Lecciones de Sangre y Fuego -...

66
Lecciones de Sangre y Fuego El Fondo Monetario Internacional y el “Febrero Negro” Boliviano Jim Shultz Asistentes de investigación: Carolyn Claridge, Marcela Olivera, y Nicholas Verbon Traducción del Inglés: Marcela Olivera Revisión: Roberto Fernández Noviembre de 2005 BOLIVIA: Casilla 5283, Cochabamba, Bolivia – Tel: (591-4) 440-7713 USA: PO Box 22157, San Francisco CA 94122 – Tel: (415) 564-4767 E-MAIL: [email protected] WEB: www.democracyctr.org © The Democracy Center, 2005

Transcript of Lecciones de Sangre y Fuego -...

Page 1: Lecciones de Sangre y Fuego - democracyctr.orgdemocracyctr.org/dc_old/wp-content/uploads/2012/04/Sangre-y-Fuego.pdf · Lecciones de Sangre y Fuego El Fondo Monetario Internacional

L Le ec cc ci io on ne e

s s d de e S S

a an ng gr re e y y F Fu ue eg g

o o

EEll FF oo

nndd

oo MM

oonn

eett aa

rr ii oo II nn

tt eerr nn

aacc ii oo

nnaa

ll yy ee

ll ““ FF eebb

rr eerr oo

NNee

ggrr oo

”” BBoo

ll ii vv ii aann

oo

Jim Sh

ultz

Asisten

tes de in

vestigación:

Carolyn

Clarid

ge, Marcela O

livera,y N

icholas V

erbon

Trad

ucció

n d

el In

glé

s: Ma

rcela

Olive

raR

evisió

n: R

ob

erto

Fern

án

de

z

Noviem

bre d

e 2005

BO

LIVIA

:Ca

silla 5283, C

och

ab

am

ba

, Bo

livia – T e

l: (591-4) 440-7713U

SA

:PO

Bo

x 22157, Sa

n Fra

ncisco

CA

94122 – Tel: (415) 564-4767

E-MA

IL:info

@d

em

ocra

cyctr.org

W

EB:w

ww

.de

mo

cracyctr.o

rg

© T

he

De

mo

cracy C

en

ter, 2005

Page 2: Lecciones de Sangre y Fuego - democracyctr.orgdemocracyctr.org/dc_old/wp-content/uploads/2012/04/Sangre-y-Fuego.pdf · Lecciones de Sangre y Fuego El Fondo Monetario Internacional
Page 3: Lecciones de Sangre y Fuego - democracyctr.orgdemocracyctr.org/dc_old/wp-content/uploads/2012/04/Sangre-y-Fuego.pdf · Lecciones de Sangre y Fuego El Fondo Monetario Internacional

PPaa

rr aa LL uu

íí ss CCoo

ll qquu

ee

Page 4: Lecciones de Sangre y Fuego - democracyctr.orgdemocracyctr.org/dc_old/wp-content/uploads/2012/04/Sangre-y-Fuego.pdf · Lecciones de Sangre y Fuego El Fondo Monetario Internacional

El C

en

tro p

ara

la D

em

ocra

cia e

s un

a o

rga

niza

ción

con

sed

e e

nC

och

ab

am

ba

, Bo

livia y S

an

Fran

cisco, C

alifo

rnia

, qu

e tra

ba

jap

ara

log

rar a

van

ces e

n lo

s de

rech

os h

um

an

os a

travé

s de

un

aco

mb

ina

ción

ún

ica d

e in

vestig

ació

n y d

ifusió

n, e

du

can

do

a lo

sciu

da

da

no

s en

la in

cide

ncia

blica

, y org

an

izan

do

cam

pa

ña

sin

tern

acio

na

les.

Jim S

hu

ltz es e

l Dire

ctor E

jecu

tivo d

el C

en

tro p

ara

la D

em

ocra

cia.

Alg

un

as d

e su

s pu

blica

cion

es in

cluye

n: The D

emocracy O

wners’

Manual(R

utg

ers U

nive

rsity Pre

ss), Follow the M

oney: A G

uide to

Monitoring

Bud

gets and

Oil and

Gas R

evenues(O

pe

n S

ocie

tyIn

stitute

), Promises to K

eep: U

sing Pub

lic Bud

gets as a Tool to

Ad

vance Economic, S

ocial and C

ultural Rig

hts(T

he

Ford

Fou

nd

atio

n), y The Initiative C

ookbook, R

ecipes and

Stories from

California’s B

allot Wars

(Th

e D

em

ocra

cy Ce

nte

r).

Page 5: Lecciones de Sangre y Fuego - democracyctr.orgdemocracyctr.org/dc_old/wp-content/uploads/2012/04/Sangre-y-Fuego.pdf · Lecciones de Sangre y Fuego El Fondo Monetario Internacional

A Ag g

r ra ad d

e ec ci im mi ie en nt to o

s s

La in

vestig

ació

n y p

ub

licació

n d

e e

ste re

po

rte fu

e u

n e

sfue

rzo co

lectivo

y el

pro

du

cto d

e m

uch

as m

an

os.

Los vo

lun

tario

s de

l Ce

ntro

pa

ra la

De

mo

cracia

, Ca

rolyn

Cla

ridg

e y N

icho

las

Ve

rbo

n, tra

ba

jaro

n in

can

sab

lem

en

te e

n la

inve

stiga

ción

y otra

s pa

rtes d

e e

step

roye

cto. S

in la

ayu

da

de

am

bo

s este

rep

orte

nu

nca

hu

bie

ra p

od

ido

ser re

alid

ad

.

Mu

cha

s pe

rson

as d

iero

n g

en

ero

sam

en

te su

tiem

po

pa

ra re

visar e

ste tra

ba

jo y

com

en

tar lo

s bo

rrad

ore

s, inclu

yen

do

Willia

m Fin

ne

ga

n, R

en

ee

Co

me

sotti, M

elissa

Dra

pe

r, Lily Wh

itese

ll, Ro

be

rto Fe

rná

nd

ez y, co

mo

siem

pre

, mi e

spo

sa Lyn

nN

esse

lbu

sh. D

os ta

len

toso

s fotó

gra

fos, A

ldo

Ca

rdo

so y E

nzo

de

Luca

, pe

rmitie

ron

el u

so d

e su

s foto

gra

fías p

ara

da

r un

rostro

bo

livian

o a

este

rep

orte

. Ra

miro

Lizárra

ga

rea

lizó u

n tra

ba

jo m

ae

stro e

n la

pro

du

cción

de

l mism

o y C

arm

en

nch

ez a

yud

ó p

acie

nte

me

nte

con

las tra

nscrip

cion

es. O

scar O

livera

y Luís

me

z ayu

da

ron

a a

brir la

s pu

erta

s pa

ra a

lgu

na

s de

las e

ntre

vistas y G

loria

Ach

áa

yud

ó e

n la

eta

pa

inicia

l de

la in

vestig

ació

n.

Mi co

mp

era

en

el C

en

tro p

ara

la D

em

ocra

cia, M

arce

la O

livera

, ayu

con

cad

au

na

de

las e

tap

as d

e e

ste re

po

rte in

cluye

nd

o in

vestig

ació

n, tra

scripció

n,

trad

ucció

n y m

ás. D

os fu

nd

acio

ne

s, the

Ro

ckefe

ller B

roth

ers Fu

nd

y the

Wa

llace

Glo

ba

l Fun

d, a

yud

aro

n co

n re

curso

s pa

ra h

ace

r este

trab

ajo

po

sible

y les

ag

rad

ezco

po

r cree

r en

nu

estro

trab

ajo

.

Fina

lme

nte

, qu

iero

ag

rad

ece

r a Lyn

n y n

ue

stros tre

s hijo

s, Eliza

be

th, M

igu

el y

Ma

rian

a, q

uie

ne

s fue

ron

incre

íble

me

nte

pa

cien

tes co

nm

igo

mie

ntra

s trab

aja

ba

en

este

pro

yecto

. Po

r favo

r, pe

rdo

ne

n cu

alq

uie

r de

saire

qu

e le

s ha

ya h

ech

o e

n e

lca

min

o.

Jim S

hu

ltzC

och

ab

am

ba

, Bo

liviaN

ovie

mb

re, 2005

iL L

E EC C

C CI IO O

N NE E

S S D D

E E S S

A AN N

G GR R

E E Y Y

F FU U

E EG G

O O

Page 6: Lecciones de Sangre y Fuego - democracyctr.orgdemocracyctr.org/dc_old/wp-content/uploads/2012/04/Sangre-y-Fuego.pdf · Lecciones de Sangre y Fuego El Fondo Monetario Internacional
Page 7: Lecciones de Sangre y Fuego - democracyctr.orgdemocracyctr.org/dc_old/wp-content/uploads/2012/04/Sangre-y-Fuego.pdf · Lecciones de Sangre y Fuego El Fondo Monetario Internacional

T Ta ab b

l la a d d

e e c co on n

t te en ni id do o

Pró

log

o.................................................................................................................................1

Intro

du

cción

........................................................................................................................3

Acto

Un

o: E

l Fon

do

Mo

ne

tario

Inte

rna

cion

al y

las p

olítica

s eco

mica

s de

aju

ste ...............................................................7

•E

l na

cimie

nto

de

un

a visió

n g

lob

al

•E

l FMI e

xpa

nd

e su

alca

nce

La crítica

: Un

a in

stitució

n co

ntro

lad

a p

or la

s na

cion

es m

ás rica

s y sinca

pa

cida

d p

ara

en

ten

de

r la re

alid

ad

de

los m

ás p

ob

res.

•E

l FMI y la

s po

líticas p

ara

red

ucir e

l dé

ficit fiscal

Acto

Do

s: El FM

I en

Bo

livia, la

luch

a d

e u

na

na

ción

po

r cum

plir la

s imp

osicio

ne

s e

con

óm

icas d

e lo

s org

an

ismo

s extra

nje

ros

.................................................17

•D

e la

lista n

eg

ra a

l lab

ora

torio

de

l FMI

•Lo

s pro

sticos d

el FM

I vs. la re

alid

ad

bo

livian

a•

El FM

I le d

ice a

Bo

livia q

ue

red

uzca

su d

éficit p

resu

pu

esta

rio•

Los va

iven

es p

olítico

s du

ran

te la

crea

ción

de

l Imp

uestazo

Acto

Tres: D

os d

ías sa

ng

rien

tos d

e fe

bre

ro .............................................................33

•O

po

sición

de

sde

tod

os lo

s secto

res – In

cluye

nd

o la

Po

licía N

acio

na

l•

Mié

rcole

s en

el lu

ga

r de

l go

bie

rno

– La e

scala

da

san

grie

nta

de

los

eve

nto

s•

Jue

ves – U

na

ciud

ad

milita

rizad

a y la

mu

erte

en

el te

jad

o

Ep

ílog

o..............................................................................................................................

41C

on

clusio

ne

s: Leccio

ne

s ap

ren

did

as e

n sa

ng

re y fu

eg

o........................................

46Lo

s mu

erto

s y he

rido

s de

Febrero N

egro

...................................................................50

No

tas.................................................................................................................................

52

iiiL L

E EC C

C CI IO O

N NE E

S S D D

E E S S

A AN N

G GR R

E E Y Y

F FU U

E EG G

O O

Page 8: Lecciones de Sangre y Fuego - democracyctr.orgdemocracyctr.org/dc_old/wp-content/uploads/2012/04/Sangre-y-Fuego.pdf · Lecciones de Sangre y Fuego El Fondo Monetario Internacional
Page 9: Lecciones de Sangre y Fuego - democracyctr.orgdemocracyctr.org/dc_old/wp-content/uploads/2012/04/Sangre-y-Fuego.pdf · Lecciones de Sangre y Fuego El Fondo Monetario Internacional

P Pr ró ól lo og g

o o

La m

em

oria

histó

rica y e

l ima

gin

ario

cole

ctivo su

ele

n re

du

cir alg

un

os h

ech

os,

sub

ord

ina

rlos o

simp

lificarlo

s an

te e

l pa

so d

el tie

mp

o o

la co

nm

oció

np

rovo

cad

a p

or o

tros. P

rob

ab

lem

en

te, e

so h

a su

ced

ido

con

lo o

currid

o e

ntre

el

12 y 13 de

feb

rero

de

2003. La in

surre

cción

de

octu

bre

y los p

oste

riore

sa

con

tecim

ien

tos n

o h

an

pe

rmitid

o q

ue

lo p

asa

do

en

eso

s día

s sea

asim

ilad

oe

n su

verd

ad

era

dim

en

sión

.

Los d

istinto

s texto

s escrito

s sob

re e

sos d

ías se

refie

ren

a la

crisisin

stitucio

na

l, a la

viole

ncia

esta

tal y a

su h

erm

an

a sia

me

sa: la

imp

un

ida

d. S

ine

mb

arg

o, q

ue

da

ba

pe

nd

ien

te la

de

scripció

n d

e u

na

de

las p

ieza

s má

sim

po

rtan

tes d

el ro

mp

eca

be

zas d

e la

crisis bo

livian

a: e

l rol d

el Fo

nd

oM

on

eta

rio In

tern

acio

na

l.

El tra

ba

jo d

e Jim

Sh

ultz y su

eq

uip

o lle

na

n e

se va

cío co

n u

n lib

ro h

on

esto

yo

po

rtun

o. D

eb

ida

me

nte

do

cum

en

tad

o, co

n e

ntre

vistas d

e p

rime

ra fu

en

te y co

nla

exp

erie

ncia

de

ha

be

r vivido

de

cerca

esto

s y otro

s suce

sos d

e la

histo

riare

cien

te d

el p

aís, d

escrib

en

las ve

rda

de

ras im

plica

cion

es y la

influ

en

cia d

el

FMI e

n B

olivia

. La p

recisió

n d

el a

lisis, la e

structu

ra, lo

s arg

um

en

tos y la

sco

nclu

sion

es d

el lib

ro sig

ue

n u

na

secu

en

cia ta

n irre

futa

ble

com

oe

sclare

ced

ora

.

“Leccio

ne

s de

Sa

ng

re y Fu

eg

o: e

l Fon

do

Mo

ne

tario

Inte

rna

cion

al y e

l Feb

rero

Ne

gro

de

Bo

livia” e

s un

libro

escrito

con

un

com

pro

miso

con

la ve

rda

d y co

nla

ne

cesid

ad

de

en

cara

r nu

estro

s de

safío

s en

un

mu

nd

o e

n e

l qu

e lo

sin

tere

ses d

e u

no

s po

cos se

ha

n so

bre

pu

esto

a lo

s inte

rese

s no

sólo

de

lam

ayo

ría sin

o d

e la

hu

ma

nid

ad

com

o co

nce

pto

filosó

fico.

El lib

ro se

de

ja le

er co

mo

un

a o

bra

en

tres a

ctos, co

mo

dice

el p

rop

io Jim

, un

atra

ge

dia

qu

e n

o e

mp

ieza

con

los su

ceso

s de

eso

s do

s acia

go

s día

s, sino

qu

etie

ne

un

o d

e su

s de

sen

lace

s en

cad

a g

atillo

jala

do

en

ese

vera

no

pa

ceñ

o.

Po

cas ve

ces u

no

en

con

trará

un

libro

escrito

en

po

cas p

ág

ina

s, pe

ro q

ue

no

de

ja ca

bo

sue

lto. S

u p

rincip

al virtu

d, p

rob

ab

lem

en

te se

a q

ue

de

snu

da

los

me

can

ismo

s de

pre

sión

y de

po

de

r de

l FMI, a

clara

su ro

l en

los ú

ltimo

s 15

1L L

E EC C

C CI IO O

N NE E

S S D D

E E S S

A AN N

G GR R

E E Y Y

F FU U

E EG G

O O

Page 10: Lecciones de Sangre y Fuego - democracyctr.orgdemocracyctr.org/dc_old/wp-content/uploads/2012/04/Sangre-y-Fuego.pdf · Lecciones de Sangre y Fuego El Fondo Monetario Internacional

os e

n e

l pa

ís y esta

ble

ce e

l víncu

lo in

diso

lub

le e

ntre

sus p

olítica

s y sus

resu

ltad

os fa

tale

s.

El p

rime

r acto

exp

lica b

ajo

qu

é circu

nsta

ncia

s y con

qu

é m

isión

na

ció e

l FMI,

de

scribe

cóm

o fu

ero

n ca

mb

ian

do

sus ro

les y d

eb

ido

a q

inte

rese

s.Ta

mb

ién

, pu

nto

imp

orta

ntísim

o, re

salta

el ca

rácte

r an

tide

mo

crático

de

sue

structu

ra d

e d

ecisio

ne

s, en

la q

ue

los E

stad

os U

nid

os ju

eg

an

un

pe

rnicio

sop

rota

go

nism

o.

El se

gu

nd

o a

cto d

e e

sta h

istoria

ap

un

ta la

influ

en

cia d

el FM

I en

la B

olivia

con

tem

po

rán

ea

. No

s exp

lica có

mo

pa

sam

os a

form

ar p

arte

de

l lab

ora

torio

de

me

did

as e

con

óm

icas y có

mo

los re

sulta

do

s mu

estra

n u

n fra

caso

qu

e n

os

cue

sta vid

as a

rreb

ata

da

s po

r la p

ob

reza

o p

or la

s ba

las. A

travé

s de

un

rela

toq

ue

pro

voca

un

nu

do

en

la g

arg

an

ta, e

l terce

r acto

de

scribe

lo q

ue

suce

dió

eso

s día

s.

Po

r esa

s razo

ne

s, gra

cias a

su á

gil le

ctura

este

libro

es m

ate

rial o

blig

ato

riop

ara

líde

res so

ciale

s y com

un

itario

s, pa

ra e

stud

ian

tes y a

ctivistas, p

ara

tod

oa

qu

él q

ue

qu

iera

con

oce

r de

cerca

qu

ién

es, p

or q

y de

qu

é fo

rma

se to

ma

nla

s de

cision

es q

ue

se to

ma

n. La

pe

rtine

ncia

de

l libro

qu

e tie

ne

n e

n su

sm

an

os, a

mig

os y a

mig

as le

ctore

s, se d

a p

or e

l mo

me

nto

de

su a

pa

rición

yp

orq

ue

de

snu

da

sin co

mp

lejo

s y ob

jetiva

me

nte

verd

ad

es q

ue

no

de

be

mo

se

scon

de

r.

Ca

da

acció

n tie

ne

con

secu

en

cias, ca

da

po

lítica su

s secu

ela

s, y pa

ra q

uie

ne

sn

o d

ese

an

verla

s en

tre lo

s millo

ne

s de

po

bre

s, en

ton

ces te

nd

rán

qu

ee

nca

rarla

s an

te e

l cue

rpo

sin vid

a d

e A

na

Co

lqu

e y su

sacrificio

, an

te la

mira

da

de

l hijo

qu

e d

ejó

o a

nte

la irre

nu

ncia

ble

luch

a co

ntra

la im

pu

nid

ad

qu

elle

va a

de

lan

te su

ma

dre

.

La lu

cha

po

r la d

ign

ida

d h

um

an

a tie

ne

tod

avía

mu

cha

s ba

talla

s po

r ser

libra

da

s en

Bo

livia. La

crisis de

l pa

ís pe

rma

ne

ce irre

sue

lta, e

l de

safío

histó

ricose

pla

nte

a co

n cla

rida

d y la

pre

gu

nta

es: ¿se

ha

ap

ren

did

o la

lecció

n?

Sa

cha

Llore

nti,

Pre

side

nte

de

la A

sam

ble

a P

erm

an

en

ted

e D

ere

cho

s Hu

ma

no

s de

Bo

livia

2L L

E EC C

C CI IO O

N NE E

S S D D

E E S S

A AN N

G GR R

E E Y Y

F FU U

E EG G

O O

Page 11: Lecciones de Sangre y Fuego - democracyctr.orgdemocracyctr.org/dc_old/wp-content/uploads/2012/04/Sangre-y-Fuego.pdf · Lecciones de Sangre y Fuego El Fondo Monetario Internacional

I IN NT TR R

O OD D

U UC C

C CI IÓ Ó

N N

De

sde

un

a g

ran

ven

tan

a e

n la

s oficin

as d

el Fo

nd

o M

on

eta

rio In

tern

acio

na

le

n La

Pa

z, se p

ue

de

ver e

l teja

do

do

nd

e A

na

Co

lqu

e fu

e a

sesin

ad

a d

eu

n d

ispa

ro d

e fu

sil au

tom

ático

en

feb

rero

de

2003. Fran

cotira

do

res

esp

ecia

les d

el e

jército

disp

ara

ron

la b

ala

qu

e a

trave

só su

pe

cho

cua

nd

otro

pa

s milita

res b

usca

ba

n co

nte

ne

r las p

rote

stas p

op

ula

res e

n co

ntra

un

pro

gra

ma

eco

mico

de

aju

ste im

pu

esto

en

Bo

livia p

or e

l FMI.

