Post on 18-Oct-2018
L Le ec cc ci io on ne e
s s d de e S S
a an ng gr re e y y F Fu ue eg g
o o
EEll FF oo
nndd
oo MM
oonn
eett aa
rr ii oo II nn
tt eerr nn
aacc ii oo
nnaa
ll yy ee
ll ““ FF eebb
rr eerr oo
NNee
ggrr oo
”” BBoo
ll ii vv ii aann
oo
Jim Sh
ultz
Asisten
tes de in
vestigación:
Carolyn
Clarid
ge, Marcela O
livera,y N
icholas V
erbon
Trad
ucció
n d
el In
glé
s: Ma
rcela
Olive
raR
evisió
n: R
ob
erto
Fern
án
de
z
Noviem
bre d
e 2005
BO
LIVIA
:Ca
silla 5283, C
och
ab
am
ba
, Bo
livia – T e
l: (591-4) 440-7713U
SA
:PO
Bo
x 22157, Sa
n Fra
ncisco
CA
94122 – Tel: (415) 564-4767
E-MA
IL:info
@d
em
ocra
cyctr.org
W
EB:w
ww
.de
mo
cracyctr.o
rg
© T
he
De
mo
cracy C
en
ter, 2005
PPaa
rr aa LL uu
íí ss CCoo
ll qquu
ee
El C
en
tro p
ara
la D
em
ocra
cia e
s un
a o
rga
niza
ción
con
sed
e e
nC
och
ab
am
ba
, Bo
livia y S
an
Fran
cisco, C
alifo
rnia
, qu
e tra
ba
jap
ara
log
rar a
van
ces e
n lo
s de
rech
os h
um
an
os a
travé
s de
un
aco
mb
ina
ción
ún
ica d
e in
vestig
ació
n y d
ifusió
n, e
du
can
do
a lo
sciu
da
da
no
s en
la in
cide
ncia
pú
blica
, y org
an
izan
do
cam
pa
ña
sin
tern
acio
na
les.
Jim S
hu
ltz es e
l Dire
ctor E
jecu
tivo d
el C
en
tro p
ara
la D
em
ocra
cia.
Alg
un
as d
e su
s pu
blica
cion
es in
cluye
n: The D
emocracy O
wners’
Manual(R
utg
ers U
nive
rsity Pre
ss), Follow the M
oney: A G
uide to
Monitoring
Bud
gets and
Oil and
Gas R
evenues(O
pe
n S
ocie
tyIn
stitute
), Promises to K
eep: U
sing Pub
lic Bud
gets as a Tool to
Ad
vance Economic, S
ocial and C
ultural Rig
hts(T
he
Ford
Fou
nd
atio
n), y The Initiative C
ookbook, R
ecipes and
Stories from
California’s B
allot Wars
(Th
e D
em
ocra
cy Ce
nte
r).
A Ag g
r ra ad d
e ec ci im mi ie en nt to o
s s
La in
vestig
ació
n y p
ub
licació
n d
e e
ste re
po
rte fu
e u
n e
sfue
rzo co
lectivo
y el
pro
du
cto d
e m
uch
as m
an
os.
Los vo
lun
tario
s de
l Ce
ntro
pa
ra la
De
mo
cracia
, Ca
rolyn
Cla
ridg
e y N
icho
las
Ve
rbo
n, tra
ba
jaro
n in
can
sab
lem
en
te e
n la
inve
stiga
ción
y otra
s pa
rtes d
e e
step
roye
cto. S
in la
ayu
da
de
am
bo
s este
rep
orte
nu
nca
hu
bie
ra p
od
ido
ser re
alid
ad
.
Mu
cha
s pe
rson
as d
iero
n g
en
ero
sam
en
te su
tiem
po
pa
ra re
visar e
ste tra
ba
jo y
com
en
tar lo
s bo
rrad
ore
s, inclu
yen
do
Willia
m Fin
ne
ga
n, R
en
ee
Co
me
sotti, M
elissa
Dra
pe
r, Lily Wh
itese
ll, Ro
be
rto Fe
rná
nd
ez y, co
mo
siem
pre
, mi e
spo
sa Lyn
nN
esse
lbu
sh. D
os ta
len
toso
s fotó
gra
fos, A
ldo
Ca
rdo
so y E
nzo
de
Luca
, pe
rmitie
ron
el u
so d
e su
s foto
gra
fías p
ara
da
r un
rostro
bo
livian
o a
este
rep
orte
. Ra
miro
Lizárra
ga
rea
lizó u
n tra
ba
jo m
ae
stro e
n la
pro
du
cción
de
l mism
o y C
arm
en
Sá
nch
ez a
yud
ó p
acie
nte
me
nte
con
las tra
nscrip
cion
es. O
scar O
livera
y Luís
Gó
me
z ayu
da
ron
a a
brir la
s pu
erta
s pa
ra a
lgu
na
s de
las e
ntre
vistas y G
loria
Ach
áa
yud
ó e
n la
eta
pa
inicia
l de
la in
vestig
ació
n.
Mi co
mp
añ
era
en
el C
en
tro p
ara
la D
em
ocra
cia, M
arce
la O
livera
, ayu
dó
con
cad
au
na
de
las e
tap
as d
e e
ste re
po
rte in
cluye
nd
o in
vestig
ació
n, tra
scripció
n,
trad
ucció
n y m
ás. D
os fu
nd
acio
ne
s, the
Ro
ckefe
ller B
roth
ers Fu
nd
y the
Wa
llace
Glo
ba
l Fun
d, a
yud
aro
n co
n re
curso
s pa
ra h
ace
r este
trab
ajo
po
sible
y les
ag
rad
ezco
po
r cree
r en
nu
estro
trab
ajo
.
Fina
lme
nte
, qu
iero
ag
rad
ece
r a Lyn
n y n
ue
stros tre
s hijo
s, Eliza
be
th, M
igu
el y
Ma
rian
a, q
uie
ne
s fue
ron
incre
íble
me
nte
pa
cien
tes co
nm
igo
mie
ntra
s trab
aja
ba
en
este
pro
yecto
. Po
r favo
r, pe
rdo
ne
n cu
alq
uie
r de
saire
qu
e le
s ha
ya h
ech
o e
n e
lca
min
o.
Jim S
hu
ltzC
och
ab
am
ba
, Bo
liviaN
ovie
mb
re, 2005
iL L
E EC C
C CI IO O
N NE E
S S D D
E E S S
A AN N
G GR R
E E Y Y
F FU U
E EG G
O O
T Ta ab b
l la a d d
e e c co on n
t te en ni id do o
Pró
log
o.................................................................................................................................1
Intro
du
cción
........................................................................................................................3
Acto
Un
o: E
l Fon
do
Mo
ne
tario
Inte
rna
cion
al y
las p
olítica
s eco
nó
mica
s de
aju
ste ...............................................................7
•E
l na
cimie
nto
de
un
a visió
n g
lob
al
•E
l FMI e
xpa
nd
e su
alca
nce
•
La crítica
: Un
a in
stitució
n co
ntro
lad
a p
or la
s na
cion
es m
ás rica
s y sinca
pa
cida
d p
ara
en
ten
de
r la re
alid
ad
de
los m
ás p
ob
res.
•E
l FMI y la
s po
líticas p
ara
red
ucir e
l dé
ficit fiscal
Acto
Do
s: El FM
I en
Bo
livia, la
luch
a d
e u
na
na
ción
po
r cum
plir la
s imp
osicio
ne
s e
con
óm
icas d
e lo
s org
an
ismo
s extra
nje
ros
.................................................17
•D
e la
lista n
eg
ra a
l lab
ora
torio
de
l FMI
•Lo
s pro
nó
sticos d
el FM
I vs. la re
alid
ad
bo
livian
a•
El FM
I le d
ice a
Bo
livia q
ue
red
uzca
su d
éficit p
resu
pu
esta
rio•
Los va
iven
es p
olítico
s du
ran
te la
crea
ción
de
l Imp
uestazo
Acto
Tres: D
os d
ías sa
ng
rien
tos d
e fe
bre
ro .............................................................33
•O
po
sición
de
sde
tod
os lo
s secto
res – In
cluye
nd
o la
Po
licía N
acio
na
l•
Mié
rcole
s en
el lu
ga
r de
l go
bie
rno
– La e
scala
da
san
grie
nta
de
los
eve
nto
s•
Jue
ves – U
na
ciud
ad
milita
rizad
a y la
mu
erte
en
el te
jad
o
Ep
ílog
o..............................................................................................................................
41C
on
clusio
ne
s: Leccio
ne
s ap
ren
did
as e
n sa
ng
re y fu
eg
o........................................
46Lo
s mu
erto
s y he
rido
s de
Febrero N
egro
...................................................................50
No
tas.................................................................................................................................
52
iiiL L
E EC C
C CI IO O
N NE E
S S D D
E E S S
A AN N
G GR R
E E Y Y
F FU U
E EG G
O O
P Pr ró ól lo og g
o o
La m
em
oria
histó
rica y e
l ima
gin
ario
cole
ctivo su
ele
n re
du
cir alg
un
os h
ech
os,
sub
ord
ina
rlos o
simp
lificarlo
s an
te e
l pa
so d
el tie
mp
o o
la co
nm
oció
np
rovo
cad
a p
or o
tros. P
rob
ab
lem
en
te, e
so h
a su
ced
ido
con
lo o
currid
o e
ntre
el
12 y 13 de
feb
rero
de
2003. La in
surre
cción
de
octu
bre
y los p
oste
riore
sa
con
tecim
ien
tos n
o h
an
pe
rmitid
o q
ue
lo p
asa
do
en
eso
s día
s sea
asim
ilad
oe
n su
verd
ad
era
dim
en
sión
.
Los d
istinto
s texto
s escrito
s sob
re e
sos d
ías se
refie
ren
a la
crisisin
stitucio
na
l, a la
viole
ncia
esta
tal y a
su h
erm
an
a sia
me
sa: la
imp
un
ida
d. S
ine
mb
arg
o, q
ue
da
ba
pe
nd
ien
te la
de
scripció
n d
e u
na
de
las p
ieza
s má
sim
po
rtan
tes d
el ro
mp
eca
be
zas d
e la
crisis bo
livian
a: e
l rol d
el Fo
nd
oM
on
eta
rio In
tern
acio
na
l.
El tra
ba
jo d
e Jim
Sh
ultz y su
eq
uip
o lle
na
n e
se va
cío co
n u
n lib
ro h
on
esto
yo
po
rtun
o. D
eb
ida
me
nte
do
cum
en
tad
o, co
n e
ntre
vistas d
e p
rime
ra fu
en
te y co
nla
exp
erie
ncia
de
ha
be
r vivido
de
cerca
esto
s y otro
s suce
sos d
e la
histo
riare
cien
te d
el p
aís, d
escrib
en
las ve
rda
de
ras im
plica
cion
es y la
influ
en
cia d
el
FMI e
n B
olivia
. La p
recisió
n d
el a
ná
lisis, la e
structu
ra, lo
s arg
um
en
tos y la
sco
nclu
sion
es d
el lib
ro sig
ue
n u
na
secu
en
cia ta
n irre
futa
ble
com
oe
sclare
ced
ora
.
“Leccio
ne
s de
Sa
ng
re y Fu
eg
o: e
l Fon
do
Mo
ne
tario
Inte
rna
cion
al y e
l Feb
rero
Ne
gro
de
Bo
livia” e
s un
libro
escrito
con
un
com
pro
miso
con
la ve
rda
d y co
nla
ne
cesid
ad
de
en
cara
r nu
estro
s de
safío
s en
un
mu
nd
o e
n e
l qu
e lo
sin
tere
ses d
e u
no
s po
cos se
ha
n so
bre
pu
esto
a lo
s inte
rese
s no
sólo
de
lam
ayo
ría sin
o d
e la
hu
ma
nid
ad
com
o co
nce
pto
filosó
fico.
El lib
ro se
de
ja le
er co
mo
un
a o
bra
en
tres a
ctos, co
mo
dice
el p
rop
io Jim
, un
atra
ge
dia
qu
e n
o e
mp
ieza
con
los su
ceso
s de
eso
s do
s acia
go
s día
s, sino
qu
etie
ne
un
o d
e su
s de
sen
lace
s en
cad
a g
atillo
jala
do
en
ese
vera
no
pa
ceñ
o.
Po
cas ve
ces u
no
en
con
trará
un
libro
escrito
en
po
cas p
ág
ina
s, pe
ro q
ue
no
de
ja ca
bo
sue
lto. S
u p
rincip
al virtu
d, p
rob
ab
lem
en
te se
a q
ue
de
snu
da
los
me
can
ismo
s de
pre
sión
y de
po
de
r de
l FMI, a
clara
su ro
l en
los ú
ltimo
s 15
1L L
E EC C
C CI IO O
N NE E
S S D D
E E S S
A AN N
G GR R
E E Y Y
F FU U
E EG G
O O
añ
os e
n e
l pa
ís y esta
ble
ce e
l víncu
lo in
diso
lub
le e
ntre
sus p
olítica
s y sus
resu
ltad
os fa
tale
s.
El p
rime
r acto
exp
lica b
ajo
qu
é circu
nsta
ncia
s y con
qu
é m
isión
na
ció e
l FMI,
de
scribe
cóm
o fu
ero
n ca
mb
ian
do
sus ro
les y d
eb
ido
a q
ué
inte
rese
s.Ta
mb
ién
, pu
nto
imp
orta
ntísim
o, re
salta
el ca
rácte
r an
tide
mo
crático
de
sue
structu
ra d
e d
ecisio
ne
s, en
la q
ue
los E
stad
os U
nid
os ju
eg
an
un
pe
rnicio
sop
rota
go
nism
o.
El se
gu
nd
o a
cto d
e e
sta h
istoria
ap
un
ta la
influ
en
cia d
el FM
I en
la B
olivia
con
tem
po
rán
ea
. No
s exp
lica có
mo
pa
sam
os a
form
ar p
arte
de
l lab
ora
torio
de
me
did
as e
con
óm
icas y có
mo
los re
sulta
do
s mu
estra
n u
n fra
caso
qu
e n
os
cue
sta vid
as a
rreb
ata
da
s po
r la p
ob
reza
o p
or la
s ba
las. A
travé
s de
un
rela
toq
ue
pro
voca
un
nu
do
en
la g
arg
an
ta, e
l terce
r acto
de
scribe
lo q
ue
suce
dió
eso
s día
s.
Po
r esa
s razo
ne
s, gra
cias a
su á
gil le
ctura
este
libro
es m
ate
rial o
blig
ato
riop
ara
líde
res so
ciale
s y com
un
itario
s, pa
ra e
stud
ian
tes y a
ctivistas, p
ara
tod
oa
qu
él q
ue
qu
iera
con
oce
r de
cerca
qu
ién
es, p
or q
ué
y de
qu
é fo
rma
se to
ma
nla
s de
cision
es q
ue
se to
ma
n. La
pe
rtine
ncia
de
l libro
qu
e tie
ne
n e
n su
sm
an
os, a
mig
os y a
mig
as le
ctore
s, se d
a p
or e
l mo
me
nto
de
su a
pa
rición
yp
orq
ue
de
snu
da
sin co
mp
lejo
s y ob
jetiva
me
nte
verd
ad
es q
ue
no
de
be
mo
se
scon
de
r.
Ca
da
acció
n tie
ne
con
secu
en
cias, ca
da
po
lítica su
s secu
ela
s, y pa
ra q
uie
ne
sn
o d
ese
an
verla
s en
tre lo
s millo
ne
s de
po
bre
s, en
ton
ces te
nd
rán
qu
ee
nca
rarla
s an
te e
l cue
rpo
sin vid
a d
e A
na
Co
lqu
e y su
sacrificio
, an
te la
mira
da
de
l hijo
qu
e d
ejó
o a
nte
la irre
nu
ncia
ble
luch
a co
ntra
la im
pu
nid
ad
qu
elle
va a
de
lan
te su
ma
dre
.
La lu
cha
po
r la d
ign
ida
d h
um
an
a tie
ne
tod
avía
mu
cha
s ba
talla
s po
r ser
libra
da
s en
Bo
livia. La
crisis de
l pa
ís pe
rma
ne
ce irre
sue
lta, e
l de
safío
histó
ricose
pla
nte
a co
n cla
rida
d y la
pre
gu
nta
es: ¿se
ha
ap
ren
did
o la
lecció
n?
Sa
cha
Llore
nti,
Pre
side
nte
de
la A
sam
ble
a P
erm
an
en
ted
e D
ere
cho
s Hu
ma
no
s de
Bo
livia
2L L
E EC C
C CI IO O
N NE E
S S D D
E E S S
A AN N
G GR R
E E Y Y
F FU U
E EG G
O O
I IN NT TR R
O OD D
U UC C
C CI IÓ Ó
N N
De
sde
un
a g
ran
ven
tan
a e
n la
s oficin
as d
el Fo
nd
o M
on
eta
rio In
tern
acio
na
le
n La
Pa
z, se p
ue
de
ver e
l teja
do
do
nd
e A
na
Co
lqu
e fu
e a
sesin
ad
a d
eu
n d
ispa
ro d
e fu
sil au
tom
ático
en
feb
rero
de
2003. Fran
cotira
do
res
esp
ecia
les d
el e
jército
disp
ara
ron
la b
ala
qu
e a
trave
só su
pe
cho
cua
nd
otro
pa
s milita
res b
usca
ba
n co
nte
ne
r las p
rote
stas p
op
ula
res e
n co
ntra
un
pro
gra
ma
eco
nó
mico
de
aju
ste im
pu
esto
en
Bo
livia p
or e
l FMI.
Co
lqu
e, d
e 25 a
ño
s, era
ma
dre
solte
ra y e
stud
ian
te d
e e
nfe
rme
ría. S
esu
bió
al te
cho
pa
ra a
yud
ar a
Ro
na
ld C
alla
nq
ui, u
n a
lba
ñil d
e 25 a
ño
s de
ed
ad
, qu
ien
recib
ió u
n d
ispa
ro d
e lo
s sold
ad
os u
na
ho
ra a
nte
s en
el
mism
o lu
ga
r. Am
bo
s son
pa
rte d
e la
s 24 pe
rson
as a
sesin
ad
as e
n d
os d
ías
de
viole
nto
s con
flictos q
ue
esta
llaro
n e
n e
l pa
ís tras e
l an
un
cio d
e n
ue
vas
me
did
as im
po
sitivas so
bre
la g
en
te d
e m
ás b
ajo
s ing
reso
s.
Un
a ta
rde
, el co
nflicto
de
rivó e
n u
n fe
roz tiro
teo
en
tre e
l ejé
rcito y la
po
licía b
olivia
na
, en
fren
te d
el C
on
gre
so N
acio
na
l y de
l Pa
lacio
Pre
side
ncia
l.
Este
libro
cue
nta
la h
istoria
de
l de
no
min
ad
o Feb
rero Neg
rob
olivia
no
. No
es só
lo la
histo
ria d
e d
os trá
gico
s día
s en
La P
az, sin
o ta
mb
ién
de
l sistem
ae
con
óm
ico g
lob
al q
ue
orig
inó
esta
viole
ncia
. Esta
ba
n p
rese
nte
s tod
os lo
sa
ctore
s de
este
dra
ma
: El FM
I, el B
an
co M
un
dia
l, y sus p
olítica
se
con
óm
icas h
acia
los p
aíse
s po
bre
s; un
go
bie
rno
atra
pa
do
en
tre e
stas
po
líticas y la
s de
ma
nd
as d
e la
ge
nte
; las co
rpo
racio
ne
s mu
ltina
cion
ale
s ysu
s inte
rese
s; los tra
ba
jad
ore
s y los m
ovim
ien
tos so
ciale
s ocu
pa
nd
o la
sca
lles; y la
s pe
rson
as a
trap
ad
as m
orta
lme
nte
en
este
cruce
de
fue
go
s.
Las p
ág
ina
s de
Lecciones de S
angre y Fueg
o reco
rren
un
cam
ino
qu
eco
mie
nza
en
el e
scritorio
de
los e
con
om
istas d
el FM
I en
Wa
shin
gto
n, se
sum
erg
e e
n la
sutil d
an
za d
e la
coe
rción
existe
nte
en
tre e
l FMI y lo
sg
ob
iern
os, la
pre
sión
ha
cia la
ge
nte
má
s allá
de
lo to
lera
ble
y term
ina
—fin
alm
en
te—
con
víctima
s ino
cen
tes, m
ue
rtas e
n u
n te
jad
o.
3L L
E EC C
C CI IO O
N NE E
S S D D
E E S S
A AN N
G GR R
E E Y Y
F FU U
E EG G
O O
La h
istoria
de
l Febrero N
egro
es la
histo
ria d
e B
olivia
pe
ro ta
mb
ién
tien
e e
le
co d
e la
s exp
erie
ncia
s de
mu
cho
s otro
s pa
íses p
ob
res d
e to
do
el m
un
do
.
Po
r do
s dé
cad
as u
na
de
las n
acio
ne
s má
s po
bre
s y con
ma
yorita
riap
rese
ncia
ind
íge
na
de
l con
tine
nte
, ha
sido
un
lab
ora
torio
de
pru
eb
a d
e lo
se
xpe
rime
nto
s de
las re
form
as e
con
óm
icas b
ajo
la d
irecció
n d
el m
erca
do
,p
rop
iciad
as p
or e
l “Co
nse
nso
de
Wa
shin
gto
n.” E
s un
exp
erim
en
to q
ue
ha
inclu
ido
la p
rivatiza
ción
de
los re
curso
s na
tura
les y la
s em
pre
sas p
úb
licas,
ha
de
bilita
do
las le
yes la
bo
rale
s, red
ucid
o lo
s imp
ue
stos p
ara
las
com
pa
ñía
s extra
nje
ras, re
corta
do
el g
asto
pú
blico
e in
crem
en
tad
o lo
sim
pu
esto
s inte
rno
s con
el fin
de
red
ucir la
de
ud
a p
úb
lica.
Esta
s refo
rma
s pro
me
tiero
n p
rosp
erid
ad
si se a
bría
n la
s pu
erta
s de
l pa
ís ala
inve
rsión
extra
nje
ra. E
n B
olivia
, com
o e
n o
tras p
arte
s, esta
s po
líticas
ha
n sid
o a
plica
da
s no
po
rqu
e la
ge
nte
las p
idie
ra, sin
o p
orq
ue
fue
ron
un
aco
nd
ición
pa
ra re
cibir a
yud
a fin
an
ciera
de
l FMI, e
l Ba
nco
Mu
nd
ial y o
tros
pre
stam
istas e
xtran
jero
s.
Pe
ro ¿cu
ál e
s el re
sulta
do
de
este
exp
erim
en
to e
con
óm
ico e
n la
rea
lida
d?
Esta
inve
stiga
ción
trata
de
resp
on
de
r a e
sta p
reg
un
ta a
cerca
nd
o e
l len
tea
na
lítico a
la e
xpe
rien
cia d
e B
olivia
.
La h
istoria
de
l Febrero N
egro
es u
na
trag
ed
ia d
e la
vida
rea
l. Co
mo
mu
cha
s trag
ed
ias, e
ste d
ram
a se
de
sen
vue
lve e
n tre
s acto
s. El A
cto U
no
no
s na
rra la
histo
ria d
el FM
I –com
o su
rgió
, com
o cre
ció h
asta
con
vertirse
en
un
a in
stitució
n m
ás p
od
ero
sa q
ue
mu
cho
s go
bie
rno
s, y su ro
l com
oe
nca
rga
do
de
imp
on
er lo
s aju
stes e
con
óm
icos e
n lo
s pa
íses m
ás p
ob
res.
El A
cto D
os a
na
liza d
e ce
rca e
l rol d
el FM
I en
Bo
livia – la
s po
líticas
eco
nó
mica
s qu
e in
ten
taro
n im
po
ne
rse e
n e
ste p
aís, lo
s esfu
erzo
sd
ese
spe
rad
os d
el g
ob
iern
o b
olivia
no
pa
ra cu
mp
lirlas y có
mo
las p
olítica
sd
el FM
I se co
ncre
taro
n e
n u
na
du
ra re
alid
ad
. El A
cto Tre
s ha
ce u
nse
gu
imie
nto
de
la h
istoria
, de
su sa
ng
rien
to fin
al –u
na
insu
rrecció
np
op
ula
r con
tra e
l Imp
uestazo, u
na
suce
sión
de
erro
res d
e p
arte
de
lg
ob
iern
o q
ue
de
rivaro
n e
n vio
len
cia y e
l uso
de
la fu
erza
qu
e q
uitó
la vid
aa
un
a jo
ven
en
ferm
era
y ma
dre
de
un
niñ
o p
eq
ue
ño
.
4L L
E EC C
C CI IO O
N NE E
S S D D
E E S S
A AN N
G GR R
E E Y Y
F FU U
E EG G
O O
Pa
ra co
nta
r esta
histo
ria h
em
os sid
o b
asta
nte
cuid
ad
oso
s revisa
nd
o lo
sd
ato
s, ase
gu
rán
do
no
s de
qu
e se
an
fide
dig
no
s y escu
cha
nd
o d
istinta
sin
terp
reta
cion
es. E
ste tra
ba
jo e
s pro
du
cto d
e n
um
ero
sas y m
últip
les
en
trevista
s con
qu
ien
fue
ra P
resid
en
te d
e B
olivia
y los a
seso
res
gu
be
rna
me
nta
les, co
n fu
ncio
na
rios d
el FM
I y eco
no
mista
s con
op
inio
ne
sd
iversa
s, así co
mo
con
activista
s de
los d
ere
cho
s hu
ma
no
s en
Bo
livia,
pa
rticipa
nte
s dire
ctos d
el e
ven
to, y co
n lo
s fam
iliare
s de
las víctim
as.
He
mo
s revisa
do
do
cen
as d
e d
ocu
me
nto
s orig
ina
les q
ue
van
de
sde
acu
erd
os firm
ad
os e
ntre
el FM
I y el g
ob
iern
o d
e B
olivia
, pa
san
do
po
ra
ná
lisis de
los p
resu
pu
esto
s pa
ra te
rmin
ar co
n te
stimo
nio
s pe
rson
ale
s de
los fa
milia
res d
e la
s víctima
s.
