d

Onddoak: landareak, animaliak?

             

                                                         

Onddoak heterotrofoak dira animaliak bezala, animalien ezaugarri batzuk badituzte.

Erreinua Nutrizio mota Antolakuntza zelularra

Zelula mota Ehunik duen

Monerak Autotrofoa edo

heterotrofoa

Zelulabakarra

Prokariotoa Ehunik ez

Protoktistak Autotrofoa edo

heterotrofoa

Zelulabakarra edo

zelulanitza

Eukariotoa Ehunik ez

Onddoak Heterotrofoa Zelulabakarra edo

zelulanitza

Eukariotoa Ehunik ez

Landareak Autotrofoa Zelulanitza Eukariotoa Ehunak bai

Animaliak Heterotrofoa Zelulanitza Eukariotoa Ehunak bai

• Ikus daitekenez, onddoak ez dira landareen eta animalien ezaugarri berekoak, beraz, ez dira ez bata ez bestea.

Onddoak zergatik ez diren landareak: arrazoia

· Landareak ez bezala, organismo heterotrofok dira, ez dira gai materia organiko propioa fabrikatzeko, eta beraz, ingurunetik hartu beharra daukate.

Onddoen zelulak ez daude ehunetan antolatuta.

· Haien zelulen horma zelularra kitinaz osatuta dago; landarena, berriz, zelulosaz.

· Ez dute funtzio klorofilikoa.

Onddoak zergatik ez diren animaliak: arrazoiak

• Bizitza sedentarioa dute.• Espora bidez ernaltzen dira.

Zer dira antibiotikoak?Sintesi bidez lortutako edo izaki bizidunek ekoiztutako substantzia kimikoa, zenbait mikroorganismo patogeno hiltzeko edo horien garapena geldiarazteko erabiltzen dena.Zer lotura dute onddoek antibiotikoekin?Antibiotiko batzuk onddoen bidez ekoizturik daudela.3.Nork aurkitu zituen lehengoz antibiotikoak? Eta nola?Alexander Flemingek deskubritu zuen. Bakterioa bat hazten ari zen agar plater batean eta onddo batek kutsatu zuen platera.Orduan konturatu zen onddoaren eraginez, bakterioa ezin zela hazi.4.Zergatik antibiotikoek ez dute balio birusak hiltzeko? Antibiotikoak izaki bizidun mikroskopikoak hiltzeko sortuak izan dira eta ezin dituzte birusak hil zeren eta birusak ez dira izaki bizidunak ezin direlako beraien kabuz bizi.

Antibiotiko ezagunenetarikoa penizilina (Alexander Fleming, 1928an aurkitu zuen) da; eta sifilis, gonorrea, tetanoak edo eskarlatina tratatzeko erabiltzen da. Estreptomizina (Waksman, ) beste antibiotiko bat da, tuberkulosia tratatzen duena. Antibiotiko asko medikuaren errezeta gabe jaso daitezke farmazietan eta medikuaren kontrolik gabe norbere kabuz eta gehienetan behar diren kondizioetan ez dira hartzen. Hau da, ez dosi egokietan ezta denbora epe egokian. Honek etorkizunean eraginkortasun galera ekar dezake.

Onddoak oinetan

• Alexander Fleming, penizilinaren aita. Aurkikuntza 1928an egin zuen, estafilokoko bakterioak hazten ari zen kaxa irekita utzi eta, nahi gabe, lizunarekin kutsatu zitzaionean (Fleming ez omen zen batere txukuna laborategiko lanetan).

• Egun hartan bi asteko atsedenaldia hartu eta, oporretatik bueltan, kaxa lizunez estalita zegoela ikusi zuen. Baina ez zuen zaborretara bota eta esperimentua galdutzat eman; lizunaren inguruan bakteriorik ez zegoela ikusi eta lizunak bakterioen hazkundea eragozten zuela ondorioztatu zuen. Lizuna beheko solairuko laborategian ikertzen ari ziren Penicillium notatum onddoa zen. Laborategian narratsa izatea onuragarria suertatu zitzaion Fleming-i, eta gu guztioi ere bai, XX. mendeko medikuntzaren iraultza handietako bat izan baitzen penizilina.

Zernola ogiaren osagaiak

• 750 gramo irin

• Baso bat ur epel

• Okindegiko 40 gramo legamia

• Gatz pixka bat

                               

Kaixo 1.tko ikasle finak gara eta ogia zelan egin azaltzen

dugu

Nola egin dugu

Mahai ganean irina bota ,gero bol batera irina eta ur epela bota eta horrela oso ondo nahastu. Ondoren mahai gainean masa jarri eta gehiago nahastu azkenik ondo nahasita dagoenean labera sartu 180·gradutan

Gu ogia egiten

• Legamirik gabe ia ez du zaporerik

• Legamiarekin puztu egiten da eta zapure gozoagoa du

LEGAMIARIK GABE LEGAMIAREKIN

Deba Goiena inguruan oso ezaguna da.

PERRETXIKOAK

PERRETXIKOAK

kuletoa

Onddo

zuria

Perretxik

o sorta

Izenak: Boletus edulis, Amanita muscaria, Morchella esculenta, Cantherellus cibarius, Lycoperdon perlatum, Russula virescens, Craterellus cornucopioides, Clathrus ruber.

Cantarellus cibarus

Saltsa perretxikoa

ona

Russula virescens

Gibelurdinaona

Morchella esculenta

Colmenilla o

Morilla Boletus edulis

Onddo zuriaona

Lycoperdon perlatum

AstaputzaGaztea denean jan

daiteke

Craterellus cornucopioides

“Trompeta de los muertos”

Clathrus ruber

Kaiola gorri

Amanita muscaria

Kuleto faltsuaposointsua

SALTSA PERRETXIKO HORIATxapela: 3-8zm-koa. Mamitsua. Koloreak: horia, arrautza gorringoaren kolorea, edo hori laranja. Gramofono itxura du.

