berri

ak la

bur

Berriaklabur

SUHILTZAILE,MEATZARI,SOLDADU ETA

BESTELAKO

LANGILEEI

tenperaturaaltuakdenboraluzeagoanjasatenlagun diezaiekeen jantzi berezia asmatudute Australian. Gaur egun erabiltzendirenak hermetikoak dira eta, horregatik,izerdiaren bidez beroa kanporatzeaeragozten dute. Jantzi berri hauek,ostera, hozte-sistema dute. Lehenengo, lurrunez beteriko zulobatzuen bidez gorputzeko beroaxurgatzen dute. Ondoren, bero--trukagailu berezi baten bidez, jasotakobero hori atmosferara kanporatzen dute.Sistema horrekin, beraz, jantzihermetikoekin baino denbora gehiagoiraun daiteke beroaren beroaz indargabe geratu aurretik.

Jantzifreskagarriak

BADIRUDI AURRERANTZEAN ARTOA EREINOSTEAN laino ilunen zain gora begirageratu beharrean, euria ekarriko dutenhodeiak ere erein ahal izango ditugula.Horixe da, hain zuzen ere, Mexikokoiparraldean lau urteko lehorteari aurreegiteko martxan jarri zutenproiektuaren emaitza. Baina, nola lordaitezke hodei-haziak? Bada, oso erraz:suzirien bidez, hodeietara sodio,magnesio eta kaltzio kloruroz osaturikoke gazia jaurtita. Partikulatxo horiekinguruko lurrunaren kondentsazioa

eragiten dute eta, hartara, azkarragoeratzen dira euri gisa eroriko direnur-tanta astunak. Proiektukotaldekideek lortutako emaitzenarabera, ereindako hodeienprezipitazioak hodei naturalenenakbaino gehiago irauten du, prezipitazio--eremua zabalagoa da eta, gainera,euri gehiago erortzen da lurrera.Hala ere, zientzialariek oraindikez dute argitu nola gertatzen denereite-prozesua hodeien barnean.

TE

KN

OL

OG

IA

M E T E O R O L O G I A

ING

UR

UG

IRO

A

Ortura noa, hodeiak ereitera

2

BRASILGO AMAZONAS ESTATUAN40.000 milioi erabiliko dira,aurrerapenaren izenean, autobideeta trenbideak eraiki, proiektuhidroelektrikoak burutu etapopulazioaren hazkundeabultzatzeko. Erronka gogorra,inondik ere, lurreko birikanagusietako bat den honentzat.NASAk diruz lagundutakoikerketa baten arabera, proiektuerraldoi horrek hurrengo 20urteetan paisaiaren gaineanizango duen eragina ez da, ez,txikia izango. 60ko hamarkadatikhona, indigenak ez direnbiztanleen populazioa hamaraldiz biderkatu da, eta 2 milioiizatetik 20 milioi izatera igarodira. Bestalde, lehen oihanainguratu besterik egiten ez zutenerrepideak, berriz, oihanarenbihotzeraino heltzen dira gauregun. Gainera, aipaturiko 40.000milioiak hurrengo zazpi urteetan

inbertituko denaren aurrekontuabesterik ez dira. Zientzialariekdiotenez, gertatuko denarenaurreikuspen-eredu bi daude:bata baikorra eta bestea ezkorra.Azken horren arabera, 2020.urtearen inguruan oihanbirjinaren % 5a baino ez dageratuko, eta horren % 42aguztiz soilduta edo oso andeatutaegongo da.

Amazonas oihanarenhondamena zenbakitan

EL H U YA R. 2001 MA RT X OA

ART

XIBO

KOA

ART

XIBO

KOA

ART

XIBO

KOA

DARWINEK, HAUTESPEN NATURALARENTEORIA PROPOSATU ZUENEAN, ez zuenbere teoria baiezta zezakeen frogaerrealik aurkeztu, eta froga horiekgeroago aurkitu izan dira. BerrikiKaliforniako Unibertsitateko biologo--talde batek plazaraturiko emaitzenarabera, baliteke Erdialdeko Asiakobaso epeletan bizi den Phylloscopustrochiloides espezieko txoriak teoriahorren ebidentzia berri bat ematea.Izan ere, txori txiki abeslari horiadituek “eraztun-espeziea” deritzotenespeziekoa baita. Baina zer esan nahidu horrek? Bada, organismo-taldebakarrean orotariko bariazio-mailakaurki daitezkeela, auzoko populazioenartean desberdintasun txikiak zeinhandiak egon daitezkeela. Txori horiTibet inguratzen duen lurralde osoanaurki daiteke eta, ikertzaileen arabera,eraztuna leku bakar batean eteten da,Erdialdeko Siberian; bertan,