Co

lqu

e, d

e 25 a

ño

s, era

ma

dre

solte

ra y e

stud

ian

te d

e e

nfe

rme

ría. S

esu

bió

al te

cho

pa

ra a

yud

ar a

Ro

na

ld C

alla

nq

ui, u

n a

lba

ñil d

e 25 a

ño

s de

ed

ad

, qu

ien

recib

ió u

n d

ispa

ro d

e lo

s sold

ad

os u

na

ho

ra a

nte

s en

el

mism

o lu

ga

r. Am

bo

s son

pa

rte d

e la

s 24 pe

rson

as a

sesin

ad

as e

n d

os d

ías

de

viole

nto

s con

flictos q

ue

esta

llaro

n e

n e

l pa

ís tras e

l an

un

cio d

e n

ue

vas

me

did

as im

po

sitivas so

bre

la g

en

te d

e m

ás b

ajo

s ing

reso

s.

Un

a ta

rde

, el co

nflicto

de

rivó e

n u

n fe

roz tiro

teo

en

tre e

l ejé

rcito y la

po

licía b

olivia

na

, en

fren

te d

el C

on

gre

so N

acio

na

l y de

l Pa

lacio

Pre

side

ncia

l.

Este

libro

cue

nta

la h

istoria

de

l de

no

min

ad

o Feb

rero Neg

rob

olivia

no

. No

es só

lo la

histo

ria d

e d

os trá

gico

s día

s en

La P

az, sin

o ta

mb

ién

de

l sistem

ae

con

óm

ico g

lob

al q

ue

orig

inó

esta

viole

ncia

. Esta

ba

n p

rese

nte

s tod

os lo

sa

ctore

s de

este

dra

ma

: El FM

I, el B

an

co M

un

dia

l, y sus p

olítica

se

con

óm

icas h

acia

los p

aíse

s po

bre

s; un

go

bie

rno

atra

pa

do

en

tre e

stas

po

líticas y la

s de

ma

nd

as d

e la

ge

nte

; las co

rpo

racio

ne

s mu

ltina

cion

ale

s ysu

s inte

rese

s; los tra

ba

jad

ore

s y los m

ovim

ien

tos so

ciale

s ocu

pa

nd

o la

sca

lles; y la

s pe

rson

as a

trap

ad

as m

orta

lme

nte

en

este

cruce

de

fue

go

s.

Las p

ág

ina

s de

Lecciones de S

angre y Fueg

o reco

rren

un

cam

ino

qu

eco

mie

nza

en

el e

scritorio

de

los e

con

om

istas d

el FM

I en

Wa

shin

gto

n, se

sum

erg

e e

n la

sutil d

an

za d

e la

coe

rción

existe

nte

en

tre e

l FMI y lo

sg

ob

iern

os, la

pre

sión

ha

cia la

ge

nte

s allá

de

lo to

lera

ble

y term

ina

—fin

alm

en

te—

con

víctima

s ino

cen

tes, m

ue

rtas e

n u

n te

jad

o.

3L L

E EC C

C CI IO O

N NE E

S S D D

E E S S

A AN N

G GR R

E E Y Y

F FU U

E EG G

O O

Page 12: Lecciones de Sangre y Fuego - democracyctr.orgdemocracyctr.org/dc_old/wp-content/uploads/2012/04/Sangre-y-Fuego.pdf · Lecciones de Sangre y Fuego El Fondo Monetario Internacional

La h

istoria

de

l Febrero N

egro

es la

histo

ria d

e B

olivia

pe

ro ta

mb

ién

tien

e e

le

co d

e la

s exp

erie

ncia

s de

mu

cho

s otro

s pa

íses p

ob

res d

e to

do

el m

un

do

.

Po

r do

s dé

cad

as u

na

de

las n

acio

ne

s má

s po

bre

s y con

ma

yorita

riap

rese

ncia

ind

íge

na

de

l con

tine

nte

, ha

sido

un

lab

ora

torio

de

pru

eb

a d

e lo

se

xpe

rime

nto

s de

las re

form

as e

con

óm

icas b

ajo

la d

irecció

n d

el m

erca

do

,p

rop

iciad

as p

or e

l “Co

nse

nso

de

Wa

shin

gto

n.” E

s un

exp

erim

en

to q

ue

ha

inclu

ido

la p

rivatiza

ción

de

los re

curso

s na

tura

les y la

s em

pre

sas p

úb

licas,

ha

de

bilita

do

las le

yes la

bo

rale

s, red

ucid

o lo

s imp

ue

stos p

ara

las

com

pa

ñía

s extra

nje

ras, re

corta

do

el g

asto

blico

e in

crem

en

tad

o lo

sim

pu

esto

s inte

rno

s con

el fin

de

red

ucir la

de

ud

a p

úb

lica.

Esta

s refo

rma

s pro

me

tiero

n p

rosp

erid

ad

si se a

bría

n la

s pu

erta

s de

l pa

ís ala

inve

rsión

extra

nje

ra. E

n B

olivia

, com

o e

n o

tras p

arte

s, esta

s po

líticas

ha

n sid

o a

plica

da

s no

po

rqu

e la

ge

nte

las p

idie

ra, sin

o p

orq

ue

fue

ron

un

aco

nd

ición

pa

ra re

cibir a

yud

a fin

an

ciera

de

l FMI, e

l Ba

nco

Mu

nd

ial y o

tros

pre

stam

istas e

xtran

jero

s.

Pe

ro ¿cu

ál e

s el re

sulta

do

de

este

exp

erim

en

to e

con

óm

ico e

n la

rea

lida

d?

Esta

inve

stiga

ción

trata

de

resp

on

de

r a e

sta p

reg

un

ta a

cerca

nd

o e

l len

tea

na

lítico a

la e

xpe

rien

cia d

e B

olivia

.

La h

istoria

de

l Febrero N

egro

es u

na

trag

ed

ia d

e la

vida

rea

l. Co

mo

mu

cha

s trag

ed

ias, e

ste d

ram

a se

de

sen

vue

lve e

n tre

s acto

s. El A

cto U

no

no

s na

rra la

histo

ria d

el FM

I –com

o su

rgió

, com

o cre

ció h

asta

con

vertirse

en

un

a in

stitució

n m

ás p

od

ero

sa q

ue

mu

cho

s go

bie

rno

s, y su ro

l com

oe

nca

rga

do

de

imp

on

er lo

s aju

stes e

con

óm

icos e

n lo

s pa

íses m

ás p

ob

res.

El A

cto D

os a

na

liza d

e ce

rca e

l rol d

el FM

I en

Bo

livia – la

s po

líticas

eco

mica

s qu

e in

ten

taro

n im

po

ne

rse e

n e

ste p

aís, lo

s esfu

erzo

sd

ese

spe

rad

os d

el g

ob

iern

o b

olivia

no

pa

ra cu

mp

lirlas y có

mo

las p

olítica

sd

el FM

I se co

ncre

taro

n e

n u

na

du

ra re

alid

ad

. El A

cto Tre

s ha

ce u

nse

gu

imie

nto

de

la h

istoria

, de

su sa

ng

rien

to fin

al –u

na

insu

rrecció

np

op

ula

r con

tra e

l Imp

uestazo, u

na

suce

sión

de

erro

res d

e p

arte

de

lg

ob

iern

o q

ue

de

rivaro

n e

n vio

len

cia y e

l uso

de

la fu

erza

qu

e q

uitó

la vid

aa

un

a jo

ven

en

ferm

era

y ma

dre

de

un

niñ

o p

eq

ue

ño

.

4L L

E EC C

C CI IO O

N NE E

S S D D

E E S S

A AN N

G GR R

E E Y Y

F FU U

E EG G

O O

Page 13: Lecciones de Sangre y Fuego - democracyctr.orgdemocracyctr.org/dc_old/wp-content/uploads/2012/04/Sangre-y-Fuego.pdf · Lecciones de Sangre y Fuego El Fondo Monetario Internacional

Pa

ra co

nta

r esta

histo

ria h

em

os sid

o b

asta

nte

cuid

ad

oso

s revisa

nd

o lo

sd

ato

s, ase

gu

rán

do

no

s de

qu

e se

an

fide

dig

no

s y escu

cha

nd

o d

istinta

sin

terp

reta

cion

es. E

ste tra

ba

jo e

s pro

du

cto d

e n

um

ero

sas y m

últip

les

en

trevista

s con

qu

ien

fue

ra P

resid

en

te d

e B

olivia

y los a

seso

res

gu

be

rna

me

nta

les, co

n fu

ncio

na

rios d

el FM

I y eco

no

mista

s con

op

inio

ne

sd

iversa

s, así co

mo

con

activista

s de

los d

ere

cho

s hu

ma

no

s en

Bo

livia,

pa

rticipa

nte

s dire

ctos d

el e

ven

to, y co

n lo

s fam

iliare

s de

las víctim

as.

He

mo

s revisa

do

do

cen

as d

e d

ocu

me

nto

s orig

ina

les q

ue

van

de

sde

acu

erd

os firm

ad

os e

ntre

el FM

I y el g

ob

iern

o d

e B

olivia

, pa

san

do

po

ra

lisis de

los p

resu

pu

esto

s pa

ra te

rmin

ar co

n te

stimo

nio

s pe

rson

ale

s de

los fa

milia

res d

e la

s víctima

s.

Así e

l lecto

r se cu

en

te e

ntre

los d

efe

nso

res d

e la

s po

líticas d

el FM

I y el

Ba

nco

Mu

nd

ial, o

sea

un

crítico d

e e

llas, o

, simp

lem

en

te, e

sté b

usca

nd

ou

na

me

jor co

mp

ren

sión

de

esto

s tem

as, la

histo

ria d

e Feb

rero Neg

ron

os

en

señ

a im

po

rtan

tes le

ccion

es. E

stas fu

ero

n le

ccion

es p

ag

ad

as co

nsa

ng

re y a

las cu

ale

s de

be

mo

s pre

star n

ue

stra a

ten

ción

.

5L L

E EC C

C CI IO O

N NE E

S S D D

E E S S

A AN N

G GR R

E E Y Y

F FU U

E EG G

O O

Page 14: Lecciones de Sangre y Fuego - democracyctr.orgdemocracyctr.org/dc_old/wp-content/uploads/2012/04/Sangre-y-Fuego.pdf · Lecciones de Sangre y Fuego El Fondo Monetario Internacional
Page 15: Lecciones de Sangre y Fuego - democracyctr.orgdemocracyctr.org/dc_old/wp-content/uploads/2012/04/Sangre-y-Fuego.pdf · Lecciones de Sangre y Fuego El Fondo Monetario Internacional

7L L

E EC C

C CI IO O

N NE E

S S D D

E E S S

A AN N

G GR R

E E Y Y

F FU U

E EG G

O O

AC

TO

UN

OE

L FON

DO

MO

NE

TAR

IOIN

TE

RN

AC

ION

AL Y

LAS

PO

LÍTIC

AS

EC

ON

ÓM

ICA

S D

EA

JUS

TE

Page 16: Lecciones de Sangre y Fuego - democracyctr.orgdemocracyctr.org/dc_old/wp-content/uploads/2012/04/Sangre-y-Fuego.pdf · Lecciones de Sangre y Fuego El Fondo Monetario Internacional

E El l N N

a ac ci im m

i ie en n

t to o d de e

u un na a

V Vi is si ió ón n

G Gl lo o

b ba a

l l

En

1944, casi a

l fina

lizar la

Se

gu

nd

a G

ue

rra M

un

dia

l, los

po

de

res d

e E

uro

pa

Occid

en

tal y d

e N

orte

Am

érica

crea

ron

un

gru

po

de

institu

cion

es g

lob

ale

s a tra

vés d

e la

s cua

les

esp

era

ba

n p

od

er tra

er p

az y p

rosp

erid

ad

eco

mica

al

con

jun

to d

e n

acio

ne

s en

el m

un

do

. Los g

an

ad

ore

s de

la g

ue

rra,

pa

ra p

rote

ge

r la p

az, e

stab

lecie

ron

las N

acio

ne

s Un

ida

s.D

ele

ga

do

s de

44 na

cion

es se

reu

nie

ron

en

jun

io d

e e

se a

ño

, en

el p

eq

ue

ño

pu

eb

lo d

e N

ew

Ha

mp

shire

, en

Bre

tón

Wo

od

s, pa

rad

iseñ

ar e

l curso

ha

cia e

l bie

ne

star d

e la

eco

no

mía

glo

ba

l.

Du

ran

te la

form

ació

n d

e la

s Na

cion

es U

nid

as to

da

vía e

stab

afre

sco e

n la

me

mo

ria d

e su

s fun

da

do

res e

l trág

ico le

ga

do

po

sterio

r a la

I Gu

erra

Mu

nd

ial y e

l Trata

do

de

Ve

rsalle

s. En

Bre

tton

Wo

od

s, el fa

nta

sma

ocu

lto e

ntre

las so

mb

ras e

ra la

me

mo

ria d

e la

Gra

n D

ep

resió

n y lo

s de

leg

ad

os e

spe

rab

an

un

ord

en

eco

mico

mu

nd

ial q

ue

pu

die

ra e

vitar e

l tipo

de

cola

pso

eco

mico

sufrid

o e

n la

cad

a a

nte

rior. 1

Co

mo

resu

ltad

o d

e e

stas n

eg

ocia

cion

es d

os in

stitucio

ne

sn

acie

ron

. Un

a fu

e e

l Ba

nco

Mu

nd

ial, a

la q

ue

se le

dio

lare

spo

nsa

bilid

ad

de

fina

ncia

r pro

yecto

s ma

yore

s de

infra

estru

ctura

, com

en

zan

do

con

la re

con

strucció

n d

e la

Eu

rop

ad

e p

ost g

ue

rra. La

otra

institu

ción

qu

e e

me

rgió

du

ran

te e

seve

ran

o e

n N

ew

Ha

mp

shire

fue

el Fo

nd

o M

on

eta

rioIn

tern

acio

na

l. El ro

l asig

na

do

al FM

I fue

el d

e p

rom

ove

r lae

stab

ilida

d d

e la

de

ma

nd

a in

tern

acio

na

l de

bie

ne

s y servicio

s.E

l Fon

do

ha

ría e

sto e

stab

ilizan

do

los in

terca

mb

ios

inte

rna

cion

ale

s de

mo

ne

da

s, a tra

vés d

e p

résta

mo

s de

corto

pla

zo a

los g

ob

iern

os, q

ue

de

otra

ma

ne

ra, te

nd

rían

pro

ble

ma

se

n re

aliza

r pa

go

s inte

rna

cion

ale

s rela

cion

ad

os co

n e

l com

ercio

o d

eu

da

con

otro

s pa

íses. 2

Ho

y en

día

el FM

I y el B

an

co M

un

dia

l recib

en

un

a se

rie d

ecrítica

s de

pa

rte d

e m

uch

os se

ctore

s socia

les e

inte

lectu

ale

s.

8L L

E EC C

C CI IO O

N NE E

S S D D

E E S S

A AN N

G GR R

E E Y Y

F FU U

E EG G

O O

El FMI y el Banco

Mundial nacieron

de la mism

a

visión global que

dio lugar a la

creación de las

Naciones U

nidas.

Page 17: Lecciones de Sangre y Fuego - democracyctr.orgdemocracyctr.org/dc_old/wp-content/uploads/2012/04/Sangre-y-Fuego.pdf · Lecciones de Sangre y Fuego El Fondo Monetario Internacional

Es im

po

rtan

te re

cord

ar q

ue

, a lo

s ojo

s de

sus fu

nd

ad

ore

s, la co

nstitu

ción

de

lFo

nd

o M

on

eta

rio In

tern

acio

na

l y de

l Ba

nco

Mu

nd

ial fu

e ta

n im

po

rtan

te co

mo

lacre

ació

n d

e la

s Na

cion

es U

nid

as e

l mism

o a

ño

. “El FM

I fue

fun

da

do

ba

jo la

cree

ncia

de

qu

e h

ab

ía u

na

ne

cesid

ad

de

acció

n co

lectiva

a n

ivel g

lob

al p

ara

alca

nza

r la e

stab

ilida

d e

con

óm

ica, a

sí com

o la

s Na

cion

es U

nid

as fu

ero

nfu

nd

ad

as b

ajo

la id

ea

de

qu

e h

ab

ía u

na

ne

cesid

ad

de

acció

n co

lectiva

a n

ivel

glo

ba

l pa

ra a

lcan

zar la

esta

bilid

ad

po

lítica,” e

scribe

el p

rem

iad

o n

ove

l en

eco

no

mía

José

Stig

litz. 3

Joh

n M

ayn

ard

Ke

yne

s, el e

con

om

ista in

glé

s qu

e d

irigió

la d

ele

ga

ción

britá

nica

en

Bre

tton

Wo

od

s y a q

uie

n se

le h

a d

ad

o e

l créd

ito co

mo

el a

rqu

itecto

de

las

institu

cion

es q

ue

na

ciero

n a

llí, dijo

al fin

al d

e la

con

fere

ncia

:

Hem

os dem

ostrado q

ue a través de la unión d

e 44 países en verd

ad se

pued

e trabajar juntos en una tarea constructiva, en am

istad y sin

desacuerd

o. Solo unos p

ocos creen que esto es p

osible. S

i continuamos

con un desafío m

ás grand

e así como hem

os comenzad

o con esta limitad

atarea, hay esp

eranza para el m

undo. La herm

andad

de los hom

bres será

mucho m

ás que una sim

ple frase. 4

El FM

I pre

sum

e d

e u

na

serie

de

imp

orta

nte

s suce

sos a

lo la

rgo

de

su h

istoria

,e

ntre

los m

ás re

cien

tes: e

l forta

lecim

ien

to d

e C

ore

a d

el S

ur co

n 21 b

illon

es d

ed

óla

res e

n cré

dito

du

ran

te la

crisis fina

ncie

ra a

siática

de

1997 y 1998; la a

yud

a a

Ke

nia

con

52 millo

ne

s de

lare

s en

créd

ito p

ara

com

ba

tir los e

fecto

s de

la se

qu

íae

l 2000; y la co

op

era

ción

me

dia

nte

la in

stala

ción

de

sistem

as d

e te

sore

ría e

n lo

sp

aíse

s de

la e

x Un

ión

So

viética

de

spu

és d

e su

cola

pso

po

lítico e

n lo

s 90s. 5

E El l F FM M

I I E Ex xp p

a an nd d

e e s su u A Al lc ca a

n nc ce e

Se

is dé

cad

as d

esp

s de

su n

acim

ien

to, e

l FMI tie

ne

2800 em

ple

ad

os y u

na

misió

n g

lob

al q

ue

va m

as a

llá d

e la

qu

e le

die

ron

Ke

yne

s y los o

tros fu

nd

ad

ore

se

n B

retto

n W

oo

ds. D

esd

e su

s oficin

as e

n W

ash

ing

ton

, el FM

I, de

scribe

su ro

l de

la sig

uie

nte

ma

ne

ra:

Sus fines son evitar las crisis en el sistem

a, alentando a los p

aíses aad

optar m

edid

as de p

olítica económica b

ien fundad

as; como su nom

bre

9L L

E EC C

C CI IO O

N NE E

S S D D

E E S S

A AN N

G GR R

E E Y Y

F FU U

E EG G

O O

Page 18: Lecciones de Sangre y Fuego - democracyctr.orgdemocracyctr.org/dc_old/wp-content/uploads/2012/04/Sangre-y-Fuego.pdf · Lecciones de Sangre y Fuego El Fondo Monetario Internacional

indica, la institución es tam

bién un fond

o al que los

países m

iemb

ros que necesiten financiam

iento temp

oralp

ueden recurrir p

ara superar los p

roblem

as de b

alanzad

e pag

os. 6

El Fo

nd

o a

firma

qu

e a

travé

s de

“la la

bo

r qu

e re

aliza

pa

rafo

rtale

cer e

l sistem

a fin

an

ciero

inte

rna

cion

al y a

cele

rar la

luch

aco

ntra

la p

ob

reza

, ad

em

ás d

e p

rom

ove

r las m

ed

ida

s bie

nfu

nd

ad

as d

e p

olítica

eco

mica

en

tod

os lo

s pa

íses m

iem

bro

s,e

l FMI co

ntrib

uye

a q

ue

la g

lob

aliza

ción

fun

cion

e e

n b

en

eficio

de

tod

os.”

7

¿De

qu

é m

an

era

el FM

I ha

evo

lucio

na

do

de

un

a m

isión

tan

esp

ecífica

com

o e

s el m

an

ejo

de

los in

terca

mb

ios fin

an

ciero

s yla

ba

lan

za d

e p

ag

os, p

ara

con

vertirse

en

un

ag

en

te cla

ve d

ela

s po

líticas e

con

óm

icas m

un

dia

les?

Prim

ero

, el tra

ba

jo in

icial d

el Fo

nd

o se

volvió

ob

sole

to. C

ua

nd

oe

l FMI n

ació

, el in

terca

mb

io fin

an

ciero

mu

nd

ial e

stab

a b

asa

do

en

el p

atró

n o

ro co

mo

está

nd

ar. C

ua

nd

o é

ste fu

e a

ba

nd

on

ad

oe

n 1971, e

l Fon

do

pe

rdió

su fu

nció

n p

rincip

al y p

ron

to co

me

nzó

a b

usca

r un

a n

ue

va. E

nco

ntró

su n

ue

vo p

rop

ósito

en

los 80’s y

du

ran

te lo

s reg

íme

ne

s eco

mico

s con

serva

do

res d

irigid

os p

or

el p

resid

en

te e

stad

ou

nid

en

se R

on

ald

Re

ag

an

y la p

rime

ram

inistra

britá

nica

Ma

rga

ret T

ha

tche

r.