Así e
l lecto
r se cu
en
te e
ntre
los d
efe
nso
res d
e la
s po
líticas d
el FM
I y el
Ba
nco
Mu
nd
ial, o
sea
un
crítico d
e e
llas, o
, simp
lem
en
te, e
sté b
usca
nd
ou
na
me
jor co
mp
ren
sión
de
esto
s tem
as, la
histo
ria d
e Feb
rero Neg
ron
os
en
señ
a im
po
rtan
tes le
ccion
es. E
stas fu
ero
n le
ccion
es p
ag
ad
as co
nsa
ng
re y a
las cu
ale
s de
be
mo
s pre
star n
ue
stra a
ten
ción
.
5L L
E EC C
C CI IO O
N NE E
S S D D
E E S S
A AN N
G GR R
E E Y Y
F FU U
E EG G
O O
7L L
E EC C
C CI IO O
N NE E
S S D D
E E S S
A AN N
G GR R
E E Y Y
F FU U
E EG G
O O
AC
TO
UN
OE
L FON
DO
MO
NE
TAR
IOIN
TE
RN
AC
ION
AL Y
LAS
PO
LÍTIC
AS
EC
ON
ÓM
ICA
S D
EA
JUS
TE
E El l N N
a ac ci im m
i ie en n
t to o d de e
u un na a
V Vi is si ió ón n
G Gl lo o
b ba a
l l
En
1944, casi a
l fina
lizar la
Se
gu
nd
a G
ue
rra M
un
dia
l, los
po
de
res d
e E
uro
pa
Occid
en
tal y d
e N
orte
Am
érica
crea
ron
un
gru
po
de
institu
cion
es g
lob
ale
s a tra
vés d
e la
s cua
les
esp
era
ba
n p
od
er tra
er p
az y p
rosp
erid
ad
eco
nó
mica
al
con
jun
to d
e n
acio
ne
s en
el m
un
do
. Los g
an
ad
ore
s de
la g
ue
rra,
pa
ra p
rote
ge
r la p
az, e
stab
lecie
ron
las N
acio
ne
s Un
ida
s.D
ele
ga
do
s de
44 na
cion
es se
reu
nie
ron
en
jun
io d
e e
se a
ño
, en
el p
eq
ue
ño
pu
eb
lo d
e N
ew
Ha
mp
shire
, en
Bre
tón
Wo
od
s, pa
rad
iseñ
ar e
l curso
ha
cia e
l bie
ne
star d
e la
eco
no
mía
glo
ba
l.
Du
ran
te la
form
ació
n d
e la
s Na
cion
es U
nid
as to
da
vía e
stab
afre
sco e
n la
me
mo
ria d
e su
s fun
da
do
res e
l trág
ico le
ga
do
po
sterio
r a la
I Gu
erra
Mu
nd
ial y e
l Trata
do
de
Ve
rsalle
s. En
Bre
tton
Wo
od
s, el fa
nta
sma
ocu
lto e
ntre
las so
mb
ras e
ra la
me
mo
ria d
e la
Gra
n D
ep
resió
n y lo
s de
leg
ad
os e
spe
rab
an
un
ord
en
eco
nó
mico
mu
nd
ial q
ue
pu
die
ra e
vitar e
l tipo
de
cola
pso
eco
nó
mico
sufrid
o e
n la
dé
cad
a a
nte
rior. 1
Co
mo
resu
ltad
o d
e e
stas n
eg
ocia
cion
es d
os in
stitucio
ne
sn
acie
ron
. Un
a fu
e e
l Ba
nco
Mu
nd
ial, a
la q
ue
se le
dio
lare
spo
nsa
bilid
ad
de
fina
ncia
r pro
yecto
s ma
yore
s de
infra
estru
ctura
, com
en
zan
do
con
la re
con
strucció
n d
e la
Eu
rop
ad
e p
ost g
ue
rra. La
otra
institu
ción
qu
e e
me
rgió
du
ran
te e
seve
ran
o e
n N
ew
Ha
mp
shire
fue
el Fo
nd
o M
on
eta
rioIn
tern
acio
na
l. El ro
l asig
na
do
al FM
I fue
el d
e p
rom
ove
r lae
stab
ilida
d d
e la
de
ma
nd
a in
tern
acio
na
l de
bie
ne
s y servicio
s.E
l Fon
do
ha
ría e
sto e
stab
ilizan
do
los in
terca
mb
ios
inte
rna
cion
ale
s de
mo
ne
da
s, a tra
vés d
e p
résta
mo
s de
corto
pla
zo a
los g
ob
iern
os, q
ue
de
otra
ma
ne
ra, te
nd
rían
pro
ble
ma
se
n re
aliza
r pa
go
s inte
rna
cion
ale
s rela
cion
ad
os co
n e
l com
ercio
o d
eu
da
con
otro
s pa
íses. 2
Ho
y en
día
el FM
I y el B
an
co M
un
dia
l recib
en
un
a se
rie d
ecrítica
s de
pa
rte d
e m
uch
os se
ctore
s socia
les e
inte
lectu
ale
s.
8L L
E EC C
C CI IO O
N NE E
S S D D
E E S S
A AN N
G GR R
E E Y Y
F FU U
E EG G
O O
El FMI y el Banco
Mundial nacieron
de la mism
a
visión global que
dio lugar a la
creación de las
Naciones U
nidas.
Es im
po
rtan
te re
cord
ar q
ue
, a lo
s ojo
s de
sus fu
nd
ad
ore
s, la co
nstitu
ción
de
lFo
nd
o M
on
eta
rio In
tern
acio
na
l y de
l Ba
nco
Mu
nd
ial fu
e ta
n im
po
rtan
te co
mo
lacre
ació
n d
e la
s Na
cion
es U
nid
as e
l mism
o a
ño
. “El FM
I fue
fun
da
do
ba
jo la
cree
ncia
de
qu
e h
ab
ía u
na
ne
cesid
ad
de
acció
n co
lectiva
a n
ivel g
lob
al p
ara
alca
nza
r la e
stab
ilida
d e
con
óm
ica, a
sí com
o la
s Na
cion
es U
nid
as fu
ero
nfu
nd
ad
as b
ajo
la id
ea
de
qu
e h
ab
ía u
na
ne
cesid
ad
de
acció
n co
lectiva
a n
ivel
glo
ba
l pa
ra a
lcan
zar la
esta
bilid
ad
po
lítica,” e
scribe
el p
rem
iad
o n
ove
l en
eco
no
mía
José
Stig
litz. 3
Joh
n M
ayn
ard
Ke
yne
s, el e
con
om
ista in
glé
s qu
e d
irigió
la d
ele
ga
ción
britá
nica
en
Bre
tton
Wo
od
s y a q
uie
n se
le h
a d
ad
o e
l créd
ito co
mo
el a
rqu
itecto
de
las
institu
cion
es q
ue
na
ciero
n a
llí, dijo
al fin
al d
e la
con
fere
ncia
:
Hem
os dem
ostrado q
ue a través de la unión d
e 44 países en verd
ad se
pued
e trabajar juntos en una tarea constructiva, en am
istad y sin
desacuerd
o. Solo unos p
ocos creen que esto es p
osible. S
i continuamos
con un desafío m
ás grand
e así como hem
os comenzad
o con esta limitad
atarea, hay esp
eranza para el m
undo. La herm
andad
de los hom
bres será
mucho m
ás que una sim
ple frase. 4
El FM
I pre
sum
e d
e u
na
serie
de
imp
orta
nte
s suce
sos a
lo la
rgo
de
su h
istoria
,e
ntre
los m
ás re
cien
tes: e
l forta
lecim
ien
to d
e C
ore
a d
el S
ur co
n 21 b
illon
es d
ed
óla
res e
n cré
dito
du
ran
te la
crisis fina
ncie
ra a
siática
de
1997 y 1998; la a
yud
a a
Ke
nia
con
52 millo
ne
s de
dó
lare
s en
créd
ito p
ara
com
ba
tir los e
fecto
s de
la se
qu
íae
l 2000; y la co
op
era
ción
me
dia
nte
la in
stala
ción
de
sistem
as d
e te
sore
ría e
n lo
sp
aíse
s de
la e
x Un
ión
So
viética
de
spu
és d
e su
cola
pso
po
lítico e
n lo
s 90s. 5
E El l F FM M
I I E Ex xp p
a an nd d
e e s su u A Al lc ca a
n nc ce e
Se
is dé
cad
as d
esp
ué
s de
su n
acim
ien
to, e
l FMI tie
ne
2800 em
ple
ad
os y u
na
misió
n g
lob
al q
ue
va m
as a
llá d
e la
qu
e le
die
ron
Ke
yne
s y los o
tros fu
nd
ad
ore
se
n B
retto
n W
oo
ds. D
esd
e su
s oficin
as e
n W
ash
ing
ton
, el FM
I, de
scribe
su ro
l de
la sig
uie
nte
ma
ne
ra:
Sus fines son evitar las crisis en el sistem
a, alentando a los p
aíses aad
optar m
edid
as de p
olítica económica b
ien fundad
as; como su nom
bre
9L L
E EC C
C CI IO O
N NE E
S S D D
E E S S
A AN N
G GR R
E E Y Y
F FU U
E EG G
O O
indica, la institución es tam
bién un fond
o al que los
países m
iemb
ros que necesiten financiam
iento temp
oralp
ueden recurrir p
ara superar los p
roblem
as de b
alanzad
e pag
os. 6
El Fo
nd
o a
firma
qu
e a
travé
s de
“la la
bo
r qu
e re
aliza
pa
rafo
rtale
cer e
l sistem
a fin
an
ciero
inte
rna
cion
al y a
cele
rar la
luch
aco
ntra
la p
ob
reza
, ad
em
ás d
e p
rom
ove
r las m
ed
ida
s bie
nfu
nd
ad
as d
e p
olítica
eco
nó
mica
en
tod
os lo
s pa
íses m
iem
bro
s,e
l FMI co
ntrib
uye
a q
ue
la g
lob
aliza
ción
fun
cion
e e
n b
en
eficio
de
tod
os.”
7
¿De
qu
é m
an
era
el FM
I ha
evo
lucio
na
do
de
un
a m
isión
tan
esp
ecífica
com
o e
s el m
an
ejo
de
los in
terca
mb
ios fin
an
ciero
s yla
ba
lan
za d
e p
ag
os, p
ara
con
vertirse
en
un
ag
en
te cla
ve d
ela
s po
líticas e
con
óm
icas m
un
dia
les?
Prim
ero
, el tra
ba
jo in
icial d
el Fo
nd
o se
volvió
ob
sole
to. C
ua
nd
oe
l FMI n
ació
, el in
terca
mb
io fin
an
ciero
mu
nd
ial e
stab
a b
asa
do
en
el p
atró
n o
ro co
mo
está
nd
ar. C
ua
nd
o é
ste fu
e a
ba
nd
on
ad
oe
n 1971, e
l Fon
do
pe
rdió
su fu
nció
n p
rincip
al y p
ron
to co
me
nzó
a b
usca
r un
a n
ue
va. E
nco
ntró
su n
ue
vo p
rop
ósito
en
los 80’s y
du
ran
te lo
s reg
íme
ne
s eco
nó
mico
s con
serva
do
res d
irigid
os p
or
el p
resid
en
te e
stad
ou
nid
en
se R
on
ald
Re
ag
an
y la p
rime
ram
inistra
britá
nica
Ma
rga
ret T
ha
tche
r.
En
sus re
spe
ctivos p
aíse
s, Re
ag
an
y Th
atch
er e
stuvie
ron
en
fren
tan
do
ba
talla
s pa
ra d
iseñ
ar n
ue
vas re
gla
s eco
nó
mica
sq
ue
pu
die
ran
da
r má
s libe
rtad
a la
s corp
ora
cion
es y lim
itar
mu
cho
má
s el ro
l de
l go
bie
rno
. El FM
I se co
nvirtió
en
el
prin
cipa
l veh
ículo
pa
ra e
xpo
rtar e
stas p
olítica
s al re
sto d
el
mu
nd
o, sie
nd
o su
s prin
cipa
les in
strum
en
tos, la
s con
dicio
ne
sq
ue
con
lleva
n lo
s pré
stam
os. “E
l FMI y e
l Ba
nco
Mu
nd
ial se
volvie
ron
las in
stitucio
ne
s a tra
vés d
e la
s cua
les e
stas p
olítica
sfu
ero
n im
pu
esta
s en
los p
aíse
s po
bre
s qu
e n
ece
sitab
an
de
sesp
era
da
me
nte
sus cré
dito
s y ayu
da
,” escrib
e S
tiglitz. 9
10L L
E EC C
C CI IO O
N NE E
S S D D
E E S S
A AN N
G GR R
E E Y Y
F FU U
E EG G
O O
En muchos
países, el FMI
ejerce más
influencia sobre
las políticas
económicas que
los propios
gobernantes
electos.
El co
nju
nto
de
esta
s refo
rma
s eco
nó
mica
s Fon
do
mo
ne
tarista
se
s con
ocid
o co
n u
na
serie
de
no
mb
res –A
juste
Estru
ctura
l,M
od
elo
Eco
nó
mico
Ne
olib
era
l y el C
on
sen
so d
e W
ash
ing
ton
.C
on
con
dicio
ne
s imp
ue
stas p
or e
l FMI, e
l Ba
nco
Mu
nd
ial y
otra
s org
an
izacio
ne
s de
coo
pe
ració
n in
tern
acio
na
l, los p
aíse
sfu
ero
n o
blig
ad
os a
priva
tizar su
s recu
rsos n
atu
rale
s y a ve
nd
er
tod
as la
s em
pre
sas e
stata
les; d
esd
e la
s ae
rolín
ea
s ha
sta la
sco
mp
añ
ías te
lefó
nica
s. Las le
yes d
e p
rote
cción
lab
ora
l die
ron
ma
rcha
atrá
s. El g
asto
pú
blico
fue
red
ucid
o y lo
s imp
ue
stos se
ele
varo
n p
ara
dism
inu
ir el d
éficit p
resu
pu
esta
rio.
Ho
y en
día
, el FM
I no
es m
ás u
n sim
ple
con
seje
ro e
con
óm
icoe
scribie
nd
o e
ntre
líne
as. E
s un
po
de
r po
lítico q
ue
, en
mu
cho
sp
aíse
s, eje
rce m
ás in
flue
ncia
sob
re la
s po
líticas e
con
óm
icas
qu
e lo
s pro
pio
s go
be
rna
nte
s ele
ctos.
L La a C C
r rí ít ti ic ca a: : U U
n na a I In n
s st ti it tu uc ci ió ón n C C
o on nt tr ro o
l la ad d
a a p p
o or r l la as s
N Na a
c ci io on ne es s m m
á ás s R R
i ic ca as s y y s si in n C C
a ap p
a ac ci id d
a ad d
p pa ar ra a
E En n
t te en nd d
e er r l la a R R
e ea al li id d
a ad d
d de e l lo o
s s m má á
s s P Po ob b
r re es s
Pa
ra su
s críticos, e
spe
cialm
en
te q
uie
ne
s mira
n a
l Fon
do
y sus
activid
ad
es d
esd
e la
óp
tica d
e lo
s pa
íses d
e e
scaso
s recu
rsos,
el FM
I fue
dise
ña
do
de
sde
sus in
icios p
ara
pro
teg
er lo
sin
tere
ses e
con
óm
icos d
e la
s na
cion
es m
ás rica
s, a m
en
ud
o a
exp
en
sas d
e la
s na
cion
es p
ob
res.
Oficia
lme
nte
, la m
ás a
lta a
uto
rida
d e
n e
l Fon
do
es la
Jun
ta d
eG
ob
ern
ad
ore
s com
pu
esta
po
r 184 pa
íses m
iem
bro
s. Sin
em
ba
rgo
, en
rea
lida
d e
l Fon
do
es m
an
eja
do
po
r un
red
ucid
oC
om
ité E
jecu
tivo d
irigid
o p
or su
s mie
mb
ros p
erm
an
en
tes:
Esta
do
s Un
ido
s, Jap
ón
, Ale
ma
nia
, Fran
cia, In
gla
terra
, Ch
ina
,R
usia
, Ara
bia
Sa
ud
ita, m
ás u
n g
rup
o d
e o
tros p
aíse
s ricos q
ue
tien
en
accio
ne
s com
o C
an
ad
á, Ita
lia, S
uiza
, Bé
lgica
y
11L L
E EC C
C CI IO O
N NE E
S S D D
E E S S
A AN N
G GR R
E E Y Y
F FU U
E EG G
O O
Estados Unidos
puede
efectivamente
vetar cualquier
decisión grande,
es el único país
con esa
capacidad de
control.
Ho
lan
da
. 10
Po
r otra
pa
rte, e
l sistem
a d
e d
istribu
ción
de
po
de
r qu
e g
ob
iern
a a
l FMI n
o se
ba
sa e
n "u
na
na
ción
, un
voto
", al ig
ua
l qu
e e
n la
Asa
mb
lea
Ge
ne
ral d
e la
Na
cion
es
Un
ida
s, sino
en
“un
milló
n d
e d
óla
res, u
n vo
to”; e
squ
em
a b
asa
do
en
el ta
ma
ño
de
la e
con
om
ía d
e ca
da
pa
ís. Po
r eje
mp
lo, e
l po
de
r de
vota
ción
de
los E
stad
os
Un
ido
s es d
oscie
nta
s vece
s má
s qu
e e
l de
Bo
livia. 11
Las re
gla
s de
l FMI ta
mb
ién
da
n a
Esta
do
s Un
ido
s un
con
trol ú
nico
sob
re la
s de
cision
es m
ás im
po
rtan
tes d
el
Fon
do
. Los té
rmin
os d
e a
cue
rdo
de
l FMI re
qu
iere
n u
na
ma
yoría
de
l 85% p
ara
tom
ar la
s de
cision
es m
ás im
po
rtan
tes. E
nto
nce
s no
es co
incid
en
cia q
ue
los
Esta
do
s Un
ido
s ten
ga
n u
n p
od
er d
e vo
tació
n d
el 17.6%
. Lo q
ue
da
com
o re
sulta
do
qu
e e
ste p
aís te
ng
a p
od
er d
e ve
to so
bre
las d
ecisio
ne
s de
l Fon
do
, la ú
nica
na
ción
en
el m
un
do
con
esa
cap
acid
ad
de
con
trol. 12
Po
r lo ta
nto
, no
sorp
ren
de
qu
e la
s po
líticas fa
vora
ble
s al m
erca
do
imp
ue
stas p
or
el Fo
nd
o y e
l Ba
nco
Mu
nd
ial ta
mb
ién
be
ne
ficien
dire
ctam
en
te lo
s inte
rese
se
con
óm
icos d
e lo
s pa
íses rico
s qu
e co
ntro
lan
a e
sas in
stitucio
ne
s. Lap
rivatiza
ción
de
los re
curso
s pú
blico
s ha
ab
ierto
nu
evo
s me
rcad
os p
ara
corp
ora
cion
es tra
nsn
acio
na
les co
mo
Be
chte
l y En
ron
de
los E
stad
os U
nid
os,
British
-Pe
trole
um
de
l Re
ino
Un
ido
, Sh
ell d
e H
ola
nd
a, y la
Su
ez d
e Fra
ncia
. Lap
resió
n d
e m
an
ten
er u
n g
asto
pú
blico
red
ucid
o p
ara
ten
er lo
s fon
do
s suficie
nte
sp
ara
el p
ag
o d
e lo
s créd
itos, ta
mb
ién
be
ne
ficia la
s na
cion
es rica
s y la b
an
ca,
qu
ien
es h
an
ob
ten
ido
be
ne
ficios d
e b
illon
es d
e d
óla
res p
or lo
s pré
stam
os h
ech
os
a lo
s pa
íses p
ob
res.
Fun
cion
ario
s de
l go
bie
rno
de
los E
stad
os U
nid
os a
dm
iten
ab
ierta
me
nte
qu
e la
sp
olítica
s de
l Fon
do
y el B
an
co b
en
eficia
n d
irecta
me
nte
a la
s corp
ora
cion
es
esta
do
un
ide
nse
s. El e
scritor W
illiam
Finn
eg
an
me
ncio
na
:
En su testimonio en el C
ongreso [d
e los Estados U
nidos] en 1995,
Lawrence S
umm
ers, el entonces Secretario d
el Dep
artamento d
e Tesoro(ahora p
residente d
e Harvard
), reveló que las corp
oracionesestad
ounidenses recib
ieron 1.35 dólares en contratos p
or cada d
ólar que
el gob
ierno Estadounid
enses contribuye al B
anco Mund
ial y otros bancos
multilaterales d
e desarrollo. 13
12L L
E EC C
C CI IO O
N NE E
S S D D
E E S S
A AN N
G GR R
E E Y Y
F FU U
E EG G
O O
Pa
ra lo
s Esta
do
s Un
ido
s y otra
s na
cion
es rica
s, ap
oya
r el Fo
nd
o y e
l Ba
nco
Mu
nd
ial n
o e
s un
a sim
ple
ob
ra d
e ca
rida
d, o
un
a e
xpa
nsió
n d
e u
na
ide
olo
gía
eco
nó
mica
con
serva
do
ra. E
ste a
po
yo e
s tam
bié
n u
na
lucra
tiva y ca
lcula
da
op
ortu
nid
ad
pa
ra a
seg
ura
r el re
torn
o d
e la
s inve
rsion
es. E
l eco
no
mista
bo
livian
oR
ob
erto
Fern
án
de
z, dice
, “Po
r su p
rop
ia co
nstitu
ción
y la d
istribu
ción
inte
rna
de
lp
od
er d
esd
e su
na
cimie
nto
en
Bre
tton
Wo
od
s en
1944, el Fo
nd
o sie
mp
re fa
vore
cióa
los in
tere
ses e
con
óm
icos y p
olítico
s de
los E
stad
os U
nid
os y d
e lo
s pa
íses d
e la
actu
al U
nió
n E
uro
pe
a.”
14
Los crítico
s tam
bié
n a
rgu
me
nta
n q
ue
el fo
nd
o e
s inca
pa
z de
en
ten
de
r el im
pa
ctoq
ue
sus p
olítica
s tien
en
en
los p
aíse
s po
bre
s, o e
stá d
elib
era
da
me
nte
de
spre
ocu
pa
do
. Esta
s críticas in
cluye
n la
form
a e
n q
ue
el p
erso
na
l de
l Fon
do
está
com
pu
esto
. Las d
os te
rcera
s pa
rtes d
el p
erso
na
l de
l FMI so
n e
con
om
istas; m
ás
de
l no
ven
ta p
or cie
nto
de
l pe
rson
al d
el FM
I está
en
Wa
shin
gto
n; n
orm
alm
en
te e
lp
erso
na
l de
l Fon
do
en
los o
tros p
aíse
s está
limita
do
a u
na
sola
pe
rson
a. 15
En
Latin
oa
mé
rica, A
sia y Á
frica, e
l Fon
do
y sus p
olítica
s está
n b
ajo
con
tinu
os
ata
qu
es, ta
nto
en
círculo
s inte
lectu
ale
s com
o e
n la
s calle
s. Los m
od
elo
s qu
ep
rom
etía
n p
rosp
erid
ad
eco
nó
mica
en
las p
rese
nta
cion
es q
ue
se h
acía
n e
np
an
talla
en
las o
ficina
s de
Wa
shin
gto
n, h
an
resu
ltad
o u
n fra
caso
de
spu
és d
e su
imp
lem
en
tació
n.
En
tre la
s po
líticas d
el FM
I, un
a d
e la
s qu
e m
ás d
añ
o h
a ca
usa
do
y má
s pro
testa
sh
a le
van
tad
o, h
a sid
o la
pre
sión
de
l Fon
do
pa
ra re
du
cir el g
asto
pú
blico
ein
crem
en
tar lo
s imp
ue
stos co
n e
l pre
texto
de
red
ucir e
l dé
ficit fiscal.
E El l F FM M
I I y y l la as s P P
o ol lí ít ti ic ca a
s s p pa a
r ra a R R
e ed d
u uc ci ir r e el l D D
é éf fi ic ci it t F Fi is sc ca a
l l
Las in
terve
ncio
ne
s de
l FMI re
lacio
na
da
s con
la re
du
cción
de
la d
eu
da
y de
ld
éficit, tie
ne
n su
s raíce
s en
la crisis la
tino
am
erica
na
de
la d
eu
da
de
los a
ño
s 80.C
om
o re
sulta
do
de
los fu
erte
s pré
stam
os y d
e lo
s pa
go
s po
r inte
rese
s, qu
e se
ele
varo
n h
asta
las n
ub
es e
n e
se e
nto
nce
s, mu
cho
s pa
íses se
en
con
traro
nso
bre
carg
ad
os p
or la
de
ud
a e
inca
pa
ces d
e cu
mp
lir con
los b
an
cos
13L L
E EC C
C CI IO O
N NE E
S S D D
E E S S
A AN N
G GR R
E E Y Y
F FU U
E EG G
O O
inte
rna
cion
ale
s en
con
trán
do
se e
n u
na
situa
ción
mu
y cerca
na
a la
ba
nca
rrota
. 16
El Fo
nd
o d
escrib
e su
rol e
n e
sta crisis d
e la
de
ud
a d
e la
sigu
ien
te m
an
era
, “El FM
Ip
restó
ayu
da
a lo
s pa
íses d
eu
do
res p
ara
ela
bo
rar p
rog
ram
as d
e e
stab
ilizació
n a
me
dia
no
pla
zo, fa
cilitó u
n vo
lum
en
con
side
rab
le d
e fin
an
ciam
ien
to co
n ca
rgo
asu
s pro
pio
s recu
rsos y o
rga
nizó
pla
ne
s de
fina
ncia
mie
nto
con
la p
articip
ació
n d
eg
ob
iern
os a
cree
do
res, b
an
cos co
me
rciale
s y org
an
ismo
s inte
rna
cion
ale
s.”17
En
len
gu
aje
de
l Fon
do
, esto
sign
ifica q
ue
el FM
I oto
rgó
ayu
da
de
em
erg
en
cia p
ara
qu
e e
stos p
ud
iera
n co
ntin
ua
r pa
ga
nd
o a
los b
an
cos y o
tros p
resta
mista
s.R
ob
erto
Fern
án
de
z ag
reg
a, “A
sí [……
] el Fo
nd
o M
on
eta
rio […
…] e
mp
ezó
ae
lab
ora
r resp
ue
stas p
ara
evita
r la ce
sació
n d
e p
ag
os p
or p
arte
de
los d
eu
do
res y,
de
igu
al m
od
o, a
ap
rove
cha
r la co
yun
tura
pa
ra a
plica
r po
líticas d
e la
rgo
pla
zo e
nlo
s pa
íses d
e la
pe
riferia
, articu
lán
do
los d
e u
na
ma
ne
ra m
ás su
bo
rdin
ad
a a
las
eco
no
mía
s cen
trale
s y al p
od
er p
olítico
de
esta
s últim
as.“
18
Un
dé
ficit pú
blico
, en
pa
lab
ras sim
ple
s, es e
l mo
nto
qu
e g
asta
el g
ob
iern
o e
n u
na
ño
y qu
e e
s ma
yor q
ue
sus in
gre
sos p
or im
pu
esto
s, do
na
cion
es e
xtran
jera
s yo
tros ré
dito
s. Pa
ra e
qu
ilibra
r el d
éficit d
el p
resu
pu
esto
es q
ue
los p
aíse
s pid
en
pré
stam
os p
ara
de
spu
és p
ag
ar lo
s mism
os co
n in
tere
ses. La
s na
cion
es p
ob
res
pid
en
pre
stad
o e
l din
ero
de
mu
cha
s fue
nte
s, inclu
yen
do
las in
stitucio
ne
sfin
an
ciera
s inte
rna
cion
ale
s com
o e
l Ba
nco
Mu
nd
ial, e
l FMI, lo
s ba
nco
s priva
do
s yo
tros g
ob
iern
os.
