Con este número, 'CARNAVAIS NA ESTRADA'
NºVI
ºConcello da Estrada decidía en votación p!e- naria, e a proposta do xornal TABEIROS
TERRA, dedicar este ano de 1999 a recuperar "A Memoria dun Pobo", nun intento de refresca-las
• ARXENTINA será punto de confluencia para os estradenses que se desprazan ata alí nunha viaxe na que tamén participa a Banda de Música Municipal da Estrada.
xeracións actuais as tradicións e a cultura, así como o traballo que os nosos devanceiros fixeron polo benestar e o desenvolvemento da Estrada. Nun programa que coincide nas datas co ano de-
dicado internacionalmente á terceira idade, o ano 1999 será na Estrada un ano de lembranza do pasado para, ó tempo, sacar conclusións positivas de cara ó futuro.
• REPORTAXE Marcos • . EMILIO LÓPEZ Seixo fai neste número un achegamento moi persoal a figura de Roberto Blanco Torres, o que este ano se lle adica o Día da Letras Galegas. Un achegamento que se completa cunha entrevista a un dos seus familiares.
chega da man de Otero de Ameixeiras a estas páxinas para abri -la súa memoria logo dunha vida dedicada ó traballo e a lealdade coa Estrada. Unha nova vida en Comarcáns ...
CONSELLERIA DE XUSTIZA, INTERIOR E RELACIÓNS LABORAIS
i
f
21
Verbo xido, miña purria Gustaríame que, cando se me ocorre
(como mero afeccionado, por suposto) escribir algo de poesía no verbo dos arxinas, non se lle tivese que facer a quen o le traducción simultánea, que todo o mundo puidese apreciar nesta lingua a fermosura e a musicalidade que posúe, sabendo ademais o que un di cando a pronuncia. Verbas comao CURUBELA (pataca), RUFALEIRA (misto, cerilla) ou SALAMANQUINO (coxo) deberían ser coñecidas por todos.
Houbo un tempo en que na Terra de Montes non só os arxinas sabían o verbo, mesmo a xente do pobo practicamente enteiro sabía, aínda que fose nun VERBO CAZULEIRO (verbo mal falado), que para dicir cadeira había que pronunciar XAMBRA DAJIRRA DO FRIS, ou que cando nunha lectura de espionaxe alguén perseguía a outro podía traducilo ó verbo por XAMBREAR OTROVES DUN CHILO. Que ferrnoso sería, utopía lonxana cando aínda non están máis que a empezar a traducir nas salas de cinema ó gale go, que Bogart lle dixese a Ingrid Bergman:
- DELEMRE NO BIS . XARARA O VELO DANGRE DA TORREMES EIFFEL (porque no verbo o que non se sabe invéntase, sempre de acordo cunhas mínimas regras, e tense por bo andar de redor, ou expresarse retoricamente). Mesmo na historia quedaría francamente ben que César lle dixese a Bruto: TOI ADIAMES, MORRON DE IMES!.
POR FRANCISCO ROZADOS
'ROCHI'
CUCHINFROU ÓS HUMANS QUE ABISMABAN DELANDO BALSOU A JARRIA ÓS JUMETES DE VALDERRAMA (Míchel, xogador do Madrid de
Ou, cambiando de esfera, que nos xornais deportivos do luns, o reporteiro nos sorprendese con algo así: MICHEL, XANDOMELEANTE DO BELO DANGRE DA DIAÑAS DE FUTBOLEMES,
. fútbol, abraiou ó público que observaba cando lle botou manó escroto - por ser fi-
A s xentes de Terras de Tabeirós teñen historia; cultura e tradicións.
Moito para levaren consigo e xa que logo, a tempos de hoxe, tamén posuirán proxectos en versións de futuro. Niso han manifesta-las súas anticipacións e farano, sen dúbida, con doses
· fondás de imaxinación colectiva. Os estradenses <lestes tempos deben definirse nos seus proxectos vitais. Proxectos con expectativas ilusionantes e con desexos de realidades novas, con graos de satisfaccións, para integralos no conxunto vivencia! no que se desenvolven. A riqueza de vida está nos proxectos e por iso hai que articulalos na continuidade da superación. Iso faise decisivo, pero tampouco, para ve-la árbore na semente, non hai que olvida-lo pasado que vai connosco e si ter en conta a realidade que nos precedeu. Realidade á que nos incorporamos de xeito trascendente e á que pertencemos. Diso ternos algo que d1cir e asemade algo que facer.
Non podemos desatende-lo contido da nosa memoria. Memoria que deberá sentirse activa tanto no baseamento da cultura estradense, como no da súa historia e no das tradicións.
Do contrario, hoxe e sempre, viviremos en_ precario, sen ideas, tal como carentes das posesións elementais, para podermos dicir quen somos, pois cando non somos quen de dar forma ás nosas esperanzas, estamos a falar de crise. Non vale o de dicir aquilo de que as cousas van mal, non, hai que facer algo, pois se ser estradense con proxectos non é <loado, tamén é ben bonito vivir sobre o dificil. Non olvidemos de que as cousas pérdense cando se dan por perdidas, ¿Merece a pena ter argumentos que contrastar e
razóns para convencer? ¿Cando se impón a imaxinación, non é o futuro quen mellor libra?
no- de Valderrama). Como podemos ver, o verbo é válido
para calquera cousa, e non só válido (o que non lle impide enfrontarse con aquel aserto de Osear Wilde de que o arquetipo da beleza é aquelo que é sinxelamente inútil para todo, posto que o verbo é fermoso e útil), senón perfecto para asumir coma lingua oficial da nosa comarca (por suposto con carácter simbólico, que ninguén queira ver detrás ningunha reivindicación demasiado localista ou esixencia utópica e sen sentido), hoxe que xa non ten esa primordial misión de servir para oculta-las ideas e pensamentos dos canteiros con respecto ós seus patróns (PURRIOS) ou ós extraños (CHILOS DE FORATES).
Daríanos unha dimensión orixinal e única esa adopción dun idioma que foi, nun tempo, a lingua, xa que non de mamar, si da adolescencia de multitude de homes, hoxe maduros e vellos, que foron da-lo barro a Lugo (ACALMAR O PATELO A TERRAJEIRA DAS COREÑAS). Sería, cando menos, ferrnoso, e útil para a nostalxia, que é outra das profundas formas de vivir da xente dos montes.
Eu proporía que se ensinase, e non só nas Escolas-obradoiro, senón mesmo ós parvuliños nas escolas de ensino xeral básico, e se me tomasen por tolo sempre tería a oportunidade de dicirlles (OS PERRES DA XAMBOUCA XARADES VOBIS, PORQUEMES A LUZ LASTIDA PATEA A MASTIA XIDA ESCARRICOA PRA AJIRRAR A LUZ QUE JIÑA), que vén sendo algo así coma que "os tolos sodes vós, porque o pasado é a mellor arma para construí-lo futuro"
A indeferencia e maila pasividade, o de ver que pasa e xa veremos,
-vestíndose de lamentable, sempre campa pouco, lévanos a amata-la primeira vela e a ser de non moito aguel.
Desta maneira, na construccion de modernidade, fuxindo de establecer un foxo entre o pasado e mailo futuro, sen considerar ó presente ausente, dende o TABEIROS TERRA queremos manifesta-la nosa satisfacción porque sexa a nosa memoria colectiva quen actúe sempre e sobre todo, de maneira moi especial, ó longo <leste ano que comezamos.
Memoria que ha se-la de tódolos estradenses, a do noso pobo de Terras de Tabeirós, exercida na historia e na ·cultura.
O que descubramos, ha servirnos para poñernos ó día, para saber da nosa esencia e da nosa substancia. Tamén,coas nosas imaxinacións, posibilitaremos novas propostas e así algúns máis proxectos.
A consciencia estradense, a de sentir de onde vimos,a de saber onde estamos, a de intuír onde queremos ir, terá que ter baseamento na nosa memoria. Memoria con contido e con coñecemento vital dos que nos precederon, dos que nos posibilitaron estarmos aquí. Sen pasado non hai futuro. As Terras de Tabeirós, este Concello da Estrada, a nosa casa común, sempre terá proxecto de futuro se funcionan os nosos entusiasmos avalados por sabérmo-lo que somos e o que queremos ser.
Poñámonos a traballar e atendámoslle ó dos nosos sabios naquilo de que bágoas e traballos na sementeira, nsas e cantigas na colleita.
Wnheirós Werrn, febreiro 1999
REVISTA CULTURAL DA ESTRADA
EDITA: FUNDACIÓN CULTURAL
DA ESTRADA C/ Benito Vigo, 104 36680 - A Estrada Pontevedra Tfno: 986570165 Fax:986570233 E-mail: [email protected] XERENTE: Manuel Arca Castro
CONSELLODE REDACCIÓN: X. Manuel Reboredo Baños David Otero Carlos LoureirQ Xoan Carlos Garrido Olimpio Arca Caldas Xosé Lueiro Lemos Valentín García Gómez Xosé Rodríguez Xosé Vilariño Xosé Luna Sanmartín Nicolau Alvarellos
FOTOGRAFÍA: Marcos Míguez Bernábé S.L. Xosé E. Carbajal Gonzalo García Carlos López N Arquivo
DEPÓSITO LEGAL: BG: 282/1997
MAQUETJ\CIÓN: FILMACION P.R.G.
IMPRESIÓN: Tameiga SL
A editorial non comparte necesariamente a opinión dos seus colaboradores expresada libremente nesta revista. Non se permite a
reproducción do publicado sen permiso expreso da
editoriaL
W:abeirns W:erra, febreiro de 1999 / 3
GARCIA BARROS, mestre da variedade
POR XESÚS FERRO RUIBAL
U-nha lingua é un reper-torio de posibilidades de dici-las cousas. Unha idea pódese dicir de moitas maneiras e cada unha ten os seus matices: unhas acáenlle a unha situación informal,
outras a unha situación formal; unhas valen para falar á confianza entre amigos, nlentres outras son axeitadas para falar de asuntos técnicos ou ante superiores. Un escritor non é bo só pola súa capacida-
' de de fabulación, senón por ter activa na memoria toda a rica variedade de formas de dicir unha cousa que lle ofrece a lingua e por se dar maña para usa-la que a cada caso lle acaia. Cando o segundo elemento falla, pode pasar que unha repenicada novela non acabe de gustar como gusta un conto ben contado por un vello. Un escritor chispeante, inxenioso e mañoso coa técnica literaria, pode triunfar pero se usare unha lingua plana, monocroma e aséptica coma a crónica dun xomal, empachará coma o castelánfalante que aprendeu o galego ás carreiras e anda sempre dicindo Nembargantes coido que neste intre rubiremos co gallo de ... A lingua leva tempo aprendela porque os seus recursos son moi variados. Le-los relatos de García Barros pode ser unha boa escola. B aixemos, logo, da teoría e entremos na escola de García Ba
rros. Hai uns cantos adverbios galegas que aumentaron moito o uso por coincidiren co uso castelán en detrimento do uso de
locucións adverbiais que son patrimoniais galegas e asimétricas, ás veces, co castelán. Así hoxe estase metendo moito a palabra Eventualmente onde en Galicia sempre utilizamos se cadra ou se cadraba; así o fai García Barros "chegar xunto a un enfermo, sentábase perguntando qué lle doía. Logo miráballe a língoa e, se cadraba, tamén o pulso. (GARBA2092)". -T amén. perdemos enxebreza dicindo sempre Aproximadamente,
coma tal Aproximadamente ás once, que non está mal, pero en galego podemos dicir Contra as once e tamén, como fai Gar
cía Barros, "fío das once: fío das once rematóuse a foliada ". (GARBA2243) ou A cousa das doce "outro día máis, a cousa das doce, saía o 'Quiñolas' coma un fog uete pola porta da e ira (GARBA2090). 'unha ocaseon que cocía para unha esfolla qu 'haiba ter ó outro día mais (cocía na antevispra para que o pan ll' enfriase no forno, pois enfriando Jora, abrandáballe a codia). (GARBA! 131 ).
¿Oístes moitas veces un paisano dicindo a palabra Realmente? A palabra é galega e podémola usar sen problema en varios contextos formais pero empobrecerémo-la nosa expresión se eliminamos por sistema, en calquera contexto, expresións coma Ben mirado ou O que se di: Non era, o que se dí, unha esfolla, porqué pra selo requírese xente dabondo pra facela nun día, a ter unha gaita, un acordeón ou unha f rauta con pandeiretas pra beilar pola noite (GARBA2231). Na súa casa había, o que se dí, porco no baño, viño na pipa, ratos dabondo e pulgas todo o ano (GARBA2 129). Outra palabra que despraza abusivamente expresións galegas é
l f!.cluso. Digo, tamén neste caso, que se trata dunha palabra lexítima galega, un antigo participio absoluto latino; pero de
bemos usar tamén ou preferentemente expresións galegas coma Que fora /que fose: Sobíronlle a carabela á cabeza e, ¡boite!, non lle pesaba nada. Inda rexía máis. A Santiago, que Jora. E botóuse a andar moi peneireiro diante da súa tía (GARBA2135). Pra madrugar, xa non durmiron. ¡Se darían andado! Andarían iles hastra Roma quefora. (GARBA2184). Il iría a ónde se quixese, estando disposto a todo. Era quen de petar/le na cacho/a ó mesmo luceiro, que fose (GARBA2254).
É correcto o adverbio Moito e o seu superlativo Moitísimo pero eu insisto na variedade, porque nun uso coloquial pódense dar situacións rias que o correcto Moito resulte tan neutro que acabe sendo inexpresivo, mentres De firme ou De raio están cheos de expresividade e acáenlle mellor: "pai cadráralle andar de mala lúa e apurábao de raio, roñándolle por todo. Se ó estender a man non estaba a ódia pronta chamáballe nugallán (GARBA2225). A impresión que trouxo [o-rapaz] era de que, si non se arreaba de firme, a 'aña' era
segura (GARBA2 132). E traba/lar traballan de firme (GARBA1042). E aínda nos ofrece outra forma de superlativiza-lo adverbio moito: E ben moito: E non era que ler non lle gostara, que lle gastaba, e ben moito (GARBA2050). Claro que cada cousa é para o que é. E, como a lingua ofrece recursos para tódalas situacións que vive o pobo que a fala, nunha conferencia verbo da fusión nuclear sería improcedente dicir que a auga se quenta de raio e habería que dicir que a auga acada tantos centos de graos de temperatura, pero onde D. Manuel usou a expresión de raio, ten moito xeito.
É correcto dicir Moitas veces pero non podemos perder de usa-lo hiperbólico Un cento de veces porque haberá contextos nos que dea máis xeito: Foise logo ós caixóns da mesa. O que había nun deles xa case o sabía, pois o tiña gavexado un cento de veces (GARBA2081 ). Cando vos veña á idea dicir 'a escondidas' pensade que en ga
lego témo-la expresión A furto: O que topaba un [niño] tiña coidado de non decilo .. ., e cando iba a velo .. ., facíao a furto
(GARBA2072). Empobrecémo-la nosa expresión se só usamos Nada semellante, porque cadra co castelán. e eliminamos Cousa coma ela. Todos dixeron que non viran nunca cousa coma ela
(GARBA2044). pu, se sempre dicimos En pequenas cantidades cada día e nunca Os poneos ou A poneos e poneos: Quería ir axuntando a poucos e poucos unha carabela, pra levar o domingo á Codelana, que erafeira dous domingos cada mes (GARBA2J66).
eparade, para rematar por hoxe, como di García Barros Por e acaso, Polo si ou polo non: xa falarei co pai do 'Cachaas ' a ver se as cousas se poñen en craro. E, polo sí ou polo
non, xa te podes ir porparando (GARBA2090) . Ou 'sen interrupción' , De.contino: O Alberte foise ultravolta ó campanario, a facer chorar as campanas de contino hastra que o nicho caíse na cova (GARGA2216). Ou 'un a un ', Cada un pola súa ves: Cando as chamas o permitiron, comenzaron a salvar [o lume] homes e rapaces, cada un pola súa ves (. .. ), berrando ó mesmo tempo: -Sálvote, lume de San Xoán, que non me morda cadela nin can (GARBA2178). Ou 'ó velos', A tal ver: Os tres rapaces largáronse pola porta comafoguetes. Lourenza ( ... )a tal ver, deseguida se deu conta de todo o que acontecera (GARBA2114).
VENDA DE: ~. -._A/Í4,, PISOS V.P.L. e V.P.O., PRAZAS DE GARAXE, _A, ~~---
Infórmese nas novas oficinas de atención{) cliente:
rúa Calvo Sotelo, 9 -Baixo- A Estrada. 57.25.38
e BA.IXOS COMERCIAIS --AliM efe /'f ', - ~~7-·
S.L. ~e:::.:.> ..---. ~-.::::. ..- .__. ~ ~ i ~ ..---. ~
-----------------
41
¡Que marabillas da técnica podernos disfrutar hoxe, cando ímos a un establecemento de fotografía e vemos esas máquinas que fan as fotos nun santiamén sexan do tamaño que sexan ! !Canto traballiño ten pasado o fotógrafo de Codeseda para chegar a facer cáseque o mesmo!.
Coído que debo contarvos eses traballos, nas máis das veces moi inxeniosos aínda que os resultados foran mais ou menos os mesmos cos de hoxe.
Ás veces, viña cabo do Xosé o filio <;luns país xa mortos,ou tamén unha filia que xa casada, queríá agasallar ós pais cun retrato grande. Precisamente eses eran os motivos polos que normalmente acadaba eses traballos. Case sempre traían unha foto peq uena e por eta, sacarían a gran-de. ·
O proceso era sempre igual: na sala de fotos, o fotógrafo .tiña unba pequena táboa de madeira de piñeiro e nela unbas puntiñas para suxeitar a foto pequena que por certo poñíaa cabeza abaixo para poder vela de pé. Despois de toma-la distancia correspondente,entón preparaba a placa, metíaa na cámara e ¡clip! xa tiña a placa disposta para revelala o que facía de seguido se non tiña
. outra cousa que facer. Revelada a placa secada e ben
-retocada, gardábaa dentro dunba caixa de cartón para outro día no que faría a reproducción, pero non sería un día calquera pois como facía todo coa luz do día, escollía unha mañá, moi cediño na que non dese o sol na ventá, pois precisamente nesa ventá ha-
W:aheiriis W:errn, febreiro de 1999
PLUMAS CONVIDADAS O X.RAMOS
UnXEITO, Unha Vida bía un pequeno marco de madeira que servía de soporte á máquina posta ó revés, e coa placa dentro reflectía coma no cinc, a imaxe nun papel.
Todo consistía agora en busca-lo enfoque axeitado e facer unhas probas de fotos xa que d¡;;bía darlle o tempo de exposición correspondente. Cando chegaba -
·a un resultado óptimo, collía o papel grande, de apt:oximadamente 60 x 40 ou aínda máis,e colocábao cunhas ·puntiñas nó sitio exacto; abría o obxectivo da máquina para deixar entra-la imaxe,e .... uns segundíños e ... traballo rematado de momento.
O se·guinte paso, era revelaIos papeis, e para eso tiña unhas · cubetas grandes de zinc e despois de quenta-lo ácido un pouco axiña aparecía a imaxe; que seguía o mesmo tratamento que unha fotografía. calquera. Como remate aínda lle agardaba a laboura de retoca-la imaxe que adoitaba ter puntos brancos que debía tapar, e eso facíao cuns lápices ou tinta azul ou negra.
E precisamente talando de tintas por aquel tempo aínda non se vían alomenos por aquí Fotos de cor, pero xa se sabía delas que supoño virían doutras partes. Así que alguén chegou xunto do fo~ tógrafo e lle dixo se lle podía facer fotos de coor. ¡Non podo!, pero axiña na próxima viaxe que fixo a Vigo para merca-lo material fotográfico comprou un estuchiño con 12 tinteiros pequenos de variadas cores,e un pinceliño aínda que cando se puxo a facelas probas, eso non funcionaba ben así que probando e probando
acadou unha herba puntiaguda que medra nos prados, e cortán-
. <loa máis ou menos pota metade, como é carnosa, dá pé a mesturarlle a tinta con auga e así empezaron as fotos de cores, chii"mada "iluminadas".
Para darvos unha idea do seu inxenio, lémbrome que polo día do Patrón San Xurxo de Codeseda viñeran uns parentes á festa e despois dun bo xantar, alguén dixo que unha foto sería un bó remate para a festa. Ó principio non facía caso pero non tardou ren en trae-la máquina co seu tripode. Buscou unha cadeira para sentar el con todos. e ollando pola cámara coidou que todos saísen, incluída a súa cadeira que puxera para eso. Despois de preparar todo, colleu un carrete defío, e atándollo á punta dunha pe-
za a do dísparador, flxo pasa-lo fío rozando por un poíno de ferro que había na porta. Cando tivo todo disposto mandou poñe-las facianas de 'pataca' e tirou do fío. Escoitouse un ¡clip!·e ¡xa está!.
Cando máis tarde fixo a foto, apareceu o fío blanco atravesando a mesma pero non foi problema pois con tinta retocouno, e deixou a foto completamente normal e sen rastros do fío.
Acabo de contar as facianas do seu traballo, e agora para remata-la miña colaboración, non quero deixar de lado o aspecto humano do fotógrafo de Codeseda pois sé no seu labor diario amosou un montón de cualidadespodo afirmar que como persoa aínda era moito mellor.
Home relixioso, de ir á misa moi éediño os domingos, e de rezo diario cando se deitaba, na súa faciana abondaba a amabilidade e as ganas de que saíse ben o traballo para que a xente estivese contenta, sempre quedara del ese zume de ben face-las cousas e tamén como non, para que os clientes pagasen quedando safisfeitos. Poderiamos falar dun home moi normal, aínda que hoxe non sexa normal, que tiña por escudo non molestar a ninguén.
A xornada de traballo sempre a escomenzaba moi cedo e pasaba na súa "oficina' a maior parte da mañá ata o xantar. e logo pola tarde, ata que e curecía para logo coller o xomal '"El Pueblo Gallego' ó que estaba subscrito,e pegarlle un repaso e comenta-las novas.
Pola noite,despois de cear, es-
coitaban o "parte" das 10 e despois de falar un pouco había que colle-la cama para estar áxil e desperto ó día seguínte. Unha mañaciña precisamente dun domíngo, viñeron novas de que Xosé atopábase mal e chamaron ós fillos para que viñesen cabo del, o que axiña fixeron. Despois veu o médico de Codeseda o Sr. Pena, deulle unhas medicinas, pero a partir <lesa data paseniñamente foi deixando de traballar, e só de cando en vez, ollaba uns traballos que facía a súa filla, pero pouco máis.
Pasaba o tempo lendo todo o que caía nas súas mans fosen libros revistas, o xomal ou calquera cousa pero no que mataba máis horas era vendo a televisión que lle regalara o seu fillo crego.
E así pasaron uns meses, un ano, pero pouco máis, e o día 10 de X uño de 1967, despois de xantar coma sempre foise deitar un pouco,e ... cando a súa dona viña cabo del para ver como ía,.. foise coma un paxariño. Falloulle o motor.
E así remata UN XEITO UN: HA VIDA esta colaboración que ademais agradezo a quen me incitou a faceta. Só me resta pedir disculpas por se cornetín algún erro tanto a familiares coma ós lectores, e para finalizar quero dar unha resposta. moi alta e moi forte para unha pregunta, que supoño eu. non foi feita con maldade.: ¿E tí, como coñeces tanto a ese home?.' -A resposta foi: O fotógrafo de Codeseda, Xosé Ramos Garrido, era meu pai.