genetikoki inongoharremanik ez dutenbi txori-mota bizi diraelkarrekin. Populazio--eraztunarenmuturretan, beraz,elkarrekin harremanikez duten bi formadaude. Txori horiek ezdira gai bata bestearen kantuaezagutzeko eta gaitasun hori, hainzuzen ere, oso garrantzitsua dabikotearen hautespenerako. Esandaiteke, beraz, espezie desberdinakizango balira legez jokatzen dutela.Hortaz, emaitza horiek Darwinenusteak baieztatzen dituzte. Hots,eboluzioan gertatzen diren aldaketatxikiek espezie bereko animaliakberen artean ez ugaltzera bultzaditzaketela, hau da, espezieen arteanugalketa-isolamenduak sortzendituzten aldaketak eragin ditzaketela.

EGINDAKO AZKEN IKERKETEN ARABERA, badirudiMendebaldeko Antartikako izotz-geruzak ustezena baino astiroago egin duela atzera eta,beraz, geruzaren urtzeak ez diola horrenbesteeragiten itsasoko uraren mailari. Gainera,baliteke izotza orain dela oso urte gutxi (8.000inguru) hasi izana urtzen, hau da, azkenekoizotz-aroa bukatu eta urte askora. Orain artekokalkuluen arabera, izotz-geruzaren urtzearenondorioz, itsasoko ura urtero milimetro batigotzen zen. Ikerketa berri honekin, ordea,zalantzan jarri da datu hori. Egun, izotz-geruzabatez beste 2.000 metro lodi da, Mexikokbesteko azalera du eta, guztiz urtuz gero,itsasoko uraren maila 5 metro igoko litzateke.

Darwin-en gogoko txoria

EB

OL

UZ

IOA

berri

ak la

bur

Berriaklabur

Eskizofrenia tratatzea ez da erraza. Hala ere,hasierako faseetan detektatu eta tratamenduegokia jarraituz gero, gaixotasunarenendekatze-prozesua moteltzea lor daiteke.Israelgo ikertzaile-talde batek plazaratuduenez, D3 (dopaminaren errezeptorea)markatzaile genetikoa eskizofreniarenseinale-gisa erabil daiteke. Hori horrelabalitz, odolaren azterketa bat nahikoa izangolitzateke eskizofrenia diagnostikatzeko. Izan ere, ikerketan aurkitu dutenez,eskizofrenikoen artean D3ren maila handiagoabaita. Ikerketa honen emaitza osogarrantzitsua izan daiteke, batez ere kontuanhartuta munduko biztanleen ehuneko batagaixotasun honek jota dagoela.

Eskizofreniarenmarkatzaile genetikoarenatzetik

3EL H U YA R. 163. Z K .

M E D I K U N T Z A

Antartikako izotza urtzen ari da,baina ez horrenbeste

ART

XIBO

KOA

ART

XIBO

KOA

ING

UR

UG

IRO

A

E. C

ART

ON

zientzia eta teknikaastero telebistan Elhuyarren eskutik

zientziaeta teknikarendibulgazio-magazina

Azken ikerketa eta aurkikuntza zientifikoak

Puri-purian dauden zientzi gaiei buruzkoerreportajeak

Elkarrizketak

Adituen iritziak

Berri laburrak…

igandero

ETB 2n12:30ean

Teknopolis

igandero

ETB 1en20:00etan

TE

KN

OL

OG

IA

USTEZ INOIZ ASMATU DEN ROBOTIKTXIKIENA txanpon edo botoi batengainean jar daiteke etaeskumuturreko erlojuetarakoerabiltzen diren pila horietako hirubaino ez ditu behar beldar-gurpilakmugiarazten dituzten bi motorrakelikatzeko. Sandia laborateginazionaleko zentro militarrean sortudute eta, asmatzaileek diotenez,robot handiagoek egin ezin

ditzaketen lanak egiteko erabildaiteke, hala nola minak aurkitu etadesaktibatzeko edota arma kimikoeta biologikoak detektatzeko. Bainabestelako helburuetarako ere erabilliteke; gas-ihes arriskutsuakdetektatzeko, adibidez, edohondakinen artean gizakienmugimenduak detektatzeko.Oraindik tenperatura-sentsorea eta8 K-ko ROM mikroprozesadoreabaino ez baditu ere, aurrerantzeankamera txiki bat, mikrofonoa,komunikazio-sistema eta, beharbada,mikrosentsore kimikoa ezarri nahidizkiote.

