Gaiaren mapa

XIII. MENDEKO

EKONOMIA-

OPAROTASUNA

ESKULANGINTZA

REN GARAPENA

MONARKIEN

SENDOTZE-

ALDIA

HIRIEN

PIZKUNDEA

BIZTANLERIAREN

HAZKUNDEA

NEKAZARITZAREN

HOBEKUNTZA

MERKATARITZAREN ETA

BANKUEN GARAPENA

ERDI AROKO HIRIA

HIRIKO GIZARTEA

ESKULANGILEAK

TAILERRAK ETA

GREMIOAK

MONARKIAREN BILAKAERA

ETENGABEKO GATAZKAK

KULTURA

HIRIEN

GARAPENA

ERDI

AROAN

ERDI AROA NOIZTIK NORA

I V X XIII XV XX

Goiz Erdi Aroa Berant Erdi Aroa

Sarrera

•EKONOMIAREN GARAPENA

•HIRIEN BERPIZKUNDEA

XIII.mendea. Hirien susperraldia. Oparotasun ekonomikoa

BERANT ERDI AROA

Sarrera

NEKAZARITZAREN

BERRIKUNTZAK

Nekazaritza

XII. mendetik aurrera Europan nekazaritzaren ekoizpena handitu zen.

Ekoizpen igoera azaltzeko ARRAZOIAK:

Lur berriak landu ziren, nekazal lur gehiago.

Soroetan hiru urteko labore-txandaketa ezarri zen.

Teknika berriak sartu ziren:

belarridun goldea

Ureztapen artifizialaren hedapena

haize- edo ur erroten erabilpen zabalagoa

Laborre berriak

Ondorioz, elikagaien ekoizpenak gora egin zuen, herritarren dieta hobetu

zen eta biztanleria asko hazi zen.

Nekazaritza NEKAZARITZAREN HOBEKUNTZA

ETA POPULAZIOAREN HAZKUNDEA

LUR BERRIEN LANKETA

Nekazaritza

HIRU URTEKO LABORE-TXANDAKETA

1)-1.laborea

2)-2.laborea

3)- lugorria Lehenengo urtea

Bigarren urtea Hirugarren urtea

BI URTEKO LABORE-TXANDAKETA

Nekazaritza

BELARRIDUN GOLDEA

Nekazaritza

HAIZE- ETA UR- ERROTA

Nekazaritza

UREZTAPEN ARTIFIZIALA

Nekazaritza

Europar biztanleen garapena 1000. eta 1300. urteen artean

POPULAZIO HAZKUNDEA

Nekazaritza

MERKATARITZAREN

ETA

BANKUEN GARAPENA

Nekazaritza

Merkataritzak garapen handia

izan zuen XII. mendetik aurrera.

Populazioa igoerak produktuen eskaera handitu zuen.

Merkantziak lehorrez eta itsasoz garraiotzen ziren.

Bi bide nagusi zeuden:

Itsaso Mediterraneoko bidea

Itsaso Baltikoko bidea.

Merkatariek azoketan elkartrukatzen zituzten produktuak.

Merkataritzaren hazkundearen ondorioz finantza munduan

formula berriak agertu ziren: kredituak eta kanbio-letrak.

Merkataritzaren eta bankuen garapena

GARRAIOBIDEAK

Merkataritzaren eta bankuen garapena

GARRAIOBIDEAK

Merkataritzaren eta bankuen garapena

Merkataritzaren eta bankuen garapena

Merkataritzaren eta bankuen garapena

ERDI AROKO MERKATARITZAREN BIDE NAGUSIAK

MERKATARIEN AZOKEN IRUDIAK

Gotzaina azoka bedeinkatzen

Erdi Aroko hiriko azoka

Merkataritzaren eta bankuen garapena

URREZKO TXANPON BERRIAK

XIII. mendean merkataritza jardueraren hazkundea zela eta, urrezko txanpon berriak

txanpondu ziren. Garrantzitsuenak Florentziako florina eta Veneziako dukata izan ziren,

Europako estatu guztietan erreferentzia bihurtu ziren horiek biak.