X.Ramos
E ó sur da terra de Tabeirós ... Codeseda e odeseda, como se quixe
ra arrepentirse e purificarse de tanto pecado de
gula e_ luxuria cometido nestes principios de ano, acougaba ata o 23 de Abril, festa do seu patrón, san Xurxo. Nela o sacro podía no profano; con media banda dé música arranxábase todo. As festas patronais seguían no mesmo tono os días 24, a virxe do Carme, e o 25, san Xosé, pagada polo carniceiro, Xosé Andújar.
Os traballos da sementeira de ixaban a maio cansado e aburrido, pero xuño aledábase coa proximidade do verán e o señor cura facía un Corpus moi axeitado, e as mozas solteiras tentaban de subornar ó casamenteiro san Antonio o día 13.
Xullo era tempo de sega. A Costa Arriba tomaba o
protagonismo da parroquia o 16 de agosto co san Roque na Portela, inda que a misa era na igrexa parroquial; e mantíñao e acadaba o non vai máis o día 7 de setembro na Grela, co gallo
da virxe de Guadalupe. Nesa data toda Codeseda ardía de fe, todo un pobo demandaba miragres. Velas e velas alumando nas gradas, billetes e billetes pendurados do manto da Virxe, romeiros e romeiras que chegan dende a montaña ou dende a beira do mar ...
Reloucando de alegría caminan de cara á Grela para cumprír santos votos e sacras promesas f e itas a doce Nosa Señora ... de Dios nai, á virxe meiga .. A santa da Grela van para cair diante Dela de xionllos agradecidos a rezarlle coas mans dreitas a que sosegou os mares calmou os ventos ... Estes versos de Cabada, o
poeta de Codeseda, falan ben claro da fe que despertaba esta festa da Guadalupe alá polos anos 30, e a descrición seguía sendo válida nos anos 40 e principio dos 50.
Despois do fervor relixioso da mañá vivido na ermida da Virxe, os santos cabaleiras e
SE,GUNDO V'ENTIN
santas que ocupaban as peanas da igrexa parroquial, viaxaban a ombros dos fieis dende o seu pazo ata o alto da Cruz, páramo deserto a medio quilómetro da Grela, a onde os viña espera-la Guadalupe coa súa garda~ de corps. Alí, cumpridos os requisitos do protocolo, Ela convidaba ós visitantes a acompañala ata o seu pazo santo. San Xurxo, capitán da mesnada do val e cabaleiro servidor de tan fermosa raíña, aceptaba a invitación e todos en procesión seguíana. Pasaban a noite e algún día máis na súa compaña. A fin, porque os fregueses do val se sentían desamparados coa igrexa baleira de imaxes, se facía a baixada dos santos dunha forma totalmente discreta.
A fe sta, chegada a noite, tornábase profana. A música das bandas ou das orquestras, os alalás dos coros familiares que ceaban na carballeira, os aturuxos dos contentos facían que esta romaría fose distinta de calquera outra da parroquias San Amaro gañáballe no profano, pero perdía por goleada na devoción.
O día 8 esmorecía a festa, pois a mocidade do val íase para Tabeirós e ali na Grela só quedaban os da Costa Arriba e algún convidado. -
O primeiro domingo de outono bailabamos co Rosario, e á historia festeira de Codeseda poñíalle fin a santa Lucía, o 13 de decembro. As dúas eran unhas festiñas, nada máis.
Mais Codeseda era un pobo festeiro, amigo da diversión e de bon comer, por eso ademais das datas reseñadas nas que festexaba ós seus santos, tamé n se apuntaba nas alleas. Así o 9 de febre iro, a Santa Apolonia de Quireza non daba
feito a calmar as dores de moas dos fieis codesedáns; en marzo e agosto o san Bieito de Montillón pasmábase vendo tantos pitos chegados da terra do Umia, e polo Pentacostés as carballeiras de Sabucedo parecían unha collaxe feíta cos manteis dos forofos da Rapa das Bestas, chegados dende o val do norte a ve-lo curro e de paso a merendar de campo.
En fin, aquela C odeseda festeira foi atacada polo mal da emigración e esmoreceu. De toda aquela abundancia, hoxe só se rememoran, con menos fe e luxo-; as festas dé san Brais e a de Guadalupe.
Cando tódolos pobos están a inventar festas (a da empanada, a do salmón, a da troita, a do cocido ... ), codeseda deixa que desaparezan as que tiña e non as saca ningunha nova; parece como se quixese facerse viaxeira e busca-la diversión en terras alleas. Padece o síndrome dea emigración. ¡Unha mágoa!
W:aheirós W:erra, febreiro de 1999
Polas súas pradeiras dilatadas, a súa campiña fermosa, as súas paisaxes cheias de engado e a súa excelente posizón topográfica (Cuntis), é un dos povos máis pintorescos da
Galiza. Canto aos méios de comunicazón nada ten que envexar-lle a outras vilas. A ancha estrada que cruza as súas
bonitas ruas facilita-lle continuo transporte de marcancias, e comunica-o cos povos de máis movimento agrícola e comercial. Cara o norte, e a duas léguas de distancia, está a florecente vila da Estrada, o antigo Tabeirós, onde se 'fa-
brican '-unhas saborosas rosquillas que dan a hora no padal do gastrónomo máis esixente ...
"Esbozos galaicos. Los grandes balnearios. Cuntis". Diario de la Marina (La Habana). Sen datar (publicado na
súa etapa de emigrante en Cuba)
MARCOS SEIXO
Rof b·er· ·t·o· · _. i ~ ,---,.,_] f w •:
-: -- " - < l - :! '' __ - ~ . ¡ ~~ ~- '<->:#' ' .« ,,'.,,. __ .-' ~~/.l
1 Tir ¡ . '
• . • ·. \ ·¡·v·· ; . 'l..,, ¡.' .· .. ··. .·. o· · .. · ,. ·' .'. ) . ·. .... aneo ... 1 "~irres~
Roberto Blanco Torres (Cuntis, 1891 - Entrimo 1936), tomou o carniño da
emigrazón a Cuba con tan só quince anos. Sen embargo nunca esqueceu a súa terra natal , de facto a lembranza de Cuntis é unha constante nos seus artigos. A recriazón que. desde América fai da vila, e da Galiza en xeral, ten un certo carácter bucólico, idealizado ... e vai ligado tamén o recordo dos seus amigos da infancia: Campos, Abal, Iglesias, Antonio Pena .. (cos que facía frecuentes excursións campestres polas montañas e aldeias dos arredores); e da súa familia, que tamén aparece evocada nun ton de grande nostalxia.
Contodo, nalgunhas ocasións fai unha analise menos paixonal; entón non pode evitar facer unha crítica dalgúns factores que afectan negativamente a súa terra. Aparecen daquela críticas ao caciqúismo e a deixazón, especialmente no que respeita a un recurso natural tan importante, e que para Roberto, estaba insuficientemente explotado: . as agµas termais.
... é a inércia colectiva unha das causas do atraso en qúe se topa non só a vita de Cuntis, mais tamén todos os demais pavos que compoñen o antigo reino de Galiza. (. .. ) A masa rural asaz contribúe co seu esforza material a prosperidade e o progreso da vita, ( ... ) onde o caciquismo e a clericalla vergonzante se expansionan ás súas anchas e ao seu capricho ( ... ) Polo verao -grazas á humanidade doente e á natura, que quixo dotar á vita dun tesauro inapreciávelreunen o necesario procurando non fatigar-se muito, para no resto do ano descansaren en paz e sosego (. .. ) e nada hai que os intranquilice, facendo-os sair do sono letárxico en que se achan (. .. )
"Mirando al terruño". Follas Novas (La Habana)
8-11-1908 Estas mesmas ideias repeten
se teimosamente tanto na etapa cubana como xa de volta a terra. Máis de vinte anos despois de publicar o artigo que acabamos de citar, vemos que a súa analise da situazón non mudou demasiado:
"É mágoa que a vila das célebres termas romanas; vila cuxa vitalidade principal, case única, nelas reside, non se teña preocu-
pado por moderniza-se e mellorar as suas condizóns de hospedaxe, construindo hoteis e dotando á vila de lugares de recreio, coadxuvando coa Natureza a oferecer belezas e comodidades aos millares de bañistas que anualmente entran en Cuntis ( ... )".
"Los pueblos". Gaiicia (Montevideo). Xaneiro-febreiro
de 1930. Despois do seu regreso á Ga
liza, Blanco Torres ve-se inmerso nunha intensa vida profisional que fai que teña que estar a mudar continuamente a súa residencia: Vilagarcía, Ferrol, A Coruña, Ourense. Vigo, Palencia .. Porén Cuntis vai a mseguir sendo para el un importante ponto de referéncia ao que regresará continuamente e sobretodo en datas asinaladas : Festas patronais, Corpus, Nadal... Roberto, que era unha persoa mui amigável e aberta, ía case sempre acompañado dalgun amigo. A familia recorda que a última visita que Roberto fixo a súa vila natal foi no outono de 1935, con motivo da matanza do porco. Á casa da súa irmá Corina chegou xunto con Xulia, a súa dona, e mais Xoán Romero Montesinos, que daquela era o xefe de correios de Ponte-Yedra e que, como Roberto, sería asasinado co alzamento fascista do 36.
Blanco Torres, que sempre gostou .máis da placidez do campo e das pequenas vilas que do axetreo da cidade, chegará a pasar longos p'eriodos na rectoral de Lores (Meaño), onde era párroco o seu irmao Xermán; e, xa despois de casado, na pequena aldeia de Arnido (A Peroxa), terra natal da súa dona.
Mais unha vila pola que mostrou sempre unha fonda simpatía (xa desde a emigrazón en La Habana), foi A Estrada. A sua visón deste povo é de explícita admirazóri; e mesmo chega a contrastar a pasividade e o inmovilismo de Cuntis coa puxanza económica da capital da 'comarca de Tabeirós e as ánsias emprendedoras dos seus habitantes.
"A duas leguas de distancia, na Estrada, podía Cuntis ter o exemplo máis elocuente e é que
. A Estrada non posue as maravillosas aguas. Máis posue o que convén a unha vila: sentido do progreso e gosto por viver cada vez mellar. Asi é hoxe a Estrada un modelo de povos con enerxía propia, próspero e con impetuo-
sa vitalidade ( ... ) Non se cruzau de brazos, pensando soamente no día, senón que, pensando nó porvir, sostivo sempre en tesón o seu esforza progresivo ( .. . ) Por este camiño, non han pasar muitos anos sen que no lugar onde fai quince estaba o poviño da Estrada se levante, populosa e rica, a cidade da Ulla".
Apuntes de viaje. Diario Español (La Habana) 22-801928
"A Estrada é hoxe, en proporxión ao número de habitantes da vita, ekeptuando os das cincuenta e unha parroquias, o povo máis florecente de Caliza. É un grande espazo agrícola, industrial e gandeiro con catro feiras mensuais no centro dunha comarca feracísima e un movimento bancario case inverosímil nunha vita próxima a cidades. O radio da poboación medra como por ensalmo, coa edificazón numerosa e constante, impulsada pola intensida_de crecente e a boa estrela dos negocios, e agora estan-se a pavimentar as suas ruas conforme a como puidera face-lo calquer cidade europea. Necesariamente A Estrada é a cidade galega dó futuro, e non dunfuturo lonxincuo."
Los pueblos. Galicia (Mon· tevideo) Xaneiro-febreiro 1930
Contodo, en muitas das crónicas nas que fai referencia á Estrada, mostrar'-a a sua faceta reivindicativa e de denuncia. No xa citado artigo Apuntes de viaje critica os eféctos da concesión exclusiva de liñas automov,eis; leí que fora promulgada polo directorio primo-riverista e contra a que Blanco Torres se mostrará tremendamente crítico, especialmente nos artigos que publica na prensa latinoamericana, onde pode expresar-se con inteira liberdade, sen o controlo da censura. Pare el esta concesión é a causa de que o autobús da Estrada saia sempre con retraso "cargado como se en lugar de persoas levase fardos" en en lamentaveis consizóns hixiénicas. Este mesmo ton aparece en artigos nos que aborda a necedidade de levar a cabo a proxectada liña ferroviaria de Pontevedra· á Estrada, pasando por Cuntis, advertindo que a proximidade da liña férrea leva implícito un maior desenrolo económico dos povos: "o ferrocarril económico de Pontevedra á Estrada pasando polos pintorescos
15
ROBERTO BLANCO TORRES
povos de Barro, Campo, Maraña e Cuntis (a miña vita natal) ( ... ) Proxecto que supón consideraveis e remunareativas avantaxes para toda Galiza, e especialmente para as vitas do itinerario, arriba mencionadas, potas dificultades e obstaculos con que hoxe se realiza o tránsito de viaxeiros e o tráfico de peixe e os productos agrícolas ( ... ) Polo regular nos povos onde a circulación do ferrocarril se acha a certa distancia,- os mercados e as Jeiras adoitan ter o seu ocaso ao meridiano, en tanto que noutros povos onde o tren pasa perlo, dura até as catro ou cinco p.m. e insto cando renden até a noite pecha".
Pinceladas. Mirando al terruño. Follas Novas (La Haba
na) 1-12-1907
Porén, Roberto non só coñecerá A Estrada desde fora, senón que chegará a pasar algún tempo na vila, na casa do seu irmao Mario. Este, que tamén estivera emigrado algún tempo na illa de Cuba xunto cos seus irmaos Sexismundo, Nuño e Roberto, regresaría a Galiza para ocupar en Cuntis o posto de secretario do xulgado; cargo que exercera durante muitos anos o seu pai, Pedro Blanco Crespo. Posteriormente fixo unha permuta con Camilo Pereira Freijenedo, pai de Virxinia, a esposa de Castelao. Camilo Pereira é nomeado secretario do xulgado de Cuntis en tanto Mario vai exercer o mesmo cargo na Estrada, onde se instalará coa sua dona e fillos. Segundo recorda Mario Blanco Fuentes, persoa que tanto traballou na recuperazón da memoria do seu tío Roberto, cando este estaba na Estrada gostaba de pasear polas ruas da vila e soster longas tertulias no Casino. Mesmo algúns dos artigas xomalísticos escritos desde esta vila, enea-
bezaba-os por un "desde A Estrada".
Á relación afectiva de Roberto co seu irmao Mario debe-se, por exemplo, que o xomal local El Emigrado se faga eco da toma de posesión daquel como xefe do gabinete de prensa do Ministerio da Governación, asi como a publicación de ao menos un artigo en galego en El Estradense. Esta relación mantívo-se desde a infancia até que Blanco Torres foi asasinado. Xa en 1907 Roberto escrebia unha crónica no semanario habaneiro Follas Novas, na que dá conta da recepción dunhas fotos, que Mario lle envía desde: Cuntis, nas que aparecen unhas fermosas paisaxes, calificadas polo propio Roberto de paradisíacas. Son vistas da aldeia de Segade (Caldas), próxima a parroquia cuntiense de Troáns . Vistas que por outra parte -non podo evitar dicelo- próximamente quedarán sepultadas baixo unha enorme masa de agua de se levar a cabo o polémico e brutal proxecto do encoro do Urnia. No dorso dunha das fotografías escrebia Mario nun galego bastante curioso -e que Roberto define como "unhas letras que son algo máis que unha dedicatoria aos tres irmaos de aquende (Cuba)" -o seguinte texto:
"Meus hirmáns: ¿vistes por algún lado en esa Cuba tan cantada, unha perspectiva tan semellante ó que nos cantan d-o paraiso, como ten que ocurrirselle á un ó verá que vay á espalda? ¿non? Pois, aquí n'esta terrados navos, haibolas á centos, é que non minto ben o sabedes. Con que, refociládebos co 'a presente, xa que outro motivo non obliga á mandárbola á voso hermán que vos dá as· apertas que queirades".
A través del Atlántico. Nostalgia. Follas Novas (La Haba
na) 29-.12-1907
' '
61
U nha mañá das de frío de certo, das do mes de Nadal, entramos na
casa do señor Emilio e na da señora América, na Cañoteira da Estrada. Os cans recíbennos con cordialidade aínda que cun algo de estrañeza e non é para menos . Alguén descoñecido pasa da porta de ferro para dentro e iso sempre trae a atención de certa desconfianza dos animais fieles. O ar das once da mañá é certamente frío, corre de ser do de aínda non saír de todo da xeada e dentro, xa na casa, ó pe da lareira, si que se nota a calor natural, a de catro pitelos de carballo, grandes e curados, abondosos, dos de queimar en fartura. Para bota-lo frío fóra non os hai mellores. Ben que eles nos dan compaña para senti-la mornura da boa acollida e a das palabras de ben dicir que saen por boca do señor Emilio. Son palabras limpas e inocentes, sen maldade. Palabras elas do manantial da experiencia e do tesouro do corazón. Palabras que se fan poema de vida longa con noventa e dous anos de versos. - Nacín no ano seis, no "Fondo da Feira " e caseime no corenta e dous. con trinta e seis anos -cóntanos-, con noventa e dous anos enriba, un xa pode dicir con toda a razón que xa choveu o seu dende aqueta. A Feira sempre estivo aquí, na Cañoteira. Era os días sete, dezaseis, vintecatro, trinta ou trinta e un. Feira ela tan boa como a de Lalín, si señor, moi importante.
Había moita vida,moito trato, mercaderías e das boas, de todo, ata bois, que agora non se ven.
E si que co señor Emilio hai que exerce-la memoria, pois <liante ternos a un home sabio, a un estradense dos de mirar limpo e sentir aberto, dos con
. honra de bo notar e sen pegadas de facer mal. E así veñen presentes os falares do trato e do acordo, os do relear e regateo, vinte pesos arriba e mil reás e dez pesos abaixo, que non vexa máis ós fillos, a volta de gorra, subila e baixala, rañar na cabeza, os arrecendos a sebo de tantos aparellos para os traballos labregos e ter un peso do que dispor, os das froitas temperás e os do gando ben acomodado e mellor mantido. Tamén -e non sempre era- os momentos tal como ritos de festa grande, os de ir come-lo polbo ou unhas postas de carne arreglada ou de bacallao. Os rapaces, cando esas cos avós, como trinquetes, acompañabámolo todo cun chisco de tinto de non moita agulla, para pinta-lo vaso e logo mesturalo con gasosa. De postre, unha rosquilla ou un melindro, unhas de vainilla e de café nin probalo. Os do trato -ou aquel que vendeu ben e non tiña moita necesidadebotábanlle un xaruto e mordían ne!, mellor zugábano, para seguir logo con el e ir bota-la partida no café. A feira -e dende logo na Estrada non sería menos- era un trafego de moitas xentes, de ideas e de novas de moitos lugares e continentes. Tamén de falares esperanzados e de amoríos, pois o paseo era de tarde e tamén - como xa se dixo - de tratos firmes. Algo que sempre nos gustou ós rapaces foi ver como marcaban as
D. Emilio López ·
O COMARCÁNS DE HONRA
Don Emilio López: Esencia de sabencia
e de memoria Otero de Ameixeiras segue neste
número achegándose a memoria da Estrada recollida a través dos seus protagonistas, dos maiores ...
Un momento da conversa na que D. Emilio fai balance dunha vida co· mo estradense
W:abúrós W:urn, febreiro de 1999
reses coas tesoiras. ¡Menuda habelencia a dos tratantes! A palabra era lei e cumpríase.
- Tiven moitos mestres. O ultimo foi Don Baldomero, que era de Ouzande. Poñía escota na estrada de Codeseda, por cerca da zapatería Prieto. A escota soamente era de rapaces. As nenas ían á de Dona Emilia, a cal, xustamente, poñía escota onde está agora a Zapatería "La Esquina". Tiñámo-la "Cartilla", o "Catón" e maila Enciclopedia. Para escribir usabámo-la pizarra. Dábannolo todo na escola. Era por tempos da guerra europea, polo ano catorce. Dela non tiñamos moitas noticias, non é ·coma hoxe, que se entera un de moitas cousas gracias á televisión ou á radio e ó xornal, daque l<;l -¡ai daquela!- non era así. !amos ó recreo ó hórreo do sacristán, que estaba no Cruceiro -e o señor Emilio fai unha pausa, acende un ducados e segue-. Denantes de ir a de Don Baldomero -recorda- futz á de Don Manuel. A escota estaba entre a de Neira e a de Roberto, no Cruceiro. A casa era do Alcalde Otero que tiña moitas propiedades pola zona dos viños. A casa onde está hoxe a taberna "A Navegación " era del tamén e cerca estivo o Auxilio Social, onde está hoxe "O Enredo". A casa propia de Otero estaba na rúa do pulpo (refirese á rúa ·onde está agora "O Bodegón", que hai anos foi a de Paulino, onde se servía polbo cocido en caldeira de cobre, vamos, polbo do de preparar de verdade). Otero comewu mercando millo e centeo, patacas ·e fabas. Despois meteuse contratista. Había moita xente que traballaba de carreteiro para el, ¿sabe?. Onde está agora a '.'Bombilla" éralle a corte dos bois. Botou moito tempo de alcalde.
Hoxe, o señor Emilio e a señora América, viven aquí, na Cañoteira. Nesta parte de A Estrada que comeza a medrar en firme. Rúas novas, casas ... e el, informador de primeira, recórdano-las orixes desta parte da vil a. - A primeira casa de por aquí fixoa meu sogro, Ramón Zas, que fixo varias viaxes a América concretamente a Arxentina. De aí o nome da miña muller, a cal naceu ala. Logo fixo a casa, o piñeiro, o Ramos. Antes estaba todo a monte. Soamente se facía a feira .
A verdade é tanta que un non gusta de cortarlle o fio ó señor Emilio, pero, de tódalas maneiras, facémolo. A el non lle parece mal e preguntámoslle un algo máis pola súa nenez. Unha volta atrás que a el non lle parece mal. - De rapaces xogabamos "ó trompo" e á estornela ou á billarda. Xogabamos no campo da Feira. Vamos, cando non había, claro. Recordo tamén Os Entroidos. O avó de Lolo Casagrande tiña moito humor e viñan de Guimarei con carrozas. Tamén Xosé María Pena, que tiña unha fábrica de gasosas (nós pensamos que se refire ó señor Pena, o que tiña as gasosas na casa onde logo se pu-
xo a fábrica de confección, a de Cusidó e tamén o surtidor de gasolina na Farola). O Pena era un argallante de moito nabo. As Comparsas viñan pola rúa principal abaixo. Facíano dende A Farola, na que no meu tempo había como un pousamans de ferro, ou un balconciño se queres, para un paso máis en alto, que ía dende a Ferretería de Constenla ata onde hoxe está Banesto máis ou menos. Recordo ben a praza sen farola. Chamábanlle a Praza Principal. Xunto donde tivo a taberna Pedro Campos, nós levábamos alí mobles para rematalos. Eu xa traballaba na de María Martínez -e volvendo ós Entroidos- viña o Correo e
· dábanlle o alto lago os xenerais e toda a tropa. Pedían para axudar a face-las festas nas parroquias. Pasábase de medo.
