Sarrera
Fokak
Baleak
Mortsa:
- Izena
- Deskribapena
- Bizi-zikloa
- Banaketa
Otso itsastarrak:
- Deskribapena
- Bizilekua
- Elikagaiak
- Itzaltze arriskua
Izurdeak:
- Deskribapena
- Orbainak
- Jauziak
- Ikaragarria!
- Irudia ispiluan
-Enciclopedia visual de las preguntas/El país/Mares, océanos,
lagos y ríos.
-Wikipedia: enciclopedia libre.
-Los exploradores de National Geographic: Ballenas y Delfines.
Sarrera:
Itsas ugaztun mota
desberdin asko ezagutzen
ditugu eta batzuk beste
lekuetara emigratu behar
dute ugaltzeko eta kumeak
edukitzeko. Batzuk guztiz
itsatarrak dira baina beste
batzuk
uretan (elikatzeko) eta lehorrean (elikatzeko ez diren beste
gauza asko egiteko) egoten dira.
Bost itsastar ugaztun mota aipatuko ditugu: mortsa, foka,
izurdea, balea eta itsastar otsoa.
Fokak: Gehien bat ur hotzetako itsasoetan eta ozeano bareko eta
atlantikoko artiko azpiko uretan eta antartidako azpiko uretan
bizi dira.
Haien tamaina bat eta bost
metro artekoa da.
Ornogabeetaz, hegaztietaz,
arrainetaz eta beste itastar
ugazrun askotaz elikatzen
dira.
Karibeko “foka monjea” guztiz
desagertu da eta beste mota
batzuk itzaltze arriskuan
daude, adibidez: Hawaiko eta mediterraneoko “foka monjea”.
Karibekoa Mediterraneokoa Hawaiikoa
Hemeretzi foka mota ezagutzen ditugu. Entzun belarri-
hegalik ez dute eta haien atzeko gorputzadarrak atzerantz
zuzenduta daude eta ez dira funtzionalak lurreko
desplazamentuan, otso eta hartz itsatarretatik desberdintzen
dituen ezaugarri bat da.
Baleak:
Zein animali da grisa, erraldoia, uretan bizi dena eta ez
dena arrain bat baizik eta ugaztun bat? Galdera honen erantzuna
balea da. Zientzialariek baleak, mazopak eta izurdeak zetazeoak
direla diote. Laurogei mota baino gehiago daude munduan
zetazeonak, forma, kolore eta tamaina desberdinetakoak. Azal
bigun eta aerodinamikoa, oso ile gutxi eta belarriak (begien
atzean dauden zulo txiki batzuk) dituzte eta “espiraculo”
deitutako sudur zulo batzuetatik arnasten dute. Baleek beren
kumeak erditzen dituzte eta urte batean edo gehiagoan zaintzen
dituzte. Gantz geruza bat dute bertan energia eta beroa
gordetzeko.
Ia bale guztiek sorbaldan
egonkortzea laguntzen dien hegal bat
dute.
Norabidea aldatzeko bularreko
hegalak eta hegal lauak erabiltzen
dituzte. Aurreratzeko buztana
gorantz eta beherantz mugitzen dute. Kolpe gogorrekin arin doaz
eta bigunekin astiro.
Baleak uretan ez dute ia-ia ezer pisatzen.
Mortsa: Mortsa ugaztun “pinnípedo” erdi urtarra eta tamaina
handikoa da eta ipar hemisferioko itsaso artikoetan bizi da. Bi
mortsa mota ezagutzen ditugu:
Atlantikoko mortsa Bareko mortsa
Munduan berrehun eta berrogeita hamar mortsa daude.
Izena:
Bere izen latina, Odobenus, Greziar “odous” eta “baino”
hitzetatik dator. “Odous” hitzak hortza esan nahi du “baino”
hitzak letagina. Izena uretatik irtetzeko bulkatzean haien
letaginak erabiltzen zituztela konturatu zirelako dago jarrita.
Deskribapena:
Tamaina desberdinekoak dira mortsa mota kontuan hartuta.
Bareko mortsak handiagoak dira; arrak zortziehun eta mila
zazpiehun kg inguruan pisatzen dute eta haien luzeera 2´5 eta
3´6 m artekoa da. Emeen luzeera 2´3 eta 3´1 m artekoa da eta
laurehun eta mila berrehun eta berrogeita hamar kg artean
pisatzen dute. “Pinnípedoen” artean, bakarrik elefante itsastar
batzuek dute tamaina handiagoa. Azala oso lodia dute, bi eta lau
ludiera m artean. Ileak, hegalak izan ezik gorputz osoa estaltzen
die. Mortsaren ileantza tenperaturaren arabera kolorez aldatu
egiten da; ia zuria geratzen zaie ur oso hotzetan eta kolore
larrosatua hartzen du ur epeletan. Emeen nahiz arren bi
letaginak luzerako metro bat euki dezkete. Hori haien
ezaugarririk bereizgarriena da.
