I
E
H
M
tren geltokia
A-15 doneztebe
lekunberri
Iruñea
Don
ostia
errepidea - carretera
xenda - senderismo
mendi bidea - camino de monte
muga - límite
PR-NA 196 Ixkibar-Aitzmurdi
SL-NA 285 Lapurren Kaltzada
SL-NA 284 Izaieta
Irusoko Megalitoak
IZAIETA
Plazaolanatur bidea
Haritzaundi
Merkuko Hagina
Sasaingo Haritza
Ixkibar
Aitzmurdi
Izaieta
PR-NA 196 Ixkibar-Aitzmurdi
SL-NA 285 Lapurren Kaltzada
SL-NA 284 Izaieta
Irusoko Megalitoak
Maloko Hagina
Leitza
Arro baserria
LEITZALARREALEITZALARREA
AIT
ZMU
RD
I
Leitzako herrigunetik iparralderantz aterata, Plazao-lako lehengo estaziorantz, horre-ra iritsi baino metro batzuk lehenxeago ezkerrerantz dagoen errepideak Leitzelarrera garamatza. 7 Kmtara, Ixkibarren egonen gara. Baita Estaziotik PR-NA 196 IXKIBAR-AITZMURDI ibilbidetik oinez joan gaitezke.
Leitzelarrea paraje aparta da, naturaren ikuspuntutik garran-tzitsua. Herriaren azaleraren erditsua du eta batez ere paga-diz eta hariztiz osatutako basoa da gehiena, larreak eta istordiak ere ugariak direlarik.
Leitzelarreko urak Leitzaran ibaiaren arrora eta Urumea ibaira ixurtzen dira. Bada kasu bat, ordea, urtaroaren arabera, bietara ere ixurtzen dituena: Muñoko Loie iturriko urak norma-lean Urumeako ixurikoak badira ere, euriteetan ura mendixkako bi paldetara joaki, iparralde-rantzkoek Leitzarango arroa dute ixurleku.
Leitzelarren han-hemen dauden monumentu megalitikoak pert-son presentziaren antzinta-sunaren lekuko eta froga dira; mendetan zehar meatze-iharduera oparoa izan zen, orduko hondarren eta burniolen aztarna ugari daudelarik oraindik.
Egun abeltzantza eta basogin-tza dira bertan burutzen diren iharduera ekonomiko nagusiak.
Edozein moduz geroz eta jende gehiago etortzen da bisitan eremu honetara. Ixkibar, basoen artean eta mendiz inguratuta, aisialdiko eremua da eta bertatik inguruetan dauden hainbat leku interesgarritara joan gaitezke. Paseotxo batek Haritzaundira bidera joan gaitzake; Izaieta ikustera joatea komendagarria da, bertan dauden ia 40m altuko eta ondare natural izendatutako izei zuri (Abies alba) ikusgarriak babestuz, Leitzako herriko lurre-tan ageri diren bertako zuhaitz eta zuhaixka nahiz koniferen espezie guztien aleak baitaude aldatuta; Urkizu eta Aitzmurdira ere joan gaitezke, bertan dauden mugarratutako pago eta haritz zaharrek beste garai batzuk oraitarazi diezazkiguketelarik, artzainez gain ikazkinak eta olagizonak paraje hauetan lan egin eta bizi zireneko haiek...
Leitzelarreko sekretuak aurkitu nahi ditugunok, hainbat eta hainbat ibilaldi egin ditzakegu hara eta honera, zalantzarik gabe horretara animatzen garenoi naturaz gozatzeko aukera pare-gabea eskainiko digutenak denak.
Saliendo desde el casco urbano de Leitza dirección norte hacia la antigua estación del Plazaola, en un desvío metros antes de esta, la carretera nos lleva hacia Leitzalarrea, también desde la Estación un sendero PR-NA 196 IXKIBAR-AITZMURDI nos lleva por un recorrido antiguo al lugar, a 7 kms, nos encontraremos con Ixkibar.
Leitzalarrea es un paraje singular, importante desde el punto de vista natural. Ocupa casi la mitad de la superficie del municipio y está constituido principalmente por bosques de hayas y robles en su mayoría, también por pastizales y helechales.
Las aguas de Leitzalarrea, vierten a los cauces de los ríos Leitzaran y Urumea Innumerables monumentos megalíticos nos demuestran la antiguedad de la presencia humana, durante siglos hubo una gran actividad minera en la zona y de ella nos quedan muchos restos así como de antiguas ferrerías. Actualmente la actividad ganadera y la explotación forestal son las principales actividades económicas.