Os tempos de se poner a traballar chéganlle ó señor Emilio. Daquela medrábase pronto. Había que comezar a entregarse ó destino. Eran tempos de botarse ó incerto. A cousa estaba -como será sempre- en mante-la cabeza enriba dos ombros. Cando un é quen de se manter, chega a liberdade verdadeira e a vida comeza a ser -gustosa. No señor Emilio, e ben se ve, os recordos non dormen. -Comecei a traballar con Benigno Porto -na Carpintería Blanca- onde hoxe está Torrado. Foi de moi novo. Faciamos marcos, portas e cubricións. De alí pasei para xunto dos Chaos, que eran da Somoza. Tiñan aserradoiro e carpintería por cerca de onde hoxe está Correos. Eran tres irmáns, Antonio, Albino e Xosé María. Tiñan un socio que se .chamaba Manuel Vareta e por unha peseta máis de soldo funme para a de María Martínez, pala Porta do Sol, na de Femado Conde. María Martínez tiña un socio que era García Nadar, penso que de Rivela. Era mestre. Daquela xa non vivía Don Xosé, o marido de María Martínez. Do señor Emilio -como así xa
foi recoñecido hai anos nunha ho
maxe da xente do gre-
mio da madeira na Feira do Moble podemos di cir q u e con -forma a histo
ria viva do moble
estradense. Mesmo na
vila aínda hox e hai algunha
obra súa, por exemplo a porta da casa dos Sanmartín, de lado da de Rosarito. Casa na que hai unha placa a Antón Losada Dieguez, ilustrísimo galeguista, compañeiro de Castelao, de García Barros, de Otero Abelleira, membro da xeración Nós e tantas e tantas cousas boas para este noso país. Desta maneira, o señor Emilio segue a nos contar. - María Martínez naceu en Callobre. Logo , cando morreu seu pai, penso eu, foi para Moreira, para a casa de Don Ma-
W:aheirós W:erra, febreiro de 1999 /7
COMARCANS DE ... honra
nuel Magán, que era médico. Este tiña uns cabalas marabillosos. Ela casou con don Xosé Durán, sobriño e afiliado de don Xesús Durán, que vivía en Bedel/e-e tomaba café na de Pedro Campos. Ti1ia moitos bens en Cruces. Don Xosé era un gran mozo. A primeira fábrica foi na Porta do Sol, en Fernando Conde. Traballei alí vintecinco anos e despois tres na de arriba, na da estrada de Pontevedra, na nova. Faciamos moitas camas torneadas. O pai de Fontes, o de Rubín, moita madeira carrexou para a fábrica. E jalando de fábricas de mobles, as primeiras foron a de María Martínez, a de Garrido e o seu socio Benito García, que foi o avó de Roberto o da taberna da rúa dos viñas. Esta estaba na casa de Pelayo Bergueiro e quedouse alí Pepe de Benito, pois Garrido veuse para abaixo, para onde está hoxe. Antes estivo a taberna 'O Carballiño ', de moita sona. Tamén foron das primeiras a de Emilio Goldar e a de Campuzano, que era asturiano. Agora xa hai moitas máis. Cando foi o das camas torneadas abríronse moitas. Facíanse de amieiro, de bidueiro e os largueiros de eucalipto.
Do mundo da profesión irnos a tempos de mocidade. Tempos de servir, como se dicía daquela. Tempos de milicia e de guerra. - Quedei na porta de ir á guerra, non fun , pois miña nai reclamoume. Fixen o cuartel en Pontevedra. Alí tamén estaba · Laxeiro, o pintor. No tren que nos levou, el, ó baixar púxose a toca-la gaita e xa foi á prevención. Era moi parrandeiro. Na
·prevención debuxou na parede un cristo cunha Zenda ou frase relativa a el, vamos, algo de ·
-como un como cristo. O capitán -que lle gustou aquilomandou ós poucos días que o librasen do castigo. Estabamos no cuartel de San Fernando. O Laxéiro dicía ca/quera causa dediante dos xefes. Era de medo .
Pero tamén son tempos para as festas e para a parranda e o señor Emilio non ía ser menos. El foi mozo e moceou, ·xa que logo terá bastante que nos con-tar. -- A festa principal da Estrada era a de San Paio, o vinteseis de xullo. A festa f acíase toda na Farola. Recordo ben cando veu a Banda do Reximiento de 'Zaragoza. Aínda non existía a
Alameda e a Casa do Concello estaba onde agora a dos vellos, na Residencia da Terceira Idade. Había tres días de festas, o 25, as vésperas, o 26, o Patrón e o 27, o día do Sacramento. Lago, contra o outono, tirando xa ó inverno, era a festa de San Antón. Celebrábase a véspera e mailo propio día. Chovía case que sempre. Recordo haber dúas bandas, a de Merza e maila de Cruces. O palco estaba onda o comercio de mobles de Garrido. Tiñámoslles unha bota de viño con azucre no palco para que "soplasen mellar" e que non ti ve sen que baixar a por nada ata o remate. Cando acababa de todo o baile, as bandas daban un pasarnías pola Estrada. Polos Entroidos ou camavais había
"Si que recordo a García Barros, an
tes e despois da guerra, non era mm
guapo. Estaba casado en
Pousada"
bailes de sociedade no Casino. Alí non entraba calquera. Tamén se facían no " Novedades" e onde está o Banco Gallego, .no "Regional'". Os demais, por así dicilo, tamén faciamos festa. Formabamos unha Comisión -eu esiiven nela- e argallabamos baile onde está agora Calzados "La Esquina". Cobrabamos a dúas pesetas a entrada.Viña moita xente. Daquela era alcalde don Benito Vigo. No seu tempo fíxose o matadoiro, a Praza de Abastos e o alcantarillado. Non lle gustaba nada que houbese líos. Era perito agrícola e vivía onde hoxe está modas "París". Avisábanos ben de que non quería trangalladas.
E volvemos ós seus tempos . de traballador. Tempos de antes e de despois da guerra tempos de amor e honra, de piedade e orgullo, de sacrificio e humildade, de esperanzas e de mágoas. Non poden irse de nós pola parte de atrás, nin como de
"Eu estiven na UXT. As reunións eran na Casa do pobo, hoxe case en ruínas, daque-la, antes da guerra do 36 si -que estaba ben goberna-
d " a ...
puntiñas. Un exercicio de memoria entre agre e doce, de luces e de sombras. No señor Emilio, aqueles tempos non correron por riba dos moitos soños. As cousas foron outras. O amor a tantas cousas supoñía moitos entusiasmos e o delicioso fixose tamén terrible. - Eu estiven na UXT. As reunións eran na "Casa do Pobo", hoxe case que en ruínas. Daquela, antes da guerra do trinta e seis, si que estaba ben gobernada. Tódolos meses pagabámo-la cota correspondente, unha peseta e así se fixo a Casa. Había unha biblioteca moi boa. Non se sabe onde foi parar. Conseguímola por mediación do deputado Llanos . En fun vicepresidente e o secretario foi Rei, un albanel moi bo. Era da Somo::.a. O presidente era Sánchez, canteiro e albanel, de Ouzande. Tamén foi presidente Patricio Sanmartín, albanel, obreiro moitos anos de Avelino Camba. Patricio era exemplar. Cando o traballo escaseaba, el marchaba para a casa, desta maneira deixaba o seu posto para un máis necesitado. Era o pai dos que agora teñen "As Tres Portiñas ". Patricio foi un dos mello res homes que pisaron a "Casa do Pobo". Outro foi Xermán da Casa Nova, da Somoza. Había -moita unión e tamén moita seriedade. Os traballadores non lle trabal/aban ós empresarios que non pagaban a multa que se lle poñía.
ces ó vello -refirese a García Barros- no bar do filio, aquí cerca, en Leicures, cando o das partidas de "escoba" que se montaban. Este mesmo filio de Manuel García Barros tamén tivo a taberna das "Catro Vigas". Alí ocorreron causas moi parrandeiras. Recordo unha vez que estábamos a cantar xunto con Ricardo Sánchez, o pai de Ricardo do Rexistro, e
- outros máis. A porta da taberna estaba entornada, case que pechada. Non faciamos mal a ninguén. Chegou a garda civil e mandounos calar. Daquela, un dos que estaban no coro púxose a dirixirnos e seguimos sen lles facer moito caso ós gardas, repito, non facíamos mal. Colleronno-los papeis, pero quen nos dirixía no cantar, resultou que era teniente do
"Patricio f oi un dos mellores homes que pisaron a Casa do pobo, cando o tra
ballo escaseaba deixaba sitio para
outro máis necesitado .. "
Unha reivindicación, entre exército. O que veu logo, foi moitas, foi que os obreiros que para rir. Nunca vin un desfile cargaban e descargaban sacos de parellas por tanto tempo e de fariña, que eran de cen qui- nun lugar tan curto. Daban los, habíallos que baixar a cin- _ moi ben as medias voltas e tacuenta. ¡Rebentaban! Tamén mén xiraron de marabilla á dequen se pasaba da xornada de reita cara á Farola. En verdaoito horas, caíalle multa . . Des- de que aquilo foi moi pavero. pois ·da guerra incautáronse fió fio de tabernas, de casas delá e puxeron academia de de comidas, de comercios e oumúsica e usárona para a inse- tras cousas, o señor Emilio, cun minación. Daqueles compañei- vaso de tinto, do especial da ta-ras xa non queda ningún. bema de Roberto e quen escri-
E inevitablemente outra pre- be outro tanto, fálanos. gunta. O señor Emilio ten que - Os callos e o arroz prepararecordar a García Barros, a do tiñan moita sona na de XesOtero Abelleira e a moitos ou- toso. Había, onde está agora a tros. Ferretería de Diego, unha fon- Si que -antes e despois da da de ben comer, a de "Carmeguerra- recordo a García Ba- la de Diego". Tamén a de rros. Non era moi guapo -dinos Cumbraos -na de Múñiz, fronte cun sorriso nobre e sabio-. Es- de Caixa Vigo-, a de Antucho taba casado en Pausada. Otero Pazas e a de Mato, a cal tamén Abelleira escribía moito no tiña coches de servicio. Tendas Emigrado con García Barros e importantes eran a De la Calle tamén no Eco. Tiña librería e "'' e a de Mari Pepa Ferradáns (ó imprenta. Nela traballou Cou- lado da botica de Pardo). O ceiro, o da imprenta lwgo, des- seu home era cabo dos municipois da guerra, vin moitas ve- pais, chamábase Don Ricardo
Nagueira. Os médicos eran Pepito Arauja, que era forense, Portela, que naceu en Figueroa, Quintáns e Otero, que lle chamaban o médico dos pobres, filio de Otero, o que foi alcalde. De empresas de coches, recordo O Comercio, Franco e A Estradense. Lago a Neira que facía servicio a Vigo. Mesmo nos tempos de despois da guerra surtía a Vigo de patacas, fabas e outras causas.
E xa co vaso de tinto a rematar, na calor dos pitelos da lareira, ó pé das <lúas, o señor Emilio fálanos da Estrada de hoxe e así con iso, unha anotación máis á de onte. - Dende que eu recordo a Estrada medrou moito. Mire como o fixo tamén aquí pola Cañoteira. Recordo pala Avenida de Pontevedra, por onde está o Bar Paramá, a Estación de Servicio, o Bar Estación, aquilo eran canteiras. Mesmo levou trabal/o construí-lo Cuartel da Garda Civil. Era todo pedra. Nas testas da vi/a e noutras ocasións -fálanos con aire poético e pillabán- as malas linguas ó veren ir cara ás Canteiras a unha parella xa se pensaba mal. Mesmo había o dito de que mira ti, "foron ás canteiras" e xa se sabe.
Nesta conversa de hoxe, ó pé dun carpinteiro dos de verdade, dos de antes , sabio da madeira, de noventa e dou s anos, que naceu canda o xomal "El Estradense", xa camiñando para o século, sen trucos, nin trampas, as palabras da nosa historia estradense fixéronse máxicas. Foi todo moi animado. Co señor Emilio chegamos á raíz da ilusión, pois el tena.
· Os ·sentidos non nos enganan. Con el - dende a Cañoteira -podemos asegurar que os límites non sempre tiveron belezas. Os pesadelos doutrora - e el vivíunos - dan agora paso a moitos soños.
Nós, coa memoria de homes así, co seu exemplo, poderemos disfrutalos.
Os entusiasmos que levamos na cabeza, xa teñen dende hoxe un algo máis onde sentirse felices ó mirárense. A verdade do que queremos viviu en tódalas nosas tradicións. Con homes coma este, a nosa memoria non pode estar ausente, aínda que os máis novos, por veces, naveguen amáis velocidade, convén que saiban que hai que recupera-la lentitude dos que teñen os anos, que é igual que dicir que posúen a experiencia ..
--
::
8/ W:aheirós W:erra, febreiro de 1999
º vello século XIX dá as derradeiras boqueadas no Jeito do tempo ,
(1899). No lugar da Consolación, fegresia de Santiago de Tabeirós, do Concello da Estrada, nace o meníño que vai levar na pía do bautismo o nome de Plácido. Vén de se-lo segundo fillo do matrimonio composto por D. Serafín de Castro García, recoñecido mestre de ensino primario e da súa dona Manuela Pena Coto.
CARTAFOL DO MUSEO rúa Marqués de Riestra.
Cando as tres sociedades se funden, ano 1927, no actual Centro Recreo Cultural, Plácido, sempre disposto a botar unha man no sempre difícil eido da cultura, desempeña o cargo de vocal da directiva durante os anos 1928 e 1929.
Anos despois, no 1933, re~ sulta elixido vicepresidente da directiva do Recreo Cultural sendo Presidente, José Docampo Vázquez.
Ingresa no Corpo de Inspectores de Eµsino Primario no ano 193 1. Exerce este novo cometido case sempre polá zona norte da provincia, en especial no Concello de Cruces e máis larde no da Estrada.
Eran uns momentos difíciles.
A des_cendencia desta parella estará composta por seis irmáns, todos homes e de profesión mestres, xa que logo tiñan na mesma casa un dos mellores ensinantes do Concello. Laurentino, mestre no concello de Pontecesures; Plácido, primeiro mestre en Santa Cristina de Vinseiro; Manolo, tamén exerce no mesmo Vinseiro, José, ria parroquia de Saiar en Caldas; Ramiro, ensina na ourensá vila de Maside e Alfonso, rexentando a escola de Píñor de Cee e Tabeirós.
As casas escolas, se por un casual as había, estaban nun estado precario. Os locais escolares sen luz eléctrica, sen ventilación adecuada, carentes de material e como colofón uris mestres con baixo soldo, desmotivados, sen alicientes e obrigados a vivir en entidades de poboación de difícil ácceso. Os mesmos pais non crían nos beneficios da educacion e preferían que os fillos gañasen un
. ha parte do xornal axudando
O.PLÁCIDO DE CASTRO PENA. Foto Abaixo Centro Colaboración.Vea (Maio,1962), Mestres de Zona
Plácido, moi ben dotado para os estudios, á idade de dezaseís anos xa tiña conquerído na Escola Normal de Pontevedra o título de mestre de ensino primario, expedido con data 12 de xuño do ano 1915 ~
Como queira que Plácido non tiña idade para rexentar unha escola xa que se precisaba ser maior de idade (21 anos), pero si tiña coñecementos de ahondo axuda a seu pai naquela inesquecente 'academia" da Consolación á que chegaban alumnos dos concellos limítrofes de Cuntis e Campo Lameiro.
Mentres prepara as oposicións ó Maxisterio exerce como mestre interino na parroquia estradense do mesmo Tabeirós.
Aprobadas elas, será destinado á parroquia de Santa Cristina de Vinseiro, parroquia na que exerce o seu labor con verdadeira paixón. Neste senso atopámo-la testemuña do seu bo facer no xornal local "El Emigrado" no que con data 16
nos labores agrícolas en vez de iren á escola.
Nesta situación a labor da inspección estaba supeditada ó asesoramento dos mestres naquelas reunións ou Centros de Colaboración. Estes eventos, presididos pola autorizada palabra de D. Plácido serviron de acicate e unidade entre os compoñentes do Maxisterio, no só
Cartafol do Museo segue abrindo a porta da memoria os estradenses e, neste número,
achéganos a persoa de D. Plácido de Castro
pola posta ó día en temas de pedagoxía, senón tamén polos intercambios e experiencias personais de ,cada un dos membros. Sabía D. Plácido compaxinar as tareas de asesoramento coa amizade.
Así mesmo na década dos sesenta tivo, D. Plácido unha
destacado labor na programación e posta en funcionamento das casas escolas que e ergueron no concello da Estrada e que representaron un dos meirandes avances na escolarización dos novos picariños.
Entre as súas lecturas preferidas atopábanse os relatos históricos, en especial sobre o reino de Galicia.
- 2 - 1924 di que: "a petición dos veciños de Vinseíro dansellé as gracia por R. O. do 13 -12 - 1923 pola pausible labor realizada por este mestre ó fronte da escala nacional daquela parroquia." Intervén nas celebracións das Festas Escolares.
Unha vida dedicada ó Pertence ó Ateneo do Ma
xisterio da Vila de A Estrada, exemplar sociedade de mestres exemplares: Guillermo Femández e Corona Pazo, irmáns Lois García, José Campo Vázquez, José Femández Daponte, Mato Castro, Tomás Alfonsín, Bergueiro López que tiñan local social no piso da urbana propiedade de Vicente Refajo, na
ENSINO
O POR OLIMPIO ARCA CALDAS
De persoais investigacións neste eido escribiu distintos episodios encol da acción das xentes de Tabeirós durante a guerra da Independencia. Un dos mellores estudios refírese ó "Soldado de Parada' sobrenome do valente veciño desta fregresía, Manuel Toldra Jule.
Nun dos últimos centros de Colaboración da zona de Vea, próxima a data de xubilación do Inspector, fun testemuña do séu labor, sempre dirixido a unha mellora real da Educación.
Xa xubilado D. Plácido, un mestre compañeiro e amigo entre bromas e veras. lembráballe o seu patemalismo no senso daquela certa permisividade que algunhas veces concedera ós mestres para ausentarse da escola.
D. Plácido, co sonriso nos beizos retrucoulle: "Total sabes ti que cos substitutos aqueles os rapaces estaban mellar atendidos e gañaba o ensino, xa que logo o mestre titular, entre chegar o luns xa tarde e voltar o venres, reducía as horas de traballo, e rerbo da preparación do substituto moitas veces eran semellantes coa do -titula r, cando non aínda mellar". Déronse nomes e entre sorrisos douslle a razón a D. Plácido.
o ano 1969 chega a data da súa xubilación.
rese mesmo ano coinciden tamén as xubilacións dos Inspectores D. Olimpio Lisce e D. Jorge Vázquez, motivo polo tal evento celebrouse conxuntamente no Gran Hocel da Toxa, lugar onde se concentrou a meirande parte do maxisterio pontevedrés.
A falta "de persoal na Inspección do Ensino foi motivo para que D. Plácido seguise en activo un ano máis.
O inverno daquel mes de decembro do 1971 presentouse moi crú.
Nese mes acontece o pasamento dun home no que tódalas follas do seu currículo están mechas de actuacións e degoiros por un ensino mellor, rodeado do cariño dos seus fillos e familia no mesmo lugar que nacera facía 72 anos.
'filnheirós 'filerrn, febreiro de 1999 19
Xosé Alonso Bernárdez
Albiscan polo Alto entre os ergueitos algarrobos do Chousiño as primeiras raiolas de sol cando, na friaxe fochanqueira do lugar, desperta vigoroso o obradoiro do entregado artesán.
Co repenicado gorxeo dos galos no poleiro, cos primeiros rebulires dos carrizos entre as preguiceiras ponlas do rafieiro, chorando as tellas ó sentir agradecido do orballo p.ola caloriña mañanceira; acende a boa muller, na fragua aínda moma o lume que logo ha prender encarnado nos apeiros do labrego, o canteiro e mailo veciño amigo, o torneiro. Apura o ferreiro os últimos code~ los escaldados no leite marelo ó quente crepitar da lareira mentres; na fragua o fume, húmido e embarullado, fíase entre as escuras tellas baixo o brillar lumioso do fachico encendido nas faiscas e piñas recolleitas no calmizo do outonó. Bule a Madriña, pola mañanciña e dende terras de Lestedo, co enborroado carbón no molide ó dreito dás veciñas canteiras de Carboeiro na precura de chegar axiña ó acalorado do barullo na fragua xa acesa.
Dende Berres, pola Fonte do Piollo, pausado camiñar e man firme; achégase a Baltar Severino, o Canteiro. Co saquete de cañamazo ó lombo, asubiando, trapelán na acalada fondura das congostras os punteiros e cinceles no seu ledo bater contra as costas do camiñante. Romos e esnafrados polo mallar arreo contra as pedras, cantos e esteos; adoecen os apeiros do canteiro por unha templa xeitosa.
Ó dereito, enbelecada, fita a pequena os latriqueos dos homes; entregada ás labouras do pai na fragua, sen deixar de apurrar o barquín, espetados os cinceis no acendido e doente carbón polo acompasado bufido do ar.
Con man firme, sen teima, sinten os ferros o rudo mallar dos martelos na zafra trimbradeira asentada nunha refeita cachopa de carballo. Apuntados os apeiros referve no caldeiro a auga moma, ó dreito da lareira, coa primeira e coidada templa. Logo, xa na pía, han adoita-los punteiros e ferros a coraxe que pedras e croios pouco agradecidos lle tiñan roubado.
Así as deloridas penlas do rodicio, as desgastadas lamias dos carros lugareños, arcadas de pipas e bocois, apeiros, sachas e legóns; todos han pasar palas mans escravas e enrugadas do ferreiro no seu mallar acendido á precura do fío, corte e lixeireza que os ferros de seu, acochan
A voltas, xa na eira, asubía a mó, empurada polo cativo, dando lizo a machados, fauces e gadañas. O caer livián da auga do tangue e mailo fiar paseniño da pedra; mudan a acalada ferruxe en suor, traballo e esforzo ó igual que a vida do abnegado ferreiro, o Ferreiro de Baltar.
Estela funeraria de Ouzande. Museo de Pontevedra Cruceiro. Museo de Pontevedra
A ESTRADA na obra de Castelao (ID)
Pablo Porta segue neste número debullando polo miúdo a influencia da Estrada na obra dun Castelao con fondas raíces na nosa Vila
S e a cantidade de lugares ' estradenses que aparecen
en diferentes ocasións nas pinturas e debuxos de Castelao falan do especial achegamento dun dos máis ilustres galegas coa nosa vila, Ouzande ocupa ademais un lugar destacado dentro desta presencia. Resulta lóxico, considerando a proximidade da parroquia e a vecindade coa casa da que foi a súa dona, Virxinia Pereira, que Castelao tivese ocasións sobradas de percorrer esta zona durante aqueles anos. Vimos no número anterior que a igrexa foi motivo para algúns apuntes e mesmo un óleo, e que despois, ao longo do tempo, acompañou moitas das reflexión s gráfico-textuais que o rianxeiro fixo sobre un tema tan dramáticamente sentido como a emigración. Tampouco é casual que fose a parte traseira da igrexa a que provocase o interese do pintor. Noutras parroquias do concello podemos ver como na parte da ábsida é onde a maioría dos templos románicos conservan máis da súa construcción orixinal.
