tu'ntzan tten toklen kyi'j chojb'il nchi tq'uma'n kawb'il lu', a taja qa ma chojin ti'j K'ub'il Mojb'il Kye Taq'unalb'in Qtanam toj kykyaqil amb'il saq'unan.27c) Atzan kyajlal chojb'il kchi elex ttziyin kawb'il lu', minlay chi ku'tz tjaq'kutz junq'o wajxaqlajk'al kyajlaj q'uq' pwaq toj junjun xjaw, ex minlay chi iky'x tib'ajxi kab'laj q'o' lajk'al pwaq toj junjun xjaw (Q.774.00-5,000.00). Noq qa ma jatz jun maj tajlal tze'nkux ntq'uma'n swejb'il toj totx'il lu', minlay b'a'n ttx'ixpit tu'n jun a'la ajkawil, okxjo qa ikyten kyjalu'n:

2616

B'a'n tu'n kyxi ka'yb'aj jwe'k'al kyajlaj totx'il Ttxuyil Tkawb'il Qtanam, junk'al 28. oxlaj totx'il kawb'il lu' ex techtz'ib' c) toj junk'al junlaj totx'il Ttxolil kawb'il lu'.

Aj tjax laq'b'in twi' kyk'u'j aq'unal, wiq chojb'il mojb'il, 1) tz'aqtzb'il twi' kyk'u'j aq'unal mo junjuntl wiq etzb'il pwaq te kye taq'unal qtanam, me mlay ku'tz tjaq'kutz tniky'aj ti'j junjun jwe'k'al tajlaljo xjax laq'b'in mo junjun etzb'il pwaq kye aq'unal, tej lu' a Tnejenel Qtanam Paxil ok eletz tq'o'n tu'jil tkawb'il kyuk'il Tq'ilaq'untl, ok kchi jawix tlaq'b'in chojb'il kye taq'unalb'in, ex ikyxjo jni' ja'ku k'ula ex ja'ku japina chojb'il.

Aj tkub' aq'unet toklen aq'unal tu'n tkub' ka'yit juntl majl 2) tajlal chojb'il, tze'nku ntq'uma'n junk'al qaq totx'il kawb'il.

Minlay b'ant tu'n kyel q'iyit ex tu'n tku'tz laq'e tajlal wiaq chojb'il in ex tetzin jun taq'unalb'in qtanam q'omex tze'nkux tumil kawb'il lu'.

26 TOTx'IL. Ka'yb'il ti'j chojb'il aq'unab'in.

Jun xjal taq'unalb'in qtanam in ex chojb'il taq'unab'in kyoj Tk'lojb'il Nuk'b'inte Qtanam, tze'nkux ntq'uma'n kawb'il lu' mo junxil kawb'il nejtaqku, qa ma tz'okx juntl majl aq'unal, b'e'x kpon takpaj chojb'il taq'unab'in, ex ok ktenb'il toklen tu'n tkub' ka'yin tu'jil chojb'il aq'unab'in te, tu'ntzan tjax laq'el chojb'il te ti'j aq'unab'in tu'njo ak'aj amb'il ma tz'aq'unan juntl majl ex qa ma chojin ti'j K'ub'il Chojb'il Mojb'il Kye Taq'unal Qtanam. Atzan oklenj ntq'uma'n totx'il kawb'il lu', okxjo aq'unal mo a txel oksin tu'n kawb'il at toklen tu'n txi aq'unante28.

27 TOTx'IL. Tajlal chojb'il tkyimlin txu'jil mo tchmil ex meb'ayil.

Ti'j junjun k'wal in jax laq'e te xu'jb'aj mo chmib'aj te qtzan anma, ajxi tpon tzqet tkyaqil tajlal mojb'il.

Ajtzan qa minti' xu'jb'aj mo chmilb'aj ojtzqinx tu'n kawb'il, mo mina nche'x qanilte chojb'il mojb'il te kye, aqe mu'x k'wal mo qe at tzakaj toj kywinaqil tze'nkux ntq'uma'n qaqlaj totx'il kawb'il lu', at kyoklen ti'j tkyaqil chojb'il mojb'il kye.

2717

Kub' tz'aqsin tze'n ta' toj kawb'il ja'lin, tze'nkux ntq'uma'n tb'elajin totx'il 29. tu'jil Kawb'il kyu'n K'loj B'inchkawb'il te Qanam. 40-93, etz q'o'n toj Tu'jmaj Tniky'aj Abya Yala toj ox q'ij tajlal tkab'lajin txjawil ab'q'i 1,993.B'a'n txi ka'yb'aj toxin totx'il Ttxolil kawb'il lu'.30.

28 TOTx'IL. Tajlal junjun wiq chojb'il.

Atzan tajlal junjuntl chojb'il ntq'uma'n wuqlaj totx'il kawb'il lu', kyinxjo tze'nxjo chojb'il taq'unab'in qtzan aq'unal.

Ajtzan qa namtaq tb'aj jwe' ab'q'i taq'unan qtzan aq'unal toj aq'untl aj tkyim, antza kxe'l qeya tajlal tib'aj jte' ok elila twi' tk'u'j junjun q'ij aj tkub' sipit tkyaqil twi' tk'u'j o tz'etz junjun xjaw tuk'aj toklen tenxi aq'unal ex ikyxjo tu'n tjatz tajlal chojb'il ti'j ntq'uma'n totx'il nejni twitzjo lu'29.

29 TOTx'IL. Tu'n Tjax Laq'e Tajlal tu'n tal Tajlal.

Tu'nxix tjatz tajlal chojb'il tu'n tex kye taq'unalb'in qtanam, qa ma tziky'x tib'ajxi jun, il ti'j tu'n tjapin te junkub', tu'nktzan il tio'j tu'n tkub' kapyit ti'j ex tu'n txi b'inchitjo tajlal lu' kye aq'unal.

TKYAJIN TQIKY’TTxOLIL KA’YB’IL TI’J AQ’UNTL

30 TOTx'IL. Alqe aq'untl.

Atzan ka'yb'il ti'j aq'untl, b'inchb'ilte ex nuk'ulte, tziyilte ex junjuntl ti' tu'n txi b'inchit ntq'uma'n kawb'il lu', taq'un te Tja Aq'untl ti'j kyaq'un xjal twitz qtanam Paxil30. Atzan te Jaka'yb'il Ti'j Tkyaqil Tajalal Pwaq, a taq'un tu'n tka'yin ti'j qa nchi b'aj chjet tkyaqil taq'unab'in qtanam ex tkyaqil jni' wiq chojb'il in ex kye tk'mol aj tkyim, me o'kxjo qa b'a'n ta'ya iq'b'il tajlal. Atzan iq'b'il tajlal ex chojb'il a te Q'ilaq'untl Ti'j Tpwaq Qtanam Ti'j.

31 TOTx'IL. Ttxolil qanb'ilte.

Tu'n tokx tu'jil qanb'il chojb'il kye taq'unalb'in qtanam ex txqantl wiq chojb'il, atzan ttxolil lu':

Antza tu'n tokxe tu'jil qanb'il toj Tja Aq'untl Ti'j Kyaq'un Xjal twitz a) Qtanam, tuk'il tkyaqil u'j nqanajtz ti'j, aku ajqanil mo junxitl xjal q'o'nk tu'n te b'inchil tu'j twitz kawb'il.

2818

B'a'n txi ka'yb'aj toxin totx'il Ttxolil kawb'il lu'.31. Kub' tz'aqsin tze'n ta' toj kawb'il ja'lin, tze'nkux ntq'uma'n tlajin totx'il tu'jil 32. Kawb'il kyu'n K'loj B'inchkawb'il te Qanam. 40-93, etz q'o'n toj Tu'jmaj Tniky'aj Abya Yala toj ox q'ij tajlal tkab'lajin txjawil ab'q'i 1,993B'a'n txi ka'yb'aj junk'al kyaj totx'il Ttxolil kawb'il lu'.33. Atzan ja'la taq'unte Ka'yb'il Kyoklen Xjal toj Qtanam.34.

Atzan tu'jil qanb'il ok oksi qa ntq'uma'n qa tajxix aq'unal tu'n tex chojb'il aq'unab'il ex tkub' sqitb'il tb'i aq'unal twitz jun ajkolil mo twitz Tja Aq'untl Ti'j Kyaq'un Xjal31.

Kchi oksil tu'j aq'unal te qanb'il chojb'il qa ma chi pon tzqetz tkyaqil u'j tu'n xjal twitz Tja Aq'untl ti'j Kyaq'un Xjal tze'nkux ntq'uma'n kawb'il32/33.

Aj toksin tu'jil qanb'il toj Tja Aq'untl ti'j Kyaq'un Xjal, tojxi junk'al b) laj q'ij ok eletz manksin ti'j, aj tetz manksin, ok iky'exil kyoj oxe tq'ijil aq'untl toj Jaka'yb'il Ti'j Tkyaqil Tajalal Pwaq tu'n tetz tziyb'in, ex ok eletz tmeltz'in tu'jil aq'unal tojxi laj tq'ijil aq'untl tib'ajxi tajlal q'ij kamob'il u'j.

Qa mina setz tziyin manksb'il tu'j aq'unal, b'e'xkux kk'wel tka'yin ex c) kk'wel tjikysin Taj Aq'untl ti'j Kyaq'un Xjal ti'j, ex kxe'l meltz'aj juntl majl toj Jaka'yb'il Ti'j Tkyaqil Tajalal Pwaq, tu'ntzan toj jwe' q'ij tu'n tetz q'o'n tziyin maksb'il ti'j qa ma tziky'x mo noq yab'in ktzajil meltz'in juntl maj, qa mina saj tziyin maksb'il ti'j, a Tja Aq'untl Ti'j Kyaq'un Xjal, ok kk'wel tb'i'n Q'ilaq'untl Ti'j Il34 Kywitz Xjal, a tojxi jwe' q'ijtl tib'ajxi q'ij aj tokx u'j, ok eletz tq'uma'n alkye txilen.

Aj tpon b'aj aq'untl lu', a Tja Aq'untl ti'j Kyaq'un Xjal ok kk'wel ttxolil b'inchb'il ti'j ex ok elex tq'o'n tqanil te aq'unal.

Atzan qa ma tz'etz q'o'n tziyb'il ti'j manksb'il tu'jil aq'unal tu'n d) Jaka'yb'il Ti'j Tkyaqil Tajalal Pwaq, a Tja Aq'untl Ti'j Kyaq'un Xjal ok elex tq'o'n tqanil te aq'unal q ama tz'etz q'o'n tziyb'il ti'j tu'j.

Qa tb'anil sela tqanil te aq'unal ex ok okil tmujb'in tkyaqil u'j e) nqanajtz, a Tja Aq'untl Ti'j Kyaq'un Xjal, aj tpon b'aj laj q'ij ok eletz ttz'ib'in Tu'jil Tziyb'il Chojb'il ex ok elex tqanil te aq'unal ex kxe'l tqanil toj Q'ilaq'untl ti'j Tpwaq Qtanam tu'n tex chjet.

2919

B'a'n kyxi ka'yb'aj oxk'al kyajlaj tajlal kawb'il lu' ex kyajk'al totx'il Ttxolil 35. kawb'il lu'.B'a'n txi kya'yb'aj techtz'ib' a) toj junk'al junlaj totx'il Ttxolil kawb'il lu'.36. B'a'n txi ka'yb'aj jwe'k'al kyajlaj tajlal Ttxuyil Tkawb'il Qtanam.37.

Aqe ajkawil ex qe aq'unal qa mina xi kyaq'unan ttxolil aq'untl ti'j maksb'il ti'j tu'j aq'unal, ok kchi k'wel kawit kyu'n tnejenel aq'untl tze'nkux ntq'uma'n kawb'il35.

A ntq'uma'n totx'il kawb'il lu', minti' in okin qa toj tu'jil maksb'il at mya' b'a'n toj ex mix a'l at tpaj ti'j.

32 TOTx'IL. Ttxolil qanb'il tchojb'il jun aq'unal mya' il ti'j.

Aqe xjal mo aq'unal nchi q'umlaj toj b'elajlaj ex junk'al totx'il kawb'il lu', antza tu'n tokx kyq'ona kyu'j te qanb'il toj Taj Aq'untl Ti'j Kyaq'un Xjal, kyuk'il tkyaqil u'j chi qanajtz toj Ttxolil kawb'il36. Qa minti' jun il ti'j tu'j aq'unal, atzan ttxolil aq'untljo tu'n txi lajet ti'j a ntq'uma'n totx'il kawb'il nejni twitzjo lu'.

Qatzan qa ma pon tzqet tkyaqil u'j, a Tja Aq'untl Ti'j Kyaq'un Xjal, toj junk'al laj q'ij ok eletz tq'o'n Tu'jil Txilen Tu'j Xjal ex ok elex tqanil te ajqanil ex kye ajkawil ja'tzan tu'n tpona u'j.

33 TOTx'IL. Ttxolil qanb'il ka'yb'il ti'j chojb'il aq'unab'in.

Aqe xjal ate'x tojo ntq'uma'n junk'al qaq totx'il kawb'il lu', toj Tja Aq'untl ti'j Kyaq'un Xjal tu'n tokx kyq'o'na kyu'j te qanb'il tu'n tkub' ka'yin kyu'j ti'j chojb'il aq'unab'in, b'a'n tkub' ka'yit tze'nkux ntq'uma'n junk'al junlaj totx'il kawb'il lu'37.

34 TOTx'IL. Tajlal q'ij aj txi qe chojb'il aq'unab'in.

Atzan tu'jil qanb'il chojb'il aq'unab'in mo ka'yb'il ti'j, a kchi okitz q'iyitjo aj qa tzunx in aq'unan aq'unal toj taq'un, ajtzan tex tziyit chojb'il taq'unab'in, kxe'l qe chojb'ilte toj tajlal q'ij te tel tpa'n tib' aq'unal ti'j aq'untl, qa tb'anil soksina tu'jil qanb'il ex qe txqantl u'j nchi nqanajtz tze'nkux ntq'uma'n kawb'il tej namtaq tex toj aq'untl.

Qatzan qa tzmaxe sokx tq'o'n aq'unal tu'jil qanb'il chojb'il taq'unab'in a otaq tz'etzxi, ex atzax kxe'l qeya chojb'il taq'unab'in toj q'ij te tetz toj aq'untl, qa ma pon kanin tu'j ex jni' u'j nchi qanajtz tu'n kawb'il

3010

B’a’n tu’n txi ka’yb’aj junk’al jwe’ totx’il Ttxolil Kawb’il Kyi’j Taq’unalb’in 38. Qtanam.Kub’ tz’aqsin tze’n ta’ toj kawb’il ja’lin, tze’nkux ntq’uma’n tjunlajin 39. totx’il tu’jil Kawb’il kyu’n K’loj B’inchkawb’il te Qanam. 40-93, etz q’o’n toj Tu’jmaj Tniky’aj Abya Yala toj ox q’ij tajlal tkab’lajin txjawil ab’q’i 1,993.

toj qaq xjaw tijb'inxi tpon te tetz toj aq'untl, qa mina, tzmaxe kxe'l qeya chojb'il taq'unab'in aj toksin tu'jil qanb'il ex jni' txqantl u'j nchi qanajtz ti'j.

35 TOTx'IL. Jtoj b'a'n kyxi qe junjuntl wiq chojb'il.

Aqe chojb'il ti'j meb'ayil te tuk'il mo tk'wal aq'unal, junjuntl wiq chojb'il mo tu'n tzakaj toj twinaqil, a ttxolil tu'n tetz q'o'n lu':

Qa tzuntaq in qtzan xjal tuk'il qtanam tej tkyim, antza ktzajil qeya a) chojb'il, me il ti'j tu'n tokx tu'jil qanb'il ex jni' u'j nqanajtz toj qaq xjaw tib'ajxi tkyimlin qtzan aq'unal, qatzan qa mina, atzan chojb'il tzmaxe kb'etiljo aj tokx tziyin tkyaqil u'j.

