YATIRI
-
Upload
elias-reynaldo-ajata-rivera -
Category
Documents
-
view
228 -
download
0
Transcript of YATIRI
-
7/28/2019 YATIRI
1/3
1
Chumsta (resumen)
El Yatiri es unapersonalidad muy
respetada en el mundo
aymara. Su oficio consiste
en pronosticar sobre
aspectos como salud,
trabajo, condicin
econmica, problemas
familiares, entre otros
muchos. Sin embargo su
trabajo no se reduce a lo
dicho sino que tambin
tiene el don de aconsejar y
curar las enfermedades,
tanto espirituales como
fsicas.
Para cumplir su tarea, el
Yatiri pide permiso a lasdeidades andinas como la
Pachamama, los
Achachilas, las Wakas yotras fuerzas. Asimismo,
cuenta con el auspicio de
la coca, que le sirve para
sus quehaceres como la
lectura para predecir.
No cualquiera tiene el don
de ser yatiri. Es necesario
ser escogido por las
deidades. Entre los que
podemos mencionar estn
los que fueron llegados
por el rayo, los que tienen
ms de cinco dedos, los
que nacieron de pie, entre
otros.
Algunos ingredientes
empleados por el yatirison: copal, plantas, lanas
de color, dulces, alcohol,
grasas, conchas,
campanilla. Tambin se
suele emplear animales
para la curacin (gallo
rojo, perro negro, llama
blanca, conejo, fetos, etc.)
Y A T I R I
Aymar sarwinak maynit maynikamyatiykiptasipxaanakasataki
Qil lq.: E li as Reynaldo Ajata Rivera1
Aymar marka taypinx yatirix wali yqatawa. Jupax mayninakar
yanaptiriwa, kunayman tuqitw jisktasiraksna: kumar jakaxata,
irnaqawxata, qullqichawxata, chacha-warmi sarnaqwxata,
jukampinakata. Yatirin irnaqwipax inalmam uxatas jutir lurwinak
yatiyaawa. Ukatakix taripx apnaqasipuniwa.
Janir inalmam unxatkasax yatirix kunayman apunakaruw mayisi:
Pachamamaru, Achachilanakaru, Wakanakaru ukjamarak jan ujkay
chamanakarusa. Uk lurx ukjakiw jisktasirir jaysaatak inalmam
thawtaraki. Yaqhip tuqinx kuka laphin janqu unaqapaw wali
saraapatakix aski, sapxiwa, ukampirus maysanakanx chiyar
ajanuparakiw askit utata. Maysa tuqutx, jisktasirix tarinw nayrach
(qullqi) uskuaparaki, ukax yatirin payllwipaw qhiparux tukxarakini.
Yatirix janiw inalmam unxataak yatkarakiti, jan ukax kunats m usux
usti ukjamarak kunjamats qullasispa uk amuyaatakis wali khusawa,
jupat qullasp jan ukax yaqhacha, uks jisktasirirux sa yatirakiwa.
Yatirix kunayman ynak apnaqi: alinaka, liki, kupala, millu, qata, waji,
kunayman samin tarwanaka, muxsa tikanaka, churunaka, alkula2,
* PARA CITAR: Ajata, Elias (2013). Yatiri [versin digital]. El Alto, Bolivia: KURMI AJAYU.1 Universidad Pblica de El Alto (UPEA)jacha yatxata utan yatiqwinakap tukuyawiyi.
-
7/28/2019 YATIRI
2/3
2
jiskalla kampana yqh.
Yamakis jupax ajay usunaks janchi usunaks qullaqarakiwa. Ukatakix, uywanaks
mayipxarakispawa: wila kanka, chiyar anu, janqu qarwa, sullunaka. Niyak qulla
tukuyxasax, yanapiriruw apnaqat qullanak m yqat chiqar (chinkna, jawira, piya, kallka,
wasar chiqanaka) jaqtaniapatak khitharaki.
Yatiriptaatakix janiw aliq ukjamakkiti, jan ukax pachan ajllitapawa. Ukjampanx qixu
qixun puritanaka, ispanaka, kayullanaka, suxtallanakakirakiw3 (jan ukax jukamp
lukananinaka) yatiriptapxaspa. Jichhurunakax jacha markanakanx khithis yatirit sas
sarnaqxakirakiwa, chiqpach yatirinakax wali thaqhatapxiwa.
Aru qhanancha
YATIRI. s. Mdico somtico-espiritual andino.
QULLQICHWI. s. Economa, manejo econmico.
KUMARA. qh. Sano.
TARI. s. Tejido cuadrangular de tamao mediano que sirve para guardar la coca.
NAYRACHA. s. Moneda que se coloca en el tari para la lectura de coca.
YANAPTAA. l. ayudar.
UYWA. s. Animal.
SULLU. s. Feto abortado.
2 Yatirinakax taqi aka ynakanipxaspawa jan ukast janiraki. Ukampirus aka ynakax kunatakiy munasch ukatjamarakiwa: quwachataki,phisqkhuqataki, challataki, yqh.3 Janiw akanakax taqpachkiti, jukamp tuqinakatw yatiriptaax utjaraki.
-
7/28/2019 YATIRI
3/3
3
CHURU. s. Concha.
KAYULLA. s. Persona cuyos pies han salido antes que la cabeza en su nacimiento.
Jisktanaka
1. Kunxats yatirir jisktsna.
2. Khithinakas yatiripxaspa.
3. Khithinakarus yatirix janir inalmam uxatkasax mayisi.
4. Kuna ynaks yatirix apnaqi.
5. Jumax, yatirin jakwipxatx kuns amuykiptta.
J a l l a l l a!