Los gastos d
eficitarios son prácticas com
unes de m
uchos gob
iernos, y no sólo de los
países p
obres. En cuarenta y tres años -- con excep
ción de cinco d
e ellos-- Estados
Unid
os ha manejad
o déficit p
resupuestarios q
ue van de los m
ás peq
ueños a los más
grand
es. 19El 2004, el d
éficit presup
uestario de los Estad
os Unid
os alcanzó los 412 mil
millones d
e dólares, lo q
ue significó el 18%
de tod
os los gastos d
el gob
ierno federal, o
lo que eq
uivale a decir el 3.6%
del Prod
ucto Interno Bruto d
e dicho p
aís(a
)20.
La re
du
cción
de
l dé
ficit pú
blico
es la
pie
dra
an
gu
lar d
e la
s po
líticas d
el FM
I y un
aco
nd
ición
bá
sica q
ue
los g
ob
iern
os d
eb
en
alca
nza
r pa
ra o
bte
ne
r los cré
dito
s de
lFo
nd
o y o
tro tip
o d
e a
yud
a. E
l Fon
do
arg
uye
qu
e la
red
ucció
n d
el d
éficit e
se
sen
cial p
ara
ayu
da
r a lo
s pa
íses p
ob
res a
alca
nza
r esta
bilid
ad
eco
nó
mica
. Yd
ice, “U
na
de
las a
pro
xima
cion
es cla
ves d
e la
s inve
stiga
cion
es p
asa
da
s sob
re
14L L
E EC C
C CI IO O
N NE E
S S D D
E E S S
A AN N
G GR R
E E Y Y
F FU U
E EG G
O O
(a)E
l Pro
du
cto In
tern
o B
ruto
se re
fiere
al to
tal d
e lo
s bie
ne
s y servicio
s pro
du
cido
s po
r un
a n
ació
n y
de
ntro
de
los lím
ites d
e e
sa n
ació
n. La
me
dició
n e
stán
da
r de
l dé
ficit pú
blico
es u
n p
orce
nta
je d
el P
IBd
e u
na
na
ción
.
los p
aíse
s en
de
sarro
llo, e
s qu
e u
na
po
lítica fisca
l pru
de
nte
--loq
ue
sign
ifica, b
ajo
dé
ficit pre
sup
ue
stario
y ba
jo n
ivel d
e d
eu
da
pú
blica
-- es e
l ing
red
ien
te ce
ntra
l pa
ra e
l crecim
ien
toe
con
óm
ico, e
l cua
l es e
sen
cial p
ara
la re
du
cción
de
la p
ob
reza
y pa
ra m
ejo
rar lo
s ing
reso
s socia
les.”
21
Fun
cion
ario
s de
l Fon
do
dice
n q
ue
su p
rincip
al p
reo
cup
ació
n n
oe
stá ce
ntra
da
en
ap
oya
r a lo
s pre
stam
istas, sin
o e
n a
yud
ar a
los p
aíse
s po
bre
s a o
bte
ne
r recu
rsos n
ece
sario
s pa
ra su
de
sarro
llo. E
l Fon
do
dice
qu
e lo
s pa
íses fu
erte
me
nte
en
de
ud
ad
os so
n co
mo
un
a fa
milia
qu
e re
pe
tida
me
nte
se p
resta
de
l ba
nco
o d
e u
na
tien
da
ha
sta q
ue
un
día
le d
icen
qu
e su
de
ud
a e
s mu
y gra
nd
e y q
ue
ya n
o p
ue
de
recib
ir má
s créd
ito. E
lFM
I dice
qu
e la
discip
lina
fiscal e
s la ca
pa
cida
d d
e to
ma
rd
ecisio
ne
s frías p
ara
evita
r situa
cion
es a
un
má
s du
ras e
n e
lca
min
o y, fin
alm
en
te, a
seg
ura
r un
crecim
ien
to e
con
óm
icoso
sten
ible
en
el la
rgo
pla
zo. (b
)
Po
r de
finició
n, la
red
ucció
n d
el d
éficit p
resu
pu
esta
rio sig
nifica
qu
e lo
s go
bie
rno
s de
be
n re
du
cir el g
asto
pú
blico
, ele
var lo
sim
pu
esto
s o a
mb
os. M
ien
tras e
l FMI, e
nfa
tiza e
n la
imp
orta
ncia
de
esta
acció
n p
ara
ga
ran
tizar e
l crecim
ien
to e
con
óm
icoso
sten
ible
a la
rgo
pla
zo, m
uch
os in
vestig
ad
ore
s y go
bie
rno
s de
pa
íses p
ob
res a
seg
ura
n q
ue
la p
resió
n e
con
óm
ica e
jercid
ad
esd
e e
l Fon
do
, po
ne
a la
s, ya d
e p
or sí, frá
gile
s eco
no
mía
s al
bo
rde
de
l ab
ismo
. Arth
ur M
acE
wa
n, P
rofe
sor d
e E
con
om
ía d
e la
Un
iversid
ad
de
Ma
ssach
usse
ts dice
:
La FMIm
anía de red
ucir el gasto p
úblico en tiem
pos d
ecrisis ha sid
o racionalizada b
ajo la idea d
e que
presup
uestos equilib
rados son la b
ase para el
crecimiento y la estab
ilidad
económica a larg
o plazo.
Públicam
ente el FMI lam
enta el hecho de q
ue estas
15L L
E EC C
C CI IO O
N NE E
S S D D
E E S S
A AN N
G GR R
E E Y Y
F FU U
E EG G
O O
En muchos países
la demanda de
reducción del
déficit por parte
del FMI, pone las
frágiles
economías al
borde del abismo.
(b)A
pe
sar d
e la
gra
ved
ad
de
los e
ven
tos d
el Feb
rero Neg
roy a
pe
sar d
e la
evid
en
te re
lació
n d
el FM
Ico
n lo
s mism
os, lo
s pe
rson
ero
s de
l Fon
do
en
Wa
shin
gto
n se
ne
ga
ron
a h
ab
lar o
ficialm
en
te p
ara
este
rep
orte
. Sin
em
ba
rgo
ello
s aco
rda
ron
ha
bla
r extra
-oficia
lme
nte
sob
re p
olítica
s ge
ne
rale
s de
l Fon
do
.
políticas hayan causad
o imp
actos negativos severos en sectores d
e bajos
ingresos (p
orque am
bos g
eneran altos niveles de d
esemp
leo y destruyen
los prog
ramas sociales). Pese a ello, tod
avía los funcionarios del Fond
osostienen ab
surdam
ente que estas p
olíticas son necesarias para aseg
uraruna estab
ilidad
durad
era. Durante las recesiones, los d
éficit fiscalesm
oderad
os del g
obierno (com
o en años recientes en la Arg
entina) son unap
olítica contra cíclica esperad
a; y los crecimientos eq
uilibrad
os solamente
ayudan a acelerar las caíd
as. Al m
ismo tiem
po, sab
emos q
ue los recortesp
resupuestarios d
el gasto social (ed
ucación, salud, p
royectos de
infraestructura) imp
iden el p
rogreso económ
ico de larg
o plazo. 22
Jose
ph
Stig
litz va m
as a
llá d
icien
do
qu
e la
s reg
las d
og
má
ticas d
el FM
I sob
re la
red
ucció
n d
el d
éficit va
n d
irecta
me
nte
en
con
tra d
e la
misió
n o
rigin
al d
e p
rom
ove
rla
exp
an
sión
eco
nó
mica
.
Hoy el FM
I otorga fond
os sólo si los países se com
prom
eten a llevarad
elante políticas d
e reducción d
el déficit fiscal, elevación d
e imp
uestos yd
e las tasas de interés, [p
olíticas] que m
ás bien llevan a la contracción d
ela econom
ía; Keynes estaría retorciénd
ose en su tumb
a si pud
iera ver loq
ue le ha pasad
o a su criatura. 23
¿Qu
é sig
nifica
n la
s po
líticas d
e re
du
cción
de
dé
ficit en
térm
ino
s prá
cticos p
ara
lag
en
te? P
or e
jem
plo
, Oxfa
m re
po
rta q
ue
en
la R
ep
úb
lica A
frican
a d
e C
am
erú
n, e
lFM
I ha
exig
ido
qu
e e
l go
bie
rno
alca
nce
un
sup
erá
vit fiscal p
ara
el 2005. Lo
sre
corte
s en
el g
asto
pú
blico
req
ue
rido
s pa
ra a
lcan
zar e
sta m
eta
do
bla
n e
lp
resu
pu
esto
de
salu
d d
e d
icho
pa
ís, do
nd
e la
mo
rtalid
ad
infa
ntil co
ntin
úa
sien
do
un
pro
ble
ma
gra
vísimo
. 24In
cum
plir lo
s térm
ino
s de
un
acu
erd
o co
n e
l FMI p
ue
de
ten
er u
n co
sto a
lto p
ara
un
Esta
do
po
bre
. Cu
an
do
Ho
nd
ura
s tuvo
un
de
sacu
erd
oco
n e
l FMI so
bre
el in
crem
en
to e
n lo
s sala
rios d
e lo
s ma
estro
s, el co
sto fu
e e
lre
traso
en
el a
livio d
e la
de
ud
a d
e 194 m
illon
es d
e d
óla
res y la
inte
rrup
ción
en
los
recu
rsos p
or d
on
ació
n. La
asiste
ncia
qu
e se
pe
rdió
era
tres ve
ces m
ás q
ue
las
ne
cesid
ad
es d
el p
aís p
ara
da
r ed
uca
ción
a to
do
s los n
iño
s de
la n
ació
n. 25
En
Bo
livia e
l 2003, las d
em
an
da
s de
l FMI p
ara
la re
du
cción
de
l dé
ficit sign
ificaro
nn
o so
lo im
pu
esto
s má
s alto
s pa
ra la
ge
nte
má
s po
bre
, sino
qu
e ta
mb
ién
de
sen
cad
en
aro
n u
na
serie
de
eve
nto
s qu
e d
eja
ron
a tre
inta
y cua
tro fa
milia
sse
pu
ltan
do
a su
s mu
erto
s.
16L L
E EC C
C CI IO O
N NE E
S S D D
E E S S
A AN N
G GR R
E E Y Y
AC
TO
DO
SE
L FMI E
N B
OLIV
IA:
LA LU
CH
A D
E U
NA
NA
CIÓ
N P
OR
CU
MP
LIR LA
S IM
PO
SIC
ION
ES
EC
ON
ÓM
ICA
S D
E LO
S O
RG
AN
ISM
OS
EX
TR
AN
JER
OS
17L L
E EC C
C CI IO O
N NE E
S S D D
E E S S
A AN N
G GR R
E E Y Y
F FU U
E EG G
O O
Po
r do
s dé
cad
as e
l FMI y e
l Ba
nco
Mu
nd
ial h
as sid
o lo
s prin
cipa
les a
rqu
itecto
s de
las p
olítica
s eco
nó
mica
s en
Bo
livia. M
uch
os d
irán
qu
e e
l Fon
do
ha
ten
ido
má
sin
flue
ncia
qu
e e
l pro
pio
go
bie
rno
. Joh
n W
illiam
son
, un
eco
no
mista
de
l Institu
te fo
rIn
tern
atio
na
l Eco
no
mics, q
uie
n a
cuñ
ó la
frase
“El C
on
sen
so d
e W
ash
ing
ton
”,lla
ma
a B
olivia
el “B
ig B
an
g” e
n la
ap
licació
n d
e la
rece
ta e
con
óm
ica d
el m
erca
do
pro
picia
da
po
r el FM
I y el B
an
co M
un
dia
l en
Am
érica
Latin
a. 26
De
1986 al 2001,
Bo
livia re
cibió
350 millo
ne
s de
dó
lare
s de
l FMI co
n la
con
dició
n d
e a
do
pta
rp
olítica
s eco
nó
mica
s esp
ecífica
s. 27
D De e
l la a L Li is st ta a
N Ne eg g
r ra a a a
l l L La ab b
o or ra at to or ri io o d d
e el l F FM M
I I U
na
ma
yor p
rese
ncia
de
l FMI e
n la
po
lítica e
con
óm
ica b
olivia
na
, se re
mo
nta
a la
ép
oca
en
la q
ue
el p
aís lid
iab
a co
n la
hip
erin
flació
n a
me
dia
do
s de
los a
ño
so
che
nta
. A fin
es d
e lo
s 70 y prin
cipio
s de
los 80, se
vivió u
n clim
a d
e in
esta
bilid
ad
po
lítica p
rofu
nd
a. E
ntre
1978 a 1982, B
olivia
tuvo
nu
eve
pre
side
nte
s dife
ren
tes -
alg
un
os fu
ero
n e
leg
ido
s en
las u
rna
s y otro
s fue
ron
bru
tale
s dicta
do
res. 28
Esta
ine
stab
ilida
d p
olítica
com
bin
ad
a co
n e
l cola
pso
de
los p
recio
s de
l esta
ño
–la b
ase
de
la e
con
om
ía b
olivia
na
en
ese
tiem
po
- rep
rese
ntó
un
seve
ro g
olp
e p
ara
lae
con
om
ía. 29
De
1970 a 1980, la
de
ud
a e
xtern
a b
olivia
na
creció
má
s de
seis ve
ces
ha
sta a
lcan
zar lo
s 3 billo
ne
s de
dó
lare
s. La e
con
om
ía n
acio
na
l cola
psa
ba
. 30
En
la lista
ne
gra
pa
ra re
cibir a
yud
a d
el FM
I y el B
an
co M
un
dia
l, el g
ob
iern
o tu
voq
ue
fren
ar e
l pa
go
de
la d
eu
da
exte
rna
y com
en
zó a
em
itir má
s din
ero
pa
ram
an
ten
er su
s com
pro
miso
s de
l ga
sto p
úb
lico. 31
Tam
bié
n p
erm
itió q
ue
la m
on
ed
aflo
tara
en
valo
r con
tra e
l dó
lar, d
an
do
inicio
a la
infla
ción
qu
e, e
n 1985, a
lcan
zón
ivele
s de
25.000 % e
n e
se a
ño
. 32
En
1985, el n
ue
vo g
ob
iern
o e
lecto
en
cab
eza
do
po
r Vícto
r Pa
z Este
nsso
roim
ple
me
ntó
un
a se
rie d
e m
ed
ida
s extre
ma
s pa
ra p
on
er la
infla
ción
ba
jo co
ntro
l.E
stas in
cluía
n la
de
valu
ació
n d
e la
mo
ne
da
bo
livian
a, la
elim
ina
ción
de
los
sub
sidio
s, la d
esre
gu
lació
n d
e la
s tasa
s de
inte
rés, y a
ccion
es re
pre
sivas co
ntra
los sin
dica
tos d
e tra
ba
jad
ore
s pa
ra im
pe
dir d
em
an
da
s de
incre
me
nto
ssa
laria
les. 33
Do
s añ
os m
ás ta
rde
, la in
flació
n e
stab
a p
or d
eb
ajo
de
l 20% y e
lcre
cimie
nto
de
Bo
livia h
ab
ía su
bid
o a
un
a ta
sa d
e 2.4%
po
r añ
o.
Un
añ
o d
esp
ué
s de
ap
licarse
esta
tera
pia
de
sho
ck, el FM
I ofre
ció a
yud
a lim
itad
aa
l pa
ís, y ap
oyó
en
la cre
ació
n d
e u
n fo
nd
o so
cial d
e e
me
rge
ncia
pa
ra a
yud
ar a
ge
ne
rar e
mp
leo
pa
ra lo
s qu
e su
frían
má
s fue
rtem
en
te la
crisis. 34. A tra
vés d
e e
sta
19L L
E EC C
C CI IO O
N NE E
S S D D
E E S S
A AN N
G GR R
E E Y Y
F FU U
E EG G
O O
pu
erta
el FM
I y el B
an
co M
un
dia
l en
traría
n a
Bo
livia la
sp
róxim
as d
os d
éca
da
s, traye
nd
o co
n e
llos e
l arse
na
l com
ple
tod
e la
s refo
rma
s de
“aju
ste e
structu
ral” co
mo
un
a co
nd
ición
pa
ra su
asiste
ncia
eco
nó
mica
. Las p
olítica
s de
l FMI y e
l Ba
nco
se vo
lvería
n e
n e
l mo
de
lo e
con
óm
ico d
e lo
s suce
sivos
go
bie
rno
s bo
livian
os, a
dm
inistra
ción
, tras a
dm
inistra
ción
.
L Lo os s P P
r ro on nó ó
s st ti ic co os s d de e
l l F FM MI I v vs s. . l la a R R
e ea a
l li id da a
d dB B
o ol li iv vi ia an na a
En
ag
osto
de
1998, el FM
I, el B
an
co M
un
dia
l y el g
ob
iern
ob
olivia
no
, de
ma
ne
ra co
nju
nta
, hicie
ron
pú
blico
el “D
ocu
me
nto
Ma
rco d
e P
olítica
s”, el cu
al d
esa
rrolla
un
exh
au
stivo p
lan
pa
rare
visar la
eco
no
mía
na
cion
al. 35
Ma
rcos so
bre
po
líticas y ca
rtas
de
inte
nció
n co
mo
esta
s son
me
can
ismo
s po
r me
dio
de
los
cua
les lo
s fun
cion
ario
s de
l FMI a
seg
ura
n co
mp
rom
isos d
e lo
sg
ob
iern
os so
bre
las re
form
as q
ue
irán
imp
lem
en
tan
do
aca
mb
io d
e la
ayu
da
. So
n ta
mb
ién
los ú
nico
s do
cum
en
tos
ab
ierto
s al p
úb
lico, e
l resto
de
de
las n
eg
ocia
cion
es se
rea
lizan
a p
ue
rta ce
rrad
a e
ntre
el FM
I, el B
an
co y lo
s go
bie
rno
s.
El M
arco
de
Po
líticas d
e 1998 p
rese
ntó
las e
spe
cificacio
ne
s de
las re
form
as –e
xten
sa p
rivatiza
ción
, cam
bio
s en
el m
un
do
de
ltra
ba
jo, re
du
cción
de
l dé
ficit-- y pro
nó
sticos o
ptim
istas d
e lo
qu
e se
esp
era
ba
pa
ra B
olivia
.
En este contexto, un objetivo clave…
es alcanzar unared
ucción significativa d
e la pob
reza hasta el 2002 através d
e un crecimiento económ
ico más ráp
ido y
prog
ramas sociales m
ás fuertes. Específicam
ente, elp
rogram
a busca elevar el crecim
iento económico d
e 41/2%
en 1998 a 51/2
- 6% en el 2001, red
ucir la inflacióng
radualm
ente a 5% el 2001, alcanzar un aum
entom
oderad
o en las reservas y mantener en un curso
controlable el d
éficit externo en cuenta corriente. 36
20L L
E EC C
C CI IO O
N NE E
S S D D
E E S S
A AN N
G GR R
E E Y Y
F FU U
E EG G
O O
La brecha no
podía ser más
grande entre los
pronósticos del
FMI y lo que
sucedió en la
realidad.
Bo
livia virtu
alm
en
te lle
vó a
la p
ráctica
tod
o e
l pro
gra
ma
. Pe
ro e
n lu
ga
r de
qu
e la
eco
no
mía
pro
spe
rara
con
dich
as p
olítica
s, má
s bie
n e
mp
eo
ró. C
ua
tro a
ño
s má
sta
rde
el g
ob
iern
o b
olivia
no
pre
sen
tó u
n so
mb
río re
po
rte a
l FMI:
El gob
ierno que asum
ió el mand
o en agosto d
e 2002, heredó una situación
de estancam
iento económico p
rolongad
o. El crecimiento económ
ico fue de
solo 1,5 por ciento com
o prom
edio anual en el p
eriodo 1999-2002. La caíd
ad
el ingreso p
er cápita y d
el emp
leo y la reducción d
e la economía
informal... han contrib
uido a elevar las tensiones sociales q
ue estallaronrecientem
ente. Más aun, la d
ébil econom
ía ha minad
o los ingresos d
elg
obierno, ha aum
entado el d
éficit fiscal, y colocado una p
esada carg
afinanciera en el sector p
úblico. El estancam
iento económico p
rolongad
otam
bién ha d
ebilitad
o los sectores financieros y emp
resariales. 37
La d
ifere
ncia
en
tre lo
qu
e e
l FMI y e
l Ba
nco
Mu
nd
ial h
ab
ían
pro
no
sticad
o y lo
qu
ere
alm
en
te su
ced
ió, n
o p
od
ía se
r má
s gra
nd
e.
Los re
sulta
do
s son
lam
en
tab
les d
os d
éca
da
s de
spu
és d
e lo
s exp
erim
en
tos
eco
nó
mico
s de
l FMI y e
l Ba
nco
Mu
nd
ial. E
l 2005, los n
ivele
s de
po
bre
zaa
lcan
zaro
n e
l 64% y sig
ue
n su
bie
nd
o. 38
La ta
sa d
e d
ese
mp
leo
es d
el 14%
, la m
ás
alta
en
15 añ
os y se
ha
cua
dru
plica
do
en
la u
ltima
dé
cad
a. 39
Ce
rca d
e d
os te
rcios
de
l pre
sup
ue
sto n
acio
na
l está
n fin
an
ciad
os m
ed
ian
te d
eu
da
y do
na
cion
es. 40
El
crecim
ien
to e
con
óm
ico, cu
an
do
ha
y, ge
ne
ralm
en
te b
en
eficia
a p
eq
ue
ña
s ye
spe
cíficas in
du
strias co
mo
la e
xpo
rtació
n d
el p
etró
leo
y ga
s, las q
ue
está
n e
nm
an
os d
e co
mp
añ
ías e
xtran
jera
s. 41
Lo ú
nico
cierto
pa
ra la
eco
no
mía
bo
livian
a e
n g
en
era
l ha
sido
la a
plica
ción
de
las
refo
rma
s req
ue
rida
s po
r el FM
I y el B
an
co M
un
dia
l, en
tre e
llas la
priva
tizació
n d
ela
ind
ustria
de
l ga
s y de
pe
tróle
o y d
e lo
s sistem
as p
úb
licos d
e a
gu
a.
21L L
E EC C
C CI IO O
N NE E
S S D D
E E S S
A AN N
G GR R
E E Y Y
F FU U
E EG G
O O
LL aa PP
rr ii vv aatt ii zz aa
cc ii óónn
ddee
ll PPee
tt rr óó ll ee oo yy ee
ll GGaa
ss
Po
r má
s de
sese
nta
añ
os la
ind
ustria
pe
trole
ra h
a e
stad
o e
nm
an
os d
el E
stad
o. 42
La p
articip
ació
n d
e la
s com
pa
ñía
se
xtran
jera
s se lim
itab
a a
la e
xplo
ració
n y p
rod
ucció
nco
mp
artie
nd
o lo
s be
ne
ficios (50-50) co
n e
l go
bie
rno
bo
livian
o. 43
. Los in
gre
sos p
or p
etró
leo
y ga
s fue
ron
un
ap
arte
imp
orta
nte
de
l pre
sup
ue
sto p
úb
lico, y d
e 1985 a
1996,e
s de
cir an
tes d
e la
cap
italiza
ción
, die
ron
un
pro
me
dio
de
339 millo
ne
s de
dó
lare
s po
r añ
o, lo
qu
e co
rresp
on
de
al 40%
de
tod
os lo
s ing
reso
s de
l Teso
ro G
en
era
l de
la N
ació
n. 44
La p
rivatiza
ción
de
l pe
tróle
o y e
l ga
s fue
pa
rte d
e u
n p
lan
ma
estro
de
l FMI y e
l Ba
nco
Mu
nd
ial p
ara
Bo
livia, a
l cua
llla
ma
ron
“priva
tizació
n d
e la
s com
pa
ñía
s pú
blica
sre
stan
tes”
45La
teo
ría d
etrá
s de
la p
rivatiza
ción
de
l pe
tróle
oe
ra q
ue
si Bo
livia re
du
cía su
pa
rticipa
ción
en
las g
an
an
cias
de
50% a
18% -in
crem
en
tan
do
así la
pa
rticipa
ción
de
las
com
pa
ñía
s extra
nje
ras—
la in
versió
n y la
pro
du
cción
see
xpa
nd
irían
dra
má
ticam
en
te e
n B
olivia
po
r lo q
ue
ha
bría
má
s ing
reso
s qu
e re
ten
ien
do
la p
rop
ied
ad
. 46D
esa
fortu
na
da
me
nte
, esta
pre
dicció
n, co
mo
mu
cha
s otra
sd
el FM
I y el B
an
co M
un
dia
l, no
se vo
lvió re
alid
ad
.