Ajtzan qa otaq kub' qe qtzan aq'unal, antza kxe'l qeya chojb'il toj b) tajlal q'ij tej tkyim.

Ajtzan qa mya' tokx xjal te taq'unal qtanam mo otaq tetzin chojb'il c) ti'j tzakaj toj twinaqil, atza kxe'l qeya chojb'il aj toksin tkyaqil tu'jil qanb'il ex ti'chaq nqanajtz.

Qatzan qa otaq tz'ex Tu'jil Tziyb'il Chojb'il Mojb'il, aj kypon kanin junjuntl k'amol mojb'il ex kyinx kyoklen, ok kxe'l mojb'il kye, me atza kxe'l qeya chojb'ilte mojb'il kye ajxi tokx tziyin tu'jil qanb'il. Qatzan qa aqe junxitl chi pon kanin, nimxitl kyoklen tze'nqe o chi ex klet, b'e'x kxe'l takpitjo chojb'il o tz'ex tziyit ex kxe'l qexi chojb'il toj tajlal q'ij ja'tzan ok oksil tu'jil qanb'il38.

Atzan chojb'il tu'n tzakaj toj twinaqil jun aq'unal, antza nxi qeya d) chojb'ite toj tajlal q'ij ja'tzan el tpa'n tib' ti'j aq'untl ex qa minti' mojb'il in etz q'on te tu'n Jaq'anb'il Kye Taq'unal Qtanam, qatzan qa at, tzmaxe ok elex chojb'il te aj tpon takpit chojb'il mojb'il te39.

311!

B’a’n txi ka’yb’aj junk’al jwe’ totx’il Kawb’il Chojb’il Kyaq’un Taq’unal 40. Qtanam.Kub’ tz’aqsin tze’n ta’ toj kawb’il ja’lin, tze’nkux ntq’uma’n tkab’lajin 41. totx’il tu’jil Kawb’il kyu’n K’loj B’inchkawb’il te Qanam. 40-93, etz q’o’n toj Tu’jmaj Tniky’aj Abya Yala toj ox q’ij tajlal tkab’lajin txjawil ab’q’i 1,993.Kub’ tz’aqsin tze’n ta’ toj kawb’il ja’lin, tze’nkux ntq’uma’n tkab’lajin 42. totx’il tu’jil Kawb’il kyu’n K’loj B’inchkawb’il te Qanam. 40-93, etz q’o’n toj Tu’jmaj Tniky’aj Abya Yala toj ox q’ij tajlal tkab’lajin txjawil ab’q’i 1,993.Atzan ja’la taq’unte Ka’yb’il Kyoklen Xjal toj Qtanam.43.

36 TOTx'IL. Ti'chaq nqanajtz tu'n tex q'oyit jun chojb'il.

Tu'n tex jun wiq chojb'il kye aq'unal o chi kub' qe tu'n kyaq'un, il ti'j tu'n tokx kyyek'in tqanil twitz Tja Aq'untl ti'j Kyaq'un Xjal, qa minti' nchi aq'unan toj jun K'lojb'il Nuk'b'inte tten Tkawb'il Qtanam tokx tjaq'jo kawb'il lu', tu'n tez tz'ib'in tu'jil aq'untl tej tkyij q'oyit tu'n tnejenel aq'untl ja'tumil in aq'unanataq aq'unal, ex juntl u'j ja'tzan nkub' tq'umana jun ax yol twitz jun ajkolil mo kywitz ajkawil junjun tnam mo maqtnam mo twitz Tja Aq'untl ti'j Kyaq'un Xjal40.

Qa ajo txu'jil mo tchimil jun qtzan aq'unal, tok te taq'unal qtanam aj tkyim tuk'il, at toklen tu'n tetz twi' tk'u'j ex niky'jin chojb'il mojb'il te tu'n okyim tuk'il41.

Ajtzan tex toj aq'untl, at toklen tu'n text tkyaqil chojb'il mojb'il te mo tkyaqil chojb'il taq'unab'in, tze'nkux ntq'uma'n kawb'il lu'42.

37 TOTx'IL. Taq'un Q'ilaq'untl ti'j il kywitz xjal.

Atzan Q'ilaq'untl kyi'j il kywitz xjal, il ti'j tu'n txi taq'unan tu'jil chojb'il kye meb'a nam kyjapon toj kychojin, kye k'wal at tzakaj toj kyxmilal ex mix a'l wa'l kyi'j, ex tkayil ti'chaq ja'ku txi aq'unet te mojb'il kye meb'a43.

321"

B’a’n txi ka’yb’aj junk’al wuq tajlal totx’il Ttxolil Kawb’il lu’.44. Kub’ tz’aqsin tze’n ta’ toj kawb’il ja’lin, tze’nkux ntq’uma’n toxlajin 45. totx’il tu’jil Kawb’il kyu’n K’loj B’inchkawb’il te Qanam. 40-93, etz q’o’n toj Tu’jmaj Tniky’aj Abya Yala toj ox q’ij tajlal tkab’lajin txjawil ab’q’i 1,993.

TJWE’YIN TQIKY’TAKPAB’IL, TxOLB’INTE Ex YUPB’IL ETZB’IL.

38 TOTx'IL. Ti'ntzan qu'nil ja'ku takpit ex yupit jun chojb'il.

Mix a'l jun aq'unal ja'ku tz'ex chjet juntl wiq chojb'il te qa tzunx in aq'unan, o'kxjo twi' tk'uj ti'jo taq'un kyoj tk'lojb'il nuk'b'inte tkawb'il qtanam.

O'kxqex ja'ku tz'ex juntl wiq chojb'il kye lu':

Aqe xjal mo aq'unal ate'kx tjaq'jo ntq'uma'n tkab' k'lojyol toj junk'al a) qaqlaj tajlal totx'il kawb'il lu'.

Ex qe taq'unalb'in qtanam, aj kykub' qe, nche'xl aq'unat ti'j xnaq'tzb'il b) mo xpich'b'il toj Majaxnaq'tzb'il San Carlos toj Qtanam Paxil, at kyoklen tu'n tetz chojb'il mojb'il kye ex tu'n tetz chjo'n twi' kyk'u'j, ajqa ma tz'etz ttziyin Tja Aq'untl ti'j kyaq'un xjal44.

39 TOTx'IL. Ti'tzan q'unil ja'ku tz'el jun wiq chojb'il.

Aqe xjal mo aq'unal taq'unalb'in qtanam, ja'ku tz'el q'in jun wiq chojb'il kye qa:

Qa o chi kub' jtz'o'n te jun majx tu'n kyil tu'n tpaj nchi sb'u'n mo a) b'il yol tze'nxjo ntq'uma'n tnejil ex tkab' tqiky' toj junlaj tqiky' tku'x toj Tkab' Tu'jil Kawb'il Il.

Qa mya' tokl xjal te tajlal qxjalil toj qtanam Paxil.b)

Ex ikyx kyten xjal mo aq'unal noq yab'in xi tziyit kye tu'n kychojin ti'j K'ub'il Mojb'il Taq'unalb'in Qtanam, tze'nkux ntq'uma'n wajxaqlaj ex junk'al tajlal kawb'il lu'.

Aqe k'amol etzb'il chojb'il in el anq'in ti'j jun ttxuyil, minlay chi qtet tu'n totx'ilo kawb'il lu'45.

331#

B’a’n txi ka’yb’aj oxq’o jwe’lajk’al wajxaq totx’il Kawb’il Kye Xjal.46. B’a’n txi ka’yb’aj tnejil tajlal oxq’o jwe’lajk’al wajxaq totx’il kawb’il Kye 47. Xjal.

40 TOTx'IL. Txolb'inte.

Tu'n tten toklen jun a'qunal tu'n tetz jun wiq chojb'il te ti'j taq'unab'in, nuk'u'n tten qa o b'aj jwe' ab'q'i taq'unan ex a ttxoliljo lu'46:

A ti'j chojb'il aq'unab'in ex ti'j ka'yb'il qa o meltz'aj aq'unal juntl a) majl toj aq'untl, antza kxe'l qeya toklen tel tpa'n tib' ti'j aq'untl ex q ama chi tzqetz tkayqil ti'chaq nqanajtz kyi'j.

Atzan ti'j chojb'il tzakaj toj kywinaqil xjal, antza ntzaj qeya toklen b) aq'unal aj tok tz'aq tzakaj ti'j.

Atzan chojb'il in etz kye meb'a ex qe junjuntl wiq chojb'il, atza ntzaj c) qeya kyoklen aj tkyim qtzan aq'unal.

Minti kyoklen mu'ÿ k'wal ex qe at tzakaj toj kywinaqil, qa minti' jun wa'l kyi'j twitz kawb'il47.

Tu'n tzaj q'o'n kyoklen aq'unal nchi etz toj aq'untl tuk'il qtanam ex d) in okx kyqanin tu'n kychojin ti'j amb'il namtaq tpon tzqet, b'e'xkux nten kyoklen tu'n tokx kyqanin noqx aj kyetzku toj aq'untl ex axtza toj k'lojb'il ja'tzan saq'unana ex ja'tzan xchojina ti'j K'ub'il Chojb'il Mojb'il kye taq'unalb'in qtanam, tze'nkux ntq'uma'n kawb'il lu' ex qe junjuntl kawb'il ojtxe kyelnintz.

41 TOTx'IL. Ti'chaq q'unil ja'ku kub' naj chojb'il kye meb'a ex te txujil mo tchil qtzan aq'unal ex qe junjuntl wiq chojb'il.

Aqe chojb'il kye meb'a, xu'jb'aj, chmilb'aj ex qe junjuntl wiq chojb'il, ja'ku chi kub' naj tu'n jni' tqanil lu':

Aj tkyimjo etzil chojb'il ti'j qtzan aq'unal.a)

Aj tjaw meje juntl majljo txu'jil mo tchimil, tnana mo ttata qtzan b) aq'unal, mlay kyij naj qa ma chi ok meje juntl majl manb'aj ex txub'aj te qtzan anmin, atzan kawb'il ok okil kyi'j a ntq'uma'n techtz'ib' a) toj wuqlaj totx'il kawb'il lu'.

Aj kyjapon meb'a mu'ÿ k'wal toj wajxaqlaj mo junk'al jun tajlal c) kyab'q'i, o'kqex kye mina aqe k'wal at tzakaj toj kywinaqil ex qa namtaq tel wa'naj.

341$

Aj kyokx txub'aj mo manb'aj te taq'unal qtanam.d)

Aj kyel titz'in ex qe tk'wal ttziky mo titz'in toj wajxaqlaj tajlal e) kyab'q'i, o'kqex kye mina a k'wal namtaq tel wa'naj tzakaj toj kywinaqil.

Jun majx aj tkub' naj chojb'il kye ajetzil, minlay b'ant tu'n tetz meltz'in juntl majl, ajqa ti'j qtzan aq'unal in etza chojb'il kye, noqx alkye twiqil jun chojb'il ikyjo, b'e'xkux ok elel q'in.

Atzan chojb'il kye at tzakaj toj kywinaqil, b'e'x npon naj chojb'il kye qa ma wa'naj kywinaqil mo qa ma chi okx aq'unal toj taq'un Qtanam toj junjun k'lojb'il aq'untl ex qa noqx toj jun etzin k'lojb'il.

42 TOTx'IL. Ja'ku pon takpaj mo pon naj etzb'il jun wiq chojb'il noq tu'n mina pon kanin tqanil qa itz'x tuk'il qtzan aq'unal ex qa mina xpon kanin tqanil tzakaj toj twinaqil jun aq'unal mo jun kolb'in.

Qa kyojo qaq tnejil txjawil jun ab'q'i mina xpon kanina tu'jil qa itz'x tuk'il qtzan xjal tze'n ntq'uma'n kab'k'al kyajlaj totx'il kawb'il lu' toj tnejil k'loj yol, b'e'x kyjel naj chojb'il mojb'il te ajetzil kyi'j txqantl xjaw toj jun ab'q'i, qatzan qa mina xpon kanin tqanil toj juntl ab'q'i, b'e'x kk'wel naj te jun majx tze'nkux ntq'uma'n kawb'il lu', minatzintz qa tu'n jun nim il mo tu'n jun ti' ulkanin toj tchwinqil ex mix b'ante tu'n tpon q'ilte ex q'olte ja'tzan ntq'umana qa itz'x mo nam twa'naj tzakaj toj twinaqil. Qa toj tumil ex ax tok tyol, ok elex chjetjo tpwaq xkyij we' kyi'j jte'b'in xjaw, me a Tja Aq'untl Ti'j Kyaq'un Xjal twitz qtanam tu'n tetz tz'ib'inte tziyb'il ti'j.

Ex ikyxjo kye xjal nchi etzin ti'j chojb'il tu'n tzakaj toj kywinaqil, qa mina xpon kanin kyu'j in etz q'o'n toj Jaq'anb'il Kye Taq'unal Qtanam, ja'tzan ntq'umana qa nam tel wa'naj kywinaqil.

TQAQIN TQIKY’QE KY’EYB’IL

43 TOTx'IL. Ka'yb'il ti'j tu'jil manksb'il.

Atzan ka'yb'il ti'j tu'jil manskb'il ex chojb'il a ntq'uma'n totx'il lu', ja'ku chi kub' ka'yit juntl majl kyi'j, qa ma tz'okx jun tu'jil qanb'il kyu'n ajetzil, ja'tzan nkub' kychiky'b'ina ti'tzan qu'nil mya' b'a'n ta'ya toj kywitz, me qa namtaq tkub' kytziyin jun maj ajo tajlal manksb'il. Qatzan qa ma

351%

B’a’n txi ka’yb’aj tnejil ex tkab’ k’lojyol toj junk’al wajxaq totx’il Ttxuyil 48. Tkawb’il Qtanam. B’a’n txi ka’yb’aj b’elajlaj totx’il Kawb’il Chojb’il Kyaq’un Taq’unal Qtanam 49. ex oxlajk’al wajxaqlaj ex oxlajk’al b’elajlaj totx’il Kawb’il Kye Xjal.

b'ant tjikysit mo ttx'ixpit, a ttxoliljo tu'n aq'unet a ntq'uma'n junk'al junlaj tajlal totx'il kawb'il lu'. Qa ax sela tky'eyb'il ajetzil, a Tja Aq'untl Ti'j Kyaq'un Xjal, ok eletz tb'inchin juntl Tu'jil Tziyb'il Chojb'il ex ok eletz tq'o'n tqanil te ajetzil chojb'il.

44 TOTx'IL. Ky'eyb'il kyi'j Tu'jil Tziyb'il Chojb'il.

Qa mya' b'a'n ta'ya jun tu'jil tziyb'il chojb'il nchi etz tq'o'n Tja Aq'untl Ti'j Kyaq'un Xjal twitz qtanam, ja'ku tz'oksin jun tu'jil qanb'il noq toj oxe q'ij tu'n ttzaj qe kyajlab'itz aj tex tqanil te ajetzil, aj toksin, tojxi junk'al laj q'ij ok eletz b'inchin ti'j48.

Ikytzan tumil tu'n tb'inchit ti'j lu', tze'nkux ntq'uma'n kawb'il.

TWUQIN TQIKY’JUNJUN WIQ TTxOLIL Ex TZ’AQTZB’IL

45 TOTx'IL. Ka'yb'il kyi'j wiq chojb'il.

A Tja Aq'untl Ti'j Kyaq'un Xjal, taq'un aj tok kyqanin taq'unalb'in qtanam, ok kx'el tka'yin ti'j tze'nx ttxolil kjawil tsk'o'n tu'n tpon xpich'b'it ja'chaq in okina chojb'il in ex kye tzakjwinaq, meb'a ex junjuntl wiq chojb'il ex tu'n txi ka'yit ti'j qa mya' b'a'n in okina kyu'n xjal. Te lu', ja'ku chi mojin tq'ob' kawil ex ex qe tnejil junjun wiq k'lojb'il te qtanam.