Sabemos da importancia que Castelao daba ás manifestacións da arte popular e da tradición, que o levou por un. lado a facer enormes esforzos por establecer as bases estéticas dunha arte intrínsecamente galega, e por outra parte ao estudio das formas da arte popular, participando mesmo en excursións e traballos arqueolóxicos. Nos anos vinte, este tipo de actividades de carácter marcadamente galeguista tomaron forma en importantísimas iniciativas como a creación dun Centro de investigacións históricas focaiizado en Pontevedra. Máis tarde virían o Seminario de Estudos Galegas e o
Museo de Pontevedra. No nace- xinal da peza, servindo de somento de todos estes órgaos de porte a unha cancela de madeira producción cultural estivo impli- ao pé dun hórreo. Noutro cado Castelao, tendo tamén un debuxo a lapis representa con papel destacado Losada Dié- máis detalle esta escultura, que guez. vai empregar como motivo· nou-
En 1928 Castelao segue de tras dúas ocasións, ofrecendo no preto as obras de rehabilitación seu contraste outra mostra da do edificio que había de albergar complexa personalidade e da vao Museo de Pontevedra, coinci- riedade de recursos gráficos na <lindo cun dos momentos máis que se movía o autor de Rianxo. desgraciados da súa vida: a mor- Por unha parte aparece nunha te do seu fillo Alfonso, nacido característica viñeta de 'Causas na Estrada 14 anos antes. O Mu- da vida' na que dous homes fan seo, que hoxe ¡ ---::;;;;;;;;;;;;;;;:::-------¡ o seu particular acolle a súa bi- comentario sobre blioteca partí· o monumento . cular e a maior Moitas outras colección de veces, co seu co-cadros e sobre ñecido instinto todo debuxos humorístico, da súa autoría, Castelao contes-é visita abriga- ta coa sinxeleza da para calque- da sabiduría pa-ra estudoso ou pular a grandilo-admirador da cuencia de políti-súa obra artísti- cos,historiadores ca. Nos seus e homes de le-fondos está a tras, como el de-maioría dos de-. finía a esa clase buxos e cadros intelectual da a que me refiro que tamén for-nesta serie de maba parte. artigas. Pero a Por outra maiores da súa banda, e despois propia produc- dunha viaxe pola ción, existen alí Bretaña francesa· pezas de grande da que saíu un valor que el magnífico estu-mesmo acadou, dio sobre os cru-procedentes de ceiros bretóns , Rianxo ou A Castelao prepara Estrada. Refíro- a que con di fe-me neste caso á rencia será a súa escultura antro- obra etnográfica pomorfa con máis importante: inscricións, probable estela fu- · 'As Cruces de pedra na Galiza' . neraria, localizada en Ouzande e O prirneirn <lestes traballos fora levada a Pontevedra por media- editado en 1930 polo Seminario ción de Castelao, quen describe de Estudos Galegas, e esta mesen dous debuxos a situación orí- ma institución preparaba a pu-
blicación de 'As Cruces .. .' cando foi disolta no 1936.
O autor acabou recuperando o traballo orixinal en Bos Aires, e publicouse finalmente en 1950. A estela de Ouzande aparece no libro ilustrando os comentarios sobre a posibilidade de que as estatuas-menhir, como el as denomina, sexan o antecedente formal das estelas discoideas, e por tanto dos elementos circulares asociados ás cruces funerarias. O debuxo aparece transformado para a ocasión nun esquema a pluma punteado, característico dos deseños arqueolóxicos, moi diferente ás láminas marcadas pala intencionalidade expresiva que el facía habitualmente, pero p_arello en destreza e dunha sensibilidade fondamente expresiva dentro da obxectividade que o traballo científico require.
Noutras páxinas de 'As Cruces de pedra .. .' e no mesmo estilo; atopamos da igrexa de Ouzande a figura do cordeiro místico coa cruz, e a de Cristo nos brazos da virxe que corresponde ao cruceiro próximo á entrada do templo. Na páxina onde nos ofrece a variedade de labras con que rematan os brazos das. cruces, aparecen as correspondentes ao cruceiro de Guirnarei e a este outro, que podemos ver logo dende dous· ángulos diferentes nunha das láminas feitas con augadas de tinta da parte final do volume, co número LIX. Por último, rematando o refereR: te a Uuzande nesta magna obra, a lámina XL representa o Cristo dun cruceiro posterior e máis sinxelo, situado por detrás da igrexa, no actual campo da festa. Esta figura desprendeuse hai anos e só quedan na cruz as mans e parte da roupaxe.
10 / W:aheirós W:erra, febreiro de 1999.
N a súa casa, sobre a súa mesa de traballo, ten
<lúas fotos: unha do primeiro Roberto, Roberto Blanco Torres, irmán do seu avó e outra doutro Roberto Blanco, ó seu fillo, nacido máis de cen anos despois. E ademais -coméntanos Juan - o meu irmán chámase Roberto. O pasádo e o futuro están, pois, presentes no fogar <leste estradense, de 38 anos, que loitou sempre - como tódolos da súa tribo- para salvagardar a memoria do seu tío avó, impedindo, <leste xeito, que rachara o fío da nosa memoria colectiva.
ENTREVISTAS NA FIN' DO MILENIO
XORNAOASSOURE A VIDA E A OBRA DE
Estamos a falar con Juan Luís Blanco Valdés, subdirector do servicio de publicacións da Universidade de Santiago, profesor titor de Lingua Española da UNED de Pontevedra, autor de artigos, recensións, traballos de lingüística, literatura e lexicografía, traduccións de libros á !in gua galega ... Juan, vén de editar, en Edicións do Castro, Hiperte~sión cívica. Aproximación á vida e á obra de Roberto Blanco Torres (1891-1936).
JUAN BLANCO PARTICIPANDO NUNHA DAS XORNADAS DEDICADAS ÁVIDA E A OBRA DO SEU TÍO AVÓ, ROBERTO BLANCO TORRES, · XUNTO A MAfllO BLANCO, FRANCISCO FERNÁNDEZ DEL RIEGO, ISAAC DÍAZ PARDO E MARCOS SEIXO (De dereita a esquerda na fotografía)
-Juan, fá lanos do teu tío avó: ¿que significou, para ti, para a túa familia, a figura de tío Roberto? -Eu vivín sempre cunha enorme proximidade a tío Roberto. Sempre digo que, malia non o ter coñecido, é case como se o tratara. Debe haber algo de herdo xenéti-
dián da memoria de Roberto. El aprendeume explicitamente algunhas cousas de Roberto e, dende neno, eu fun quen de percibir outras: a través de silencios calculados, de insinuacións tímidas ás veces. A vida e a morte de Roberto fóiseme amasando paseniño; porque no seo da familia, durante moito tempo ata despois da dictadura, claro, Roberto era algo innominable, un elemento de dor e desasosego. Como xa dixen nalg!lnha outra ocasión, de neno eu vía no asunto tío Roberto os
-¿Que opinión che merecen as críticas - poucas certamente -que houbo tras f acerse pública, por parte da Real Academia Galega, a designación de Roberto Blanco Torres como o protagonista do vindeiro Día das Letras Galegas, 1999? -Neste senso e fronte algunhas voces críticas -e na miña opinión bastante mesquiñas-, que se teñen alzado contra a poquidade da súa obra en galego, paréceme fundamental enfatizar que se pode facer moito polas letras vem á-
' "Como xa dixen nalgunha outra ocasión, de neno eu vía no asunto tío Roberto os bordos dunha ferida que aínda escoaba sangue-"
Entrevista a Juan Blanco Valdés:
'' ... mágoa pola morte inxusta don ser que non
- ~ '' conec1n ...
co na transmisión dun sentimento de indignación, de mágoa pola morte inxusta e inicua dun ser ó que non coñecín. Pero supoño que o sangue pesa moito. Canto máis afondo na súa vida, ruáis percibo os trazos da miña tribo: inquedanza, integridade, unha mesurada ambición de mellorar a vida dos seus concidadáns ...
Esta é quizais a parte de Roberto que eu vivo ruáis intensamente. É moi duro imaxinar unha morte tan terrible nun ser tan próximo e humanamente tan irreprochable.
Deste xeito de percibir a Roberto o directo responsable é o meu pai Mario, o verdadeiro gar-
bordos dunha ferida que aínda escoaba sangue. -¿Calé a dimensión pública de Blanco Torres? -Aquí debo naturalmente establecer unha distancia que me permita ser o máis obxectivo posible e afrontar desapaixoadamente a análise da súa obra e a proxección pública do que el mesmo definía como as súas xomadas de alerta ó pé dun baluarte forxado polo fervor e maila ilusión. Na faceta pública, a que realmente interesa de Roberto, está o Blanco Torres xomalista, pensador, intelectual, e mesmo filósofo , máis tamén o esteta1 o poeta, o narrador.
culas dun país dende os máis diversos eidos da actividade. Deixando de lado que toda a súa obra xomalística publicada en A Nosa Terra estea en lingua galega e que publicou abundante poesía dispersa en galega, Roberto militou febrilmente na causa da identidade e o autogoberno de Galicia e significadamente na defensa da súa lingua; fixo crítica literaria sobre os valores nacen.tes da nosa literatura, eti::. Eu recordo que Castelao dixo do fundador e director da editorial Nós, o pobre Anxel Casal, que non publicou unha liña en toda a súa vida, que fixo ruáis el por Galicia que toda a xeración Nós xunta.
-Centrémonos, agora, no teu libro: Hipertensión cívica. Aproximación á vida e á obra de Roberto Blanco Torres (1891 -1936). ¿De onde xorde o título de hipertensión cívica? -Iso da hipotensión cívica, tomeino dunha semblanza que no ano 24 fixo de Roberto o seu colega nos labores xomalísticos Francisco Luís Bemárdez.
Paréceme que é unha frase que condensa de xeito fermoso e inequívoco o que eu considero a peculiaridade máis salientable de Blanco Torres. Un estado de alerta permanente, como antes dicía, un compromiso cívico insubornable e alén de todo apetito ou interese persoal. -Estamos diante dun libro voluminoso de 398 páxinas. ¿Como está estructurado o libro? ¿Que queda por facer, por investigar, no referente á figura de .Blanco Torres? -O libro está composto de varias partes: a fundamental é a biografía de Roberto, que ocupa as 100 primeiras páxinas. Trátase, como o título indica, dunha aproximación. Roberto foi un home tremendamente inquedo. Por momentos, res ulta moi dificil seguirlle a pista, de xeito que o meu labor biográfico foi, se se pode dicir así, ás veces un pouco 'Sherlock holmiano', un pouco detectivesco.
Polo demais, o libro leva unha escolma de textos divididos · en seccións:_
Escritos políticos, escritos filosóficos e de pensamento, escritos sobre a lingua, de crítica social e actualidade éultural, e escritos de crítica literaria. O cri- · terio que seguín para a escolma -partindo naturalmente de que en si-toda selección é arbitraria e subxectiva-, foi o da interese e vixencia que a cada artigo lle su~ puxen.
Así pois, rexetei aqueles escritos que, malia resultarme persoalmente interesantes, esixían unha contextualización sociocultural específica, e, consecuentemente, unha case constante in-
tervención miña como editor literario. Despois vai unha sección de Documentos, que eu creo será de grande valor (entre eles inclúo o texto completo da sentencia condenatoria contra Roberto polo lío que tivo con Portela Valladares). Para rematar vai unha Bibliografía e un índice onomástico (que leva máis de 600 nomes).
Non se me escapa que fica moito por facer: por exemplo, unha viaxe á Habana para espoliar tódolos fondos da hemeroteca do Centro Galego; unha consulta exhaustiva da Hemeroteca Nacional, dos fondos da Deputación de Ourense, dos xomais palentinos de en tomo a 1932 (Roberto foi Gobernador Civil de Palencia nese ano), etc, etc. Pero· o feíto, feito está como o fermoso libro de Marcos Seixo editado por A Nosa Terra. -E xa para rematar. ¿Que obxectivo pretende acadar, Juan Blanco, co seu libro? -Anque poida soar a falsa modestia, quero insistir nisto: só prentendín sentar unha base de informac1on e documentación, criticamente traballada para investigacións futuras, que, naturalmente, á vista do vindeiro Día das Letras non poden tardar.
Espero que este libro meu sirva para alicerzar estudios futuros, co que eu me daría por ruáis que satisfeito.
Neste senso, aproveito as páxinas do Tabeirós Terra para botar unha idea á area, a ver se alguén que lea estas liñas e estea en dispor de poder facelo se pon ó choio: refírome a unha tese de licenciatura ( ou quizais, por que non, unha de doutoramento), eu creo que na licenciatura de Ciencias da Información, sobre a obra xomalística de Blanco Torres e o seu papel no deseño do pensamento galego e galeguista da xeración Nós.
Creo sinceramente que hai material abondo e que é algo que hai que facer.
Seguro.
W:aheirús '©erra, febreiro de 1999
os·cA NA.EST
/ 11
AVAIS DA
POR OLIMPIO ARCA CALDAS
1.
.... , .. , ~- . ; ~
as manifestacións culturais dos nosos devanceiros por mor de múl
tiples e variadas causas, unha manchea delas foron esmorecendo no colo da indiferencia, cando non refutadas por "incultas".
Como unha pequena testemuña <leste acontecer podemos lembrar 'O Cachopo do Nadal', tronco seco de carballo ou sobreira que na lareira do fogar, nas datas de Nadal, estaba aceso noite e día por mor de te-la casa quente para unha agarimosa acollida ó posible viaxeiro que pedise ou precisase pousada, representación real da hospitalidade dos nosos antepasados.
"As panxoliñas" Coros que na noite do Nadal e na véspera de Reis percorren as casas da veciñanza cantando vilancicos alusivos ó nacemento do Neno Xesús e recibían o aguinaldo. Na actualidade só están progra-
. madas por entidades culturais. En troques, malia os detrac
tores que de sempre tíveron, seguen vixentes, con roáis ou menos forza, nas distintas manifestacións, os Carnavais. _Lembremos un pouco o seu significado, a súa orixe e a súa evolución ata os nosos días.
O fenómeno socio-antropolóxico, histórico e cultural dos carnavais, pola súa universal difusión, pola súa comprobada
antiguidade e pola, cantidade e variables das súas distintas manifestacións foi estudiado por unha manchea de etnógrafos, antropólogos e escritores de tódalas latitudes.
Hai unha longa e apretada lista de estudiosos <leste tema entre os que podemos subliñar o irlandés George Frazer, o alemán Mannhardt, o ruso Mijail Baj_tin, o español Caro Baroja, e no que corresponde á. nosa Galicia aparecen os homes da, xeración Nós: Vicente Risco, Florentino Cuevillas, Bouza Brey. Máis preto no tempo non podemos esquecer a Xesús Taboada Chivite, D. Antonio Fraguas, González Reboredo, Mariño Ferro e Federico Cocho, quen no seu libro "O Carnaval en Galicia" fai un estudio prolixo desta festa. Neste traballo, referente ós carnavais do Concello da Estrada, a modo de prólogo é obrigado recordar os traballos de Alfredo Vicenti, Bouza Brey, Manuel García Barros e Neira Vilas, xa que os seus escritos corresponden ó desenrolo dos Carnavais, na súa variante de 'Os Xenerais do Ulla' no Concello de A Estrada.
éomezamos pois con Alfredo Vicenti que vén de se-lo autor do que ternos as roáis antigas referencias do noso carnaval. No seu libro "A orillas del Ulla (Perfiles galle-
gos)", escrito cando se atopaba voluntariamente recluído no lugar de Castrotión, parroquia de san Estevo de Oca. No capítulo V, titulado "La máscara'', dinos:
"O luns de Carnaval do 187 .. amañeceu desapracible e anubado. No curuto do outeiro, coa súa capeliña esmorecida, que protexe e domina o lugar de Castrotión, axitadas polo vento do su! voaba a bandeira da parroquia e outras bandeirolas azuis, brancas e bermellas.
Eran as dez da mañá e por camiños,carreiros e congostras comezaban a chegar xinetes e peóns disfrazados que se dirixían ata o outeiro onde xa os esperaban outros moitos, mulleres e nenos.
Os cabalos do país, por mor da escravitude do ferro, erguíanse nas patas traseiras no medio daqueles curiosos ou tentaban de trabar/le-las pernas do xinete. Xuntáranse, así, encol do outeiro unha multitude, garuleira e inqueda.
Alá polas once subiu a costa ó trote lixeiro unha egua montada polo xeneral da máscara (un vecíño chegado dous días antes da cidade de Cadis ), seguido dun séquito de seis ou oito xinetes.
No llano do curuto plantáronse os xinetes e o xefe, que vestía sombreiro de plumas,
casaca federica azul con vivos encarnados, faixa de seda, pantalón de punto e chafaroite de húsar ó cinto, comewu a revista da súa xente.
Daquel estado maior saiu un forte mazaroco montado nun fraco rocín. Era o tenente. Tocado cun descomunal empenachado, sen dúbida procedenc te da Milicia Nacional do 1840, un petís coetáneo con faldillas curtas ceñía o seu rexo torso. Servía de complemento a tan extravagante uniforme un pantalón encarnado e un antigo e enfuruxado sable.
Adiantándose no seu jaco, coas pernas dobladas en ángulo recto por mor de non dar cos pes ou cos zapatos nas pedras, co sable desenfundado saudou o xef e e voltou o seu posto. Despois presentouse outro mancebo sobre egua marela que daba pinchalagartos cara un montón de pedía onde estaba o estandarte da parroquia. O xinete colleu o mastro da bandeira e co ela desplegado colocouse a cinco pasos a retaguardia do xef e.
Axiña chegou 'o correo, un mociño adobiado con sombreiro de catite e un marsellé de galóns e petou nos que amosaban dous ou tres panos de cores. Montado nun potriño asustadizo só ataviado con dúas mantas e un par de estribos de cánamo.
Despois seguíronno catro centauros mal trazados como se fosen gardas civiles, un pelotón de lanceros adobiados "ad libitum", e uns cantos raparigos convertidos en amawnas ou, mellor dito en madamas. Detrás da caballería chegaron os infantes, ou sexa a xente dos oficios.
Había alí de todo: zapateiros, sastres, albaneles, ferrei-· ros, vendedores de pimento e vinagre, pirotécnicos, vellas da boa ventura, mestres de escola, sacristáns, mendigos, traxinantes, etc .. Aquelo mesmo parecía un escaparate de novidades ambulante.
O xefe botou unha ollada de aguia encol do seu exército e satisfeito del, fixo unha sinal coa espada. Dúas gaitas mal conxuntadas con outros tantos clarinetes e cornetíns de pistón, comezaron un sfogato do país, e co sonido guerreiro púxose en marcha o exército precedido polo correo que gallopaba en vangarda e seguida polos veciños da aldea.
Deste xeito camiñou durante 20 ou 30 minutos cando os seguidores deixaronna marchar en paz. Tan pronto pasaron o cruceiro que se ergue no centro da encrucillada, o tenente dou a voz de ¡Alto! e detívose a tropa, mentres que o consello de oficios deliberaba encol da conveniencia de atra-
12/
vesar por unha parroquia a que non lle pediran permiso para pasar por ela. A discusión, moi animada, durou pouquiño, xa que como queira que na tal parroquia vivía un fidalgo coa sana de dadivoso, acordouse, por unanimidade emprende-lo · camiño pala susodicha parroquia.
Aínda ben non andiveran uns 300 pasos aqueles atrevidos expedicionarios cando na curva do adro da igrexa atopáronse de cheo cun labrego en traxe de xeneral, acompañado do seu tenente e abandeirado tamén vestidos de riguroso uniforme. Diante deles flotaba ergueita sobre do balado do adro a bandeira da parroquia e detrás ollábase unha manchea de labregos armados de gallas, sachas e estacas.
O correo da máscara de Oca botouse atrás ó velos; pero o xef e e o estado maio r avanzaron ó encontro do inimigo. O resto da tropa desenvainou os aceiros, afirmou os chuzas e quedouse parado sobre das armas.
Por fortuna, ambos capitáns chegaron a un acordo e otorgouselle á mascarada o competente permiso para o seu paso polos terreas da parroquia. A comitiva desfilou por diante deles dandolle vivas.
Minutos despois chegaba ás portas do. fidalgo, quen, avisado polo correo, xa lles abrira as portas para que a mascarada pasara ó corral e fixesen as mostras de habilidade e xentileza.
A mostra foi boa. O xeneral subiu a solaina, ocupada polo fidalgo e amigos. Apeáronse os xinetes, quedando a pé firme cos cabalas a súa dereita. Os peóns comezaron a exerce-los correspondentes oficios e as gaitas escolleron o mellar repertorio para que bailasen todos aqueles enmascarados que non tiñan cabalas que gardar.
Ó remate, o fidalgo agasallou os visitantes cun medio doblón e unha ducia de azumbres de viña. Pronunciaron os vivas de ordenanza ó anfitrión, o xeneral e a forza o seu mando, montaron os xinetes, recolle ron ós trebellos dos oficios os outros e sairon en perfecto orden de batalla, todos aturuxando de alegría.
Escenas semellantes, bebidas incruidas, aconteceron en dez ou doce casas distintas e alá polo serán, xefes e soldados atopáronse completamente borrachos.
O vento, que seguira a soplar durante todo o día, facíao agora con máis forza e apagaba os f achos de palla cos que se alumeaban, mal que ben a columna. Engadiaselle unha choiva menuda pero seguida. Con aquela climatoloxía, traxes, plumas e bandeirolas malladas ofrecían un lamentable espectáculo dun exército en derrota.
Aquí caía un cabalo mentres o seu xinete quedaba esterricado nas silvas ou no camiño, máis adiante un f erreiro daba en terra co seu iunque, pala dereita enterrabase na lama unha amazona, pala esquerda un músico recibía unha cauce. Todos mallados, calados, baixaban como podían o camiño da aldea no máis completo desorden.
A luz vacilante das antorchas dáballe a aquel conxunto un aspecto dunhas bruxas fu xindo do máis tétrico aquelarre.
Foi entón cando acaeceu unha causa imprevista. Tan axiña como entrasen nunha angosta corredoira, atoparonse frente a frente as máscaras de Oca e as de Arnois, tamén bebedos e espeluznados.
A xenreira sorda acesa polos vapores do aleo! e aumentada pala climatolo:~Ja que fervía no peito daqueles homes, atopou a válvula de escape. -¡Esta é a nos a!, debe ron pensalos compoñentes da masca-rada. · -¡Plaza á mascara de Oca!berraron uns. -¡Plaza á máscara de Arnois!, contestaron os outros.
Os gaiteiros comezaron a toca-la alborada, aire gozaso e apacible cando se escoita no mencer dun día de setembro, pero, f eroz, salvaxe, iracundo cando o músico se sente airado e o tamboril redobla con forza e moi rápido.
Os cabalas espoleados con saña botáronse cara diante e chocaron uns cos outros na corredoira nun pavoroso estruendo.
Os de Arnois deron mostras
W:aheirós W:erra, febreiro de 1999
Pola súa parte, D. Fermín Bouza Brey que exerceu de xuiz no Concello de A Estrada, no seu estudio 'Las viejas máscaras de Galicia' danos novas da composición da máscara de san Pedro de Toedo do ano 1934. "Consiste la mascarada en un ejército a caballo seguido de multitud de máscaras de a pie. .. Visten antiguos trajes militares: sombreros de tres picos, bicornios dieciochescos, viejos roses de la campaña carlista'. "La aldea en armas, en armas líricas -dice un nuevo cronista- se moviliza durante la mañana del domingo alrededor de su general".