En

sus re

spe

ctivos p

aíse

s, Re

ag

an

y Th

atch

er e

stuvie

ron

en

fren

tan

do

ba

talla

s pa

ra d

iseñ

ar n

ue

vas re

gla

s eco

mica

sq

ue

pu

die

ran

da

r má

s libe

rtad

a la

s corp

ora

cion

es y lim

itar

mu

cho

s el ro

l de

l go

bie

rno

. El FM

I se co

nvirtió

en

el

prin

cipa

l veh

ículo

pa

ra e

xpo

rtar e

stas p

olítica

s al re

sto d

el

mu

nd

o, sie

nd

o su

s prin

cipa

les in

strum

en

tos, la

s con

dicio

ne

sq

ue

con

lleva

n lo

s pré

stam

os. “E

l FMI y e

l Ba

nco

Mu

nd

ial se

volvie

ron

las in

stitucio

ne

s a tra

vés d

e la

s cua

les e

stas p

olítica

sfu

ero

n im

pu

esta

s en

los p

aíse

s po

bre

s qu

e n

ece

sitab

an

de

sesp

era

da

me

nte

sus cré

dito

s y ayu

da

,” escrib

e S

tiglitz. 9

10L L

E EC C

C CI IO O

N NE E

S S D D

E E S S

A AN N

G GR R

E E Y Y

F FU U

E EG G

O O

En muchos

países, el FMI

ejerce más

influencia sobre

las políticas

económicas que

los propios

gobernantes

electos.

Page 19: Lecciones de Sangre y Fuego - democracyctr.orgdemocracyctr.org/dc_old/wp-content/uploads/2012/04/Sangre-y-Fuego.pdf · Lecciones de Sangre y Fuego El Fondo Monetario Internacional

El co

nju

nto

de

esta

s refo

rma

s eco

mica

s Fon

do

mo

ne

tarista

se

s con

ocid

o co

n u

na

serie

de

no

mb

res –A

juste

Estru

ctura

l,M

od

elo

Eco

mico

Ne

olib

era

l y el C

on

sen

so d

e W

ash

ing

ton

.C

on

con

dicio

ne

s imp

ue

stas p

or e

l FMI, e

l Ba

nco

Mu

nd

ial y

otra

s org

an

izacio

ne

s de

coo

pe

ració

n in

tern

acio

na

l, los p

aíse

sfu

ero

n o

blig

ad

os a

priva

tizar su

s recu

rsos n

atu

rale

s y a ve

nd

er

tod

as la

s em

pre

sas e

stata

les; d

esd

e la

s ae

rolín

ea

s ha

sta la

sco

mp

ías te

lefó

nica

s. Las le

yes d

e p

rote

cción

lab

ora

l die

ron

ma

rcha

atrá

s. El g

asto

blico

fue

red

ucid

o y lo

s imp

ue

stos se

ele

varo

n p

ara

dism

inu

ir el d

éficit p

resu

pu

esta

rio.

Ho

y en

día

, el FM

I no

es m

ás u

n sim

ple

con

seje

ro e

con

óm

icoe

scribie

nd

o e

ntre

líne

as. E

s un

po

de

r po

lítico q

ue

, en

mu

cho

sp

aíse

s, eje

rce m

ás in

flue

ncia

sob

re la

s po

líticas e

con

óm

icas

qu

e lo

s pro

pio

s go

be

rna

nte

s ele

ctos.

L La a C C

r rí ít ti ic ca a: : U U

n na a I In n

s st ti it tu uc ci ió ón n C C

o on nt tr ro o

l la ad d

a a p p

o or r l la as s

N Na a

c ci io on ne es s m m

á ás s R R

i ic ca as s y y s si in n C C

a ap p

a ac ci id d

a ad d

p pa ar ra a

E En n

t te en nd d

e er r l la a R R

e ea al li id d

a ad d

d de e l lo o

s s m má á

s s P Po ob b

r re es s

Pa

ra su

s críticos, e

spe

cialm

en

te q

uie

ne

s mira

n a

l Fon

do

y sus

activid

ad

es d

esd

e la

óp

tica d

e lo

s pa

íses d

e e

scaso

s recu

rsos,

el FM

I fue

dise

ña

do

de

sde

sus in

icios p

ara

pro

teg

er lo

sin

tere

ses e

con

óm

icos d

e la

s na

cion

es m

ás rica

s, a m

en

ud

o a

exp

en

sas d

e la

s na

cion

es p

ob

res.

Oficia

lme

nte

, la m

ás a

lta a

uto

rida

d e

n e

l Fon

do

es la

Jun

ta d

eG

ob

ern

ad

ore

s com

pu

esta

po

r 184 pa

íses m

iem

bro

s. Sin

em

ba

rgo

, en

rea

lida

d e

l Fon

do

es m

an

eja

do

po

r un

red

ucid

oC

om

ité E

jecu

tivo d

irigid

o p

or su

s mie

mb

ros p

erm

an

en

tes:

Esta

do

s Un

ido

s, Jap

ón

, Ale

ma

nia

, Fran

cia, In

gla

terra

, Ch

ina

,R

usia

, Ara

bia

Sa

ud

ita, m

ás u

n g

rup

o d

e o

tros p

aíse

s ricos q

ue

tien

en

accio

ne

s com

o C

an

ad

á, Ita

lia, S

uiza

, Bé

lgica

y

11L L

E EC C

C CI IO O

N NE E

S S D D

E E S S

A AN N

G GR R

E E Y Y

F FU U

E EG G

O O

Estados Unidos

puede

efectivamente

vetar cualquier

decisión grande,

es el único país

con esa

capacidad de

control.

Page 20: Lecciones de Sangre y Fuego - democracyctr.orgdemocracyctr.org/dc_old/wp-content/uploads/2012/04/Sangre-y-Fuego.pdf · Lecciones de Sangre y Fuego El Fondo Monetario Internacional

Ho

lan

da

. 10

Po

r otra

pa

rte, e

l sistem

a d

e d

istribu

ción

de

po

de

r qu

e g

ob

iern

a a

l FMI n

o se

ba

sa e

n "u

na

na

ción

, un

voto

", al ig

ua

l qu

e e

n la

Asa

mb

lea

Ge

ne

ral d

e la

Na

cion

es

Un

ida

s, sino

en

“un

milló

n d

e d

óla

res, u

n vo

to”; e

squ

em

a b

asa

do

en

el ta

ma

ño

de

la e

con

om

ía d

e ca

da

pa

ís. Po

r eje

mp

lo, e

l po

de

r de

vota

ción

de

los E

stad

os

Un

ido

s es d

oscie

nta

s vece

s má

s qu

e e

l de

Bo

livia. 11

Las re

gla

s de

l FMI ta

mb

ién

da

n a

Esta

do

s Un

ido

s un

con

trol ú

nico

sob

re la

s de

cision

es m

ás im

po

rtan

tes d

el

Fon

do

. Los té

rmin

os d

e a

cue

rdo

de

l FMI re

qu

iere

n u

na

ma

yoría

de

l 85% p

ara

tom

ar la

s de

cision

es m

ás im

po

rtan

tes. E

nto

nce

s no

es co

incid

en

cia q

ue

los

Esta

do

s Un

ido

s ten

ga

n u

n p

od

er d

e vo

tació

n d

el 17.6%

. Lo q

ue

da

com

o re

sulta

do

qu

e e

ste p

aís te

ng

a p

od

er d

e ve

to so

bre

las d

ecisio

ne

s de

l Fon

do

, la ú

nica

na

ción

en

el m

un

do

con

esa

cap

acid

ad

de

con

trol. 12

Po

r lo ta

nto

, no

sorp

ren

de

qu

e la

s po

líticas fa

vora

ble

s al m

erca

do

imp

ue

stas p

or

el Fo

nd

o y e

l Ba

nco

Mu

nd

ial ta

mb

ién

be

ne

ficien

dire

ctam

en

te lo

s inte

rese

se

con

óm

icos d

e lo

s pa

íses rico

s qu

e co

ntro

lan

a e

sas in

stitucio

ne

s. Lap

rivatiza

ción

de

los re

curso

s pú

blico

s ha

ab

ierto

nu

evo

s me

rcad

os p

ara

corp

ora

cion

es tra

nsn

acio

na

les co

mo

Be

chte

l y En

ron

de

los E

stad

os U

nid

os,

British

-Pe

trole

um

de

l Re

ino

Un

ido

, Sh

ell d

e H

ola

nd

a, y la

Su

ez d

e Fra

ncia

. Lap

resió

n d

e m

an

ten

er u

n g

asto

blico

red

ucid

o p

ara

ten

er lo

s fon

do

s suficie

nte

sp

ara

el p

ag

o d

e lo

s créd

itos, ta

mb

ién

be

ne

ficia la

s na

cion

es rica

s y la b

an

ca,

qu

ien

es h

an

ob

ten

ido

be

ne

ficios d

e b

illon

es d

e d

óla

res p

or lo

s pré

stam

os h

ech

os

a lo

s pa

íses p

ob

res.

Fun

cion

ario

s de

l go

bie

rno

de

los E

stad

os U

nid

os a

dm

iten

ab

ierta

me

nte

qu

e la

sp

olítica

s de

l Fon

do

y el B

an

co b

en

eficia

n d

irecta

me

nte

a la

s corp

ora

cion

es

esta

do

un

ide

nse

s. El e

scritor W

illiam

Finn

eg

an

me

ncio

na

:

En su testimonio en el C

ongreso [d

e los Estados U

nidos] en 1995,

Lawrence S

umm

ers, el entonces Secretario d

el Dep

artamento d

e Tesoro(ahora p

residente d

e Harvard

), reveló que las corp

oracionesestad

ounidenses recib

ieron 1.35 dólares en contratos p

or cada d

ólar que

el gob

ierno Estadounid

enses contribuye al B

anco Mund

ial y otros bancos

multilaterales d

e desarrollo. 13

12L L

E EC C

C CI IO O

N NE E

S S D D

E E S S

A AN N

G GR R

E E Y Y

F FU U

E EG G

O O

Page 21: Lecciones de Sangre y Fuego - democracyctr.orgdemocracyctr.org/dc_old/wp-content/uploads/2012/04/Sangre-y-Fuego.pdf · Lecciones de Sangre y Fuego El Fondo Monetario Internacional

Pa

ra lo

s Esta

do

s Un

ido

s y otra

s na

cion

es rica

s, ap

oya

r el Fo

nd

o y e

l Ba

nco

Mu

nd

ial n

o e

s un

a sim

ple

ob

ra d

e ca

rida

d, o

un

a e

xpa

nsió

n d

e u

na

ide

olo

gía

eco

mica

con

serva

do

ra. E

ste a

po

yo e

s tam

bié

n u

na

lucra

tiva y ca

lcula

da

op

ortu

nid

ad

pa

ra a

seg

ura

r el re

torn

o d

e la

s inve

rsion

es. E

l eco

no

mista

bo

livian

oR

ob

erto

Fern

án

de

z, dice

, “Po

r su p

rop

ia co

nstitu

ción

y la d

istribu

ción

inte

rna

de

lp

od

er d

esd

e su

na

cimie

nto

en

Bre

tton

Wo

od

s en

1944, el Fo

nd

o sie

mp

re fa

vore

cióa

los in

tere

ses e

con

óm

icos y p

olítico

s de

los E

stad

os U

nid

os y d

e lo

s pa

íses d

e la

actu

al U

nió

n E

uro

pe

a.”

14

Los crítico

s tam

bié

n a

rgu

me

nta

n q

ue

el fo

nd

o e

s inca

pa

z de

en

ten

de

r el im

pa

ctoq

ue

sus p

olítica

s tien

en

en

los p

aíse

s po

bre

s, o e

stá d

elib

era

da

me

nte

de

spre

ocu

pa

do

. Esta

s críticas in

cluye

n la

form

a e

n q

ue

el p

erso

na

l de

l Fon

do

está

com

pu

esto

. Las d

os te

rcera

s pa

rtes d

el p

erso

na

l de

l FMI so

n e

con

om

istas; m

ás

de

l no

ven

ta p

or cie

nto

de

l pe

rson

al d

el FM

I está

en

Wa

shin

gto

n; n

orm

alm

en

te e

lp

erso

na

l de

l Fon

do

en

los o

tros p

aíse

s está

limita

do

a u

na

sola

pe

rson

a. 15

En

Latin

oa

rica, A

sia y Á

frica, e

l Fon

do

y sus p

olítica

s está

n b

ajo

con

tinu

os

ata

qu

es, ta

nto

en

círculo

s inte

lectu

ale

s com

o e

n la

s calle

s. Los m

od

elo

s qu

ep

rom

etía

n p

rosp

erid

ad

eco

mica

en

las p

rese

nta

cion

es q

ue

se h

acía

n e

np

an

talla

en

las o

ficina

s de

Wa

shin

gto

n, h

an

resu

ltad

o u

n fra

caso

de

spu

és d

e su

imp

lem

en

tació

n.

En

tre la

s po

líticas d

el FM

I, un

a d

e la

s qu

e m

ás d

o h

a ca

usa

do

y má

s pro

testa

sh

a le

van

tad

o, h

a sid

o la

pre

sión

de

l Fon

do

pa

ra re

du

cir el g

asto

blico

ein

crem

en

tar lo

s imp

ue

stos co

n e

l pre

texto

de

red

ucir e

l dé

ficit fiscal.

E El l F FM M

I I y y l la as s P P

o ol lí ít ti ic ca a

s s p pa a

r ra a R R

e ed d

u uc ci ir r e el l D D

é éf fi ic ci it t F Fi is sc ca a

l l

Las in

terve

ncio

ne

s de

l FMI re

lacio

na

da

s con

la re

du

cción

de

la d

eu

da

y de

ld

éficit, tie

ne

n su

s raíce

s en

la crisis la

tino

am

erica

na

de

la d

eu

da

de

los a

ño

s 80.C

om

o re

sulta

do

de

los fu

erte

s pré

stam

os y d

e lo

s pa

go

s po

r inte

rese

s, qu

e se

ele

varo

n h

asta

las n

ub

es e

n e

se e

nto

nce

s, mu

cho

s pa

íses se

en

con

traro

nso

bre

carg

ad

os p

or la

de

ud

a e

inca

pa

ces d

e cu

mp

lir con

los b

an

cos

13L L

E EC C

C CI IO O

N NE E

S S D D

E E S S

A AN N

G GR R

E E Y Y

F FU U

E EG G

O O

Page 22: Lecciones de Sangre y Fuego - democracyctr.orgdemocracyctr.org/dc_old/wp-content/uploads/2012/04/Sangre-y-Fuego.pdf · Lecciones de Sangre y Fuego El Fondo Monetario Internacional

inte

rna

cion

ale

s en

con

trán

do

se e

n u

na

situa

ción

mu

y cerca

na

a la

ba

nca

rrota

. 16

El Fo

nd

o d

escrib

e su

rol e

n e

sta crisis d

e la

de

ud

a d

e la

sigu

ien

te m

an

era

, “El FM

Ip

restó

ayu

da

a lo

s pa

íses d

eu

do

res p

ara

ela

bo

rar p

rog

ram

as d

e e

stab

ilizació

n a

me

dia

no

pla

zo, fa

cilitó u

n vo

lum

en

con

side

rab

le d

e fin

an

ciam

ien

to co

n ca

rgo

asu

s pro

pio

s recu

rsos y o

rga

nizó

pla

ne

s de

fina

ncia

mie

nto

con

la p

articip

ació

n d

eg

ob

iern

os a

cree

do

res, b

an

cos co

me

rciale

s y org

an

ismo

s inte

rna

cion

ale

s.”17

En

len

gu

aje

de

l Fon

do

, esto

sign

ifica q

ue

el FM

I oto

rgó

ayu

da

de

em

erg

en

cia p

ara

qu

e e

stos p

ud

iera

n co

ntin

ua

r pa

ga

nd

o a

los b

an

cos y o

tros p

resta

mista

s.R

ob

erto

Fern

án

de

z ag

reg

a, “A

sí [……

] el Fo

nd

o M

on

eta

rio […

…] e

mp

ezó

ae

lab

ora

r resp

ue

stas p

ara

evita

r la ce

sació

n d

e p

ag

os p

or p

arte

de

los d

eu

do

res y,

de

igu

al m

od

o, a

ap

rove

cha

r la co

yun

tura

pa

ra a

plica

r po

líticas d

e la

rgo

pla

zo e

nlo

s pa

íses d

e la

pe

riferia

, articu

lán

do

los d

e u

na

ma

ne

ra m

ás su

bo

rdin

ad

a a

las

eco

no

mía

s cen

trale

s y al p

od

er p

olítico

de

esta

s últim

as.“

18

Un

ficit pú

blico

, en

pa

lab

ras sim

ple

s, es e

l mo

nto

qu

e g

asta

el g

ob

iern

o e

n u

na

ño

y qu

e e

s ma

yor q

ue

sus in

gre

sos p

or im

pu

esto

s, do

na

cion

es e

xtran

jera

s yo

tros ré

dito

s. Pa

ra e

qu

ilibra

r el d

éficit d

el p

resu

pu

esto

es q

ue

los p

aíse

s pid

en

pré

stam

os p

ara

de

spu

és p

ag

ar lo

s mism

os co

n in

tere

ses. La

s na

cion

es p

ob

res

pid

en

pre

stad

o e

l din

ero

de

mu

cha

s fue

nte

s, inclu

yen

do

las in

stitucio

ne

sfin

an

ciera

s inte

rna

cion

ale

s com

o e

l Ba

nco

Mu

nd

ial, e

l FMI, lo

s ba

nco

s priva

do

s yo

tros g

ob

iern

os.

Los gastos d

eficitarios son prácticas com

unes de m

uchos gob

iernos, y no sólo de los

países p

obres. En cuarenta y tres años -- con excep

ción de cinco d

e ellos-- Estados

Unid

os ha manejad

o déficit p

resupuestarios q

ue van de los m

ás peq

ueños a los más

grand

es. 19El 2004, el d

éficit presup

uestario de los Estad

os Unid

os alcanzó los 412 mil

millones d

e dólares, lo q

ue significó el 18%

de tod

os los gastos d

el gob

ierno federal, o

lo que eq

uivale a decir el 3.6%

del Prod

ucto Interno Bruto d

e dicho p

aís(a

)20.

La re

du

cción

de

l dé

ficit pú

blico

es la

pie

dra

an

gu

lar d

e la

s po

líticas d

el FM

I y un

aco

nd

ición

sica q

ue

los g

ob

iern

os d

eb

en

alca

nza

r pa

ra o

bte

ne

r los cré

dito

s de

lFo

nd

o y o

tro tip

o d

e a

yud

a. E

l Fon

do

arg

uye

qu

e la

red

ucció

n d

el d

éficit e

se

sen

cial p

ara

ayu

da

r a lo

s pa

íses p

ob

res a

alca

nza

r esta

bilid

ad

eco

mica

. Yd

ice, “U

na

de

las a

pro

xima

cion

es cla

ves d

e la

s inve

stiga

cion

es p

asa

da

s sob

re

14L L

E EC C

C CI IO O

N NE E

S S D D

E E S S

A AN N

G GR R

E E Y Y

F FU U

E EG G

O O

(a)E

l Pro

du

cto In

tern

o B

ruto

se re

fiere

al to

tal d

e lo

s bie

ne

s y servicio

s pro

du

cido

s po

r un

a n

ació

n y

de

ntro

de

los lím

ites d

e e

sa n

ació

n. La

me

dició

n e

stán

da

r de

l dé

ficit pú

blico

es u

n p

orce

nta

je d

el P

IBd

e u

na

na

ción

.

Page 23: Lecciones de Sangre y Fuego - democracyctr.orgdemocracyctr.org/dc_old/wp-content/uploads/2012/04/Sangre-y-Fuego.pdf · Lecciones de Sangre y Fuego El Fondo Monetario Internacional

los p

aíse

s en

de

sarro

llo, e

s qu

e u

na

po

lítica fisca

l pru

de

nte

--loq

ue

sign

ifica, b

ajo

ficit pre

sup

ue

stario

y ba

jo n

ivel d

e d

eu

da

blica

-- es e

l ing

red

ien

te ce

ntra

l pa

ra e

l crecim

ien

toe

con

óm

ico, e

l cua

l es e

sen

cial p

ara

la re

du

cción

de

la p

ob

reza

y pa

ra m

ejo

rar lo

s ing

reso

s socia

les.”