Laminak: Horiak eta oso dekurrenteak.

Kirtena: Laminen kolorekoa, zilindrikoa baina irregularra.

Okela: Zuria edo horixka. Usain eta zapore ederrekoa.

Non eta noiz aurkitu: Planifolio eta konifera artean. Uda-udazkenera.

Jangarritasuna: OSO ONA

Oharra: Perretxiko hau oso erraz kontserbatu daiteke. Nahikoa da hari batekibn lotzea eta lehortzen jartzea. Euskal Herrian asko erabiltzen da saltsen osagai modura. Kontuz, jateko txarra den Omphalotus Illundesekin konfunditu daiteke, baina azken honek ez ditu tolesturarik eta zuhaitzen enborretan irtetzen da.

GIBELURDINA

Txapela: 4-10 zm zabalera.Kolore ezberdina izaten dute,berde edo berde horixka. Oso mamitsua.

Laminak: zuriak eta oso itxiak.

Kirtena: zuria ,sendo aeta zilindrikoa. Okela: zuria eta mamitsua.

Non eta noiz aurkitu: Pagadi, harizti,gaztainadi eta pinudietan aurki ditzakegu.

Jangarritasuna: OSO ONA. Euskal Herrian oso preziatua da.

Oharra:Amanita Phalloidesekin nahastu daiteke.

KOLMENILA

Txapela:2-4zm-ko diametroa du eta barrutik hutsik dago. Horixka da.

Kirtena: Bolba du eta barrutik hutsik dago.

Okela: Txuri-horixka, eta zapore eta usain leunekoa.

Non eta noiz aurkitu: Ibaien inguran, martxoaren bukaeratik maiatzaren erdialderarte aurkitu daiteke.

Jangarritasuna: Ondo egosi ondoren oso goxoa da

Oharrak: Gutxi egosita edo kantitate handietan txarra izan daiteke gure digestiorako.

BOLETUS EDULIS

Txapela: 6-20zm-ko zabalera. Hasieran borobila, gero zabaldu egiten da. Marroi kolorekoa. Txapela ilun kolorekoa izan daiteke, baina hanka argiagoa du.

Poroak:Gaztetan zuriak, gero horiak.

Kirtena: Sendoa, gogorra, potolo samarra oinean eta gero zilindrikoa. Zuri edo marroi argia eta sare mehe batez hornitua.

Okela: Zuria. Sendoa gaztetan eta gero bigunagoa. Ez da urdintzen. Usain ederra du eta hurraren antzerako zaporea.

Non eta noiz aurkitu: Pagadi, harizti, gaztainadietan eta pinudietan. Udaberrian hasi eta udazkena arte. Edozelan ere, normalean udazkenean aurkitzea izaten da.

Jangarritasuna: OSO ONA. Onddo beltza bezain ona.

ASTAPUTZA

Txapela: 6zm-ko zabalera. Forma ia esferikoa du eta batzuetan goiko partea ditiduna da. Zuria eta orratz piramidal hauskor erorkorrez estalirik dago.

Laminak: Barruko geruza zurixka da hasieran, gero arrea, eta goian espora helduak ateratzeko zuloa du.

Kirtena: Txapelarekin bat eginez hanka zuri leunaren moduko oina du.

Okela: Hasieran zuria eta trinkoa eta gero, marroia denean, haustu egiten da.

Non eta noiz aurkitu: Udan eta udazkenean talde handitan ateratzen da lur hauskorraren gainean, lur azidoetan batez ere, bai hostozabal eta bai koniferoen (pinudien) azpian.

Jangarritasuna: Gaztea eta zuria den bitartean JANGARRIA da.

SALTSA PERRETXIKO BELTZA

Txapela: 5-10zm-koa. Tronpeta itxura du.

Laminak: Gris kolorekoak

Kirtena: hutsa, gris edo gris urdindua.

Okela: Oso mehea, gris kolorekoa, zertxobait elastikoa eta zapore eta usain onekoa.

Esporak: Txuriak masa eginda.

Non eta noiz aurkitu: Udan eta udazkenean; planifolio basoetan.

Jangarritasuna: OSO ONA.

Oharra: Espezie toxikoekin nahastu daiteke.

KAIOLA GORRI

Txapela: 6zm-tik 12zm-raino ko diametroa du. Gorri kolorekoa.

Laminak: Ez dauka.

Oina: Ez dauka.

Noiz eta non aurkitu: Udazkenean gehien bat, belar artean ezkutuan.

Jangarritasuna: ONA

Kuleto faltsua

Txapela: 6-15zm-ko zabalera. Hasieran borobila, gero zabaldu egiten da. Kolore gorri-gorria edo gorri-laranja du.

Laminak: zuriak, edo zertxobait horiz tindatuak.

Kirtena: zuria, oinean bulbo zuria du, handi samarra. Eraztuna ere badu, handi samarra, eraztuna ere badu, handi samarra eta kirtenaren kolorekoa.

Okela: Zuria. Biguna eta usain eta zapore suabekoa, rabanoaren antzerakoa.

Non eta noiz aurkitu: Pagadi harizti, gaztainadi, artadi eta pinudietan aurkitu daiteke; udatik udazkenera bitartean.

Jangarritasuna: POSOINTSUA, nahiz eta ez den hilgarria.

Oharra: Perretxiko honek ezaugarri aluzinogenoak ditu.