Florina. Florentziako

errepublikan sortu zen

1252an eta 3.5 gramo

urrerekin txanpondu zen.

Bere kalitateak

kontinenteko txanpon

garrantzitsuena bilakatu

zuen. Beste estatu

batzuek, Aragoiko Koroak

adibidez, bere florinak

txanpondu zituzten.

Dukata. Veneziako

errepublikako txanpon

ofiziala 3,5 gramo

urrerekin txanpondu

zuten. Behe/Berant Erdi

Aroko beste txanpon

handia izan zen.Beste

estatu batzuek ere, euren

dukatak txanpondu

zituzten.

Merkataritzaren eta bankuen garapena

ERDI AROKO BANKUA

•KREDITUAK

•KANBIO-LETRAK

•MERKATARITZA-BIDAIA LUZEAK

•SEGURTASUN FALTA

Merkataritzaren eta bankuen garapena

HIRIEN HAZKUNDEA

Hirien hazkundea

XII. mendetik aurrera hiriak berriro hazi ziren.

Hala ere Erdi Aroko hiriak txikiak ziren, handienek

50.000 biztanle zituzten.

Hazkundearen arrazoiak:

Nekazari askeen emigrazioa, landatik hirietara.

Jaun feudalen joputzatik ihesi heldu ziren nekazari asko.

Merkataritzaren garapenaren ondorioz, merkatari asko hirietara joan

ziren bizitzen hango azoketara nekazariak astean behin hurbiltzen

zirelako eta harresiek babesa ematen zutelako.

Hiriak feudoetako jaunen boterearen kanpo gelditzen ziren, askeak ziren.

Hiriek gobernua zeukaten, udala, alkate baten agindupean.

Hirietako biztanleak burgesak ziren. Gehienak artisautzan eta

merkataritzan aritzen ziren.

Hirien hazkundea

ERDI AROKO HIRI NAGUSIAK

Hirien hazkundea

ERDI AROKO HIRI NAGUSIAK

Hirien hazkundea

Brujas

Florentzia

Venezia

Hirien hazkundea

ERDI AROKO HIRI NAGUSIAK

Hirien hazkundea

ERDI AROKO HIRI NAGUSIAK PENINTSULAN

Hiriak azkar hazi ziren

Hasieran, horietako asko zeuden FEUDO baten barruan eta

jaunaren jurisdikziopean zeuden. Hirietako biztanleek/burgesek

borrokatu ziren ASKATZEKO.

Emigrazioa bultzatzeko, errege-erreginek FORUAK eta HIRI-

GUTUNAK ematen zizkieten hiribilduei. Hiri-gutunetan, eskubideak

eta betebeharrak, mugak, eskumenak, jabetzak, zergak eta

pribilegioak ezartzen ziren.

Hirien hazkundea

Hirien hazkundea GASTEIZKO HIRI-

GUTUNA = FORUA.

1181 Nafarroako Antso VI.a

Hiri-gutuna: FORUA

Gizon guztiek jakin bezate nik, Ramon Berenguer IV.ak, Bartzelonako kondeak, eta

nik, Ermengolek, Urgeleko kondeak, Leridako biztanle guztioi Lerida hiriko etxe,

patio, baratza eta etxalde guztiak ematen dizkizuegula. Lurralde osoa inolako jaun

kargurik gabe ematen dizuegu, harekin nahi duzuena egin dezazuen, eta nahi

duzuenei eman, saldu edo utz diezazkiozuen, zaldunei eta elizgizonei izan ezik.

Zelaiak eta soroak, iturriak eta urak, basoak eta egurrak, ehiza, lautada eta mendia

ere ematen dizkizuegu, zuek nahi bezala erabil ditzazuen.

Guztioi, hemendik aurrera inolako eskubide feudalik ez ordaintzeko baimena

ematen dizuegu. Horrekin batera, hemendik aurrera aske izango zarete eta zuen

ondasunak eta herentziak eduki ahal izango dituzue.

Gutuna urtarrilean idatzia dago, jainkoa Jaio eta 1149 urtera.

