anTonio FuenTes mendiola
la alegría de perdonar
el odio superado por el amor
Desclée De brouwerbilbao - 2010
Í N D i c e
Prólogo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
PRIMERAPARTE:DUREZADECORAZÓN . . . . . 13
I .De la armonía al DesorDen . . . . . . . . . . . . . . . . 25
II. Corazones De PIeDra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
III. la hIstorIa se rePIte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
SEGUNDAPARTE:MUROSDEDISCORDIA . . . . 63
I .el orgullo herIDo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65
II. el renCor y la venganza . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75
III. la murmuraCIón . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85
Iv. esPeranza De PerDón . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97
v. la fuerza De una Parábola . . . . . . . . . . . . . . . . . 103
TERCERAPARTE:LLAMADOSAPERDONAR . . . 111
I .la noveDaD De un mensaje . . . . . . . . . . . . . . . . . 117
II. sIgnIfICaDo Del PerDón . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123
8
III. ¿Cuántas veCes he De PerDonar? . . . . . . . . . . . 127
Iv. PrInCIPales esCollos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133 Laenvidia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136 Elresentimiento . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138 Elrecuerdodelosagravios . . . . . . . . . . . . . . . . 142 Lashumillacionesnoaceptadas . . . . . . . . . . . . 147
v. PerDonar sIn ConDICIones . . . . . . . . . . . . . . . . . 153
CUARTAPARTE:MOTIVOSPARAELPERDÓN . . 165
I .CreaDos Para amar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169
II. De la ley Del talIón a la Del amor . . . . . . . . . . 173
III. se nos PerDona sI PerDonamos . . . . . . . . . . . . . 179
Iv. PerDonar InCluso al enemIgo . . . . . . . . . . . . . . 183
v. al PerDonar se reCuPera la Paz . . . . . . . . . . . . 189
vI. PerDonanDo se gana en alegría . . . . . . . . . . . . 199
QUINTAPARTE:APRENDERAPERDONAR . . . . 211
I .tarea De la voluntaD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215
II. esforzarse Por ComPrenDer . . . . . . . . . . . . . . . 229
III. ProntItuD Para PerDonar . . . . . . . . . . . . . . . . . . 239
Iv. Intentar olvIDar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 251
v. busCar la ConCorDIa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 265
P r Ó l o G o
Perdonar,yhacerlodecorazón,esunaasignatura
importanteperodifícildecursar .Hoy,sinembargo,la
necesitamosquizámásquenunca .Vemoscómoanues-
troalrededorenlugardelamorimperaelodio,nopocas
vecesacompañadodeldeseodevenganza .Talvezpor
educaciónocortesíasepasenporaltogestossoeceso
detallesimpertinentesquemolestan .Quedadentrono
obstanteelescozorylaira .Algunosdisimulan,intentan
ponerbuenacara .Enrealidadnosuperansuenfadoy
sientenlaindignación .Alnegarseaperdonar,nosólo
dejandevivirlacaridad,sinoqueademáspierdenalgo
tanimportantecomolapazylaalegría .
Hemossidocreadosparaamar,paraserfelices .Aun
sabiéndolo,noscuestadominarlosenfados,lasreaccio-
nesdemalhumor .Porloquecaemosenlasgarrasdel
resentimiento,subproductodelodioquehoysehacon-
vertidoenmonedadecursolegal .Lapersonaresentida
seaísla,yporguardarrencorniperdonaniolvida .Entor-
pecelaamistad,ponetrabasalaconvivencia .Parajusti-
ficarse,algunosalegan:«¡perocómovoyaperdonara
esteimbécil,quemehallamadodetodomenosbonito!»
Ysequedanahí,alimentandoensuinteriorelgusanillo
delrencor .
9
Sinamordelbueno,quédifícilresultaencajarun
agravio,superarunaofensa .Setiendeajuzgaryacriti-
car,sintenertodoslosdatos,sincaerenlacuentadeque
muchomástienequeperdonarnosanosotroselSeñor .