Así mesmo, en referencia ó lamentable incidente ocurrido aquel 8 de febreiro de 1924 que na ponte de Sarandón polo atranque cos veciños de San
"""'""""'~'--"' Miguel de Sarandon opuxeran de valor pero con menos f ortu- á mascarada de Santa Mariña na; os de Oca tiñan mellar ca- de Barcala ó mando do "xeneballería e pasaron sobre os ini- ral' Antonio de Barcala, e pum ig os o mesmo que unha blicado no xornal Local "El tromba deixando o terreo sem- Emigrado", Bouza Brey escribrado de lanzas rotas, orope- be: 'es lamentable que las jules, trotons derrengados e ini- ventudes de las parroquias cir-m ig os f eridos o u cunvecinas no hayan sabido contusionados. · guardar la armonía en cues-
Entre aturuxos, relinchos e tión puramente carnavalera! . maldicións os vencedores per- Co escrito ata aquí xa se po-déronse nas tebras da noite. de entender a esencia dos car
Nos seráns dos domingos de Coaresma (época na que nin se xoga nin case se bebe viña) os labregos, arredor dun palleiro veciñal ou no adro da igrexa parroquial cantan, e non paran, con orgullo as proezas da mascarada
Ata aquí o escrito por Alfredo Vicenti, no que nos informa do percorrido e composición da
mascarada máis antiga da que ternos referencia escrita. Compre suliñar as dúas alusions que faí no seu escrito ó autor encol da bandeira da pa rroquia. ¿Existíu, en verdade, unha bandeira propia en cáda parroquia?. Aí queda unha pregunta para un interesante estudio.
navais estradenses. Non ohstante será o mestre e escritor de Berres, Manuel García Barros, quen nos faga unha descripción pormenorizada e polo miudo dos Camavais do Ulla. Se ben o autor sitúa a mascarada no ano 1880, a mesma tivo que ser máis tarde xa que logo nesas datas o autor tiña somentes catro anos.
No seu libro "Aventuras de Alberte Quiñoi" dende o capí-
tulo IV ata o X fai unha detallada análise de tódolos componentes cos seus respectivos adobios. Compre un resume:
"As máscaras eran de dúas erases: primeira, as que se chamaban 'de lujo' que se enfeitaban con galas vistosas. Tales eran: os xenerales que eran primeiro e segundo; se cadra-
ba, terceiro. Vestían semellando en todo o posibre ós do exército, con tricornio moi enfeitado con chilóns dourados, Jitas multicolores pendurando no corno de atrás e unha borla de fios tamén dourados no est remo do corno de adiante. Bandas de seda cruzadas e faxín do mesmo ó han, e no seu lugar corresponde ó sable. No peito cruces e medallas. Iban de acabalo e eran os xefes ós que tódal-as máscaras se subordinaban.
Os correios que nas máscaras de rimbo eran dous. Chaquetilla curta de panilla negra adornada con lazadas de seda e estrelas de papel dourado; sombreiro de ala curta e recuncada, recuberta de raso de seda, gramáns e abelorios. Na man a tralla gornida con lazas e fitas.
O abandeirado. Vestía de militar, tamén con tricornio se o había. Iba a pé ou de acabalo, asegún as posibilidades.
A escuadra de gastadores. De catro a oito o comando dun xef e. Indumento aturcado con ergueitos morrións. Levan pas, picarañas e legóns. Precedían ós xenerales.
Os contrabandistas. Dous iban de acabalo, montando en fardos moi arrumbados. Levaban chambergos de copa ergueita alindada con frores de artificio e ala ancha. Panos de seda dobrados por Banda e outro a maneira de f aixa.
Os pelengrinos. Tamén dous. Sombreiro de copa cónica adoviada con froles dos altares, a ala levantada para diante fixada á copa cunha concha de vieira e baixada por detrás, da que penduraban unha .monza de fitas de cores que se espallaban polo lombo. Na man o bordón coa súa cabaciña. Levaban libros de retraso ou caixas bonitas con causas para enseñar, traguidas de Jerusalén.
A parranda composta por tódolos que houbese que cantaran un regular ou tocasen calquera instrumento: acordeón, frauta, pandeireta ou conchas. O cantar que levaban era sempre estrano, sacado dunha estudiantina ou dunha zarzuela.
O bailarín e a madama. El en traxe de señorito, pantalón branca, bastón e pajilla. Ela vestida de señorita con sombreiro e abaneco. O seu cometido era iren de ganchete e bailar en agarradiño a muñeira que tocaba a parranda.
Os maragatos. Sombreiro dentro dun pano esterricado, en mangas de camisa, panos terceados e calzón amañado con mandiles.
Os carabineros. Con traxe de tales ou semellante e escopetas auténticas.
Describo as mascaradas quizais con eisaxerada minuciosidade porque é ista unha das costumes con tendencia a desaperecer e coido que ninguén describeu.
Outra erase eran os oficios ou chistes, que de ambos xeitos se chamaban. Os oficios soían ser:
O cego. Sombreiro vello,
'CUaheirós 'CUerra, febreiro de 1999
ancho e ala colgante, capa vella, baixo da cal levaba a zanfoña, f eíta dun cortiza das abellas. Levaba criado que se chamaba sempre Ramón, que sempre o levaba polos peores sitios.
O zapateiro. Bimba e se cadraba chistera. Chaquetón longo sobre unha chepa amañada con palla.
O borreiro ou sexa, catador de cortizas. Vestía chaqueta de leiras larmeada polo uso. Levaba un gancho de ferro na man e un saco con pallas.
O perito e os porreantes. Traxe erara e bimba, gabán folgado, manexando un compás de medir terreas.
O médeco pajilla e gabán cinxido. Baixo o braza unha la vativa das grandes. Tomaba o pulso, miraba a léngua, apalpaba por onde o deixaban. Da-ba unhas recetiñas que levaban un burro xa mal pintado.
A vella do meniño. Muller grotescamente aldraxada. O meniño era un anxelote chamada Xaniño do antroido. Era o personaxe ináis popular da parroquia e o máis festexado durante o antroido.
O papamoscas. Un xigante cabezudo. Cabeza fe ita de madeira. Estaban lago: os chaláns, que mirábanlle a boca ás mulleres,- a espadeleira, os gitanos que levaban un ou dous burros á venta, mentras que as gitanas andaban coa buenaventura."
Manuel García Barros, a esta completa relación engade ás celebracións que se facían despois do desfile e dos atranques dos xenerales o domingo e o martes de antroido.
En resume vén a decimos: "O domingo e o martes era
costume facer unha ruada no campo onde a mascarada se axuntara. A múseca contrataba-se prás saídas e pra aqueles dous días.
Un ano fixérase a espadelada. Chegaban as "espadeleiras' (xa queda dita que sempre eran homes) cos seus espadeleiros e as espadelas e unha manchea de tascos para espadelar. Sentaban-se e poñíanse ó avío cantando copras feitas adrede rexoubando unhas das outras.
Outro ano fixera -se unha corrida de touros. Había mozas que foran ó servicio militar e yiran algunha. E fixeron-na con todal-as da leí.- capeadores, banderilleiros, espadas e monos sabios. De tauro fixera un veciño de resistencia física suficiente. Houbo quites moi "salados" e non se quitou ningún toureiro morfo.
No ano ó que me estou referindo, fixera-se o alistamento dos quintos. Alí estaba o alcalde coa vara da autoridad na man e a súa erguida chisteira. Lago chegaron os quintos que eran rapaces auténticos, seguidos das 'nais' que viñan algunha, fiando na roca. Unhas e outras, o tempo que traballaban p ra non perde-lo tempo laiábanse pala soirte dos seus fillos.
"O martes, ademais de todo o dema!s que.fose tiña os seus
números especiais que non po- Di así, todo el escrito en dían faltar e que non faltaban castelán: da que só respeto · a casi nunca: Eran o enterro e o entradilla, mentres paso ó galesermón. Nese día finaba o an- go o resto do artígo: troido. E como finaba había "El presente sueltecillo se que despedilo con tódolos ho- escribió el año pasado, dejánnores. Era costume facer un dolo inédito por no herir susantroido grande de palla que ceptibilidades. Este año lo puse espetaba no sitio máis des- blicamos con gusto, pues la tacado do campo, estando alí carencia de máscaras hasta la toda a tarde sentenciado has- fecha evitará el que se vean en tra que, pra fin de festa, quei- él alusiones a determinadas mábase." comparsas.
Nunha casa pouco alonxa- Nas nasas aldeas o carna-da organizábase o enterro. Alí val non evoluciona. Estamos acudían, tamén as máscaras condenados a ver sempre as que houbera saltas no campo mesmas causas que viran nasos pra fegurar no acompañamen- pais e nasos avós. Os xenerato. Abríndo a marcha iban es- les, os correos, a parranda, e paventando os curiosos os ve- si se pode arranxar, os peregrillos do barredoiro , nos e os contrabandistas, con propietarios dunha longa pér- algunha que outra figura grotiga que levaba na punta unha .tesca todo cada vez con menos especie de mallo, que era o ba- gracia. rredoiro, Jeito de trapos ben Presenciamos eses actos cinguidos e apretados. Despois tontos e ridículos que lle cha
ANO 1960
Hai alguns anos, un pundonoroso militar foi quen de despoxar, no medio da praza, de certas prendas que ostentaban insignias militares a unhas máscaras que as traían. Este ano no consentiron os sables. Pero aínda non chega, é preciso ev.itar que a bandeira nacional, a enseña gloriosa de Patria, con su rojo de sangre de héroes y su gualda de rayos de sol, sexa asociada a estes actos carnavalescos nos que só hai incultura, falta de gracia e sentido común. Hai tamén que evitar que a marcha real española, outro dos atributos da Patria, esa marcha maxestuosa coa que se rinde honra a realeza da terra e do ceo sexa executada na honra 'deses generales (vaia por Deus) que "diriguen 'y mandan esas grotescas 'charanjas".
seguía o antroido, un monecre- man encuentros nos que toda Xosé Neira Vilas, o escritor que de palla deitado nun es- necedade ten o seu asento e de Gres (Cruces), no seu coñequeiro que levaban entre catro, que unha muchedumbre "ab- cido libro "Memoria dun neno e tras del o crego cun hule co- yecta ríe y celebra". Este non é labrego' pon nos beizos de Balberto en son de capa de coro, o peor dano que Jan. Moito bíno o seguinte relato encol na man un gran hisope Jeito de rriáis grave é que os rapaces, duns camavais: palla e ás bandas dous acólitos sempre, dispostos a imitar todo "O derradeiro entroido, de-un dos cales vida ós meus levaba o cal- ,-------.....--1111--- ---ITTI--- ----..---,....,..,.,---.== be tós negros de iro con au- 1 n paseino na ca-ga. ---r- 1 :: sa. Mentres os
1 l . .. e e Mo i com
pleta e detalla-
¡ _. demáis troulea-- --- han eu aturaba
da a descrip- -~-••lf\l ción que nos deixou Manuel García Barros. Notamos que i..•u D. Manuel xa non nos fala da bandeira da parroquia e en troques sente mágoa de que a bandeira nacional sirva de adovio.
Non podemos esquecer por mor da veracidade histórica que García Barros, non debeu estar moi comprometido~ con esta tradición na súa xuventude, segundo se tira do artigo, asinado por el, que aparece nun Emigrado da década dos anos vinte co título de CARNAVAL Y PATRIOTISMO que transcribimos de seguido.
aquelo aparatoso pasarán a mitade do ano dando encuentros e nos seus xogos escoitaremos - Alto, ¿quien vive?. - ¡España flo rida y libre! con toda unha manchea de parvadas que atrofian ás mentes desas tenras intelixencias.
-o encerro. Vin a mascarada dende o taboleiro.
Diante chegaron os 'correios '. Eran catro. Todos co seu par de !uvas, pantalón branca e chaquetas relocites. Víñan en Jacos pedreses, garnidos con Jitas e arreos do trinque, e cubertos de axóuxeres dende a testa ó rabo.
Petaron á porta. Meu pai abreu e díxolles: -Non hai entrada.
Siñificaba que, como estamos de loito, as mascaras non darían os "vivas' nin cantarían, nin nada diante da nasa casa. Os correios deron volta.
/ 13
Pero eu vín todo dende o taboleíro, porque na outra banda do camiño están os de Cordal, que como non gardan loito por ninguén e amáis deso góstalles a troula, deron entrada.
Non tardaron en aparecer os xenerales, montando cabglos galloufeiros ( disque !les dan viña pra que anden máis rufos), e locindo traxes rechamantes, tricornios, botas, esporas. Sabor do peito levaba cruces e out ras barruf aliadas de follalata e aluminio. Quén bía a Tomás da Eixola!. Semellaba un espeto. Nunca tivera un cabalo debaixo de sí. O outro ano fixera de frade.
Detrás dos xenerales viñan oito ou dez músicos da 1Janda de Orazo, tocando marchas. Tamén aparesceu un coro cantando a Rianxeira. Un mozo levaba unha manda de fog'UJ!!s e de cando en cando fa>fa estalar algún. Os rapa_ws'ían a pillota tripando sucos de centeo para dar coa canibela. E eu encerrado ... !. ~-
Un eito de xente viña detrás, ríndase cos 'vellos ', tamén eu rin, anque máis ben tiña ganas de chorar por non poder ir ó camiño. Rinme cunha banda de música, que non era música nin farrapo de gaita. Armaban un estronicio coma pra escorrentar o lobo. Cada cual bruaba a súa maneira, os instrumentos eran de moito barullo.- bombos, tamboriles, trompetas, fiscornios e outros; vestían roupa vella, chea de romendos. Levaban tallos atados á cueira con vimbios e corres de codeso.
Despois vin chegar varias causas: unha vaca e máis un burro axµ gado, turrando por un carro no que ían dous aguardienteiros coa súa alquitara; noutro carro unha marea de palla, que seís homes, vestidos con carot,as de xuncas, puxéronse a mallar no chao con cadanseu mallo, mentras cantaban cancións axeitadas. E detrás dos malladores aparesceu un fato de ferre iros, que pausaron no camiño unha zaf ra e boureaban derriba dela con martelos moi grandes, coma si estivesen domeando ferro . Disque en Sarandón e máis na Ulla arman cada estangurriada que dá xenio.
Un dos xenerales, brandindo unha espada na mao dereita, berrou coma un perdido, agoirando que Xancíño do Cordal vivise por moitos anos na compaña da súa xente. E tódolos dacabalo respostaron a un tempo. - ¡Vivaaaa!.
Tocou a banda, cantou o coro, comezaron a bruar os dos tallos, e Cordal, amáis de entregarlle algún diñeiro ó que andaba coa caixa, veuse con xarras de viña pra porta. Convidaba a treu. A xente ría, cantaba, aturuxaba. Adivertíanse todos. Todos menos eu, que sofría detrás do taboleiro'.
Co testemuño destes catro autores que viviron de preto o desenrolo das máscaras e do entroido no Concello de A ESTRADA, ben podemos sacar unhas importantes conclusións. Primeíra de todas: a súa anti-
14 /
guedade, nun aparte do traballo de Alfredo Vicenti atopamos a seguinte afirmación: "En alguna ocasión hemos vuelto a presenciar espectáculos semejantes, y en más de una y de dos hemos meditado e inquirido acerca de los orígenes probables de esta rara costumbre popular, privativa actualmente de la tierra baja del Ulla.
Nada de positivo sabemos aún acerca de ella, y apenas nos es dado, merced a ciertos vagos indicios: ascender, de inducción en inducción, a la genérica fuente pagana.
Desorientados en un principio por el atavio moderno de la máscara, creimos que ésta con todos sus detalles y atributos, tendríafundamento muy vulgar y vendría de data muy reciente, - pero los ancianos ribereños nos hicieron entender como, mucho antes de creadas la Guardia Civil y la Milicia urbana, disfrázabanse y salían a correr las aventuras y a combatir bravamente, en cuanto de ofrecía favorable circunstancia, los labriegos del cantor-no. "
Todos estes datos, ofrecidos como unha testemuña daqueles eventos, por estes escritores de recoñecida valía, con teren un moi importante e valioso referente histórico, non son máis que unha aportación complementaria do verdadeiro meollo das máscaras.
Veñen de se-los flecos dun inmenso iceberg da literatura popular que se mergulla nun especial océano de curiosos traballos xerados polas máscaras dos Xenerales do concello de A Estrada.
En tódalas parroquias estradenses que se reflicten nas augas do rio Ulla dende San Miguel de Castro ata Couso, pasando por Oca, Orazo e Loimil; Toedo, Moreira e Aguións, Guimarei, Lagartóns e Callobre; Os Ancorados, Remesar e Riobó; Matalobos e as Veas; aínda viven veciños que lembran con paixón toda aquela parafernalia que supon a montaxe dunha carnavalada.
Unhas veces, porque as escribiron, outras porque tiveron que repentizalas, e as máis delas porque foron elementos activos da máscara, no arquivo senil da súa memoria aínda están frescas as cancións da comparsa:
As mociñas de Moreira non é unha que son todas,
poñen tres pares de medias paraface-las pernas gordas.
Outras veces son as regueifas dos vellos:
VN.-Presentovos o meu compadre que con outros compañeiros anda moi encabuxados cos so/dos dos conselleiros.
OUTRO. -¡Manda Caralla!, compadre
cos so/dos do presidente, conselleiros, directores e outra recua de Xente.
Pero sobre todo -están os poemas dos Xenerales e os atranques:
Defensor. Aunque sea un buen
guerrero esta batalla voy a
ganar. porque estoy ·siendo
socorrrido por la Virgen del Pi
lar.
Atacante Yo Pensé que estaba
luchando con muy fuertes
guerreros y veo que estoy lu
chando con los Padres mi
sioneros.
Entre os homes de idade que coñecemos na nosa enquisa hai verdadeiros exemplares dunha devoción po-1 as máscaras. Tales como: Faustino Couto, en Amois; Manuel Tojo, en Santeles de Abaixo que recorda os versos do atranque en Aguións do ano 1928: "Me despido desta parroquia
y me despido contento al llegar a la vía pública
ya no habrá impedimento.
Seguindo cos nomes dos homes non podemos esquecer a Antonio Souto en Santa Cristina, quen ten un bo vestiario das máscaras; Xosé de la Fuente Coucheiro, de San Xurxo de Vea, argallante de máscaras e · encuentros; Albino Ríos Castro, ben coñecido repentizador nas terras de Pontevea e nos atranques famosos; Xesús Nodar Carbia, de Santeles, bo versificador guerrero; Francisco Bello Neira, poeta e músico de Paradela; Arturo Otero, de Toedo, outro bo poeta; Manuel Castro Rebolo da parroquia de Santeles; Ramiro Piñeiro Porto, director da parranda de Moreira; Albino Bemárdez Nogueira,
Cabaleiro de Berres. Famosos 'atranquistas' aínda están na mente de moitos o célebre Santiso do Viso e Herminio Valladares da Estrada .. Nesta lista tampouco pode faltar o nome de Luis Montáns, quen ademais
de promotor das máscaras podemos califica-lo como o SASTRE OFICIAL do vestiario dos noso Xenerales. E segueriamos nomeando nomes e nomes.
SIGNIFICADO DESTES CARNAVAIS.
En canto ó seu significado primeiro, no hai dúbida de que o verdadeiro espírito dos camavais nas máis variadas presentacións vén de ser a invervión de valores que permiten estes días e a consentida liberdade para afasta-la hipocresía e as regras da convivencia impostas pola sociedade e sostidas o longo de todo. un ano.
A este significado é obrigado engadi-la afirmación da parroquia, entidade que serve para a identificación plena do individuo dende os tempos dos suevos. Será a parroquia, coa súa bandeira quen, declarada en armas, pasee a súa identidade <liante das outras, que non se conforman con esa demostración e faranlle fronte, case
sempre coa palabra, pero que se esta non abonda chegarase ó emprego da forza. Así o din as crónicas do enfrentamento das máscaras de Oca e Loimil, no século pasado. As da máscara de Santa Mariña de Ribeira cos
W:aheirós W:errn, febreíro de 1999
vecinos de San Migué! de Sarandón sobre da ponte co emprego de pólvora na década dos trinta. Desta mesmas datas sabemos, polo testemuño do veciño de Santeles de Abaixo, Manuel Tojo que n u n h a mascarada de Sante-
un veciño da parroquia e que formaba parte da , parrand a dos vellos,
levaba unha escopeta de verdade. Na casa do señor Terceiro de Renda quixeron desarmalo. Formouse o gran follón e outro veciño sacou de pistola e, por sorte, só lle dou co ela na cabeza.
Máis preto no tempo o atranque que os de San Xurxo de Vea opuxeron as mascaras de Santa Cristina de Vea, na ponte do río Vea. Non chegaron ós insultos do atranque:
O representante de San Xurxo amenaza: Retírate general da carretera
de A Estrada pues tengo noticias de que tie
nes a tu abuela preñada. O correo de Santa Cristina responde:
Son un home moi va/ente sin temor a Díos del Cielo
miña abuela estará preñada pero non foi de teu abuelo.
E comezou unha pelexa de paus con feridos.
No hai dubida de que as mascaradas dun teinpo para acá
tiveron importantes variacións, sen que se trocase o verdadeiro espírito dos carnavais:
O primeiro troco atopámolo nos días da celebración. Antes estas festas duraban 17 días: comezaban co domingo fare-
leiro, no que os mozos esparexían fariña sobre das mozas; seguindolle o xoves de compadres tempo no que as mozas facían monecos de palla espetados nun longo varal; logo o domingo corredoiro no que se facía a corrida do galo, seguindo outro xoves de comadres tempo no que mandaban as mozas ata chegar os tres días grandes da festa maior.
Outra importante variación vén de se-la relativa ós oficios. Non cabe hoxe un oficio de "labregos con burros", ou o de "horreiro". Cada cousa no seu sitio e no seu tempo. En troques hai verdadeiras escenificacións de oficios (Papamóvíl), que representan os afáns e vivencias actuais.
Hoxe o antigo sentimento da parroquia xa non está tan definido na xuventude como antes. Por mor dos adiantos dos medios de comunicación, xa se fala e se entende ese concepto xeneralizado da "aldea global".
Por esta circunstancia as máscaras achéganse á capitalidade do Concello non tanto para presentarse como entidade parroquial propia, senón na procura duns diñeiros que axuden a paga-las,festas da fegresía. Por tal motivo os temas encol das críticas ás actuacións dos organismos políticos ou culturais suavizáronse moito. Nalgúns casos mesmo parecen "descafeinados". A razón pode estar nesas subvencións que precisan os organizadores e que lles otorgan as entidades municipais. Non cabe dúbida que se non fosen estas subvencións as tradicións destas festas remataron por esmorecer, pois os presupostos das mesmas requiren, ademais dun traballo colectivo parroquial durante tres meses, unha inversión importante. ·
Para rematar, compre facer unha análise dos Camavais da Vila, do carnaval urbano. A Estrada como vila formouse con veciños chegados das parroquias, xentes nas que aniñaban as vivencias dos camavais da súa xuventude.
Se facemos unha lectura das actas das antigas sociedades estradenses: Casino e o Gimnasio atopámonos que un dos fins destas entidades recreo-culturais era a organización das festas de carnavais. Aquí, a significación só queda reducida á "inversión de valores", quedando reducidas ós bailes de disfraces. Axudándose de fermosas roupas, delicadas e ben confeccionadas máscaras, nun intento dunha máis perfecta e posible imitación dos personaxes de moda ou de parodias de eventos actuaís.