Egokitua

Hirien hazkundea

Hirien hazkundea

Hiritarren batzarrak

Hirien hazkundea

HIRIAREN GOBERNUA

UDALAK edo KONTZEJUAK

•epailea

•alkatea

•erregidoreak

•funzionarioak

•Hiriaren segurtasuna

•Zergen bilketa

•Harresien zaintza

•Eskola zein ospitaleetako

administrazioa

EKONOMIAREN GARAPENA

ETA

HIRIEN BERPIZKUNDEA

BEHAR BERRIAK/BEZERO BERRIAK

ARKITEKTURAREN GARAPENA

UNIBERTSITATEA

UDALETXEA LONJA

JAUREGIA

KATEDRALA

Hirien hazkundea

BERANT ERDI AROKO HIRIA. HIRI BATEN BERRERAIKETA

Hirien hazkundea

Hirien hazkundea

ERDI AROKO HIRI BATEN EGITURA DUTEN HERRI/HIRIAK

Hirien hazkundea

HARRESIAK

Hirien hazkundea

KATEDRALA

Hirien hazkundea

AZOKAKO PLAZA

Hirien hazkundea

Hirien hazkundea

Hirien hazkundea

HIRIKO GIZARTEA

Hiriko gizartea

Hiriko gizartea HIRIA = BURGOA

HIRITARRA = BURGESA

GIZARTEA

ERDI AROAREN AMAIERAN

Burgesak hirugarren estamentukoak ziren baina euren artean

ezberdintasun ekonomikoak zeuden.

Merkatari aberatsak, tailer handia zuten eskulangile ospetsuak,…

Hiriko gobernua euren esku zegoen.

Gehienak eskulangile xumeak, dendari apalak, zerbitzariak,…

Eskaleak, behartuak, lapurrak,…

Beste erlijioa zuten biztanleak (judutarrak, musulmandarrak),

askotan aparteko auzoetan bizi ziren, gutxiengo baztertuak.

HIRIETAKO BIZTANLEAK: BURGESAK

Hiriko gizartea

ESKULANGILEAK: HIRIKO LANGILEAK

Igeltseroak

Jostuna

Errementaria

Zurgina eta gorularia

Abokatuak

Hiriko gizartea

Igeltseroak

ESKULANGILEAK: HIRIKO LANGILEAK

Hiriko gizartea

jostunak

Errementaria

Zurgina eta gorularia

ESKULANGILEAK: HIRIKO LANGILEAK

Hiriko gizartea

Harrigilea

ARTILEZKO EHUN BAT EGITEKO ZAZPI URRATSAK

Hiriko gizartea

ARTILEZKO EHUN BAT EGITEKO PROZESU OSOA TAILERREAN

Hiriko gizartea

Populazioaren eta hirien hazkundeak ARTISAUTZAREN

GARAPENA eragin zuen.

Artisauek produktuak eskuz egiten zituzten, lanabes gutxirekin.

Lantokia TAILERRA zen. Ekoizpen-prozesu guztia hantxe egiten

zen, baita salmenta ere bai. Lan bereko artisauen tailerrak kale

berean kokatzen ziren eta kaleari izena ematen zioten.

Eskulangileak GREMIOETAN elkartzen ziren. Gremioek lanbidea

arautu eta kontrolpean zuten eta langileak laguntzen zituzten.

ESKULANGILEAK: HIRIKO LANGILEAK

Hiriko gizartea

Sukalde, jantoki

eta egungela. Tailerra eta denda

Maisu eta bere

emaztearen gela.

Logelak

Hiriko gizartea

• Gremio bakoitzak bere estatutua zuen eta kide guztiek errespetatu

behar zuten. Estatutuan lanbidearen arauak eta elkartekideen eskubide

eta betebeharrak zehazten ziren.

• Gremioek ekoizpena kontrolatu eta zehazten zuten. Lehengaiak,

produktu kopuruak, kalitateak, prezioak finkatzen zituzten.

• Hirietako artisautza guztiz kontrolatzen zuten, inork ezin zuen

ogibide batean jardun, lanbideari zegokion gremioko kide egin

gabe.