Quizáalguno,enunarranquedegenerosidad,proclame
abomboyplatillo:«Yoperdono,peronoolvido» .¿Acaso
puededecirqueperdonadeverdadquiennoestádis-
puestoaolvidar?¿Puedellamarsesinceroeseperdón?
Detodoellohablaremosalolargodeestelibro .
Comencemosconunaanécdota .Nohacemuchome
presentaronaunhombre,siriodeorigen .Enlaconver-
saciónsalióarelucir,comoerainevitable,ladramática
situaciónquesigueenfrentandoapalestinoseisraelíes .
Lopeor–argumentabaél–esquevapasandoeltiempo
ylosproblemassiguensinresolverse .Aúnconservaba
frescosensumemorialosintensosbombardeosisraelíes
sobrelasufridafranjadeGaza .Milesdevíctimasinocen-
tesperdieron lavida,entreellasnumerososniñosy
mujeres .Ytodo,¿paraqué?,sepreguntaba .Esaviolen-
cianohahechosinopotenciarelodioylosdeseosde
venganzaentredospueblosquedeberíantratarsecomo
hermanos .Elmuroqueahoralosdivideessímbolopal-
pabledeladiscordiaentreellos,delodioydelenfrenta-
mientoquetodavíahoysubsisten .
Alllegaraquí,miinterlocutorsaltóenfurecido .Per-
dóneme,medijo,peroesquenopuedocontenerme .Y
saliódesubocaunaretahíladeinsultoseimproperios
contralosisraelíes .Suodionopodíasermáspatente .Le
respondíque,porcristianos–élesortodoxo–,estamos
obligadosavivirlacaridad,quellevaacomprendery
disculpar,auncuandocomoenestecasose tratede
hechosdetantagravedad .Habráquepedirquesehaga
justicia,queserestituyaporlosdañossufridos .Peronin-
10
gúnhombredebien,ymenosuncristiano,debealimen-
tarensucorazónelodionieldeseodevenganza .Lo
comprendía,perolodeperdonarloveíacomoalgoque
lesuperaba .Talvezsindarsecuenta–ycomoélmuchos
otros–,habíaidoalimentandoensucorazónuncombus-
tiblequepodíahacersaltarporlosairestodointentode
pazyreconciliación .
Esunclimadetensiónque,pordesgracia,noseda
sóloenOrientePróximo .Lasguerras,enfrentamientosy
discordiassesucedenenotrosmuchoslugaresdelmun-
do .Nacionesyfamiliasenterassevencadadíaafectadas
porunodioyhostilidadquenohacedistinciónderaza,
culturaocreencia .¿Porqué?¿Dóndehallarlacausade
semejantesconflictos?Comotendremosocasióndever,
noestáfuerasinodentrodelmismohombre:ensusober-
biayambicióndepoder,ensucodiciayafándedomino .
Llegaasertanfuerte,quepuedecegarlehastaelextremo
dedespreciarlavidadesuprójimo .Lovemosadiario .
Litigiosentrehermanos,peleasenelhogar,enfrenta-
mientosentregrupospolíticos,recelosyrevanchasentre
empresariosytrabajadores…Todoporfaltadecordura,
poregoísmo .Pierdenasíunaocasiónespléndidapara
llegaralentendimiento,paraconvertirelenfrentamiento
enpuntodeencuentroyreconciliación .
Algunospiensanquelodepedirperdónyperdonares
algopasadodemoda .Loconsideranunapiezademuseo,
gratadeveryquizádeadmirar,peroenrealidadcarente
deutilidad .Crasoerror .Sinejercitarelperdón,elhom-
breseiríasumergiendopocoapocoenelodioylades-
confianza,veríaasuprójimomáscomoenemigoque
comoamigo .Elodioesuncáncerparalavidadelalma
queproducemultituddedañoscolaterales:inficionala
vidadelespíritu,oscurece la inteligencia,debilita la
11
12
voluntad,yaunlossentimientossequedansinreferente
seguro .Esverdadqueloquesediceperdonaresalgo
quesólolopuedehacerDios .Perotambiéntodoaquela
quienÉlleconcedaesedon .Yestamossegurosdequese
loconcedealapersonasencillayhumildedecorazón .