Robot txikietantxikiena

EUROPAKO BATZORDEAK pixkanakauretatik ezabatu beharreko 32substantziaren zerrenda proposatudu. Proposamen horrekin,batzordeak lortu nahi duena daerreka, laku eta itsasoko uraksubstantzia arriskutsuetatik babestu

eta zenbait produktu arriskutsuapurka ezabatzea. Substantzia horiekguztiak 2003. urtea baino lehenaztertuko dira eta, ondoren,ingurune urtarretik ezabatzekoneurriak hartuko dira. Zerrendarenarabera, substantzia horietatik

11 arriskutsuak dira etaezabatuak izateko lehentasunadute (beruna, zenbait produktufitosanitario, etab.) eta beste 11kaztertuak izateko lehentasunadute. Aldiz, oraindik ez dafrogarik aurkitu gainerako10 substantziak toxikoak,iraunkorrak ala biometagarriakote diren zehazteko.

ING

UR

UG

IRO

A

berri

ak la

bur

Berriaklabur

5EL H U YA R. 163. Z K .

BELFASTEKO PSIKOLOGO-TALDEBATEK dislexikoei berenkoordinazioa hobetzen lagundukodien hainbat mugimendu etaariketa proposatu ditu. Horretarako,umekiek amaren sabelean egitendituzten mugimenduak aztertudituzte. Antza denez, sabeleandagoenean umekiak hainbaterreflexu primario izaten ditu,eta erreflexu horiek gorputzagaratzen laguntzen diote. Jaioondoren, aldiz, haurra zuzenjartzen hasten da etaerreflexu sekundarioakagertzen dira. Proiektukopsikologoen ustez, haurdislexikoek oraindik ere

erreflexu primario sendoak izatendituzte, eta horiek dira, hain zuzenere, zenbait ekintza normaltasunezegitea oztopatzen dietenak.Proposaturiko mugimenduekin,beraz, erreflexu primarioak aldebatera utzi eta koordinazioahobetzea espero dute.

ME

DIK

UN

TZ

A

Europako Batzordeaurak garbitzeko ekinean

Dislexikoen koordinazioahobetzeko ariketak

ART

XIBO

KOA

T E K N O L O G I APCrakohaizagailumikroskopikoisilak

M.

ESTO

NBA

ORDENAGAILUARENHAIZAGAILUAREN ZARATAK

ez dizula behar bezala lanegiten uzten?Akabo komeriak!Aurrerantzean, besteaitzakiaren bat bilatubeharko duzu ipurdiajarlekura itsatsita ez izateko.Izan ere, gaur egunerabiltzen diren haizagailuzaratatsuen ordez, hainbathaizagailu mikroskopikoerabiliko omen diraetorkizunean.

Haizagailu berri horiekbenetan txikiak dira, orratzbaten buruan eustekomodukoak. Prozesadorearenazalean bertan kokatukodira eta ordenagailuarentxipak zaratarik atera gabehoztuko dituzte.

ART

XIBO

KOA

berri

ak la

bur

Berriaklabur

OPORRETAN KANARIETAKO GOMERAIRLARA JOAN eta bigarren egunerakoeguzkia hartzeaz asper-asper egindazaudela ohartzen bazara, honahemen denbora-pasa polit bat: GranRey deritzon bailaran 60zentimetroko musker erraldoiabilatzen saia zaitez. Baina ez pentsa,gero, lan erraza jarri dizugunik. Izanere, irla horretan baino bizi ez dennarrastia desagertzeko arriskuanbaitago, eta dagoeneko 20 bat alebaino ez dira geratzen, horietatik seigatibu. Horregatik, hiru milioidolarreko aurrekontua duenproiektua jarriko dute martxan.

Proiektuaren helburu nagusia gatibudauden muskerren ugalketabultzatzea da. Horretaz gain,mehatxu-faktoreak kontrolatu etaespezieak irlan duen banaketa zeinden jakin nahi da.

