ERDI AROAREN HASIERA

BIZANTZIO ETA ISLAMABIZANTZIO ETA ISLAMA

MENTXU GANDARIAS IPIÑA

BIZANTZIAR INPERIOA

Erromatar Inperioaren mapa

Erromatar Inperioaren gainbehera

Erromatar Inperioaren banaketa, IV. mendearen amaieran (395)

TEODOSIO

Erromatar Inperioaren gainbehera

Bizantzio = Konstantinopla = Istambul

Germaniar inbasioen mapa

Erromatar Inperioaren gainbehera

Denbora lerroa: Aintzinatetik Erdi Arorako pausoa

Erromatar Inperioaren gainbehera

•476an, ODOAKRO germaniarrakMendebaldeko Erromatar Inperioa deseginzuen Erroma konkistatu zuenean.

•Mendebaldeko Erromako azken enperadorea: ROMULO AUGUSTO

Erromatar Inperioaren gainbehera

Zatiketa politikoa eta erreinu askoren sorreraGermaniar erreinuen mapa (V.mendearen amaieran)

ZATIKETA

Erromatar Inperioaren gainbehera

MEDITERRANEOAREN BATASUNA APURTU ZEN

ARO BERRIA: ERDI AROA

• Lehen Erromatar Inperioak okupatutako

espazioan, hiru zibilizazio sortu ziren:

• Germaniar erresumak, Inperio Karolingioa, batez ere

• Bizantziar Inperioa

Erromatar Inperioaren gainbehera

• Bizantziar Inperioa

• Islama

VII. mendeko Mediterraneoaren mapa ilustratua

Erreinu germaniarrak

Bizantziar inperioa

Erromatar Inperioaren gainbehera

Bizantziar inperioa

Inperio musulmandarra

Bizantziar Inperioaren izena

324. urtean, Konstantino I.a Handia enperadore erromatarrak Konstantinopla eraiki zuen lehen Bizantzio zegoen tokian. Bizantzio greziar kolonia izan zen, Bosforoko itsasartearen

Europako kostaldean. 330ean, Konstantinok Konstantinoplan ezarri zuen bizilekua eta

inperioko hiri garrantzitsu bihurtu zuen.

Inperioa errazago gobernatzeko eta defendatzeko, 395. urtean, TEODOSIOk, azken

erromatar enperadore handiak, inperioa bitan zatitu zuen eta bi semeei eman zien:

•Mendebaldeko Erromatar Inperioa Honoriori

• Ekialdeko Erromatar Inperioa Arkadiori.

Bizantzio

395ean, berriz, Teodosio hil eta gero, Ekialdeko Erromatar Inperioko hiriburu bihurtu zen.

Bitxia bada ere, Ekialdeko Erromatar Inperioaren ondoren Bizantziar Inperioa deitu izan zaio.

Hori historikoki zentzugabekeria hutsa da, ordurako Bizantzio hiria ez baitzegoen zutik.

Bizantziar inperioaren mapa

Bizantzio

•Justinianoren garaian (VI.mendean), Erromatar Inperioa berregiten saiatu ziren. Gaur egungo Italiatik, Afrikako iparraldetik, penintsula iberiarreko hegoaldetik,…

•Justiniano hil ondoren, Bizantziar inperioa lurraldeak galtzen hasi zen eta prozesu horrek luze iraun zuenazkenean desagertu arte.

•1453an, Konstantinopla hiria besterik ez zen bizantziarren esku. Otomandarrek konkistatu zuten.

Bizantziar inperioaren denbora-lerroa

• 395Inperio

erromatarrarenbanaketa

Bizantzio

V.mendea

XV.mendeaIV.mendea VI.mendea

Harresien lerroa

Bizantzio Hiri- eta merkataritza-inperioaOPAROALDI EKONOMIKO HANDIA

Konstantinopoliseko hiriaren birsorkuntza

Foroa

Justinianoren garaia (527- 565)

Bizantzio

Justiniano eta bere segizioa. Ravenako San Vitaleko mosaikoa

•Enperadorea edo basileusa zen agintari nagusia.

•Enperadorea armada eta administrazioa zuzentzen zituen eta erlijioburua zen.

•Funtzionario-sare zabala zen inperioaren oinarria. Diplomaziaren garapena.

•Armada hornitua eta boteretsua Inperioaren mugak defendatzeko.

•Erromatarren legeak eguneratu zituzten: Justinianoren Kodea.