DelmandamientodelAmorderivalanecesidaddeper-
donar .TendremosocasióndeverloenelSermóndela
Montaña .OiremosalMaestropronunciarunmensajedel
todonuevo,totalmenterevolucionario .Tanto,quedes-
puésdeveintesiglossigueescandalizandoamuchos,
sobretodoaquienesquisieranimponernosloscánones
deunmaterialismoateoolospostuladosdeunpermisi-
vismolaicista .Conellonohacensinoprovocarenfrenta-
mientos,avivarlosrecuerdosdelpasado,encenderelodio
ylosdeseosdevenganzaaunentreparientesyamigos .
Aesteretonosenfrentamoshoy .Estamossegurosde
superarlosi,poramoraDios,aprendemosaperdonar .No
sólopornuestroesfuerzopersonal,sinosobretodopor
confiarenlagraciadeDios .Sóloentonceselamorvence-
ráalodio,yseimpondrálareconciliaciónalavenganzay
ladiscordia .Gozosospodremosescucharlaspalabrasque
elSeñornosdirigirá:«Bienaventurados,felicesseréis,por
habersabidocomprenderydisculpar,porhabersuperado
conelamortodorastrodeodioyvenganza .Mesiento
muyorgullosodevosotrosporhaberosconvertidoenins-
trumentosdemipazyalegríaparacuantossufríanlatris-
tezapor faltadeamorycariño . ¡Benditos seáis!Os
habéisconvertidoenauténticosfocosdeesperanza» .
A .F .M .
Hace ya muchossiglos,Sócratessetopóundíaenel
templodeApoloenDelfosconunainscripciónquecam-
biósuvida .Decíaasí:«Hombre,conóceteatimismo» .
Comolosfilósofosquelehabíanprecedido,élestaba
interesadoenelconocimientodelcosmos,queríasaber
lasintimidadesdeluniverso .Estedescubrimientodioa
supensamientoungironuevo,quetendríaunainfluen-
ciadecisivaenlosfilósofosposteriores .Alleerlains-
cripción,sedecía:¿cómopuedoconocereluniversosi
nomeconozcoamímismo?Yfueasícomoseinicióla
filosofía humanista . Todo esto sucedía unos cuatro
siglosantesdeCristo .
Porlarevelaciónsabemosqueelhombrefuecreado
paraamaraDiosydarlegloria,esdecir,paraservirley
serfeliz .Losabemos,perohemosdereconocerquetie-
neescasainfluenciaennuestrasvidas .Paraalgunoses
unconocimientomeramenteteórico .Yloesporqueen
laprácticavivencomosiDiosnoexistiera .Noesraro
quepierdanasílapaz,queseesfumesualegría .Insensi-
blesalaaccióndelagracia,vandejandoquesucorazón
seendurezca,convirtiéndoseenelcentrodesuspensa-
mientosyproyectos .Sialguienseloimpide,leodiarán
ysevolveránvengativos .Noesunasimpleposibilidad .
Pororgullo,elhombrecae infinidaddevecesenun
13
Primera parte
D u r e Z a D e c o r a Z Ó N
abismodeinsolenciaydespotismo .OlvidadodeDios,
yanoleama,comotampocoasuprójimo .
Hayquienesseexcusanytratandejustificarsedicien-
doqueactúanasícomoconsecuenciadesucarácter .Si
seconocieranmejor,sabríanquelacausaestáensu
orgulloyvanidad .Noescuestióndecarácter,sinode
amor .Yenelamornocabenlasexcusas .Porcristianos
sabemosqueesimposibleamaraDiossinoamamosa
nuestroshermanos .NoslorecuerdaelapóstolsanJuan .