Haien gorputzadarrak hegalak dira, ez dute ilerik eta azala
simurtuagoa eta lodiagoa dute gorputzaren beste leku batzuetan
baino. Azal lodi horrek mugimendua errazten die.
Bizi-zikloa:
Mortsak berrogei urte bizitzera heldu daitezke. Uretan
elikatzen dira. Laurogeita hamar m-ko sakontasunean murgildurik
aritzen dira. Gehien bat txirla eta moluskuetaz elikatzen dira,
nahiz eta beste ornogabe batzuk ere jan ditzakete, harrak
adibidez. Mortsaren arrapari nagusiak hartz polarra eta orka
dira.
Hartz polarra Orka
Banaketa:
Mortsak harremanetan ez dauden zona
zirkunpolar batzuetan bizi dira. Bareko
mortsak Bering, Chuckchi eta Láptev
itsasoetan eta Atlantikokoak Canadá,
Groenlandia eta Errusiako ipar-ekialdeko
itsasaldeetan batzuetan bizi dira.
Otso itsastarrak:
Otso itsastarra “otárido”-en familiako ugaztun “pinnípedo”
bat da.
Deskribapena:
Otso itsastarrek ile marroi iluna izaten dute helduak
direnean eta beltza gazteak direnean. Ar helduek hirurehun kg
pisatzen dute (emeen bikoitza) eta gaztain gorrixka koloreko ile
kapa bat dute lepoan. Adats honegaitik otso itsastarrak dira
deituak. Hamabost lagunen kolonietan bizi dira, arrarengatik,
haren “harén”-arengatik eta beste gazte batzuengatik osatuta
daudenak. Udan, Urtarrilean eta Abendu bitartean beste leku
babestuagoetara joaten dira erditzeko, bertan milaka lagun
aurkitzen dira. Ernaldia ia urte bat irauten du eta kume bakar
bat eukitzen da bakoitzean. Hogeita bost eta berrogeita hamar
urte bitartean bizi dira.
Bizilekua:
Hego Amerikako kostetan, ozeano
Atlantiko eta Barean bizi dira.
Elikagaiak:
Arrainetaz, olagarroetaz, txipiroietaz, pinguinoetaz eta
beste hegzti itsastar batzuetaz elikatzen dira. Hamabost eta
hogeita bost kg janari jaten dute egunean, aldi berean, orken
elikagai dira.
Itzaltze arriskua:
Gizakiek haragia eta olioa izateko ehizatzen zituen; baina,
erabilgarriena kumeen azala da, larrugintzarako erabilpena
daukalako.
Izurdeak:
Izurdeak edozein motatako arrain txikietaz elikatzen dira.
Haien arpilatzailerik nagusietako bat marrazoa da. Gizakia ere da
arduraduna haien arpilatzailean, erizaren bitarte edota animaliak
arrapatuta gelditzen direlako itsasontzien sareetan.
Deskribapena:
Izurdearen gorputza luzatua eta liraina da, meloi formako
organo batekin buru gainean eta nabarmentzen den mutur bat
dauka. Baina ere daude izurdeak gorputz gihartsuagoarekin eta
mutur borobilduekin. Mota guztiek bi izan ezik dute
bizkarraldeko hegala, luze edo laburra, borobildua edota
zorrotza. Askok gorputzean markak dituzte (marrak, lohidurak
edota zuri-beltzean), eta batzuk marroiak edota grisak dira.
Izurdeei taldean eta ur tropikaletan, izotz-pusketan, kostetatik
hurbil edota itsaso altuan bizitzea gustatzen zaie.
Orbainak:
Izurdeak taldean bizi dira eta batzuetan haien artean
borrokatzen dute. “Calderoi” grisak euki dituzten borroken
orbainak dituzte. Hortzekin hurratsen dute azala.
Jauziak:
Albo zuriko bareko izurdea askoren arteko bat da airean
salto egiten duena. Guk dakigunez ondo pasatzen dutenean eta
kilikagarri daudenean ematen dituzte jauzi hauek.
Harremantzeko ere salto egiten dute. Fitzroy izurdeak,
adibidez, arrain-sarda bat ikustean salto egiten du, seguruenik,
beste izurdeei elikagaia dagoela esateko.
Ikaragarria!
Izurdeek arrain posointsuen arantzetaz beteak dauden
arrien azpiko aingiriak ateratzen dakite.
Irudia ispiluan:
Zure irudia ispilu batean ikustea eta ezagutzea inteligentzia
ikur bat da. Denbora luzean zientzialariek uste izan dute
bakarrik pertsonok genekiela hau egiten. Baina behatu egin da
Hawaiko itsas parkeko izurdeak ispiluak erabiltzen dituztela
haien azalean ia markak dauden ikusteko.
Top Related