Ba
jo e
l nu
evo
esq
ue
ma
priva
tizad
or lla
ma
do
“cap
italiza
ción
”e
l go
bie
rno
bo
livian
o re
nu
nció
al co
ntro
l de
l ga
s y el p
etró
leo
en
favo
r de
las co
rpo
racio
ne
s extra
nje
ras co
mo
la S
he
ll,E
nro
n, B
ritish P
etro
leu
m y o
tras. E
n lu
ga
r de
ten
er e
l 50% d
elo
s ing
reso
s qu
e B
olivia
ob
ten
ía a
nte
s, ah
ora
tien
e u
nco
mp
lejo
pa
qu
ete
de
imp
ue
stos y re
ga
lías.
Al 2001, lo
s ing
reso
s de
l go
bie
rno
po
r el p
etró
leo
y el g
as se
ha
bía
n re
du
cido
en
40 millo
ne
s de
dó
lare
s an
ua
les. 47
A e
llo se
sum
a q
ue
un
a g
ran
pa
rte d
e lo
s imp
ue
stos p
or e
l
22L L
E EC C
C CI IO O
N NE E
S S D D
E E S S
A AN N
G GR R
E E Y Y
F FU U
E EG G
O O
Después de que
Bolivia privatizara
la industria del
gas y petróleo,
comenzó a recibir
40 millones m
enos
en ingresos
anuales
pe
tróle
o y e
l ga
s ha
n p
asa
do
a lo
s bo
livian
os q
ue
de
be
n p
ag
ar a
ltos p
recio
s yn
ue
vos im
pu
esto
s po
r el u
so d
om
éstico
. 48M
ien
tras se
ag
ota
un
recu
rso n
ore
no
vab
le rá
pid
am
en
te, lo
s bo
livian
os e
stán
pa
ga
nd
o m
ás y g
an
an
do
me
no
s. Las
pro
me
sas so
bre
reco
leccio
ne
s en
orm
es d
e ré
dito
s nu
evo
s no
está
n siq
uie
ra ce
rcad
e se
r verd
ad
. 49
Al a
cep
tar la
s de
ma
nd
as d
el FM
I de
priva
tizació
n, B
olivia
term
inó
red
ucie
nd
o su
sin
gre
sos y co
me
nzó
a a
dq
uirir u
n d
éficit p
úb
lico m
ás a
lto. M
ás ta
rde
el FM
Ivo
lvería
a B
olivia
y eje
rcería
pre
sión
pa
ra re
du
cir este
dé
ficit, no
a co
sta d
e la
sco
rpo
racio
ne
s extra
nje
ras, sin
o d
e la
clase
trab
aja
do
ra b
olivia
na
.
LL aa PPrr ii vv aa tt ii zz aa
cc ii óó nn dd
ee ll AAgg
uu aa
Un
a o
tra p
arte
de
las re
form
as p
rop
iciad
as p
or e
l Ba
nco
Mu
nd
ial y e
l FMI, la
priva
tizació
n d
el a
gu
a, re
sultó
otro
fraca
so. E
n 1995, e
l Ba
nco
Mu
nd
ial lle
vóa
de
lan
te la
priva
tizació
n d
e lo
s sistem
as p
úb
licos d
e a
gu
a d
e d
os d
e la
sciu
da
de
s má
s gra
nd
es d
e B
olivia
, Co
cha
ba
mb
a y E
l Alto
/La P
az, co
mo
un
a d
e la
sco
nd
icion
es p
ara
seg
uir re
cibie
nd
o a
yud
a p
ara
el d
esa
rrollo
de
este
secto
r. 50E
lB
an
co d
ice q
ue
pa
sar e
l ag
ua
a la
s corp
ora
cion
es e
xtran
jera
s es n
ece
sario
pa
raa
brir la
s pu
erta
s a la
inve
rsión
ne
cesa
ria y e
l ma
ne
jo e
ficien
te. 51
En
Co
cha
ba
mb
a, la
ord
en
pa
ra la
priva
tizació
n lle
vó a
un
con
trato
po
r 40 añ
os co
nu
n co
nso
rcio co
ntro
lad
o p
or la
corp
ora
ción
Be
chte
l de
Ca
liforn
ia y la
Ab
en
go
a d
eE
spa
ña
. Un
a ve
z qu
e la
s corp
ora
cion
es se
hicie
ron
carg
o d
el siste
ma
de
ag
ua
, los
pre
cios in
crem
en
taro
n e
n m
ás d
el 40%
pa
ra la
ge
nte
de
má
s ba
jos in
gre
sos y e
nm
uch
os o
tros ca
sos m
ás. 52
Las p
rote
stas e
n to
do
el p
aís co
nd
uje
ron
, en
últim
ain
stan
cia, a
la sa
lida
de
la co
mp
añ
ía e
n a
bril d
e 2000, p
ero
sola
me
nte
de
spu
és d
eu
n E
stad
o d
e S
itio d
ecla
rad
o p
or e
l go
bie
rno
, dirig
ido
a p
rote
ge
r el co
ntra
to, la
mu
erte
de
un
jove
n y m
ás d
e cie
n p
erso
na
s he
rida
s. 53
En
El A
lto/La
Pa
z, el n
eg
ocio
de
la p
rivatiza
ción
fue
a m
an
os d
e u
na
com
pa
ñía
con
trola
da
po
r la co
rpo
ració
n S
ue
z y cuya
pro
pie
da
d ta
mb
ién
reca
e e
n u
no
de
los
bra
zos d
el B
an
co M
un
dia
l y de
jó a
de
cen
as d
e m
iles d
e fa
milia
s po
bre
s fue
ra d
el
sistem
a d
e d
istribu
ción
de
ag
ua
. El p
recio
de
l ag
ua
y de
con
exió
n a
l sistem
a d
e
23L L
E EC C
C CI IO O
N NE E
S S D D
E E S S
A AN N
G GR R
E E Y Y
F FU U
E EG G
O O
alca
nta
rillad
o se
incre
me
ntó
drá
sticam
en
te e
n ca
si 450 dó
lare
se
stad
ou
nid
en
ses, u
n m
on
to q
ue
exce
de
la m
itad
de
l ing
reso
an
ua
l pa
ra la
ge
nte
qu
e g
an
a e
l sala
rio m
ínim
o n
acio
na
l. 54E
ne
ne
ro d
e 2005 u
n le
van
tam
ien
to m
asivo
en
El A
lto lle
vó a
laca
nce
lació
n d
el co
ntra
to p
or e
l Pre
side
nte
bo
livian
o. (c)
E El l F FM MI I l le e D D
i ic ce e a a B Bo ol li iv vi ia a q qu ue e R Re ed du uz zc ca a s su u D Dé éf fi ic ci it t
P Pr re es su up pu ue es st ta ar ri io oBolivia, com
o muchos otros países pobres y tam
bién ricos, se apoya enpréstam
os para financiar su presupuesto nacional. Sin embargo, en los
años precedentes al Febrero Negro, el déficit fiscal boliviano había
subido hasta el techo. En 1997, el presupuesto en base a préstamos
equivalía al 3.3% del PIB, el 2002 había alcanzado el 8.7%
. 55
Ese préstamo significa que cada año la parte m
ás grande delpresupuesto debe ser gastada en el pago de la deuda en vez deproporcionar servicios com
o salud y educación. El 2002 Bolivia debíapagar m
ás de 496 millones por la deuda o lo que equivale a decir, el
16% del presupuesto total de la nación. 56
Por años el FMI ha presionado para que Bolivia tom
e drásticasdecisiones para reducir su déficit, una dem
anda que se refleja en losm
emorandum
s firmados entre Bolivia y el Fondo. En 1999, el Fondo y el
gobierno acordaron llevar a cabo esta reducción. El 2002, Boliviareduciría su déficit a sólo el 2%
del PIB. 57Bolivia falló en el
cumplim
iento de esta meta por m
ás de 400 millones.
EE cc oo ss dd ee ll DDéé ff ii cc ii tt ee nn ll oo ss EE ss tt aa dd oo ss UU
nn ii dd oo ss
¿Cóm
o creció el déficit boliviano tan rápido y cuán problemático fue
este crecimiento?
De m
uchas maneras, el abultado déficit boliviano, no fue m
ás que una
24L L
E EC C
C CI IO O
N NE E
S S D D
E E S S
A AN N
G GR R
E E Y Y
F FU U
E EG G
O O
Estados Unidos
resta importancia
a los peligros del
déficit en su
territorio pero el
FMI dem
anda
que los países
más pobres del
mundo reduzcan
el déficit
mediante la
elevación de
impuestos y
recortes en el
gasto público.
(c)Mie
ntra
s escrib
imo
s este
rep
orte
, las ju
nta
s de
vecin
os y e
l go
bie
rno
está
n e
nfra
scad
os e
n u
na
pe
lea
sob
re e
l mo
nto
de
com
pe
nsa
ción
qu
e d
eb
e p
ag
ar e
l go
bie
rno
a la
em
pre
sa.
resonancia de la explosión deficitaria que se desarrollaba justo a la vuelta de la esquina delas oficinas del FM
I en Washington: en la C
asa Blanca de Bush. El 2000, un año antes de lasubida de Bush a la presidencia, los Estados U
nidos tenía un excedente en el presupuestodel 2.4%
del PIB. Para el 2004, este excedente había desaparecido y dado lugar a un déficitdel 3.7%
, un descenso fiscal más drástico que el de Bolivia. 58
El Presidente Bush justificó este aumento deficitario diciendo:
Recuerdo que mientras hacíam
os campaña en C
hicago, uno de los periodistas me
preguntó “¿hay alguna posibilidad de caer en déficit?” y respondí –sólo en tiempos
de guerra, en tiempos de inseguridad económ
ica como resultado de la recesión o
en tiempos de em
ergencia nacional. 59
El Vicepresidente Dick C
heney fue aún más lejos diciendo, “Reagan probó que los déficit no
importan.”
60
Durante el m
ismo periodo, la econom
ía boliviana estaba en problemas, en parte debido a
fuerzas que provenían directamente de los Estados U
nidos. Una de estas fuerzas fue el
programa de erradicación de la hoja de coca, un ingrediente base para la fabricación de
cocaína. La otra fue la recesión estadounidense y su impacto negativo en el com
ercio y lasinversiones en Latinoam
érica. Hacia principios de 2003, el crecim
iento económico de Bolivia
alcanzó solo el 1.5% en el sector inform
al, en donde muchas de las personas que viven en la
pobreza fueron encontrando empleo. 61
Hoy en día Bolivia está en la m
isma situación económ
ica usada para justificar los altosdéficit en Estados U
nidos y los economistas han aconsejado que dejar pasar el déficit en
vez de cortar los gastos públicos, es el remedio para im
pulsar la economía boliviana.
Durante su visita a Bolivia en octubre del 2001, Joseph Stiglitz, el prem
io Nóbel, dijo al
gobierno:
Ahora que Bolivia esta en una recesión…
.creo que hay formas de usar los recursos
del futuro para resolver los problemas actuales…
uno de los métodos m
ás comunes
para atacar la recesión es incrementar el gasto público. 62
Los fu
ncio
na
rios d
el FM
I no
tom
aría
n e
l mism
o g
en
ero
so p
un
to d
e vista
sob
re e
lp
rob
lem
a d
el d
éficit e
n B
olivia
com
o e
l rese
rvad
o p
ara
Esta
do
s Un
ido
s.
EEll FF MM
II FF ii jj aa uu
nn NN
uu eevv oo
OObb
jj ee tt ii vv oo
25L L
E EC C
C CI IO O
N NE E
S S D D
E E S S
A AN N
G GR R
E E Y Y
F FU U
E EG G
O O
A p
rincip
ios d
e 2003, lo
s fun
cion
ario
s de
l FMI d
ecid
iero
n q
ue
era
ho
ra p
ara
qu
e e
l go
bie
rno
Bo
livia a
sum
iera
un
a p
osició
n fu
erte
ye
nfre
nta
ra e
l dé
ficit con
un
a a
cción
seria
. El Fo
nd
o e
xigió
qu
e e
ne
l lap
so d
e u
n a
ño
el d
éficit se
a co
rtad
o e
n ca
si un
tercio
, o lo
qu
e e
qu
ivale
a d
ecir p
or d
eb
ajo
de
l 5.5% d
el P
IB. A
lcan
zar e
stam
eta
sería
un
a co
nd
ición
pa
ra re
cibir a
yud
a a
larg
o p
lazo
. Pa
rae
l log
ro d
e e
ste o
bje
tivo, e
l go
bie
rno
ten
dría
qu
e re
aliza
r un
aco
mb
ina
ción
de
reco
rtes p
resu
pu
esta
rios e
incre
me
nto
de
los
imp
ue
sto e
n m
ás d
e 250 m
illon
es d
e d
óla
res, 8%
de
lp
resu
pu
esto
tota
l de
l pa
ís. 63
De
spu
és d
el fra
caso
de
feb
rero
, los fu
ncio
na
rios d
el FM
Iin
sistiero
n e
n q
ue
el g
ob
iern
o b
olivia
no
ha
bía
aco
rda
do
ple
na
me
nte
con
el Fo
nd
o e
n la
red
ucció
n d
el d
éficit a
un
5.5%.
Un
po
rtavo
z de
l Fon
do
en
Wa
shin
gto
n d
ijo: “La
me
ta d
el 5.5%
de
dé
ficit fiscal d
el P
IB fu
e co
nve
nid
a m
utu
am
en
te e
ntre
el
go
bie
rno
y el p
erso
na
l de
l fon
do
com
o u
na
form
a d
e re
stau
rar la
soste
nib
ilida
d.”
64
Co
n to
do
, fun
cion
ario
s bo
livian
os d
e a
lto n
ivel d
el g
ob
iern
o d
eC
arlo
s Me
sa, sig
ue
n a
rgu
yen
do
qu
e fu
e e
l Fon
do
qu
ien
insistió
en
el 5.5%
, a p
esa
r de
las a
dve
rten
cias d
el g
ob
iern
o d
e q
ue
lam
ed
ida
sería
eco
nó
mica
y po
líticam
en
te im
po
sible
de
eje
cuta
r.Lo
s fun
cion
ario
s de
l go
bie
rno
tam
bié
n a
dvirtie
ron
al FM
I qu
efo
rzar ta
l reco
rte p
od
ría co
nd
ucir e
xacta
me
nte
al tip
o d
eco
nvu
lsión
socia
l viole
nta
qu
e se
pro
du
jo e
se fe
bre
ro.
El e
nto
nce
s Vice
pre
side
nte
de
Bo
livia, C
arlo
s Me
sa, d
ijo q
ue
el
go
bie
rno
fue
claro
en
sus co
nve
rsacio
ne
s con
los fu
ncio
na
rios
de
l FMI, “E
l Min
istro d
e Fin
an
zas, q
uie
n se
reu
nió
[con
fun
cion
ario
s de
l FMI] e
xplicó
al Fo
nd
o M
on
eta
rio In
tern
acio
na
lla
imp
osib
ilida
d d
e d
ar u
n sa
lto ta
n a
lto.”
(d)E
l go
bie
rno
pro
pu
sou
na
me
ta a
ltern
ativa
de
6.5%, u
n m
on
to to
da
vía sig
nifica
tivo a
alca
nza
r con
side
ran
do
el d
éficit d
el p
asa
do
añ
o d
el 8.7%
. 65
El D
irecto
r de
Pre
sup
ue
sto, E
dw
in A
ldu
na
te, q
uie
n ta
mb
ién
26L L
E EC C
C CI IO O
N NE E
S S D D
E E S S
A AN N
G GR R
E E Y Y
F FU U
E EG G
O O
“El FMI insistió
en el 5.5%.
Nosotros les
explicamos que
el 5.5% no era
viable. Les dije
eso aquí mism
o,
en esta oficina
que [el corte en
los gastos y el
incremento de
impuestos]
podrían
provocar serios
conflictos
sociales.
Edwin A
ldunate,D
irector delPresupuestoN
acional Boliviano
(d)N
ota
de
l Au
tor: La
en
trevista
con
Ca
rlos M
esa
, pa
ra e
ste re
po
rte, tu
vo lu
ga
r en
ma
yo d
e 2003
cua
nd
o e
l tod
avía
era
Vice
pre
side
nte
de
Bo
livia. M
esa
asu
mió
la P
resid
en
cia 5 m
ese
s má
s tard
e y
ren
un
ció e
n ju
nio
pa
sad
o.
ne
go
ció co
n e
l Fon
do
, dijo
qu
e lo
s fun
cion
ario
s de
esta
org
an
izació
n fu
ero
nim
pla
cab
les. “E
l FMI in
sistió e
n e
l 5.5%. N
oso
tros le
s exp
licam
os q
ue
el 5.5%
no
era
viab
le. Le
s dije
eso
aq
uí m
ismo
, en
esta
oficin
a q
ue
[el re
corte
en
los g
asto
s ye
l incre
me
nto
de
imp
ue
stos] p
od
rían
pro
voca
r serio
s con
flictos so
ciale
s. 66
¿¿ PPuu ee
ddee uu
nn PP
aa íí ss PPoo bb
rr ee DD
eecc ii rr ““ NN
oo ”” aall FF MM
II ??
¿Exa
ctam
en
te cu
án
ob
liga
do
esta
Bo
livia, o
cua
lqu
ier o
tro p
aís d
el Te
rcer M
un
do
,a
cum
plir la
s exig
en
cias d
el FM
I?
Los fu
ncio
na
rios d
el Fo
nd
o d
icen
qu
e n
o d
an
órd
en
es, só
lo d
an
con
sejo
s a lo
sg
ob
iern
os. Lo
s pa
íses so
n so
be
ran
os, d
ice e
l Fon
do
, y es e
l pro
pio
pa
ís qu
ien
tom
a la
de
cisión
de
ace
pta
r o re
cha
zar la
s reco
me
nd
acio
ne
s de
l FMI.
Pe
ro e
n re
alid
ad
, los fu
ncio
na
rios b
olivia
no
s no
ten
ían
otra
op
ción
qu
e se
gu
ir las
reco
me
nd
acio
ne
s de
l Fon
do
. No
ha
cerlo
, ad
vierte
n, p
od
ría p
on
er e
n rie
sgo
la ta
nre
qu
erid
a a
yud
a in
tern
acio
na
l qu
e n
ece
sita e
l go
bie
rno
pa
ra so
bre
vivir. El Fo
nd
oe
s un
exp
erto
, pe
ro e
n e
l arte
de
pre
ten
de
r flexib
ilida
d co
n u
na
ma
no
mie
ntra
sq
ue
ráp
ida
me
nte
la e
limin
a co
n la
otra
. Esa
falsa
flexib
ilida
d la
recu
erd
a m
uy b
ien
un
o d
e lo
s bo
livian
os q
ue
tuvo
qu
e lid
iar d
e ce
rca co
n e
l FMI e
n lo
s me
ses
pre
ced
en
tes a
l Febrero N
egro
.
Ge
org
e G
ray M
olin
a, u
n a
lto fu
ncio
na
rio d
e U
DA
PE
(la o
ficina
de
inve
stiga
ción
de
asu
nto
s eco
nó
mico
s de
l go
bie
rno
bo
livian
o) e
stuvo
en
vue
lto e
n n
eg
ocia
cion
es
con
el Fo
nd
o e
n W
ash
ing
ton
y en
Bo
livia. E
n cie
rto p
un
to –co
me
nta
-- los
fun
cion
ario
s de
l Fon
do
, le d
ijero
n a
él y a
sus co
leg
as b
olivia
no
s, “No
qu
ere
mo
sq
ue
ha
ya vio
len
cia, ¿u
sted
es cre
en
qu
e e
s el m
om
en
to p
olítico
pa
ra h
ace
r esto
?”P
ese
a e
stas p
ala
bra
s, sin e
mb
arg
o, la
po
sición
en
la q
ue
el g
ob
iern
o b
olivia
no
fue
con
dicio
na
do
po
r el Fo
nd
o, e
ra b
asta
nte
clara
. 67
En
las m
isma
s reu
nio
ne
s do
nd
e fu
ncio
na
rios d
el FM
I exp
resa
ron
esta
sp
reo
cup
acio
ne
s, tam
bié
n d
eja
ron
claro
qu
e sí e
l go
bie
rno
no
alca
nza
ba
lare
du
cción
de
l dé
ficit de
l 5.5%, e
l FMI n
eg
aría
ayu
da
de
larg
o p
lazo
. Sin
tal
acu
erd
o, d
ice G
ray, e
l go
bie
rno
se a
rriesg
ab
a n
o so
lo a
pe
rde
r asiste
ncia
de
lFo
nd
o sin
o ta
mb
ién
ayu
da
de
do
na
nte
s clave
s com
o A
lem
an
ia, D
ina
ma
rca y
Su
ecia
. 68
27L L
E EC C
C CI IO O
N NE E
S S D D
E E S S
A AN N
G GR R
E E Y Y
F FU U
E EG G
O O
Mo
lina
exp
lica la
po
sición
de
l FMI d
e e
sta m
an
era
:
[Los funcionarios del FM
I] te dicen [q
ue] nosotros nos ocupam
os de la
agend
a; estrictamente hab
lando, es cierto (…
) pero no p
odem
os cerrar [elacuerd
o], no pod
emos p
agar los sueld
os de ed
ucación. ¿Nos van a
ayudar? [nos p
reguntam
os]. No, no nos van a d
ar ningún p
uente más [p
araayud
a económica]. y no p
odem
os hacer nada; teníam
os un muro d
elantenuestro.
L Lo os s V Va a
i iv ve en ne e
s s P Po o
l lí ít ti ic co os s D Du u
r ra an nt te e
l la a C C
r re ea ac ci ió ó
n n d de e
l l I Im mp p
u ue es st ta a
z zo o
Un
a ve
z pu
esto
s con
tra la
pa
red
y bu
scan
do
un
mo
do
pa
ra re
du
cir el d
éficit d
eB
olivia
en
un
cua
rto d
e m
illón
de
dó
lare
s, UD
AP
E, la
s rep
articio
ne
s de
imp
ue
stos
y de
l teso
ro y o
tras co
me
nza
ron
a e
sbo
zar a
lgu
na
s sug
ere
ncia
s pa
raco
nsid
era
ción
de
l go
bie
rno
.
La p
rime
ra a
ltern
ativa
ela
bo
rad
a se
ba
sab
a e
n n
ue
vos im
pu
esto
s pa
ra la
ind
ustria
de
l ga
s y el p
etró
leo
en
Bo
livia. E
sto te
nía
sen
tido
de
sde
vario
s pu
nto
s de
vista.
Prim
ero
, fue
la p
rivatiza
ción
de
l pe
tróle
o y e
l ga
s en
los 90’s q
ue
dio
el e
mp
uje
fina
l pa
ra ca
er e
n e
l dé
ficit; seg
un
do
, ap
lican
do
esto
s nu
evo
s imp
ue
stos a
lae
xpo
rtació
n d
el g
as y e
l pe
tróle
o, e
l costo
sería
carg
ad
o a
las co
mp
añ
ías
extra
nje
ras e
n lu
ga
r de
los co
nsu
mid
ore
s bo
livian
os. A
plica
da
la p
rop
ue
sta,
ha
bría
ge
ne
rad
o a
lred
ed
or d
e 160 m
illon
es d
e d
óla
res p
or a
ño
, má
s de
la m
itad
de
lo q
ue
se n
ece
sitab
a p
ara
alca
nza
r las d
em
an
da
s de
l FMI. 69
La se
gu
nd
a a
ltern
ativa
qu
e U
DA
PE
y el V
icem
iniste
rio d
e P
olítica
s Imp
ositiva
sp
rop
usie
ron
al P
resid
en
te, fu
e u
n n
ue
vo im
pu
esto
pro
gre
sivo a
l ing
reso
eco
nó
mico
de
las p
erso
na
s, el cu
al se
ría cu
bie
rto p
or lo
s secto
res m
ás rico
s de
lap
ob
lació
n. 70
Los im
pu
esto
s sería
n a
plica
do
s sólo
a q
uie
ne
s tuvie
ran
un
ing
reso
igu
al o
ma
yor a
die
z sala
rios m
ínim
os n
acio
na
les, co
n ta
sas g
rad
ua
les d
e a
cue
rdo
a lo
s ing
reso
s. De
bid
o a
qu
e e
sto só
lo a
lcan
zab
a u
na
min
oría
, no
ha
bía
un
a g
ran
ge
ne
ració
n d
e re
curso
s pa
ra e
l Esta
do
. Se
estim
ab
a q
ue
se g
en
era
rían
alre
de
do
rd
e 20 m
illon
es d
e d
óla
res p
or a
ño
.
Qu
ien
es e
stab
an
de
acu
erd
o co
n e
sta p
olítica
, inclu
yen
do
UD
AP
E, e
lV
icep
resid
en
te M
esa
y otro
s, veía
n e
n e
lla u
na
form
a d
e co
me
nza
r a h
ace
r el
sistem
a d
e im
pu
esto
s má
s pro
gre
sivo –p
on
ien
do
la ca
rga
fiscal so
bre
aq
ue
llos
con
má
s po
sibilid
ad
es d
e p
ag
ar. P
en
sab
an
qu
e co
n e
l tiem
po
, ello
tam
bié
n
28L L
E EC C
C CI IO O
N NE E
S S D D
E E S S
A AN N
G GR R
E E Y Y
F FU U
E EG G
O O
ayu
da
ría a
rea
com
od
ar e
l valo
r reg
resivo
de
los im
pu
esto
s de
lp
aís (sim
ilar a
l de
las ve
nta
s).