«Sialgunodice:“AmoaDios”,yaborreceasuhermano,
esunembustero;puesquiennoamaasuhermanoalque
ve,nopuedeamaraDiosaquiennove .Estemandamien-
totenemosdeÉl:quequienamaaDios,ametambiéna
suhermano»(1 Jn4,20-21) .Enestoresideelamorver-
dadero,elquenospermiteinteresarnosporelprójimoy
quererparaéllomejor .
Existeunaprueba irrefutableparacomprobarnues-
trogradodeamoralprójimo .Bastaconpreguntarse:
¿amoamiprójimocomoamímismo,nosólodepala-
bra,sinoconobrasydeverdad?¿Sientorabiaoindigna-
cióncuandomeofende,oleperdonoconalegríasin
guardarlerencor?Estaspreguntasnosponencaraacara
conlaenseñanzadelMaestro .Élpidequeamemosal
prójimocomoanosotrosmismos;enconsecuencia,que
loperdonemossinoshaofendido .Nosólocuandosetra-
tadeunamigo,sinotambiéndeunenemigo .Asídemos-
traremosqueamamosdeverdadaDios .
Esloprimeroquehemosdeaprender:amaryperdo-
naratodos,porgrandequeseaeldañoquenoshayan
hecho .Sinjuzgarles,sincriticarles,porquepodríamos
equivocarnos .Esverdadquesehaganadomuchoen
sensibilidadsocial,peroaúnesmuylargoelcaminoque
sehaderecorrerparaamaralprójimocomoaunomis-
14
mo,yporlotantoparadisculparleyperdonarle .Esuna
exigenciadelmandamientonuevodelAmor .Unamor
quedebemanifestarseencomprensiónybenevolencia,a
travésdeuncorazónquesienteyama .Nopodemosper-
manecerimpávidosanteeldolorajeno .¿Cómonosentir
penaporlosmalesqueaquejanalahumanidad,porlas
violacionesdelosderechoshumanos,porlasguerrasy
enfrentamientosquetantasvíctimashacausado .Todo
ellonaturalmentenoshacesufrir .¿Cómoquedarindife-
rentesantelosmovimientossísmicosquehanasolado
territoriosenteros,comoeltsunamidelÍndico,losterre-
motosdeHaitíodeChile,oelmásrecientedeChina?No
essuficienteconsentirdoloropena .Enlamedidadelo
posible,cadacualtendráqueverelmododeayudar
segúnsuscircunstancias .
Nosetratadeecharlaculpaanadiedesemejantes
desgracias .Denadasirvepreguntarseelporquédeesas
muertes .Noestamosencondicionesdedesvelarelmis-
terioqueenvuelve laexistenciadelhombre .Supera
nuestracapacidad .Dios,ysoloÉl,conoceelporquéde
lascosas .Nonosdejemosllevardelossentimientos,
nosrebelaríamoscontraÉl .Yalenojarnosleecharía-
mosencarasudespreocupaciónyfaltadeamorporlas
criaturas .Biensabemosquenoesasí .Porelprofeta
Isaíasnosrecuerda:«¿Acasopuedeolvidarunamujera
suniñodepechosincompadecersedelniñodesus
entrañas?Puesaunqueesas lleguenaolvidarse,Yo
jamásteolvidaré»(Is49,15) .Cómopodríahacerlo,si
noshacreadoporamoryquieresiemprelomejorpara
suscriaturas .Seríaunacontradicciónqueintentara
causarnosalgúndaño .Razonemosconlacabeza,no
conelsentimiento .ConfiemosensuProvidencia,cons-
cientesdequesabemuybienloquehace .Nosresultará
difícilentenderporquépermiteesasmuertesoporqué
15
callaynosparecequenorespondeanuestrasdeman-
das .PerolejosdepensarmaldeÉl,aceptemossuvolun-
tadyesperemoscontratodaesperanza .