46 TOTx'IL. Minti' tu'n tchjet juntl wiq chojb'il te qtanam.

Aqe chojb'il in ex kyetzin taq'unalb'in qtanam ex qe ajetzil chojb'il jun qtzan aq'unal, minti' tu'n tchjet mo tu'n tel q'iyit jun wiq chojb'il ti'j kypwaq in ex q'oyit, at kyoklen ajetzil jun wiq chojb'il tu'n kyok q'anin kukxjo tu'n Jaq'anb'il Kye Taq'unal Qtanam.

47 TOTx'IL. Kolb'il kyi'j chojb'il.

Aqe chojb'il in ex kye taq'unalb'in qtanam, minlay b'ant tu'n txi te juntl xjal, tu'n txi te chojb'il juntl wiq ti', ex minti' tu'n tel juntl wiq chojb'il kyi'j, o'kx ja'ku tz'el q'in mo tu'n jni' mya' b'a'n ntq'uma'n kawb'il49.

361&

B’a’n kyxi ka’yb’aj Kawbil i etz tq’o’n K’loj B’inchkawb’il 1633 ex 81-95.50. Ok tz’aqsin tze’n ta’ toj kawb’il ja’lin, tze’nkux ntq’uma’n tkyajlajin 51. totx’il tu’jil Kawb’il kyu’n K’loj B’inchkawb’il te Qanam. 40-93, etz q’o’n toj Tu’jmaj Tniky’aj Abya Yala toj ox q’ij tajlal tkab’lajin txjawil ab’q’i 1,993.

48 TOTx'IL. Ila' chojb'il.

Qa at jun taq'unalb'in qtanam in etzit kab'e toklen tij chojb'il tz'en ntq'uma'n kawb'il lu', noqx o'kx at toklen tu'n tex ti'n jun chojb'il.

49 TOTx'IL. Chjol chojb'il.

Tkyaqil wiq chojb'il kawinkub' ti'j toj kawb'il lu', ok kchi elex chjet ajxi kyel junjun xjaw.

50 TOTx'IL. Qe chojb'il oyaj.

A Q'ilaq'untl ti'j Tpwaq Qtanam ok elex tchjo'n chojb'il mojb'il kye tkyaqil tchojin tze'nkux ntq'uma'n kawb'il lu' ex junjuntl kawb'il ojtxe tex50.

Minlay ku'tz tjaq lajk'al tajlal tpwaq qtanam te chojb'il oyaj toj twi'pin junjun ab'q'i kye junjun taq'unalb'in qtanam51.

51 TOTx'IL. Chojb'il muqb'il.

Atzan chojb'il muqb'il te jun taq'unalb'in qtanam mo jun etzb'il chojb'il tze'n ntq'uma'n kawb'il lu' ex junjuntl kawb'il ti'j nejneqekub', ok kchi elex tchjo'n Q'ilaq'untl ti'j Tpwaq Qtanam tze'nkux b'antlin ti'j ex tajlal tu'n kawb'il lu'.

52 TOTx'IL. Kab' maj amb'il.

Aqe xjal ÿi ten aq'unal kyoj tenb'il ja in oka q'oj mo toj jun tenb'il nim yab'il ja'ku tz'ok toj tchwinqil xjal tu'n, at kyoklen tu'n tok kab'maj tajlaljo amb'il ÿi aq'unan, qa at tipumal kawb'il ti'j.

53 TOTx'IL. Kyk'ulb'in kyib' kawb'il tuk'iljo lu'.

Aqe kawb'il kyi'j Taq'unalb'in Qtanam Paxil mo tu'n tex kyi'n kyib' aq'unal, aqe kawb'il q'onqemitz exqe kchi eletz q'o'n, atza xikyleqex ti'jo kawb'il lu', okx mina a Kykawb'il Ÿpint, me nkyk'ulb'in kyib', qu'n kyoklen aq'unaljo nkyetzin tu'n kyaq'un chjo'n tu'n junjun K'lojb'il.

371/

54 TOTx'IL. Il ti'j tu'n kyka'yit u'j qa axkyok ti'j anqb'il.

Aj namtaq tetz q'o'n Tu'jil Tziyb'il Chojb'il kye ajetzil tu'n meb'ayil ex junjun wiq chojb'il, il ti'j tu'nxix kyka'yit u'j qa axkyok kyu'n etzil. Toj tnejil xjaw te junjun ab'q'i, kykyaqilqe xjal etzil chojb'il il ti'j tu'n tpon kanin kyu'j twitz Q'ilaq'untl Ti'j Tpwaq Qtanam tze'nkux ntq'uma'n kawb'il tu'n tex chojb'il mojb'il kye.

Ex ikyxqejo tzakjwinaq il ti'j tu'n tokx kyq'o'n kyu'j twitz Q'laq'untl Ti'j Tpwaqb'il QTanam ex twitz Taja Aq'untl Ti'j Kyaq'un Xjal, tu'n tetz chojb'il kye qa nam tel wa'naj kywinaqil. Kyoj tnejil qaq xjaw toj junjun ab'q'i, aqe ajetzil chojb'il tu'n meb'ayil ex o chi iky'x kyab'q'i tib'ajxi wajxaqlaj ab'q'i, il tu'n tok kyq'o'n kyu'j tu'n tetz q'o'n chojb'il kye tze'nkux ntq'uma'n kawb'il lu' toj qaqlaj totx'il.

At amb'il q'o'nx kye Tja Aq'unlt Ti'j Kyaq'un Xjal ex Q'ilaq'untl ti'j Tpwaq Qtanam, tu'ntza noq toj alkye amb'il ja'ku txi kyb'inchin mujb'il kywitz u'j qa axkyok tze'nxjo ntq'uma'n totx'il lu', tej lu', ja'ku b'ant tu'n txi kyqanin tmojb'il tq'ob' tkawb'il qtanam, a ataqku kyaq'un q'ol tqanil ti'chaq u'j.

55 TOTx'IL. Kyaq'un ajtz'ib'il kyb'i xjal.

Il ti'j tu'n tpon tqanil kyu'n ajtz'ib'il kyb'i xjal toj qtanamm, kyi'j alkyechaq nchi kyim toj junjun xjal, kyojo laj q'ij te tnejil juntil xjaw te Tja Aq'untl Ti'j Kyaq'un Xjal.

56 TOTx'IL. Tz'ib'il kyb'i kykyaqil taq'unal qtanam.

Il ti'j tu'n tkub' tnuk'u'n Tja Aq'untl Ti'j Kyaq'un Xjal tkyaqil tqanil kyb'i kykyaqil taq'unal qtanam nchi aq'unan toj K'loj B'inchkawb'il ex K'loj Ajkawil, tej saq qe kawb'il lu'.

Atzan K'loj Aq'pil Kawb'il, Oxkawb'il Ti'j Sk'ob'il ex K'loj Kawil ti'j Ttxuyil Tkawb'il Qtanam ex qe Tq'ob' K'lojb'il Tkawb'il Qtanam ex Kynuk'u'x Kyib', a ma tz'okx kyq'o'n kyib' tjaq'jo kawb'il lu', il ti'j tu'n tetz kytz'ib'in tu'jil kyaq'un aq'unal tze'nkux ntq'uma'n Ttxolil Kawb'il lu'.

Ex ja'ku b'ant tu'n tkub' mujb'it twitz kyqanil u'j qa b'a'nax ex qa a kychojb'il laq'unal toj junjun xjaw ex tchojin tajwil aq'untl nchi okx q'oyit toj Q'ilaq'untl ti'j Tpwaqb'il QTanam.

381(

B’a’n txi ka’yb’aj kab’k’al b’elaj tajlal totx’il Ttxolil Kawb’il lu’.52. Jun k’loj yok ok tz’aqsin tu’n tu’jil kawb’il 62-89, etz q’o’n tu’n K’loj 53. B’inchkawb’il, etz q’o’n toj Tu’jmaj Tniky’aj Abya Yala toj junk’al b’elaj q’ij tajlal tjunlajin txjawil ab’q’i 1,989 ex b’a’n txi ka’yb’aj techtz’ib’ c) toj junk’al jwe’ totx’il kawb’il lu’.

57 TOTx'IL. Tziyb'il tu'n tjaw kyilb'ilal u'j.

Nxi toklen Tja Aq'untl Ti'j Kyaq'un Xjal tu'n kykub' tpatin, tu'n kykub' tyuch'in mo tu'n tkub' tb'inchin juntl tumil kyi'j u'j noq alkye tumil kxe'l tb'inchin kyi'jo u'j nchi tq'uma'n kawb'il ex ttxolil, minti' tu'n tokx tjaq' juntl kawb'il, me ilx ti'j tu'n tjaw kyiq'in kyilb'ilal u'j nimxix kyajb'i'n. Ex mya' ate'kx toj totx'il lu', aqe tu'jil amb'il o chi aq'unan taq'unal qtanam.

58 TOTx'IL. Q'ol tqanil.

Tkyaqil aq'untl ex qe u'j nchi ex b'inchit, il ti'j tu'n tpon kanin tqanil kyekuxixjo xjal at kyoklen ti'j mo toj jun tb'anil iqil tqanil ja'ku txi'ya smeta52.

59 TOTx'IL. Ka'yb'il kyi'j wiq chojb'il.

Aj tten amb'il ti'j Tnuk'b'inte Qtanam, b'a'n tu'n tkub' ka'yit toj junjun tnej amb'il a tajlal chojb'il in ex kye taq'unalb'in qtanam ti'j kyaq'unab'in ex junjuntl wiq chojb'il tze'nkux ntq'uma'n jwe'k'al kyajlaj tajlal totx'il Ttxuy Kawb'il Qtanam53.

Atzan ka'yb'il lu', ok kxe'l b'inchit junjun maj aj tjaw laq'b'in twi' kyk'u'j aq'unal tu'n Nuk'b'inte Qtanam.

60 TOTx'IL. Tz'aqtzb'il kawb'il.

Tkyaqil ti'chaq mya' kawinkub' ti'j toj kawb'il lu', ok kk'wel sk'et kytxolil tz'enkux nkyq'uma'n tq'uqb'il kawb'il lu', qe kawb'il te tkyaqil ex qe tq'uqb'il ex tumil oklenj.

61 TOTx'IL. Chojb'il ti'j nejb'il aq'untl.

Tu'ntzan kyxi aq'unet Kawb'il tuk'il ttxolil, a Tja Aq'untl ti'j Kyaq'un Xjal, ok okil tq'o'n amb'il ti'j aq'untl o kub' nej ex o chi chojin ti'j Chojb'il Mojb'il Kye Taq'unalb'in QTanam tze'nkux ntq'uma'n ojtxe kawb'il.

391)

Ok tz’aqsin tze’n ta’ toj kawb’il ja’lin, tze’nkux ntq’uma’n tjwe’lajin 54. totx’il tu’jil Kawb’il kyu’n K’loj B’inchkawb’il te Qanam. 40-93, etz q’o’n toj Tu’jmaj Tniky’aj Abya Yala toj ox q’ij tajlal tkab’lajin txjawil ab’q’i 1,993.

62 TOTx'IL. xtokb'il ti'j pwaq.Tu'n txtokit tpwaq Chojb'il K'ub'il Mojb'il Kye taq'unalb'in qtanam tze'nkux ntq'uma'n kawb'il lu', aqe K'loj Ajkawil Qtanam tuk'il Tja Aq'untl ti'j Kyaq'un Xjal, il tu'n tkub' kyka'yin ti'j aq'untl ex tz'aqtzb'il kawb'il toj junjun jwe' ab'q'i, ok elex q'oyit tilb'ilal u'j kye taq'unalb'in qtanam qa ma tz'oktz kyqanin.

TWAJxAQIN TQIKY’JUNJUN KAWB’IL NOQ TOJ CH’IN AMB’IL.

63 TOTx'IL. Ttxolil kawb'il.A Q'ilaq'untl ti'j Tpwaq Qtanam ti'j tb'i K'loj Tajkawil Qtanam ex toj mujb'il tuk'il Tja Aq'untl ti'j Kyaq'un Xjal twitz qtanam, ok eletz tb'inchin ttxolil kawb'il lu, toj jun oxe xjaw, tu'n txi qe ti'j tajlal q'ij tej tetz toj Aq'pil Tqanil Kyu'n Kawil.

64 TOTx'IL. Toj tq'ij kawb'il.A K'loj Tajkawil Qtanam ok eletz tq'o'n jun pwaq tu'n tqe ex tu'n ten toj tq'j kawb'il kyi'j taq'unalb'in qtanam, tej lu', il ti'j tu'n tkub' ka'yit ti'j nej jni' ex alkye tumil tu'n taq'unet, ok kk'wel tb'inchin kawb'il ex kxe'l tsama'n toj K'loj B'inchkawb'il Toj Qtanam kyoj qaq xjaw kchi xe'l qe aj txi qe tokb'in kawb'il. A tpwaq tu'n tex minlay ku'tz tjaq'jo Kab'e Miyon tpwaq qtanam, ex ok kxe'l b'inchit tu'n Jaka'yb'il Ti'j Tajlal Tpwaq Qtanam ex tkyaqil ka'yb'il ti'j pwaq tu'n txi b'inchit tu'n mo tu'n junxil tnejl aq'unal tze'nkux kk'wel tkawin kawb'il ntq'uma'n totx'il lu'54.

65 TOTx'IL. Nukj'b'il kye u'j.Qe kyu'j Taq'unalb'in Qtanam, a tzmaqe o chi oktz ex qe o chi ex tziyit, kxe'l nuk'et kyi'j tze'nkux ttxolil ntqanin kawb'il lu' toj tajlal q'ij aj txi qe tokb'in kawb'il.

66 TOTx'IL. NImsil amb'il.Tojo tnejil ab'q'i txilen qe tokin kawb'il, ja'ku b'ant tnimsit amb'il, noq jni' taj b'inchb'il aq'untl ntq'uma'n junk'al junlaj totx'il kawb'il lu', tu'ntzan

402=

tb'ant kyi'j kykyaqil tu'jil qanb'il chojb'il pon kanin twitz Tja Aq'untl Ti'j Kyaq'un Xjal twitz Qtanam.

67 TOTx'IL. Junjunt ti'chaq taj aq'untl.

Tu'n tb'an taq'un Tja Aq'untl Ti'j Kyaq'un Xjal tze'nkux ntq'uma'n kawb'il lu' tojo tnejil ab'q'i tokb'in mo txilen qe, a K'lojb'il Q'ilaq'untl Ti'j Tpwaq Qtanam ok eletz tq'o'n pwaq te twi' kyk'u'j aq'unal kchi okit jun tqan amb'il mojil aq'untl ex twi' junjuntl ti'chaq at tajb'in te b'inchb'il tkyaqil aq'untl.

68 TOTx'IL. Qe Tb'i junjun tqiky'.

Aqe tb'i junjun tqiky' kawb'il lu', minlya chi okin ex minti' kyaqpib'il ti'j tyol junjun totx'il.

69 TOTx'IL. Elsb'il.

Kchi elel q'iyit tu'jil kawb'il 28-78, 15-75, 56-76 ex 33-78 i etz tq'o'n K'loj B'inchkawb'il te qtanam Paxil ex takyqil jni' talkawb'il mya' junx txilen tnab'il tuk'il kawb'il lu'.

70 TOTx'IL. Toklen kawb'il.

Atzan kawb'il lu', ok kxe'l qe taq'unet toj jun tajlal q'ij toj tnejil txjawil ab'q'i 1989.