MED

IKU

NTZ

A

Gomerako musker erraldoiarenatzetik

6 EL H U YA R. 2001 MA RT X OA

ITSASOKO HAIZE-PARKETXIKIETAN OINARRITUTA

egindako ingurugiro--inpaktuarenazterketetakoondorioak ezin dira,beste barik, haize--parke handiagoakdiseinatzeko erabili.Hori da, hain zuzenere, SuediakoIngurugiroa BabestekoAgentziaren aginduzGotlandiakoUnibertsitateakburuturiko txostenarenondorioa. Txosteneanazaltzen denez, orainarteko azterketaguztiak jadanik

eraikita dauden haize--parke txikietanoinarrituta egin izandira. Gaur egun,ordea, 100 haize--sorgailuko proiektuakere badaude, etaezezaguna da,oraindik, hain parke

handiek ingurugiroanizan dezaketeneragina. Argi dagoena,hala ere, hau da: hainneurri desberdinekoparkeak ezindaitezkeela azterketaberetik abiatutaburutu.

Itsasoko haize-parke erraldoiakauzitan

ZO

OL

OG

IA

ART

XIBO

KOA

PENTSATU AL DUZU INOIZ LANERA EDOIKASTETXERA JOAN AURRETIK ispiluanbegiratu eta, agian, ez duzulazure burua ezagutuko? Orain arteegindako ikerketen arabera,badirudi burmuinareneskuinaldeko hemisferioa delageure buruaren irudiaezagutzearen erantzule, eta oraindela gutxi Israelen egindakoesperimentu batek ere teoriahori baieztatzen du. Esperimentua

burutzeko, epilepsia-arazoengatikburuan ebaketa egin beharzitzaien bost gaixo aukeratuzituzten. Lehenengo alde batekohemisferioa lokarrarazi zitzaien,hiru minutuz, eta ondorenbestekoa. Alde bat lo zeukatela,pertsonaia ezagun baten irudiaerakusten zitzaien ordenagailuan,eta irudi hori, apurka-apurka,gaixoaren aurpegi bilakatzen zen.Ikertzaileek behatu zuten gaixoekezker-hemisferioa lo zeukateneaneskuineko hemisferioa gai zelaberen burua ezagutzeko. Ostera,lo zeukatena eskuinekoa zenean,ezkerrekoak pertsonaiarenargazkia bakarrik ezagutzezakeen.

Nor daispiluko hori?

BON

US

ENER

GY

A/S

ENER

GIA

BER

RIZ

TAG

AR

RIA

K

ART

XIBO

KOA

EUSKO JAURLARITZAKO INDUSTRIA,MERKATARITZA ETA TURISMO SAILAKenergia aurreztea helburu duten 26proiekturi 182 milioiko diru-laguntzaeman die. Guztira, 18 izan diraproiektuak aurkeztu dituztenenpresak. Dirulaguntza, batez beste,inbertsio osoaren % 12,5ekoa da.Onarturiko proiektuen artean,teknologia eraginkorragoakerabiltzea proposatzen dutenak diranagusi, 18 hain zuzen ere. Bestebost proiektuk hondar-beroakaprobetxatzea edo energiagarbiagoak erabiltzea proposatzen

dute. Azkeneko hirurak,ostera, I+G erakustaldiei,erakustaldi- eta hedapen--ekintzei eta energia--eraginkortasunarenhobekuntzari buruzkoikerketei dagozkie. Proiektuhoriekin guztiekin 37.704tona petrolio baliokideaurreztuko direlaaurreikusten da, etaatmosferara 100.000 tonaCO2 gas gutxiago isurikodirela.

MOSKUKOUNIBERTSITATEKO FISIKA--DEPARTAMENTUKOZIENTZIALARIEK lurrikaraklehenago aurresatekobalioko duen sistemaaurkeztu dute.Sistema horrekeguzki-argiaklurraren azaleanislatzean duenpolarizazioa neurtzendu. Izan ere,lurrikararen aurretikefektu baroelektrikoagertatzen da; hau da,lurraren barnekopresioa berrantolatuegiten da, berezikiazaletik hurbil. Horrenondorioz, karga berriak

agertzen diralurrazalean, eta eremugeoelektrikoa aldatuegiten da. Eta, jakinadenez, eremuelektrikoa handitzeanlurraren azaleanislatutako eguzki--argiaren polarizazioaaldatu egiten da.

Polarizazioarenaldaketak detektaditzaketen sentsoreaktxikiak eta merkeakdira, eta jadanikespazioan daudensatelitemeteorologikoetan jardaitezke.

Lurrikara datorrela!