Los p
lan
es p
ara
nu
evo
s imp
ue
stos p
ara
el g
as y e
l pe
tróle
ofu
ero
n rá
pid
am
en
te d
ese
cha
do
s. El m
ismo
me
s, el M
inistro
de
Hid
roca
rbu
ros via
jó a
Mé
xico p
ara
en
con
trarse
con
un
con
sorcio
inte
rna
cion
al, P
acific LN
G, p
ara
discu
tir el p
lan
de
exp
orta
ción
de
ga
s a C
alifo
rnia
. Cu
an
do
reg
resó
de
l viaje
ye
scuch
ó so
bre
las p
rop
ue
stas p
ara
los n
ue
vos im
pu
esto
s a la
ind
ustria
de
l ga
s y pe
tróle
o, M
olin
a cu
en
ta q
ue
el M
inistro
led
ijo a
l Pre
side
nte
y sus a
seso
res, “E
s imp
osib
le; e
s un
alo
cura
.” Y a
dvirtió
qu
e e
stos im
pu
esto
s po
dría
n h
ace
r invia
ble
un
acu
erd
o p
ara
el n
eg
ocio
de
exp
orta
ción
de
ga
s.
El e
x Vice
pre
side
nte
de
ese
en
ton
ces, C
arlo
s Me
sa e
xplicó
el
arg
um
en
to d
e la
s com
pa
ñía
s extra
nje
ras y d
e su
s alia
do
sb
olivia
no
s sob
re lo
s imp
ue
stos:
La gran coartad
a, el gran arg
umento d
e las emp
resastransnacionales es la seg
uridad
jurídica. A
l mom
ento enq
ue tu mod
ificas tu régim
en de im
puestos estas
camb
iando reg
las del jueg
o que estab
lecieron lap
osibilid
ad q
ue esas emp
resas vinieran a invertir enB
olivia. “Con otro rég
imen im
positivo –d
icen ellos-nosotros no nos hub
iéramos arriesg
ado a venir aq
uíp
orque no nos salía ad
ecuadam
ente en lo económico y
por lo tanto no nos p
arece correcto que el g
obierno
haga esto y esto d
emuestra q
ue no es un país serio y
por lo tanto la señal inm
ediata es ‘no veng
as a invertiren B
olivia’ porq
ue te dicen una cosa y d
espués hacen
otra”. 71
De
sde
el p
un
to d
e vista
de
Me
sa y d
e lo
s otro
s, la d
em
an
da
po
r imp
ue
stos m
ás a
ltos a
las co
mp
añ
ías e
xtran
jera
s era
leg
ítima
. (e)E
n lo
s Esta
do
s Un
ido
s y en
otro
s lug
are
s, au
me
nta
rlo
s imp
ue
stos d
e la
s corp
ora
cion
es e
s siem
pre
un
tem
aco
nsid
era
do
leg
ítimo
pa
ra su
discu
sión
cua
nd
o se
trata
de
29L L
E EC C
C CI IO O
N NE E
S S D D
E E S S
A AN N
G GR R
E E Y Y
F FU U
E EG G
O O
El Fondo
Monetario
Internacional te
fuerza a reducir tu
déficit fiscal casi
a la mitad. Es
cierto que ese
paquete, era muy
duro para una
sociedad en
crisis. Pero el
Presidente
[Sanchez de
Lozada] no tuvo
opción. La opción
se le abrió,
lamentablem
ente,
después de 30
muertos.
Carlos M
esaEx Presidente deBolivia
trab
aja
r pre
sup
ue
stos y p
olítica
s de
imp
ue
stos. E
l en
ton
ces P
resid
en
te S
án
che
zd
e Lo
zad
a, sin
em
ba
rgo
, resp
ald
an
do
a su
Min
istro, rá
pid
am
en
te d
ese
chó
esta
pro
pu
esta
.
Ca
be
ha
cer n
ota
r qu
e si e
l ob
jetivo
de
Sá
nch
ez d
e Lo
zad
a e
ra e
l de
pro
yecta
r un
aim
ag
en
de
esta
bilid
ad
a lo
s inve
rsion
istas e
xtran
jero
s, es p
oco
pro
ba
ble
qu
e é
llo
gra
ra e
se o
bje
tivo m
on
tan
do
un
esp
ectá
culo
inte
rna
cion
al co
n e
l Ejé
rcito y la
Po
licía N
acio
na
l disp
ará
nd
ose
mu
tua
me
nte
en
fren
te d
el P
ala
cio P
resid
en
cial.
Buscand
o una forma alternativa p
ara resolver el prob
lema d
el déficit, S
ánchezd
e Lozada, p
uso su mirad
a en la prop
uesta de im
puestos a los ing
resos de las
personas p
resentada p
or los analistas de U
DA
PE. Molina d
ice que cuand
o lap
ropuesta fue entreg
ada al Presid
ente, éste quiso ver cuánto d
e ingresos
pod
ría obtener el g
obierno b
ajo una variedad
de alternativas im
positivas,
abarcand
o inclusive, a la gente q
ue ganab
a el equivalente a d
os salariosm
ínimos, es d
ecir 110 dólares p
or mes.
Cuand
o fuimos a d
iscutir esto con el Presidente, a él le interesó m
ucho vertod
o el rango, o sea tod
as las posib
ilidad
es. La escala de im
puesto q
uenosotros p
roponíam
os desd
e UD
APE era m
uy poco recaud
adora (sic), era un
imp
uesto que g
eneraba, creo, q
ue menos d
e 20 millones d
e dólares, o sea era
un imp
uesto muy focalizad
o. En camb
io la simulación [extend
er el imp
uesto ala g
ente que g
anaba d
os salarios mínim
os] iba d
esde 20 m
illones hasta 80m
illones, 90 millones.
A p
rincipios d
e febrero, S
ánchez de Lozad
a, su jefe político y asesores
económicos, se enfrascaron en un intenso d
ebate sob
re si se deb
ía ir adelante
con un plan p
ara los imp
uestos que ab
arcara más contrib
uyentes. Aq
uellos encontra d
el plan, arg
umentab
an que crearía una nueva carg
a en la gente d
e bajos
recursos y que p
odría enfrentar una fuerte resistencia; esta id
ea era sostenida
por encuestas q
ue había hecho el g
obierno. U
DA
PE prep
aró una serie de cartillas
para el Presid
ente mostrand
o quiénes serían afectad
os por los nuevos
imp
uestos: maestros, p
olicías, enfermeras y otros trab
ajadores d
e bajos
ingresos.
(e)E
n m
arzo
de
2005, com
o P
resid
en
te d
e B
olivia
, Me
sa ca
mb
io su
po
sición
y se e
nfra
scó e
n u
na
fue
rted
iscusió
n co
ntra
un
a p
rop
ue
sta p
ara
incre
me
nta
r las re
nta
s a la
s com
pa
ñía
s pe
trole
ras o
pe
ran
do
en
el
territo
rio b
olivia
no
.
30L L
E EC C
C CI IO O
N NE E
S S D D
E E S S
A AN N
G GR R
E E Y Y
Luego, d
ice, Molina, el Presid
ente preg
untó sobre el im
pacto
de estos im
puestos en los d
iferentes grup
os, incluyendo
maestros y enferm
eras. De acuerd
o a los análisis de U
DA
PE,la g
ente con más b
ajos ingresos tend
ría que p
agar 14
bolivianos p
or mes (alred
edor d
e dos d
ólares). Para la gente
como el Presid
ente y sus asesores, esta suma era
insignificante, com
o el camb
io que uno m
aneja en el bolsillo.
Para muchos b
olivianos, era suficiente para com
prar
alimentos p
ara tres días.
Sánchez d
e Lozada tom
ó la decisión d
e llevar adelante el
“Impuestazo” y la noche d
el dom
ingo 9 d
e febrero lo anunció
al país en un d
iscurso. Para los bolivianos tod
o parecía
indicar q
ue el gob
ierno estaba tratand
o de eq
uilibrar el
presup
uesto cargand
o el imp
uesto sobre las esp
aldas d
e lostrab
ajadores m
ás pob
res. Dice M
olina que el 90%
de la
pob
lación estaba exenta d
el imp
uesto “aún así tengo la
imp
resión que fue un error terrib
le, un error en lo político y en
lo económico.”
Fue tan terrible el error q
ue pronto lo veríam
os estallar enuna convulsión d
e sangre y violencia.
31L L
E EC C
C CI IO O
N NE E
S S D D
E E S S
A AN N
G GR R
E E Y Y
F FU U
E EG G
O O
Después de las
muertes en
febrero, el Fondo
dijo que el
gobierno
boliviano estaba
en completo
acuerdo con la
meta de
reducción de
5.5%.
33L L
E EC C
C CI IO O
N NE E
S S D D
E E S S
A AN N
G GR R
E E Y Y
F FU U
E EG G
O O
AC
TO
TE
RC
ER
OD
OS
DÍA
SS
AN
GR
IEN
TO
SD
E FE
BR
ER
O
En
el C
ora
zón
de
l go
bie
rno
de
la n
ació
n, e
n la
s gra
da
s de
lP
ala
cio P
resid
en
cial y d
el C
on
gre
so N
acio
na
l, las d
os
prin
cipa
les fu
erza
s arm
ad
as, e
l ejé
rcito y e
l Gru
po
Esp
ecia
l de
Se
gu
rida
d d
e la
Po
licía, se
viero
n e
nvu
elta
s en
un
fue
go
ab
ierto
. ¿Có
mo
el a
nu
ncio
de
l Pre
side
nte
de
un
incre
me
nto
de
imp
ue
stos d
ese
nca
de
nó
esta
serie
de
he
cho
s viole
nto
s qu
ete
rmin
aría
n co
n la
mu
erte
de
trein
ta y cu
atro
pe
rson
as?
O Op p
o os si ic ci ió ón n
D De e
s sd de e
T To o
d do o
s s l lo os s S Se e
c ct to or re es s – –
I In nc cl lu uy ye en n
d do o
l la a P Po ol li ic cí ía a
N Na a
c ci io on na a
l l
La re
acció
n p
op
ula
r a la
pro
pu
esta
de
l Imp
uestazofu
e ta
nrá
pid
a co
mo
ne
ga
tiva. La
ma
ña
na
sigu
ien
te, e
l prin
cipa
l líde
rd
e la
op
osició
n, E
vo M
ora
les –q
uie
n te
rmin
ó so
lo d
os p
un
tos
má
s ab
ajo
en
las e
leccio
ne
s de
spu
és d
e S
án
che
z de
Loza
da
siete
me
ses a
nte
s y qu
e lid
eriza
ba
la se
gu
nd
a b
an
cad
a m
ás
gra
nd
e e
n e
l Co
ng
reso
—h
izo u
n lla
ma
do
a la
po
bla
ción
are
cha
zar e
l Imp
uestazo. Lla
mó
tam
bié
n a
la m
oviliza
ción
na
cion
al, in
cluye
nd
o m
arch
as, y o
tros a
ctos d
e d
eso
be
die
ncia
civil. 72E
n e
l tran
scurso
de
las ve
inte
y cua
tro h
ora
s sigu
ien
tes
a e
se lla
ma
do
a la
resiste
ncia
, se u
nie
ron
la C
en
tral O
bre
raB
olivia
(la p
rincip
al o
rga
niza
ción
lab
ora
l), mo
vimie
nto
s socia
les
en
Co
cha
ba
mb
a, y u
na
un
ida
d e
spe
cial d
e la
Po
licía N
acio
na
l,e
l Grup
o Especial d
e Seg
uridad
–GES
73
La p
olicía
esta
ba
ya e
nvu
elta
en
un
a b
ata
lla e
n co
ntra
de
lg
ob
iern
o p
or e
l retra
so e
n e
l pa
go
de
sus sa
lario
s de
en
ero
y el
rech
azo
de
l Pre
side
nte
a u
na
de
ma
nd
a d
e a
um
en
to sa
laria
l de
l40%
. 74“e
l Imp
uestazo, e
sa le
y de
l Imp
uestazo, h
a sig
nifica
do
la g
ota
qu
e h
a re
ba
sad
o e
l vaso
,” dice
Da
vid V
arg
as, e
l Ma
yor
de
l GE
S q
ue
en
cab
ezó
las p
rote
stas d
e la
po
licía. 75
Se
gú
n e
l Ma
yor V
arg
as, la
po
licía (to
ma
nd
o e
n cu
en
ta la
can
tida
d d
e so
bre
ho
ras sin
rem
un
era
ción
qu
e tra
ba
jan
)te
rmin
a g
an
an
do
un
eq
uiva
len
te a
15 cen
tavo
s de
dó
lar p
or
34L L
E EC C
C CI IO O
N NE E
S S D D
E E S S
A AN N
G GR R
E E Y Y
F FU U
E EG G
O O
“Esa ley del
Impuestazo, ha
significado la
gota que ha
rebalsado el
vaso.”
David Vargas
Mayor de la Policía
ho
ra. A
pe
sar d
e q
ue
mu
cho
s po
licías d
e b
ajo
ran
go
ga
na
ba
n m
en
os d
el d
ob
led
el sa
lario
mín
imo
na
cion
al y n
o h
ub
iera
n sid
o a
fecta
do
s inm
ed
iata
me
nte
po
r el
Imp
uestazo, é
l dice
qu
e la
po
licía p
en
sab
a q
ue
alg
ún
día
sería
n a
fecta
do
s y qu
ete
nd
ría u
n e
fecto
inm
ed
iato
en
otro
s mie
mb
ros d
e su
fam
ilia. “lo
s po
licías tie
ne
nh
erm
an
os, h
erm
an
as [q
ue
son
] pro
feso
res, m
ae
stros, tie
ne
n h
erm
an
os fa
brile
s,tie
ne
n h
erm
an
os d
e d
ifere
nte
s áre
as d
e la
bo
r socia
l, de
trab
ajo
y ob
viam
en
te a
tod
os e
llos ta
mb
ién
les ib
a a
afe
ctar.”
Tan
pro
nto
com
o e
l Pre
side
nte
hizo
el a
nu
ncio
se co
nvirtió
en
el te
ma
de
discu
sión
en
los cu
arte
les p
olicia
les a
lo la
rgo
de
la ca
pita
l. Va
rga
s reco
rdó
qu
e la
rea
cción
en
tre lo
s oficia
les d
e la
trop
a e
ra ca
racte
rística d
e la
cultu
ra in
díg
en
a A
yma
ra a
lacu
al m
uch
os p
erte
ne
cían
. En
tre lo
s aym
ara
s la to
ma
de
de
cisión
de
la co
mu
nid
ad
se re
spe
ta, e
stá ce
rrad
a a
los a
jen
os y re
fleja
la ú
ltima
pa
lab
ra.
“Prim
ero
se ca
llan
… e
s típico
de
l com
po
rtam
ien
to A
yma
ra. S
e q
ue
da
n ca
llad
os,
esp
era
n a
qu
e e
l qu
e e
s aje
no
a su
clase
socia
l se re
tire. E
n e
se ca
so a
mi m
e h
an
dich
o: ‘G
racia
s mi M
ayo
r. Lo va
mo
s a lla
ma
r si lo va
mo
s a n
ece
sitar. G
racia
s.’ Yom
e re
tiro, e
llos se
jun
tan
, se re
ún
en
, con
versa
n.” Lu
eg
o d
e e
stas d
iscusio
ne
s, los
po
licías a
nu
ncia
ron
qu
e se
op
on
dría
n a
l Imp
uestazoe
inm
ed
iata
me
nte
de
ma
nd
aro
n u
na
reu
nió
n co
n e
l Min
istro d
e G
ob
iern
o, A
lbe
rto G
asse
r.
Ese
ma
rtes 11 d
e fe
bre
ro, G
asse
r de
claró
qu
e n
o h
ab
laría
ba
jo p
resió
n d
e la
po
licía y q
ue
la p
rop
ue
sta p
ara
los n
ue
vos im
pu
esto
s era
“inn
eg
ocia
ble
. 76P
ero
ala
s seis d
e la
ma
ña
na
de
l mié
rcole
s 12 de
feb
rero
, Ga
sser e
ntró
al cu
arte
l de
l GE
Sp
ara
com
en
zar la
s ne
go
ciacio
ne
s.
El cu
arte
l de
l GE
S, u
n e
dificio
pin
tad
o d
e ve
rde
, se sitú
a cru
zan
do
la P
laza
Mu
rilloy a
po
cos m
etro
s de
l Pa
lacio
Pre
side
ncia
l y el C
on
gre
so N
acio
na
l. Cu
an
do
el
Min
istro d
e G
ob
iern
o se
hizo
pre
sen
te, se
en
con
tró co
n u
na
fue
rzaco
mp
leta
me
nte
arm
ad
a d
e p
istola
s, ga
ses la
crimó
ge
no
s, rifles y u
na
varie
da
d d
ea
rma
s de
asa
lto. E
l en
ton
ces M
ayo
r Va
rga
s y otro
s líde
res d
e la
po
licía,
pre
sen
taro
n tre
inta
de
ma
nd
as e
spe
cíficas q
ue
com
en
zab
an
con
el re
cha
zo a
lIm
puestazo
, inclu
ían
un
au
me
nto
de
sala
rios y o
tros te
ma
s. 77
El e
nto
nce
s Vice
pre
side
nte
Me
sa y o
tros critica
n a
la p
olicía
de
op
ortu
nism
o. “La
po
licía, b
uscó
el m
om
en
to d
e m
ayo
r de
bilid
ad
de
l go
bie
rno
pa
ra g
en
era
r un
a
35L L
E EC C
C CI IO O
N NE E
S S D D
E E S S
A AN N
G GR R
E E Y Y
F FU U
E EG G
O O
me
did
a d
e p
resió
n q
ue
ob
liga
ba
al g
ob
iern
o a
da
r un
a re
spu
esta
po
sitiva,” d
ijo. 78
De
allí e
n a
de
lan
te, e
l go
bie
rno
se re
firió a
esta
s accio
ne
s com
o u
na
“insu
rrecció
nd
e la
po
licía.”
Va
rga
s dice
, “Los o
tros p
un
tos n
acie
ron
cua
nd
o ya
dijim
os: va
mo
s a h
ab
lar co
n e
lM
inistro
. Co
mo
vam
os a
ir ha
bla
r con
el M
inistro
, ap
rove
cha
rem
os. N
o va
yam
os
sola
me
nte
con
el Im
puestazo
, ap
rove
cha
rem
os, lle
vare
mo
s otra
s cosa
s má
s qu
en
os e
stán
afe
ctan
do
.” Va
rga
s insiste
, sin e
mb
arg
o, q
ue
nu
nca
se p
uso
en
tela
de
juicio
la d
em
an
da
prin
cipa
l de
elim
ina
r el Im
puestazo
a la
qu
e la
po
licía su
girió
sem
od
ifiqu
e p
ara
qu
e se
ap
liqu
e a
aq
ue
llos q
ue
ga
na
ba
n ig
ua
l o m
ás d
e 5.000
bo
livian
os –e
l eq
uiva
len
te a
660 dó
lare
s po
r me
s. Si e
l go
bie
rno
hu
bie
ra a
cep
tad
o,
ello
s dice
n, la
po
licía h
ub
iera
susp
en
did
o la
s pro
testa
s.
Va
rga
s dice
qu
e la
resp
ue
sta d
el M
inistro
a ca
da
un
a d
e la
s de
ma
nd
as y
prin
cipa
lme
nte
a la
elim
ina
ción
de
l Imp
uestazo, u
na
y otra
vez fu
e, “N
o se
pu
ed
e.” V
arg
as m
en
cion
a q
ue
el M
inistro
les d
ijo q
ue
“No
po
día
ser e
limin
ad
o. E
lP
resid
en
te n
o p
ue
de
ha
cer e
so. Te
ne
mo
s un
com
pro
miso
con
el Fo
nd
o M
on
eta
rioIn
tern
acio
na
l. No
po
de
mo
s da
r ma
rcha
atrá
s po
rqu
e se
pe
nsa
ría q
ue
el g
ob
iern
on
o e
s serio
.”
M Mi ié é
r rc co ol le es s e e
n n e el l L Lu ug g
a ar r d de e
l l G Go o
b bi ie e
r rn no o – – L La a
E Es sc ca al la a
d da a
S Sa a
n ng gr ri ie en n
t ta a d d
e e l lo os s E E
v ve en nt to o
s s
Co
n e
l fraca
so d
e la
s prim
era
s ne
go
ciacio
ne
s, los a
con
tecim
ien
tos e
n la
Pla
zaM
urillo
de
rivaro
n e
n u
na
esp
iral fu
era
de
con
trol d
e u
na
ma
ne
ra q
ue
ni e
lg
ob
iern
o a
rrinco
na
do
en
un
a e
squ
ina
de
la p
laza
ni la
po
licía e
n la
otra
, nu
nca
hu
bie
ran
ima
gin
ad
o. 79
En
el tra
nscu
rso d
e la
ma
ña
na
, los p
olicía
s alre
de
do
r de
la p
laza
Mu
rilloa
ba
nd
on
aro
n su
s pu
esto
s y se d
irigie
ron
al cu
arte
l cerca
no
a la
mism
a. A
l me
no
sd
oscie
nto
s de
ello
s llen
aro
n e
l ed
ificio a
sólo
pa
sos d
e la
oficin
a p
resid
en
cial. A
las 10, ce
rca d
e 100 p
olicía
s, alg
un
os co
n u
nifo
rme
s y otro
s vestid
os d
e civil,
com
en
zaro
n a
ma
rcha
r, core
an
do
sus d
em
an
da
s ha
cia la
s ven
tan
as d
el P
ala
cioP
resid
en
cial d
on
de
Sá
nch
ez d
e Lo
zad
a y su
ga
bin
ete
se re
un
ían
pa
ra d
iscutir u
na
36L L
E EC C
C CI IO O
N NE E
S S D D
E E S S
A AN N
G GR R
E E Y Y
F FU U
E EG G
O O
salid
a a
la cre
cien
te crisis. E
n e
ste p
un
to la
s pro
testa
s, au
nq
ue
aira
da
s, au
n se
ma
nte
nía
n p
acífica
s.
Al m
ed
io d
ía, e
stud
ian
tes d
e u
n co
leg
io ce
rcan
o, e
l Co
leg
ioA
yacu
cho
, en
traro
n a
la p
laza
pa
ra su
ma
rse a
las p
rote
stas. S
ea
cerca
ron
al P
ala
cio P
resid
en
cial y co
me
nza
ron
a tira
r pie
dra
sa
las ve
nta
na
s, ge
ne
ran
do
los a
pla
uso
s de
la p
olicía
. Los
gu
ard
ias m
ilitare
s qu
e se
en
con
trab
an
al in
terio
r,in
me
dia
tam
en
te sa
liero
n a
los b
alco
ne
s y com
en
zaro
n a
lan
zar
ga
ses la
crimó
ge
no
s a lo
s estu
dia
nte
s y en
dire
cción
de
l cua
rtel
de
po
licías. Lo
s estu
dia
nte
s corrie
ron
y pid
iero
n a
la p
olicía
qu
e lo
s pro
teg
iera
. “Los d
e a
qu
í disp
ara
n [g
ase
s] y ob
viam
en
ten
o d
ispa
ran
dire
ctam
en
te p
ara
esto
s estu
dia
nte
s. El d
ispa
ro se
pa
sa a
l GE
S y lo
s po
licías lo
tom
an
com
o u
n h
ech
o d
ep
rovo
cació
n y d
evu
elve
n lo
s ga
ses,” d
ice V
arg
as.
Min
uto
s má
s tard
e, cie
nto
s de
trop
as m
ilitare
s arm
ad
as co
nrifle
s M-16, la
nza
gra
na
da
s y otra
s sofistica
da
s arm
as,
com
ien
zan
a o
cup
ar la
pa
rte d
e la
Pla
za M
urillo
má
s cerca
na
al
Pa
lacio
Pre
side
ncia
l. La p
olicía
y otro
s civiles e
n p
rote
sta,
com
ien
zan
a la
nza
r insu
ltos a
los so
lda
do
s. En
este
cao
s, un
sold
ad
o e
n fre
nte
de
l Co
ng
reso
Na
cion
al d
ispa
ra u
n b
alín
a la
mu
ltitud
hirie
nd
o a
un
po
licía e
n e
l rostro
.
La ta
rde
com
ien
za co
n la
s do
s mita
de
s de
la p
laza
ocu
pa
da
s.Lo
s fam
iliare
s de
los p
olicía
s, los ju
bila
do
s de
l secto
r y otro
sg
rup
os so
ciale
s com
ien
zan
a lle
ga
r. Po
co d
esp
ué
s de
la u
na
de
la ta
rde
, mie
mb
ros d
e la
Asam
blea Perm
anente de D
erechosH
umanos, la
org
an
izació
n p
rincip
al d
e d
ere
cho
s hu
ma
no
s de
Bo
livia, co
mie
nza
a m
ed
iar e
ntre
el G
ES
(la P
olicía
) y el
go
bie
rno
en
un
a re
un
ión
en
las o
ficina
s de
l Min
isterio
de
De
fen
sa. Lid
ere
s po
líticos, in
cluye
nd
o a
Evo
Mo
rale
s, ap
are
cen
en
tele
visión
pa
ra re
itera
r sus d
em
an
da
s de
elim
ina
r el
Imp
uestazo. O
tros, co
mo
Ma
nfre
d R
eye
s Villa
, el líd
er d
el te
rcer
pa
rtido
má
s gra
nd
e e
n e
l Co
ng
reso
, pid
en
la re
nu
ncia
de
l
37L L
E EC C
C CI IO O
N NE E
S S D D
E E S S
A AN N
G GR R
E E Y Y
F FU U
E EG G
O O
“el hecho de que
dos de las
instituciones más
importantes de
cualquier Estado
se enfrenten a
tiros en pleno
centro del poder
político es una
señal que no
amerita m
ayor
desarrollo sobre
la crisis del
Estado
boliviano.”
Sacha Llorenti,
Asam
blea Permanente
de Derechos
Hum
anos
pre
side
nte
.