Aqueles bailes de disfraces sempre abarrotaban as salas da sociedade. No ano 1960, <liante da anunciada concurrencia de socios do Recreo Cultural e a insuficiencia do local da sociedade (Plaza de Galicia), trasladáronse ó amplo salón da Sala Gradín, xentilmente cedida polo propietario, señor Ramiro Abelleira. · OLJMPlO ARCA CALDAS
é autor do libro "O ENTRO/DO
NO ULLA '~ ( 1995)
'IDabeirós 'IDerrn, febreiro de 1999
Manuel Varela Buxán, un autor por descubrir
DOLORES VILAVEDRA A miúdo defínese o teatro de Manuel Varela Buxán como "costumista", sen poder obvíar as connotacións pexorativas que adoito se desprenden <leste calificativo no eido• dos estudios literarios. Mais no caso de Varela Buxán, "costumista" débese entender como sinónimo de "realismo ruralista", un proxecto literario desprovisto de idealizacións mistificadoras e que o escritor afronta co afán de abordar preblemas galegos dende unha perspectiva galega, sempre cun coñecemento de primeira man, o que non é habitual na historia da nosa literatura dramática, na que se impoñen as visións patemalistas e "zarzuelistas" con máis frecuencia da que quixeramos.
Neste senso, quizais poderiamos falar de Varela Buxán como autor social. Vista dende a perspectiva da historia do noso teatro, a súa producción entronca coa de autores como Manuel Lugrís Freire, Xesús San Luís Romero ou Nan de Allariz (estes dous coñecerían tamén a experiencia da emigración, onde tamén estrearían as súas pezas), xa que coma eles combina a crítica social co protagonismo que na acción dramática cobran as formas de vida tradicionais.
A primeira das súas pezas é Se o sei non volvo á casa. Fora escrita xa en 1931 e con ela se presentaría en público a Compañía Gallega Maruja Villanueva. Nela aparece xa o que será un dos eixes temáticos da súa producción: a emigración, considerada como un problema social e individual, isto é, incapaz de resolver os males do país e dos seus cidadáns. O tema reparecerá con distintos enfoques en O cego de Pomelos (escrita xa de volta en Galicia en 1973), onde se ridiculiza a figura do galego avergoñado de si mesmo ata o punto de renunciar á súa lingua; tamén en Triste chegada, neste caso visto dende a perspectiva dunha rapaza que por ter que emigrar non pode acompañar ós seus pais cando estes morren; e en Salaios dun vello labrego (tamén escrita tralo retomo a Galicia, en 1970), un breve e desgarrado monólogo dun vello que se queixa da ausencia dos seus filias, malia estar "envolto na friaxe dos cartos que deles recibo".
Unha valoración global <leste conxunto de pezas é que nelas -e no seu autor- a visión da emigración se fai roáis aceda, máis pesimista, tralo seu regreso, é dicir, cando ten ocasión de constatar "in situ" ata que punto as consecuencias do fenómeno migratorio foron negativas para Galicia e as súas xentes. En canto ó tema do cacique, esta tratado dun xeito versátil e sutil, fuxindo da trapela de preséntalo de forma maniquea. O personaxe como tal aparece en Oferreiro de Santán (escrita no 41), unha peza que entronca moi ben con espírito galeguista, representado aquí polo personaxe de Breogán, que simboliza a mocidade comprometida coa terra. Non é exactamente a figura do cacique a·que aparece noutras pezas, pero si personaxes que serven para evidenciar as situacións de explotación e dependencia que pa-
dece o labrego galego: así, en A xustiza dun muiñeiro é F.'lndiño, o rico do lugar, quen se vale do seu poder para conseguir os seus fins amorosos. E resulta moi interesante a figura do fidalgo de Taberna sin dono (estreada no 1941) pois aínda.que está pintada positivamente, tamén é certo que se trata dun personaxe que nunca esquece os seus intereses e que non dubida en manipular os que o i;odean con tal de conseguilos. A iso me refería unhas liñas máis arriba, cando falaba dun tratamento subtil, porque en xeral no teatro de Varela Buxán non hai personaxes totalmente malos, e moi poucos totalmente bos, xa que estes teñen sempre un punto de . retranca, de raposería, de teimosía, que os fai máis humanos; mesmo aqueles personaxes que podemos considerar como os xusticeiros, como os catalizadores da acción dramática cara a un final feliz como poden ser o muiñeiro, Patricio ou o cego de Pomelos.
Grande parte do protagonismo destas obras correspóndelle ás mulleres decididas, que tamén presentan distintas solucións dramáticas: así, atopamos o caso de Alborada, a filia do cacique de Oferreiro de Santán, que chega mesmo a contrariar a seu pai non só no amoroso senón tamén no ideolóxico. Outro caso é o de Carmiña de Tríste chegada, quen se arrisca polos camiños da emigración para pagar as débedas familiares. Mesmo Xuana de O cego de Fome-1 os, quen estivo ó cargo da facenda mentres seu home emigraba e que chega a dicir que xa · que Galicia é pobre, "precuremos faguela máis rica traballándo e loitando astra coIÍqueir tódalas melloras a que teñamos dereito". Non digamos xa a Parrascana de Taberna sen dono, muller de moito máis arranque có home que ama e, sen embargo, capaz das máis abertas mostras de tenrura.
Todos estes temas están -mesturados co do amor, e este pola súa banda nunca é un conflicto estrictamente sentimental senón que aparece tamén na súa dimensión social (por exemplo, vencellado ás herdanzas e á transmisión da propiedade en Se o sei ... ), familiar ou moral, como acontece en ¡Meu pai! onde con grande sinxeleza e dramatismo se nos enfonta co tema do amor imposible entre fillos dun mesmo pai, un caso que non debía ser insólito na sociedade rural galega do tempo. O que si é constante é unha concepción do amor como conflicto emocional no que se enfrentan. a visión pragmática e interesada dos vellos coa puramente sentimental dos máis novos.
Se a todo o dita lle engadimos o valor das pezas breves de Varela Buxán, nas que se aprecia moi ben a súa habelencia no manexo do diálogo teatral e a súa xa comentada versatilidade, e o elevado aproveitamento das acotacións tanto para a pintura de personajes coma para a defi- 1 nición do movemento escénico, axiña nos decatamos de que se trata dun autor que ainda está por descubrir. É responsabilidade de todos contribuír á tarefa de dalo a coñecer.
/ 15
UN MÓMENTO DA REPRESENTACION DE SE O SEi NON VOLVO Á CASA FEITA POLO GRUPO DE TEA-TRÓ ·os TIRINAUTAS' NA ESTRADA NO PASADO MES DE DECEMBRO
sional de teatro galego finou levando. consigo toda unha crónica do que foi a actividade teatral de posguerra.
SE O SEI NON VOLVO A
doutros asuntos como o da rela-X.LUE!RO
O ano dedicado polo concello estradense á memoria de D. Daniel Varela Buxán botoo o pano do xeito que máis tivera celebrado o escritor de Lamas: A CASA evidencia o drama da· posta en escena da súa obra SE emigración enfocado dende uno SEI NON VOLVO A CASA· ha dobre perspectiva. Reflicte as
ción home-muller que o autor de Lamas trata dun modo aparentemente mixóseno e desenfadado. Isto explica a inclusión de fragmentos pertencentes a outras comedias curtas do escritor como son OS CASADOS DE
TEATRO Os Tirinautas e Lóstrego, dúas agrupacións teatrais que nas últimas
datas protagonizaron o mundo teatral na nosa comarca
a cargo dun grupo de xoves con- · veciños seus.
Os TIRINAUTAS, a teatro cheo, foron os encargados de dar vida ós seus personaxes os pasados 26 e 27 de decembro. Con anterioridade a estas datas tanto Cercio (Lalín), lugar onde finou o dramaturgo, como La- / mas, parroquia estradense onde foi nacido, tiveron oportunidade de disfrutar dunha representación que segundo se anuncia terá continuidade por distintas vilas galegas ó longo <leste presente ano.
Dous feítos de especial relevancia quixeron darlle maior emotividade a esta gala de presentación. Cmnpríase por unha banda o sesenta aniversario da primeira representación dirixida polo propio Varela Buxán no teatro MARAVILLAS de Bos Aires. Por outra banda a primeira fila do teatro delataba unha ausencia tristemente significativa; Maruja Villanueva, viúva de D. Daniel Varela Buxán e impulsora da primeira compañía profe-
consecuencias que carrexa para aquel que deixa o seu fogar pero sobre todo amosa o drama da·queles que fican soterrados baixo a sola caciquil. Opresión, des esperanza, personaxes determinados que tentan evadirse inutilmente dun entorno abafante. Así atopamos arquetipos sen fe, alcoholizados, desprovistos de toda moralidade; personaxes que a penas conseguen arrincar do espectador un sorriso acedo.
Non resulta difícil por tanto im.axinar o fervor patriótico, o entusiasmo galegista que espertaría a obra entre a colonia emigrante, predisposta de antemán ante o feíto teatral. Sesenta anos despois esta lumarada emocional mantén vivos todavía non poucos rescoldos. Daquela o traballo de posta en escena dos TIRINAUTAS estivo encamiñado a atenuar Q elemento tráxico acentuando en consecuencia .a comicidade da obra. Perde protagonismo. desta forma a temática da emigración en beneficio
POUCO e DE MULLERES NON ME FALES, comedias ámbalas <lúas onde se satiriza o sétimo sacramento sen ningún tipo de pudor.
Non quixera deixar escapar a oportunidade por último de agradecer á toda a familia que compQn os TIRINAUTAS o esforzo, a adicación amosada durante os longos meses de ensaio. Eles son a todas luces os artífices do éxito e os culpables por outra parte de que a Estrada e os estradenses conten o día de hoxe cunha compañía de teatro estable. Compañía que se verá fortalecida ademais non próximos meses por mor de tres feitos importantes como son a inclusión no organigrama de Fundación Cultural, a inminente . apertura do Teatro Principal ca posta en marcha dun obradoiro de teatro, e a semiprofesionalización do grupo. Xosé Lueiro Lemos Director do
grupo ü¿atral OS TIRINAUTAS.
O LÓSTSl? EN ES-
Unha nova agrupación -de teatro, seguindo a senda que iniciaron anos atrás Os Tirinautas, fixo a súa presentación na vila estradense o pasado 6 de Xaneiro. Trátase de LOSTREGO composto por xoves rapaces todos veciños da parroquia de Tabeirós que escenificaron para data tan significativa a peza OS REIS DO PANCHIÑO escrita e dirixida por D. Olimpio Arca.
A obra reflicte en clave realista a incapacidade económica dunha humildosa familia para satisfacer os desexos do seu filio. De fondo latexan <lúas Galicias encontradas: A Galicia rural apegada todavía á tradición, e a Galicia urbana sometida ó nadar mercantilista importado das grandes Mecas industríalizadas.
A peza que xa merecera unha mención especial no premio de Teatro infantil organizado pola Asociación Cultural "O FACHO" foi moi bell recibida polo numeroso público asistente. A residencia da terceira idade terá oportunidade de disfrutar da representación este vindeiro mes de Febreiro.O LÓSTREGO xa bate con forza a escea teatral estradense.
16/ W:aheirós W:erra, febreiro de 1999
noso, estradense e gale~ bámo-lo que nos chegou -o que go, non arrecende .a nos chega- da nosa memoria e morte, nin a inverno, co- vernos no pasado traba1lando o
RRAS ... E XE
moa comida lixo ou como'os ali- presente, exercendo coas emomentos tranxénicos, manipula- cións, educándonos con elas para dos , nin ten -¡que os biólogos non irmos a un analfabetismo pásanse con ela!- certificado de dos nosos corazóns. Pode saíros clonación, pois en calquera día moi caro. Non basta con resolver de tódolos anos, ó erguérmonos, problemas de trigonometría para (e quen queira saber, que probe e saber se somos intelixentes. Solerá gusto) sempre hai alguén mos intelixencias efectivas que que se nos a<;:hega coa~ mans deben poñe-los acentos no sentir cheas de imaxinación marabillo- ¿Faise.doado .expresa-la pertenza sa e de memoria pura para falar- dende a negación? · lle ós nosos soños e ás nosas rea- A Estrada - Terras de Tabeilidades con momura. Sempre son rós - non ten nas súas tradicións elas as mans, xenerosas, as con e historia, na súa cultura, o sabor contido e con forma, as de tódo- ambiguo da decadencia, pois no los días. Tamén -ese calquera do presente ten voz e asemade eco que ben sabemos, pois na palabra do pasado. Mesmo nos descubrido idioma vai o seu nome sacro - mentos do presente abrímo-las pode facernos doación da c;an- portas do pasado. Ternos maneira ción novísima, da chea de futuro e método para a relación coa reae de historia, a que non se perde- lidade, pois cando ó mirar, verá nunca, xa que campa ben e mos, facémonos imparables e saviste sen caducidade. Iso, por hemos ben da estafa das fortuna - e debemos dar gracias a apariecias. Desta maneira os sanoso Señor - soamente se vivifi- bios e mailas sabias do idioma e ca na identidade de sentimentos da palabra vólvense recitadores,
.acariñados, compartidos para cantores, contadores e máis de non se perderen nas oscuridades. máis para damos puros por ribas Escuridades propias dos sen no- dos tempos. Eles e elas saben me. ldentidade que prende na moi ben de textos marabillosos memoria, pois tena, reivindican- que están .por riba dosdevalos do os tempos de nenez;, si, cando das modas e por moi alto das osaquelas ·mans todas polo nqsos cilacións-das críticas. Eles e elas, corpos con sabores a morogos, a os nosos estradenses, saben dos mazás azucradas e a marmelo fi- camiños máis descoñecidos, os no. Aquelas mans de laceres de~ . que ternos pretos dos corazóns e licados, mans de nai, de avoa,de · non queremos andar. Eles e elas, pai e de avó. Mans de mei'iioria os nosos maiores éticos letrados, que nos colocaron en camiños de , · posúen - ¡canto nos gustaría a conquistas sen perde-las notas nós! - a enerxía e maila forza do das cancións de berce,_nin os · ruralismo fondamente estético, arrecendos a tabaco de picadura. as súas palabras no idioma orixiAquelas mans son rrians que fa- nal saben xerar emocións, os lan do presente que se fai teito do seus -olios teñen mirada e o ceo pasado e de enrugas que soamen- porriba deles,cúbreos abéiraos e te se quedan na pel. Mans que é máis grande que en calquera sempre nos poñen as verdades á outro lugar. Eles e elas co seu pamesa, si, por moi acedas que es- sado poñen en limpo o presente. tas sexan e que nunca acubillan a A aldea é para nós unha escola faciana escara que todos en máis óptima, de luxo. Unha xinea de ou menos ternos, si, son mans valor humano. Un mundo presique nos falan de Xesús Pai, ó dído polo exacto. Un mundo que que lle dicirmos esperanza. Espe- nos obriga a anovación. Non lle ranza na que eremos para que os basta que a recordemos cando de nosos corazóns teñan moito que nenos estábamos nela.
UN GRAN GAITEIRO SEMPRE INTERESADO POLA NOSA MÚSICA: HERME, RECENTEMENTE DESAPARECIDO
celebrar. E tamén aquelas , son Por iso Manuel de Ameixeimans que nos falan e que saben ras, canteiro de Terreboredo, popoñer en solfa o alento de moitos eta e narrador, de facer con alma
e corazón, por algúns veciños di-cía:
Aurora sae moi cedo, con Digna, luz do día, con Leonor e Placeres e Emilio en compañía.
E así Virxinio Caeiro Constenla -emigrante en Venezuela - con Alvaro Rodríguez, cando os dous mozos, vindo de Nigoi, cantaban ou dicían:
Cancela de Benita, cancela do señor Xan. Un pouco máis abaixo,
a "Revoltiña do pan "(*) *A Revolta do Pan "é unha sea
ra do lugar de Terreboredo de Souto.
E por se non bastase , eles mesmos os dous, seguen
Indo un pouco máis abaixo, entramos na Carballeira,
e á porta de María, cantámoslle a Rianxeira.
E así aqueloutro, un neno de Orosa, que llo dixo seu avó, díxome:
Rabo de gato, pel de ovella
Anosa cultura estradense, por popular, por historia e chea de tradicións, que ninguén pense que camiña
· . . co solpor.
cabeza 'de galo e mel de abella.
E bótalle da vaca, un pouco de peito, para que che saia
todo ben jeito.
De todo, con gusto, por muriar, un ghichaino de greda con mouga , curubelas do rochío, chumeira e xafoto con arandela ou oretarrabiola. O murio e abirmado, veña ghaia. Nexo estafes a xabeca así diría o Luís de Rivela, o tío de quen mo contou, pero tamén podería se-lo avó Antón do Viso, o tío Xosé de Meavía, o avó Francisco de Rubín, Xosé Francisco ou Xosé María de Callobre, Manolo do Sol, o bistío Marcos de Rubín ou Roberto e a avoa Rosa de Correáns. Todo foi por un deeves de dembre na nosa ciba de todos.
Por iso Rubén Requeixo, correo de súa avoa, sempre con cartá para este que lles escribe, díxome para cantar:
Adeus río de Rubín, a espalda che estou virando.
A despedida vai boa, a volta sabe Deus cando.
Rapaciños de Callobre non vaiades a San Esteva, que os maragatos do Viso, han de cortárvo-lo pelo.
A aldea de Cal/obre heina de fundir a tiros, porque un mociño que hai nela. roubóume os cinco sentidos.
Na entrada dos Balseiros din que non hai cabida, para min tena que haber,
que cantan en sagrado. Mans que son testemuñas nobres dos bicárense das estrelas das liberdades. Mans coas que contármelas his- . torias máis certas das nosas vidas e que non permiten que se rouben as almas dos que eren na orixe da súa fratria, na calor da súa matria e no existir da súa patria. Mans que nos indican sempre para o futuro. Futuro en casa de noso que non pode damos vértixe, pois -preguntamos- ¿como se pode vivir nunha casa onde ninguén sabe quen perdeu a chave? ¿de que nos serve a evocación da nada? ¿somos un amor perdido na pe! do mando? ¿a forza de mentir fixemos que xa ninguén crea nada? Pois non, digamos non e sai-
Nós non imOS'mCO solpor
O POR VIDRO-DEZ
E así o orgullo de aldea e de ser:
Tres causas hai en Rubín que non as hai en España. A Bemposta, a Birvigueira
e maila veiga da Braña.
Ou aqueloutra de:
Viva Terreboredo que ten a sana,
de que Estrella do Quinto matou a Dona.
Aquí unha mostra clara da creatividade do pobo estradense. A verdade que soamente é unha mostra da riqueza atesourada polo decorrer dos anos de tanta historia e tradicións.
Anos que a todos, ós roáis novos tamén, nos permiten falar de posesión. Aniquila-lo pasado (cousa que farían moitos posmodemos, si, que só van <liante de xesto, se van, que habería que velo) non pode ser mérito para ninguén. Moitas veces a barbarie randa sabe apurar e nomearse progresista antepoñendo o ruido ós sentimentos e iso é perigoso, pois os máis pobres deles ven -¡se ven!- os arcos da vella no aceite do asfalto e non queren velos nos ceos da primavera das súas aldeas e vilas.
E así -celebrando esta vida nosa- ben podemos rematar. Facémolo neste Ano Internacional dos Nosos Maiores, tan ben declarado pola Unesco, o cal constitúe un bo principio de valor universal para argumenta-los cincuenta anos dos Dereitos Humanos. O Concello de A Estrada neste ano conectado co mundo -tamén vai decláralo "Da Memoria e o da Historia do seu Pobo" e fai ben, pois A Estrada non é un inédito, a súa beleza non é unha sombra do primitivo e as súas parroquias teñen esencia e substancia para a súa historia.
Saben da capacidade ilimitada da esperanza, da forza da súa cultura que é o cultivo da vida, pois dela sae e desterra-la cultura e igual que destruí -la vida, pois a identidade non se expresa polo que non se é. A Cultura constitúe a única flor que nos queda para salvamos. Como dicía Castelao: "En son mralista por riba de todo e no meu ruralismo está baseada toda a miña fe nacionalista. Hai que saber vivir na aldea A nosa grande cidade é Galicia"
W:aheirós 'Cl:íerra, febreiro de 1999
EN BREVE
V CAMPIONATO PROVINCIAL DE CAMPO A TRAVÉS 'MEMORIAL 1\1.ANUEL COTO FERREIRO' Nada máis empeza-lo ano, o 6 de febreiro, a Delegación de Deportes do Concello, xunto coa Delegación Provincial de Deportes da Xunta, e en lembranza sincera e merecida ó finado "Piso", organizou o maior certame do atletismo infantil en Pontevedra. Foi na Zona deportiva, e nel participaron moitos dos nosos atletas máis novos. Xosé A. Maceira, concelleiro de deportes valorou como moi positiva a evolución das probas e reiterou o apoio que a súa concellería prestará a todo tipo de novas iniciativas deportivas.
V PRESENTACION DO LIBRO DE XOSÉ DURAN Organizado pola Fundación Cultural "O Brado", o pas·ado 1 de decembro, presentouse na Estrada o libro publicado por Xosé Durán "O Asasino Invisible ", en Editorial Galaxia, na súa colección Costa Oeste. Xosé Durán, acompañado de David Otero, presidente de O Brado e Valentín " García como presentador do au- ~ ....... ~"iill tor, é un.ha persoa de moita sona. Pero á parte de ser xornalista e ademais licenciado en Químicas, introdúcese agora no eido da literatura cun libro abondo curioso.
O Asasino Invisible, componse de dez relatos que de variadas maneiras tratan dunha sociedade na que as máquinas empezaron a leva-lo control. As posibilidades e os perigos da revolución tecnolóxica son os verdadeiros protagonistas deste inquietante libro , que non deixará a ningúen indiferenté. non faltando humor e misterio, a lectura de 'O asesino invisiOle: faise amena á vez que <:;onvida á reflexión sobre o ser humano dun futuro que -xa está a empezar. A fm de contas: un bo exemplo logrado de ciencia ficción en galego de autor nado en Cuntis, moi ligado á Estrada por ter aquí os seus principio radiofónicos, en Radio Noroeste.
V XI PREMIO GARCIA BARROS A concellería de Cultura estradense convocaba
~P_REM _ __ l_O __ ~ a primeiros de ano os dous premios máis im-portantes da Estrada no mundo da prosa e da
DE poesía. Asi, quedaba convocados o premio NOVELA 1 Manuel García Barros, de novela, que xa che
ga a súa undécima edición, e que está dotado con un millón cincocentas mil pesetas. Os orixinais -inéditos, orixinais e en lingua galega de acordo coa normativa oficial vixente- deben presentarse no concello estradense antes do 30 de abril do presente ano, e o xurado eli
~----~ xido a tal efecto fará público a súa resolución o 18 de xuño, nun acto público ..