EN

ER

GIA

GE

OL

OG

IA

berri

ak la

bur

Berriaklabur

T E K N O L O G I A

General Motors multinazionalak erregaiaaurrezten duen eta atmosferarakontaminatzaile gutxiago isurtzen duenhainbat ibilgailu aurkeztu zituen IparAmerikako Nazioarteko AutomobilErakusketan. Horien artean, kamioi etaautobusetarako modelo hibrido bat dago.275 zaldiko potentzia du eta bi osagai hauekkonbinatzen ditu: alde batetik,turbokonpresorea eta diesel injekzio zuzena,eta, bestetik, bi motor integratu dituentransmisio aldakorra. Konpainiak emandakodatuen arabera, motor horrek erregaiarenkontsumoa % 60an hobetzen du. Gainera,atmosferara isuritako hidrokarburoa% 90ean gutxitzen du eta oxido nitrosoa% 5ean. Berrikuntza honekin batera,enpresako lehendakariordeak adierazi zuenjadanik hidrogeno-ibilgailuen bigarrenbelaunaldia fabrikatzen ari direla,HydroGen2, eta hirugarren belaunaldiarendiseinua ere martxan dagoela.

General Motors-en ibilgailuekologiko berriak

7EL H U YA R. 163. Z K .

ART

XIBO

KOA

ART

XIBO

KOA

Energia aurrezteko proiektueidiru-laguntzak

2001/01/26

7,6 Richtereskalan

0

700

1000

1300

93

98

102

106

NortekoFerrokarrilla

zientzimagazina

OsasunaIngurugiroaTeknologiaInformatika…

Elhuyarren eskutik

asteazkenero…

…20:10eanEuskadi irratian

gurekin,

zurekin

5. urtea

5.urtea Iberdrolaren babesarekin

Ortuko artoaibilgailuetarakoerregai?

ATMOSFERARA POLUITZAILE GUTXIAGOISURTZEKO, MTBE (metil-t-butileterra) gehigarri sintetikoa eranstenzaio gasolinari. Baina substantziahorrek lur azpiko eta azaleko urakpoluitzen ditu. Horregatik, EstatuBatuetan debekatu egingo dutelaster eta adituek MTBEordezkatuko duen beste zerbaitbilatu beharko dute.

Hala ere, nekazariak zuhur ibili diraeta etanola (alkohol etilikoa)proposatu dute ordezko gisa; hainzuzen ere, artoaren hartziduransortzen den alkohola. Hartara,artoaren uzta negozio bikainabilakatuko litzateke nekazarientzat.Etanola lehenago ere erabili izan daerregaitzat; baina petrolioa bainoaskoz garestiagoa zenez, ez zuenarrakasta handirik lortu (Brasilenbai; bertan, azukre-kanaberatikateratzen dute ibilgailuek erregaitzatdarabilten alkohola). Orain, ordea,emisioen inguruko lege berriekin,une egokia izan daiteke merkatuanbide berria egiteko. Bitartean,badirudi Europan beste haize batekjotzen duela. 2005erako petrolioarenbentzeno-kantitatea % 75 inguruanjaitsi nahi da, kantzerigenoadelakoan, eta, horren ordez, MTBEerabiliko omen da.

ING

UR

UG

IRO

A

ART

XIBO

KOA

LURRAREN BEROTZEARI AURRE EGITEKO,90eko hamarkadan esperimentu bitxibat egin zen. Izan ere, EstatuBatuetako laborategi batekoozeanografoek burdin sulfatokantitate txiki bat isuri zutenitsasora. Laugarren edo bosgarrenegunean, itsasoa berde bilakatu zelaohartu ziren. Zer gertatu zen,bitartean? Bada, itsasoanfitoplanktona sortu zela. Uretanesekirik dauden landaremikroskopikoek atmosferakokarbono dioxidoa xurgatzen dute etagas hori da, jakina denez, berotzeglobalaren erantzule nagusia.Laborategiko zuzendariak esan

zuenez, landareenbiomasa ia 40 aldizhandiagotu zen etalandareen produkzioabospasei aldiz. Bederatziegunen buruan, milakatona fitoplanktonsorrarazi zituzten eta atmosferakokarbono dioxidoa nabarmen jaitsizen. Orain, Energia Sailekozientzialari-talde bat esperimentuhorren nondik norakoak aztertzen arida. Zer gertatzen da xurgatutakokarbonoarekin? Gerta litekekarbonoa itsas hondora jalkitzea,baina baita karbonoa atmosferarabueltatzea ere. Nolanahi ere, ezer

garbirik jakin artean fitoplanktonasorraraztea arriskutsua izandaitekeela diote adituek.Laborategiko zuzendariak, berealdetik, urtebete barru ikerketasakonagoa burutuko dutela esan du.Bere ustez, garrantzitsua da jakiteaea naturak ere antzina bide hauerabiltzen ote zuen lurraren berotzeaerregulatzeko.

