Animaliak I

Sailkapena

Ornodunak Bizi-erruleak.

Gorputza ilez beterik.

Txikitan amak titia ematen die.

Normalean lehorrekoak.

Batzuetan uretan (balea) edo airean (saguzarra).

Ornodunak Erruleak.

Bi hanka eta bi hego

Gorputza lumaz estalita.

Hegaz egiten dute.

Batzuek korrika (ostruka).

Beste batzuek igeri egiten (ahatea).

Ornodunak Erruleak.

Lehorreko animaliak dira.

Narras ibiltzen dira

Gorputza ezkataz estalita.

Batzuetan uretan sartu.

Ornodunak Erruleak

Jaio eta lehenengo urteak uretan bizi dira.

Handitzean bai uretan bai lehorrean bizi dira.

Igeri egiten eta saltoka mugitu.

Ornodunak Erruleak

Uretan bizi dira

Hegalak dituzte

Gorputza ezkataz estalita daukate

Ornogabeak Hankak artikulatuak

dituzte.

Oskol zurruna daukate.

Batzuk uretakoak, beste batzuk lehorrekoak.

Lau talde daude: Miriapodoak: ehunzangoak, tximeletak,... Krustazeoak: karramarroa, miserak, otarrainak,... Araknidoak: eskorpioiak, armiarmak,... Intsektuak: 3 hanka pare dituzte: erleak, matxinsaltoak, txindurriak,

eulia …

Ornogabeak

Lau talde daude: Miriapodoak: ehunzangoak, tximeletak,... Krustazeoak: karramarroa, miserak, otarrainak,... Araknidoak: eskorpioiak, armiarmak,... Intsektuak: 3 hanka pare dituzte: erleak, matxinsaltoak, txindurriak,

eulia …

Ornogabeak Moluskuen gorputza biguna da

Espezie batzuetan, oskolduna, hau da maskorrak dituzte.

Horrez gain, moluskuek oin gihartsu bat dute.

Gehienak itsasoan bizi dira eta batzuen batzuk lurrean.

Hiru talde daude: • Gasteropodo gehienek espiral forman biribilkatutako oskola dute:

barraskiloak, bareak, ... • Bibalbioek bi zatiz osatutako oskola dute: txirlak, muskuiluak,... • Zefalopodoek oina garro bihurtua dute eta ez dute oskolik; batzuk barne-

oskola dute: olagarroak, txibiak,...

Ornogabeak Zizareak gorputz luzanga eta

zilindrikoa dute, eraztunetan zatitua.

Barne-organo batzuk errepikatuta dauzkate eraztunetan.

Azalaren bitartez arnasten dute; azala beti hezea edukitzen dute.

Ornogabeak Ekinodermoak itsasoan bakarrik

bizi dira; simetria erradiala (izar edo forma bola) dute.

Gorputza bost zatitan banatua dute eta plaka gogorrez osatutako egitura batekin babestua; egitura hori azalarekin dago estalia.

Aparatu anbulakrala (oin berezi bat) medio mugitzen dira.

Gorputza oskol arantzatsuz estalita daude.

Itsasokoak dira.

(Itsas izarrak eta trikuak)

Ornogabeak Gorputza sinplea poltsa

formakoa

Gardenak dira.

Uretan bizi.

Gorputza biguna, euritako forma. Azpiko partean ahoa dute beso batzuen inguratuta janaria hartzeko.

Azalean sustantzia pozoitsua daukate.

Animaliak II:

Bizi funtzioak

Animaliek dituzten bizi funtzioak:

NUTRIZIO funtzioa

HARREMAN funtzioa

UGALKETA funtzioa

NUTRIZIO-FUNTZIOA

1. Janaria hartzea

2. Arnasa hartzea

3. Hondakinak kanporatzea

NUTRIZIO-FUNTZIOA 1. JANARIAK HARTZEA

Jan

Digeritu

Substantziak lortu

ELIKADURA KONTUTAN HARTUZ:

Belarjaleak

Haragijaleak

Orojaleak

NUTRIZIO-FUNTZIOA 2. ARNASA HARTZEA ETA ELIKAGAIAK ERABILTZEA

Oxigenoa airetik edo uretatik lortu

Gorputz atal guztietara eraman bertan erabiltzeko

Substantziak eta oxigenoa konbinatu

Energia lortu

ARNASA HARTZEKO MODUAK:

Birika arnasketa ( biriken bidez)

Zakatz arnasketa ( zakatzen / brankien bidez)

Lurrazal arnasketa (lurrazalaren bidez)

NUTRIZIO-FUNTZIOA 3. HONDAKINAK KANPORATZEA

Substantzia batzuk gorputzetik kanporatu behar ditugu:

karbono dioxidoa

txiza

izerdia

gorotza

HARREMAN-FUNTZIOA Aldaketak hautemateko eta horien aurrean erantzuteko guztiok baditugu: 1. ZENTZUMEN ORGANOAK:

begiak, ikusmena sudurra edo antenak, usaimena ahoa eta mihia, dastamena belarriak, entzumena azala, ukimena

2. NERBIO SISTEMA: Heltzen zaigun informazioa interpretatzeko eta bizkor erantzuteko.

3. LOKOMOZIO- APARATUA: Gorputza mugitzeko eta eraginkortasunez lekuz aldatzeko.

Apatxak Atzaparrak Hegalak Hegoak

UGALKETA-FUNTZIOA Enbrioia garatzen da kumea sortzeko.