Cada vez tenemos mayor presencia de personas que acuden a visitar la zona. Ixkibar, enclavado entre bosques y rodeado de montes, es un área recreativa desde donde podemos dirigirnos a los distintos lugares de interés que encontraremos en el entorno. Un paseo nos lleva hacia Haritzaundi.
Es recomendable visitar Izaieta donde una muestra de todas las distintas especies de árboles autóctonos junto con otras especies de coníferas presentes en el término municipal de Leitza, arropan unos imponentes abetos blancos (abies alba) de unos 40metros de altura, declarados momumento natural.
También se puede visitar Urkizu y Aitzmurdi, ahí las viejas hayas y robles trasmochados nos recuerdan otros tiempos cuando carboneros y ferrones frecuentaban estos lugares ademas de los pastores, constituyendo un reflejo de lo que fueron estos bosques. Para los que quieran descubrir los secretos de Leitzalarrea podrán realizar un sinfín de paseos que sin duda harán disfrutar de la naturaleza a quien se anime.
LEITZAKO UDALA
Tel. 948 510 310www.leitza.net
PLAZAOLA patzuergo turistikoa
Tel. 948 507 204
Informazio gehiago...
www.plazaola.org
IXKIBAR
dise
inua
+ a
rgaz
k.: M
AIT
E BI
URR
ARE
NA
HU
IZI
azal
eko
arga
zkia
: JU
AN
LU
IS A
RTO
LALEITZALARREALeitzako U
dala
IZAIETA
IZAIETA
AITZM
UR
DI
Gero eta jende gehiago etortzen da
Ixkibar izeneko parajera inguru hau bisitatzeko asmoz. Ixkibarren dago,
hain zuzen ere, inguruko harrera-leku nagusia.
Mahaiz eta erretokiz hornitutako gunea duzue. Bordan, inguruko historia
zati bat islatuta aurkituko duzue eta inguruko lekurik interesgarrienak
ikusteko informazio gunea ere.
Ixkibarretik oso hurbil, 15 minutuko ibilalditxo bat eginda, Haritzaundi
izeneko tokia dago. Bertan, 1888. urteko neguan eroritako sekulako
haritz baten hondakinak ikusiko ditugu.
Cada vez tenemos mayor presencia de personas que acuden
a visitar la zona, en el paraje de Ixkibar donde se localiza la
principal área de acogida.
En el, encontramos mesas y parrillas e información que muestra
los recorridos para visitar los lugares de mayor interés. También,
en la borda, parte de la la historia del entorno.
A corta distancia (15 minutos de paseo) partiendo desde Ixkibar
encontraremos el paraje de Haritzaundi donde aún quedan
restos del inmenso roble caído en el invierno de 1888.
Leitzako herriak beti izan du bere
basoak zaintzeko ardura handia.
Horren frogagarri, udal artxiboetan
aipatzen diren herriko mintegi
ugariak, edota botatzen zuten zuhaitz
bakoitzeko beste 10 landatzeko
auzoek zuten betebeharra.
1763an eta 1830ean Ordekako zelaian
izeiak sartzeko ahalegina egin zen
baina, antza denez, saioak huts egin
zuen. 1832an hazia erabili zen mintegi
bat egiteko eta hemendik ale bakan
batzuk gelditu dira. Ale hauek 40
metrotik gora luze dira eta duten
zuzentasunagatik ikusgarriak dira oso.
Izei hauek iraunarazteko eta jaiotzen
direnak babesteko 2,5 hektareako
lur-azalera hesiz inguratu da. Bertan,
udalerri honetako zuhaitz-espezie
autoktono guztiak jarri nahi dira
erakusgai.Autoktonoak izan gabe hemen
zeuden 6 espezieak (5 konifero)
gorde dira eta gure mendietatik
desagertua zen artea, berriz sartu da.
Aipatutakoez gain, Izaietako natura-monumentua
Urkizu eta Aitzmurdiko muarratze edo kimatze handiak bisitatzea
gomendatzen dizuegu. Handik Plazaolako natura-bideraino joan nahi
izanez gero, Lapur kaltzadako bidea hartu behar da, Ixkibar eta Plazaolako
natura-bidea lotzen dituen ibilbide ederra osatuz.