A la
s do
s de
la ta
rde
las n
eg
ocia
cion
es co
ntin
úa
n, la
ten
sa situ
ació
n e
n la
pla
zafin
alm
en
te a
lcan
za u
n p
un
to a
lto. Lo
s po
licías y so
lda
do
s com
ien
zan
a la
nza
rg
ase
s lacrim
óg
en
os u
no
s a o
tros y, d
esp
ué
s de
l ga
s, ba
las. U
n in
form
e p
oste
rior
de
la O
rga
niza
ción
de
Esta
do
s Am
erica
no
s, dice
qu
e fu
e la
po
licía q
uie
n co
me
nzó
a d
ispa
rar p
rime
ro. La
po
licía d
ice q
ue
fue
el e
jército
. Al fin
al d
e la
tard
e h
ab
ían
18 pe
rson
as m
ue
rtas p
or e
l tirote
o e
ntre
po
licías, so
lda
do
s y civiles. 80
En
tre e
llos
ha
bía
un
jove
n d
e 16 a
ño
s ase
sina
do
po
r un
fran
cotira
do
r de
l ejé
rcito.
De
spu
és d
e la
s cua
tro d
e la
tard
e, e
l Pre
side
nte
Go
nza
lo S
án
che
z de
Loza
da
hizo
un
a a
pa
rición
en
tele
visión
y rad
io y a
nu
nció
qu
e h
ab
ía d
ad
o m
arch
a a
trás e
n su
sp
lan
es d
e lle
var a
cab
o e
l Imp
uestazo. E
ra d
em
asia
do
tard
e. La
com
bin
ació
n d
e la
bro
nca
po
pu
lar, lo
s ase
sina
tos e
n la
Pla
za y la
au
sen
cia d
e la
po
licía e
n la
ciud
ad
,d
esa
taro
n u
na
ola
de
de
sen
fren
o y va
nd
alism
o.
Sá
nch
ez d
e Lo
zad
a y e
l Vice
pre
side
nte
Me
sa a
ba
nd
on
aro
n su
s oficin
as e
n b
usca
de
lug
are
s má
s seg
uro
s. Alg
un
as p
erso
na
s en
traro
n a
las o
ficina
s de
laV
icep
resid
en
cia, a
rroja
nd
o co
mp
uta
do
ras y o
tros e
qu
ipo
s po
r la ve
nta
na
. Las
oficin
as d
e lo
s do
s prin
cipa
les p
artid
os p
olítico
s en
el g
ob
iern
o d
e S
an
che
z de
Loza
da
, fue
ron
saq
ue
ad
as y q
ue
ma
da
s. Otro
s incid
en
tes sim
ilare
s ocu
rriero
n e
ne
l Min
isterio
de
Trab
ajo
, inclu
yen
do
tam
bié
n a
un
o d
e lo
s resta
ura
nte
s de
laB
urg
er K
ing
, cuyo
du
eñ
o e
ra u
no
de
los a
liad
os p
olítico
s de
l Pre
side
nte
.
J Ju ue ev ve es s – – U U
n na a C C
i iu ud d
a ad d
M Mi il li it ta a
r ri iz za ad d
a a y y l la a
M Mu u
e er rt te e
e en n e el l T T
e ej ja ad d
o o
La mañana d
el jueves 13 de feb
rero, los residentes d
e La Paz desp
ertaron con lascalles llenas d
e soldad
os y un remolino d
e protestas p
úblicas q
ue exigían la renuncia
del p
residente. La p
laza Murillo estab
a resguard
ada con tanq
ues del ejército en las
cuatro esquinas. Las p
rotestas que p
edían la salid
a de S
ánchez de Lozad
a estaban
tamb
ién en curso en las ciudad
es de S
anta Cruz, C
ochabam
ba, y O
ruro. 81
Muchas d
e las protestas tuvieron com
o objetivos atacar los sím
bolos d
el pod
er enB
olivia. En la parte sup
erior de la ciud
ad d
e La Paz, en la ciudad
de El A
lto, unam
ultitudinaria m
archa ocupó la p
lanta de C
oca Cola. S
e llevaron soldad
os en
38L L
E EC C
C CI IO O
N NE E
S S D D
E E S S
A AN N
G GR R
E E Y Y
F FU U
E EG G
O O
helicóptero, q
uienes abrieron fueg
o a la multitud
matand
o cuatrop
ersonas. Otros d
iez morirían antes d
e que el d
ía finalizarad
urante la represión d
e las protestas con g
as lacrimóg
eno y balas.
“El trece, el jueves trece no muere un sólo p
olicía, no muere un
sólo militar y tod
as las víctimas son civiles, p
roducto d
e larep
resión del Estad
o,” dice S
acha Llorenti, Presidente d
e laA
samb
lea Permanente d
e Derechos H
umanos d
e Bolivia, q
uienjug
ó un rol imp
ortante en la med
iación entre el gob
ierno y losm
anifestantes. 82
En La Paz una multitud
de m
anifestantes se reunía en las puertas
de la ig
lesia católica de la Plaza S
an Francisco. Durante la m
añanala Policía M
ilitar intentó disp
ersarla con gas lacrim
ógeno y b
alines.
Cruzand
o la calle se sitúa un edificio histórico d
e tres pisos
cubierto d
e estuco verde. En los p
isos de ab
ajo funciona unatiend
a de revelad
o de fotog
rafías, en el Seg
undo p
iso variasoficinas y el tercero es un g
imnasio usad
o tamb
ién como un
estudio d
e danza. Poco d
espués d
e med
io día, un alb
añil de 25
años, Ronald
Collanq
ui, se subió al techo q
ue estaba rep
arando
para g
uardar sus herram
ientas. Recib
ió un disp
aro hecho por
francotiradores d
el ejército desd
e una ventana cruzando la calle.
Mientras C
ollanqui se m
oría en el techo, el portero d
el edificio
llamó a la am
bulancia.
Ana C
olque era una estud
iante de enferm
ería de 24 años. M
adre
soltera de un niño d
e 22 meses llam
ado Luís, vivía con sus p
adres.
El día anterior, seg
ún su mad
re, Ana hab
ía estado ayud
ando a los
heridos. La m
añana del jueves ella d
ijo a su familia q
ue iba a salir
otra vez.
Su m
adre recuerd
a que A
na hacía poco hab
ía estado envuelta en
un proyecto m
édico y p
or lo tanto tenía varios suplem
entosm
édicos a la m
ano. “Tenía harto med
icamento; tenía las p
inzas,m
ariposas q
ue es para p
oner sueros, inyecciones, calmantes,
tenía harto en la casa, sobra hab
ía tenido, tod
o eso se ha cargad
o
39L L
E EC C
C CI IO O
N NE E
S S D D
E E S S
A AN N
G GR R
E E Y Y
F FU U
E EG G
O O
“[El Presidente]
con una simple
palabra podría
resolver esto,
pero no
quiere.”
Ana C
olque a sum
adre, la nocheantes de serasesinada
porq
ue día antes d
ice que los enferm
os no tenían con que d
arlescalm
antes, sufrían, lloraban.” S
u familia le p
idió q
ue no saliera,p
ero Ana se fue tem
prano, p
idiénd
ole a su mad
re que cuid
ara de
su hijo. 83A
la 1:20 de ese jueves p
or la tarde, A
na llegó al ed
ificio dond
e elcuerp
o del alb
añil alcanzado p
or el disp
aro, yacía tendid
o. Ellalleg
ó en una amb
ulancia marcad
a con una cruz roja y usando un
uniforme b
lanco de enferm
era. Sub
ió al techo acomp
añada p
or lad
octora Carla Esp
inosa. Mientras A
na se acercaba hacia el cuerp
od
el albañil, un francotirad
or del ejército d
isparó d
esde la p
equeña
ventana de un ed
ificio a poca d
istancia. El tiro perforó su p
echo.D
iez minutos m
ás tarde ella se ib
a en la mism
a amb
ulancia en laq
ue llegó. M
urió poco d
espués d
e ingresar al hosp
ital.
Los soldad
os responsab
les de am
bas m
uertes más tard
e dijeron
que hab
ían pensad
o que el alb
añil y la enfermera eran
francotiradores y q
ue habían d
isparad
o en defensa p
ropia. 84
Funcionarios del FM
I de W
ashington estab
an en La Paz durante
esos días d
e violencia generad
os por sus d
emand
as de red
ucciónd
el déficit. S
egún m
uchas personas q
ue conocieron a la misión d
elFM
I, mientras la violencia tom
aba las calles los funcionarios
aband
onaron el hotel Plaza de cinco estrellas y se d
irigieron al
aeropuerto d
e El Alto y ab
andonaron B
olivia. En su ruta hacia elaerop
uerto deb
ieron haber p
asado p
or el edificio d
onde A
naC
olque fue asesinad
a. 85A
l día sig
uiente el FMI lanzó un
comunicad
o púb
lico diciend
o que “lam
entaban los trág
icoseventos en B
olivia,” y expresab
an su interés en continuarneg
ociando con el g
obierno b
oliviano. 86
40L L
E EC C
C CI IO O
N NE E
S S D D
E E S S
A AN N
G GR R
E E Y Y
F FU U
E EG G
O O
“Afortunadam
ente,
funcionarios del
FMI estaban en La
Paz cuando estos
eventos pasaron.
Ellos vieron con
sus propios ojos.”
Carlos M
esaEx Presidente de Bolivia
E EP PÍ ÍL LO OG G
O O
El vie
rne
s en
la m
añ
an
a la
s pro
testa
s y la vio
len
cia h
ab
ían
aca
ba
do
. El P
resid
en
teS
án
che
z de
Loza
da
pu
blicó
un
a so
licitad
a d
e u
na
pá
gin
a co
mp
leta
en
los
pe
riód
icos d
e m
ayo
r circula
ción
de
l pa
ís de
clara
nd
o, “Fe
lizme
nte
pu
ed
o d
ecirle
sq
ue
la p
az y la
tran
qu
ilida
d h
an
reto
rna
do
.”87
Co
n la
pro
pu
esta
de
l Imp
uestazore
cha
zad
a ro
tun
da
me
nte
, el g
ob
iern
o d
iom
arch
a a
trás ta
nto
en
esta
po
lítica co
mo
tam
bié
n e
n la
me
ta d
e a
lcan
zar la
red
ucció
n d
el d
éficit. O
ptó
, en
ton
ces, p
or u
na
serie
de
ge
stos sim
bó
licos p
ara
calm
ar la
ira d
e la
ge
nte
. Sá
nch
ez d
e Lo
zad
a a
nu
nció
qu
e co
me
nza
ría a
do
na
r susa
lario
de
3.900 dó
lare
s me
nsu
ale
s a u
n o
rfan
ato
. Elim
inó
vario
s min
isterio
s yvice
min
isterio
s, pro
clam
an
do
los re
corte
s com
o p
arte
de
un
com
pro
miso
con
lae
ficien
cia p
úb
lica. 88
De
spid
ió a
mie
mb
ros d
e su
ga
bin
ete
qu
e e
stab
an
má
svin
cula
do
s con
la re
pre
sión
gu
be
rna
me
nta
l. Fina
lme
nte
, el p
resid
en
te d
ecla
ró a
lan
ació
n, “N
ue
stro p
resu
pu
esto
no
será
un
pre
sup
ue
sto d
el Fo
nd
o M
on
eta
rioIn
tern
acio
na
l.”89
E El l d d
é éf fi ic ci it t e en n
e el l P Pr re e
s su up p
u ue es st to o B B
o ol li iv vi ia a
n no o
El d
éficit p
úb
lico d
e B
olivia
el 2003 te
rmin
ó sie
nd
o e
l 7.9% d
el P
IB. E
ste fu
e u
np
orce
nta
je m
en
or a
l de
l añ
o p
asa
do
, pe
ro u
n to
tal d
e 2.5%
y 195 millo
ne
s de
dó
lare
s má
s alto
de
l qu
e e
l FMI in
ten
tab
a a
lcan
zar. Fu
e ca
si 1.5% m
ás a
lto d
el q
ue
los a
na
listas p
en
saro
n p
od
ían
ha
be
r alca
nza
do
si hu
bie
ran
imp
lem
en
tad
o lo
sp
lan
es o
rigin
ale
s de
crea
r nu
evo
s imp
ue
stos p
ara
la in
du
stria d
el g
as, e
l pe
tróle
oy u
n im
pu
esto
qu
e a
lcan
zab
a a
l 4% d
e la
po
bla
ción
con
ma
yore
s ing
reso
s.
Do
s añ
os d
esp
ué
s de
l Febrero N
egro
, en
feb
rero
de
2005, el su
ceso
r de
Sá
nch
ez
de
Loza
da
, Ca
rlos M
esa
, an
un
ció q
ue
el p
aís h
ab
ía a
lcan
zad
o u
n d
éficit,
coin
cide
nte
me
nte
, en
líne
a co
n e
l pla
n o
rigin
al d
el FM
I, de
l 5.5%. 90E
l go
bie
rno
ase
gu
ró q
ue
esta
me
ta fu
e p
osib
le g
racia
s al n
ue
vo im
pu
esto
a la
tran
sfere
ncia
en
dó
lare
s ha
cia B
olivia
y a u
n m
od
esto
crecim
ien
to e
con
óm
ico.
E El l F Fo on n
d do o M M
o on n
e et ta ar ri io o
I In nt te er rn n
a ac ci io on na a
l lH
acie
nd
o u
n a
juste
de
cue
nta
s de
l feb
rero
san
grie
nto
, el FM
I se m
ovió
ráp
ido
41L L
E EC C
C CI IO O
N NE E
S S D D
E E S S
A AN N
G GR R
E E Y Y
F FU U
E EG G
O O
pa
ra n
eg
ar y d
eslin
da
r cua
lqu
ier re
spo
nsa
bilid
ad
po
r la vio
len
cia. “La
misió
n d
el
Fon
do
ap
oyó
fue
rtem
en
te lo
s esfu
erzo
s de
l go
bie
rno
pa
ra re
du
cir el d
éficit fisca
lq
ue
se e
nco
ntra
ba
en
nive
les m
uy e
leva
do
s. Sin
em
ba
rgo
, las m
ed
ida
s fiscale
sq
ue
esta
ba
n in
cluíd
as e
n e
l pa
qu
ete
de
po
líticas d
el g
ob
iern
o, fu
e d
ete
rmin
ad
op
or e
l mism
o,” d
ijo e
l FMI e
n u
n co
mu
nica
do
escrito
. 91D
os se
ma
na
s má
s tard
e d
ela
ba
lace
ra, e
l Fon
do
pú
blica
me
nte
an
un
ció q
ue
ha
bía
alca
nza
do
un
acu
erd
o p
ara
un
pro
gra
ma
de
ap
oyo
al g
ob
iern
o q
ue
ap
are
nte
me
nte
ab
an
do
nó
tod
o in
ten
top
ara
alca
nza
r los o
bje
tivos d
e re
du
cir el d
éficit fisca
l qu
e e
l FMI h
ab
íad
em
an
da
do
pre
viam
en
te. 92
Actu
alm
en
te, e
l FMI co
ntin
úa
pre
sion
an
do
al g
ob
iern
o b
olivia
no
pa
ra re
du
cir sud
éficit y a
prin
cipio
s de
2005 tod
avía
no
ha
bía
po
did
o a
cord
ar u
n p
rog
ram
a q
ue
pu
ed
a a
seg
ura
r un
pa
qu
ete
de
ap
oyo
al g
ob
iern
o b
olivia
no
a la
rgo
pla
zo.
En
feb
rero
de
2005, casi d
os a
ño
s de
spu
és d
e la
s mu
erte
s de
l Febrero N
egro
, el
má
ximo
eje
cutivo
de
l Fon
do
, Ro
drig
o d
e R
ato
, rea
lizó u
na
visita a
Bo
livia y se
en
trevistó
con
vario
s líde
res p
olítico
s. No
me
ncio
nó
los e
ven
tos a
con
tecid
os d
os
añ
os a
nte
s ni ta
mp
oco
se d
isculp
ó. S
in e
mb
arg
o, re
pitió
las d
em
an
da
s de
l FMI d
eq
ue
Bo
livia co
ntin
ua
ra re
du
cien
do
su d
éficit a
ún
má
s. Así co
mo
ha
ce d
os a
ño
s, el
señ
or d
e R
ato
, un
a ve
z má
s dijo
qu
e e
ste a
sun
to n
o e
s un
ma
nd
ato
de
l FMI, p
ero
sin u
n a
cue
rdo
en
tre e
l Fon
do
y el g
ob
iern
o.
Tomand
o en cuenta la candente d
euda d
e Bolivia, estam
os de acuerd
oq
ue el prog
rama fiscal d
el gob
ierno deb
e buscar red
ucir el déficit fiscal y
la deud
a para d
e esta manera hacer d
uradera la estab
ilidad
económica y
financiera y mantener la actual recup
eración económica. 93
E El l G G
o ob bi ie e
r rn no o d d
e e S Sá á
n nc ch he ez z d d
e e L Lo oz za ad d
a a
A p
esa
r de
l ofre
cimie
nto
pre
side
ncia
l de
da
r su sa
lario
a u
n o
rfan
ato
y a p
esa
r de
lin
me
dia
to a
po
yo d
e p
arte
de
l go
bie
rno
de
los E
stad
os U
nid
os, la
s mu
erte
s de
feb
rero
de
jaro
n u
na
carg
a d
e ra
bia
y de
scon
fian
za d
el cu
al, S
án
che
z de
Loza
da
,n
un
ca se
pu
do
recu
pe
rar.
El sig
uie
nte
octu
bre
, Bo
livia se
vio e
nvu
elta
en
un
a se
rie d
e p
rote
stas, e
sta ve
z,p
or e
l pla
n d
e S
án
che
z de
Loza
da
de
exp
orta
r un
a p
orció
n d
e la
s vasta
s rese
rvas
de
ga
s a M
éxico
y Ca
liforn
ia a
travé
s de
Ch
ile. (f)
Este
mism
o n
eg
ocio
fue
el q
ue
llevó
a S
án
che
z de
Loza
da
a q
uita
r de
la m
esa
el p
lan
de
ap
licar im
pu
esto
s a la
42L L
E EC C
C CI IO O
N NE E
S S D D
E E S S
A AN N
G GR R
E E Y Y
F FU U
E EG G
O O
ind
ustria
de
l ga
s y el p
etró
leo
ese
pa
sad
o fe
bre
ro.
Exp
an
did
a la
de
scon
fian
za p
úb
lica, m
uch
os cre
yero
n q
ue
Sá
nch
ez d
e Lo
zad
ae
stab
a p
rep
ara
nd
o u
n n
eg
ocio
qu
e e
nriq
ue
cería
au
n m
ás a
las co
rpo
racio
ne
se
xtran
jera
s y a u
no
s cua
nto
s po
líticos co
n su
erte
, pe
ro q
ue
no
pro
du
ciría n
ing
ún
be
ne
ficio re
al p
ara
el ciu
da
da
no
com
ún
.
Un
a ve
z má
s, el p
resid
en
te e
nfre
ntó
las p
rote
stas co
n la
s arm
as d
eja
nd
o 53
pe
rson
as m
ue
rtas y cie
nto
s de
he
rido
s. Al d
esa
tarse
la m
ata
nza
, tom
ó cu
erp
o, e
llla
ma
do
de
sde
las ca
lles p
idie
nd
o la
ren
un
cia d
e S
an
che
z de
Loza
da
. Mu
cho
s de
los m
ás re
spe
tad
os in
tele
ctua
les y líd
ere
s de
los d
ere
cho
s hu
ma
no
s, se u
nie
ron
en
un
a h
ue
lga
de
ha
mb
re n
acio
na
l pa
ra im
pu
lsar e
sta d
em
an
da
. Inclu
so su
pro
pio
Vice
pre
side
nte
, Ca
rlos M
esa
, rom
pió
con
Sa
nch
ez d
e Lo
zad
a d
eb
ido
a la
viole
ncia
con
la q
ue
el ré
gim
en
en
fren
tab
a la
s pro
testa
s. El 17 d
e o
ctub
re d
e 2003, re
nu
nció
a la
pre
side
ncia
y se e
mb
arco
en
un
avió
n ru
mb
o a
los E
stad
os U
nid
os, d
on
de
pe
rma
ne
ce p
ráctica
me
nte
en
un
exilio
jun
to co
n a
lgu
no
s de
sus m
ás a
ltos
cola
bo
rad
ore
s. En
feb
rero
de
2005, el g
ob
iern
o b
olivia
no
an
un
ció su
s inte
ncio
ne
sd
e in
iciar u
n ju
icio d
e re
spo
nsa
bilid
ad
es a
l ex P
resid
en
te p
or la
s mu
erte
s de
feb
rero
y octu
bre
de
2003. 94
B Bu u
s sc ca an nd d
o o J Ju us st ti ic ci ia a
p pa a
r ra a l lo o
s s M Mu ue e
r rt to os s y y H H
e er ri id do o
s s
El Feb
rero Neg
rob
olivia
no
de
jó 34 p
erso
na
s mu
erta
s y otra
s 182 seria
me
nte
he
rida
s en
tre civile
s, milita
res y p
olicía
s y cuya
s ed
ad
es va
n d
esd
e lo
s 11 ha
stalo
s 68 añ
os. 95
Alg
un
os e
stab
an
pa
rticipa
nd
o d
irecta
me
nte
en
el co
nflicto
, otro
s,co
mo
An
a C
olq
ue
, fue
ron
víctima
s fata
les d
e la
s circun
stan
cias.
Do
s añ
os m
ás ta
rde
, ¿se h
a h
ech
o ju
sticia a
los h
erid
os y m
ue
rtos?
De
spu
és d
el Feb
rero Neg
ro,el P
resid
en
te S
án
che
z de
Loza
da
hizo
un
a p
etició
nfo
rma
l a la
Org
an
izació
n d
e E
stad
os A
me
rican
os (O
EA
) pa
ra lle
var a
cab
o u
na
inve
stiga
ción
de
los e
ven
tos. La
OE
A a
cep
tó y e
n m
ayo
de
2003 dio
a co
no
cer su
sre
sulta
do
s. El in
form
e cu
lpa
de
la vio
len
cia d
e fe
bre
ro a
las “a
ccion
es
inco
nstitu
cion
ale
s” y de
“insu
bo
rdin
ació
n” d
e la
po
licía. D
efie
nd
e la
s accio
ne
s
43L L
E EC C
C CI IO O
N NE E
S S D D
E E S S
A AN N
G GR R
E E Y Y
F FU U
E EG G
O O
(f)Los b
olivia
no
s gu
ard
an
un
pro
fun
do
rese
ntim
ien
to h
istórico
ha
cia C
hile
, el ve
cino
qu
e se
ap
rop
io d
el
ún
ico a
cceso
qu
e B
olivia
ten
ía a
l ma
r en
1879-1885.
de
l ejé
rcito lla
má
nd
ola
s “pro
po
rcion
ale
s” y “con
ten
ida
s.” Lue
go
,la
OE
A p
ide
ap
oyo
pa
ra e
l Pre
side
nte
Sá
nch
ez d
e Lo
zad
a. 96
Am
nistía
Inte
rna
cion
al, q
uie
n re
alizó
su p
rop
ia in
vestig
ació
n d
elo
s mism
os e
ven
tos ju
nto
con
otro
s gru
po
s de
de
De
rech
os
Hu
ma
no
s, cue
stion
a lo
s resu
ltad
os d
el in
form
e d
e la
OE
A q
ue
elim
ina
n a
l go
bie
rno
y el e
jército
de
cua
lqu
ier re
spo
nsa
bilid
ad
po
r sus a
ctos:
Am
nistía Internacional, considera q
ue a la luz de los
testimonios e inform
es recogid
os por la d
elegación d
e laorg
anización, información d
e prensa, d
ocumentación
judicial y el alto num
ero de víctim
as, la forma d
eactuación d
e las fuerzas militares q
ue operaron en los
días 12 y 13 d
e febrero d
e 2003 parecería no hab
er sido
“contenida” ni “p
roporcional”. 97
Los e
sfue
rzos d
e la
justicia
pa
ra lle
var a
juicio
a lo
s resp
on
sab
les
ha
n e
nco
ntra
do
ob
stácu
los e
n la
resiste
ncia
de
l ejé
rcito, d
icen
los
pro
secu
tore
s. 98E
n m
ayo
de
2002, la m
ad
re d
e A
na
Co
lqu
e, co
n e
la
po
yo d
e g
rup
os d
e d
ere
cho
s hu
ma
no
s, inició
un
a d
em
an
da
crimin
al co
ntra
cua
tro m
iem
bro
s de
l ejé
rcito id
en
tificad
os co
mo
los a
sesin
os d
e su
hija
. El ca
so h
a sid
o a
rchiva
do
en
un
a m
ara
ña
de
disp
uta
s sob
re si lo
s milita
res d
eb
en
en
fren
tar ca
rgo
s en
tribu
na
les civile
s. El e
jército
insiste
en
qu
e su
s mie
mb
ros d
eb
en
ser
juzg
ad
os
en
trib
un
ale
s m
ilitare
s, d
on
de
d
ifícilme
nte
se
pe
na
lizan
críme
ne
s de
mo
strad
os co
n su
ficien
te e
vide
ncia
. (g)D
os
añ
os d
esp
ué
s de
las m
ue
rtes d
e fe
bre
ro, n
ing
un
a p
erso
na
ha
sido
con
victa o
resp
on
sab
ilizad
a p
or la
s mu
erte
s.La
ma
dre
de
An
a C
olq
ue
vive ca
da
día
con
la m
em
oria
de
su h
ijaa
sesin
ad
a y co
n la
rab
ia p
or la
imp
un
ida
d q
ue
pe
sa so
bre
esta
mu
erte
:
Yo hubiera q
uerido q
ue ellos se fijen a quién están
disp
arando p
orque no hay q
ue matar a una enferm
era, a laam
bulancia se resp
eta hasta en la guerra, d
icen, ellos hand
ebid
o estudiar, d
eben sab
er ¿no? eso, sabiend
o ellos hand
isparad
o a mi hija, eso es lo q
ue a mí m
e duele, p
orque a m
í
44L L
E EC C
C CI IO O
N NE E
S S D D
E E S S
A AN N
G GR R
E E Y Y
F FU U
E EG G
O O
“Pido justicia
pero ni así se
les remueve su
corazón a los
que han
disparado a mi
hija.”