• Gremioko kideen artean laguntzeko ardura zegoen: kuota batzuk

ordaintzen zituzten gremioko familiak laguntzeko (gaixoak,

alargunak, umezurtzak).

GREMIOEN EGINKIZUNAK

Hiriko gizartea

Gasteiz-Vitoria

Zapatería

Herrería

Pintorería

Cuchillería

Correría

Hiriko gizartea

IKASTUNA

OFIZIALA

MAISUA

•Gaztea

•Soldatarik ez, jan eta ohearen truke

Maisuaren etxean bizi zen

•Lan xumeak burutzen zituen

•Pixkanaka behetik lanbidea ikasten zuen

•Urtetan tailerrean egondako langile kualifikatua,

ogibidea ezagutzen zuena.

•Soldata jasotzen zuen.

•Maisu bihurtzeko gremioko beste maisuen artean

maisulan bat aurkeztu behar zuen azteketa gisa.

•Lehengaien, lanabesen eta tailerraren jabea.

•Tailerreko etekinak/galerak berarenak ziren.

•Tailerraren jabetza familian mantentzen zen.

•Maisuek kontrolatzen zuten gremioa

Hiriko gizartea

GREMIOEN ANTOLAMENDUA

ALDAKETAK KULTURAN

Aldaketak kulturan

EKONOMIAREN GARAPENA

ETA

HIRIEN BERPIZKUNDEA

BEHAR BERRIAK/BEZERO BERRIAK

ARKITEKTURAREN GARAPENA

UNIBERTSITATEA

UDALETXEA LONJA

JAUREGIA

KATEDRALA

Aldaketak kulturan

Aldaketak kulturan

ARKITEKTURAREN GARAPENA

Aldaketak kulturan

HIRIETAKO

ESKOLAK

Elizak sortuak: katedraleko eskolak/eskola kapitularrak

Udalek sortuak: udal eskolak

Unibertsitateak

Aldaketak kulturan

ERDI AROKO UNIBERTSITATE IKASKETEN ANTOLAKETA

ZAZPI ARTE LIBERALAK

TRIVIUM QUADRIVIUM

GRAMATIKA

ERRETORIKA

DIALEKTIKA

ARITMETIKA

GEOMETRIA

ASTRONOMIA

MUSIKA

Lizentziatu titulua

Diplomatu titulua

Irakasgaia Boloniako Unibertsitatean

Aldaketak kulturan

MUGARRI LITERARIO NAGUSIAK HERRI-HIZKUNTZETAN

IX.

mendea

HERRI HIZKUNTZETAKO MUGARRI

LITERARIO NAGUSIAK

IX.

mendea

XIII.

mendea

XIII.

mendea

XIV.

mendea

XIV.

mendea

Frantsesa

Katalana

Gaztelera

Galiziera

Italiera

Ingelesa

Santa Eulaliaren

poema

Usatges

Cantar de

Mio Cid

Cantigas

de Nuestra Señora

Divina Comedia

Canterburyko

ipuinak

Aldaketak kulturan

Aldaketak kulturan

MONARKIA FEUDALAREN

SENDOTZE-ALDIA

Berant Erdi Aroko monarkia

XIV. MENDEKO EUROPEAR ERREINUAK

Berant Erdi Aroko monarkia

XII. mendetik aurrera errege-erreginak beraien BOTEREAK INDARTZEN

hasi ziren:

Hiriek elkar hartu zuten eta askatasun eta pribilegio gutunak eman

zizkieten. Horren truke nobleen aurkako borrokan laguntzen zituzten.

Zerga gehiago biltzearen eraginez, beren ejertzitoak sortu zituzten eta

jaun feudalei aurre egiteko aukera izan zuten.

Administrazioa eta legeak indartu zituzten.

Erregeak Gorteei eta Parlamentuei dei egiten hasi ziren. Bertan

nobleak, klerikoak eta hiri batzuk ordezkatuta zeuden. Horrela, erregeak

nobleen boterea gutxitzen saiatzen ziren.

Erregeek euren artean borroka egin zuten boterea eta lurraldeak

handitzeko.