V 111 PREMIO AVELINA VALLADARES DE POESÍA A 3ª edición do Premio de Poesía Avelina -----~ Valladares foi convocado de forma oficial
_ no rríes de xaneiro polo departamento de cultura do concello estradense. O premio
-será otourgado polo xurado elixido a tal efecto o 30 de abril, e será entregado nun acto público no mes de maio. O premio está dividido en dúas categorías, unha restrinxida ata os 16 anos e outra aberta a calquera idade. Os premios teñen unha dotación eco
PREMIO DE
POESÍA
nómica de 50.000 pesetas para a primeira Avelina Valladares categorí,a e de 200.000 pesetas para a se- ~----~ gunda. O premio Avelina Valladares de poesía poden presentarse tódolos autores de calquera nacionalidade que presenten os orixinais en lingua galega.
/ 17
Premios San Martiño Un ano máis chegaron os Preinios que outorga o Padroado da
Fundación San Martiño, nun acto multitudinario
VALENTIN GARCIA
A VIII Edición dos Premios San Martiño de Normalización Lingüística, chegou o 12 de decembro coa entrega dos galardóns cos que ano a ano se recoñece o meritorio labor daquelas persoas ou institucións que velan pola boa saúde da nosa lingua, levando o idioma ós seus ámbitos de traballo, tal e como recordou durante o acto o presentador <leste ano Anxo Quintela, e mesmo o Presidente da Fundación San Martiño, David Otero.
Na convocatoria de 1998, a oitava, correspondéronlle, tal e como din as nosas fotografías, no ámbito da comarca de Tabeirós Terra de Montes, a Xabier Comesaña Pereira, director da Banda de Música Municipal, a Coral Polifónica Estradense e do Conservatorio de Música, polo labor galeguizador das asociacións antes citadas e a difusión da música xunto co idioma, a presentación do mestre Comes aña, fíxoa Valentín García, amigo persoal do premiado e membro da Fundación San Martiño.
No ámbito de "Galicia Enteira", correspondeulle o oitavo S. Martiño á Mesa pola Normalización Lingüística, polo seu continuo labor de traballo e salvagarda da dignidade e dereitos do noso idioma, foi recollido o premio pola súa presidenta Concha Costas, presentada por outro membro da Fundación, Antón Rozas Caeiro.
En Toda unha vida, quizais o máis entrañable dos premios, foi galardoado Isaac Díaz Pardo, intelectual, empresario e galeguista exemplar, quen deixou
tras de si todo un ronsel de fidelidade á terra e ó seu idioma.
A presentación correspondeulle a Avelino Pausa Antelo, outro premio S. Martiño amigo de sempre de D. Isaac Díaz Pardo, quen lembrou dos principios
de ámbolos dous xuntos na campaña estatutaria do ano 36, deleitando ó numeroso público asi'stente coa simpatía e rigQr histórico que caracterizan a este persoeiro do mundo da intelectualidade galega.
ISAAC DÍAZ PARDO, NUN MOMENTO DA SÚA INTERVENCIÓN
OS PRESENTES SEGUEN ATENTAMENTE O ACTO
CURSOS DE:
-Informática -Contabilidade -Idiomas -Mecanografía
-Xestión de Empresas -Recuperacións -Etc... .
-EQUIPAMENTO INTE· GRAL DE OFICINAS ·INFORMATIZACIÓN DE EMPRESAS
·PROGRAMACIÓN ·MANTEMENTO ·MATERIAL DE OFICINA -CONSUMIBLES
FORMAClóN OCUPACIONAL E EMPRESARIAL
ACTIVIDADES ESTRAEXCOLARES
C/ San Paio, 21 • Tfno e Fax:986 57 20 25 - A ESTRADA C/ W. Calvo ·Garra, 5 entlo. Tlf. e Fax: 986 78 39 88 - LALÍN
<
\
18 / W:ahdrós W:erra, febreiro de 1999
O PULSO DUNHA COMARCA ... ~
MONOLITO DEDICADO A VARELA BUXÁN NA RÚA DA CULTURA
Catro 'primeiras' espadas da política galega na Estrada
REDACCION A Asociación Cultural O Erado conseguía ó longo de tres conferencias -e unha prevista para o 7 de maio- traer á Estrada os catro primeiros 'espadas' da política galega. Polo Recreo Cultural -sede das conferencias- pasaron Anxo Guerreiro (líder de Esquerda de Galicia). Emilio Pérez Touriño (Ps de G
PSOE), e Xosé Manuel Eeiras (ENG), os tres para expoñer <liante dos interesados a súa visión da 'Galicia para o próximo século' . O sete de maio está previsto que peche o ciclo de confrenecias organizado pola asociación cultural O Erado, o líder do PP e presidente da Xunta de Galicia, Manuel Fraga.'
O CULTURA
Rematou o ano adicado a Manuel Varela Buxán
U n monolito da Rúa da Cultura -o primeiro que se coloca na citada rúa, que albergará a tódolos persoeiros ós que se dediquen anos na Estrada- inmortalizará a Vare/a Buxán. Un
monolito que obra de Manolo Vilaverde, o escultor estradense, quedou instalado nun acto que xunto cunha mesa redonda pechaba as adiactorias celebradas durante 1998 o ilustre dramaturgo estradense.
Un ano que albergo u teatro, mesas redondas, coloquios e conf erencias sobre a figura de Vare/a ·Buxán, e que agora terá continuidade co dedicado á memoria dun pobo ...
V. GARCIA O 30 de decembro do pasado ano, pechamos o ano dedicado a D. Manuel Daniel Varela Euxán, coa inauguración dunha obra de arte en pedra na rúa da cultura, obra do escultor de arca Manolo Vilaverde, que simboliza a producción teatral do autor de Lamas, o seu carácter emigrante e viaxeiro e o arraigo á tradición.
A esta inauguración asistiron unha representac ión da AA.VV de Cercio, co seu pre-
sidente D. Manuel Blanco,
MESA REDONDA
Posterior ó acto da posta en pedra da obra de Varela Euxán, foi a celebración dunha mesa redonda na que interviron Dolores Vilavedra, profesora da Univ de Santiago e Francisco Pillado Mayor, ámbolos dous dos especialistas máis cualificados hoxe en día en teatro galego.
Xunto con eles estiveron Xosé Mª López Pérez, Daniel
González Alén, e o Tío Xanete, actuando como moderador David Otero. A mesa deu moito de si, e por primeira vez establece.use un foro no que se falase do V Euxán dramaturgo e ser humano, falou quen o coñeceu e quen o estudiou.
Non ha caer en saco roto e estamos seguros que todo o que se fixo pronto se verá reflectido en máis amplos estudios do autor nado en Lamas -parroquia da Estrada- e cunha amplísima obra dramática.
'CITaheirós 'CITerra, febreiro de 1999 / 19 ------------~---'------~-------·
O VALENTE (Ill)
POR
XOSÉ VILARIÑO
ra a festa da Consolación. Despois de face-las labouras e de mete-lo gando tanto Ra
món como Antucho mudáronse e encamiñáronse cara Tabeirós. Daquela xa Ramón moceaba coa que ía se-la súa muller, Manuela Rodríguez Terceiro. Tamén Antucho tiña un achego. ó chegaren, decatáronse de que a foliada non era mala. Había moita xente e moito movemento. Sen demora puxéronse a busca-las súas rapazas á disimulada. Víronas e alá foron. O gaiteiro púxose a tocar unha ribeirana e os namorados comezaron a marca-los puntos. Nestas achegouse a eles, todo alporizado, un tal Pernas do Viso. O home viña cagado de medo, cun_ canguelo ... e dirixíndose a Ramón, tatexando, díxolle: -¡Ai Ramón! ¡Bótame unha man que hoxe non saio vivo de aquí! Por cousas da mocidade uns mozos querían darme unha tunda. -¡Tranquilo! -dixo Ramón- e fai o que en che diga. Vaite con Antucho á cas do Paradés e da miña parte dille que che preste o arado.
Alá foron, aínda que Pernas de esguello non p;rraba de mirar cara atrás. O pouco chegaron co arado e Ramón, colléndoo, díxolle: - Senta aína punta, sobre a travesa, e agárrate ben á rabela e ás abeacas. Non teñas medo.
O pobre home, . véndolle as intencións, pregoulle a Deus e, sobre todo, a Ramón que non o obrigase a subir ó arado. Ben se decatou do que este pretendía e tiña medo. Entre as dúbidas matinaba que se cadra aínda era mellor levar un pao ou dous a caer e esbandallarse.
Pero Ra¡:nón, coa pachorra que o caracterizaba, acougouno, foino acomodando e obrigándoo a apreixar ben o arado.
Nun santiamén estaá alá arriba, porque o Valente collera o arado por <liante coas <lúas mans e xa estaba berrando: -Aquí está Pernas do Viso. Se alguén lle quere honrar está á súa disposición . .
Despois, pas~niño, foino baixando. Os outros, como quen non quere a cousa, fóronse ciscan}lo pola festa como se nada pasase. O remata-la festa os mozos e mozas voltaban para a casa entre brincadeira, alalás, cantigas e
aturuxos. Ramón e Manuel ían <liante. Detrás de todos o Antucho co seu apaño fala que fala ou belisco a belisco. Ela nunca tal cousa vira: aquela forza, aquela valentía, aquela tranquilidade ... El, como se nada, seguía a es trizar. -¡E ti non viches nada!- borboriñou. E seguiron coa súa rifa á paó:e.
Polo San Xoán casaron Ramón e Manuela. O traballo que xa antes era dabondo multiplicouse. Manuela foi caendo en .estado e había que traballar arreo para Hes dar mantenza ós que ían chegando. ·
Tamén Antucho casou. Pero mentres que o seu amigo tivo ata seis fillos, todos eles moi sans, el só tivo un que lle morreu coas vixigas ó pouco de nacer. ¡Que día triste! Por riba bretemoso e mermeleando de contino. Xa levaba días mal. ¡ Malpocado ! Aquela mañá o anxiño morreu. Ramón non sacara pé da casa de Antucho e foino confortando canto puido. Vendo ó seu amigo afundido e murcho e cando sacou ó neno do gabinete, veulle á memoria aquela poesía que lle ensinara o mestre:
Eu non sei como foi cando as negras vixigas lle de ron·
Eu non sei canto tempo eStiven sobre o leito de dolor debruzado só sei que me erguín co meu neno
sen vida nos brazas.
E rebentou a chorar, como un neno pequeno. Esta sensibilidade e esta humanidade de Ramón non eran unha paradoxa. El era así, aínda que a xente o considerase, pola súa forza e polo seu carácter, doutro xeito. O seu vigor e a súa valentía xa era coñecida por todos, ata polos. nenos.
E así foi que un día Manoliño o de Costa (sería despois crego de Tabeirós), cando estaba co gando nas Brañas, atopouse con Ramón e como era
· moi amigo de saber, preguntoulle: -Sr. Ramón, todos din que Vde. é moj va lente e ten moita forza. ¿E verdade?
Ramón, pousándolle a man na cabeza, contesta: -Manoliño, a xente non sabe o que di.
E seguiu sen máis co seu carniño. O rapaz, agudo como poucos, non
quedando conforme coa contestación púxose a cavilar e ó cabo dun J:empo tomou a determinación de estar pendente día e noite do Valente.
Unha tardiña viu chegar a Ramón e á súa muller cun carro cargado de arxila para unha obra .que estaban a facer na súa casa. A carón desta había unha costa bastante acusada para chegar á eira. Unha das vacas, xuvenca aínda, non era quen de tirar do carro pola súa parte. Ramón, ó decatarse, díxolle á súa muller: - Manuela, saca a xuvenca do xugo. Vou poñerme eu coa outra vaca a ver se somos capaces de subi-lo carro á eira.
A muller comezou a persignarse e dixo: · - Estás tolo. Non ves que podes reventar.
Pero Ramón xa estaba ó seu. -Anda, fai o que che digo. Irnos probar.
Fíx9se como el quería e púxose ó carro coa outra vaca. Logo deu un forte berro: - ¡Ea, toura, arriba! ¡Vamos ... !
A vaca máis el tiraron ó mesmo tempo do carro chegando este ó punto desexado sen ningunha dificultade.
Manoliño quedou abraiado e dirixíndose a Ramón, cos ollos regalados, díxolle: - Sr. Ramón, aínda que só sexa por esta vez, a xente ben sabe o que di.
UN MOMENTO DUNHA DAS CHARLAS-COLOQUIO QUE SE VIÑERON CELEBRANDO NA ASOCIACIÓN CULTURAL A ESTRADA
20 ANIVERSARIO A ASOCIACIÓN CULTURAL A ESTRADA QUERE
LEMBRAR O PASADO DO NOSO POBO
X. C. GARRIDO As páxinas mais gloriosas da historia de Galiza - como dicía Castelao - non a escribiron os heroes, senón os Mártires. Se os esquecemos, esquecemos o fundamental do noso pasado, a razón de ser do noso presente, e as bases do noso futuro. Nese sentido a Asociación Cultural "A Estrada" dentro da súa actividade de recuperación da nosa historia local, proponse levar a cabo un proxecto pendente dos sectores mais dinámicos do noso pobo: A realización dun monumento ao primeiro grande Mártir Galego: Pardo de Cela. Naque! momento constituíuse para tal fin unha Comisión presidida por Fermín Bouza Brei, e contando entre outros destacados membros, con Otero Abelleira, e García Barros.
O 36 non só frustrou ese· prqx.ecto e provocou novos mártiTes, tamén sígriificou borrar todo rastro do nosos devanceiros. O monumento aos mártires liberais do 1836
.foi destruído, e o escudo da Estrada que daba conta <leste feíto nunca máis foi restaurado. Co cai'os Estradenses nacemos e vi- ' vimos .na ignorancia das nosas cousas.
democracia e polo seu benestar, está promovendo o egoísmo e o individualis; mo dos seus habitantes. E un acto de xustiza, pero tamén de saúde colectiva levar a cabo este labor. Para coñecérmonos mellor a nós mesmos, as causas da nosa situación actual , e as nos as posibilidades como pobo, realizouse un acto público 17 de decembro (Cabodano de Pardo de Cela) nos locais da Asociación Cultural "A Estrada".
Nel contamos coa presencia dun dos protagonistas e narradores da nosa historia local máis sobranceiro, Don Antonio Fraguas Fraguas, Presidente do Museo do Pobo Galego, e Cronista Oficial de Galicia. Vicepresidente do Comité Central pro Monumento a Pardo de Cela en 1934. Historiador
\
e Etnógrafo. Anselmo López Ca
rreira, Profesor especialista en Historia Medieval, autor dos libros "A Revolución Irmandiña" (1987), "Ourense Século XV" (1991), "Os Irmandiñas" (1992). ,
E por último Bieito Alonso, especialista en Historia Contemporánea. Por razóns de saúde non puideron asistir Lois Obelleiro (especialista no sé- · culo XIX) e Xosefa Vare-1 a Pazo. Mestre e escritora. Irmá de Rafael Varela Pazo, Secretario do Comité Central pro Monumento a Pardo de Cela.
Neste acto fíxose unha lembranza da figura de Pardo de Cela, símbolo dos mártires galegos, pero tamén do descoñecemento que ternos da nosa historia, e tamén se fixo fincapé, por parte dos partici
pantes do inxusto que é para os mártires do 36 o esquecemento a que están sometidos por canto o perdón aos asasinos non ten por que facerse a custa do silenciamento das víctimas, que non é mais que unha segunda morte.
A Asociación Cultural vai seguir durante todo este ano, no que -cumpre o seu 20 aniversario, a traballar na recuperación do noso pasa:dg.. Un pobo sen pasado,. é un pobo sen consciencia histórica, e ·por tan to , un
Un pobo que non lembra e rende homenaxe a aqueles que deron a vida pola súa dignidade, pola súa <-+--------------~ pobo seü futuro.
,,,.
20 /
COLABORACIÓNs XOAN XOSÉ FERNANDEZ ABELLA
DE COMO PRESENTE! A LUISA CASTRO E A MANUEL RIVAS EN
VERSO NA UNIVERSIDADE POPULAR
DE ORTIGUEIRA 2618191
Pequeno limiar
O meu amigo David Otero hónrame pedindome colabore en Tabeirós Terra. Digo aquí por primeira vez,que fixen esta presentación en verso porque, despois de colaborar en anteriores recitais con destacados poetas da nosa Terra, acordaron, quen fosen, que ese ano só participasen poetas de,fóra. Eu, como son o demo, obedecín, mais ... escribindo ese longo poema no que fago un currículum vitae de ámbolos dous grandes poetas ata aquela data: 26/8/91.
Dinlles un exemplar a Luisa e outro a Manolo, pero_ é esta a primeira vez que o publico. Perdoade as imperfeccións: era unha tarefa realmente difícil, que non se adoita facer e polo traballiño que me custou, ó mellor, merecedora dun Guinness ... Aledaríame moito que vos gustase. Liternlmente a cousa foi deste xeito:
"Distinguido público:¡ boas noites! Permítanme a lectura deste romance-presentación, que fixen para Luisa Castro e Manuel Rivas. Nel desfilan algunhas datas, algúns títulos de abas e algúns premios de ambolos dous. Di así.
Donas, señores, amigos: gracias mil pala asistencia, e,un millón, a Luisa Castro inais Manuel Rivas, poetas,
que a esta Universidade Popular de Ortigueira
-xa, ¡por fin!, neste Teatro: ¡unha xoia! ¡abando vela!
traen o rico tesauro dos seus mellares poemas.
Naceu Luisa Castro en Foz no sesenta e seis, e empeza
ós dezasete a dar probas de nacer para poeta:
"Odisea definitiva. Libro póstumo" o acre ta.
Con "Los versos del eunuco'', á mesma idade, comeza
a obter premios: o Hiperión concederonlle daquela. No oitenta e oito acada, por "Baleas e baleas",
o accesit do Premio Esquío, obra, en galega, a primeira. No mesmo ano, 'Los hábitos
del artillero" acrecenta os premios: o "Rey Juan Carlos
Primero", en Poesia, chega. Con "El somier" finalista .
foi do Herralde de Novela, coa que se estreou no xénero, con pleno acerto, o noventa.
Rematou Filoloxía en Madrid, que en Compostela principiara. F;n Madrid vive, pero, en canto pode, á Terra
volta para, como Anteo, retoma-la forza nela.
Brillou en "A trabe de ouro" da Televisión galega. Figura en antoloxías,
e articulista de prensa, en Diario dieciséis,
ABC, El Pais, ecetera e, con seis máis, escribeu "Cantos eróticos/Elas". En resumo, Luisa Castro pala alta fama navega.
No ano cincuenta e sete, Na que chamou Curros "meiga"
da Cruña" nace u
Manolo Rívas, poeta, xornalista, narrador,
un gran creador, que empeza a escribir ós quince anos
-como se tivese présa-en "El Ideal Gallego;
dous despois, principia Ciencias da Información, en Madrid, i é licenciado nas mesmas. F oi cofundador de "Loia '', onde os primeiros poemas,
no ano setenta e cinco, ven a luz, e xa non deixa, súa vocación de poeta:
no oitenta, "Libro do entroido"; ó ano seguínte,estrea, ·
por só unha vez con Seoane, a coautoría perfecta
en "Anisia e outras sombras". No oitenta e cinco 'Balada das praías do oeste" chega.
No oítenta e seis "Mohicania ". E no oitenta e nove leva
por "Ningún cisne"' o Premio Leliadoura, que se agrega
a outros que xa le-vara Manolo, como poeta:
Dez anos atrás, o Facha Primeiro Premio lle dera nun Concurso Nacional de Nova Poesía Galega. Por "Apuremos os vasos
até o fondo", en Compostela, no oitenta e dous, un accésit
ó seu palmarés se agrega.
Con "Todo ben", Manuel Rivas estréase na novela
curta. Foi no oitenta e cinco. Da narrativa despega
e "Por un millón de vacas", concédenlla, no noventa,
Premio Asociación da Crítica prá narrativa galega.
"Cantos eróticos/Eles" un seu canto tamén leva.
"No mellar país do mundo" foi publicado en entregas,
senda en '"La Voz de Galicia" un sucesa quefai época*
Ven despois "Os comedores de patacas", que na Feira de agosto foi un best-seller,
e Manolo, Premio nela.
Polo programa "O mellar" da Televisi6ón Galega,
en maio do oitenta e sete Premio da Crítica leva.
E o de Femández Latorre, xullo deste ano, chega.
Eis dous libros-docunento sobre a realidá da Terra: un, "Os partidos políticos
na Galiza ", ó que se agrega outro máis tarde: o "Informe
dunha frustación ", que encerra o que foi quen no Estatuto,
unha páxina que apena. Do ano setenta e sete
o primeiro, e do oitenta o segundo, e con Gaciño
mais con Taibo, na palestra, con el, respectivamente en coautoría perfecta.
"Galicia, el bonsai atlántico", do oitenta e nove, alumea
e desvela certas claves, ós outros e a nós, de Terra.
Abrevio dos dous aquí os datos cun longo etcétera.
Principia xa o recital. E Luisa quen o comeza.
Rematarao Manolo. Nasa atención está alerta,
que ambos nos traen o tesauro dos seus mellares poemas.
• O premio de novela "Manuel Garcia Barros "Ken Keirades", chegou á súa X Edición, entregado o venres 27 de novembro durante o transcurso dunha cea no Hotel Milano. O xurado, composto este ano por Rosario Barba Sixto, Xesús Rábade Paredes, Xoan Carlos Domínguez Alberte, Luis Alonso Girgado, Bieito Iglesias Araúxo e Valentín García Gómez, decidiu _deixa-lo primeiro premio deserto, e outorgar dous accésits, que corresponderon a dúas novelas ambientadas na mesma franxa cronolóxica.
Un dos premiados foi Anxo Franco Bañobre, de FerroI, coa novela Unha esquina no fondo da memoria, novela centrada no Ferro! da preguerra civil, con tódalas convulsións propias da época, vistas baixo a óptica dun artista, un pianista que ve como os poderes establecidos se van desmembrando pouco a pouco, mentres
• O deporte estradense homenaxeou a 'Piso', Manuel Coto Ferreiro, concelleiro de deportes tristemente desaparecido, nun triangular de fútbol sala que organizado polo Enredo A Estrada, contou cos mellares equipos do momento
• Un novo libro de Xosé Ramón Freixeiro Mato, titulado 'Cos pés na Terra', foi presentado na Asociación Cultural A Estrada, días antes de celebrar o entroido.
Neste libro dedicado a Manuel García Barros recóllense diversos aspectos tanto da súa personalidade como da súa obra literaria, nalgúns casos segundo reflicte o autor, inéditos.
Xosé Ramón Freixeiro Mato é licenciado en Filoloxía Románica e Galego Portuguesa, Doutor pola Universidade de Santiago e, entre outras investigacións, destacan 'A cara oculta de Noriega Varela', e 'Sebastián Martínez Risco 'na Cultura Galega' e a 'Gramática da Lingua Galega'. Actualmente é profesor de Lingua e Literatura Galega na Universidade da Coruña, e foi tamén membro da comisión científica que levou a cabo a Historia da Literatura Galega de A Nosa Terra.
W:aheirús 'fil.erra, febreiro ge 1999
que as persoas que o rodean sofren cada vez máis o acoso da intransixencia, que se acentuará ata o incrible durante e despois da contenda fratricida. Novela de fondo coñecemento da sociedade ferrolá, reflectida na fala, os lugares, os costumes ...
Todo un exercicio literario de alto alcance.