Alfonso Alonso BarillasTnejenel Qtanam

Miguel Angel Ponciano Castillo Guillermo Ruiz Suarez

Ajtz'ib'il Ajtz'ib'il

Tja Qtanam: Toj junk'al qaq tajlal tlajin txjawil ab'q'i 1988. Paxil.

B'a'n tex tqanil ex tu'n tkub' aq'unet.

Cerezo Arevalo

Luis Felipe Polo LemusA tajtz'ib'il Qtanam:

4121

Etz toj Aq'pil Tanil toj Tniky'aj Ab'ya Yala, toj qaq tajlal tnejil txjawil ab'q'i * 1989.

TU'JIL KAWB'IL TU'N TNEJENEL QTANAM 1220-88*Tja Qtanam, Paxil, Junk'al laj q'ij tajlal tkab'lajin txwajil ab'q'i 1988.

TU'N TWI'xIL QTANAM.

TU'NJO:A Tu'jil Kawb'il Kyi'j Taq'unalb'in Qtanam 63-88, etz q'o'n tu'n K'loj B'inchkawb'il te qtanam Paxil, ntq'uma'n qa a Q'ilaq'untl ti'j Tpwaq Qtanam ti'j tb'i Tnejenel Qtanam, tuk'il Tja Aq'untl ti'j Kyaq'un Xjal Twitz Qtanam, aqe tu'n kyetz q'onte Ttxolil Kawb'il Kyi'j Taq'unalb'in Qtanam;

TU'NJO:A Ttxolil kawb'il tu'n txi nuk'unte ti'j tumil tu'n tkub' aq'unet ex tb'anil tu'n tkub' aq'pite;

TU'NTZAN,Toj tumil taq'un q'o'nx toj techtz'ib' “e” toj 183 totx'il Ttxuyil Tkawb'il Qtanam Paxil; ex tu'ntzan tb'antjo aq'untl chq'o'ntz ti'j toj oxk'al (63) totx'il Tu'jil Kawb'il 63-88 etz q'o'n tu'n K'loj B'inchkawb'il te Qtanam;

ETZ TQ'O'N

4323

TzIYB'IL EX TOKLEN TTXOLIL KAWB'IL KYI'J TAQ'UNALB'IN QTANAM.

TNEJIL TQIKY'TUMIL TQANIL

1 TOTx'IL. Qe ajnitz kytz'ib'ajtz junjun ti'chaq nim tqan kyb'i.

Tu'n telxix tniky'tzajil txilen kawb'il lu' ok kchi okil junjun ajnitz kytz'b'ajtz kyb'i tichaq nim kyqan:

“a kawb'il” a Kawb'il Kyi'j Taq'unalb'in Qtanam.

“Qe kawb'il” aqe kykyaqil kawb'il.

“A Ttxoil kawb'il” a Ttxolil Kawb'il Kyi'j Taq'unalb'in Qtanam.

“Tja Aq'untl” a Tja Aq'untl Ti'j Kyaq'un Xjal Twitz Qtanam.

“Nuk'b'il” a nuk'b'inte kyten Taq'unalb'in Qtanam.

“A aq'unal o qe aq'unal” aqe taq'unal qtanam.

“K'loj” atzan txilen kyi'j K'loj B'inchil Aq'untl, K'loj B'inchkawb'il ex K'loj Aq'pil Kawb'il; ex,

“K'lojb'il” a txilen ti'j kyb'i K'loj Ka'yil Ti'j Ttxu Tkawb'il Qtanam, K'lojkawb'il ti'j Sk'ob'il ex Kyi'j Tq'ob' K'lojb'il ex K'lojb'il Kykawb'inx Kyib'.

4424

B'a'n txi ka'yb'aj kawb'il 1124 kyu'n K'loj Q'ilaq'untl te IGSS, ttxolil Kolb'il 1. IVS, etz tziyin toj Kawb'il 93-2003 etz q'o'n tu'n K'loj B'inchkawb'il te Qtanam, etz tqanil toj Aq'pil Tqanil toj Tu'jmaj Tniky'aj Abya Yala toj b'elajlaj tajlal tq'ijil toxin txjawil ab'q'i 2003.B'a'n txi ka'yb'aj tnejil k'lojyol toj junk'al laj totx'il Kawb'il Kyi'j Taq'unalb'in 2. Qtanam.

2 TOTx'IL. Mina tz'okx tjaq' kawb'il lu'.

Minlay tz'okx nukb'inte ti'j Chojb'il Ti'j Tzakwinaqil, Tijil ex Anq'il tu'n Jaq'anb'il Kye Taq'unal Qtanam tekux te tchojb'il1. Ex iky kye taq'unal, tex te tchojb'il.

3 TOTx'IL. Junjuntl taq'un tja aq'untl.

Tib'ajxi taq'un ntq'uma'n kawb'il2, at toklen tu'n tjaw ttz'ib'in tu'jil oksb'il ex tziyb'il tu'jil qanb'il chojb'il kye taq'unalb'in qtanam, tza'n mo tze'n tu'n txi xpich'it, ka'yb'aj ex qanil tqanil, nuk'ul ti'j k'ub'il kyb'i xjal, tu'n txi kynuk'u'n ti'j aq'untl tuk'il Q'ilaq'untl ti'j Tpwaq Qtanam kyi'j chojb'il; tu'n tkub' ka'yit jtoj pon b'aj amb'il te junjun wiq chojb'il nuk'u'n ti'j toj kawb'il; tu'n kyex tz'ib'it tqanil takpib'il, tz'aqsb'il ex yupb'il wiq chojb'il, qa ikykutaqjo; ex takyaqil jni' aq'untl tu'n txi b'inchit te aq'pil kawb'il lu'.

TKAB' TQIKY'QE CHOJB'IL

4 TOTx'IL. Q'ol kyoklen xjal.

Tu'n tetzinte xjal tkyaqil etzb'il ntaq'jo kawb'il lu', il ti'j tu'n tten aq'unal tojo tumil nuk'u'n ti'j toj tnejil ex tkab' totx'il kawb'il, ex ikyx kye junjuntl aq'unal at kyoklen lu':

Aqe aq'unal o tz'etzit kyoklen tu'n tijil ex tu'n amb'il ÿi ten te a) taq'unal qtanam ex qa minti' ÿi etz toj aq'untl; ex,

Ex aqe aq'unal o tz'okx kyq'o'n kyib' tjaq'jo kawb'il lu' tu'n kychojin b) tu'n o chi el toj aq'untl; tze'n lu', at kyoklen tu'n o txi tziyit kyetzb'il ti'j chojb'il.

Kye qe aq'unal nchi q'umlajtz kyu'n techtz'ib' ma chi kyij, atza kxe'l qeya chojb'il tojo tajlal mab'il aj kyok oksit.

4525

B'a'n txi ka'yb'aj tkab' tajlal jwe' totx'il Kawb'il Kyi'j Taq'unalb'in Qtanam.3.

5 TOTx'IL. Twiqil Aq'untl.

Aqe wiq aq'untl nchi q'umj toj tjwe'yin totx'il kawb'il kyi'j taq'unalb'in qtanam, aqe aq'untl ate'kx kyoj tk'lojb'il nuk'b'inte tten qtanam kywitz xjal. Nej kchi k'wel nej tajlal amb'il ti'j aq'untl ti'j taq'un qtanam kywitz xjal ex kchi xe'lxi lipe qe ab'q'i ÿi ten xjal aq'unal toj ÿpintin tze'nkux ntq'uma'n kawb'il kyi'j ex qa ma'y chi chojin ti'j K'ub'il Chojb'il Mojb'il kye taq'unalb'in qtanam.

6 TOTx'IL. Ttxolil tu'n tel q'iyit jun aq'unal.

Atzan tu'n tel q'iyit jun aq'unal tze'nxjo mo tza'nxjo tumil ntzaj tq'uma'n kawb'il3, qatzan qa namtaq txi tb'inchin aq'unal tumil tu'n tex chojb'il aq'unab'in, il ti'j tu'n txi b'inchitjo ttxolil lu':

Kykyaqil k'lojb'il ja'tumil nchi aq'unana taq'unal qtanam, il ti'j tu'n a) tkub' kynuk'u'n kyb'i aq'unal o chi ex tib'aj oxk'al kyab'q'i, ja'tzan ntq'umana alkye q'ij kyanq'in, jte'xi ab'q'i o chi aq'unan toj aq'untl ja'tzan ate'ya ja'lo ex jni'qe ab'q'i aq'untl ÿi ten toj juntl k'lojb'il ex qa ma chi chojin ti'j K'ub'il Chojb'il, tu'ntzan toksin tajlal amb'il kyaq'unab'in aq'unal, il ti'j tu'n tpon kanin tu'jil kyaq'un.

Aj tjapon aq'unal toj oxk'al kyaj tab'q'i, a tja aq'untl ok kxe'l tq'o'n b) tqanil te ajkawil q'ol aq'untl ex te aq'unal, tu'ntzan txi qe qanb'il chojb'il taq'unab'in, ok'qex mina a nchi kyq'uman wuq ex waqxaq totx'il ttxolil kawb'il lu';

Aj tpon b'aj qaq xjaw tib'ajxi tajlal q'ij telex tqanil, a k'loj ka'yil c) kyi'j aq'unal kxe'l qaninte toj tja q'untl qa oja txi qe qanb'il chojb'il taq'unab'in aq'unal. Atzan tja aq'untl kxe'l q'onte tqanil toj laj q'ij te k'loj ka'yil kyi'j aq'unal, tz'en ta'ya tu'j aq'unal, ti'chaq taj tu'n tpon b'aj twi'. Qa o b'ant ti'j tu'j aq'unal qa chi Tja Aq'untl, atzan q'ol aq'untl ok okil tjyo'n txel aq'unal aj tel oxk'al jwe' tab'q'i; ex,

Qatzan qa namx tpon tzqet tu'j aq'unal mo nam txi qe qanb'il d) chojb'il taq'unab'in aq'unal toj Tja Aq'untl, atzan k'loj ka'yil kyi'j aq'unal ok kk'wel tq'o'n noq jun oxe xjaw amb'il tu'n tb'ant tkyaqil tu'n ti'j qanb'il chojb'il taq'unalb'in mo tu'n kypon tzqet tu'j.

4626

B'a'n txi ka'yb'aj Oxk'al kyajlaj totx'il Kawb'il Kyi'j Taq'unal Qtanam, ex, 4. kyajk'al totx'il Ttxolil Kawb'il.

Me a ajkawil q'ol aq'untl ok okitz tjyo'n txel aq'unal aj tel oxk'al jwe' tab'q'i, mina ajqa iky ta'ya aq'unal tze'n mo tza'n nkyq'uma'n wuq ex wajxaq totx'il ttxoill kawb'il lu'.

7 TOTx'IL. Il ti'j tu'n tel aq'unal ex namtaq tpon tzqet laj ab'q'i taq'unan.

Aqe aq'unal o chi ex tib'aj oxk'al jwe' kyaq'b'i ex nam tpon tzqet laj ab'q'i kyaq'unan, ok kchi okil toj ttxolil ntq'uma'n qaq totx'il Ttxolil kawb'il lu' aj tpon tzqetz laj ab'q'i kayq'unan.

Il ti'j tu'n tkub' kynuk'u'n k'loj ka'yil kye aq'unal toj junjun k'lojb'il kyb'i aq'unal nchi q'umlaj toj totx'il lu'.

8 TOTx'IL. Alkyeqe aq'unal minlay tz'ok il kyi'j tu'n kyel toj aq'untl.

Minlay chi el q'iyit kye xjal toj kyaq'un aj tjapon kyab'q'i tib'ajxi oxk'al jwe' qa ate'k te nimaq kawil mo nimxix kynab'il, ajb'inchilqe mo twi'xnaq'tzalqe.

Aj txi kyqanin ajkawil q'ol aq'untl te Tja Aq'untl tu'n tkub' ka'yin ti'j tu'j jun aq'unal q'omitz tu'n Jaq'anb'il Kye Taq'unal Qtnama (IGSS), qa tb'anil ta'ya txmilal tu'n taq'unan ex jni' tqanil pon kanin tu'n ajkawil ja'tumil in aq'unana. Ex minlay chi ex q'iyitjo aq'unal klo'n kyi'j tu'n kyekux junjuntl kawb'il.

9 TOTx'IL. Ilxix kyi'j kyu'j aq'unal ncni el q'iyit toj aq'untl.

Ilxix ti'j tu'n tkub' nej b'inchb'inte kyu'j aq'unal nchi el q'iyit toj kyaq'un, tu'ntzan, A Tja Aq'untl, Ka'yb'il Ti'j Tpwaq Qtanam ex Q'ib'il Tajlal Tpwaq Qtanam, tu'nxix txi kyb'inchin ti'j tu'j aq'unal toj muÿ tqan amb'il.

10 TOTx'IL. Kawb'il ti'j qa mina xb'ant.

Qa mina xi tb'inchin Tnejenel Ka'yb'il kyi'j aq'unal toj jun k'lojb'il, tu'n tok tq'o'n il ti'j tu'n te q'yit jun aq'unal ex tu'n tkub' tb'inchin tkyaqil nxi qanin te, b'e'x aku kub' kawin tu'n Kawb'il Ti'j Kyaq'un Xjal4.

4727

B'a'n txi ka'yb'aj kyajlaj totx'il Kawb'il Kyi'j Taq'unalb'in Qtanam.5. B'a'n txi ka'yb'aj mankb'il pk'oj yol toj qaqlaj totx'il Kawb'il Kyi'j Taq'unalb'in 6. Qtanam.

11 TOTx'IL. Tu'n tel q'iyit jun aq'unal tu'n tzakaj twinaqil.

A xjal in okx tqanin chojb'il ti'j tzakaj twinaqil, b'e'xkux keletz toj aq'untl toj jun jwe'laj q'ij tib'ajxi tajlal q'ij aj tpon kanin tqanil mankb'il taq'un tu'n Tja Aq'untl. Ex kxe'ljo tqanil lu' te Kawil q'ol aq'untl.

12 TOTx'IL. A chojb'il ti'j tzakaj twinaqil tu'n tiky'x te chojb'il taq'unab'in aq'unal.

Tu'ntzan tiky'xjo chojb'il in etz te jun aq'unal ti'j tzakaj toj twinaqil te chojb'il taq'unab'in, a ttxoliljo tu'n txi b'inchit a ntq'uma'n junk'al junlaj totx'il kawb'il qa ja'ku b'ant.

Tib'ajxi tqanil mankb'il aq'untl, atzan aq'unal ok chi okex tq'o'n u'j nchi tzaj qanin tu'n Tja Aq'untl ex jun axb'ilyol tuk'il sqitb'in tb'i twitz jun ajkolil, ja'tzan ntq'umana tu'n tel q'iyit chojb'il te ti'j tzakaj toj twinaqil ex tu'n tiky'x te chojb'il taq'unab'in. Atzan qanb'il toj tu'j, ok oksil toj twi'pin tq'ijil xjaw aj tokx tq'o'n tu'j ex atzan chojb'il ti'j taq'unab'in, ok kxe'l qe chojb'ilte toj tnejil q'ij te juntl xjaw.5

13 TOTx'IL. Tumil tb'inchajtz u'j ex aq'b'il junjun chojb'il tu'n meb'ayil.6

Atzan chojb'il in ex tu'n meb'ayil kye k'wal nchi iky'x tib'ajxi wajxaqlaj ab'q'i, ok eletz chjet texjo etzilte, qa ma pon kanin tqanil toj u'j tu'n Ka'yite jun kab'e xjaw aj namtaq tjapon toj tchojin toj Tja A'untl, qa tz'ib'inxix toj jaxnaq'tzb'il ja'tzan nxnaq'tzina tib'. Tojxi oxe xjaw tib'ajxi tajlal q'ij te xjapon k'wal toj tchojin, ok okex tq'o'n tu'j te qanb'il chojb'il mojb'il te ex jni' txqantl u'j ntqanin tu'ntzan mina tz'el q'ina chojb'il mojb'il te tu'n meb'ayil.