21

Fun

cion

ario

s de

l Fon

do

dice

n q

ue

su p

rincip

al p

reo

cup

ació

n n

oe

stá ce

ntra

da

en

ap

oya

r a lo

s pre

stam

istas, sin

o e

n a

yud

ar a

los p

aíse

s po

bre

s a o

bte

ne

r recu

rsos n

ece

sario

s pa

ra su

de

sarro

llo. E

l Fon

do

dice

qu

e lo

s pa

íses fu

erte

me

nte

en

de

ud

ad

os so

n co

mo

un

a fa

milia

qu

e re

pe

tida

me

nte

se p

resta

de

l ba

nco

o d

e u

na

tien

da

ha

sta q

ue

un

día

le d

icen

qu

e su

de

ud

a e

s mu

y gra

nd

e y q

ue

ya n

o p

ue

de

recib

ir má

s créd

ito. E

lFM

I dice

qu

e la

discip

lina

fiscal e

s la ca

pa

cida

d d

e to

ma

rd

ecisio

ne

s frías p

ara

evita

r situa

cion

es a

un

s du

ras e

n e

lca

min

o y, fin

alm

en

te, a

seg

ura

r un

crecim

ien

to e

con

óm

icoso

sten

ible

en

el la

rgo

pla

zo. (b

)

Po

r de

finició

n, la

red

ucció

n d

el d

éficit p

resu

pu

esta

rio sig

nifica

qu

e lo

s go

bie

rno

s de

be

n re

du

cir el g

asto

blico

, ele

var lo

sim

pu

esto

s o a

mb

os. M

ien

tras e

l FMI, e

nfa

tiza e

n la

imp

orta

ncia

de

esta

acció

n p

ara

ga

ran

tizar e

l crecim

ien

to e

con

óm

icoso

sten

ible

a la

rgo

pla

zo, m

uch

os in

vestig

ad

ore

s y go

bie

rno

s de

pa

íses p

ob

res a

seg

ura

n q

ue

la p

resió

n e

con

óm

ica e

jercid

ad

esd

e e

l Fon

do

, po

ne

a la

s, ya d

e p

or sí, frá

gile

s eco

no

mía

s al

bo

rde

de

l ab

ismo

. Arth

ur M

acE

wa

n, P

rofe

sor d

e E

con

om

ía d

e la

Un

iversid

ad

de

Ma

ssach

usse

ts dice

:

La FMIm

anía de red

ucir el gasto p

úblico en tiem

pos d

ecrisis ha sid

o racionalizada b

ajo la idea d

e que

presup

uestos equilib

rados son la b

ase para el

crecimiento y la estab

ilidad

económica a larg

o plazo.

Públicam

ente el FMI lam

enta el hecho de q

ue estas

15L L

E EC C

C CI IO O

N NE E

S S D D

E E S S

A AN N

G GR R

E E Y Y

F FU U

E EG G

O O

En muchos países

la demanda de

reducción del

déficit por parte

del FMI, pone las

frágiles

economías al

borde del abismo.

(b)A

pe

sar d

e la

gra

ved

ad

de

los e

ven

tos d

el Feb

rero Neg

roy a

pe

sar d

e la

evid

en

te re

lació

n d

el FM

Ico

n lo

s mism

os, lo

s pe

rson

ero

s de

l Fon

do

en

Wa

shin

gto

n se

ne

ga

ron

a h

ab

lar o

ficialm

en

te p

ara

este

rep

orte

. Sin

em

ba

rgo

ello

s aco

rda

ron

ha

bla

r extra

-oficia

lme

nte

sob

re p

olítica

s ge

ne

rale

s de

l Fon

do

.

Page 24: Lecciones de Sangre y Fuego - democracyctr.orgdemocracyctr.org/dc_old/wp-content/uploads/2012/04/Sangre-y-Fuego.pdf · Lecciones de Sangre y Fuego El Fondo Monetario Internacional

políticas hayan causad

o imp

actos negativos severos en sectores d

e bajos

ingresos (p

orque am

bos g

eneran altos niveles de d

esemp

leo y destruyen

los prog

ramas sociales). Pese a ello, tod

avía los funcionarios del Fond

osostienen ab

surdam

ente que estas p

olíticas son necesarias para aseg

uraruna estab

ilidad

durad

era. Durante las recesiones, los d

éficit fiscalesm

oderad

os del g

obierno (com

o en años recientes en la Arg

entina) son unap

olítica contra cíclica esperad

a; y los crecimientos eq

uilibrad

os solamente

ayudan a acelerar las caíd

as. Al m

ismo tiem

po, sab

emos q

ue los recortesp

resupuestarios d

el gasto social (ed

ucación, salud, p

royectos de

infraestructura) imp

iden el p

rogreso económ

ico de larg

o plazo. 22

Jose

ph

Stig

litz va m

as a

llá d

icien

do

qu

e la

s reg

las d

og

ticas d

el FM

I sob

re la

red

ucció

n d

el d

éficit va

n d

irecta

me

nte

en

con

tra d

e la

misió

n o

rigin

al d

e p

rom

ove

rla

exp

an

sión

eco

mica

.

Hoy el FM

I otorga fond

os sólo si los países se com

prom

eten a llevarad

elante políticas d

e reducción d

el déficit fiscal, elevación d

e imp

uestos yd

e las tasas de interés, [p

olíticas] que m

ás bien llevan a la contracción d

ela econom

ía; Keynes estaría retorciénd

ose en su tumb

a si pud

iera ver loq

ue le ha pasad

o a su criatura. 23

¿Qu

é sig

nifica

n la

s po

líticas d

e re

du

cción

de

ficit en

térm

ino

s prá

cticos p

ara

lag

en

te? P

or e

jem

plo

, Oxfa

m re

po

rta q

ue

en

la R

ep

úb

lica A

frican

a d

e C

am

erú

n, e

lFM

I ha

exig

ido

qu

e e

l go

bie

rno

alca

nce

un

sup

erá

vit fiscal p

ara

el 2005. Lo

sre

corte

s en

el g

asto

blico

req

ue

rido

s pa

ra a

lcan

zar e

sta m

eta

do

bla

n e

lp

resu

pu

esto

de

salu

d d

e d

icho

pa

ís, do

nd

e la

mo

rtalid

ad

infa

ntil co

ntin

úa

sien

do

un

pro

ble

ma

gra

vísimo

. 24In

cum

plir lo

s térm

ino

s de

un

acu

erd

o co

n e

l FMI p

ue

de

ten

er u

n co

sto a

lto p

ara

un

Esta

do

po

bre

. Cu

an

do

Ho

nd

ura

s tuvo

un

de

sacu

erd

oco

n e

l FMI so

bre

el in

crem

en

to e

n lo

s sala

rios d

e lo

s ma

estro

s, el co

sto fu

e e

lre

traso

en

el a

livio d

e la

de

ud

a d

e 194 m

illon

es d

e d

óla

res y la

inte

rrup

ción

en

los

recu

rsos p

or d

on

ació

n. La

asiste

ncia

qu

e se

pe

rdió

era

tres ve

ces m

ás q

ue

las

ne

cesid

ad

es d

el p

aís p

ara

da

r ed

uca

ción

a to

do

s los n

iño

s de

la n

ació

n. 25

En

Bo

livia e

l 2003, las d

em

an

da

s de

l FMI p

ara

la re

du

cción

de

l dé

ficit sign

ificaro

nn

o so

lo im

pu

esto

s má

s alto

s pa

ra la

ge

nte

s po

bre

, sino

qu

e ta

mb

ién

de

sen

cad

en

aro

n u

na

serie

de

eve

nto

s qu

e d

eja

ron

a tre

inta

y cua

tro fa

milia

sse

pu

ltan

do

a su

s mu

erto

s.

16L L

E EC C

C CI IO O

N NE E

S S D D

E E S S

A AN N

G GR R

E E Y Y

Page 25: Lecciones de Sangre y Fuego - democracyctr.orgdemocracyctr.org/dc_old/wp-content/uploads/2012/04/Sangre-y-Fuego.pdf · Lecciones de Sangre y Fuego El Fondo Monetario Internacional

AC

TO

DO

SE

L FMI E

N B

OLIV

IA:

LA LU

CH

A D

E U

NA

NA

CIÓ

N P

OR

CU

MP

LIR LA

S IM

PO

SIC

ION

ES

EC

ON

ÓM

ICA

S D

E LO

S O

RG

AN

ISM

OS

EX

TR

AN

JER

OS

17L L

E EC C

C CI IO O

N NE E

S S D D

E E S S

A AN N

G GR R

E E Y Y

F FU U

E EG G

O O

Page 26: Lecciones de Sangre y Fuego - democracyctr.orgdemocracyctr.org/dc_old/wp-content/uploads/2012/04/Sangre-y-Fuego.pdf · Lecciones de Sangre y Fuego El Fondo Monetario Internacional
Page 27: Lecciones de Sangre y Fuego - democracyctr.orgdemocracyctr.org/dc_old/wp-content/uploads/2012/04/Sangre-y-Fuego.pdf · Lecciones de Sangre y Fuego El Fondo Monetario Internacional

Po

r do

s dé

cad

as e

l FMI y e

l Ba

nco

Mu

nd

ial h

as sid

o lo

s prin

cipa

les a

rqu

itecto

s de

las p

olítica

s eco

mica

s en

Bo

livia. M

uch

os d

irán

qu

e e

l Fon

do

ha

ten

ido

sin

flue

ncia

qu

e e

l pro

pio

go

bie

rno

. Joh

n W

illiam

son

, un

eco

no

mista

de

l Institu

te fo

rIn

tern

atio

na

l Eco

no

mics, q

uie

n a

cuñ

ó la

frase

“El C

on

sen

so d

e W

ash

ing

ton

”,lla

ma

a B

olivia

el “B

ig B

an

g” e

n la

ap

licació

n d

e la

rece

ta e

con

óm

ica d

el m

erca

do

pro

picia

da

po

r el FM

I y el B

an

co M

un

dia

l en

Am

érica

Latin

a. 26

De

1986 al 2001,

Bo

livia re

cibió

350 millo

ne

s de

lare

s de

l FMI co

n la

con

dició

n d

e a

do

pta

rp

olítica

s eco

mica

s esp

ecífica

s. 27

D De e

l la a L Li is st ta a

N Ne eg g

r ra a a a

l l L La ab b

o or ra at to or ri io o d d

e el l F FM M

I I U

na

ma

yor p

rese

ncia

de

l FMI e

n la

po

lítica e

con

óm

ica b

olivia

na

, se re

mo

nta

a la

ép

oca

en

la q

ue

el p

aís lid

iab

a co

n la

hip

erin

flació

n a

me

dia

do

s de

los a

ño

so

che

nta

. A fin

es d

e lo

s 70 y prin

cipio

s de

los 80, se

vivió u

n clim

a d

e in

esta

bilid

ad

po

lítica p

rofu

nd

a. E

ntre

1978 a 1982, B

olivia

tuvo

nu

eve

pre

side

nte

s dife

ren

tes -

alg

un

os fu

ero

n e

leg

ido

s en

las u

rna

s y otro

s fue

ron

bru

tale

s dicta

do

res. 28

Esta

ine

stab

ilida

d p

olítica

com

bin

ad

a co

n e

l cola

pso

de

los p

recio

s de

l esta

ño

–la b

ase

de

la e

con

om

ía b

olivia

na

en

ese

tiem

po

- rep

rese

ntó

un

seve

ro g

olp

e p

ara

lae

con

om

ía. 29

De

1970 a 1980, la

de

ud

a e

xtern

a b

olivia

na

creció

s de

seis ve

ces

ha

sta a

lcan

zar lo

s 3 billo

ne

s de

lare

s. La e

con

om

ía n

acio

na

l cola

psa

ba

. 30

En

la lista

ne

gra

pa

ra re

cibir a

yud

a d

el FM

I y el B

an

co M

un

dia

l, el g

ob

iern

o tu

voq

ue

fren

ar e

l pa

go

de

la d

eu

da

exte

rna

y com

en

zó a

em

itir má

s din

ero

pa

ram

an

ten

er su

s com

pro

miso

s de

l ga

sto p

úb

lico. 31

Tam

bié

n p

erm

itió q

ue

la m

on

ed

aflo

tara

en

valo

r con

tra e

l dó

lar, d

an

do

inicio

a la

infla

ción

qu

e, e

n 1985, a

lcan

zón

ivele

s de

25.000 % e

n e

se a

ño

. 32

En

1985, el n

ue

vo g

ob

iern

o e

lecto

en

cab

eza

do

po

r Vícto

r Pa

z Este

nsso

roim

ple

me

ntó

un

a se

rie d

e m

ed

ida

s extre

ma

s pa

ra p

on

er la

infla

ción

ba

jo co

ntro

l.E

stas in

cluía

n la

de

valu

ació

n d

e la

mo

ne

da

bo

livian

a, la

elim

ina

ción

de

los

sub

sidio

s, la d

esre

gu

lació

n d

e la

s tasa

s de

inte

rés, y a

ccion

es re

pre

sivas co

ntra

los sin

dica

tos d

e tra

ba

jad

ore

s pa

ra im

pe

dir d

em

an

da

s de

incre

me

nto

ssa

laria

les. 33

Do

s añ

os m

ás ta

rde

, la in

flació

n e

stab

a p

or d

eb

ajo

de

l 20% y e

lcre

cimie

nto

de

Bo

livia h

ab

ía su

bid

o a

un

a ta

sa d

e 2.4%

po

r añ

o.

Un

o d

esp

s de

ap

licarse

esta

tera

pia

de

sho

ck, el FM

I ofre

ció a

yud

a lim

itad

aa

l pa

ís, y ap

oyó

en

la cre

ació

n d

e u

n fo

nd

o so

cial d

e e

me

rge

ncia

pa

ra a

yud

ar a

ge

ne

rar e

mp

leo

pa

ra lo

s qu

e su

frían

s fue

rtem

en

te la

crisis. 34. A tra

vés d

e e

sta

19L L

E EC C

C CI IO O

N NE E

S S D D

E E S S

A AN N

G GR R

E E Y Y

F FU U

E EG G

O O

Page 28: Lecciones de Sangre y Fuego - democracyctr.orgdemocracyctr.org/dc_old/wp-content/uploads/2012/04/Sangre-y-Fuego.pdf · Lecciones de Sangre y Fuego El Fondo Monetario Internacional

pu

erta

el FM

I y el B

an

co M

un

dia

l en

traría

n a

Bo

livia la

sp

róxim

as d

os d

éca

da

s, traye

nd

o co

n e

llos e

l arse

na

l com

ple

tod

e la

s refo

rma

s de

“aju

ste e

structu

ral” co

mo

un

a co

nd

ición

pa

ra su

asiste

ncia

eco

mica

. Las p

olítica

s de

l FMI y e

l Ba

nco

se vo

lvería

n e

n e

l mo

de

lo e

con

óm

ico d

e lo

s suce

sivos

go

bie

rno

s bo

livian

os, a

dm

inistra

ción

, tras a

dm

inistra

ción

.

L Lo os s P P

r ro on nó ó

s st ti ic co os s d de e

l l F FM MI I v vs s. . l la a R R

e ea a

l li id da a

d dB B

o ol li iv vi ia an na a

En

ag

osto

de

1998, el FM

I, el B

an

co M

un

dia

l y el g

ob

iern

ob

olivia

no

, de

ma

ne

ra co

nju

nta

, hicie

ron

blico

el “D

ocu

me

nto

Ma

rco d

e P

olítica

s”, el cu

al d

esa

rrolla

un

exh

au

stivo p

lan

pa

rare

visar la

eco

no

mía

na

cion

al. 35

Ma

rcos so

bre

po

líticas y ca

rtas

de

inte

nció

n co

mo

esta

s son

me

can

ismo

s po

r me

dio

de

los

cua

les lo

s fun

cion

ario

s de

l FMI a

seg

ura

n co

mp

rom

isos d

e lo

sg

ob

iern

os so

bre

las re

form

as q

ue

irán

imp

lem

en

tan

do

aca

mb

io d

e la

ayu

da

. So

n ta

mb

ién

los ú

nico

s do

cum

en

tos

ab

ierto

s al p

úb

lico, e

l resto

de

de

las n

eg

ocia

cion

es se

rea

lizan

a p

ue

rta ce

rrad

a e

ntre

el FM

I, el B

an

co y lo

s go

bie

rno

s.

El M

arco

de

Po

líticas d

e 1998 p

rese

ntó

las e

spe

cificacio

ne

s de

las re

form

as –e

xten

sa p

rivatiza

ción

, cam

bio

s en

el m

un

do

de

ltra

ba

jo, re

du

cción

de

l dé

ficit-- y pro

sticos o

ptim

istas d

e lo

qu

e se

esp

era

ba

pa

ra B

olivia

.

En este contexto, un objetivo clave…

es alcanzar unared

ucción significativa d

e la pob

reza hasta el 2002 através d

e un crecimiento económ

ico más ráp

ido y

prog

ramas sociales m

ás fuertes. Específicam

ente, elp

rogram

a busca elevar el crecim

iento económico d

e 41/2%

en 1998 a 51/2

- 6% en el 2001, red

ucir la inflacióng

radualm

ente a 5% el 2001, alcanzar un aum

entom

oderad

o en las reservas y mantener en un curso

controlable el d

éficit externo en cuenta corriente. 36

20L L

E EC C

C CI IO O

N NE E

S S D D

E E S S

A AN N

G GR R

E E Y Y

F FU U

E EG G

O O

La brecha no

podía ser más

grande entre los

pronósticos del

FMI y lo que

sucedió en la

realidad.

Page 29: Lecciones de Sangre y Fuego - democracyctr.orgdemocracyctr.org/dc_old/wp-content/uploads/2012/04/Sangre-y-Fuego.pdf · Lecciones de Sangre y Fuego El Fondo Monetario Internacional

Bo

livia virtu

alm

en

te lle

vó a

la p

ráctica

tod

o e

l pro

gra

ma

. Pe

ro e

n lu

ga

r de

qu

e la

eco

no

mía

pro

spe

rara

con

dich

as p

olítica

s, má

s bie

n e

mp

eo

ró. C

ua

tro a

ño

s má

sta

rde

el g

ob

iern

o b

olivia

no

pre

sen

tó u

n so

mb

río re

po

rte a

l FMI:

El gob

ierno que asum

ió el mand

o en agosto d

e 2002, heredó una situación

de estancam

iento económico p

rolongad

o. El crecimiento económ

ico fue de

solo 1,5 por ciento com

o prom

edio anual en el p

eriodo 1999-2002. La caíd

ad

el ingreso p

er cápita y d

el emp

leo y la reducción d

e la economía

informal... han contrib

uido a elevar las tensiones sociales q

ue estallaronrecientem

ente. Más aun, la d

ébil econom

ía ha minad

o los ingresos d

elg

obierno, ha aum

entado el d

éficit fiscal, y colocado una p

esada carg

afinanciera en el sector p

úblico. El estancam

iento económico p

rolongad

otam

bién ha d

ebilitad

o los sectores financieros y emp

resariales. 37

La d

ifere

ncia

en

tre lo

qu

e e

l FMI y e

l Ba

nco

Mu

nd

ial h

ab

ían

pro

no

sticad

o y lo

qu

ere

alm

en

te su

ced

ió, n

o p

od

ía se

r má

s gra

nd

e.

Los re

sulta

do

s son

lam

en

tab

les d

os d

éca

da

s de

spu

és d

e lo

s exp

erim

en

tos

eco

mico

s de

l FMI y e

l Ba

nco

Mu

nd

ial. E

l 2005, los n

ivele

s de

po

bre

zaa

lcan

zaro

n e

l 64% y sig

ue

n su

bie

nd

o. 38

La ta

sa d

e d

ese

mp

leo

es d

el 14%

, la m

ás

alta

en

15 añ

os y se

ha

cua

dru

plica

do

en

la u

ltima

cad

a. 39

Ce

rca d

e d

os te

rcios

de

l pre

sup

ue

sto n

acio

na

l está

n fin

an

ciad

os m

ed

ian

te d

eu

da

y do

na

cion

es. 40

El

crecim

ien

to e

con

óm

ico, cu

an

do

ha

y, ge

ne

ralm

en

te b

en

eficia

a p

eq

ue

ña

s ye

spe

cíficas in

du

strias co

mo

la e

xpo

rtació

n d

el p

etró

leo

y ga

s, las q

ue

está

n e

nm

an

os d

e co

mp

ías e

xtran

jera

s. 41

Lo ú

nico

cierto

pa

ra la

eco

no

mía

bo

livian

a e

n g

en

era

l ha

sido

la a

plica

ción

de

las

refo

rma

s req

ue

rida

s po

r el FM

I y el B

an

co M

un

dia

l, en

tre e

llas la

priva

tizació

n d

ela

ind

ustria

de

l ga

s y de

pe

tróle

o y d

e lo

s sistem

as p

úb

licos d

e a

gu

a.