También recomendamos visitar el monumento natural Izaieta
y los trasmochos de Urkizu y los de gran envergadura de
Aitzmurdi. Los que quieran continuar hacia la vía verde del
Plazaola no tienen más que tomar el camino de Lapur kaltzada,
precioso paseo que une Ixkibar con la vía verde del Plazaola.
LOS VIEJOS ARBOLES DE AITZMURDIEn este paraje de Leitzalarrea hallamos un grupo de hayas y robles deenvergadura considerable. Casi todos son ya viejos, sobrepasando los 300 años algunos de ellos.Existen distintas razones por las que, los viejos árboles de Aitzmurdi sigan en pie. Por un lado está el difícil acceso a la zona, lo que complica su explotación, y por otro lado, en el plan de ordenación del terreno comunal de Leitza está recogida la decisión de proteger estos árboles, precisamente por su tamaño y vistosidad.En Aitzmurdi hay unos 80 hayas y robles de gran tamaño. Muchos de ellos fueron trasmochados por los antiguos carboneros; esto es, fueron cortándoles las ramas para conseguir leña para hacer carbón. Sin embargo, hace muchos años que ya no se hacen semejantes cortas.
LA LEÑA Y EL CARBONEOEl carboneo estuvo muy extendido en la zona entre los siglos XIV y XX. Los carboneros trasmochaban los árboles para conseguir leña para trabajarla en las carboneras y así hacer carbón. Este carbón se usaba como combustible, sobre todo en ferrerías. La metalurgia fue una industria muy importante en la economía de la zona. Precisamente esta era la función de las ferrerías: usando el carbón como combustible, fundir piedras que contenían mineral para así conseguir hierro para poder trabajarlo. TRABAJOS PARA CONSERVAR LOS ARBOLESComo estos árboles no se han trasmochado desde hace tiempo, las ramasles han crecido mucho, tomando gran peso, y por consiguiente las nevadas y el fuerte viento han dañado muchos árboles e incluso derribado alguno. Por ello, estos últimos años se está haciendo un esfuerzo para retirarles peso y volumen cortándolos, con el objetivo de que perduren lo más posible.VALOR DE LOS VIEJOS ARBOLESAunque no es raro encontrarnos con viejos árboles como estos en los bosques naturales, hoy día tampoco son tan abundantes, porque en silvicultura se tiende a talarlos, para que dejen sitio a los árboles jóvenes.De todas maneras, estos árboles tienen un valor indiscutible y aunque no sean maderables tienen gran valor como refugio de animales, plantas, hongos, y en general, para la biodiversidad del entorno. A demás, estos trabajos sirvenpara mantener en cierta medida, la memoria cultural, y también para que todos apreciemos el valor de los árboles.
Plano honetan zuhaitz-talde nagusiak eta alerik aipagarrienaknon kokatzen diren ikus daiteke.Se señala en el plano la ubicación de los ejem
plares más destacados.
IXK
IBA
R
IRUSUKO MEGALITOAKIRUSO INGURUAN KOKATZEN DEN ONDARE MEGALITIKOA EZAGUTZERA EMAN NAHI DUGU. GURE ARBASOEK DUELA MILAKA URTE ERAIKITAKO MONUMENTU HAUEK ERAIKUNTZARIK ZAHARRENAK DIRA DUDARIK GABE ETA HORREGATIK GURE ERRESPETOA ETA BABESA BEHARKO DUTE.
ZER DIRA MEGALITOAK?Orain dela 7.000 mila urte inguru, nekaza-ritza eta abeltzaintzaren hedapenarekin batera, kultura megalitikoa sortu zen Europako inguru askotan, Euskal Herria barne. Kultura honen ezaugarri nagusiena, harrizko ehortze-monumentuen eraikuntza da. Monumentu hauek mota ezberdine-takoak dira eta modu laburrean esanda hauek dira Leitzako mendietan aurki daitezkenak: Trikuharria, harlauzez osatu-tako ganbara bat eta harri pilaketa batez estalirik; Tumulua, harrizko eta lurrezko meta; Harrespila edo Mairubaratza, harriz eraikitako zirkulua; Zutarria, zutik ezarritako harritzarra.