A Tja Aq'untl ok eletz tz'ib'inte tu'jil aq'pil chojb'il te tu'n meb'ayil.

Qatzan qa mina xpon kanin tqanil toj amb'il q'o'nkub', b'e'x kpon takpaj chojb'il tu'n meb'ayil te k'wal; ex qa mina xpon kanin tu'jil qanb'il tu'n etzil oklenj, b'e'x kyjel naj te jun majx toklen, ex b'e'x kk'wel aq'pit taq'b'il kwab'il ntq'uma'n toj junk'al wuq ex junk'al qaqlaj totx'il kawb'il ex tz'en ntq'uma'n tu'n txi b'inchit.

4828

B'a'n txi ka'yb'aj junk'al jun totx'il Kawb'il Kyi'j Taq'unalb'in Qtanam.7.

TOxIN TQIKY'PWAQ

14 TOTx'IL. Qe chojb'il mya' il kyi'j.

Tu'ntzan txi aq'unetjo ntq'uma'n kawb'il toj b'elajlaj totx'il kawb'il, aqe aq'unal kyaj tu'n kychojin, ok okex kyq'o'n kyu'j te qanb'il tziyb'il mo oksb'il toj Tja Aq'untl, tu'ntzan kychojin K'ub'il Tpwaq Chojb'il Mojb'il kye taq'unalb'in qtanam, ex majx txqantl u'j nqanajtz. A Tja Aq'untl ok eletz q'o'nte tu'jil tziyb'il ex ok eletz q'onte tqanil te ajqanil ex te k'loj ja'tzan nchi aq'unana aq'unal, tu'ntzan txi aq'unet tumil ntq'uma'n kawb'il.

15 TOTx'IL. Smal chojb'il.7

Atzan k'lojb'il ok kxe'l tsma'n tchojb'il tajwil aq'unlt ex tchojb'il aq'unal toj Tk'ub'il Nejenelb'il Ti'j Pwaq toj K'lojb'il mo Kyoj Tq'ob' Ka'yib'il ti'j Pwaq toj junjun tnam, tze'n nkyq'uma'n tu'jil oksb'il ex q'o'n kye tu'n Tja Aq'untl. Majx oxe tu'jil kyb'i aq'unal tu'n txi smet ja'tzan tz'ib'inkux tajlal kyb'i, kykyaqil kyb'i ex kyk'ole, Tajlal Kyokenx toj Tja Q'anb'il kye Taq'unal Qtanam (IGSS), chojb'il twi' kyk'u'j, tzaq'tzb'il chojb'il twi' kyk'u'j, kyoklen ti'j k'lojb'il ab'q'i aq'untl, chojb'il mojb'il il, tajlal in el q'iyit, alkye tnej amb'il in okx chjet ex tajlal tkyaqil chojb'il mo makb'il chojb'il kye aq'unal, sqitb'il tb'i ex tyoq'o'nb'il ka'yil ti'j pwaq.

Ex ok okex jun tu'jil chojb'il tok tajlal DRI-1 mo 63-A, mo juntl kk'wel b'inchin aj qjaxku toj amb'il, tu'ntzan tyek'it chojb'il.

16 TOTx'IL. Qe tja chojb'il.

Atzan ajk'amol pwaq ok eletz tsqitin ex ok eletz tyoq'o'n tu'jil chojb'il ex qe tu'jil ex tilb'ilal tu'jil b'ib'aj, kk'wel tka'yin b'a'n ta'ye tajlal chojb'il. Ok eletz tmeltz'in tu'jil chojb'il ex juntl tilb'il ex ikyjo tu'jil b'ib'aj. Atzan chojb'il kk'welex tz'ib'in toj tajlal k'ub'il.

17 TOTx'IL. Taq'un ka'yil ti'j pwaq.

Atzan xjal tok aq'unal te ka'yil ti'j pwaq, aqe taq'un lu':

Kxe'l tsama'n toj k'ub'il pwaq toj amb'il q'onkub' aqe kychojb'il tajwil a) aq'untl ex tchojb'il aq'unal;

4929

Ok kxe'l tsma'n toj Tja Aq'untl tojo jwe' q'ij tib'ajxi toklenx chojb'il b) toj k'ub'il pwaq, tuk'il tu'jil tqanil, tu'jil b'ib'aj ex tilb'il mo tkab' tu'jil chojb'il, sqitinkub' ex yoq'onkub' tu'n ajk'amol pwaq;

B'inchil tu'jil ex q'il tajlal kyb'i aq'unal nchi q'o'n kychojb'il ex nuk'ul c) kye tu'jil tziyb'il in ex tq'o'n Tja Aq'untl; ex,

Toj junjun ab'q'i tu'n tex q'oyit te junjun aq'unal tu'jil tkyaqil tajlal d) kychojb'il in el q'iyit toj tkyaqil ab'q'i.

18 TOTx'IL. Q'ol chojb'il tib'ajxi teletz aq'unal toj aq'untl.

Aqe xjal aq'unal nchi tq'uma'n junk'al totx'il kawb'il, a kyaj tu'n kyq'o'n kychojb'il toj nuk'b'inte lo, ja'ku b'ant tu'n tokx kyqanin tu'n ttzaj tziyin tu'n tokx q'i'n kychojb'il toj jun jwe' mo mya'le tu'n tjapon te laj mo junk'al ab'q'i kyaq'unan tze'nkux ntq'uma'n kawb'il.

Ok eletz tziyit tu'n toktz tchojb'il jun xjal qa o ten te taq'unal qtanam ex ma'y chojin ti'j K'ub'il Tpwaq Chojb'il kye taq'unalb'in qtanam tze'n nkyq'uma'n tnejil ex tkab' totx'il kawb'il.

Atzan tajlal kychojb'il tu'n tokx kjawil q'iyit tajlal tze'nkux ntq'uma'n techtz'ib' b) ex c) toj wajxaqlaj totx'il kawb'il, noqtzin alkye txilentzjo, atza kxe'l qeye tajlal tib'aj twi' tk'u'j ex toj twi'pin xjaw taq'unan ex tel q'iyit chojb'il tib'aj.

Ok eletz tziyin tchojb'il xjal aj tokx tu'j te qanb'il toklen toj Tja Aq'untl ex tzmaxe kxe'l qe tchojb'il toj xjaw ja'tzan sokxe tu'j te qanb'il aq'b'il tchojb'il.

Aqe xjal aj kyok ten q'ol kychojin kpon tzqetil laj ab'q'i kyaq'unan ex qa namtaq kyjapon toj kyab'q'i tu'n kyel toj aq'untl, ja'ku tz'okx kyqanin chojb'il kyaq'unab'in aj kyel kyjapon toj kyab'q'i q'o'nkub' toj jwe' totx'il kawb'il.

19 TOTx'IL. Ttxolil tu'n tokx chjet chojb'il kyu'n aq'unal o chi etz toj aq'untl.

Tu'n tpon chob'il junjun xjaw toj k'amol chojb'il tu'n tajwil aq'untl ex tu'j xjal, ok okex tu'jil DRI-1 mo 63-A, mo noq alkye juntl u'j ok eletz q'o'n te yek'b'il chojb'il. Ajtzan tpon b'aj amb'il tu'n tchojin tziyitz, ok kchi okex tq'o'n tu'jil tchojb'il junjun xjaw junx tuk'il qanb'il chojb'il taq'unab'in, sqitinkub' ex yoq'onkub' tu'n ajk'amol pwaq.

5020

B'a'n tu'n tkub' ka'yit Tu'jil Tkawb'il Tnejenel Qtanam 317-94, etz toj junk'al 8. tajlal q'ij toj qaq xjaw te ab'q'i 1994.

20 TOTx'IL. Najsb'il Oklenj.

B'e'x ok el naj toklen aq'unal tu'n tq'o'n tchojin aj tel toj aq'untl, aj tpon kanin kyojo tqanil nchi tq'uma'n techtz'ib' d) toj kab'k'al totx'il kawb'il. Ex qa ajo chojb'il mina sokx junjun xjaw, o'kqex kchi okiljo te tajlal amb'il taq'un xjal toj taq'un qtanam a ÿi chjet toj xjawin ex mina xkyi'j q'etj.

21 TOTx'IL. Aj tmeltz'aj xjal juntl maj toj aq'untl.

Aqe xjal ochi el toj aq'utl ex o in ex chojb'il aq'unab'in kye, aj kymeltz'aj juntl majl aq'unal toj taq'un qtanam, ok elel q'iyit juntl majl kychojb'il ti'j K'ub'il Chojb'il kye taq'unalb'in qtanam. Ex aj aqe noq nchi q'o'n kychojb'il, aj kymeltz'aj juntl majl aq'unal toj jun k'lojb'il, ja'ku chi q'o'n juntl majl kychojb'il.

Aj tmeltz'aj juntl majl jun xjal aq'unal a otz'elxi toj aq'unlt ex in ex chojb'il taq'unab'in, a aq'unal ma meltz'aj ex a kxe'l q'onte oksb'il te, ok kxe'l kyq'o'n tqanil toj Tnejenelb'il Iq'b'il Tajlal Tpwaq Qtanam, tu'ntzan tpon takpaj chojb'il aq'unab'in in ex te, qatzan qa mina xpon kanin tqanil, ok okex tmeltz'in tpwaq noqx yab'in in etz ti'n ex at kawb'ilte kk'wel.

TKYAJIN TQIKY'ETZB'IL

22 TOTx'IL. Chojb'il mojb'il il kye chojb'in.

Tu'n txi aq'unet ntq'uma'n junk'al kyaj totx'il kawb'il, kykyaqilqe chojb'in at kyoklen tu'n tex chjet mojb'il il kye, tz'enkux ntq'umana kawb'il ti'j ex tz'enx nuk'una ti'j.8

23 TOTx'IL. Juntl jupb'il mo mankb'il chojb'il.

Ja'ku tz'okx tqanin jun aq'unal juntl maj ka'yb'il ti'j mankb'il aq'untl toj Tja Aq'untl, qa atix amb'il mina sok q'o'n te tajlal amb'il aq'unab'in, ajqa namtaq tetz q'o'n tu'jil mankb'il aq'untl ex qa a tajlal chojb'il kjawix laq'e; tze'nku lu', ok kxe'l aq'nit ttxolil ntq'uma'n junk'al jun totx'il kawb'il. Qatzan qa mina xjaw laq'e tajlal chojb'il te aq'unal, a Tja Aq'untl b'e'xkux ok eletz tq'o'n tqanil te aq'unal.

512!

B'a'n txi ka'yb'aj techtz'ib' a) toj tkab' pk'ojyol, toj junk'al junlaj totx'il Kawb'il 9. Kyi'j Taq'unalb'in Qtanam.B'a'n txi ka'yb'aj techtz'ib' c) toj junk'al jwe'laj totx'il kawb'il Kyi'j Taq'unalb'in 10. Qtanam.

TJWE'YIN TQIKY'TTxOLIL IQ'B'IL TI'J AQ'UNTL

24 TOTx'IL. Oksil.

Ok elel tniky'tzajil qa o chi oksin tu'j jun aq'unal aj kyb'aj tka'yin Tja Aq'untl qa o chi pon tzqet tkyaqil u'j nchi qanajtz ex b'a'n ate' tze'nkux ntq'uma'n kawb'il9.

25 TOTx'IL. At kyoklen junjuntl ajetzil ti'j chojb'il o tz'ex q'oyit.

Aj qa otaq tz'ex chojb'il kye jun ch'uaq ajetzil, aj kypon kanin juntl mo junjuntl kyi'jxi o tz'ex chojb'il kye, kyinx kyoklen, te juntl mo junjuntl ok elex chojb'il te, atzan kxe'l qeya chojb'il toj tajlal q'ij aj toksin tu'j te qanb'il. Qatzan qa nimxch'intl te juntl mo junjuntl kyoklen, b'e'x kxe'l takpit chojb'il kye txqantl ex tzmaxe kxe'l qe juntl majl chojb'iljo aj tb'ant ti'j te tkyaqil toj tajlal q'ij aj toksin juntl mo junjuntl etzil oklenj.10

26 TOTx'IL. Qe tu'jil telil aq'unal ti'j taq'un.

A tu'jil telil aq'unal ti'j taq'un njaw tz'ib'it aj tkyij q'oyit aq'untl, a ntq'uma'n junka'l qaqlaj totx'il kawb'il, il ti'j tu'n tku'xjo ti'chaq lu' toj:

Tajlal tz'ib'inte u'j.a)

Tb'il tenb'il, tajlal q'ij ex tajlal kmuj amb'il.b)

Kyb'i ex kyk'ole xjal nchi ten toj b'inchb'il ti'j ex tb'i kyaq'un.c)

Kk'welex tz'ib'it ti'tzan q'unil nkyij tq'o'n aq'unal aq'untl, tb'i aq'untl, d) ti'tzan qu'nil ex jtoja tpon b'aj toklen aq'unal; ex

Jupb'il tz'ib'in, tajlal amb'il, kysqitb'il ex kyyoq'o'n xjal ÿi ten toj e) b'inchb'il ti'j.

Aj tex tz'ib'it tu'jil tkyijlen aq'untl tu'n aq'unal, ok eletz sqitin ex yoq'o'n tu'n xjal ok elex b'inchinte ex tu'n ajkawil ka'yil ti'j qa b'a'n ta'ya u'j.

522"

B'a'n tu'n txi ka'yb'aj techtz'ib' b) toj junk'al wajxaqlaj totx'il Kawb'il Kyi'j 11. Taq'unalb'in Qtanam.

TQAQIN TQIKY'TAKB'IL Ex B'AJSB'IL CHOJB'IL

27 TOTx'IL. Milay txi takpit chojb'il.

Jun aq'unal tu'n tetz tziyin ex tu'n tetz q'o'n chojb'il taq'unab'in ex tu'n tb'ant tetz chjo'n twi' tk'u'j toj Majaxnaq'tzb'il te Qtanam (USAC), il ti'j tu'n tokx tq'o'n tu'j te qanb'ilte ex tu'n tokx tq'o'n tkayqil u'j nqanajtz tu'n kawb'il twitz Tja Aq'untl aj namtaq tetz q'o'n tu'jil chojb'il taq'unab'in.

Il ti'j tu'n tel tniky' Tja Aq'untl ti'j ti' wiqil aq'untl nb'ant tu'n aq'una, qa ti'j xnaq'tzin mo ti'j xpich'in, tu'ntzan ikyjo, ok kxe'l tqanina tqanil taq'un aq'unal tejo K'lojb'il qa ax tok tu'n aq'unal, ajtzan tb'ant ti'j, ok kelex tanil te ajqanil, te Majaxnaq'tzb'il te Qtanam (USAC) ex te Q'ilaq'untl ti'j Tpwaq Qtanam. Qa ma tz'oksin tqanilb'il aq'unal, oktzan kelex chojo'n taq'unab'in ex ok elex chjet twi' tk'u'j ti'j xnaq'zb'il mo xpich'in ex okex tq'uma'n tqanil toj Tja Aq'untl qa ma tx'ixpit tk'lojb'il ja'tzan in aq'unana. Ex ikyxjo te Majaxnaq'tzb'il ok kxe'l tsma'n tqanil toj Tja Aq'untl qa ma tx'ixpit mo ma jax laq'el aq'unal toj juntl aq'untl. Atzan Ka'yb'il Ti'j Tajlal Pwaq ok kxe'l nenilte mo ka'yite qa ax tok.11

28 TOTx'IL. Kyqanil il ex ttanmib'il aq'unal.

Qa jun xjal in etzin ti'j jun wiq chojb'il njaw ttx'ixpin ttanmib'il mo okub' jtz'o'n tu'n kypa qe il nchi q'umlajtz toj junk'al b'elajlaj totx'il kawb'il kyi'j taq'unalb'in qtanam, il ti'j tpon tqanil tu'n toj Tja Aq'untl kyoj junk'al laj q'ij ti'jb'inxi tajlal amb'il te tb'ant juntl tu'j mo tkub' jtz'o'n aq'unal.