MONARKIEN INDARTZE-ALDIA

Berant Erdi Aroko monarkia

JAUN FEUDALAK VS ERREGEAK

Hiri gehiago fundatu zituzten, askatasun eta

pribilegioak emanda, feudo eta jaun feudalen

botereetatik kanpo gelditzen zirelako eta horien

aurkako borrokan hiritarren laguntza zelako

errege-erreginen boterea handitzeko.

Errege-erreginek Administrazioa

berriztu eta indartu zuten.

• Ikasketa akademikoak zituzten

langileak kontratatzen hasi ziren.

• Errege-erreginei botere handiagoa

ematen zieten zuzenbidea ezarri

zen.

Berant Erdi Aroko monarkia

ekonomiaren eta

populazioaren hazkundea

zerga gehiago

kobratzeko aukera

Jaun feudalen aurrean

edota

beste erregeen aurrean

botere handiagoa

Berant Erdi Aroko monarkia

errege-erreginen

ejertzitoak /armadak

PARLAMENTUEN SORRERA

•XII-XIII.mendeetatik, Europako errege-erreginak Parlamentuak

eta Gorteak eratzen hasi ziren.

•Erdi Aroko Parlamentuetan estamentuen ordezkari batzuk

elkartzen ziren: nobleziaren, klearoaren eta hirienak.

•Errege-erreginek elkartzeko deialdia luzatzen zuten, behar

ekonomikoa zutenean.

•Parlamentuaren FUNTZIO NAGUSIAK:

•zerga berriak onarpena.

•Ez-ohiko gastuak onartzea.

•Parlamentuaren boterea erreinuen arabera oso ezberdina zen

Berant Erdi Aroko monarkia

PARLAMENTUEN SORRERA

Jaime I. erregea Aragoiko

gorteetan saio bat gidatzen

Berant Erdi Aroko monarkia

ETENGABEKO GATAZKA MILITARRAK

Boterea eta lurralde gehiago eskuratzeko

Oinordetza-gerrak

Noble boteretsuen aurka

Gatazka erlijiosoak

Ehun Urteko Gerra (1337-1453)

Ingalaterra vs Frantzia

Jeanne d´Arc

Berant Erdi Aroko monarkia

XII. eta XIII.

mendeetako

aldaketak

politikoak

ekonomikoak

sozialak

XII. eta XIII.

mendeetako

aldaketak

politikoak

ekonomikoak

sozialak

Erregetzaren boterea sendotzea

Parlamentuen sorrera

Nobleziak boterea galtzea

Hirien hazkundea

Biztanleriaren hazkundea

Burgesiaren gorakada

Merkataritzaren garrantzia

Nekazaritza-ekoizpen hobea

Banku-teknikak sortzea

Eskulangintzaren garapena

XIV.MENDEKO KRISIALDIA

XIV.mendeko krisialdia

XIV.mendeko krisialdia

XIV.MENDEKO KRISIALDIA

NEKAZARITZAN ARAZOAK

GERRAK

IZURRITE BELTZA

XIV.mendeko krisialdia

NEKAZARITZAN ARAZOAK

EURITEAK ETA UZTA TXARRAK

LURREN AGORPENA

ELIKAGAIEN PREZIOEN

IGOERA GOSETEAK

XIV.mendeko krisialdia

ETENGABEKO

GERRAK

LURSAILAK LANGILERIK GABE

HILKORTASUN HANDIA

UZTAK SUNTSITU (GERRA TAKTIKA)

DIRU-SARRERA TXIKIAGOKOAK

PRESIO FISKAL HANDIAGOA

XIV.mendeko krisialdia

MATXINADAK PREZIO ETA ZERGEN AURREAN

XIV.mendeko krisialdia

IZURRITE BELTZA

GAIXOTASUN HILKORRA ETA KUTSAKORRA

HEDAPEN ARINA ASIATIK

20-25 MILIOI PERTSONA HIL

XIV.mendeko krisialdia

IZURRITE BELTZA

XIV.mendeko krisialdia

IZURRITE BELTZA

BERANT ERDI AROKO

ONDAREA

XIV.mendeko krisialdia

Berant Erdi Aroko ondarea