MEGALITOS DE IRUSOQUEREMOS DAR A CONOCER EL PATRI-MONIO MEGALITICO EXISTENTE EN EL ENTORNO DE IRUSO. ESTOS MONUMEN-TOS LEVANTADOS POR NUESTROS ANTE-PASADOS SON SIN DUDA ALGUNA DE LAS CONSTRUCCIONES MAS ANTIGUAS EXISTENTES EN ESTOS PARAJES Y NECE-SITAN NUESTRO RESPETO Y PROTEC-CION.
¿QUÉ SON LOS MEGALITOS?Hace aproximadamente 7.000 años, paralela-mente a la expansión de la agricultura y la ganadería, surgió en diversas zonas de Europa la cultura megalítica. La característica más importante de esta cultura es la construcción de monumentos funerarios utilizando grandes piedras. Dichos monumentos son de diversa tipología y estos son, a grosso modo, los que se pueden encontrar en los montes de Leitza: Dolmen, cámara formada por losas y cubierta por un túmulo de piedras; Túmulo, amontona-miento de piedras y tierra; Cromlech, circulo de piedras; Menhir, piedra hincada verticalmente en el suelo.
L E I T Z A L A R R E A
j.l. artola
j.l. artola j.l. artolaj.m. barriola
m. elosegi
Aitzmurdiko zuhaitz zaharrak
Leitzelarreko paraje honetan neurri bikaineko
pago eta haritz mordoska ikus daiteke. Gehienak
zaharrak dira, horietako batzuk 300 urtetik
gorakoak.Aitzmurdiko zuhaitz zaharrek bertan iraun izana
azaltzeko arrazoi ezberdinak daude. Batetik, leku
honetara iristea zaila da, eta, horrenbestez,
zuhaitzok bertatik ateratzea ere zail gertatzen da.
Eta bestetik, Leitzako herri-lurrak kudeatzeko plana
egin zenean zuhaitz hauek babesteko erabakia hartu zen,
duten tamaina eta edertasuna dela eta.
Aitzmurdin tamaina handiko 80 bat pago eta haritz
daude. Horietako asko garai bateko ikazkinek mugarratu
zituzten; alegia, ikazkintzarako egurra hauei adarrak
moztuz lortzen zuten. Urte asko dira, ordea, ez dela
bertan halako mozketarik egin.
Egurra eta ikatzgintza
Ikazkintza XIV. mende ingurutik XX. mendearen hasiera
arte oso zabaldua egon zen inguru hauetan. Ikazkinek
zuhaitzak mugarratu egiten zituzten, egurra lortu eta
txondorretan landuta ikatza lortzeko.
Ikatz hori, ondoren, erregai gisa erabiltzen zuten,
batez ere burnioletan. Izan ere, burdingintza garrantzi
handiko industria izan zen bertako ekonomian, eta hori
zen, hain zuzen ere, burnioletan egiten zena: ikatza
erabilita burni minerala zuen harria urtuz, burnia
lortu eta landu.
Zuhaitzak zaintzeko lanak
Aspaldi honetan zuhaitzak mugarratu ez direnez adarrek
zama handia hartu dute eta, ondorioz, haizeak eta elurteek
zuhaitz asko kaltetu dituzte, eta baita batzuk lurrera bota ere.
Hori dela eta, azken urte hauetan zuhaitz horietako batzuk
arintzeko ahalegina egin da, ahalik eta bizitza luzeena
izan dezaten.
Zuhaitz zaharren balioa
Baso naturalean tankera honetako zuhaitz zaharrak
aurkitzea arraroa ez den arren, gaur egun ez dira
hain arruntak, gazteei lekua uztekozaharrenak mozteko
joera baitago basogintzan.Dena den, duten itxura dela eta, eta zura lortzeko
oso egokiak ez badira ere, zuhaitz hauek animalien,
landareen, onddoen eta oro har bizidunen aniztasuna
zaintzeko bikainak dira. Horretaz gain, lan hauek garai bateko kulturari neurri
batean eusteko ere balio dute, eta baita gizartea
pablo feo
pablo feo
Con el nombre de Izaieta se conoce un grupo de abetos blancos o pinabetes que data de 1.832. Son los ejemplares que quedan de un vivero de la época en que los vecinos estaban obligados a plantar 10 árboles por cada uno talado.
Para su protección y para mostrar las distintas especies de árboles de Leitza, se ha cercado este recinto en el que actualmente pueden verse las especies abajo indicadas.
leitza
HEMEN ZAUDEESTAS AQUIaisigunea
área recreat iva
urkizuLAPURREN KALTZADA
j.l. artola
izaieta
Top Related