A Q'ilaq'untl ti'j Tpwaq Qtanam, kyuk'il tq'ob', il ti'j tu'n toktz tqanin meltzb'in pwaq tu'n xjal sex tiq'in pwaq ti'jb'inxi kawb'il mo noqx kukxjo ex ti'jb'inxi tajlal amb'il te ttx'ixpit ttanmib'il mo xkub' q'o'n jtz'ob'ilte tu'n kypaj til ti'j sb'ub'il mo elsil tqanil.

Aqe tu'jil il mo ttanmib'il jun xjal nchi q'umj toj junk'al b'elajlaj totx'il kawb'il, at jun ab'q'i kyipumal ti'jb'inxi tajlal q'ij tej kyetz b'inchin mo kyetz q'o'n.

532#

Aqe xjal in ex kyetzin jun wiq chojb'il, il ti'j tu'n tok kyq'uma'n toj ax mo axtok ex tu'n tkyij kyyol toj tu'jil chojb'il ok elex chjet kye, qa minti' o chi kub' jtz'o'n tu'n tpaj kyil nchi q'umj toj junk'al b'elajlaj totx'il kawb'il ex minti' o tz'ex kyi'n kyib' tib'inxi qtanam Paxil ex minti' o chi iky'x te txjalil juntl tanmiyil mo tanmib'il.

Aj tel naj kyoklen xjal ti'j wiq chojb'il tu'n tpaj kyil mo ttx'ipil tanmiyil mo ttnamib'il, minti' ntaq' tu'n tex juntl wiq chojb'il kye, tkyaqil nkyij naj.

29 TOTx'IL. Tu'n kykub' naj chojb'il.

Tu'ntzan txi aq'pit kab'k'al jun totx'il kawb'il kyi'j taq'unalb'in qtanam, ok kokil ka'yitjo lu':

Aj kymeje ajetzil chojb'il twitz kawb'il mo noq in ok kymujb'in kyib' a) ojtzqinx tu'n kawb'il.

Aj tel naj, twe', kyq'anaj mo twa'naj yab'il toj kywinaqil aq'unal, b) q'uma'ntz kyu'n tja kawb'il;

Aj kyq'anaj, tel naj mo twa'naj tzakaj toj kywinaqil aq'unal, a c) Jaq'anb'il Kye Taq'unal Qtanam (IGSS) tu'n tetz b'inchinte u'j ti'j;

Tu'n tjaw jtz'ob'il kyi'j xjal aq'unal aqe Tja Kawb'il tu'n kyetz d) b'inchinte; ex,

Aqe k'walb'aj mo alb'aj meb'aqe aj kyel toj wajxaqlaj ex junk'al jun e) kyab'q'i, aj tpon b'aj twi' ttxolil ntq'uma'n oxlaj totx'il Ttxolil kawb'il lu', b'e'x kk'wel naj kyoklen ti'j chojb'il meb'ayil kye qa mina xpon tzqet tqanil kyu'n tz'enkux ntq'uma'n qaqlaj totx'il kawb'il, kyoj xjaw nche'x qe toj tnejil tq'ijil tnejil xjaw te junjun ab'q'i tu'n tpon toj junk'al laj tajlal q'ij toj tqaqin txjawil junjun ab'q'i.

30 TOTx'IL. Qe u'j tu'n kyokx q'oyit tu'n tetz q'o'n jun wiq chojb'il.

Tu'n tetz qanit jun wiq chojb'il, aqe u'j tu'n kyokx q'oyit lu' tze'nx junjun wiq chojb'il tu'n tetz.

A) CHOJB'IL AQ'UNAB'IN

Tu'n tokx tu'j aq'unal te qanb'il chojb'il ti'j aq'unab'in, ja'tzan a) nku'x tq'umana qa a taja ex sqitinkub' tb'i ti'j toj jun txaq u'j tok tyoq'onb'in kawb'il ti'j mo toj jun tu'jil qanb'il q'omitz tu'n

542$

Iky tze'nx etz toj Tu'jil Kawb'il 37-92 tu'j K'loj B'inchkawb'il, etz q'o'n tqanil 12. toj Aq'pil Tqanil toj Tniky'aj Ab'ya Yala, toj junk'al jwe' q'ij tajlal qaq xjaw toj ab'q'i 1992, aqe Yoq'on u'j minti' nchi okintl toj Qtanam, ex minti'tl chojb'il tu'n tokx ti'j jun wiq u'j tu'j tetz b'inchin kyu'j tnejenel aq'untl junjun ab'q'i.B'a'n txi ka'yb'aj laj totx'il Kawb'il Kyi'j Taq'unalb'in Qtanam.13.

Tja Aq'untl, ex xikylek techb'il chojb'il ti'j12, ja'tzan kk'welexe tq'umana qa at jun wiq chojb'il in ex tetzin mo at toklen ti'j jun wiq chojb'il tuk'il tchojb'il in ok junjun xjaw toj Tk'ub'il Chojb'il Kye Taq'unalb'in Qtanam, mo toj juntl tk'lojb'il qtanam ex qe K'lojb'il kawinqe tu'n kawb'il; ex qa in aq'unan toj taq'una qtanam ex ja'tza tumil ex alkye k'lojb'il ja'tzan ta'ya;

Tu'jil titz'jin ex tb'i xjal q'omitz tu'n ajtz'ib'il kyb'i xjal;b)

Tu'jil til xjal q'omitz tu'n K'loj Aq'pil Kawb'il.c)

Aq'pil axtok yol twiz jun ajkolil tu'n ajetzil oklenj ti'j chojb'il, d) tuk'il sqitb'il tb'i ikylin twitz ajkolil ti'j mo toj jun ttz'ib'in ajkolil, ja'tzan ntq'umana qa minti'x o tz'ex ti'n tbi' te txjalil qtanam, okxjo q'o'n tziyb'iljo te Tnejenel qtanam tuk'il jun k'lojyol tekuxix; ex,

Tu'jil tkyaqil amb'il o ten te taq'unal Qtanam. Ajqa ma ten xjal e) aq'unal toj jun tnej amb'il toj kab'e mo ila' aq'untl, ok okex tq'o'n tu'jil kmujb'il amb'il te junjun aq'untl.

B) CHOJB'IL KY'IXB'EN. Kyib'ajxi u'j nchi q'umlaj toj techtz'ib' A) tojo totx'il lu', ok okex tz'aqtzit kyuk'il qe u'j lu'13:

Tu'jil ky'ixb'en q'omitz tu'n Jaq'anb'il kye Ta'qunal Qtanam (IGSS), a) ja'tzan tq'unama ti'tzan ky'ixb'en te xjal, jni', ti'tzan qu'nil ex tkyaqil tq'ancha'lb'il ky'ixb'en, alkye tajlal amb'il tej tky'ixb'e ex qa ja'kutaq b'ant tokx aq'unal toj juntl aq'untl; ex,

Tu'j q'omitz tu'n k'lojb'il ja'tzan in aq'unana qa ja'ku tz'oksin mo b) tiky'x toj juntl aq'untl toj k'lojb'il. O'kxjo qa toj tu'j q'ommit tu'n Jaq'anb'il kye taq'unal qtanam (IGSS) ntq'uma'n qa ja'ku tziky'x mo tz'oksin toj juntl aq'untl.

Qatzan qa at jtz'ob'il xjal tkub' tu'n tpaj til, il ti'j tu'n tjatz tq'uma'n tu'jil tb'i ex titz'jin.

552%

C) CHOJB'IL TU'N TKYIMIN TCHMIL MO TXU'JIL. Tib'ajxi kykyaqil qe u'j nchi qanajtz toj techtz'ib' A) tojo totx'il Ttxolil kawb'il lu', ajtzan qa otaq kub' qe xjal aq'unal, minti' tu'jil amb'il taq'un tu'n toktz, ex tu'n toktz tz'aqtzit kyuk'il u'j lu':

Tu'jil tb'i ex titz'jin qtzan aq'unal q'omitz tu'n ajtz'ib'il kyb'i xjal.a)

Tu'jil mejeb'lin mo kymujb'in kyib' twitz kawb'il, q'omitz tu'n b) ajtz'ib'il kyb'i xjal, toj tajlal q'ij tib'ajxe tkyimlin qtzan taq'unalb'in qtanam; ex,

Tu'jil kyimin qtzan taq'unalb'in qtanam, a ntzaj q'onte toklen c) etzin chojb'il ti'j tkyimlin tchmil mo txu'jil, q'omitz tu'n ajtz'ib'il kyb'i xjal.

D) CHOJB'IL MEB'AYIL KYE K'WAL NAM KYJAPON TOJ KYCHOJIN EX KYE AT TzAKAJ TOJ KYWINAQIL.

Tu'jil tb'i ex titz'jin qtzan aq'unal q'omitz tu'n ajtz'ib'il kyb'i xjal;a)

Tu'jil qanb'il chojb'il meb'ayil tu'n jun ajkawil mo tu'n xjal ka'yil b) kye k'wal at toklen twitz kawb'il;

Tu'jil kyimin qtzan taq'unalb'in qtanam, q'omitz tu'n ajtz'ib'il c) kyb'i xjal;

Tu'jil tkyaqil amb'il taq'unab'in qtzan aq'unal, atzan qa otaq tz'ex d) chjet tqaq'unab'in minti'tzintz; ex,

Tu'jil kyb'i ex kyitz'jin kykyaqil tk'wal mo tal qtzan xjal ojtzqinqex e) twitz kawb'il ex nam kyjapon toj kychojin ex qe k'walb'aj tijqe me at tzakaj toj kywinaqil, q'omitz tu'n ajtz'ib'il kyb'i xjal. Kyojo tu'jil titz'jin ex tb'i qtzan aq'unal il ti'j tu'n tkux toj qa mya' jtz'o'ntaq tu'n kawb'il ti'j til, toklen te ka'yil kyi'j txqantl tk'ach ex ti'taqtzin taq'untaq.

E) CHOJB'IL MEB'AYIL KYE K'WALB'AJ EX A'LB'AJ O CHI JAPON TOJ KYCHOJIN EX NAM TE JUNK'AL JUN KYAB'Q'I.

Tu'j qanb'il tu'n etzil chojb'il te k'wal mo alb'aj o japon toj a) tchojin, tz'enkux ntq'uma'n ttxolil kawb'il tu'ntzan mina pon takpaja chojb'il meb'ayil in ex te;

Tu'jil tqanil ti'chaq il q'omitz tu'n K'lojb'il Aq'pil Kawb'il.b)

562&

Tu'jil axtok yol sqitinkub' twitz jun ajkolil toj ttz'ib'in ajkolil, qa c) minti' o tz'ex ti'n tib' te txjalil qtanam ex qa minti' in aq'unan toj jun tk'lojb'il qtanam ex tok kyq'ob' qe k'lojb'il ex kykawb'inx kyib'; ex,

Tu'jil txnaq'tzb'in tojo ab'q'i nejni twitz tok.d)

F) CHOJB'IL KYE MANB'AJ TE QTzAN TAQ'UNALB'IN QTANAM: tib'ajxi kykyaqil qe u'j nchi qanajtz toj techtz'ib' A) tojo totx'il Ttxolil kawb'il lu', ajtzan qa otaq kub' qe xjal aq'unal, minti' tu'jil amb'il taq'un tu'n toktz, ex tu'n toktz tz'aqtzit kyuk'il u'j lu':

Tu'jil tb'i ex titz'jin qtzan aq'unal q'omitz tu'n ajtz'ib'il kyb'i xjal;a)

Tu'jil tkyimin qtzan taq'unalb'in qtanam, q'omitz tu'n ajtz'ib'il b) kyb'i xjal; ex

Tu'jil ax tokyol sqitinkub' twitz jun ajkolil toj ttz'ib'in ajkolil, qa c) minti' txu'jil mo tchmil itz'x, tk'wal nam kyel toj kychojin mo at tzakaj toj kywinaqil. Qa noq o'kx manb'aj mo txub'aj xpon yek'il tib', il ti'j tu'n tokx tq'uma'n qa o kyim mo itz'x manb'aj mo txub'aj te qtzan taq'unalb'in qtanam.

G) CHOJB'IL TU'N TEX KYE K'MOLB'AJ, CHMANB'AJ MO KYE TK'WAL JUN TzIKYB'AJ MO ITz'INB'AJ MO KYE AT KY'IXB'EN TOJ KYWINAQIL. Tib'ajxi kykyaqil qe u'j nchi qanajtz toj techtz'ib' A) tojo totx'il Ttxolil kawb'il lu', ajtzan qa otaq kub' qe xjal aq'unal, minti' tu'jil amb'il taq'un tu'n toktz, ex tu'n tokx tz'aqtzit kyuk'il u'j lu':

Tu'jil kyimin qtzan taq'unalb'in qtanam, a ntzaj q'onte toklen a) etzin chojb'il, q'omitz tu'n ajtz'ib'il kyb'i xjal;

Tu'jil kyb'i ex kyitz'jin q'omitz tu'n ajtz'ib'il kyb'i xjal, ja'tzan b) in etza tqanil qa atix kylonte kyib' mo kyxilen tu'k'il qtzan taq'unalb'in qtanam;

Tu'jil tb'i ex titz'jin ajetzil, q'omitz tu'n ajtz'ib'il kyb'i xjal, ja'tzan c) tku'xa tqanil qa tkolb'in qe qtzan anma ex tqanil taq'un ex qa at, tu'jil kawb'il ti'j Aq'b'il Tqanil Tzakaj toj twinaqil; ex,

Tu'jil aq'pil ax tokyol tu'n ajqanil twiz jun ajkolil toj ttz'ib'in d) ajkolil, ja'tzan ntq'umana qa minti' xkyij ten jun ajetzil oklenj ti'j qtzan anma tze'nkux ntq'uma'n kawb'il, toj ttxolil lu':

572/

d.1. Kye k'molb'aj (itz'inb'aj ex tzikyb'aj): tu'jil ax tokyol qa minti' xkyij ten txu'jil, tchmil, tk'wal mu'ÿqe ex at tzakaj toj kywinaqil, ex manb'aj mo txub'aj.

d.2. Kye chmanb'aj: tu'jil ax tokyol qa minti' xkyij ten txu'jil, tchmil, tk'wal mu'ÿqe mo at tzakaj toj kywinaqil, manb'aj, txub'aj, mo tk'mol mu'ÿqe mo at tzakaj toj kywinaqil.

d.3. Kye tkwal mo tal tk'mol: tu'jil ax tokyol qa minti' txu'jil, tchmil, qe tk'wal mu'ÿqe mo at tzakaj toj kywinaqil, manb'aj, txub'aj, tk'mol mo tchman mu'ÿqe mo at tzakaj toj kywinaqil.