ING

UR

UG

IRO

A

berri

ak la

bur

Berriaklabur

9EL H U YA R. 163. Z K .

Fitoplanktona ereinda, lurraberotzea ekidin nahi dute

INGENIARI-TALDE BATEK edozeinnorabidetan biratzeko gai den motoresferiko berri bat asmatu du. Ideia,berez, ez da berria. Orain arte ere erahorretako motorrak erabili izan diraroboten besoak mugitzeko. Bainahonako honek abantaila asko ditu.Lehen sei motor jarri behar zirenlekuan, nahikoa da, orain, horietakohiru jartzea. Gainera, hiru dimentsiotanmugitzeko askatasun handiagoaematen diote besoari. Orain artekoekgizakiaren ukondoaren antzekomugimendua egiten dute; berri hauek,ostera, sorbaldaren mugimenduaimitatzen dute. Bestalde,ordenagailuetako jokoetarako ere erabildaitezke, ordenagailuak berak saguaeta bestelako interakzio-sistemakkontrola ditzan. Iman, elektroiman etagainerako osagaiez gain, motor esferikoberriak ordenagailu-sistema konplexubaten laguntza behar du.

Motor esferikoaroboten besoetarako

OHEKIDEAREN ZURRUNGAK JASANBEHARRA BAINO AMESGAIZTO

TXARRAGORIK BA OTE? Hotsgogaikarri hori gutxitzeko,Yaleko mediku-talde batsomnoplastia deritzon teknologiaerabiltzen ari da. Zurrunga,nagusiki, ahosabai bigunean etaaho-gingilean sobera dagoenehunaren bibrazioak eragiten du.Ehun horiek gutxitu eta

teinkatzeko, maiztasun baxukoirrati-uhinetan oinarrituriko teknikaerabiltzen da. Somnoplastiaburutzeko 10 minutu bainogutxiago behar dira, etasendagilearen kontsultan bertanegin daiteke, anestesialokalarekin. Gainera, apneabuxatzailearen sindromeari aurreegiteko ere erabil daiteke.Horretarako, goiko airebidekoehunak gutxitzen dira, mihiarenoinarrikoak barne, azken horiekbaitira buxaketaren eragileak.Ebaketarik behar ez duen etaminik ematen ez duen teknikaberri honekin, beraz, ez dagoaldamenekoa izorratzen jarraitzekoarrazoirik.

Ondo lo egin, laztana

ME

DIK

UN

TZ

A

T E K N O L O G I A

ART

XIBO

KOA

ART

XIBO

KOA

berri

ak la

bur

Berriaklabur

KALE-BAZTER GUZTIETANIKUSTEN HASI GINENETIK

datorren kontua da:minbizia sortzen al du

telefono mugikorrak?Hainbat ikerketa egin datelefono moderno horiekigortzen dituzten irrati--uhinek gure gorputzeanduten eraginaren inguruan,baina, oraindik bederen, ezdirudi gauza handirikzehaztu dutenik. Oraingohonetan, Alemaniatikdatorkigu notizia.Dirudienez, Essen-ekoikertzaile-talde batektelefonoaren eta begibarneko minbiziaren artekolotura aurkitu omen du.

Ikerketa egiteko begikomintz jakin bateanmelanoma bat zuten 118gaixo aztertu zituzten.Ikertzaileek diotenez, gaixohoriek osasuntsu zeudenbeste 475 lagunek bainomaizago erabili ohi zituztenbai telefono mugikorrak baiirrati-uhinak igortzendituzten beste gailu batzuk.Nolanahi ere, zenbaitzientzialarik emaitza horiekkritikatu dituzte, etaikerketa-teknika akasdunakerabili direla salatu dute.

Beren ustez, ikertutakolagunen erradiazio-mailadeterminatu barikezinezkoa da emaitzaserioak plazaratzea.Gainera, melanoma horioso arraroa da, 100.000biztanletik banaka batzuekbaino ez dute izaten eta,horregatik, jendeak ezduela zertan larritu esandute. Plazaratzen direnikerketa guztiekin larritzenhasi beharko bagenu...jaigenuke!