Vicenta de Colque,
madre de A
naC
olque
me d
icen ni en la guerra se les m
ata, al méd
ico, a la amb
ulancia no se le hacep
orque está auxiliand
o, entonces de esa m
anera a mí m
e da rab
ia que a
sangre fría y tod
avía una chica joven que tenía p
or delante m
e lo han hechoeso. 99
El p
ad
re d
e A
na
Co
lqu
e e
s un
sold
ad
o, m
úsico
de
la b
an
da
de
l ejé
rcito. La
ma
dre
de
An
a d
ice q
ue
él n
un
ca h
a m
en
cion
ad
o e
l caso
en
los círcu
los m
ilitare
s. “¿Qu
ése
pu
ed
e h
ace
r? ¿Yo q
ué
voy a
ir a h
ace
rles? ¿Le
s voy a
ma
tar? Yo
soy d
e m
en
os
ran
go
, ello
s son
de
ma
yor, a
mí a
l rato
me
van
a b
ota
r, me
van
a h
ace
r; ello
s son
cap
itan
es, so
n g
en
era
les, a
ello
s na
die
les p
ue
de
ha
cer n
ad
a.” La
fam
ilia p
ien
saq
ue
po
dría
pe
rde
r el sa
lario
qu
e o
btie
ne
de
l ejé
rcito y e
llos n
o p
od
rían
saca
ra
de
lan
te a
sus o
tros h
ijos in
cluye
nd
o a
l hijo
de
An
a q
ue
ah
ora
tien
e cu
atro
añ
os.
45L L
E EC C
C CI IO O
N NE E
S S D D
E E S S
A AN N
G GR R
E E Y Y
F FU U
E EG G
O O
(g)D
ura
nte
la G
ue
rra d
el A
gu
a e
n C
och
ab
am
ba
en
ab
ril de
2000, un
oficia
l de
l ejé
rcito fu
e film
ad
om
ien
tras d
ispa
rab
a a
la m
ultitu
d d
on
de
un
jove
n d
e 17 a
ño
s fue
ase
sina
do
. El o
ficial g
rad
ua
do
de
laE
scue
la d
e la
s Am
érica
s, fue
sub
secu
en
tem
en
te lib
era
do
de
culp
a e
n u
na
corte
milita
r y asce
nd
ido
de
gra
do
.
46L L
E EC C
C CI IO O
N NE E
S S D D
E E S S
A AN N
G GR R
E E Y Y
F FU U
E EG G
O O
“No solo
nosotros
debemos
aprender las
lecciones [del
Febrero Negro]
sino también el
Fondo.”
Carlos M
esaEx Presidente de Bolivia
C CO O
N NC C
L LU US S
I IO ON N
E ES SLE
CC
ION
ES
AP
RE
ND
IDA
S E
N S
AN
GR
E Y
FUE
GO
El fe
bre
ro d
e 2003 fu
e u
na
trag
ed
ia n
acio
na
l pa
ra B
olivia
. Trein
ta y cu
atro
fam
ilias
en
terra
ron
a su
s mu
erto
s. Má
s de
cien
tien
en
he
rida
s incu
rab
les e
n su
s cue
rpo
s.E
l pa
ís ob
servó
con
ho
rror co
mo
sus d
os p
rincip
ale
s fue
rzas a
rma
da
s –la p
olicía
ye
l ejé
rcito—
pe
lea
ron
un
a g
ue
rra u
no
con
tra e
l otro
en
el co
razó
n m
ismo
de
lase
de
de
l go
bie
rno
. Po
r un
pa
r de
día
s, la d
em
ocra
cia b
olivia
na
pa
reció
esta
r al
bo
rde
de
un
a to
tal d
estru
cción
.
Un
a tra
ge
dia
com
o e
sta e
xige
qu
e a
qu
ello
s qu
e p
articip
aro
n d
e e
lla a
pre
nd
an
las
leccio
ne
s. En
au
sen
cia d
e ta
l refle
xión
, má
s trag
ed
ias co
mo
ésta
pu
ed
en
ocu
rrir.La
s leccio
ne
s de
Feb
rero
Ne
gro
son
, com
o e
l Ex p
resid
en
te M
esa
dijo
, “leccio
ne
sa
pre
nd
ida
s en
san
gre
y fue
go
.”
Sa
cha
Llore
nti, P
resid
en
te d
e la
Asa
mb
lea
Pe
rma
ne
nte
de
De
rech
os H
um
an
os d
eB
olivia
, y qu
ien
jug
ó u
n ro
l imp
orta
nte
en
la m
ed
iació
n d
el co
nflicto
, dice
de
lFeb
rero Neg
ro, “e
s el m
om
en
to e
n e
l qu
e se
de
snu
da
la crisis e
stata
l ha
sta e
lp
un
to d
e ve
r los h
ue
sos d
e B
olivia
.” Fue
un
mo
me
nto
en
el q
ue
las p
olítica
s de
lFo
nd
o M
on
eta
rio In
tern
acio
na
l y el siste
ma
eco
nó
mico
glo
ba
l se d
esn
ud
aro
nh
asta
el h
ue
so.
No
creo
qu
e la
ge
nte
qu
e tra
ba
ja e
n e
l FMI o
el B
an
co M
un
dia
l de
spie
rten
cad
am
añ
an
a p
reg
un
tán
do
se a
sí mism
os “¿Q
ué
pu
ed
o h
ace
r ho
y pa
ra h
ace
r má
s difícil
la vid
a d
e la
ge
nte
po
bre
?” El p
rob
lem
a, p
ien
so, n
o e
s de
ma
la in
ten
ción
, pe
ro si
de
un
a m
ala
teo
ría co
mb
ina
da
con
arro
ga
ncia
y un
a co
mp
leta
falta
de
resp
on
sab
ilida
d so
bre
sus a
ccion
es q
ue
afe
ctan
la vid
a d
e la
s pe
rson
as.
El FM
I y el B
an
co M
un
dia
l op
era
n e
n u
n m
un
do
de
teo
rías. La
s ide
as d
e có
mo
el
mu
nd
o fu
ncio
na
son
escrita
s en
pá
gin
as b
lan
cas. La
s form
ula
s eco
nó
mica
s yd
escu
brim
ien
tos so
n co
mp
artid
os co
n o
tros e
con
om
istas e
n re
un
ion
es b
ien
org
an
izad
as. N
ing
un
o d
e lo
s fun
cion
ario
s es p
ob
re. N
ing
un
o d
e e
llos d
eb
e vivir
con
los re
sulta
do
s con
creto
s de
lo q
ue
pro
po
ne
n. E
l pe
rson
al y q
uie
ne
s ma
ne
jan
el Fo
nd
o cre
en
no
sólo
qu
e e
stán
en
lo cie
rto so
bre
qu
é e
s bu
en
o p
ara
los p
aíse
sp
ob
res, e
inclu
so cre
en
sab
er m
ás q
ue
la g
en
te q
ue
vive e
n e
llos.
Co
mo
dijo
el E
x Pre
side
nte
de
Bo
livia, C
arlo
s Me
sa:
47L L
E EC C
C CI IO O
N NE E
S S D D
E E S S
A AN N
G GR R
E E Y Y
F FU U
E EG G
O O
Esta claro, que hay una línea ortod
oxa, estrictamente m
acro económica, sin
una visión de lo q
ue representa esa ap
licación en el contexto de cad
ap
aís. Creo q
ue los ejemp
los de A
mérica Latina son extrem
adam
enteilustrativos, no voy a ab
undar sob
re el tema d
e Arg
entina, que es un
ejemp
lo dram
ático de cóm
o una política cieg
a en una dirección d
aresultad
os catastróficos. 100
En
ton
ces ¿q
ué
pa
sa cu
an
do
el FM
I y el B
an
co M
un
dia
l se e
qu
ivoca
n? ¿Q
ué
suce
de
si la te
oría
qu
e lu
ce ta
n b
ien
en
el p
ap
el n
o lo
es ta
nto
un
a ve
z qu
e e
sim
ple
me
nta
da
en
el m
un
do
rea
l? ¿En
ton
ces q
ué
?
Joh
n M
ayn
ard
Ke
yne
s, el p
ad
re d
e a
mb
as in
stitucio
ne
s, un
a ve
z dijo
, “Cu
an
do
los
he
cho
s cam
bia
n, yo
cam
bio
mi fo
rma
de
pe
nsa
r. ¿Qu
é h
ace
uste
d se
ño
r?”101
Si
tuvié
ram
os q
ue
pre
gu
nta
r lo m
ismo
a lo
s fun
cion
ario
s de
l Ba
nco
Mu
nd
ial, su
sre
spu
esta
s sería
n a
lgo
así co
mo
“de
fien
de
la te
oría
y culp
a a
la im
ple
me
nta
ción
.”
Un
a y o
tra ve
z, con
fron
tad
as la
s rea
lida
de
s con
el d
erru
mb
e d
e la
s teo
rías y
pro
nó
sticos, lo
s fun
cion
ario
s de
l Ba
nco
Mu
nd
ial y e
l FMI cu
lpa
n, n
o a
la te
oría
,p
ero
sí, a la
falta
de
un
a b
ue
na
imp
lem
en
tació
n d
e lo
s go
bie
rno
s de
los p
aíse
sp
ob
res. E
s el g
ob
iern
o, d
icen
ello
s, qu
ien
es to
ma
n la
s verd
ad
era
s de
cision
es.
Ello
s pu
ed
en
ele
var lo
s imp
ue
stos d
el g
as, im
po
ne
r nu
evo
s imp
ue
stos, o
red
ucir
el d
éficit a
travé
s de
l reco
rte d
e g
asto
s. El Fo
nd
o d
ice q
ue
los g
ob
iern
os tie
ne
nu
na
serie
de
op
cion
es p
ráctica
s.
Pe
ro e
n e
l mu
nd
o re
al, e
stas o
pcio
ne
s term
ina
n sie
nd
o m
uch
o m
ás d
ifíciles d
e lo
qu
e e
l FMI e
stá d
ispu
esto
a a
dm
itir. Un
imp
ue
sto a
los in
gre
sos d
e lo
s má
sp
ud
ien
tes só
lo cu
mp
le co
n u
na
pa
rte d
e la
s de
ma
nd
as d
el FM
I. Otra
de
ma
nd
a d
el
Fon
do
, fom
en
tar la
exp
orta
ción
de
l ga
s, se e
nfre
nta
a u
na
ba
rrera
cua
nd
o se
ha
bla
de
la a
plica
ción
de
imp
ue
stos a
este
secto
r. El re
corte
de
l ga
sto p
úb
lico e
ng
ran
me
did
a n
o p
ue
de
ser h
ech
o sin
afe
ctar e
l acce
so d
e lo
s má
s po
bre
s a lo
sse
rvicios b
ásico
s o sin
pro
voca
r gra
nd
es m
oviliza
cion
es
Este
en
foq
ue
com
pa
rtido
de
l Ba
nco
Mu
nd
ial y e
l FMI q
ue
dice
: “no
sotro
s sólo
colo
cam
os lo
s pa
rám
etro
s ge
ne
rale
s, el g
ob
iern
o e
s qu
ien
de
cide
”, es m
uy
con
ven
ien
te p
ara
los o
rga
nism
os fin
an
ciero
s inte
rna
cion
ale
s. Les a
yud
a a
48L L
E EC C
C CI IO O
N NE E
S S D D
E E S S
A AN N
G GR R
E E Y Y
F FU U
E EG G
O O
de
slind
ar re
spo
nsa
bilid
ad
es cu
an
do
las p
olítica
s tien
en
resu
ltad
os n
eg
ativo
s. Les
libra
de
resp
on
sab
ilida
d cu
an
do
la g
en
te su
fre y la
san
gre
es d
erra
ma
da
.
Es u
na
po
sición
qu
e m
e tra
e a
la m
en
te la
letra
de
un
a ca
nció
n d
e To
m Le
he
rer, e
nla
qu
e h
ab
la d
el in
ven
tor d
e la
bo
mb
a n
ucle
ar, D
r. We
rnh
er vo
n B
rau
n:
“Una vez q
ue los cohetes están en el aire ¿quién se p
reocupa d
onde van a
caer? Esa no es mi resp
onsabilid
ad”, d
ice Wernher von B
raun.
Tod
as la
s pe
rson
as, y p
or lo
tan
to to
da
s las in
stitucio
ne
s ma
ne
jad
as p
or la
sp
erso
na
s son
susce
ptib
les d
e se
r con
ven
cida
s de
qu
e e
stán
en
lo co
rrecto
cua
nd
o e
s justa
me
nte
lo co
ntra
rio. La
cue
stión
sab
ia d
e la
de
mo
cracia
es q
ue
laa
uto
rida
d d
eb
e se
r resp
on
sab
le d
e su
s acto
s. La g
en
te q
ue
de
be
vivir con
un
ad
ecisió
n tie
ne
el in
alie
na
ble
de
rech
o d
e e
scog
er e
influ
en
ciar e
n a
qu
ello
s qu
ee
jercita
n ta
l au
torid
ad
. Las in
stitucio
ne
s eco
nó
mica
s com
o e
l FMI y e
l Ba
nco
Mu
nd
ial so
n p
or n
atu
rale
za a
ntid
em
ocrá
ticas. Q
uie
ne
s las m
an
eja
n, n
o so
nre
spo
nsa
ble
s an
te la
ge
nte
a la
qu
e a
fecta
n co
n su
s po
líticas, su
s fun
cion
ario
s no
tien
en
nin
gú
n se
ntim
ien
to p
or e
l do
lor q
ue
cau
san
.
¿Cóm
o un profesor o un p
olicía o una enfermera q
ue ganan 120 d
ólares al mes
pued
en influir en las acciones del FM
I? ¿Qué les ob
liga a p
agar un im
puesto fuera d
esu alcance? ¿D
e qué m
anera los economistas en W
ashington son resp
onsables p
orlas p
resiones que ejercen en los p
aíses pob
res?
Red
ucidos a sus m
ás básicos elem
entos, las políticas d
el FMI a nivel m
undial b
uscanob
ligar a los g
obiernos a ad
optar cierta d
isciplina p
ara imp
lementar p
resióneconóm
ica. Para asegurar su existencia, g
obiernos e ind
ividuos d
eben vivir con ellas.
Pero unos pocos g
obiernos en el m
undo, incluid
os los ricos como Estad
os Unid
os,están exentos.
Presionar es algo q
ue hacemos tod
o el tiemp
o. Presionamos el b
razo de nuestros
hijos para atraer atención al cruzar la calle, p
resionamos la fruta p
ara ver si estám
adura. Pero sab
emos q
ue no deb
emos p
resionar muy fuerte p
orque p
odem
os dañar
la fruta, pod
emos d
añar a nuestros hijos. ¿Cóm
o sabe el FM
I, en ausencia de una
responsab
ilidad
real hacia la vida d
e las personas q
ue afecta, cuándo está
presionand
o dem
asiado fuerte? El feb
rero de 2003 en B
olivia, como m
uchos otrosejem
plos antes y d
espués, nos d
a evidencia clara d
e que el FM
I es inconmovib
le a
49L L
E EC C
C CI IO O
N NE E
S S D D
E E S S
A AN N
G GR R
E E Y Y
F FU U
E EG G
O O
las presiones y el sufrim
iento que causa en los p
aíses pob
res.
El FMI y q
uienes lo apoyan p
ueden ap
untar a una docena d
e casos que son
diferentes y q
ue prod
ujeron resultados d
iferentes a las de las m
uertes en La Paz,incluyend
o la enfermera asesinad
a. Si tan solo el g
obierno hub
iera tomad
o unenfoq
ue diferente a la cuestión d
e los imp
uestos. Si tan solo la p
olicía no hubiera
encabezad
o las protestas contra el p
lan del g
obierno. S
i tan solo los militares y la
policía hub
ieran sido m
ás cautos aquella tard
e en la plaza p
rincipal. S
i tan solo elg
obierno no hub
iera reprim
ido d
e esa manera las p
rotestas.
Es claro que cad
a uno de estos hechos fue p
uesto en marcha p
or el FMI p
arap
resionar a Bolivia, p
resionar a través de la coerción económ
ica, presionar p
arared
ucir su déficit fiscal ráp
idam
ente y más allá d
e lo posib
le.
A p
esar de tod
as las advertencias, el FM
I no escucha; continúa presionand
o hastaq
ue los eventos conducen a una esp
iral de sang
re, con un previsib
le y trágico final.
Bolivia no es el p
rimer p
aís dond
e el FMI p
resiona hasta el punto d
e la traged
ia ylam
entablem
ente no será la última vez, tam
poco.
50L L
E EC C
C CI IO O
N NE E
S S D D
E E S S
A AN N
G GR R
E E Y Y
F FU U
E EG G
O O
L Lo os s H H
e er ri id do o
s s y y M Mu ue e
r rt to os s d de e F Fe eb b
r re er ro o N N
e eg g
r ro o
L Lo os s M Mu ue er rt to os s
Ala
in S
aa
ved
ra · V
ale
rian
o A
ltam
iran
o · Irin
ero
Ap
aza
· Mig
ue
l Asca
rrun
z · Ovid
ioC
an
aviri · A
nto
nio
Ca
stro · Ju
an
Ca
rlos C
astro
· Ro
na
ld C
alla
nq
ui · M
aca
rio C
olq
ue
· An
a C
olq
ue
· Ed
ga
r Co
nd
ori · R
om
ero
Ch
am
ba
· Jorg
e Fra
nco
· Ed
win
Hu
an
ca· Ju
lián
Hu
asca
r · Jua
n C
arlo
s Hu
me
rez · A
ng
el Ló
pe
z · Jesú
s Ma
ma
ni · Jo
séM
en
dizá
ba
l · Da
nie
l Me
alla
· Go
nza
lo M
en
do
za · R
am
ón
Mita
· Jua
n Jo
sé M
ujica
·O
ma
r Ne
me
r · Jua
n C
arlo
s On
ofre
· Ma
rio C
arra
sco Q
uisp
e ·D
avid
Ra
mo
s · Jua
nS
an
tos · Te
lesfo
ro S
ara
via · R
ub
en
Se
iza · W
ily Su
rci · Pa
mp
a Tito
· Mig
ue
l Ve
ga
·E
lías Ya
na
L Lo os s H He er ri id d
o os s
Ma
rtin A
cara
pi · O
ma
r Ach
o · G
erm
an
Ach
u · V
íctor A
lan
a · E
milio
ala
no
ta · Ju
lián
Alcó
n · N
ain
Ali · W
ilfred
o A
li · Alfre
do
Alip
az · R
óm
ulo
Alva
rez · Le
o A
nca
ri · Jho
nA
pa
za · M
aritza
Ap
aza
· Pla
cido
Ap
aza
· Mig
ue
l Ap
aza
· Luís A
req
uip
a · Lid
iaA
rné
z · Mig
ue
l Azca
rrun
z · Jho
nn
y Ba
utista
· Ch
arka
Be
rche
sma
n · Jo
sé B
ern
al
Ca
lle · Jo
aq
uín
Bo
rda
· José
Bo
tello
· Julio
Bu
stam
an
te · Fa
bio
Ca
chi · A
ure
lio C
alle
· Arm
an
do
Ca
lle · A
de
lio C
alle
· Isaa
c Ca
lleja
s Lima
· Ge
rma
n C
alliza
ya · Ja
vier
Ca
llisaya
· Nie
to Fé
lix Ca
llizaya
· Javie
r Ca
mp
uza
no
· M
arcia
l C
an
aviri
·
Torib
io C
an
qu
i · Jua
n C
an
sio · R
aym
un
do
Ca
rvaja
l · An
ton
io C
astro
· No
el V
íctor
Ca
stillo N
ieto
Félix C
ayo
ja · V
ale
ntin
Cé
spe
de
s · Javie
r Ch
oq
ue
· Luís C
ho
qu
e ·
Hig
gn
er C
ho
qu
e · R
og
er C
ho
qu
e · N
ard
a C
hu
ra · N
elso
n C
oca
· An
a C
olq
ue
Ch
oq
ue
· Jesú
s Co
lqu
e · Te
ofilo
Co
nd
ori · Lu
ís Co
nd
ori · M
oisé
s Co
ntre
ras · Ju
an
Co
sioQ
uisp
e · H
ern
án
Co
rtéz · Fe
lipe
Cre
spo
· Ze
no
bio
Cru
z Qu
ispe
· Be
nji C
ue
llar ·
Fab
io C
ruz · M
ag
gy d
el C
astillo
· Go
nza
lo D
íaz · A
riel D
ura
n · O
scar D
ura
n · N
ata
lioE
scob
ar · S
eg
un
din
o E
spin
oza
· Ca
rla E
spin
oza
· Fran
z Esp
ino
za · V
icen
te Flo
res
· Pe
dro
Flore
s · Re
yna
ldo
Flore
s · Ch
ristian
Flore
s · Ca
rlos G
allo
· José
Luís
Ga
nd
arilla
s · Eu
frasio
Ga
ray · A
lbe
rto G
arcía
· Ce
sar G
ua
na
co · A
ma
nd
a G
utié
rrez
· Ca
rlos G
utié
rrez · O
ctavio
Hu
an
ta · Fé
lix Hu
alla
pa
co · H
ern
án
Hu
allp
a · Je
sús
Iba
ñe
z · Ro
lan
do
Ino
Fue
nte
s · Joh
nn
y Lau
ra · Ju
an
Ca
rlos La
ura
· Ma
rcial La
yme
· Alva
ro Lim
ach
e · Ju
an
Llan
qu
e · R
on
da
l Llad
o · E
dw
in Llu
sco · S
ha
rlop
Lore
do
·E
dg
ar M
am
an
i · Ca
lixto M
am
an
i · Ge
rard
o M
am
an
i · Ne
lson
Ma
ma
ni · Ju
an
Ma
ma
ni
· Jua
no
Ma
ma
ni · P
rimo
Ma
ma
ni · R
en
an
Ma
ma
ni · N
oe
l Ma
ma
ni · H
ug
o M
am
an
i ·
51L L
E EC C
C CI IO O
N NE E
S S D D
E E S S
A AN N
G GR R
E E Y Y
F FU U
E EG G
O O
Lou
rde
s Ma
ma
ni · H
ipo
lito M
am
an
i · Vícto
r Ma
ma
ni · D
an
iel M
an
riqu
e · Ju
an
Ma
nza
ne
da
· Julio
Ce
sar M
artin
ez · R
am
iro M
en
a · E
milio
Má
ximo
· Ele
na
Ma
yta ·
Julia
Ma
yta · C
ristób
al M
ejillo
ne
s · Arie
l Me
nd
oza
· Elise
o M
ita · A
bra
ha
m M
olin
a· R
en
e M
olin
a · H
eid
er M
on
da
ca · G
uid
o M
ullisa
ca · M
iche
l Na
varro
· Eu
ge
nio
Nin
a· G
era
rdo
Ortu
ño
· Virg
inia
Ortiz · Jo
sé P
ach
eco
· Javie
r Pa
sten
· Pe
dro
Pa
tiño
·Fra
nklin
Pa
ye · D
avid
Pla
ta · N
icola
s Pé
rez · O
scar P
om
a · Ju
lio P
om
a · O
ma
r Po
ma
· Ab
ela
rdo
Pu
erta
s · Ro
be
rto Q
uisb
erth
· Ma
rtín Q
uisb
erth
· Este
ba
n Q
uisb
erth
·Ja
ime
Qu
ipild
or · E
dw
in Q
uisp
e · Te
od
oro
Qu
ispe
· Da
vid Q
uisp
e · Jo
aq
uín
Qu
ispe
· Alb
ertin
a Q
uisp
e · B
en
jam
ín Q
uisp
e · Ju
an
Qu
ispe
· Wa
lter Q
uisp
e · Ju
an
Qu
ispe
· Sa
lustia
no
Qu
ispe
· Da
gu
er R
am
os · A
rturo
Río
s · Da
vid R
ivera
· Ed
ga
r Ro
dríg
ue
z· A
lain
Ro
dríg
ue
z · Juve
na
l Ro
jas · A
de
la R
oja
s · Se
vero
Ro
sas · C
hristia
n R
uiz ·
Wilso
n S
ala
zar · G
lad
is Sa
laza
r · An
gé
lica S
án
che
z · Ed
son
Sa
nto
s · Go
nza
loS
alin
as · H
ern
an
Sirp
a · G
reg
orio
So
sa · Fe
rna
nd
o S
ossa
· Tere
ssa S
he
laru
· Isma
el
Siñ
an
i · Tan
ia Ta
bo
ad
a · H
elio
do
ro Ta
rqu
i · He
liod
oro
Tarq
ui · C
arlo
s Tito · Fre
dy
Torrico
· Da
vid To
rrico · Fe
rna
nd
o Tro
che
· An
gé
lica U
ribe
· Wilm
er V
aca
rreza
·R
ub
én
Va
rga
s · He
rná
n V
arg
as · S
an
tos V
ázq
ue
z · Jho
n V
eg
a · R
am
iro V
illca ·
Ro
be
rto V
illca · E
dw
in Z
ab
ala
Fue
nte
: Asa
mb
lea
Pe
rma
ne
nte
de
De
rech
os H
um
an
os, La
Pa
z.
52L L
E EC C
C CI IO O
N NE E
S S D D
E E S S
A AN N
G GR R
E E Y Y
F FU U
E EG G
O O
N No ot ta as s
1Jo
sep
h E
. Stig
litz, Glo
ba
lizatio
n a
nd
its Disco
nte
nts (N
ew
York: W
.W. N
orto
nC
om
pa
ny, 2003), 11. (Tra
du
cción
de
l Ing
lés)
2In
tern
atio
na
l Mo
ne
tary Fu
nd
, “Th
e O
rigin
s of th
e IM
F,” Wh
at Is th
e In
tern
atio
na
lM
on
eta
ry Fun
d? (2004): h
ttp://w
ww
.imf.o
rg/e
xtern
al/p
ub
s/ft/exrp
/wh
at.h
tm#o
rigin
s;C
aro
l We
lch, “T
he
IMF &
Go
od
Go
vern
an
ce,” Fo
reig
n P
olicy in
Focu
s, Vo
l. 5, No
. 13(W
ash
ing
ton
, D.C
.: Institu
te fo
r Po
licy Stu
die
s an
d In
tern
atio
na
l Re
latio
ns C
en
ter,
Octo
be
r 2001): http
://ww
w.fp
if.org
/brie
fs/vol5/v5n
13imfg
ov_b
od
y.htm
l; an
d S
tiglitz,
Glo
ba
lizatio
n, 12.