Bizantzio

Teodoraren jarraigoa. Ravenako San Vitaleko mosaikoa

BizantzioGIZARTEA

BASILEUSA

KONSTANTINOPLAKO PATRIARKA

GOI-KLEROAGOI-NOBLEZIA

ESKULANGILEAKMERKATARIAK

FUNTZIONARIOAKERDI

GOI-MAILAKOAK

FUNTZIONARIOAKSOLDADUAK

NEKAZARI LIBREAK

JOPUAK

ESKLABOAKBEHE-MAILAKOAK

ERDIMAILAKOAK

Bizantzio

SISTEMA

HIRINAGUSIAK

Konstantinopla

Damasko

Alexandria

Telasonika

SISTEMA HIRITARRA

HIRIARENFUNTZIOAK

Politika eta admnistrazioa

Defentsa

MerkataritzaZeta, esmalteak,

tapizak,…

ErlijioaGotzainen

egoitza

•Mediterraneo inguruko itsasoko merkatal harremanak kontrolatu zituen

•Europa Asiarekin eta Afrikarekin lotzeko bideak mederatu zituen

Bizantzio

Bizantziar ibilbide komertzialak

Urrezko txanponak: solidoa eta tremisa

Bizantzio

•Bizantziar Inperioak oparotasun ekonomiko handia izan zuen

Greziar eragina bizimodu bizantziarrean

•Grekoak latina ordezkatu zuen eta hizkuntza ofizial bihurtu zen

•Bizantziar Eliza Erromatik aldenduz joan zen pixkanaka

•1054ean, Ekialdeko Zismoa sortu zen

Bizantzio

Erromako Aita Santua

katolikoak

Konstantinoplako Patriarka

bizantziarrak edo ortodoxoak

Europako ekialdea ebanjelizatu zuten

Bizantziar arkitekturaArkitektura osagaiak Santa Sofia (I) Santa Sofia (II) Osios Lukás (I)

Arte bizantziarra oso aberatsa izan zen

Bizantzio

Osios Lukás (II) San Markos (I) San Markos (II) San Markos (III)

Arkitektura osagaiak: gurutze grekoa duen oinplanoa eta kupula

Bizantzio

Santa Sofia basilikaren kanpoaldea, Konstantinoplan

Bizantzio

Bizantzio

Santa Sofia basilikaren barnealdea, Konstantinoplan

Bizantzio

Bizantzio

San Marcos, Venezia

Bizantzio

San Marcos, Venezia

Bizantzio

Osios Lukás monasterioko eliza

Mosaikoak eta ikonoakMosaikoak MosaikoakMosaikoak

Arte bizantziarra oso aberatsa izan zen

Bizantzio

Ikonoak

Bizantzio

Bizantzio

Justiniano eta bere segizioa.Ravenako San Vitaleko mosaikoa

Abrahamen abegikortasuna eta Isaac-en eskaintza Ravenako San Vitalen

Bizantzio

BizantzioIKONO BIZANTZIARRAK

BizantzioIKONO BIZANTZIARRAK

Bizantzio

IKONO BIZANTZIARRAK

Bizantzio

• Lehen Erromatar Inperioak okupatutako

espazioan, hiru zibilizazio sortu ziren:

• Germaniar erresumak, Inperio Karolingioa, batez ere

• Bizantziar Inperioa

Erromatar Inperioaren gainbehera

• Bizantziar Inperioa

• Islama

VII. mendeko Mediterraneoaren mapa ilustratua

Erreinu germaniarrak

Bizantziar inperioa

Erromatar Inperioaren gainbehera

Bizantziar inperioa

Inperio musulmandarra

ISLAMA ERDI AROAN

Islama

Arabiako penintsula Biztanleak: arabiarrak

Islama

Musulmandarra: Islamiar erlijioa duena

Zer esan nahi du Islam-ak?

Islama

2 esanahi ditu: 1) Mahomak VI. mendean hedatutako erlijioa2) Inperioa, hau da armada musulmandarrek VII. eta

VIII. mendean konkistatutako lurraldea

IslamaArabiako penintsula Mahoma jaio zen garaian

Arabiako penintsulaBizimodua

Ez zegoen batasun politikorik

Populazioa tribu ezberdinetan zegoen banaturik

Gehienak artzain beduino nomadak ziren

Meka eta Medina

Etengabeko liskarrak zonaldean

Islama

Politeistak ziren eta Meka hiri sakratutzat zuten

BI hiri garrantzitsu: Meka eta Medina

(Beduino: basamortuko biztanle nomadak)

MAHOMA: Islamaren sortzailea• Mekako merkatari familia aberats batean

jaioa zen.

• Kristauen erlijioa 622 urte lehenago sortuta zegoen eta bazituen jarraitzai-leak, kristauak.