% 20ko beherapenaElhuyarreko gainerako

produktuetan

Kioskoetan baino% 10 merkeago

Euskal Herriko eta Mundukoinformazio zientifiko eta teknikoazure etxean jasotzeko aukera.

Z I E N T Z I A E TA T E K N I K A

Euskal Herria eta Espainia:6.300 pta. / 248 lib. /37,86 euro

Gainerako herrietan:9.500 pta. / 375 lib. /57,10 euro

2001ekoharpidetza-saria(11 ale)

ElhuyarAsteasuain poligonoa, 14. Txikierdi auzoa. 20170 Usurbil (Gipuzkoa).Tel. 943 36 30 40. Fax-zk. 943 36 31 44.E-mail: elhuyar@elhuyar.com http://www.elhuyar.com

Ni harpidedun,noski. Eta zu,

zergatik ez?Izen-deiturak

Helbidea

Hiria Posta-kodea

Probintzia Jaiotze-urtea

IFZ/ENA zk. Telefonoa

Ikasketak derrigorrezkoak erdi-mailako titulazioa goi-mailako titulazioa

Lanbidea

Ordainketa-era:

VISA-zk. Epe-muga

Sinadura

Banku edo aurrezki-kutxa

Kontu korrontea/libreta(20 digitoak ipini, arren) Entitatea Sukurtsala K.D. Kontu-zenbakia

O S A S U N AA

RTXI

BOKO

AMugikorrak vs minbizia: amaierarik ez duenistorioa

EUROPAKO PARLAMENTUKO INGURUGIROBATZORDEAK atmosferara isurtzendiren gasen inguruko txosten bataurkeztu du. Txostenaren helburunagusia emisio-maila baimenduarekinzorrotzagoak izatea da; horretarako,besteak beste, baimendutakoisurpen-maila gainditzen dutenmotozikleta-modeloak 2003tik aurreragalaraztea proposatzen da. Hala ere,muga zabalagoa izango litzateke hirueta lau gurpileko ibilgailuentzat.2004tik aurrera, ostera, EuropakoBatasuneko herrialdeek ezin izangolukete onartu ezarritako zehaztapenakbetetzen ez dituzten ibilgailuen

matrikulazio, salmenta edosarrerarik. Gainera, txostenak2006an martxan jarrikolitzatekeen bigarren fasegogorrago bat ereaurreikusten du. Fasehorretan, muga estuagoakezartzeaz gain, arauzorrotzenak betetzendituzten ibilgailu berriakdiruz sarituko lirateke, eta150 cm3-tik gorakozilindrada duten ibilgailuekemisio-mailaren diagnosirakosistema izan beharko luketeezinbestean.

Europako Parlamentuak ibilgailuengas-emisioak murriztu nahi ditu

ING

UR

UG

IRO

A

berri

ak la

bur

E B O L U Z I O A

Berriaklabur

Joan den abuztuan bi urte Kansaskoikastetxe publikoetan Darwineneboluzioaren teoria ez irakastea erabakizuten eta gaia programatik kendu eginzuten. Ondorioz, teoria kreazionista soilikazaltzen zuten. Hau da, espezie guztiak bat--batean eta orain dituzten ezaugarriekinsortu zirela; eta sortzailea Jainkoa zelazioten, noski. Orain, ordea, berriz ereikasketa-programan sartu dute gaia, aldekozazpi botorekin eta kontrako hirurekin.Antza, aurreko erabakia ez zen loteslea etaikastetxe gehienetan ez zioten jaramonikegin. Kreazioaren Zientziarako Elkartekoekerabakia "gudu erlijiosoa" dela adierazi duteeta agintean pseudokristauak eta ateoakdaudelako hartu dela gaineratu.

Darwin berriz ereKansasera

I N F O R M AT I K A

Jakina da ordenagailurik ahaltsuenakhelburu militarretarako asmatu etaerabiltzen direla. Oraintsu, ordea,bestelako erabileretarako asmatu denordenagailurik azkarrena aurkeztudute. Terascale Computing System(TCS) bataiatu dute eta segundoko seibilioi operazio egin ditzake. 36 milioidolar kostatu da eta, horretaz gain,urtero 9 milioi dolar erabiliko diramantentze-lan eta operazioetarako.

Ordenagailuen esprinta

11EL H U YA R. 163. Z K .