21L L

E EC C

C CI IO O

N NE E

S S D D

E E S S

A AN N

G GR R

E E Y Y

F FU U

E EG G

O O

Page 30: Lecciones de Sangre y Fuego - democracyctr.orgdemocracyctr.org/dc_old/wp-content/uploads/2012/04/Sangre-y-Fuego.pdf · Lecciones de Sangre y Fuego El Fondo Monetario Internacional

LL aa PP

rr ii vv aatt ii zz aa

cc ii óónn

ddee

ll PPee

tt rr óó ll ee oo yy ee

ll GGaa

ss

Po

r má

s de

sese

nta

os la

ind

ustria

pe

trole

ra h

a e

stad

o e

nm

an

os d

el E

stad

o. 42

La p

articip

ació

n d

e la

s com

pa

ñía

se

xtran

jera

s se lim

itab

a a

la e

xplo

ració

n y p

rod

ucció

nco

mp

artie

nd

o lo

s be

ne

ficios (50-50) co

n e

l go

bie

rno

bo

livian

o. 43

. Los in

gre

sos p

or p

etró

leo

y ga

s fue

ron

un

ap

arte

imp

orta

nte

de

l pre

sup

ue

sto p

úb

lico, y d

e 1985 a

1996,e

s de

cir an

tes d

e la

cap

italiza

ción

, die

ron

un

pro

me

dio

de

339 millo

ne

s de

lare

s po

r añ

o, lo

qu

e co

rresp

on

de

al 40%

de

tod

os lo

s ing

reso

s de

l Teso

ro G

en

era

l de

la N

ació

n. 44

La p

rivatiza

ción

de

l pe

tróle

o y e

l ga

s fue

pa

rte d

e u

n p

lan

ma

estro

de

l FMI y e

l Ba

nco

Mu

nd

ial p

ara

Bo

livia, a

l cua

llla

ma

ron

“priva

tizació

n d

e la

s com

pa

ñía

s pú

blica

sre

stan

tes”

45La

teo

ría d

etrá

s de

la p

rivatiza

ción

de

l pe

tróle

oe

ra q

ue

si Bo

livia re

du

cía su

pa

rticipa

ción

en

las g

an

an

cias

de

50% a

18% -in

crem

en

tan

do

así la

pa

rticipa

ción

de

las

com

pa

ñía

s extra

nje

ras—

la in

versió

n y la

pro

du

cción

see

xpa

nd

irían

dra

ticam

en

te e

n B

olivia

po

r lo q

ue

ha

bría

s ing

reso

s qu

e re

ten

ien

do

la p

rop

ied

ad

. 46D

esa

fortu

na

da

me

nte

, esta

pre

dicció

n, co

mo

mu

cha

s otra

sd

el FM

I y el B

an

co M

un

dia

l, no

se vo

lvió re

alid

ad

.

Ba

jo e

l nu

evo

esq

ue

ma

priva

tizad

or lla

ma

do

“cap

italiza

ción

”e

l go

bie

rno

bo

livian

o re

nu

nció

al co

ntro

l de

l ga

s y el p

etró

leo

en

favo

r de

las co

rpo

racio

ne

s extra

nje

ras co

mo

la S

he

ll,E

nro

n, B

ritish P

etro

leu

m y o

tras. E

n lu

ga

r de

ten

er e

l 50% d

elo

s ing

reso

s qu

e B

olivia

ob

ten

ía a

nte

s, ah

ora

tien

e u

nco

mp

lejo

pa

qu

ete

de

imp

ue

stos y re

ga

lías.

Al 2001, lo

s ing

reso

s de

l go

bie

rno

po

r el p

etró

leo

y el g

as se

ha

bía

n re

du

cido

en

40 millo

ne

s de

lare

s an

ua

les. 47

A e

llo se

sum

a q

ue

un

a g

ran

pa

rte d

e lo

s imp

ue

stos p

or e

l

22L L

E EC C

C CI IO O

N NE E

S S D D

E E S S

A AN N

G GR R

E E Y Y

F FU U

E EG G

O O

Después de que

Bolivia privatizara

la industria del

gas y petróleo,

comenzó a recibir

40 millones m

enos

en ingresos

anuales

Page 31: Lecciones de Sangre y Fuego - democracyctr.orgdemocracyctr.org/dc_old/wp-content/uploads/2012/04/Sangre-y-Fuego.pdf · Lecciones de Sangre y Fuego El Fondo Monetario Internacional

pe

tróle

o y e

l ga

s ha

n p

asa

do

a lo

s bo

livian

os q

ue

de

be

n p

ag

ar a

ltos p

recio

s yn

ue

vos im

pu

esto

s po

r el u

so d

om

éstico

. 48M

ien

tras se

ag

ota

un

recu

rso n

ore

no

vab

le rá

pid

am

en

te, lo

s bo

livian

os e

stán

pa

ga

nd

o m

ás y g

an

an

do

me

no

s. Las

pro

me

sas so

bre

reco

leccio

ne

s en

orm

es d

e ré

dito

s nu

evo

s no

está

n siq

uie

ra ce

rcad

e se

r verd

ad

. 49

Al a

cep

tar la

s de

ma

nd

as d

el FM

I de

priva

tizació

n, B

olivia

term

inó

red

ucie

nd

o su

sin

gre

sos y co

me

nzó

a a

dq

uirir u

n d

éficit p

úb

lico m

ás a

lto. M

ás ta

rde

el FM

Ivo

lvería

a B

olivia

y eje

rcería

pre

sión

pa

ra re

du

cir este

ficit, no

a co

sta d

e la

sco

rpo

racio

ne

s extra

nje

ras, sin

o d

e la

clase

trab

aja

do

ra b

olivia

na

.

LL aa PPrr ii vv aa tt ii zz aa

cc ii óó nn dd

ee ll AAgg

uu aa

Un

a o

tra p

arte

de

las re

form

as p

rop

iciad

as p

or e

l Ba

nco

Mu

nd

ial y e

l FMI, la

priva

tizació

n d

el a

gu

a, re

sultó

otro

fraca

so. E

n 1995, e

l Ba

nco

Mu

nd

ial lle

vóa

de

lan

te la

priva

tizació

n d

e lo

s sistem

as p

úb

licos d

e a

gu

a d

e d

os d

e la

sciu

da

de

s má

s gra

nd

es d

e B

olivia

, Co

cha

ba

mb

a y E

l Alto

/La P

az, co

mo

un

a d

e la

sco

nd

icion

es p

ara

seg

uir re

cibie

nd

o a

yud

a p

ara

el d

esa

rrollo

de

este

secto

r. 50E

lB

an

co d

ice q

ue

pa

sar e

l ag

ua

a la

s corp

ora

cion

es e

xtran

jera

s es n

ece

sario

pa

raa

brir la

s pu

erta

s a la

inve

rsión

ne

cesa

ria y e

l ma

ne

jo e

ficien

te. 51

En

Co

cha

ba

mb

a, la

ord

en

pa

ra la

priva

tizació

n lle

vó a

un

con

trato

po

r 40 añ

os co

nu

n co

nso

rcio co

ntro

lad

o p

or la

corp

ora

ción

Be

chte

l de

Ca

liforn

ia y la

Ab

en

go

a d

eE

spa

ña

. Un

a ve

z qu

e la

s corp

ora

cion

es se

hicie

ron

carg

o d

el siste

ma

de

ag

ua

, los

pre

cios in

crem

en

taro

n e

n m

ás d

el 40%

pa

ra la

ge

nte

de

s ba

jos in

gre

sos y e

nm

uch

os o

tros ca

sos m

ás. 52

Las p

rote

stas e

n to

do

el p

aís co

nd

uje

ron

, en

últim

ain

stan

cia, a

la sa

lida

de

la co

mp

ía e

n a

bril d

e 2000, p

ero

sola

me

nte

de

spu

és d

eu

n E

stad

o d

e S

itio d

ecla

rad

o p

or e

l go

bie

rno

, dirig

ido

a p

rote

ge

r el co

ntra

to, la

mu

erte

de

un

jove

n y m

ás d

e cie

n p

erso

na

s he

rida

s. 53

En

El A

lto/La

Pa

z, el n

eg

ocio

de

la p

rivatiza

ción

fue

a m

an

os d

e u

na

com

pa

ñía

con

trola

da

po

r la co

rpo

ració

n S

ue

z y cuya

pro

pie

da

d ta

mb

ién

reca

e e

n u

no

de

los

bra

zos d

el B

an

co M

un

dia

l y de

jó a

de

cen

as d

e m

iles d

e fa

milia

s po

bre

s fue

ra d

el

sistem

a d

e d

istribu

ción

de

ag

ua

. El p

recio

de

l ag

ua

y de

con

exió

n a

l sistem

a d

e

23L L

E EC C

C CI IO O

N NE E

S S D D

E E S S

A AN N

G GR R

E E Y Y

F FU U

E EG G

O O

Page 32: Lecciones de Sangre y Fuego - democracyctr.orgdemocracyctr.org/dc_old/wp-content/uploads/2012/04/Sangre-y-Fuego.pdf · Lecciones de Sangre y Fuego El Fondo Monetario Internacional

alca

nta

rillad

o se

incre

me

ntó

drá

sticam

en

te e

n ca

si 450 dó

lare

se

stad

ou

nid

en

ses, u

n m

on

to q

ue

exce

de

la m

itad

de

l ing

reso

an

ua

l pa

ra la

ge

nte

qu

e g

an

a e

l sala

rio m

ínim

o n

acio

na

l. 54E

ne

ne

ro d

e 2005 u

n le

van

tam

ien

to m

asivo

en

El A

lto lle

vó a

laca

nce

lació

n d

el co

ntra

to p

or e

l Pre

side

nte

bo

livian

o. (c)

E El l F FM MI I l le e D D

i ic ce e a a B Bo ol li iv vi ia a q qu ue e R Re ed du uz zc ca a s su u D Dé éf fi ic ci it t

P Pr re es su up pu ue es st ta ar ri io oBolivia, com

o muchos otros países pobres y tam

bién ricos, se apoya enpréstam

os para financiar su presupuesto nacional. Sin embargo, en los

años precedentes al Febrero Negro, el déficit fiscal boliviano había

subido hasta el techo. En 1997, el presupuesto en base a préstamos

equivalía al 3.3% del PIB, el 2002 había alcanzado el 8.7%

. 55

Ese préstamo significa que cada año la parte m

ás grande delpresupuesto debe ser gastada en el pago de la deuda en vez deproporcionar servicios com

o salud y educación. El 2002 Bolivia debíapagar m

ás de 496 millones por la deuda o lo que equivale a decir, el

16% del presupuesto total de la nación. 56

Por años el FMI ha presionado para que Bolivia tom

e drásticasdecisiones para reducir su déficit, una dem

anda que se refleja en losm

emorandum

s firmados entre Bolivia y el Fondo. En 1999, el Fondo y el

gobierno acordaron llevar a cabo esta reducción. El 2002, Boliviareduciría su déficit a sólo el 2%

del PIB. 57Bolivia falló en el

cumplim

iento de esta meta por m

ás de 400 millones.

EE cc oo ss dd ee ll DDéé ff ii cc ii tt ee nn ll oo ss EE ss tt aa dd oo ss UU

nn ii dd oo ss

¿Cóm

o creció el déficit boliviano tan rápido y cuán problemático fue

este crecimiento?

De m

uchas maneras, el abultado déficit boliviano, no fue m

ás que una

24L L

E EC C

C CI IO O

N NE E

S S D D

E E S S

A AN N

G GR R

E E Y Y

F FU U

E EG G

O O

Estados Unidos

resta importancia

a los peligros del

déficit en su

territorio pero el

FMI dem

anda

que los países

más pobres del

mundo reduzcan

el déficit

mediante la

elevación de

impuestos y

recortes en el

gasto público.

(c)Mie

ntra

s escrib

imo

s este

rep

orte

, las ju

nta

s de

vecin

os y e

l go

bie

rno

está

n e

nfra

scad

os e

n u

na

pe

lea

sob

re e

l mo

nto

de

com

pe

nsa

ción

qu

e d

eb

e p

ag

ar e

l go

bie

rno

a la

em

pre

sa.

Page 33: Lecciones de Sangre y Fuego - democracyctr.orgdemocracyctr.org/dc_old/wp-content/uploads/2012/04/Sangre-y-Fuego.pdf · Lecciones de Sangre y Fuego El Fondo Monetario Internacional

resonancia de la explosión deficitaria que se desarrollaba justo a la vuelta de la esquina delas oficinas del FM

I en Washington: en la C

asa Blanca de Bush. El 2000, un año antes de lasubida de Bush a la presidencia, los Estados U

nidos tenía un excedente en el presupuestodel 2.4%

del PIB. Para el 2004, este excedente había desaparecido y dado lugar a un déficitdel 3.7%

, un descenso fiscal más drástico que el de Bolivia. 58

El Presidente Bush justificó este aumento deficitario diciendo:

Recuerdo que mientras hacíam

os campaña en C

hicago, uno de los periodistas me

preguntó “¿hay alguna posibilidad de caer en déficit?” y respondí –sólo en tiempos

de guerra, en tiempos de inseguridad económ

ica como resultado de la recesión o

en tiempos de em

ergencia nacional. 59

El Vicepresidente Dick C

heney fue aún más lejos diciendo, “Reagan probó que los déficit no

importan.”

60

Durante el m

ismo periodo, la econom

ía boliviana estaba en problemas, en parte debido a

fuerzas que provenían directamente de los Estados U

nidos. Una de estas fuerzas fue el

programa de erradicación de la hoja de coca, un ingrediente base para la fabricación de

cocaína. La otra fue la recesión estadounidense y su impacto negativo en el com

ercio y lasinversiones en Latinoam

érica. Hacia principios de 2003, el crecim

iento económico de Bolivia

alcanzó solo el 1.5% en el sector inform

al, en donde muchas de las personas que viven en la

pobreza fueron encontrando empleo. 61

Hoy en día Bolivia está en la m

isma situación económ

ica usada para justificar los altosdéficit en Estados U

nidos y los economistas han aconsejado que dejar pasar el déficit en

vez de cortar los gastos públicos, es el remedio para im

pulsar la economía boliviana.

Durante su visita a Bolivia en octubre del 2001, Joseph Stiglitz, el prem

io Nóbel, dijo al

gobierno:

Ahora que Bolivia esta en una recesión…

.creo que hay formas de usar los recursos

del futuro para resolver los problemas actuales…

uno de los métodos m

ás comunes

para atacar la recesión es incrementar el gasto público. 62

Los fu

ncio

na

rios d

el FM

I no

tom

aría

n e

l mism

o g

en

ero

so p

un

to d

e vista

sob

re e

lp

rob

lem

a d

el d

éficit e

n B

olivia

com

o e

l rese

rvad

o p

ara

Esta

do

s Un

ido

s.

EEll FF MM

II FF ii jj aa uu

nn NN

uu eevv oo

OObb

jj ee tt ii vv oo

25L L

E EC C

C CI IO O

N NE E

S S D D

E E S S

A AN N

G GR R

E E Y Y

F FU U

E EG G

O O

Page 34: Lecciones de Sangre y Fuego - democracyctr.orgdemocracyctr.org/dc_old/wp-content/uploads/2012/04/Sangre-y-Fuego.pdf · Lecciones de Sangre y Fuego El Fondo Monetario Internacional

A p

rincip

ios d

e 2003, lo

s fun

cion

ario

s de

l FMI d

ecid

iero

n q

ue

era

ho

ra p

ara

qu

e e

l go

bie

rno

Bo

livia a

sum

iera

un

a p

osició

n fu

erte

ye

nfre

nta

ra e

l dé

ficit con

un

a a

cción

seria

. El Fo

nd

o e

xigió

qu

e e

ne

l lap

so d

e u

n a

ño

el d

éficit se

a co

rtad

o e

n ca

si un

tercio

, o lo

qu

e e

qu

ivale

a d

ecir p

or d

eb

ajo

de

l 5.5% d

el P

IB. A

lcan

zar e

stam

eta

sería

un

a co

nd

ición

pa

ra re

cibir a

yud

a a

larg

o p

lazo

. Pa

rae

l log

ro d

e e

ste o

bje

tivo, e

l go

bie

rno

ten

dría

qu

e re

aliza

r un

aco

mb

ina

ción

de

reco

rtes p

resu

pu

esta

rios e

incre

me

nto

de

los

imp

ue

sto e

n m

ás d

e 250 m

illon

es d

e d

óla

res, 8%

de

lp

resu

pu

esto

tota

l de

l pa

ís. 63

De

spu

és d

el fra

caso

de

feb

rero

, los fu

ncio

na

rios d

el FM

Iin

sistiero

n e

n q

ue

el g

ob

iern

o b

olivia

no

ha

bía

aco

rda

do

ple

na

me

nte

con

el Fo

nd

o e

n la

red

ucció

n d

el d

éficit a

un

5.5%.

Un

po

rtavo

z de

l Fon

do

en

Wa

shin

gto

n d

ijo: “La

me

ta d

el 5.5%

de

ficit fiscal d

el P

IB fu

e co

nve

nid

a m

utu

am

en

te e

ntre

el

go

bie

rno

y el p

erso

na

l de

l fon

do

com

o u

na

form

a d

e re

stau

rar la

soste

nib

ilida

d.”

64

Co

n to

do

, fun

cion

ario

s bo

livian

os d

e a

lto n

ivel d

el g

ob

iern

o d

eC

arlo

s Me

sa, sig

ue

n a

rgu

yen

do

qu

e fu

e e

l Fon

do

qu

ien

insistió

en

el 5.5%

, a p

esa

r de

las a

dve

rten

cias d

el g

ob

iern

o d

e q

ue

lam

ed

ida

sería

eco

mica

y po

líticam

en

te im

po

sible

de

eje

cuta

r.Lo

s fun

cion

ario

s de

l go

bie

rno

tam

bié

n a

dvirtie

ron

al FM

I qu

efo

rzar ta

l reco

rte p

od

ría co

nd

ucir e

xacta

me

nte

al tip

o d

eco

nvu

lsión

socia

l viole

nta

qu

e se

pro

du

jo e

se fe

bre

ro.

El e

nto

nce

s Vice

pre

side

nte

de

Bo

livia, C

arlo

s Me

sa, d

ijo q

ue

el

go

bie

rno

fue

claro

en

sus co

nve

rsacio

ne

s con

los fu

ncio

na

rios

de

l FMI, “E

l Min

istro d

e Fin

an

zas, q

uie

n se

reu

nió

[con

fun

cion

ario

s de

l FMI] e

xplicó

al Fo

nd

o M

on

eta

rio In

tern

acio

na

lla

imp

osib

ilida

d d

e d

ar u

n sa

lto ta

n a

lto.”

(d)E

l go

bie

rno

pro

pu

sou

na

me

ta a

ltern

ativa

de

6.5%, u

n m

on

to to

da

vía sig

nifica

tivo a

alca

nza

r con

side

ran

do

el d

éficit d

el p

asa

do

o d

el 8.7%

. 65

El D

irecto

r de

Pre

sup

ue

sto, E

dw

in A

ldu

na

te, q

uie

n ta

mb

ién

26L L

E EC C

C CI IO O

N NE E

S S D D

E E S S

A AN N

G GR R

E E Y Y

F FU U

E EG G

O O

“El FMI insistió

en el 5.5%.

Nosotros les

explicamos que

el 5.5% no era

viable. Les dije

eso aquí mism

o,

en esta oficina

que [el corte en

los gastos y el

incremento de

impuestos]

podrían

provocar serios

conflictos

sociales.

Edwin A

ldunate,D

irector delPresupuestoN

acional Boliviano

(d)N

ota

de

l Au

tor: La

en

trevista

con

Ca

rlos M

esa

, pa

ra e

ste re

po

rte, tu

vo lu

ga

r en

ma

yo d

e 2003

cua

nd

o e

l tod

avía

era

Vice

pre

side

nte

de

Bo

livia. M

esa

asu

mió

la P

resid

en

cia 5 m

ese

s má

s tard

e y

ren

un

ció e

n ju

nio

pa

sad

o.

Page 35: Lecciones de Sangre y Fuego - democracyctr.orgdemocracyctr.org/dc_old/wp-content/uploads/2012/04/Sangre-y-Fuego.pdf · Lecciones de Sangre y Fuego El Fondo Monetario Internacional

ne

go

ció co

n e

l Fon

do

, dijo

qu

e lo

s fun

cion

ario

s de

esta

org

an

izació

n fu

ero

nim

pla

cab

les. “E

l FMI in

sistió e

n e

l 5.5%. N

oso

tros le

s exp

licam

os q

ue

el 5.5%

no

era

viab

le. Le

s dije

eso

aq

uí m

ismo

, en

esta

oficin

a q

ue

[el re

corte

en

los g

asto

s ye

l incre

me

nto

de

imp

ue

stos] p

od

rían

pro

voca

r serio

s con

flictos so

ciale

s. 66

¿¿ PPuu ee

ddee uu

nn PP

aa íí ss PPoo bb

rr ee DD

eecc ii rr ““ NN

oo ”” aall FF MM

II ??

¿Exa

ctam

en

te cu

án

ob

liga

do

esta

Bo

livia, o

cua

lqu

ier o

tro p

aís d

el Te

rcer M

un

do

,a

cum

plir la

s exig

en

cias d

el FM

I?

Los fu

ncio

na

rios d

el Fo

nd

o d

icen

qu

e n

o d

an

órd

en

es, só

lo d

an

con

sejo

s a lo

sg

ob

iern

os. Lo

s pa

íses so

n so

be

ran

os, d

ice e

l Fon

do

, y es e

l pro

pio

pa

ís qu

ien

tom

a la

de

cisión

de

ace

pta

r o re

cha

zar la

s reco

me

nd

acio

ne

s de

l FMI.