31 TOTx'IL. Qe tu'jil junjuntl ti'chaq.

Tu'n toksin tu'jil qanb'il a ntq'uma'n totx'il Ttxolil kawb'il lu', nej kk'wel nuk'et ti'j ti'tzan wiq chojb'il tu'n tokxe tu'jil, ok kchi okex q'oyit u'j lu':

A) CHOJB'IL KYE XJAL IN OKTz KYQ'O'N KYIB' TOJ NUK'B'IL LU':

Tu'jil qanb'il ajetzil tuk'il sqitb'in tb'i twitz kawil toj Tja Aq'untl a) mo tuk'il jun ajkolil; ex,

Tu'jil amb'il taq'unanb'in xjal tu'n K'lojb'il ja'tzan in aq'unana b) tuk'il tqanil lu':

b.1. Tu'n kyku'x tzqet qe tb'i ex tk'ole aq'unal,

b.2. Tb'i aq'untl nkub' taq'una;

b.3. Tu'jil jte'tzan chjo'ama twi' tk'u'j mo taq'un junjun xjaw, jni' tz'aqtzb'il chojb'ilte, toklen ti'j kolb'il amb'il taq'un ex chojb'il mojb'il il:

b.4. Tajlal ex tb'i tkub'il pwaq ja'tzan njatza chojb'ilte; ex,

b.5. Sqitb'in tb'i ex yoq'onb'il tu'n xjal in etz b'inchinte ex ka'yb'il ti'j tu'n tnejenel toj aq'untl mo ajkawil ti'j aq'untl.

B) KYCHOJB'IL XJAL O CHI ETz TOJ AQ'UNTL QA KYAJ. Aqe aq'unal o chi etz toj aq'untl ex namtaq tjapon juntl jwe' ab'q'i mo mya'le tu'n tjapon tzqet amb'il kyu'n b'antlin ti'j tu'n tokx tqanin chojb'il taq'unab'in, ok kchi okex tq'o'n u'j lu':

Aqe u'j nchi tq'uma'n techtz'ib' A) toj totx'il nejni twitzjo lu':a)

582(

Tu'jil jte'tzan chjo'ama twi' tk'u'j mo taq'un junjun xjaw, jni' b) tz'aqtzb'il chojb'ilte, toklen ti'j kolb'il amb'il taq'un ex chojb'il mojb'il il etz tu'n toj twi'pen mo mankb'il xjaw taq'un;

Tu'jil tkyijlen aq'untl mo toklen aq'unal tze'nkux ntq'uma'n junk'al c) qaq totx'il kawb'il lu'; ex,

Tu'jil axtok yol tuk'il sqitb'in twitz jun ajkolil mo toj ttz'ib'in jun d) ajkolil, qa minti' in aq'unan kyuk'il tk'lojb'il qtanam ex minti' in etz jun chojb'il taq'un.

C) KA'YB'IL TI'J CHOJB'IL AQ'UNAB'IN. Aqe xjal nchi meltz'aj te taq'unal qtanam, ok okex kyq'o'n qe u'j lu':

Qe u'j nchi tq'uma'n techtz'ib' A) toj totx'il nejni twitz lu', okx a) mina tu'jil amb'il taq'unab'in nejkul witz chojb'il aq'unab'in in ex tetzin;

Tu'jil amb'il taq'unab'in juntl maj; ex,b)

Tu'jil teletz chojb'il taq'unab'in tej saq'unan juntl maj, qa etz mo c) minti' etz, q'omitz tu'n Tnejenelb'il Iq'b'il Tajlal Tpwaq Qtanam.

D) ALKYECHAQ TAQ'UNAL QTANAM JA'KU Tz'EX CHOJB'IL KYAQ'UNAB'IN. Tib'aj tkyaqil u'j nqanajtz ti'j junjun wiq chojb'il, ok okex ttz'aqtzit u'j lu':

Ti'j chojb'il tkyimlin tuk'il jun aq'unal, tu'jil taq'un txu'jil mo a) tchmil itz', ja'tzan ntq'uma'na qa tzun in aq'unan tuk'il jun Tk'lojb'il Qtanam mo junxil k'lojb'il tokx tjaq' tq'ob' kawb'il; ex,

Kye taq'unal qtanam toj jun tk'lojb'il ex in aq'unan ti'j xnaq'tzb'in b) mo xpich'b'in toj Majaxnaq'tzb'il te Qtanam (USAC) aj kykub' qe aq'unal toj taq'un Qtanam, aj namxtaq tetz q'o'n tujil chojb'il taq'unab'in, il ti'j tu'n tetz b'inchin tu'j qa aq'unal ex tu'n tokx tq'o'n tilb'ilal tu'jil taq'un q'omitz tu'n Majaxnaq'tzb'il; ex,

E) JUNTL AK'AJ TU'JIL MANKB'IL AQ'UNTL. Qa o tz'ex jun maj tu'jil mankb'il aq'untl te jun aq'unal ex qa namx tetz q'o'n tu'jil chojb'il ta'qunab'in, ja'ku b'ant tu'n tex tqanin juntl, tu'ntzan kyokjo amb'il taq'un te tz'aqtzb'il ex tetzxi juntl tu'jil makb'il aq'untl, ex tu'n kyokx tzqetzjo tu'jil nchi qanajtz toj techtz'ib' A) toj totx'il nejneku twitzjo lu', o'kx mina a tu'jil titz'ji ex tb'i aq'unal.

592)

Ok tz'aqsit tu'n Tu'jil tkawb'il Tnejenel Qtanam 101-2006, etz toj qaq q'ij 14. toj toxin txjawil ab'q'i 2006.

32 TOTx'IL. Tkyimlin aq'unal.

Qa ma kyim jun aq'unal a nam tjapon tzqetz laj ab'q'i taq'unan toj taq'un Qtanam, tu'ntzan tb'ant tex jun wiq chojb'il kye tk'ach qtzan aq'unal nchi q'umj toj jwe'laj, qaqlaj, wuqlaj ex junk'al wajxaq totx'il kawb'il, kyib'ajxi tkyaqil u'j nqanajtz ti'j junjun wiq chojb'il, il ti'j tu'n tokx tu'jil taq'un qtzan aq'unal, ja'tzan ntq'uma'na qa jun taq'unal qtanmintaq.

32 TOTx'IL.14 CHOJB'IL MUQB'IL Ex JUNJUNTL CHOJB'IL.

Tu'n tex chjet muqb'il ti'j qtzan taq'unal qtanam a ntq'uma'n kab'k'al junlaj totx'il kawb'il, a Q'ilaq'untl ti'j Tpwaq Qtanam, ok kelex tchjo'n kye tchmil mo txu'jil qtzan anma, mejeblin tuk'il twitz kawb'il, kye tk'wal mu'ÿqe mo at tzakaj toj kywinaqil ojtzqinqex twitz kawb'il, mo kye manb'aj a chojb'il muqb'il, atzan tajlal pwaq tu'n tex chjet, kab'e maj chojb'il taq'unab'in, me mlay ku'tz tjaq'kutz jwe' q'o q'uq' pwaq (Q. 2,000.00) ex minti' tu'n tiky'x tib'ajxi kab'lajq'o jwe'k'al q'uq' pwaq (Q. 5,000.00).

Ikyx nuk'b'inte kyten at kyoklen tu'n tex kyin chojb'il muqb'il ex minti' juntl ti' tu'n txi b'inchit ti'j, a tajalal mankb'il chojb'il taq'unab'in, chojb'il oyaj ex noq alkye juntl chojb'il etz te qtzan aq'unal.

Atzan qa ajo tu'jil qanb'il chojb'il muqb'il junxitl tk'mol qtzan aq'unal sokx qaninte ex mya'qe nchi tq'uma'n kawb'il, toj totx'il lu', o'kx ja'ku tz'ex chjetjo kye a jwe'q'o q'uq' pwaq (Q. 2,000.00) mo a tajlal pwaq tku'x toj tu'jil loq'b'il, me mya' tu'n tiky'x tajlal ti'b'ajxi tajlal pwaq q'uma'nkub'.

Tuk'il tu'jil qanb'il chojb'il ok okex q'oyit tu'jil tkyimlin taq'unalb'in qtanam, tu'jil kyk'ulb'en kyib' ajqanil tuk'il chojb'il muqb'il tuk'il qtzan anma, tu'jil chojb'il taq'unab'in ex tu'jil tkyaqil xkub' b'aj te muqb'ilte.

33 TOTx'IL. Tu'jil ka'yb'il kyi'j k'wal ojtzqinx tu'n kawb'il.

Jun xjal tu'n tkyij ka'yil ti'j jun k'wal mo kyi'j ila' k'wal mo juntl txilen, il ti'j tu'n tetz b'inchit tu'jil twitz kawb'il. Ajtzan xjal kyjel mo ok kxe'l

603=

Tu'n txi ka'yb'aj jwe' totx'il Kawb'il Xjal.15.

ttziyin tu'n tka'yin kyi'j k'wal, ok kxe'l qe tiqintz ajxi tb'aj ka'yit ti'j qa ja'ku b'ant txi oqxenit ka'yb'il kye k'wal ti'j tze'nkux ntq'uma'n kawb'il.

34 TOTx'IL. Tu'jil twitz kawb'il tzakaj toj twinaqil jun aq'unal.

A tzakaj toj kywinaqil aq'unal ntq'uma'n kawb'il, il ti'j tu'n tetz b'inchit tu'jil twitz kawb'il, tze'nkux ntq'uma'n kawb'il kyi'j xjal.

35 TOTx'IL. Tu'jil xjal.

Ajqa kyojo tu'j xjal at jun mya' b'a'n sel kanet toj tb'i ex tk'ole xjal etzil oklenb'aj ti'j chojb'il, aj namtaq tokx tziyin tu'j qanb'il chojb'il, nej ok okex b'inchit tu'jil tb'i tze'nkux nkyq'uma'n kawb'il.15

36 TOTx'IL. Axkyok u'j.

A Tja Aq'untl at oklenb'aj q'onx te tu'n kykub' tka'yin ex tu'n kykub' txpich'in qa axkyok u'j noq alkye tumil ok eletz tzqet tu'n. At chq'ob'il kyi'j kykyaqil tk'lojb'il qtanam tu'n kymojin ti'j axkyok kyqanil u'j.

TWAJxAQIN TQIKY'JUNJUNTL TZ'AQTZB'IL KAWB'IL

37 TOTx'IL. Qa mya' b'a'n in okina tpwaq chojb'il.

Aj qa ma pon kanin tqanil toj Tja Aq'untl qa mya' b'a'n in okina tpwaq chojb'il in ex kye k'wal mo xjal at tzakaj toj kywinaqil, meb'ayil mo juntl wiq, ja'ku txi tka'yin Tja Aq'untl ti'j tu'n txi kawit tu'n tajb'in texixjo etzilte, ja'ku txi tqanin mojb'il te Q'ilaq'untl kyi'j il ex junjunt tq'ob' Tk'lojb'il Tkawb'il Qtanam; ja'ku che'x tchq'o'n ajmojil kyi'j xjal ate' toj junjun tq'o'b' Nuk'b'inte Qtanam, tu'ntzan kyxi' xpich'b'ilte ex tu'n kyok stz'uyit xjal qa ikytaqku taqjo.

38 TOTx'IL. Taq'un q'ilaq'untl ti'j nuk'b'il aq'untl kyuk'il tanmib'il.

Atzan Q'ilaq'untl Kyuk'il Txqantl Tanmib'il, il tu'n tiky'x tq'o'n tqanil toj junjun xjaw kyi'jo xjal ntx'ixpit kytanamil.

39 TOTx'IL. Tponlin taq'b'il kawb'il ti'j kolb'il tnam.

Atzan Tnejenelb'il Iq'b'il Tajlal Tpwaq Qtanam, ok elex tq'o'n kye xjal in ok kyqanin, aqe tu'jil ti'chaq kyaj tu'ntzan kyetzin ti'j taq'un Tjaq'anb'il Kye Taq'unal Qtanam (IGSS).

6131

40 TOTx'IL. Ilin ti'j tu'n kyxi yekin etzb'il.

Mixti' qu'nil ja'ku b'ant txi yek'in jun ti' b'antlin ti'j ex jni'chaq tajlal chojb'il tu'n tex kye taq'unalb'in qtanam tze'nkux mo tza'nkux ntq'uma'n kawb'il nkub' txolb'il Ttxolil lu', mo tu'n tjatz yupit kyb'I etzb'il oklenj.

41 TOTx'IL. Oklenj kyi'j kab' mo ila'x chojb'il.

Tu'n tkub' nimit ntq'uma'n kab'k'al wajxaq totx'il kawb'il, ok keletz ti'n tib' aq'unal ti'j jun chojb'il twitz Tja Aq'untl ex tuk'il axtok sqitb'il tb'i twitz jun ajkolil.

42 TOTx'IL. Itz'x.

Atzan tu'jil itz'x a ntq'uma'n kawb'il, jun ajkolil tu'n tetz b'inchinte mo aqe tkawil junjun maqtnam, tkawil junjun tnam, mo a Tyolil juntl Tanmib'il, ja'tumil nchi najana xjal ajetzil oklenjqe. Toj tu'jil itz'x, a ajetzil, a ajka'yil mo juntl at toklen, noq tze'n ta'ya tumil, ok kk'wel tq'uma'n toj axtok yol tqanil lu':

Tkyaqil tqanil tb'i chojb'in;a)

Twiqil chojb'il in etz tetzin;b)

Txilen tten tchwinqil etzil chojb'il;c)

Qa a xjal etzil chojb'il, tzun in aq'unan toj jun tk'lojb'il qtanam. Qa d) ikyjo, il ti'j tu'n tok tq'uma'n ja'tumil.

Qa a xjal etzil oklenj o kub' jtz'o'n tu'n kypaj ti'j ti'j iky'b'il ttanam e) mo elsil tqanil ti'chaq.

Qa o tz'ex xjal etzil oklenj te txjalil qtanam Paxil.f)

Qa o meje mo xjal etzil oklenj twitz kawb'il mo noq o tz'ok tmujb'in g) tib' twitz kawb'il.

Qa at jun wiq chojb'il in ex te jun tu'n o tz'el q'in toklen tu'n h) kawb'il, ok okex tq'on tqanil qa nam tjaw tzaqpin mo tzaj q'o'n tzaqpib'il kyi'j toklen;

A xjal at chojb'il k'ixb'en in ex chjet te, ok okex tq'uma'n qa o i) wa'naj ex jtoja toksin juntl maj toj aq'untl ex alkye tajlal amb'il. Ex ok okex tq'uma'n qa in aq'unan kyoj tk'lojb'il Qtamam mo kyoj etzin k'lojb'il.

6232

B'a'n txi ka'yb'aj kab'k'al jwe'laj totx'il Kawb'il kyi'j Taq'unalb'in Qtanam.16.

Atzan tu'jil itz'b'il ntq'uma'n tnejil pk'ojyol toj kab'k'al kyajlaj totx'il kawb'il, ok kchi k'welexjo nkyqanin techtz'ib' a), c), d), e), f) ex g) toj totx'il Ttxolil Kawb'il lu'.

43 TOTx'IL. Qe namx twa'naj k'ixb'en ex tu'jil meb'ayil.

Atzan tu'jil k'ixb'en qa namx twa'naj mo tq'anaj, a nchi kyq'uma'n qaq, kab'k'al kab'e ex kab'k'al kyajlal totx'il kawb'il, a Tjaqa'nb'il Kye Taq'unal Qtanam tu'n tetz b'inchinte aj tokx tqanin ajetzil. Tojo u'j lu', qa ti'j k'ixb'en, ok kk'welex tz'ib'it tqanil toj qa namx tq'anaj mo twa'naj k'ixb'en mo o txi toklen xja tu'n tokx juntl majl toj aq'untl.

Qa tzunxi nxnaq'tzan meb'a tib' tz'enx ntq'uma'n qaqlaj totx'il kawb'il, ok okex tq'o'n tu'jil txnaq'tzb'in jnab'e ex tu'jil qa tz'ib'inkx toj jaxnaq'tzb'il toj ab'q'i lajo'n, tu'n kypon kanin tu'jil toj Tja Aq'untl.