ORAIN ARTE,HISTORIALARIENTZAT ezzegoen batere argiHomerok bere Odisealiburuan deskribatuzituen animalia-hilketenzehaztasunak egia oteziren. Baina azken 50urteetan Greziakoarkeologia-museobateko sotoan gorderikizan diren animalia--hezurren azterketakalde batera utzi dududa oro. Dirudienez,hezurren itxurakgogora ekartzen ditu,zalantzarik gabe,

Odisearen hirugarrenliburuaren lehenengolerroak. Pasartehorretan, Homerokdeskribatzen du nolahiltzen zituzten zezenbeltzak Antzinaroan,

ondoren hezurrak erreeta jainkoeieskaintzeko.Arkeologoen iritziz,aurkitutako hezurrenezaugarriek argi uztendute sakrifizioa egitekoerreak izan zirela.Hortaz, Homerorenzehaztasunareninguruko zalantzakargitzeaz gain, Brontze--Aroan ere erretakoanimalien sakrifizioakegiten zirela baieztatuahal izan da.

Homeroren Odiseako animalia--hilketak ez ziren asmatuak

AR

KE

OL

OG

IA

ART

XIBO

KOA

ART

XIBO

KOA

P A L E O N T O L O G I A

Orain arte, duela 3,2 milioi urtetik hona,Lurra 2 ºC hoztu dela pentsatu izan dute

zientzialariek. Baina, Afrikako hego--mendebaldeko kostaldean egin den

ikerketa baten arabera, denbora-tarteluze horretan gertatu den hoztea uste

zena baino bost aldiz handiagoa izan da,hau da, 10 ºC-koa. Emaitza horretara

heltzeko, ikertzaile-taldeak Namibiakokostaldeko sedimentuak, hau da, alga

mikroskopikoen fosil molekularrakaztertu ditu. Gainera, azterketarenemaitzekin indartu egin da klima-

-aldaketak hasierako gizakien eboluzioangarrantzi handia izan zuelako ustea. Izan

ere, Lurra bereziki azkar hoztu baitzenorain dela 2 milioi urte; hain zuzen ere,

gizaki modernoaren lehenengo arbasoakagertu ziren garaian.

Eta lurra hoztu egin zen

12 EL H U YA R. 2001 MA RT X OA

berri

ak la

bur

Berriaklabur

BIHARAMUNEKOEGURALDIAREN

IRAGARPENAREKIN

konformatzen ezdiren horientzat berrionak datoz EstatuBatuetatik. Izan ere,zientzialari-taldebatek adieraziduenez, laster gai

izango omen gara fenomenometeorologiko konplexuenak ereiragartzeko. Orain arte, sateliteen etalurreko estazioen bidez lortutakodatuak ordenagailu batean jasotzenziren eta klimak urtean edotaurtaroetan zehar izandakoaldaketaren bilakaera aztertzen zen.

Orain, ordea, datu berberak kalkulu--ahalmen izugarria duen ordenagailubatean sartuta, badirudi klimak epelaburrera izango duen joerairagartzeko gai izango garela.Cray T3E izeneko ordenagailu horrekatmosfera, itsaso eta lurraren artekointerakzioaren ondorioz gertadaitezkeen aldaera guztiak simuladitzake eta, beraz, gai da une batekodatuetatik abiatuta epe laburrekoiragarpenak egiteko. Hala ere,iragarpenak benetan fidagarriak izandaitezen, beharrezkoa daordenagailu ahaltsuagoak asmatzeaeta datuak satelite bidez hartzekosistema hobetzea.

Bihar eguzkia ala euria?

ME

TE

OR

OL

OG

IAM

ED

IKU

NT

ZA

SAINT LOUISEKOIKERTZAILE-TALDE BATENARABERA, soldatzeakParkinsonengaixotasunarenagerpena sorrarazlezake. Ikerketaegiteko, gaixotasunarenohiko seinale klinikoeta neurologikoakdituzten 15 soldatzaileprofesional aztertudituzte, eta, batezbeste, gaixotasunagainerako biztanleekbaino 15 urte lehenagogaratu zutela aurkitudute. Hala ere, taldekoburuak adierazi bezala,emaitza horrek ez duesan nahi soldatzeak

Parkinsonengaixotasuna sortzenduenik. Beren ustez,soldatzaile horiekbestela ere gaixotasunagaratuko lukete, bainasoldaduraren inguruko

zerbaitek sintomaklehenago agertzeaeragin die. Zerbait horizehaztea izango daorain kontua.

Parkinsonak jotako soldatzaileak

ART

XIBO

KOA

ART

XIBO

KOA