Ugalketa SEXUALA da: arrak ( espermatozoideak )

emeak ( obuluak)

Batzuk hermafroditak dira: animalia berak organo arrak eta emeak ditu.

BI MOTA:

OBIPAROA ( arrautzetatik)

BIBIPAROA ( amaren barruan)

UGALKETA-FUNTZIOA Animalien UGALTZE-PROZESUA:

1. ERNALKETA: espermatozoideak eta obuluak lotu egiten dira. ZIGOTOA- ENBRIOIA Kanpo-ernalketa: emeak obulu asko jartzen ditu eta arrak

espermatozoideak askatzen ditu obuluen gainean.

Barne-ernalketa: Arrak espermatozoideak emearen barruan jartzen ditu.

2. ENBRIOIAREN GARAPENA: OBIPAROA(Arrautzaren barruan. Inkubazioa da)

BIBIPAROA (Amaren barruan. Ernaldia da)

3. KUMEAK JAIOTZEA: EKLOSIOA: Arrautzaren barrutik atera.

ERDITZEA: Amaren sabeletik atera.

Batzuk metamorfosia izaten dute.

Landareak

Landareen atalak SUSTRAIAK:

• Landarea finkatzeko

• Ura eta mineralak xurgatzeko ( izerdi gordina)

ZURTOINA:

• Tente mantentzeko

• Izerdi gordina garraiatzeko

HOSTOAK:

• FOTOSINTESIA egiteko. Landareak interaktiboa:

http://www.lapecera.eu/natura/LANDAREAK/index.html

Landareen bizi-funtzioak

Nutrizio-funtzioa

Harreman-funtzioa

Ugaltze-funtzioa

Nutrizio-funtzioa

1. ELIKAGAIAK FABRIKATU

2. ARNASA HARTU ETA ELIKAGAIAK ERABILI

3. HONDAKINAK KANPORATU

Nutrizio-funtzioa A. ELIKAGAIAK FABRIKATU:

Ura eta mineralak xurgatzen dituzte ( izerdi gordina) Hostoetara eramaten dute. Karbono dioxidoa hartzen dute. Hostoetan FOTOSINTESIA egiten dute

Fotosintesia egiteko, landareek behar dituzte: eguzki- argia karbono dioxidoa izerdi gordina ( ura- mineralak) izerdi gordina izerdi landu bihurtzen landareen atal guztietara eraman

Nutrizio-funtzioa B. ARNASA HARTU ETA ELIKAGAIAK ERABILI:

OXIGENOA hartzen dute.

OXIGENOA eta ELIKAGAIAK konbinatzen dituzte.

ENERGIA lortzen dute.

Beste substantzia batzuk sortzen dituzte garatzeko.

C. HONDAKINAK KANPORATU:

Substantzia batzuk kanporatzen dituzte( fotosintesian OXIGENOA)

Harreman-funtzioa Landareek erantzun egiten dute aldaketa batzuen aurrean:

Zurtoinak argitarantz hazten dira.

Hostoak mugitu egiten dira.

Batzuek hostoak galtzen dituzte ( udazkenean). ERORKORRAK/ IRAUNKORRAK

Sustraiak ur gehiago duten inguruetara mugitzen dira.

Ugaltze-funtzioa SEXUALA da, organo arrek eta emeek parte hartzen

dutelako. Landareek ugaltze organoetan loreak dituzte. Goroldiek, iratzeek... ez dute lorerik. LOREA: Landarearen atal bat da.

ATALAK: 1. UGALTZE ORGANOAK ditu:

ESTAMINEAK: organo ARRAK ( polena, polen garauak, aleak sortu) PISTILOA: organo EMEA ( obulua)

2. KALIZA: SEPALO izeneko HOSTO BERDE eta txikiek osatzen dute. 3. KOROLA: PETALO izeneko hostoek osatzen dute.

Ugaltze-funtzioa

LANDAREEN UGALTZE-PROZESUA:

1. Polinizazioa

2. Hazia eta fruitua eratzea

3. Haziak sakabanatzea eta ernetzea

Ugaltze-prozesua

1. POLINIZAZIOA:

Lore baten estamineen polena beste lore baten pistilora iristen den prozesua da.

HAIZEAK ETA INSEKTUEK egiten dute.

ERNALKETA gertatzen da. ( polena + obulua)

Ugaltze-prozesua 2. HAZIA ETA FRUITUA ERATZEA:

Obulu ernalduak enbrioia garatzen du.

Enbrioiaren inguruan elikagaiak pilatzen dira: HAZIA sortzen da.

Pistiloa hazi egiten da eta FRUITUA sortzen da.

Haziak fruitaren barruan geratzen dira.

FRUITU MOTAK: LEHORRAK: estalki gogorra dute hazia babesteko.

ad.: hurrak, intxaurrak...

MAMITSUAK: Haragi edo mami elikagarria dute. ad.: madaria, laranja...

Ugaltze-prozesua 3. HAZIAK SAKABANATZEA ETA ERNETZEA:

Fruituak zabaldu egiten dira haziak sakabanatzeko.

Animaliek fruitu batzuk jaten dituzte. Ez dituzte digeritzen eta beste leku batean gorotzekin nahasita botatzen dituzte.

ERNETZEA: Hazi batetik beste landare bat garatzea da. a. ENBRIOIA handitu egiten da. Haziaren elikagaiak

erabiltzen ditu.

b. SUSTRAIA garatzen da ( lur azpian) eta HOSTO eta ZURTOINA airean garatzen dira.

Landareak fotosintesia egin eta bere elikagaiak fabrikatzen ditu hazten jarraitzeko.