44 TOTx'IL. Toj kab'e ja'tzan at toklen xjal ti'j chojb'il kyu'n nuk'b'il.

Aqe xjal nchi tq'uma'n kab'ka'l oxlaj totx'il kawb'il, a nchi aq'unan toj taq'un qtanam ex ate'kx tjaq'jo kawb'il lu', ex at juntl kyaq'un toj tk'lojb'il qtanam mo kynuk'unxkyib' ex kyekux kychojb'il kyaq'unalb'in, tu'ntzan tb'ant kyetzinte etzb'il at kyoklen ti'j, il ti'j tu'n tex toj aq'untl tuk'il Tnuk'b'l tten qtanam, tze'nkux ntq'uma'n junk'al qaqlaj totx'il kawb'il.

45 TOTx'IL. xpich'b'il kyi'j tu'jil muqb'il.

A Tja Aq'untl q'o'nx oklenj te tu'n kykub' tmujb'il kywitz tu'jil kyb'i xjal o chi kyim, q'o'nqetz kyu'n Ajtz'ib'il Kyb'i Xjal toj junjun tnam te Qtanam,16 tuk'il tu'jil kyb'i xjal ite'kx toj Nuk'b'il lu'. Aj tkanet tqanil qa o kyim xjal, b'e'x kxe'l tqanin Tja Aq'untl tu'n kyxi takpin tu'n kykub' b'inchin tu'jil pwaq te chojb'il. Qatzan qa ma kanet tqanil qa otaq kyimxi xjal in ex chojb'il te, ma'y tz'ex q'in tpwaq te chojb'il te, a Tnejenelb'il Iq'b'il Tajlal Tpeaq Qtanam o okil jtz'on kye xjla tu'n tokx kymeltz'in pwaq set kyin tib'ajxi tkyimni xjal etzil chojb'il ex tu'b kyok toj tq'ob' kawb'il ex b'e'x kyjel tzyet chojb'il muqb'il.

46 TOTx'IL. Tu'n tex b'inchit tu'jil amb'il taq'unan jun aq'unal.

Aqe tu'jil amb'il aq'untl tib'ajxi tnejil q'ij tajlal txjawil wuqxjaw toj ab'q'i 1970, antzan kchi eletza toj Tja Aq'untl ti'j Kyaq'un Xjal Toj Qtanam,

6333

Tnejenelb'il Iq'b'il Tajlal Tpwaq Qtanam mo tu'n Ka'yb'il Ti'j Tpwaq Qtanam. Atzan tu'jil amb'il aq'untl tjaq'kux tnejil tajlal txjawil 1970, atza ok eletza tu'jil kyoj Tnejenelb'il Iq'b'il Tajlal Tpwaq Qtanam mo tu'n Ka'yb'il Ti'j Tpwaq Qtanam ex ja'ku b'ant tu'n tetz kyq'o'n k'lojb'il ja'tzan saq'una.

Tu'ntzan tex tz'ib'it tqanil amb'il aq'untl, toj jun txaq u'j tziyinqetz tu'n kawb'il ex ttxolil lu'.

47 TOTx'IL. Qe tu'jil amb'il aq'unan.

Tu'n tetz tu'jil amb'il taq'unanb'in jun xjal tz'en ntq'uma'n kab'k'al qaqlaj totx'il kawb'il, il ti'j tu'n tku'x tqanil lu' tku'x toj:

Tz'aqle qe kyb'i ex kyk'ole aq'unal.a)

Tajlal toksb'il toj Tjaq'anb'il kye Taq'unal Qtanam (IGSS);b)

Alkyechaq u'j ja'tzan tku'xe taqnil ti'chaq tu'n tex tz'ib'it toj tu'jil c) taq'un aq'unal. Aqe lu': qe tu'jil chq'ob'il, tu'jil twi' kyk'u'j mo chojb'il aq'untl, tu'jil chojb'il aq'untl kye aq'unal, qe tu'jil oksb'il toj aq'untl ex tkyijlin aq'untl tze'nkux tu'jil q'ob'il aq'untl ex tu'jil txel;

Kyb'i kykyaqil aq'untl ja'chaq tumil o tziky'a xjal aq'unal tuk'il d) qtanam ex kyb'i tk'lojb'il qtanam.

Jtoja tokx ex tetz toj junjun aq'untl.e)

Tb'i kojb'il, tnam, nimaq tnam toj qtanam ja'tzan xten xjal aq'unal.f)

Tu'jil chojb'il twi' tk'u'j, qe tz'aqtzb'il chojb'il aq'untl, toklen ti'j kolb'il g) amb'il taq'un ex chojb'il te mojb'il il;

Tu'jil tqaqnil qa ma chojin aq'unal ti'j K'ub'il Chojb'il Kyaq'unab'in h) Taq'unal Qtanam.

Tb'i tenb'il ex tajlal q'ij tej tetz tu'jil aq'untl; exi)

Sqitb'il tb'i ex tyoq'onb'il xjal nchi etz b'inchinte ex tka'yb'il ti'j tu'n j) nejenel toj aq'untl mo txel nejenel.

Qatzan qa at jun tqanil mina sex tzqet, ok kk'wel q'oyit tqanil ti'tzan qu'nil minti' xkanet tze'nkux ntq'uma'n kawb'il.

Atzan tjatz tajlal chojb'il taq'un aq'unal junjun xjaw tojo twi'pin jwe' ab'q'i, atzan Ka'yb'il Ti'j Tajlal Pwaq ex Tnejenelb'il Tajlal Tpwaq Qtanam mo tu'n Tja Aq'untl Ti'j Kyaq'un Xjal, tze'nkux ntqanin tqanil.

6434

B'a'n txi ka'yb'aj kab'k'al wajxaqlaj totx'il Kawb'il kyi'j Taq'unalb'in Qtanam.17.

48 TOTx'IL. Qe Tqanil.

Kykyaqil qe u'j nchi ex tuk'il chq'ob'il, tb'antlin ti'j jun ti' ex jni'xjo txqantl tqanil in ex tu'n Tja Aq'untl, il ti'j tu'n tex tz'ib'it tqanil ti'j kyb'i xjal ex tu'n tpon kanin kye, ex ja'ku b'ant noq tu'n txi smet toj jun b'a'n ax smab'lu'j ex tu'n txi tqanil alkye kyij tzyunte, qa nimxix kyoklen u'j.

Tej lu', a Tja Aq'untl ja'ku chi ok tchq'o'n taq'unal17 te b'inchil kye u'j te aq'pil tqanil.

B'ELAJ TQIKY'JUNJUNTL TUMIL NOQ CH'IN KYQAN Ex MANKB'IL.

50 TOTx'IL. Nuk'ub'inkye u'j.

Tu'ntzan tb'ant txi aq'pit ntq'uma'n oxk'al jwe' totx'il kawb'il, ok kk'welxix ka'yit ti'j lu':

Atza pon b'aj tb'inchajtz ti'j jun u'j aj tetz q'o'n tu'jil tb'inchajtz ex a) tumil ti'j qanb'il.

A kyu'j xjal namtaq tpon b'aj b'inchb'inkye tej setz ex sok kawb'il b) lu', aqe xjal b'a'n tu'n tokx kyqanin tu'n tkub' nuk'unxix ti'j kyu'j, qu'n antza kxe'l qeye taq'unet tkyaqil u'j tze'nkux ntq'uma'n kawb'il aj txi qe taq'unet.

Tu'ntzan tokx qanit nuk'b'il kyi'j u'j, toj Tja Aq'untl ok okex q'oyit jun chiky'b'il tten u'j tuk'il sqib'il tb'i xjal twitz jun ajkolil tze'nkux ntq'uma'n techtz'ib' a) toj junk'al junlaj totx'il kawb'il.

Aqe xjal minti' ok okex kyqanin nuk'b'il ti'j kyu'j twitz kawb'il, noq c) kyjel naj kukxjo ex kxe'l aq'pit ttxolil kawb'il ntq'uma'n Tu'jil Kawb'il 28-70 ex q'o'n tu'n K'loj B'inchkawb'il te Qtanam ex qe ttxolil.

Aqe xjal nchi q'o'n kychojb'il tu'n o chi el toj aq'untl, ok okex d) kyqanin tu'n txi nuk'et juntl majl ti'j kychojb'il tze'nkux ntq'uma'n kawb'il lu', ok okex kyqanin tu'n tetz b'inchin tz'aqtzb'il tu'jil tziyb'il kychojb'il o etzxi. A Tja Aq'untl ok eletz tz'ib'inte juntl tu'jil kychojb'il xjal tze'nkux ntq'uma'n kawb'il lu' ex kxe'l aq'pit tyol u'j aj tetz b'inchin.

6535

51 TOTx'IL. Qe tujil tqanil.

Ok kxe'l tziyit te Tja Aq'untl tu'n kykub' tb'inchin ttxolil u'j te iq'b'il tqanil, tu'ntza totz tzqet tqanil, tu'n tok mojit taq'unab'ajtz ex kyb'inchajtz kyu'j aq'unal tze'nx ntq'uma'n kawb'il.

52 TOTx'IL. Qe kyb'i junjun tqiky'.

A kyb'i junjun tqiky' toj ttxolil kawb'il lu', minti' tu'n kyok kyipumal tze'n kyyol junjun totx'il.

53 TOTx'IL. Ok elel.

Ok kchi elel q'iyit Tu'jil Kawb'il tu'n Tnejenel Qtanam lu': Tu'jil M, H, ex C. P. 34-70 etz toj junk'al laj tajlal q'ij toj qaq txjawil ab'q'i 1970 ex Tu'jil Kawb'il tu'n Tnejenel Qtanam 9-83 etz toj wajxaqlaj tajlal q'ij toj tnejil txjawil ab'q'i 1983, ex ikyx kykyaqil qe kawb'il nchi maqin ti'j ttxolil kawb'il lu'.

54 TOTx'IL. Aq'pib'il.

A ttxolil kawb'il lu', ok kxe'l aq'unet taq'pib'il noq aj tetz tqani toj Aq'pil Tqanil Kyu'n Kawb'il.

B'a'n tex q'umet.

MARCO VINICIO CEREZO ARÉVALO

AJQ'ILAQ'UNTL TI'J TPWAQ QTANAMJUAN FRANCISCO PINTO C.Tkab'nejenel Ti'j Tpwaq Qtanam

Q'il Twitz Aq'untl

6636

K’LOJ YOLQe yol toj qyol Mam = Palabras en castellanoAjkawil Q’ol Kye Aq’untl = Autoridad NominadoraAjtaq’unal tnam. = Servicio públicoAlkyeqe chi okil = CalidadesAmb’il tu’n tka’yit qa kb’antel aq’untl

= Termino del período de prueba

Amb’il tu’n tyek’it qa kb’antel aq’untl

= Períodos de prueba

Aq’unab’il Kyi’j Aq’unal = Unidad de PersonalAq’untl nchi kyij ten ex kyb’i ja’ku chi ok te txel

= Vacantes y certificación de elegibles.

Aq’untl mya’ toj sk’ob’in = Servicio sin oposicionAq’untl toj sk’ob’in = Servicio por oposcionAq’untl twitz tnam = Servicio públicoAq’untl tzaqpi’n tten = Servicio exentoAqej qanil aq’untl ja’ku chi ok = Candidatos elegiblesCh’exb’il aq’untl ex xi’yil toj juntl aq’untl.

= Permutas y reubicaciones

Chojb’il = PensiónChojb’il aq’unalb’in = JubilaciónChojb’il Meb’ayil: = Montepío.In etz tkawin = DecretarItz’x = SupérstiteJawx laq’e toj ch’in amb’il. = Promociones temporales Jax laq’e = PromocionesJte’ tajlal = CuantíaJteb’in q’ij. = Transitoriok’loj = JuntaK’loj B’inchkawb’il Te Qtanam Paxil

= Congreso de la República de Guatemala

k’lojb’inte = IntegraciónK’loq’ij = Semana

6737

Kawb’il ex ttxolil xjelb’il = Autoridad y sistema de exámenes

Kawb’il ti’j kyaq’un xjal = Ley de servicio civil.Kmuj te aq’untl ex ojlab’il = Jornadas y descansosKyaq’un = DeberesKyten aq’untl = PuestosMinlay chi ok. = ImpedimentosMinti’ nkanin = AusenciasMix a’l chq’o’nk = VacanciasNab’lil: = Previsión.Najsab’il tu’jil aq’untl ex chq’ob’il

= Nulidad de nombramiento y responsabilidad

Nejenel mo wi’xil = DirectorNim q’il twitz / Nim Tnejenelb’il = Dirección supremaNimaq ttxolil = Disposiciones generalesNoq yab’inx = SúbitoNuk’b’inte = OrganizaciónNuk’tnam/ Tanmib’il = EstadoOklenj ti’j chmo’b’il = Derecho de asociaciónOklenj, aq’untl ex mya’ tu’n tb’ant

= Derechos, obligaciones y prohibiciones

Oksilmaj = rehabilitar.Q’ol ex q’ol juntl maj aq’untl = Asignación y reasignación de

puestosQ’ol toklen = NombramientoQ’ol tqanil. = NotificarQa mixti’ mo mya’ ila’ kyb’aj xjal ja’ku chi ok.

= Inexistencia o insuficiencia de candidatos elegibles

Qanb’ilte qokix ex txokb’il = Solicitud de adminsión y convocatorias

Qe ajkawil q’ol oklenj = Autoridades nominadoresQe q’il twitz aq’untl = Órganos directoresQe taq’unal qtanmin = Servidores públicosSk’ob’il aq’unal = Selección de personal

6838

Sk’ob’ilkye aq’unal = Selección de candidatosTajb’il = PropósitoTaq’un = ResponsabilidadTaq’unal qtanmin = FuncionarioTb’i = TítuloTi’chaq mya’ tu’n tb’ant = ProhibicionesTi’chaq taj mo kqanajtzil = Requisitos Ti’chaq tok kyi’j = AtribucionesTipumal ajkawil nq’on aq’untl ex tnejelb’aj tja aq’untl ti’k kyaq’un xjal twitz qtanmi.

= Facultad de la autoridad nominadora y del director de la oficina nacional de servicio civil.

Tja aq’untl = OficinaTkawb’il ex taq’un tnejelb’il tja aq’untl ti’j kyaq’un xjal twitz qtanmi.

= Autoridad y resonsabilidad del director de la oficina nacional de servicio civil

Totx’il = ArtículoTq’ob’ / Tenin = DependenciasTq’ob’ K’lojb’il Nuk’b’inte Tkawb’il Qtanam

= Dependencias del Estado.

Tq’uqb’il = Principios Tqanil chojb’ilte xjelb’il xjatz. = Notificación de resultados de

examinesTqiky’ = CapítuloTten ex ti’chaq ktenb’il toj pa’b’inkye aq’untl

= objeto y contenido de la clasificacion

Ttxolil = ReglamentoTtxolil ti’j kyaq’un xjal = Reglamentos de personalTu’jil aq’untl = NombramientosTu’jil aq’untl noq te ch’in amb’il ex qa ilx ti’j

= Nombramientos provisionales y de emergencia.

TU’JIL KAWB’IL = Acuerdo o decretoTu’n mina tz’ela peyb’il mo chojb’il:

= Exención de impuestos

6939

Tu’n tjax laq’e toj aq’untl. = AscensosTu’n tten tqanil kyaq’un xjal = Establecimiento de registrosTu’njo = ConsiderandoTumil tu’n qokx aq’unal = Condiciones de ingresoTwi’kawb’il = ResolucionesTwitz Qtanman. = NacionalTxilen kawb’il = Carácter de la leyTz’aqtzb’il kawb’il = Fuentes supletoriasTz’eywitzb’il = SancionesUjlab’il tu’n iky’sb’il = Día de asuetoWa’b’il = DietasXi’yil toj juntl aq’untl = TrasladosXjelb’il amb’il ka’yb’il aq’untl = Evaluación del período de

pruebaXjelb’il ti’j kyu’j xjal = Examen de credenciales

7030