• Bidaietan bi erlijio monoteista ezagutu zituen: judutar eta kristauen erlijioak.

Jainkoaren (Alaren) deia entzun zuen eta

Islama

• Jainkoaren (Alaren) deia entzun zuen eta lana uztea eta erlijio berria aldarrikatzen hasi zen: Islama.

• Lehen jarratzaileak pobreak izan zirenez, Mekako aberatsak Mahomaren kontra jarri ziren, predikuak gizarte-antolaketarako arriskutsuak zirelakoan.

HEJIRA • Horregatik, Medinara ihes

egin behar izan zuen 622.urtean. (HEJIRA)

• Musulmandarren egutegiaren

hasiera markatzen du.

Islama

• Musulmadar hitza “muslimes”

hitzetik dator .“Muslimes” =

Musulman = Jainkoaren

esangilea.

IslamaISLAMAREN GARAPENAREN MAPA

Medinan, Mahomak oso armada indartsua eskuratu zuen, eta handik zortzi urtera, Meka hiria konkistatzera lortu zuen. Hiri horretatik zuzendu zuen islamaren hedapena Arabia osora.

***Musulmandarra: Islamiar erlijioa duena

Musulmandarren liburu sakratua: KORAN-a

1. “Ala” jainko bakarra da eta Mahoma haren profeta.

2. Egunean 5 aldiz otoitz egin beharda. Ostiraletan meskitan.

3. Pobreei limosna eta ostatu eman

Betebehar nagusiak

Islama

3. Pobreei limosna eta ostatu emanbehar zaie.

4. Erramadanean baraualdia eginbehar da.

5. Mekara erromes joan behar da, bizitzan behin, gutxienez.

Islama

ERAIKIN MOTA NAGUSIA: MESKITA

QUIBLA

MIHRAB-A

Islama

ALMINARRA/MINARETEA

SABIL-A

HARAM-A

SAHN-A

Mihrab

Quiblako harresia

Minbar

Otoitz-gela Ikuzketetarako patioa eta iturria

Islama

ERAIKIN MOTA NAGUSIA: MESKITA

AlminarraMezkita.

Otoitz-gelako barnealdea.

Islama

ERAIKIN MOTA NAGUSIA: MESKITA

Marrakech-eko al-Kutubiya meskitaren alminarra

Islama

Damascoko Meskita Handiaren patioa

Islama

Damascoko Meskita Handiaren barrualdea

Islama

Fededuna mihrab-aren

aurrean otoitz egiten

Islama

Islamaren garapenaren mapa

Islama

Medinan, Mahomak oso armada indartsua eskuratu zuen, eta handik zortzi urtera, Meka hiria konkistatzera lortu zuen. Hiri horretatik zuzendu zuen islamaren hedapena Arabia osora.

***Musulmandarra: Islamiar erlijioa duena

ISLAMAREN MAPA ILUSTRATUA

Islama

Islama

Islamaren garapenaren mapa. YIHAD edo gerra santa

Islama gaur egun

Islama

Erdi Aroko islamaren denbora lerroa

Lehenengo 4 kalifa Mahomaren familiakoak izan zirenMedina izan zen hiriburua.Bizantziorekin lehendabiziko gatazkak.

Omeia-tarrek Damaskora (gaur egungo Siria) eraman zuten hiriburua. Oinordetzan oinarrituriko agintea izango zen.Lurralde asko konkistatu zituzten (711n Penintsula Iberiarra).

Bagdag izan zen hiriburua

Islama

Bagdag izan zen hiriburuaBorrokaldiek inperioa ahuldu zuten

XIII.mendetik turkiarrak (herri musulmandar asiarra) zabaldu ziren

• Mahoma hil ondoren, armada musulmandarrak Islama zabaltzeari ekinzion eta inperio handia eratu zuen.

• Inperioko agintari politiko eta erlijioso gorena KALIFA zen (agintaritza politikoa + erlijiosoa + militarra + legegilea + judiziala)

• Administrazioan laguntzeko funtzionario ugari zegoen:• Bisir-ra: kontseilariak• Vali-a: probintzia gobernatzen zuena• Ulem-a: lege koranikoa interpretatzen zuen

Islama

• Ulem-a: lege koranikoa interpretatzen zuen• Kadi-a: Koranaren araberako justizia aplikatzeko epailea

Alkazarra

Aljama

Azoka

Basetxea

Islama

MEDINA

Ekonomiaren garapenak hirien kazkundea eragin zuen: Damasko, Bagdag, Kordoba, Kairo,…