3S
tiglitz, G
lob
aliza
tion
, 12.
4Jo
hn
Bra
ithw
aite
an
d P
ete
r Dra
ho
s, “Bre
tton
Wo
od
s: Birth
an
d B
rea
kdo
wn
,” Glo
ba
lB
usin
ess R
eg
ula
tion
(Ca
mb
ridg
e: C
am
brid
ge
Un
iversity P
ress, 2000), 97-101.
(Trad
ucció
n d
el In
glé
s)
5Fo
nd
o M
on
eta
rio In
tern
acio
na
l ¿Qu
é e
s el Fo
nd
o M
on
eta
rio In
tern
acio
na
l? (2004):h
ttp://w
ww
.imf.o
rg/e
xtern
al/p
ub
s/ft/exrp
/wh
at/sp
a/w
ha
ts.pd
f
6Ib
id.
7Ib
id.
8C
aro
l We
lch, “T
he
IMF &
Go
od
Go
vern
an
ce.”
9S
tiglitz, G
lobalization
, 13.
10R
ob
erto
Fern
án
de
z Terá
n, FM
I, Banco M
undial y Estad
o Neocolonial: Pod
erS
upranacional en B
olivia, 2n
d e
d. (C
och
ab
am
ba
, Bo
livia: P
lura
l Ed
itore
s, 2004), 28-29.
11IIn
tern
atio
na
l Mo
ne
tary Fu
nd
, “IMF M
em
be
rs' Qu
ota
s an
d V
otin
g P
ow
er, a
nd
IMF
Bo
ard
of G
ove
rno
rs,” (2005):h
ttp://w
ww
.imf.o
rg/e
xtern
al/n
p/se
c/me
md
ir/me
mb
ers.h
tm.
12In
tern
atio
na
l Mo
ne
tary Fu
nd
, “Article
s of A
gre
em
en
t of th
e In
tern
atio
na
l Mo
ne
tary
Fun
d,” (2005): h
ttp://w
ww
.imf.o
rg/e
xtern
al/p
ub
s/ft/aa
/aa
.pd
f.
13W
illiam
Finn
eg
an
, “Th
e E
con
om
ics of E
mp
ire: N
ote
s on
the
Wa
shin
gto
n C
on
sen
sus,”
Ha
rpe
rs (ma
yo 2003): 45. (Tra
du
cción
de
l Ing
lés)
14Fe
rná
nd
ez Te
rán
, FMI, 27.
15In
tern
atio
na
l Mo
ne
tary Fu
nd
, “Wh
o M
ake
s De
cision
s at th
e IM
F,” What Is the
International Monetary Fund
? (2004):h
ttp://w
ww
.imf.o
rg/e
xtern
al/p
ub
s/ft/exrp
/wh
at.h
tm#o
rigin
s.
16Fe
rná
nd
ez Te
rán
, FMI, 25.
17Fo
nd
o M
on
eta
rio In
tern
acio
na
l, “De
l Cré
dito
de
l FMI” ¿Q
ué
es e
l Fon
do
Mo
ne
tario
Inte
rna
cion
al? (2004): h
ttp://w
ww
.imf.o
rg/e
xtern
al/p
ub
s/ft/exrp
/wh
at/sp
a/w
ha
ts.pd
f
18Fe
rná
nd
ez Te
rán
, FMI, 25.
19U
S C
on
gre
ssion
al B
ud
ge
t Office
, “Histo
rical B
ud
ge
t Da
ta,” (2005):
53L L
E EC C
C CI IO O
N NE E
S S D D
E E S S
A AN N
G GR R
E E Y Y
F FU U
E EG G
O O
http
://ww
w.cb
o.g
ov/sh
ow
do
c.cfm?in
de
x=1821&se
qu
en
ce=0.
20U
S C
on
gre
ssion
al B
ud
ge
t Office
, “CB
O’s C
urre
nt B
ud
ge
t Pro
jectio
ns,” (2005):
http
://ww
w.cb
o.g
ov/sh
ow
do
c.cfm?in
de
x=1944&se
qu
en
ce=0.
21B
en
ed
ict Cle
me
nts, S
an
jee
v Gu
pta
, an
d G
ab
riela
Inch
au
ste, “Fisca
l Po
licy for
Eco
no
mic D
eve
lop
me
nt: A
n O
vervie
w,” H
elping
Countries D
evelop: The R
ole of FiscalPolicy
(Wa
shin
gto
n, D
.C.: In
tern
atio
na
l Mo
ne
tary Fu
nd
, 2004):h
ttp://w
ww
.imf.o
rg/e
xtern
al/p
ub
s/nft/2004/h
cd/in
de
x.htm
.(Trad
ucció
n d
el In
glé
s)
22A
rthu
r Ma
cEw
an
, “Eco
no
mic D
eb
acle
in A
rge
ntin
a: T
he
IMF S
trikes A
ga
in,” Foreig
nPolicy in Focus
(Wa
shin
gto
n, D
.C.: In
stitute
for P
olicy S
tud
ies a
nd
Inte
rna
tion
al
Re
latio
ns C
en
ter, Ja
nu
ary 2002): h
ttp://w
ww
.fpif.o
rg/p
df/g
ac/0201a
rge
ntin
a.p
df.
(Trad
ucció
n d
el In
glé
s)
23S
tiglitz, G
lobalization
, 12-13.
24B
eth
an
Em
me
tt an
d M
ax La
wso
n, “T
he
IMF a
nd
the
Mille
nn
ium
Go
als, Fa
iling
toD
elive
r for Lo
w-In
com
e C
ou
ntrie
s,” (Wa
shin
gto
n, D
.C.: O
xfam
Inte
rna
tion
al, 2003): 1-2.
25Ib
id., 2.
26Jo
hn
Willia
mso
n, d
e u
na
en
trevista
con
el a
uto
r, Wa
shin
gto
n, D
.C., 2 d
e d
iciem
bre
,2003.
27In
tern
atio
na
l Mo
ne
tary Fu
nd
, “Bo
livia: Tra
nsa
ction
s with
the
Fun
d, D
isbu
rsem
en
tsa
nd
Re
pa
yme
nts D
eta
il from
Jan
ua
ry 01, 2004 To D
ece
mb
er 31, 2004,” (2005):
http
://ww
w.im
f.org
/exte
rna
l/np
/tre/ta
d/e
xtran
s2.cfm?m
em
be
rKe
y1=70&va
lue
Da
te=20
04&ye
arTyp
e=C
&a
cctType
1=GR
AS
DA
&e
xtran
s_flag
=Y.
28M
aria
no
Ba
ptista
Gu
mu
cio, H
istoria Universal y d
e Bolivia
, 10th e
d. (La
Pa
z, Bo
livia:
n.p
., 1994), 192-194.
29M
arc Lin
db
erg
, “Bo
livia: S
tab
ilizatio
n a
nd
Ad
justm
en
t 1985-88: Did
it Wo
rk?” Ke
nn
ed
yS
cho
ol o
f Go
vern
me
nt C
ase
Stu
dy # C
16-90-951.1 (Ca
mb
ridg
e, M
A: H
arva
rdU
nive
rsity, 1990), 1.
30Fe
rna
nd
o C
an
ela
s Tard
ío y C
arlo
s Me
sa G
isbe
rt, Bo
livia M
ilen
io (C
och
ab
am
ba
,B
olivia
: Ed
itoria
l Ca
ne
las/Lo
s Tiem
po
s, 1999), 107.
31IM
F an
d W
orld
Ba
nk b
lacklistin
g fro
m co
mm
en
ts by fo
rme
r Bo
livian
Pre
side
nt
Go
nza
lo S
án
che
z de
Loza
da
in N
oe
l Ra
míre
z an
d M
arc Lin
db
erg
, “Bo
livia: C
on
trollin
gH
ype
rinfla
tion
1985-86,” Ke
nn
ed
y Sch
oo
l of G
ove
rnm
en
t Ca
se S
tud
y # C16-90-951.0
(Ca
mb
ridg
e, M
A: H
arva
rd U
nive
rsity, 1990), 4.
32Lin
db
erg
, “Bo
livia: S
tab
ilizatio
n a
nd
Ad
justm
en
t,” 1.
33R
am
írez a
nd
Lind
be
rg, “B
olivia
: Co
ntro
lling
Hyp
erin
flatio
n,” 4-5.
34Ib
id., 5.
35G
ove
rnm
en
t of B
olivia
, Inte
rna
tion
al M
on
eta
ry Fun
d, a
nd
the
Wo
rld B
an
k, “Bo
liviaE
nh
an
ced
Stru
ctura
l Ad
justm
en
t Facility P
olicy Fra
me
wo
rk Pa
pe
r, 1998–2001,”
54L L
E EC C
C CI IO O
N NE E
S S D D
E E S S
A AN N
G GR R
E E Y Y
F FU U
E EG G
O O
(Wa
shin
gto
n, D
.C.: In
tern
atio
na
l Mo
ne
tary Fu
nd
, Au
gu
st 25, 1998):h
ttp://w
ww
.imf.o
rg/e
xtern
al/n
p/p
fp/b
olivia
/ind
ex.h
tm#I a
nd
Lette
r of In
ten
t be
twe
en
the
Bo
livian
go
vern
me
nt a
nd
the
IMF, “B
olivia
: Me
mo
ran
du
m o
f Eco
no
mic a
nd
Fina
ncia
l Po
licies,” (W
ash
ing
ton
, D.C
.: Inte
rna
tion
al M
on
eta
ry Fun
d, M
ay 25, 2001):
http
://ww
w.im
f.org
/exte
rna
l/NP
/LOI/2001/b
ol/01/IN
DE
X.H
TM
.
36In
tern
atio
na
l Mo
ne
tary Fu
nd
, “Bo
livia E
nh
an
ced
Stru
ctura
l Ad
justm
en
t Facility P
olicy
Fram
ew
ork P
ap
er.” (Tra
du
cción
de
l Ing
lés)
37M
em
ora
nd
um
of u
nd
ersta
nd
ing
be
twe
en
the
Bo
livian
go
vern
me
nt a
nd
the
Inte
rna
tion
al M
on
eta
ry Fun
d, “M
em
ora
nd
um
of E
con
om
ic Po
licies o
f the
Go
vern
me
nt
of B
olivia
,” (Wa
shin
gto
n, D
.C.: In
tern
atio
na
l Mo
ne
tary Fu
nd
, Ma
rch 21, 2003):
http
://ww
w.im
f.org
/Exte
rna
l/NP
/LOI/2003/b
ol/01/in
de
x.htm
. (Trad
ucció
n d
el In
glé
s)
38In
stituto
Na
cion
al d
e E
stad
ística d
e B
olivia
, “Bo
livia: In
dica
do
res D
e P
ob
reza
Mo
de
rad
a P
or A
ño
Se
gú
n Á
rea
Ge
og
ráfica
, 1999 – 2002,” http
://ww
w.in
e.g
ov.b
o/cg
i-b
in/p
iwd
ie1xx.e
xe/T
IPO
.
39C
en
tro d
e E
stud
ios p
ara
el D
esa
rrollo
Lab
ora
l y Ag
rón
om
o (C
ED
LA), “E
con
om
íaB
olivia
na
: Eva
lua
ción
y Ten
de
ncia
s,” (La P
az, B
olivia
: CE
DLA
, Jan
ua
ry 31, 2005):h
ttp://w
ww
.ced
la.o
rg/p
ub
/pu
bfre
e.p
hp
?cod
_pu
bfre
e=32.
40Ib
id.
41C
en
tro d
e E
stud
ios p
ara
el D
esa
rrollo
Lab
ora
l y Ag
rón
om
o (C
ED
LA), “E
l Cre
cimie
nto
Eco
nó
mico
Só
lo Fa
vore
cerá
A P
oco
s Exp
orta
do
res,” (La
Pa
z, Bo
livia: C
ED
LA, Ju
ly 9,2004):h
ttp://w
ww
.ced
la.o
rg/n
oticia
s/no
ticia.p
hp
?cod
_no
ti=2.
42C
arlo
s Ville
ga
s Qu
irog
a, Privatización d
e la Industria Petrolera en B
olivia(C
och
ab
am
ba
: Plu
ral E
dito
res, 2002), 13.
43Ib
id., 15-16.
44Ib
id., 83.
45In
tern
atio
na
l Mo
ne
tary Fu
nd
, “Me
mo
ran
du
m o
f Eco
no
mic P
olicie
s of th
e G
ove
rnm
en
to
f Bo
livia.”
46V
illeg
as Q
uiro
ga
, Priva
tizació
n, 93 y R
ob
erto
Fern
án
de
z Terá
n, to
ma
do
de
un
ae
ntre
vista co
n e
l au
tor, La
Pa
z 23 de
ma
rzo, 2005.
47V
illeg
as Q
uiro
ga
, Privatización, 99.
48Fe
rná
nd
ez Te
rán
, FMI, 125-127.
49Ib
id., 127.
50P
recis, “B
olivia
n W
ate
r Ma
na
ge
me
nt: A
Tale
of T
hre
e C
ities,” (W
ash
ing
ton
, D.C
.:W
orld
Ba
nk, S
prin
g 2002), 1.
51V
ince
nt G
ou
arn
e a
nd
Joh
n B
riscoe
, “Do
n’t S
hu
t the
Tap
on
Priva
te-S
ecto
r Wa
ter,” The
Glob
e and M
ail(Ma
y 18, 2000).
52P
ara
un
an
álisis co
mp
leto
de
las ta
rifas d
e a
gu
a ve
r “Be
chte
l vs. Bo
livia - T
he
Wa
ter
Hike
by B
ech
tel’s B
olivia
n C
om
pa
ny (A
gu
as d
el Tu
na
ri): Th
e R
ea
l Nu
mb
ers” e
n e
lsitio
we
b d
el C
en
tro p
ara
la D
em
ocra
cia
55L L
E EC C
C CI IO O
N NE E
S S D D
E E S S
A AN N
G GR R
E E Y Y
F FU U
E EG G
O O
http
://ww
w.d
em
ocra
cyctr.org
/be
chte
l/wa
terb
ills/wa
terb
ills-glo
ba
l.htm
53P
ara
un
a h
istoria
com
ple
ta d
e la
revu
elta
con
tra la
priva
tizació
n d
el a
gu
a e
nC
och
ab
am
ba
, ver “B
olivia
’s Wa
r Ove
r Wa
ter,”
http
://ww
w.d
em
ocra
cyctr.org
/be
chte
l/the
_wa
ter_w
ar.h
tm.
54P
ara
los p
erm
isos e
n e
l incre
me
nto
de
las ta
rifas ve
r Vivie
n Fo
ster y O
svald
o H
irsuta
,“D
oe
s Infra
structu
re R
efo
rm W
ork fo
r the
Po
or? A
Ca
se S
tud
y on
the
Citie
s of La
Pa
za
nd
El A
lto in
Bo
livia,” (W
ash
ing
ton
, D.C
.: Wo
rld B
an
k, 2003), 10. Los d
ato
s sob
re e
lco
sto to
tal e
n e
l 2004 son
de
José
Ba
rrag
an
, el V
icem
inistro
de
Se
rvicios B
ásico
s en
ese
en
ton
ces, d
e u
na
en
trevista
con
el a
uto
r, La P
az, d
iciem
bre
, 2004.
55U
nid
ad
de
An
álisis d
e P
olítica
s So
ciale
s y Eco
nó
mico
s (UD
AP
E), “E
valu
ació
n d
e la
Eco
no
mia
,” (La P
az, B
olivia
: UD
AP
E, 2004): h
ttp://w
ww
.ud
ap
e.g
ov.b
o.
56C
en
tro d
e E
stud
ios p
ara
el D
esa
rrollo
Lab
ora
l y Ag
rón
om
o (C
ED
LA), “A
ná
lisisco
mp
aritivo
de
l PG
N 2005,” (La
Pa
z, Bo
livia: C
ED
LA, 2005): h
ttp://w
ww
.ced
la.o
rg.
57In
tern
atio
na
l Mo
ne
tary Fu
nd
, “Me
mo
ran
du
m o
f Eco
no
mic P
olicie
s, Ap
ril 8, 1999”(2004): h
ttp://w
ww
.imf.o
rg/e
xtern
al/N
P/LO
I/1999/040899.HT
M.
58U
S C
on
gre
ssion
al B
ud
ge
t Office
, “Histo
rical B
ud
ge
t Da
ta.”
59“P
resid
en
t Discu
sses H
om
ela
nd
Se
curity D
ep
artm
en
t,” Wh
ite H
ou
se p
ress re
lea
se(Ju
ne
7, 2002): http
://ww
w.w
hite
ho
use
.go
v/ne
ws/re
lea
ses/2002/06/20020607-4.h
tml.
(Trad
ucció
n d
el In
glé
s)
60“D
eb
t an
d D
eficit Q
uo
tes,” h
ttp://zfa
cts.com
/p/467.h
tml. (Tra
du
cción
de
l Ing
lés)
61In
tern
atio
na
l Mo
ne
tary Fu
nd
, “Me
mo
ran
du
m o
f Eco
no
mic P
olicie
s of th
e G
ove
rnm
en
to
f Bo
livia.”
62“E
n M
uch
os A
spe
ctos e
l Mo
de
lo Fa
lló,” El D
eber
(Octo
be
r 28, 2001).
63Lo
s da
tos so
n e
xtrap
ola
do
s de
la e
stima
ción
de
l Ba
nco
Mu
nd
ial d
el P
IB d
e B
olivia
el
2003 de
7.8 billo
ne
s de
bo
livian
os y d
ato
s de
l rep
orte
de
l CE
DLA
sob
re e
lp
resu
pu
esto
bo
livian
o d
el 2002 d
e 3.055 b
olivia
no
s.
64Fra
ncisco
Ba
ker, V
oce
ro d
el FM
I, de
un
a d
ecla
ració
n e
scrita a
l au
tor, W
ash
ing
ton
,D
.C., 22 d
e fe
bre
ro d
e 2003.
65C
arlo
s Me
sa, d
e u
na
en
trevista
con
el a
uto
r, La P
az, 26 d
e m
ayo
de
2003.
66E
dw
in A
ldu
na
te, d
e u
na
en
trevista
con
el a
uto
r, La P
az, 25 d
e m
ayo
de
2003.
67G
eo
rge
Gra
y Mo
lina
, de
un
a e
ntre
vista co
n e
l au
tor, La
Pa
z, 12 de
feb
rero
de
2005.G
ray M
olin
a tra
ba
ja a
ho
ra p
ara
las N
acio
ne
s Un
ida
s en
Bo
livia.
68Ib
id.
69Ib
id.
70M
olin
a m
en
cion
ó q
ue
la p
ob
lació
n q
ue
hu
bie
ra te
nid
o q
ue
pa
ga
r el im
pu
esto
era
360.000 y la p
ob
lació
n d
e B
olivia
al 2002 e
stab
a e
stima
da
en
8.1 millo
ne
s.
71C
arlo
s Me
sa, d
e u
na
en
trevista
con
el a
uto
r, La P
az, 26 d
e m
ayo
de
2003.
56L L
E EC C
C CI IO O
N NE E
S S D D
E E S S
A AN N
G GR R
E E Y Y
F FU U
E EG G
O O
72A
sam
ble
a P
erm
an
en
te d
e D
ere
cho
s Hu
ma
no
s y otro
s, “Pa
ra Q
ue
No
Se
Olvid
e: 12-13
de
Feb
rero
2003,” (La P
az, B
olivia
: Asa
mb
lea
Pe
rma
ne
nte
de
De
rech
os H
um
an
os y
otro
s, 2004), 21.
73Ib
id.
74Ju
an
Fore
ro, “E
con
om
ic Crisis a
nd
Vo
cal O
pp
ositio
n Te
st Bo
livia’s P
resid
en
t,” New
York Times
(Feb
rua
ry 16, 2003).
75E
sta y to
da
s las cita
s de
Da
vid V
arg
as so
n d
e u
na
en
trevista
con
el a
uto
r, La P
az, 10
de
feb
rero
de
2005.
76“P
ara
Qu
e N
o S
e O
lvide
,” 22.
77Ib
id.
78C
arlo
s Me
sa, E
x pre
side
nte
de
Bo
livia, d
e u
na
en
trevista
con
el a
uto
r, La P
az, 26 d
em
ayo
de
2003.
79S
i no
se h
ace
no
tar d
e o
tra m
an
era
, la cro
no
log
ía d
e e
ven
tos d
el 12 d
e fe
bre
ro e
n la
Pla
za M
urillo
, esta
ba
sad
a e
n la
exce
len
te cro
no
log
ía d
e “P
ara
Qu
e N
o S
e O
lvide
,”21-29.
80“P
ara
Qu
e N
o S
e O
lvide
”, 200.
81A
sam
ble
a P
erm
an
en
te d
e D
ere
cho
s Hu
ma
no
s y Co
ord
ina
do
ra d
e la
Mu
jer, “E
l Ca
sod
e A
na
Co
lqu
e,” (La
Pa
z, Bo
livia: A
sam
ble
a P
erm
an
en
te d
e D
ere
cho
s Hu
ma
no
s yC
oo
rdin
ad
ora
de
la M
uje
r, 2004), 18.
82S
ach
a Llo
ren
ti, de
un
a e
ntre
vista co
n e
l au
tor, La
Pa
z, 10 de
feb
rero
de
2005.
83V
icen
ta Q
uisp
e d
e C
olq
ue
, de
un
a e
ntre
vista co
n e
l au
tor, La
Pa
z, 10 de
feb
rero
, 2005.
84“E
l Ca
so d
e A
na
Co
lqu
e”, 20-21.
85La
pre
sen
cia d
e la
misió
n d
el FM
I en
Bo
livia d
ura
nte
el 12 y 13 d
e fe
bre
ro d
escrito
sp
or C
arlo
s Me
sa, G
eo
rge
Gra
y Mo
lina
y Ed
win
Ald
un
ate
, fue
ron
tom
ad
as d
ee
ntre
vistas co
n e
l au
tor e
n La
Pa
z.
86“P
ara
Qu
e N
o S
e O
lvide
,” 28.
87Los Tiem
pos
(Feb
rua
ry 14, 2003): A12.
88“B
olivia
’s Crisis-R
idd
en
Lea
de
r to R
esh
uffle
Ca
bin
et,” R
euters New
s Service
(Feb
rua
ry 13, 2003).
89“G
on
i an
un
cia re
corte
s, dia
log
o y u
n p
resu
pu
esto
qu
e n
o se
a d
el FM
I,” Op
inió
n (17
de
feb
rero
de
2003): 2.
90D
ato
s de
l Min
isterio
de
Ha
cien
da
. http
://ww
w.h
acie
nd
a.g
ov.b
o/.
91Fra
ncisco
Ba
ker, P
orta
voz d
el FM
I, de
un
a ca
rta e
scrita a
l au
tor, W
ash
ing
ton
, D.C
., 22d
e fe
bre
ro d
e 2003.
92In
tern
atio
na
l Mo
ne
tary Fu
nd
, “IMF S
taff a
nd
Bo
livia A
gre
e o
n E
con
om
ic Fram
ew
ork
for 2003,” co
mu
nica
do
de
pre
nsa
(22 de
feb
rero
de
2003).
93In
tern
atio
na
l Mo
ne
tary Fu
nd
, “IMF M
an
ag
ing
Dire
ctor R
od
rigo
de
Ra
to’s S
tate
me
nt a
t
57L L
E EC C
C CI IO O
N NE E
S S D D
E E S S
A AN N
G GR R
E E Y Y
F FU U
E EG G
O O
the
Co
nclu
sion
of h
is Visit to
Bo
livia,” co
mu
nica
do
de
pre
nsa
(18 de
feb
rero
, 2005).
94P
ara
info
rma
ción
má
s com
ple
ta d
e o
ctub
re d
e 2003, la
Gu
erra
de
l Ga
s qu
e lle
vó a
lare
nu
ncia
de
Go
nza
lo S
an
che
z de
Loza
da
, ver “In
Bo
livia, A
Pre
side
nt Is Fo
rced
ToLe
ave
,” http
://ww
w.d
em
ocra
cyctr.org
/ne
wsle
tter/vo
l51.htm
.
95“P
ara
Qu
e N
o S
e O
lvide
,” 197-203.
96O
rga
niza
ción
de
los E
stad
os A
me
rican
os, “In
form
e D
e La
Org
an
izació
n D
e Lo
sE
stad
os A
me
rican
os (O
EA
) So
bre
los h
ech
os d
e fe
bre
ro d
el 2003 e
n B
olivia
” (Ma
y2003): h
ttp://w
ww
.bo
lpre
ss.com
/do
cum
en
tos.p
hp
?Co
d=2002066843.
97A
mn
istía In
tern
acio
na
l, “Bo
livia: C
risis y Justicia
, Jorn
ad
as d
e vio
len
cia e
n fe
bre
ro y
octu
bre
2003,” (Lon
dre
s: Am
nistía
Inte
rna
cion
al, n
ovie
mb
re, 2004):
http
://we
b.a
mn
esty.o
rg/lib
rary/in
de
x/eslA
MR
180062004?op
en
&o
f=esl-B
OL
98Ib
id.
99V
icen
ta Q
uisp
e d
e C
olq
ue
, de
un
a e
ntre
vista co
n e
l au
tor, La
Pa
z, 10 de
feb
rero
de
2005.
100C
arlo
s Me
sa, d
e u
na
en
trevista
con
el a
uto
r, La P
az, 26 d
e m
ayo
de
2003.
101C
itad
o e
n “Q
uo
tatio
ns b
y Joh
n M
ayn
ard
Ke
yne
s,”
http
://ww
w-g
rou
ps.d
cs.st-an
d.a
c.uk/~h
istory/Q
uo
tatio
ns/K
eyn
es.h
tml.
58L L
E EC C
C CI IO O
N NE E
S S D D
E E S S
A AN N
G GR R
E E Y Y
F FU U
E EG G
O O