Pe

ro e

n re

alid

ad

, los fu

ncio

na

rios b

olivia

no

s no

ten

ían

otra

op

ción

qu

e se

gu

ir las

reco

me

nd

acio

ne

s de

l Fon

do

. No

ha

cerlo

, ad

vierte

n, p

od

ría p

on

er e

n rie

sgo

la ta

nre

qu

erid

a a

yud

a in

tern

acio

na

l qu

e n

ece

sita e

l go

bie

rno

pa

ra so

bre

vivir. El Fo

nd

oe

s un

exp

erto

, pe

ro e

n e

l arte

de

pre

ten

de

r flexib

ilida

d co

n u

na

ma

no

mie

ntra

sq

ue

ráp

ida

me

nte

la e

limin

a co

n la

otra

. Esa

falsa

flexib

ilida

d la

recu

erd

a m

uy b

ien

un

o d

e lo

s bo

livian

os q

ue

tuvo

qu

e lid

iar d

e ce

rca co

n e

l FMI e

n lo

s me

ses

pre

ced

en

tes a

l Febrero N

egro

.

Ge

org

e G

ray M

olin

a, u

n a

lto fu

ncio

na

rio d

e U

DA

PE

(la o

ficina

de

inve

stiga

ción

de

asu

nto

s eco

mico

s de

l go

bie

rno

bo

livian

o) e

stuvo

en

vue

lto e

n n

eg

ocia

cion

es

con

el Fo

nd

o e

n W

ash

ing

ton

y en

Bo

livia. E

n cie

rto p

un

to –co

me

nta

-- los

fun

cion

ario

s de

l Fon

do

, le d

ijero

n a

él y a

sus co

leg

as b

olivia

no

s, “No

qu

ere

mo

sq

ue

ha

ya vio

len

cia, ¿u

sted

es cre

en

qu

e e

s el m

om

en

to p

olítico

pa

ra h

ace

r esto

?”P

ese

a e

stas p

ala

bra

s, sin e

mb

arg

o, la

po

sición

en

la q

ue

el g

ob

iern

o b

olivia

no

fue

con

dicio

na

do

po

r el Fo

nd

o, e

ra b

asta

nte

clara

. 67

En

las m

isma

s reu

nio

ne

s do

nd

e fu

ncio

na

rios d

el FM

I exp

resa

ron

esta

sp

reo

cup

acio

ne

s, tam

bié

n d

eja

ron

claro

qu

e sí e

l go

bie

rno

no

alca

nza

ba

lare

du

cción

de

l dé

ficit de

l 5.5%, e

l FMI n

eg

aría

ayu

da

de

larg

o p

lazo

. Sin

tal

acu

erd

o, d

ice G

ray, e

l go

bie

rno

se a

rriesg

ab

a n

o so

lo a

pe

rde

r asiste

ncia

de

lFo

nd

o sin

o ta

mb

ién

ayu

da

de

do

na

nte

s clave

s com

o A

lem

an

ia, D

ina

ma

rca y

Su

ecia

. 68

27L L

E EC C

C CI IO O

N NE E

S S D D

E E S S

A AN N

G GR R

E E Y Y

F FU U

E EG G

O O

Page 36: Lecciones de Sangre y Fuego - democracyctr.orgdemocracyctr.org/dc_old/wp-content/uploads/2012/04/Sangre-y-Fuego.pdf · Lecciones de Sangre y Fuego El Fondo Monetario Internacional

Mo

lina

exp

lica la

po

sición

de

l FMI d

e e

sta m

an

era

:

[Los funcionarios del FM

I] te dicen [q

ue] nosotros nos ocupam

os de la

agend

a; estrictamente hab

lando, es cierto (…

) pero no p

odem

os cerrar [elacuerd

o], no pod

emos p

agar los sueld

os de ed

ucación. ¿Nos van a

ayudar? [nos p

reguntam

os]. No, no nos van a d

ar ningún p

uente más [p

araayud

a económica]. y no p

odem

os hacer nada; teníam

os un muro d

elantenuestro.

L Lo os s V Va a

i iv ve en ne e

s s P Po o

l lí ít ti ic co os s D Du u

r ra an nt te e

l la a C C

r re ea ac ci ió ó

n n d de e

l l I Im mp p

u ue es st ta a

z zo o

Un

a ve

z pu

esto

s con

tra la

pa

red

y bu

scan

do

un

mo

do

pa

ra re

du

cir el d

éficit d

eB

olivia

en

un

cua

rto d

e m

illón

de

lare

s, UD

AP

E, la

s rep

articio

ne

s de

imp

ue

stos

y de

l teso

ro y o

tras co

me

nza

ron

a e

sbo

zar a

lgu

na

s sug

ere

ncia

s pa

raco

nsid

era

ción

de

l go

bie

rno

.

La p

rime

ra a

ltern

ativa

ela

bo

rad

a se

ba

sab

a e

n n

ue

vos im

pu

esto

s pa

ra la

ind

ustria

de

l ga

s y el p

etró

leo

en

Bo

livia. E

sto te

nía

sen

tido

de

sde

vario

s pu

nto

s de

vista.

Prim

ero

, fue

la p

rivatiza

ción

de

l pe

tróle

o y e

l ga

s en

los 90’s q

ue

dio

el e

mp

uje

fina

l pa

ra ca

er e

n e

l dé

ficit; seg

un

do

, ap

lican

do

esto

s nu

evo

s imp

ue

stos a

lae

xpo

rtació

n d

el g

as y e

l pe

tróle

o, e

l costo

sería

carg

ad

o a

las co

mp

ías

extra

nje

ras e

n lu

ga

r de

los co

nsu

mid

ore

s bo

livian

os. A

plica

da

la p

rop

ue

sta,

ha

bría

ge

ne

rad

o a

lred

ed

or d

e 160 m

illon

es d

e d

óla

res p

or a

ño

, má

s de

la m

itad

de

lo q

ue

se n

ece

sitab

a p

ara

alca

nza

r las d

em

an

da

s de

l FMI. 69

La se

gu

nd

a a

ltern

ativa

qu

e U

DA

PE

y el V

icem

iniste

rio d

e P

olítica

s Imp

ositiva

sp

rop

usie

ron

al P

resid

en

te, fu

e u

n n

ue

vo im

pu

esto

pro

gre

sivo a

l ing

reso

eco

mico

de

las p

erso

na

s, el cu

al se

ría cu

bie

rto p

or lo

s secto

res m

ás rico

s de

lap

ob

lació

n. 70

Los im

pu

esto

s sería

n a

plica

do

s sólo

a q

uie

ne

s tuvie

ran

un

ing

reso

igu

al o

ma

yor a

die

z sala

rios m

ínim

os n

acio

na

les, co

n ta

sas g

rad

ua

les d

e a

cue

rdo

a lo

s ing

reso

s. De

bid

o a

qu

e e

sto só

lo a

lcan

zab

a u

na

min

oría

, no

ha

bía

un

a g

ran

ge

ne

ració

n d

e re

curso

s pa

ra e

l Esta

do

. Se

estim

ab

a q

ue

se g

en

era

rían

alre

de

do

rd

e 20 m

illon

es d

e d

óla

res p

or a

ño

.

Qu

ien

es e

stab

an

de

acu

erd

o co

n e

sta p

olítica

, inclu

yen

do

UD

AP

E, e

lV

icep

resid

en

te M

esa

y otro

s, veía

n e

n e

lla u

na

form

a d

e co

me

nza

r a h

ace

r el

sistem

a d

e im

pu

esto

s má

s pro

gre

sivo –p

on

ien

do

la ca

rga

fiscal so

bre

aq

ue

llos

con

s po

sibilid

ad

es d

e p

ag

ar. P

en

sab

an

qu

e co

n e

l tiem

po

, ello

tam

bié

n

28L L

E EC C

C CI IO O

N NE E

S S D D

E E S S

A AN N

G GR R

E E Y Y

F FU U

E EG G

O O

Page 37: Lecciones de Sangre y Fuego - democracyctr.orgdemocracyctr.org/dc_old/wp-content/uploads/2012/04/Sangre-y-Fuego.pdf · Lecciones de Sangre y Fuego El Fondo Monetario Internacional

ayu

da

ría a

rea

com

od

ar e

l valo

r reg

resivo

de

los im

pu

esto

s de

lp

aís (sim

ilar a

l de

las ve

nta

s).

Los p

lan

es p

ara

nu

evo

s imp

ue

stos p

ara

el g

as y e

l pe

tróle

ofu

ero

n rá

pid

am

en

te d

ese

cha

do

s. El m

ismo

me

s, el M

inistro

de

Hid

roca

rbu

ros via

jó a

xico p

ara

en

con

trarse

con

un

con

sorcio

inte

rna

cion

al, P

acific LN

G, p

ara

discu

tir el p

lan

de

exp

orta

ción

de

ga

s a C

alifo

rnia

. Cu

an

do

reg

resó

de

l viaje

ye

scuch

ó so

bre

las p

rop

ue

stas p

ara

los n

ue

vos im

pu

esto

s a la

ind

ustria

de

l ga

s y pe

tróle

o, M

olin

a cu

en

ta q

ue

el M

inistro

led

ijo a

l Pre

side

nte

y sus a

seso

res, “E

s imp

osib

le; e

s un

alo

cura

.” Y a

dvirtió

qu

e e

stos im

pu

esto

s po

dría

n h

ace

r invia

ble

un

acu

erd

o p

ara

el n

eg

ocio

de

exp

orta

ción

de

ga

s.

El e

x Vice

pre

side

nte

de

ese

en

ton

ces, C

arlo

s Me

sa e

xplicó

el

arg

um

en

to d

e la

s com

pa

ñía

s extra

nje

ras y d

e su

s alia

do

sb

olivia

no

s sob

re lo

s imp

ue

stos:

La gran coartad

a, el gran arg

umento d

e las emp

resastransnacionales es la seg

uridad

jurídica. A

l mom

ento enq

ue tu mod

ificas tu régim

en de im

puestos estas

camb

iando reg

las del jueg

o que estab

lecieron lap

osibilid

ad q

ue esas emp

resas vinieran a invertir enB

olivia. “Con otro rég

imen im

positivo –d

icen ellos-nosotros no nos hub

iéramos arriesg

ado a venir aq

uíp

orque no nos salía ad

ecuadam

ente en lo económico y

por lo tanto no nos p

arece correcto que el g

obierno

haga esto y esto d

emuestra q

ue no es un país serio y

por lo tanto la señal inm

ediata es ‘no veng

as a invertiren B

olivia’ porq

ue te dicen una cosa y d

espués hacen

otra”. 71

De

sde

el p

un

to d

e vista

de

Me

sa y d

e lo

s otro

s, la d

em

an

da

po

r imp

ue

stos m

ás a

ltos a

las co

mp

ías e

xtran

jera

s era

leg

ítima

. (e)E

n lo

s Esta

do

s Un

ido

s y en

otro

s lug

are

s, au

me

nta

rlo

s imp

ue

stos d

e la

s corp

ora

cion

es e

s siem

pre

un

tem

aco

nsid

era

do

leg

ítimo

pa

ra su

discu

sión

cua

nd

o se

trata

de

29L L

E EC C

C CI IO O

N NE E

S S D D

E E S S

A AN N

G GR R

E E Y Y

F FU U

E EG G

O O

El Fondo

Monetario

Internacional te

fuerza a reducir tu

déficit fiscal casi

a la mitad. Es

cierto que ese

paquete, era muy

duro para una

sociedad en

crisis. Pero el

Presidente

[Sanchez de

Lozada] no tuvo

opción. La opción

se le abrió,

lamentablem

ente,

después de 30

muertos.

Carlos M

esaEx Presidente deBolivia

Page 38: Lecciones de Sangre y Fuego - democracyctr.orgdemocracyctr.org/dc_old/wp-content/uploads/2012/04/Sangre-y-Fuego.pdf · Lecciones de Sangre y Fuego El Fondo Monetario Internacional

trab

aja

r pre

sup

ue

stos y p

olítica

s de

imp

ue

stos. E

l en

ton

ces P

resid

en

te S

án

che

zd

e Lo

zad

a, sin

em

ba

rgo

, resp

ald

an

do

a su

Min

istro, rá

pid

am

en

te d

ese

chó

esta

pro

pu

esta

.

Ca

be

ha

cer n

ota

r qu

e si e

l ob

jetivo

de

nch

ez d

e Lo

zad

a e

ra e

l de

pro

yecta

r un

aim

ag

en

de

esta

bilid

ad

a lo

s inve

rsion

istas e

xtran

jero

s, es p

oco

pro

ba

ble

qu

e é

llo

gra

ra e

se o

bje

tivo m

on

tan

do

un

esp

ectá

culo

inte

rna

cion

al co

n e

l Ejé

rcito y la

Po

licía N

acio

na

l disp

ará

nd

ose

mu

tua

me

nte

en

fren

te d

el P

ala

cio P

resid

en

cial.

Buscand

o una forma alternativa p

ara resolver el prob

lema d

el déficit, S

ánchezd

e Lozada, p

uso su mirad

a en la prop

uesta de im

puestos a los ing

resos de las

personas p

resentada p

or los analistas de U

DA

PE. Molina d

ice que cuand

o lap

ropuesta fue entreg

ada al Presid

ente, éste quiso ver cuánto d

e ingresos

pod

ría obtener el g

obierno b

ajo una variedad

de alternativas im

positivas,

abarcand

o inclusive, a la gente q

ue ganab

a el equivalente a d

os salariosm

ínimos, es d

ecir 110 dólares p

or mes.

Cuand

o fuimos a d

iscutir esto con el Presidente, a él le interesó m

ucho vertod

o el rango, o sea tod

as las posib

ilidad

es. La escala de im

puesto q

uenosotros p

roponíam

os desd

e UD

APE era m

uy poco recaud

adora (sic), era un

imp

uesto que g

eneraba, creo, q

ue menos d

e 20 millones d

e dólares, o sea era

un imp

uesto muy focalizad

o. En camb

io la simulación [extend

er el imp

uesto ala g

ente que g

anaba d

os salarios mínim

os] iba d

esde 20 m

illones hasta 80m

illones, 90 millones.

A p

rincipios d

e febrero, S

ánchez de Lozad

a, su jefe político y asesores

económicos, se enfrascaron en un intenso d

ebate sob

re si se deb

ía ir adelante

con un plan p

ara los imp

uestos que ab

arcara más contrib

uyentes. Aq

uellos encontra d

el plan, arg

umentab

an que crearía una nueva carg

a en la gente d

e bajos

recursos y que p

odría enfrentar una fuerte resistencia; esta id

ea era sostenida

por encuestas q

ue había hecho el g

obierno. U

DA

PE prep

aró una serie de cartillas

para el Presid

ente mostrand

o quiénes serían afectad

os por los nuevos

imp

uestos: maestros, p

olicías, enfermeras y otros trab

ajadores d

e bajos

ingresos.

(e)E

n m

arzo

de

2005, com

o P

resid

en

te d

e B

olivia

, Me

sa ca

mb

io su

po

sición

y se e

nfra

scó e

n u

na

fue

rted

iscusió

n co

ntra

un

a p

rop

ue

sta p

ara

incre

me

nta

r las re

nta

s a la

s com

pa

ñía

s pe

trole

ras o

pe

ran

do

en

el

territo

rio b

olivia

no

.

30L L

E EC C

C CI IO O

N NE E

S S D D

E E S S

A AN N

G GR R

E E Y Y

Page 39: Lecciones de Sangre y Fuego - democracyctr.orgdemocracyctr.org/dc_old/wp-content/uploads/2012/04/Sangre-y-Fuego.pdf · Lecciones de Sangre y Fuego El Fondo Monetario Internacional

Luego, d

ice, Molina, el Presid

ente preg

untó sobre el im

pacto

de estos im

puestos en los d

iferentes grup

os, incluyendo

maestros y enferm

eras. De acuerd

o a los análisis de U

DA

PE,la g

ente con más b

ajos ingresos tend

ría que p

agar 14

bolivianos p

or mes (alred

edor d

e dos d

ólares). Para la gente

como el Presid

ente y sus asesores, esta suma era

insignificante, com

o el camb

io que uno m

aneja en el bolsillo.

Para muchos b

olivianos, era suficiente para com

prar

alimentos p

ara tres días.

Sánchez d

e Lozada tom

ó la decisión d

e llevar adelante el

“Impuestazo” y la noche d

el dom

ingo 9 d

e febrero lo anunció

al país en un d

iscurso. Para los bolivianos tod

o parecía

indicar q

ue el gob

ierno estaba tratand

o de eq

uilibrar el

presup

uesto cargand

o el imp

uesto sobre las esp

aldas d

e lostrab

ajadores m

ás pob

res. Dice M

olina que el 90%

de la

pob

lación estaba exenta d

el imp

uesto “aún así tengo la

imp

resión que fue un error terrib

le, un error en lo político y en

lo económico.”

Fue tan terrible el error q

ue pronto lo veríam

os estallar enuna convulsión d

e sangre y violencia.

31L L

E EC C

C CI IO O

N NE E

S S D D

E E S S

A AN N

G GR R

E E Y Y

F FU U

E EG G

O O

Después de las

muertes en

febrero, el Fondo

dijo que el

gobierno

boliviano estaba

en completo

acuerdo con la

meta de

reducción de

5.5%.

Page 40: Lecciones de Sangre y Fuego - democracyctr.orgdemocracyctr.org/dc_old/wp-content/uploads/2012/04/Sangre-y-Fuego.pdf · Lecciones de Sangre y Fuego El Fondo Monetario Internacional
Page 41: Lecciones de Sangre y Fuego - democracyctr.orgdemocracyctr.org/dc_old/wp-content/uploads/2012/04/Sangre-y-Fuego.pdf · Lecciones de Sangre y Fuego El Fondo Monetario Internacional

33L L

E EC C

C CI IO O

N NE E

S S D D

E E S S

A AN N

G GR R

E E Y Y

F FU U

E EG G

O O

AC

TO

TE

RC

ER

OD

OS

DÍA

SS

AN

GR

IEN

TO

SD

E FE

BR

ER

O

Page 42: Lecciones de Sangre y Fuego - democracyctr.orgdemocracyctr.org/dc_old/wp-content/uploads/2012/04/Sangre-y-Fuego.pdf · Lecciones de Sangre y Fuego El Fondo Monetario Internacional

En

el C

ora

zón

de

l go

bie

rno

de

la n

ació

n, e

n la

s gra

da

s de

lP

ala

cio P

resid

en

cial y d

el C

on

gre

so N

acio

na

l, las d

os

prin

cipa

les fu

erza

s arm

ad

as, e

l ejé

rcito y e

l Gru

po

Esp

ecia

l de

Se

gu

rida

d d

e la

Po

licía, se

viero

n e

nvu

elta

s en

un

fue

go

ab

ierto

. ¿Có

mo

el a

nu

ncio

de

l Pre

side

nte

de

un

incre

me

nto

de

imp

ue

stos d

ese

nca

de

esta

serie

de

he

cho

s viole

nto

s qu

ete

rmin

aría

n co

n la

mu

erte

de

trein

ta y cu

atro

pe

rson

as?

O Op p

o os si ic ci ió ón n

D De e

s sd de e

T To o

d do o

s s l lo os s S Se e

c ct to or re es s – –

I In nc cl lu uy ye en n

d do o

l la a P Po ol li ic cí ía a

N Na a

c ci io on na a

l l

La re

acció

n p

op

ula

r a la

pro

pu

esta

de

l Imp

uestazofu

e ta

nrá

pid

a co

mo

ne

ga

tiva. La

ma

ña

na

sigu

ien

te, e

l prin

cipa

l líde

rd

e la

op

osició

n, E

vo M

ora

les –q

uie

n te

rmin

ó so

lo d

os p

un

tos

s ab

ajo

en

las e

leccio

ne

s de

spu

és d

e S

án

che

z de

Loza

da

siete

me

ses a

nte

s y qu

e lid

eriza

ba

la se

gu

nd

a b

an

cad

a m

ás

gra

nd

e e

n e

l Co

ng

reso

—h

izo u

n lla

ma

do

a la

po

bla

ción

are

cha

zar e

l Imp

uestazo. Lla

tam

bié

n a

la m

oviliza

ción

na

cion

al, in

cluye

nd

o m

arch

as, y o

tros a

ctos d

e d

eso

be

die

ncia

civil. 72E

n e

l tran

scurso

de

las ve

inte

y cua

tro h

ora

s sigu

ien

tes

a e

se lla

ma

do

a la

resiste

ncia

, se u

nie

ron

la C

en

tral O

bre

raB

olivia

(la p

rincip

al o

rga

niza

ción

lab

ora

l), mo

vimie

nto

s socia

les

en

Co

cha

ba

mb

a, y u

na

un

ida

d e

spe

cial d

e la

Po

licía N

acio

na

l,e

l Grup

o Especial d

e Seg

uridad

–GES

73

La p

olicía

esta

ba

ya e

nvu

elta

en

un

a b

ata

lla e

n co

ntra

de

lg

ob

iern

o p

or e

l retra

so e

n e

l pa

go

de

sus sa

lario

s de

en

ero

y el

rech

azo

de

l Pre

side

nte

a u

na

de

ma

nd

a d

e a

um

en

to sa

laria

l de

l40%

. 74“e

l Imp

uestazo, e

sa le

y de

l Imp

uestazo, h

a sig

nifica

do

la g

ota

qu

e h

a re

ba

sad

o e

l vaso

,” dice

Da

vid V

arg

as, e

l Ma

yor

de

l GE

S q

ue

en

cab

ezó

las p

rote

stas d

e la

po

licía. 75

Se

n e

l Ma

yor V

arg

as, la

po

licía (to

ma

nd

o e

n cu

en

ta la

can

tida

d d

e so

bre

ho

ras sin

rem

un

era

ción

qu

e tra

ba

jan

)te

rmin

a g

an

an

do

un

eq

uiva

len

te a

15 cen

tavo

s de

lar p

or

34L L

E EC C

C CI IO O

N NE E

S S D D

E E S S

A AN N

G GR R

E E Y Y

F FU U

E EG G

O O

“Esa ley del

Impuestazo, ha

significado la

gota que ha

rebalsado el

vaso.”