Alondegia

Harresia

Bainuak

Erdi Aroko hiri islamdarraren berreraiketa

Islama

ALKAZARRA

ALJAMA

MEZKITA

ERREBALA

HARRESIA

MEDINA

ZOKOA

ZOKOA

•Nekazaritzan berrikuntzak sartu zituzten (ureztatzeko teknikak) eta laboreberriak hedatu zituzten.•Artisautza kalitate handikoa zen (zeramikak, armak, ehunak)•Merkataritza asko garatu zen (kotoia, espeziak, urrea, marfila, esklaboak)

Islama

MUSULMANEN NEKAZARITZA

Islama

Islama

KULTURA ETA ZIENTZIAREN GARAPENA

Lurra borobila da

Behatzaileak Lurraren kurbadurari buruzko zalantzak badituzte oraindik ere,

baiezta dezan beste argumentu bat azalduko diogu: itzala. Objektu borobilak

itzal borobila izan behar du.

Lurrak ilargiaren gainean egiten duen itzalari begiratzen badiogu, aldeak

borobilak dituela ikusiko dugu, eklipse osoa dagoenean ikus dezakegu batez

ere; orduan, lurraren zirkunferentzia ia osoa ikus dezakegu bere itzala eta

Islama

ere; orduan, lurraren zirkunferentzia ia osoa ikus dezakegu bere itzala eta

esfera itxura islatzen. Ezin da zalantzarik izan Lurraren itxurari dagokionez:

borobila da.

AL BIRUNI, Masudiren kanona. XI. mendea

Astronomoak behatokian

Islama

Astrolabioa

Islama

Apendizitis ebakuntza

Islama

Azterketa medikua

Islama

Xakea

Islama

ARKITEKTURA ISLAMIARRA

Islama

• ALTUERA HANDIRIK EZ• GARAPEN HORIZONTALA• BOLUMEN KUBIKOAK

Islama

•PAISAIAREKIKO HARMONIA

Islama

• La Alhambra

La Alhambra

•PATIO ETA URARI EMANDAKO GARRANTZIAIslama

La

Alhambra

•KANPOALDEKO DEKORAZIO URRIA

Kordobako meskita

Islama

•BARNEALDEKO DEKORAZIO UGARIAIslama

MESKITA URDINA(TURKIA)

•MATERIAL POBREEN ERABILPENA

• ADREILUA

• EGURRA

• HARRIA

Islama

Medina Azaharako jauregia

•MATERIAL POBREAK ESTALTZEKO OHITURA

– IGELTSUAK

– KERAMIKA

– AXULEIUAK

– MOSAIKOA

Islama

ALHAMBRA

HAITZAREN MESKITA

•ELEMENTU SOSTENGATZAILEAK(1)

• HORMAK

• PILAREAK

• ZUTABEAK

Islama

• ZUTABEAK

MEDINA AZAHARAKO JAUREGIA

•ELEMENTU SOSTENGATZAILEAK(2)

• KAPITELAK:– KORINTIARRA

– BIZANTZIARRA

– BISIGODOA

Islama

– ISLAMIARRA:

• KUBIKOA

• MOKARABEDUNA

•ELEMENTU SOSTENGATUAK(1)• ARKUAK

Islama

ELEMENTU SOSTENGATUAK(2)

•ARKUAK

Islama

ELEMENTU SOSTENGATUAK(3)

ARKUAK

Islama

•ELEMENTU SOSTENGATUAK(4)

• ARKUAKLOBULODUNAK

Islama

FERRA ARKUAMIXTILINEOA

GURUTZATUAK

APUNTATUA

•ELEMENTU SOSTENGATUAK(5)

• GANGAK ETA KUPULAK– KANOI GANGA

– ESFERA ERDIKOA

HAITZAREN MESKITA

Islama

– ESFERA ERDIKOA

– GAILONATUA

– GURUTZE

GANGAK(nerbioak

ez dira erdialdean

gurutzatzen)

KORDOBAKO MESKITA

ELEMENTU HORNITZAILEAK

IGELTSUZKO APAINGARRIAK LUR BEIRATUA

Islama

EPIGRAFIA

•ATAURIKEA

KORAPILO GEOMETRIKOAK

•ERAIKIN MOTA NAGUSIA: MESKITA

QUIBLA

MIHRAB-A

Islama

ALMINARRA/MINARETEA

SABIL-A

HARAM-A

SAHN-A

Islama

Islamaren kontzeptu mapa

Islama

Islama

Germaniarrak, Bizantzio eta Islama

ERDI AROAREN HASIERA

BIZANTZIO ETA ISLAMABIZANTZIO ETA ISLAMA

MENTXU GANDARIAS IPIÑA