O outro premio foi para Juan Ignacio Pérez Méndez, de Vigo, co título A xustiza humana, as aventuras dun afiador, un dos personaxes máis entrañables da nosa paisanaxe. Camiñando coa súa roda no sur da provincia de Pontevedra, en terras do Val Miñor (A Ramallosa, Gondomar). Cronoloxicamente, ubícase tamén nos anos da pregueqa, se ben nun entorno rural ben distinto ó caso anterior. Novela de corte costumista, con tintes tráxicos, ben estructurado e entretida, recorda clásicos da nosa literatura.
en Galicia. No acto, emotivo e cheo de amigos de 'Piso' e da súa familia, a súa dona recibía das mans do alcalde estradense, Ramón Campos, unha placa conmemorativa do momento, en agasallo a un amigo de todo o deporte estradense.
W:aheirós '©erra, febreiro de 1999
REÍ\JAULT .
R ecupera-la lembranza da alma literaria e poética do poeta es
tradense do lugar de Barro, na parroquia de Codeseda, Xosé Manuel Cabada Vázquez (1901-1936), é unha abriga para cantos témo-la dita de gozar das terras, augas e ceas, tan beta e apaixoadamente cantados pala súa pluma. Especialmente ó achegármonos xa ó primeiro cabodano do seu nacemento noxa próximo 2001.
PRIMEIRA ENTREGA DUNHA SERIE SOBRE CABADA V ÁZQUEZ,
POR MANUELCABADACASTRO
ois ben, o seu fermoso poemario Vagalumes -
~~ editado por primeira vez ~ a comezos do ano 1931 e merito
riamente reeditado xa hai case dez anos pola 'Asociación de Fi• llos e Amigos da Estrada' - nin é todo o Cabada Vázquez nin -poderiamos engadir- representa de maneira perfecta todo o sentir do poeta. O primeiro porque poemas do poeta de Codeseda, que case poderían encher outro libro como 'Vagalumes', atópanse espallados por xornais e revistas (de non <loado acceso, non poucas veces); e o segundo porque 'Vagalumes' foi publicado na imprenta do Seminario (entón Universidade Pontificia) de Santiago, sendo o seu autor daquela diácono (o chanzo inme- . diatamente anterior· ó sacerdocio), aínda que só tardaría algúns meses para acada-la dispensa desta orde eclesial.
Esta última circunstancia explica, por exemplo, o feito de que a presencia feminina en 'Vagalumes' -a diferencia do que ocorre na primeira publicación (en xornais, etc.) deses mesmos ou doutros poemas- non apareza de forma tan nidia. Isto non quere dicir que non exista, senón que se atop;:i cortesmente agachada ou transformada. Xa no ano 1931 tanto Sánchez y Santa María como o entón tamén xove po~ta A. Iglesia Alvariño fan referencia á temática feminina de 'Vagalumes'. "La sombra de ternura -escr.ibe este último sobre 'Vagalu-
AUTOMOVJLES
GESTOso ·
mes' - del eterno femenino aparece, de vez en cuando, entre rosa.les, plenos de rosas blancas".
Sen embargo, cando X. Alonso Montero, no seu estudio introductorio á segunda edición de 'Vagalumes', fala da "música da paisaxe feminina" no poeta estradense e de que incluso "o universo da muller e do amor compromete u seriamente a súa vocación", só pode dicir isto á vista dalgúns, polo menos, dos poemas tal como apareceron con anterioridade a seren publicados en 'Vagalumes' ou tendo en contra outros poemas que nin siquera foron recollidos en 'Vagalumes'. Porque as dedicatorias, por exemplo, que se atopan en 'Vagalumes' son fundamentalmente masculinas: familiares máis ou menos próximos, amigos (como Pego Castro), emigrados galegas en xeral ou, ~ntre os poetas, R.
. Cabanillas. E verd.ade que 'Vagalumes' ten no· seu COIIJezo a coñecida adicatoria: "As somas ben amadas de Emiliña e Dora -f5mtes da miña inspiración". E, sen dúbida, a "sombra" das xoves e femininas mortes da súa irmá Emilia e da súa curmá Dorinda Vázquez a que fai xurdir o fondo sentimento desacougante .de non poucos poemas de ' Vagalumes'. Pero é este un sentimento que fai referencia a unha ausencia irreparable e dolorosa, tal como se amosa por exemplo no poema Ofrenda d'amor, dedicado a 'Doriña' (única dedica-
RADIO ESTRADA 107.7 Líder de audiencia na nos a comarca .... .
8 de cada 1 O estradenses escoitan RADIO ESTRADA ... ¿E VOSTEDE .. ?
/ 21
XOSÉ MANUEL CABADA VÁZQUEZ '
toria feminina de 'Vagalumes'). Pero, se se deixa á parte esta
lembranza sentimental da para sempre desaparecida 'Doriña', non aparecen en Vagalumes outros poemas con dedicatorias fernininas . Si podería pensarse que a longa adicatoria impersoal ("A ti, que fuches ... ) do poema As miñas canas oculta un personaxe feminino. E isto é así en realidade. Pero nin da adicatoria nin do texto mesmo <leste poema, tal como aparece en 'Vagalumes', se pode deducir iso con seguridade. O poeta, que para entón recibira xa a orde eclesial de diácono, non esqueceu, en efecto, suprimir en 'Vagalumes' os ruáis de vinte, belos e románticos, versos finais <leste poema que, editados seis anos antes en Vida Gallega, están ceibes naturalmente de calquera sombra de ambi.güidade respecto da feminidade da dedicatoria, ó soaren os primeiros versos do 'Envío' final (ausente en 'Vagalumes') <leste xeito: "a ti, ouh nena dos olios verdes, / dos olios glaucos, dos olios meigos ( .. )".
Efectivamente, Cabada Vázquez restrinxiu en Vagalumes, tanto no contido (parcial ou to-
tal) de diversos poemas como nas dedicatorias, a feminidade presente en previas edicións en revistas ou xomais. Existen -naturalmente dedicatorias masculinas en poemas (non recollidos en 'Vagalumes') -como na Fata galega (a Santiago Fernández), O meigallo ( a Pelayo Bergueiro), Gratitude (a José Daviña Trasmonde)- ou nalgún conto en prosa como A bolaíña (dedicado a Augusto Gamallo Sima!). Pero, nun xove e sensible poeta como o era Cabada Vázquez a vivencia da ferninidade tiña que ter necesariamente o seu eco nas dedicatorias e no contido dos moi variados poemas que foi espallando en revistas e xornais como 'El Emi_grado', 'Céltiga', etc ...
O lector que gusta da poesía de Cabada V ázquez e só coñee ce 'Vagalumes' ofrézolle a continuación algúns datos verbo disto. E tamén é posible, de paso, que a algunha 'nena' (xa grandiña, claro) estradense ou non, lle latexe romanticamente o corazón ó se sentir aludida nalgunha das dedicatorias.
Continúa no próximo número
/
22/
O entorno parroquial do C,olexio Público de Oca goza dunha gran tradición futbolística que arranca do ano 1928 no
que, a pico e pá e coa colabo- , ración veciñal, se constrúe o
campo de 'O MARQU/lVO ' no que xogaba o 'PLUS ULTRA' (denominación moi pomposa e ·aviadora) formado por mozos
de Loimil e Oca. Posteriormente, pequenas petirras de
grupo levan á ruptura e os de Oca de Abaixo constrúen o
campo de 'CHANCELAS' en Oca.
MANUEL OTERO ESPIÑO
C.F. AGRUPACION ESTUDIANTIL
Es···c···· · - ~-,; .. · . ~
sta infraestructura parroquial de campos de fútbol, de aceptables di-
m.ensións e irregular superficie, nos que celebran partidos sen unha periodicidade definida, vese completada moito despois coa construcción do campo de 'Santa Paterna' en Amois, de reducidas dimensións pero que disfruta do prestixio de ser ¿o primeiro ? campo de Galicia onde se xogou un partido nocturno.
Os da Brea, aupados pola febre do wolframio, o Lemato, Quireza, etc. deixaron pegada nestes campos . A bicicleta , a 'Comodidade de Penaporrín ', a vella 'Dilixencia'de Félix e o de San Femando, un pouco a pé e outro pouco andando, levaban ós xogadores; convenientemente reforzados, e por obriga, a devolve-las visitas futboleiras. De rifas, petirras, amoríos, anécdotas elevadas á categoría de épicas .. , contan os vellos do lugar ata fartar.
Esta tradici'ón e a superación do espírito tribal-parroquial fai que no ano 1981 o C.F. AGRUPACIÓN ESTUDIANTIL, como
AD
equipo inscrito na Federación Galega de Fútbol, bote a anda-lo camiño percorrido ata hoxe; abarcando o mapa escolar do Colexio Público que compre11de as parroquias de Arnois, Castro, Loimil, Oca, Orazo e Riobó e das que extrae a súa base social.
Na súa concepción e nacemento xoga un papel determinante a Din;:ctiva da Asoc~ación de País de Alumnos constituída, entre outros, por: Orestes Gómez, Miguel Louzao, M¡muel Souto, Carlos do Seco, Antonio Gómez ... que, xunto a colaboradores como Xosé Manuel Pereiro, toman a decisión de constituír un equipo de fútbol coa finalidade de facilita-la práctica deportiva ós alumnos e exalumnos do Colexio Público de Oca.
A primeira directiva, presidida por Xosé Manuel Porto, enfronta o problema da falla de campo propio que obriga a participar na primeira tempada utilizando os campos de P.onte Ulla e
'O Coto' de Santa Cruz. Esta falla de infraestructuras, fai que en · 1982, despois de barallar diversas posibilidades -campo das Ne-
'IDaheirós 'IDerra, febreiro de 1999
ves en Amois, ampliación do vello Chancelas ... - se poña en marcha a adecuación do novo campo de Lo imi l que se denominará 'OS CASARES' polo topónimo do lugar no que se ubica, adaptando as masas comúns polas que teimosamente traballara Manuel Souto Pares e construíndo.as instalac i.óns mínimas pa,ra a súa aprobación pola Federación Galega de Fútbol.
Consolidadas as bases polas que se rexerá no futuro o Club, na tempada 1983-84 inscribe os equipos de categorías inferiores (alevíns, infantís e xuvenís) que lle dan unha maior proxección social e as maiores satisfaccións deportivas ós directivos e afeccionados -varios campionatos e subcampionatos de grupo e zonaasí como un equipo de veteranos que acollera a tódolos exfutbolistas dos arredores.
Motivacións diversas e non moi xustificadas, fixeron que se deixara de lado o fútbol base -semente e raíz do seu nacemento- e se optara pola práctica, acomodaticia, da fichaxe de xogadores foráneos, xa feitos e· rodados por outros clubes pero con actitude anduriña de ida e volta que imposibilitou a contrucción e consolidación dun equipo base estable e competitivo.
Da andaina do Club polas distintas competicións , quizais as tempadas máis recordadas sexan as de 1983-84 e 1984-85 nas que, xunto ós exitos de alevíns e infantís, acada un meritorio subcainpionato de xuvenís, por debaixo do Lalín que preparaba o actual adestrador do Oviedo Fernando Vázquez, así como as semifinais de copa e posteriormente o primeiro ascenso a segunda rexional nas que permanece de xeito alterno baixo as presidencias de Pepe Couto e Antonio Payno.
As formacións clásicas desas tempadas , con variacións, estaban formadas por:
Cherna, Suso, Rosende, Jaime, Juan, García, Manolo, López, Fernando, Freitas, Lino, Moncho, Javier, Piri e Aguiar nos xuvenís e por Joselito, Suárez, Tito, Freí, Ríchard, Espiño, Ramiro, Pepiño, Castro e Evaris-
to nos afeccionados. Ó longo da súa historia suce
déronse cinco presidentes: Xosé .Manuel Porto , Pepe Couto 'O Caminero', Antonio Payno, José A. Couto -que lle dou carácter viaxeiro e turístico ó club, levándoo a Venezuela e Cádiz- e Manuel Brey Couto, que xunto a un fato inumerable de colaboradores conformaron as súas xuntas directivas que xestionaron con ruáis ou menos acertos e éxitos os destinos do club e que cun efecto randoira, altemou tempadas en segunda e terceira rexional, na que parece estar abocado a non dar saído nas últimas disputadas.
A actual directiva, formada por Manuel Brei Couto como Presidente, xunto a Xo.sé Luis Payno Torres, Manuel Couto Pe--. reiras, Alfonso Villaverde, Xosé Manuel Souto Fariñas, Ramón Valladres Mato e Miguel Riveiro, conseguidos os obxectivos de axeitar cun mínimo de condicións as instalacións en vestiarios e terreo de xogo, asume o retos de: -Continuar coas mellaras nas instalacións. -Anima-la captación de socios e asistencia ós encontros. -Consolida-la plantilla actual, recuperando xogadores da súa área de influencia e espallados por outros equipos dos arredores. -Retomar, con carácter imperativo, as categorías inferiores. Neste senso, na presente tempada 1998-99, participa na categoría de xuvenís, cun equipo de indudable e contrastada calidade, con xogadores da zona e cims resultados altamente satisfactorios. -Levar o equipo ás cotas máís elevadas, dentro das limitacións que son parellas a este tipo de organi:t,acións.
Os Gulías, Fistro, Rubén, Juse, Albela, J.Barcala, L.Barcala, Tito Nebra, M.Parcero, J.M.Parcero, Paino, Collazo, Martln, Antonio, Orosa, Javier, José e Basanta, adestrados por Chucho agardan poñe-las bases dun futuro ruáis competitivo e espectacular para a Agrupación Estudiantil.
Que así sexa.
NI·s· ' .- - l . - -~~ .- ,. «·~= ,
T6dolos sábados e dominoos deste ano,. ag,ds no mes de aoosto DELEGACIÓN DE DEPORTES DO CONCELLO DA ESTRADA
'Cl!aheirñs 'Cl!errn, febreiro de 1999
X an. ·. é . un rapaz com. ,o tantos, deses que rondan os dezaseis, os anos que
adolecen. Aínda non sabe moi ben que vai ser da súa vida, só sabe que non lle gusta demasia· do estudiar e que vai tirando co· mo pode entre os aprobados raspados e algunha outra nota que utiliza para tranquilizar ós seus pais. A súa nai está moi preocupada por el, é o pequeno e as causas están moi difíciles. Ela non entende o que lle está a pa· sar,· a súa infancia desapareceu de súpeto a agora teño diante a un descoñoecido do que apenas sei nada e que xa non podo cantrolar como antes.
FRANCISCO REYES CORA PSICÓLOGO PARA O PROGRAMA DE PREVENCIÓN DE
DROGODEPENDENCIAS DA ESTRADA
O certo é que está moi preocupada e ultirnamente sente que a pastilla que toma
para durmir pola noite xa non o fai tan ben coma antes) e, a da mañá para despertares non a es-
. pabila como soía facer. Alguén lle comentou que tiña que deixalas por iso de que crean dependencia, pero sempre que o intenta coincide que non é o día axeitado. ·
O pai de Xan tampouco entende o que lle pasa ó seu filio. Cando el era mozo, as causas eran distintas, non como agora que os rapaces Jan o que /les da a gana porque teñen de todo. Cada vez que intenta dicirlle algo dos estudios e do futuro as causas acaban mal. O certo é que sexa o tema que sexa, as causas acaban mal. Ademais sospeita que Xan está tonteando co tema dos pitillos porque lle cheira moito a fume a súa roupa, e xa está farto de dicirlle que se o colle fumando que o bota de casa, que llo di el, que sabe do que fala porque fuma cáseque dous paquetes ó día e ten moi presente o medo que lle mete o médico no corpo xusto onde ten o corazón. Xan, vaime buscar un cartón de tabaco. O certo e que intentou deixar de funar unhas poucas veces, pero sempre que o intentou coincidiu que non era a época axeitada. Un amigo coméntalle que o que lle pasa e que é adicto ó tabaco pero el ponse coma o demo; ¡Nin de coña, que o poido deíxar canso queira, que os adictos son eses empotrados e chutados que saen -nos xornais porque cometeron un delicto e que ademáis son un problema social, un problema do cara/lo!. Cando calma un pouco coméntalle ó seu amigo que a cocaína, a heroína, os porros e todas esas trapalladas son as que crean dependencia, ás drogas, ós drogadictos, esas cousas, xa sabes .. . póñame outra copa de coñá.
Deixamos coa copa e o pitillo ó pai e recollemos a Xan do primeiro parágrafo. Xan bebe. Bebe os sábados pola tardiña cos amigos. A Xan non lle gusta demasiado beber, beber nin fumar. Pero os colegas fano, facíano incluso antes de que os coñecese . Así, el tamén se apunta ó carro. ¿Por que non.? Somos indestructibles, somos os reis do mundo, somos o Titanic... non, non era o 1ítanic ... era outro. Bueno, sexa o que sexa, é a nosa vida. l) Os meus colegas son unha pasada. 2) Os meus colegas beben. 3) Eu bebo. 4) Eu son unha pasada. Un dos colegas, vai mercar as litronas ó súper e aínda que o miran con-certo aire de susceptibilidade sae victorioso. Nin sequera sabe que ninguén lle podería vender alcohol ata os dezaoito anos, pero aínda que o soubese, daríalle o mesmo. ¿ Quen me vai dicir algo?. Todos Jan igual. Outro consegue o tabaco. A mesma historia. É fácil. Unha vez acabou en urxencias porque se pasou da raia. Unha resaca criminal. Sentoume algo mal papá, algo que tomei. Unha bronca e outro intento fallido de conversa. ¿De conversa?.
Os colegas de Xan sonche moi enrollados. Unha vez rematan ·o pícnic etílico comezan a rota experimental polos bares. Experimental de mésturas explosivas e sabores relegados ó coloque rápido e barato. Algunha vez lle ofreceron un pouco de coca para facer unhas raias, pero era demasiad0. O sinal de prohibido adiantar estaba ainda demasiado presente. Outras veces unhas pastis <lesas que din que son o éxtase para poñerse a cen, a mil, bailando unha música trance ou algo así; máis asequibles, un par de veces, por iso de probar. Isto· non é nada ... son pastillas .. para ter un bo rollo coa xente .. para durmir.. para despertares ... nada de cousas chungas. Os colegas de Xan pensan que a mar-
LA Mu,N_I_C,, ·1,·p·· f•L· . ¡- · . . ···/ ; 'l~ .• ' · . . .•. ... ·h .... ·.·
/23
CAMIÑA POLA ESTRADA DA SAÚDE ...
cha é algo así como unha solu· ción final ós seus problemas, un camiño por unha estrada sen límite de velocidade. Non fan moito máis. De feito pensan que ninguén lles pode ofrecer outra alternativa mellar. Está todo parado.
Empezo a crer que Xan é un reflexo de calquera xove que sobrevive a súa propia adolescen· cia entre a incertidume e a búsqueda da súa propia identidade. Pero non, non podo caer nese estereotipo. Hai moitos Xanes e Xanas que non se ven no mesmo espello, que van de marcha e controlan, que o pasan ben sen necesidade de nada. É certo. Ten un amigo, un tipo curioso que senta a un par de letras de de distancia que non ocupa as súas tardes libres enganchado a tele ou por aí comendo o tempo e as ganas de estudiar. Un tipo que lle gusta facer causas interesantes e o consegue. As súas notas están axeitadas ó seu esforzo e está satisfeito de como lle vai. Incluso pensa que os seus profe~ores se preocupen por e l, percibe que lles tmporta. Moito do que sabe sobre as drogas e da saúde sábeo porque o traballaron en clase, falando, discutindo ... esas causas tan complicadas. Este tipo ten uns pais como o resto dos pais, coas súas causas. Ningún pai ou nai naceron aprendidos nese complicado arte que é educar. Estes pais sonche ben amañados. Á parte de estates preocupados polo seu filio, fan algo para que a súa preocupación sexa menor. Fan causas. Fan causas como participar activamente na súa comunidade nalgo tan raro como é
unha asociación de pais e nais; incluso ás veces organizan algo inédito que é unha escala para eles ¡ Unha escota! Ou chaman a alguén para que lles fale de causas que lles interesan. Tamén coñecen ós profesores e profesoras
' do fillos van por alí de cando en vez a ver que pasa. Por certo, e isto si que non o podedes crer, falan co seu fillo ¿Como? Aprenderon a meterse un pouco no mundo do rapaz, as causas que lle gusta facer, as pelis que lle gusta ver, as súas afeccións ... e incluso fan algunha cousa xuntos. Haberá que preguntar/les como o Jan. Vaia. Sonche ben modernos ... ¿modernos?
Si, xa sei que estou caendo noutro estereotipo, e que hai moitas realidades, moitos aspectos a ter en conta, moitas historias. Pero sexa cal sexa a historia que nós ternos, é preciso quizais preguntarse se estamos facendo todo o posible por conseguir do noso o mellar lugar para nós, un lugar onde nos guste cada vez máis vivir. Se non é así, quizais sexa o momento de facer algo diferente, ou polo menos, de facer algo por pequeno que sexa que nos achegue a iso que nos gustaría que fose. ¿Que poido facer eu?. O rapaz este, o tipo do que estamos talando ere que é posible mellora-las causas. Pensa que é posible que a comunidade onde vive sexa máis activa, máis ... como diría el.... máis viva. Eu, modestamente, tamén o penso, e el.. e ela ... e eles .. e precisamos máis pois ternos moito sitio no noso camiño pola estrada, unha Estrada que nós queremos, un camiño pola Estrada da ...
· T6$lolos sábados des te ano, agds no mes de agosto DELEGACION DE DEPORTES DO CONCELLO DA ESTRADA
24/ W:aheir.ós W:erra, febreiro de 1999
Viaxe a Arxentina ... Unha delegación estradense viaxará a finais de febreiro ata Bos Aires. Na viaxe estará tamén a Banda
de Música Municipal da Estrada, que editou unha cinta chamada 'Troulada en Bos Aires' VALENTIN GARCIA
vindeiro mércores 24 de febreiro, partirá unha "embaixada cul
tural", que lle devolva ós nosos vecinos de Bos Aires a visita que membros do "Centro Cultural del Partido de A Estrada" (Enderezo: México 2849151- 1223 CAPITAL -Argentina) a visita feíta o pasado verán.
Nesta viaxe, organizada pola Deputación de Pontevedra, xunto cos concellos da Estrada, Ribadumia, Valga, Padrón, e Cambados, ademais de representantes da nosa Corporación Municipal, viaxarán numerosos estradenses que aproveitando os bos prezos ofrecidos pola axencia de via-
xes, voarán á capital visitar familiares e coñecer mundo.
Banda de Música
Quen non podía faltar, era a embaixadora da Estrada nas comunidades americanas. /
É dicir, a nosa ben querida Banda de Música Municipal da Estrada, que por terceira vez visita aquelas terras, e de seguro que fará unha vez máis as delicias dos nosos emigrantes e os seus descendentes, facendo agramar vellas Iembranzas e o ánimo nos corazóns a través da música galega que sempre a caracterizou. Por certo, a Banda editou unha cinta a tal efecto, que se pode mercar na Estrada, e que
levarán tamén a Boas Aires. A redacción de Tabeirós
Terra quere aproveita-la ocasión para saudar a tódolos galegos e galegas que alá reciben periodicamente a nosa revista que por medio desta viaxe vai
chegar a tnoitos máis. A nosa admiración pola súa
actividades ó grupo de baile, a Axouxeres, grupo de acompañamento, ó seu presidente o Sr. Ignacio Turnes e todo o equipo directivo.
Top Related