David Vargas

Mayor de la Policía

Page 43: Lecciones de Sangre y Fuego - democracyctr.orgdemocracyctr.org/dc_old/wp-content/uploads/2012/04/Sangre-y-Fuego.pdf · Lecciones de Sangre y Fuego El Fondo Monetario Internacional

ho

ra. A

pe

sar d

e q

ue

mu

cho

s po

licías d

e b

ajo

ran

go

ga

na

ba

n m

en

os d

el d

ob

led

el sa

lario

mín

imo

na

cion

al y n

o h

ub

iera

n sid

o a

fecta

do

s inm

ed

iata

me

nte

po

r el

Imp

uestazo, é

l dice

qu

e la

po

licía p

en

sab

a q

ue

alg

ún

día

sería

n a

fecta

do

s y qu

ete

nd

ría u

n e

fecto

inm

ed

iato

en

otro

s mie

mb

ros d

e su

fam

ilia. “lo

s po

licías tie

ne

nh

erm

an

os, h

erm

an

as [q

ue

son

] pro

feso

res, m

ae

stros, tie

ne

n h

erm

an

os fa

brile

s,tie

ne

n h

erm

an

os d

e d

ifere

nte

s áre

as d

e la

bo

r socia

l, de

trab

ajo

y ob

viam

en

te a

tod

os e

llos ta

mb

ién

les ib

a a

afe

ctar.”

Tan

pro

nto

com

o e

l Pre

side

nte

hizo

el a

nu

ncio

se co

nvirtió

en

el te

ma

de

discu

sión

en

los cu

arte

les p

olicia

les a

lo la

rgo

de

la ca

pita

l. Va

rga

s reco

rdó

qu

e la

rea

cción

en

tre lo

s oficia

les d

e la

trop

a e

ra ca

racte

rística d

e la

cultu

ra in

díg

en

a A

yma

ra a

lacu

al m

uch

os p

erte

ne

cían

. En

tre lo

s aym

ara

s la to

ma

de

de

cisión

de

la co

mu

nid

ad

se re

spe

ta, e

stá ce

rrad

a a

los a

jen

os y re

fleja

la ú

ltima

pa

lab

ra.

“Prim

ero

se ca

llan

… e

s típico

de

l com

po

rtam

ien

to A

yma

ra. S

e q

ue

da

n ca

llad

os,

esp

era

n a

qu

e e

l qu

e e

s aje

no

a su

clase

socia

l se re

tire. E

n e

se ca

so a

mi m

e h

an

dich

o: ‘G

racia

s mi M

ayo

r. Lo va

mo

s a lla

ma

r si lo va

mo

s a n

ece

sitar. G

racia

s.’ Yom

e re

tiro, e

llos se

jun

tan

, se re

ún

en

, con

versa

n.” Lu

eg

o d

e e

stas d

iscusio

ne

s, los

po

licías a

nu

ncia

ron

qu

e se

op

on

dría

n a

l Imp

uestazoe

inm

ed

iata

me

nte

de

ma

nd

aro

n u

na

reu

nió

n co

n e

l Min

istro d

e G

ob

iern

o, A

lbe

rto G

asse

r.

Ese

ma

rtes 11 d

e fe

bre

ro, G

asse

r de

claró

qu

e n

o h

ab

laría

ba

jo p

resió

n d

e la

po

licía y q

ue

la p

rop

ue

sta p

ara

los n

ue

vos im

pu

esto

s era

“inn

eg

ocia

ble

. 76P

ero

ala

s seis d

e la

ma

ña

na

de

l mié

rcole

s 12 de

feb

rero

, Ga

sser e

ntró

al cu

arte

l de

l GE

Sp

ara

com

en

zar la

s ne

go

ciacio

ne

s.

El cu

arte

l de

l GE

S, u

n e

dificio

pin

tad

o d

e ve

rde

, se sitú

a cru

zan

do

la P

laza

Mu

rilloy a

po

cos m

etro

s de

l Pa

lacio

Pre

side

ncia

l y el C

on

gre

so N

acio

na

l. Cu

an

do

el

Min

istro d

e G

ob

iern

o se

hizo

pre

sen

te, se

en

con

tró co

n u

na

fue

rzaco

mp

leta

me

nte

arm

ad

a d

e p

istola

s, ga

ses la

crimó

ge

no

s, rifles y u

na

varie

da

d d

ea

rma

s de

asa

lto. E

l en

ton

ces M

ayo

r Va

rga

s y otro

s líde

res d

e la

po

licía,

pre

sen

taro

n tre

inta

de

ma

nd

as e

spe

cíficas q

ue

com

en

zab

an

con

el re

cha

zo a

lIm

puestazo

, inclu

ían

un

au

me

nto

de

sala

rios y o

tros te

ma

s. 77

El e

nto

nce

s Vice

pre

side

nte

Me

sa y o

tros critica

n a

la p

olicía

de

op

ortu

nism

o. “La

po

licía, b

uscó

el m

om

en

to d

e m

ayo

r de

bilid

ad

de

l go

bie

rno

pa

ra g

en

era

r un

a

35L L

E EC C

C CI IO O

N NE E

S S D D

E E S S

A AN N

G GR R

E E Y Y

F FU U

E EG G

O O

Page 44: Lecciones de Sangre y Fuego - democracyctr.orgdemocracyctr.org/dc_old/wp-content/uploads/2012/04/Sangre-y-Fuego.pdf · Lecciones de Sangre y Fuego El Fondo Monetario Internacional

me

did

a d

e p

resió

n q

ue

ob

liga

ba

al g

ob

iern

o a

da

r un

a re

spu

esta

po

sitiva,” d

ijo. 78

De

allí e

n a

de

lan

te, e

l go

bie

rno

se re

firió a

esta

s accio

ne

s com

o u

na

“insu

rrecció

nd

e la

po

licía.”

Va

rga

s dice

, “Los o

tros p

un

tos n

acie

ron

cua

nd

o ya

dijim

os: va

mo

s a h

ab

lar co

n e

lM

inistro

. Co

mo

vam

os a

ir ha

bla

r con

el M

inistro

, ap

rove

cha

rem

os. N

o va

yam

os

sola

me

nte

con

el Im

puestazo

, ap

rove

cha

rem

os, lle

vare

mo

s otra

s cosa

s má

s qu

en

os e

stán

afe

ctan

do

.” Va

rga

s insiste

, sin e

mb

arg

o, q

ue

nu

nca

se p

uso

en

tela

de

juicio

la d

em

an

da

prin

cipa

l de

elim

ina

r el Im

puestazo

a la

qu

e la

po

licía su

girió

sem

od

ifiqu

e p

ara

qu

e se

ap

liqu

e a

aq

ue

llos q

ue

ga

na

ba

n ig

ua

l o m

ás d

e 5.000

bo

livian

os –e

l eq

uiva

len

te a

660 dó

lare

s po

r me

s. Si e

l go

bie

rno

hu

bie

ra a

cep

tad

o,

ello

s dice

n, la

po

licía h

ub

iera

susp

en

did

o la

s pro

testa

s.

Va

rga

s dice

qu

e la

resp

ue

sta d

el M

inistro

a ca

da

un

a d

e la

s de

ma

nd

as y

prin

cipa

lme

nte

a la

elim

ina

ción

de

l Imp

uestazo, u

na

y otra

vez fu

e, “N

o se

pu

ed

e.” V

arg

as m

en

cion

a q

ue

el M

inistro

les d

ijo q

ue

“No

po

día

ser e

limin

ad

o. E

lP

resid

en

te n

o p

ue

de

ha

cer e

so. Te

ne

mo

s un

com

pro

miso

con

el Fo

nd

o M

on

eta

rioIn

tern

acio

na

l. No

po

de

mo

s da

r ma

rcha

atrá

s po

rqu

e se

pe

nsa

ría q

ue

el g

ob

iern

on

o e

s serio

.”

M Mi ié é

r rc co ol le es s e e

n n e el l L Lu ug g

a ar r d de e

l l G Go o

b bi ie e

r rn no o – – L La a

E Es sc ca al la a

d da a

S Sa a

n ng gr ri ie en n

t ta a d d

e e l lo os s E E

v ve en nt to o

s s

Co

n e

l fraca

so d

e la

s prim

era

s ne

go

ciacio

ne

s, los a

con

tecim

ien

tos e

n la

Pla

zaM

urillo

de

rivaro

n e

n u

na

esp

iral fu

era

de

con

trol d

e u

na

ma

ne

ra q

ue

ni e

lg

ob

iern

o a

rrinco

na

do

en

un

a e

squ

ina

de

la p

laza

ni la

po

licía e

n la

otra

, nu

nca

hu

bie

ran

ima

gin

ad

o. 79

En

el tra

nscu

rso d

e la

ma

ña

na

, los p

olicía

s alre

de

do

r de

la p

laza

Mu

rilloa

ba

nd

on

aro

n su

s pu

esto

s y se d

irigie

ron

al cu

arte

l cerca

no

a la

mism

a. A

l me

no

sd

oscie

nto

s de

ello

s llen

aro

n e

l ed

ificio a

sólo

pa

sos d

e la

oficin

a p

resid

en

cial. A

las 10, ce

rca d

e 100 p

olicía

s, alg

un

os co

n u

nifo

rme

s y otro

s vestid

os d

e civil,

com

en

zaro

n a

ma

rcha

r, core

an

do

sus d

em

an

da

s ha

cia la

s ven

tan

as d

el P

ala

cioP

resid

en

cial d

on

de

nch

ez d

e Lo

zad

a y su

ga

bin

ete

se re

un

ían

pa

ra d

iscutir u

na

36L L

E EC C

C CI IO O

N NE E

S S D D

E E S S

A AN N

G GR R

E E Y Y

F FU U

E EG G

O O

Page 45: Lecciones de Sangre y Fuego - democracyctr.orgdemocracyctr.org/dc_old/wp-content/uploads/2012/04/Sangre-y-Fuego.pdf · Lecciones de Sangre y Fuego El Fondo Monetario Internacional

salid

a a

la cre

cien

te crisis. E

n e

ste p

un

to la

s pro

testa

s, au

nq

ue

aira

da

s, au

n se

ma

nte

nía

n p

acífica

s.

Al m

ed

io d

ía, e

stud

ian

tes d

e u

n co

leg

io ce

rcan

o, e

l Co

leg

ioA

yacu

cho

, en

traro

n a

la p

laza

pa

ra su

ma

rse a

las p

rote

stas. S

ea

cerca

ron

al P

ala

cio P

resid

en

cial y co

me

nza

ron

a tira

r pie

dra

sa

las ve

nta

na

s, ge

ne

ran

do

los a

pla

uso

s de

la p

olicía

. Los

gu

ard

ias m

ilitare

s qu

e se

en

con

trab

an

al in

terio

r,in

me

dia

tam

en

te sa

liero

n a

los b

alco

ne

s y com

en

zaro

n a

lan

zar

ga

ses la

crimó

ge

no

s a lo

s estu

dia

nte

s y en

dire

cción

de

l cua

rtel

de

po

licías. Lo

s estu

dia

nte

s corrie

ron

y pid

iero

n a

la p

olicía

qu

e lo

s pro

teg

iera

. “Los d

e a

qu

í disp

ara

n [g

ase

s] y ob

viam

en

ten

o d

ispa

ran

dire

ctam

en

te p

ara

esto

s estu

dia

nte

s. El d

ispa

ro se

pa

sa a

l GE

S y lo

s po

licías lo

tom

an

com

o u

n h

ech

o d

ep

rovo

cació

n y d

evu

elve

n lo

s ga

ses,” d

ice V

arg

as.

Min

uto

s má

s tard

e, cie

nto

s de

trop

as m

ilitare

s arm

ad

as co

nrifle

s M-16, la

nza

gra

na

da

s y otra

s sofistica

da

s arm

as,

com

ien

zan

a o

cup

ar la

pa

rte d

e la

Pla

za M

urillo

s cerca

na

al

Pa

lacio

Pre

side

ncia

l. La p

olicía

y otro

s civiles e

n p

rote

sta,

com

ien

zan

a la

nza

r insu

ltos a

los so

lda

do

s. En

este

cao

s, un

sold

ad

o e

n fre

nte

de

l Co

ng

reso

Na

cion

al d

ispa

ra u

n b

alín

a la

mu

ltitud

hirie

nd

o a

un

po

licía e

n e

l rostro

.

La ta

rde

com

ien

za co

n la

s do

s mita

de

s de

la p

laza

ocu

pa

da

s.Lo

s fam

iliare

s de

los p

olicía

s, los ju

bila

do

s de

l secto

r y otro

sg

rup

os so

ciale

s com

ien

zan

a lle

ga

r. Po

co d

esp

s de

la u

na

de

la ta

rde

, mie

mb

ros d

e la

Asam

blea Perm

anente de D

erechosH

umanos, la

org

an

izació

n p

rincip

al d

e d

ere

cho

s hu

ma

no

s de

Bo

livia, co

mie

nza

a m

ed

iar e

ntre

el G

ES

(la P

olicía

) y el

go

bie

rno

en

un

a re

un

ión

en

las o

ficina

s de

l Min

isterio

de

De

fen

sa. Lid

ere

s po

líticos, in

cluye

nd

o a

Evo

Mo

rale

s, ap

are

cen

en

tele

visión

pa

ra re

itera

r sus d

em

an

da

s de

elim

ina

r el

Imp

uestazo. O

tros, co

mo

Ma

nfre

d R

eye

s Villa

, el líd

er d

el te

rcer

pa

rtido

s gra

nd

e e

n e

l Co

ng

reso

, pid

en

la re

nu

ncia

de

l

37L L

E EC C

C CI IO O

N NE E

S S D D

E E S S

A AN N

G GR R

E E Y Y

F FU U

E EG G

O O

“el hecho de que

dos de las

instituciones más

importantes de

cualquier Estado

se enfrenten a

tiros en pleno

centro del poder

político es una

señal que no

amerita m

ayor

desarrollo sobre

la crisis del

Estado

boliviano.”

Sacha Llorenti,

Asam

blea Permanente

de Derechos

Hum

anos

Page 46: Lecciones de Sangre y Fuego - democracyctr.orgdemocracyctr.org/dc_old/wp-content/uploads/2012/04/Sangre-y-Fuego.pdf · Lecciones de Sangre y Fuego El Fondo Monetario Internacional

pre

side

nte

.

A la

s do

s de

la ta

rde

las n

eg

ocia

cion

es co

ntin

úa

n, la

ten

sa situ

ació

n e

n la

pla

zafin

alm

en

te a

lcan

za u

n p

un

to a

lto. Lo

s po

licías y so

lda

do

s com

ien

zan

a la

nza

rg

ase

s lacrim

óg

en

os u

no

s a o

tros y, d

esp

s de

l ga

s, ba

las. U

n in

form

e p

oste

rior

de

la O

rga

niza

ción

de

Esta

do

s Am

erica

no

s, dice

qu

e fu

e la

po

licía q

uie

n co

me

nzó

a d

ispa

rar p

rime

ro. La

po

licía d

ice q

ue

fue

el e

jército

. Al fin

al d

e la

tard

e h

ab

ían

18 pe

rson

as m

ue

rtas p

or e

l tirote

o e

ntre

po

licías, so

lda

do

s y civiles. 80

En

tre e

llos

ha

bía

un

jove

n d

e 16 a

ño

s ase

sina

do

po

r un

fran

cotira

do

r de

l ejé

rcito.

De

spu

és d

e la

s cua

tro d

e la

tard

e, e

l Pre

side

nte

Go

nza

lo S

án

che

z de

Loza

da

hizo

un

a a

pa

rición

en

tele

visión

y rad

io y a

nu

nció

qu

e h

ab

ía d

ad

o m

arch

a a

trás e

n su

sp

lan

es d

e lle

var a

cab

o e

l Imp

uestazo. E

ra d

em

asia

do

tard

e. La

com

bin

ació

n d

e la

bro

nca

po

pu

lar, lo

s ase

sina

tos e

n la

Pla

za y la

au

sen

cia d

e la

po

licía e

n la

ciud

ad

,d

esa

taro

n u

na

ola

de

de

sen

fren

o y va

nd

alism

o.

nch

ez d

e Lo

zad

a y e

l Vice

pre

side

nte

Me

sa a

ba

nd

on

aro

n su

s oficin

as e

n b

usca

de

lug

are

s má

s seg

uro

s. Alg

un

as p

erso

na

s en

traro

n a

las o

ficina

s de

laV

icep

resid

en

cia, a

rroja

nd

o co

mp

uta

do

ras y o

tros e

qu

ipo

s po

r la ve

nta

na

. Las

oficin

as d

e lo

s do

s prin

cipa

les p

artid

os p

olítico

s en

el g

ob

iern

o d

e S

an

che

z de

Loza

da

, fue

ron

saq

ue

ad

as y q

ue

ma

da

s. Otro

s incid

en

tes sim

ilare

s ocu

rriero

n e

ne

l Min

isterio

de

Trab

ajo

, inclu

yen

do

tam

bié

n a

un

o d

e lo

s resta

ura

nte

s de

laB

urg

er K

ing

, cuyo

du

o e

ra u

no

de

los a

liad

os p

olítico

s de

l Pre

side

nte

.

J Ju ue ev ve es s – – U U

n na a C C

i iu ud d

a ad d

M Mi il li it ta a

r ri iz za ad d

a a y y l la a

M Mu u

e er rt te e

e en n e el l T T

e ej ja ad d

o o

La mañana d

el jueves 13 de feb

rero, los residentes d

e La Paz desp

ertaron con lascalles llenas d

e soldad

os y un remolino d

e protestas p

úblicas q

ue exigían la renuncia

del p

residente. La p

laza Murillo estab

a resguard

ada con tanq

ues del ejército en las

cuatro esquinas. Las p

rotestas que p

edían la salid

a de S

ánchez de Lozad

a estaban

tamb

ién en curso en las ciudad

es de S

anta Cruz, C

ochabam

ba, y O

ruro. 81

Muchas d

e las protestas tuvieron com

o objetivos atacar los sím

bolos d

el pod

er enB

olivia. En la parte sup

erior de la ciud

ad d

e La Paz, en la ciudad

de El A

lto, unam

ultitudinaria m

archa ocupó la p

lanta de C

oca Cola. S

e llevaron soldad

os en

38L L

E EC C

C CI IO O

N NE E

S S D D

E E S S

A AN N

G GR R

E E Y Y

F FU U

E EG G

O O

Page 47: Lecciones de Sangre y Fuego - democracyctr.orgdemocracyctr.org/dc_old/wp-content/uploads/2012/04/Sangre-y-Fuego.pdf · Lecciones de Sangre y Fuego El Fondo Monetario Internacional

helicóptero, q

uienes abrieron fueg

o a la multitud

matand

o cuatrop

ersonas. Otros d

iez morirían antes d

e que el d

ía finalizarad

urante la represión d

e las protestas con g

as lacrimóg

eno y balas.

“El trece, el jueves trece no muere un sólo p

olicía, no muere un

sólo militar y tod

as las víctimas son civiles, p

roducto d

e larep

resión del Estad

o,” dice S

acha Llorenti, Presidente d

e laA

samb

lea Permanente d

e Derechos H

umanos d

e Bolivia, q

uienjug

ó un rol imp

ortante en la med

iación entre el gob

ierno y losm

anifestantes. 82

En La Paz una multitud

de m

anifestantes se reunía en las puertas

de la ig

lesia católica de la Plaza S

an Francisco. Durante la m

añanala Policía M

ilitar intentó disp

ersarla con gas lacrim

ógeno y b

alines.

Cruzand

o la calle se sitúa un edificio histórico d

e tres pisos

cubierto d

e estuco verde. En los p

isos de ab

ajo funciona unatiend

a de revelad

o de fotog

rafías, en el Seg

undo p

iso variasoficinas y el tercero es un g

imnasio usad

o tamb

ién como un

estudio d

e danza. Poco d

espués d

e med

io día, un alb

añil de 25

años, Ronald

Collanq

ui, se subió al techo q

ue estaba rep

arando

para g

uardar sus herram

ientas. Recib

ió un disp

aro hecho por

francotiradores d

el ejército desd

e una ventana cruzando la calle.

Mientras C

ollanqui se m

oría en el techo, el portero d

el edificio

llamó a la am

bulancia.

Ana C

olque era una estud

iante de enferm

ería de 24 años. M

adre

soltera de un niño d

e 22 meses llam

ado Luís, vivía con sus p

adres.

El día anterior, seg

ún su mad

re, Ana hab

ía estado ayud

ando a los

heridos. La m

añana del jueves ella d

ijo a su familia q

ue iba a salir

otra vez.