en qué esPerar
PuedeservirnosdereferentelosucedidoaMarcel
Proust,queenunasituacióndeangustiacual fue la
muertedesumadre,sepreguntaba:«¿Dóndeestálaver-
dad,enlavisiónoenlaalegría?¿Cuáldelasdosesla
Verdad?»Selopreguntabaangustiadopensandoque
habíamatadoa sumadreadisgustos,apesarde lo
muchoquelaquería .Lavida,despuésdelamuertedesu
madre,selepresentabacomolasoluciónsincontinui-
daddelaalegríaqueproporcionaunavidallenadeopor-
tunidades, ya la vez la terroríficaperspectivade la
«visión»deunrostropetrificadoporlamuerte .¿Visióno
alegría?Noatinabaadarunarespuestaplausible .«Es
necesario–comentaenestesentidoG .Villapalos–estar
singularmentebendecidoporDiosparacaptarestasdos
facetas inseparablesde laexistencia .Pero,almismo
tiempo,cuandoleemosestepasajecompartimoselsufri-
mientodelhombreacuyoentendimientonolehasido
dadoconocerlaVerdady,angustiado,tratadeencontrar
unarespuestaalainterrogantesuprema» .
Tambiénpuedeocurrirnosanosotros .Esverdadque
hemosavanzadomuchoenconocimientoscientíficos,
queelhombrehasidocapazdeexplorareluniversoy
hallarnuevasfuentesdeenergía .Perosiguecostándo-
noselevarnosdesdenuestracondicióndecriaturasalas
alturasdelamordeDios;sinoleconocemos,difícil-
mentepodremosconocersusplanes .Sinamor,elcora-
zónsevuelvetraicionero,perdidoenunaselvadesenti-
mientosencontrados:deamorydeodio,deabsolución
16
ydevenganza .Conloquepierdelapazyveráimpotente
cómoseesfumasualegría .¿Enquéesperar?Probable-
mentenolosepa .Intentaráecharlaculpaaotrosdelos
problemasquesufrelahumanidad,yaundesuspropios
problemas .Ysesentirádefraudado,agraviadoyofendi-
dosinolograsusobjetivos .Yterminarásinsaberpor
dóndeir,sinordenniconcierto .Quizápidaayuda,pero
talveznolaencuentre .Sindarsecuenta,seiránenfrian-
dosussentimientosyapareceráladurezadesucora-
zón,yconellalainsensibilidadparacaptarlasnecesida-
desdesuprójimo .
Nosabemoscómoseríaelhombreprimitivo,porqué
instintosseregiríaoquegradodesensibilidadtendría .
Algosabemosdelhombreactual .Apesardesunivelde
vida,sufreensuespírituunaenfermedadquepodría
calificarsedecontagiosayprogresiva:elegoísmo .Pre-
ocupadodesímismo,nosaberealmenteenquéesperar,
quécaminodebetomar .Aspiraalomejorparasí,yse
olvidadelquetieneasulado .Poregoísmohaceacep-
cióndepersonasyseerigeenjuezdeconductasajenas .
Pordurezaeinsensibilidaddecorazón,lecuestamucho
comprenderydisculpar .Esmás,seenojaráporlosagra-
viosquerecibe,protestaráysellenarádeodioyhastade
deseosdevenganza .ElCondedeMaistredecíaqueno
sehabíaasomadoalaconcienciadeuncriminal,perosí
aladeunhombrehonrado,yeraespantosa .Lamisma
Escrituranosrecuerdaque«eljustocaesietevecesal
día,yotrastantasselevanta»(Pr24,16) .Enverdad,
nadieesperfecto .Peroquienesprudenteysensato,rec-
tificaypideperdón .Noseconformaconsusdefectos .
Conhumildadselevantarátantasvecescomocaiga,y
lejosdefiarsedesímismoconfiaráenlamisericordia
deDios .
17
Top Related