Su m

adre recuerd

a que A

na hacía poco hab

ía estado envuelta en

un proyecto m

édico y p

or lo tanto tenía varios suplem

entosm

édicos a la m

ano. “Tenía harto med

icamento; tenía las p

inzas,m

ariposas q

ue es para p

oner sueros, inyecciones, calmantes,

tenía harto en la casa, sobra hab

ía tenido, tod

o eso se ha cargad

o

39L L

E EC C

C CI IO O

N NE E

S S D D

E E S S

A AN N

G GR R

E E Y Y

F FU U

E EG G

O O

“[El Presidente]

con una simple

palabra podría

resolver esto,

pero no

quiere.”

Ana C

olque a sum

adre, la nocheantes de serasesinada

Page 48: Lecciones de Sangre y Fuego - democracyctr.orgdemocracyctr.org/dc_old/wp-content/uploads/2012/04/Sangre-y-Fuego.pdf · Lecciones de Sangre y Fuego El Fondo Monetario Internacional

porq

ue día antes d

ice que los enferm

os no tenían con que d

arlescalm

antes, sufrían, lloraban.” S

u familia le p

idió q

ue no saliera,p

ero Ana se fue tem

prano, p

idiénd

ole a su mad

re que cuid

ara de

su hijo. 83A

la 1:20 de ese jueves p

or la tarde, A

na llegó al ed

ificio dond

e elcuerp

o del alb

añil alcanzado p

or el disp

aro, yacía tendid

o. Ellalleg

ó en una amb

ulancia marcad

a con una cruz roja y usando un

uniforme b

lanco de enferm

era. Sub

ió al techo acomp

añada p

or lad

octora Carla Esp

inosa. Mientras A

na se acercaba hacia el cuerp

od

el albañil, un francotirad

or del ejército d

isparó d

esde la p

equeña

ventana de un ed

ificio a poca d

istancia. El tiro perforó su p

echo.D

iez minutos m

ás tarde ella se ib

a en la mism

a amb

ulancia en laq

ue llegó. M

urió poco d

espués d

e ingresar al hosp

ital.

Los soldad

os responsab

les de am

bas m

uertes más tard

e dijeron

que hab

ían pensad

o que el alb

añil y la enfermera eran

francotiradores y q

ue habían d

isparad

o en defensa p

ropia. 84

Funcionarios del FM

I de W

ashington estab

an en La Paz durante

esos días d

e violencia generad

os por sus d

emand

as de red

ucciónd

el déficit. S

egún m

uchas personas q

ue conocieron a la misión d

elFM

I, mientras la violencia tom

aba las calles los funcionarios

aband

onaron el hotel Plaza de cinco estrellas y se d

irigieron al

aeropuerto d

e El Alto y ab

andonaron B

olivia. En su ruta hacia elaerop

uerto deb

ieron haber p

asado p

or el edificio d

onde A

naC

olque fue asesinad

a. 85A

l día sig

uiente el FMI lanzó un

comunicad

o púb

lico diciend

o que “lam

entaban los trág

icoseventos en B

olivia,” y expresab

an su interés en continuarneg

ociando con el g

obierno b

oliviano. 86

40L L

E EC C

C CI IO O

N NE E

S S D D

E E S S

A AN N

G GR R

E E Y Y

F FU U

E EG G

O O

“Afortunadam

ente,

funcionarios del

FMI estaban en La

Paz cuando estos

eventos pasaron.

Ellos vieron con

sus propios ojos.”

Carlos M

esaEx Presidente de Bolivia

Page 49: Lecciones de Sangre y Fuego - democracyctr.orgdemocracyctr.org/dc_old/wp-content/uploads/2012/04/Sangre-y-Fuego.pdf · Lecciones de Sangre y Fuego El Fondo Monetario Internacional

E EP PÍ ÍL LO OG G

O O

El vie

rne

s en

la m

an

a la

s pro

testa

s y la vio

len

cia h

ab

ían

aca

ba

do

. El P

resid

en

teS

án

che

z de

Loza

da

pu

blicó

un

a so

licitad

a d

e u

na

gin

a co

mp

leta

en

los

pe

riód

icos d

e m

ayo

r circula

ción

de

l pa

ís de

clara

nd

o, “Fe

lizme

nte

pu

ed

o d

ecirle

sq

ue

la p

az y la

tran

qu

ilida

d h

an

reto

rna

do

.”87

Co

n la

pro

pu

esta

de

l Imp

uestazore

cha

zad

a ro

tun

da

me

nte

, el g

ob

iern

o d

iom

arch

a a

trás ta

nto

en

esta

po

lítica co

mo

tam

bié

n e

n la

me

ta d

e a

lcan

zar la

red

ucció

n d

el d

éficit. O

ptó

, en

ton

ces, p

or u

na

serie

de

ge

stos sim

licos p

ara

calm

ar la

ira d

e la

ge

nte

. Sá

nch

ez d

e Lo

zad

a a

nu

nció

qu

e co

me

nza

ría a

do

na

r susa

lario

de

3.900 dó

lare

s me

nsu

ale

s a u

n o

rfan

ato

. Elim

inó

vario

s min

isterio

s yvice

min

isterio

s, pro

clam

an

do

los re

corte

s com

o p

arte

de

un

com

pro

miso

con

lae

ficien

cia p

úb

lica. 88

De

spid

ió a

mie

mb

ros d

e su

ga

bin

ete

qu

e e

stab

an

svin

cula

do

s con

la re

pre

sión

gu

be

rna

me

nta

l. Fina

lme

nte

, el p

resid

en

te d

ecla

ró a

lan

ació

n, “N

ue

stro p

resu

pu

esto

no

será

un

pre

sup

ue

sto d

el Fo

nd

o M

on

eta

rioIn

tern

acio

na

l.”89

E El l d d

é éf fi ic ci it t e en n

e el l P Pr re e

s su up p

u ue es st to o B B

o ol li iv vi ia a

n no o

El d

éficit p

úb

lico d

e B

olivia

el 2003 te

rmin

ó sie

nd

o e

l 7.9% d

el P

IB. E

ste fu

e u

np

orce

nta

je m

en

or a

l de

l añ

o p

asa

do

, pe

ro u

n to

tal d

e 2.5%

y 195 millo

ne

s de

lare

s má

s alto

de

l qu

e e

l FMI in

ten

tab

a a

lcan

zar. Fu

e ca

si 1.5% m

ás a

lto d

el q

ue

los a

na

listas p

en

saro

n p

od

ían

ha

be

r alca

nza

do

si hu

bie

ran

imp

lem

en

tad

o lo

sp

lan

es o

rigin

ale

s de

crea

r nu

evo

s imp

ue

stos p

ara

la in

du

stria d

el g

as, e

l pe

tróle

oy u

n im

pu

esto

qu

e a

lcan

zab

a a

l 4% d

e la

po

bla

ción

con

ma

yore

s ing

reso

s.

Do

s añ

os d

esp

s de

l Febrero N

egro

, en

feb

rero

de

2005, el su

ceso

r de

nch

ez

de

Loza

da

, Ca

rlos M

esa

, an

un

ció q

ue

el p

aís h

ab

ía a

lcan

zad

o u

n d

éficit,

coin

cide

nte

me

nte

, en

líne

a co

n e

l pla

n o

rigin

al d

el FM

I, de

l 5.5%. 90E

l go

bie

rno

ase

gu

ró q

ue

esta

me

ta fu

e p

osib

le g

racia

s al n

ue

vo im

pu

esto

a la

tran

sfere

ncia

en

lare

s ha

cia B

olivia

y a u

n m

od

esto

crecim

ien

to e

con

óm

ico.

E El l F Fo on n

d do o M M

o on n

e et ta ar ri io o

I In nt te er rn n

a ac ci io on na a

l lH

acie

nd

o u

n a

juste

de

cue

nta

s de

l feb

rero

san

grie

nto

, el FM

I se m

ovió

ráp

ido

41L L

E EC C

C CI IO O

N NE E

S S D D

E E S S

A AN N

G GR R

E E Y Y

F FU U

E EG G

O O

Page 50: Lecciones de Sangre y Fuego - democracyctr.orgdemocracyctr.org/dc_old/wp-content/uploads/2012/04/Sangre-y-Fuego.pdf · Lecciones de Sangre y Fuego El Fondo Monetario Internacional

pa

ra n

eg

ar y d

eslin

da

r cua

lqu

ier re

spo

nsa

bilid

ad

po

r la vio

len

cia. “La

misió

n d

el

Fon

do

ap

oyó

fue

rtem

en

te lo

s esfu

erzo

s de

l go

bie

rno

pa

ra re

du

cir el d

éficit fisca

lq

ue

se e

nco

ntra

ba

en

nive

les m

uy e

leva

do

s. Sin

em

ba

rgo

, las m

ed

ida

s fiscale

sq

ue

esta

ba

n in

cluíd

as e

n e

l pa

qu

ete

de

po

líticas d

el g

ob

iern

o, fu

e d

ete

rmin

ad

op

or e

l mism

o,” d

ijo e

l FMI e

n u

n co

mu

nica

do

escrito

. 91D

os se

ma

na

s má

s tard

e d

ela

ba

lace

ra, e

l Fon

do

blica

me

nte

an

un

ció q

ue

ha

bía

alca

nza

do

un

acu

erd

o p

ara

un

pro

gra

ma

de

ap

oyo

al g

ob

iern

o q

ue

ap

are

nte

me

nte

ab

an

do

tod

o in

ten

top

ara

alca

nza

r los o

bje

tivos d

e re

du

cir el d

éficit fisca

l qu

e e

l FMI h

ab

íad

em

an

da

do

pre

viam

en

te. 92

Actu

alm

en

te, e

l FMI co

ntin

úa

pre

sion

an

do

al g

ob

iern

o b

olivia

no

pa

ra re

du

cir sud

éficit y a

prin

cipio

s de

2005 tod

avía

no

ha

bía

po

did

o a

cord

ar u

n p

rog

ram

a q

ue

pu

ed

a a

seg

ura

r un

pa

qu

ete

de

ap

oyo

al g

ob

iern

o b

olivia

no

a la

rgo

pla

zo.

En

feb

rero

de

2005, casi d

os a

ño

s de

spu

és d

e la

s mu

erte

s de

l Febrero N

egro

, el

ximo

eje

cutivo

de

l Fon

do

, Ro

drig

o d

e R

ato

, rea

lizó u

na

visita a

Bo

livia y se

en

trevistó

con

vario

s líde

res p

olítico

s. No

me

ncio

los e

ven

tos a

con

tecid

os d

os

os a

nte

s ni ta

mp

oco

se d

isculp

ó. S

in e

mb

arg

o, re

pitió

las d

em

an

da

s de

l FMI d

eq

ue

Bo

livia co

ntin

ua

ra re

du

cien

do

su d

éficit a

ún

s. Así co

mo

ha

ce d

os a

ño

s, el

señ

or d

e R

ato

, un

a ve

z má

s dijo

qu

e e

ste a

sun

to n

o e

s un

ma

nd

ato

de

l FMI, p

ero

sin u

n a

cue

rdo

en

tre e

l Fon

do

y el g

ob

iern

o.

Tomand

o en cuenta la candente d

euda d

e Bolivia, estam

os de acuerd

oq

ue el prog

rama fiscal d

el gob

ierno deb

e buscar red

ucir el déficit fiscal y

la deud

a para d

e esta manera hacer d

uradera la estab

ilidad

económica y

financiera y mantener la actual recup

eración económica. 93

E El l G G

o ob bi ie e

r rn no o d d

e e S Sá á

n nc ch he ez z d d

e e L Lo oz za ad d

a a

A p

esa

r de

l ofre

cimie

nto

pre

side

ncia

l de

da

r su sa

lario

a u

n o

rfan

ato

y a p

esa

r de

lin

me

dia

to a

po

yo d

e p

arte

de

l go

bie

rno

de

los E

stad

os U

nid

os, la

s mu

erte

s de

feb

rero

de

jaro

n u

na

carg

a d

e ra

bia

y de

scon

fian

za d

el cu

al, S

án

che

z de

Loza

da

,n

un

ca se

pu

do

recu

pe

rar.

El sig

uie

nte

octu

bre

, Bo

livia se

vio e

nvu

elta

en

un

a se

rie d

e p

rote

stas, e

sta ve

z,p

or e

l pla

n d

e S

án

che

z de

Loza

da

de

exp

orta

r un

a p

orció

n d

e la

s vasta

s rese

rvas

de

ga

s a M

éxico

y Ca

liforn

ia a

travé

s de

Ch

ile. (f)

Este

mism

o n

eg

ocio

fue

el q

ue

llevó

a S

án

che

z de

Loza

da

a q

uita

r de

la m

esa

el p

lan

de

ap

licar im

pu

esto

s a la

42L L

E EC C

C CI IO O

N NE E

S S D D

E E S S

A AN N

G GR R

E E Y Y

F FU U

E EG G

O O

Page 51: Lecciones de Sangre y Fuego - democracyctr.orgdemocracyctr.org/dc_old/wp-content/uploads/2012/04/Sangre-y-Fuego.pdf · Lecciones de Sangre y Fuego El Fondo Monetario Internacional

ind

ustria

de

l ga

s y el p

etró

leo

ese

pa

sad

o fe

bre

ro.

Exp

an

did

a la

de

scon

fian

za p

úb

lica, m

uch

os cre

yero

n q

ue

nch

ez d

e Lo

zad

ae

stab

a p

rep

ara

nd

o u

n n

eg

ocio

qu

e e

nriq

ue

cería

au

n m

ás a

las co

rpo

racio

ne

se

xtran

jera

s y a u

no

s cua

nto

s po

líticos co

n su

erte

, pe

ro q

ue

no

pro

du

ciría n

ing

ún

be

ne

ficio re

al p

ara

el ciu

da

da

no

com

ún

.

Un

a ve

z má

s, el p

resid

en

te e

nfre

ntó

las p

rote

stas co

n la

s arm

as d

eja

nd

o 53

pe

rson

as m

ue

rtas y cie

nto

s de

he

rido

s. Al d

esa

tarse

la m

ata

nza

, tom

ó cu

erp

o, e

llla

ma

do

de

sde

las ca

lles p

idie

nd

o la

ren

un

cia d

e S

an

che

z de

Loza

da

. Mu

cho

s de

los m

ás re

spe

tad

os in

tele

ctua

les y líd

ere

s de

los d

ere

cho

s hu

ma

no

s, se u

nie

ron

en

un

a h

ue

lga

de

ha

mb

re n

acio

na

l pa

ra im

pu

lsar e

sta d

em

an

da

. Inclu

so su

pro

pio

Vice

pre

side

nte

, Ca

rlos M

esa

, rom

pió

con

Sa

nch

ez d

e Lo

zad

a d

eb

ido

a la

viole

ncia

con

la q

ue

el ré

gim

en

en

fren

tab

a la

s pro

testa

s. El 17 d

e o

ctub

re d

e 2003, re

nu

nció

a la

pre

side

ncia

y se e

mb

arco

en

un

avió

n ru

mb

o a

los E

stad

os U

nid

os, d

on

de

pe

rma

ne

ce p

ráctica

me

nte

en

un

exilio

jun

to co

n a

lgu

no

s de

sus m

ás a

ltos

cola

bo

rad

ore

s. En

feb

rero

de

2005, el g

ob

iern

o b

olivia

no

an

un

ció su

s inte

ncio

ne

sd

e in

iciar u

n ju

icio d

e re

spo

nsa

bilid

ad

es a

l ex P

resid

en

te p

or la

s mu

erte

s de

feb

rero

y octu

bre

de

2003. 94

B Bu u

s sc ca an nd d

o o J Ju us st ti ic ci ia a

p pa a

r ra a l lo o

s s M Mu ue e

r rt to os s y y H H

e er ri id do o

s s

El Feb

rero Neg

rob

olivia

no

de

jó 34 p

erso

na

s mu

erta

s y otra

s 182 seria

me

nte

he

rida

s en

tre civile

s, milita

res y p

olicía

s y cuya

s ed

ad

es va

n d

esd

e lo

s 11 ha

stalo

s 68 añ

os. 95

Alg

un

os e

stab

an

pa

rticipa

nd

o d

irecta

me

nte

en

el co

nflicto

, otro

s,co

mo

An

a C

olq

ue

, fue

ron

víctima

s fata

les d

e la

s circun

stan

cias.

Do

s añ

os m

ás ta

rde

, ¿se h

a h

ech

o ju

sticia a

los h

erid

os y m

ue

rtos?

De

spu

és d

el Feb

rero Neg

ro,el P

resid

en

te S

án

che

z de

Loza

da

hizo

un

a p

etició

nfo

rma

l a la

Org

an

izació

n d

e E

stad

os A

me

rican

os (O

EA

) pa

ra lle

var a

cab

o u

na

inve

stiga

ción

de

los e

ven

tos. La

OE

A a

cep

tó y e

n m

ayo

de

2003 dio

a co

no

cer su

sre

sulta

do

s. El in

form

e cu

lpa

de

la vio

len

cia d

e fe

bre

ro a

las “a

ccion

es

inco

nstitu

cion

ale

s” y de

“insu

bo

rdin

ació

n” d

e la

po

licía. D

efie

nd

e la

s accio

ne

s

43L L

E EC C

C CI IO O

N NE E

S S D D

E E S S

A AN N

G GR R

E E Y Y

F FU U

E EG G

O O

(f)Los b

olivia

no

s gu

ard

an

un

pro

fun

do

rese

ntim

ien

to h

istórico

ha

cia C

hile

, el ve

cino

qu

e se

ap

rop

io d

el

ún

ico a

cceso

qu

e B

olivia

ten

ía a

l ma

r en

1879-1885.

Page 52: Lecciones de Sangre y Fuego - democracyctr.orgdemocracyctr.org/dc_old/wp-content/uploads/2012/04/Sangre-y-Fuego.pdf · Lecciones de Sangre y Fuego El Fondo Monetario Internacional

de

l ejé

rcito lla

nd

ola

s “pro

po

rcion

ale

s” y “con

ten

ida

s.” Lue

go

,la

OE

A p

ide

ap

oyo

pa

ra e

l Pre

side

nte

nch

ez d

e Lo

zad

a. 96

Am

nistía

Inte

rna

cion

al, q

uie

n re

alizó

su p

rop

ia in

vestig

ació

n d

elo

s mism

os e

ven

tos ju

nto

con

otro

s gru

po

s de

de

De

rech

os

Hu

ma

no

s, cue

stion

a lo

s resu

ltad

os d

el in

form

e d

e la

OE

A q

ue

elim

ina

n a

l go

bie

rno

y el e

jército

de

cua

lqu

ier re

spo

nsa

bilid

ad

po

r sus a

ctos:

Am

nistía Internacional, considera q

ue a la luz de los

testimonios e inform

es recogid

os por la d

elegación d

e laorg

anización, información d

e prensa, d

ocumentación

judicial y el alto num

ero de víctim

as, la forma d

eactuación d

e las fuerzas militares q

ue operaron en los

días 12 y 13 d

e febrero d

e 2003 parecería no hab

er sido

“contenida” ni “p

roporcional”. 97

Los e

sfue

rzos d

e la

justicia

pa

ra lle

var a

juicio

a lo

s resp

on

sab

les

ha

n e

nco

ntra

do

ob

stácu

los e

n la

resiste

ncia

de

l ejé

rcito, d

icen

los

pro

secu

tore

s. 98E

n m

ayo

de

2002, la m

ad

re d

e A

na

Co

lqu

e, co

n e

la

po

yo d

e g

rup

os d

e d

ere

cho

s hu

ma

no

s, inició

un

a d

em

an

da

crimin

al co

ntra

cua

tro m

iem

bro

s de

l ejé

rcito id

en

tificad

os co

mo

los a

sesin

os d

e su

hija

. El ca

so h

a sid

o a

rchiva

do

en

un

a m

ara

ña

de

disp

uta

s sob

re si lo

s milita

res d

eb

en

en

fren

tar ca

rgo

s en

tribu

na

les civile

s. El e

jército

insiste

en

qu

e su

s mie

mb

ros d

eb

en

ser

juzg

ad

os

en

trib

un

ale

s m

ilitare

s, d

on

de

d

ifícilme

nte

se

pe

na

lizan

críme

ne

s de

mo

strad

os co

n su

ficien

te e

vide

ncia

. (g)D

os

os d

esp

s de

las m

ue

rtes d

e fe

bre

ro, n

ing

un

a p

erso

na

ha

sido

con

victa o

resp

on

sab

ilizad

a p

or la

s mu

erte

s.La

ma

dre

de

An

a C

olq

ue

vive ca

da

día

con

la m

em

oria

de

su h

ijaa

sesin

ad

a y co

n la

rab

ia p

or la

imp

un

ida

d q

ue

pe

sa so

bre

esta

mu

erte

:

Yo hubiera q

uerido q

ue ellos se fijen a quién están

disp

arando p

orque no hay q

ue matar a una enferm

era, a laam

bulancia se resp

eta hasta en la guerra, d

icen, ellos hand

ebid

o estudiar, d

eben sab

er ¿no? eso, sabiend

o ellos hand

isparad

o a mi hija, eso es lo q

ue a mí m

e duele, p

orque a m

í

44L L

E EC C

C CI IO O

N NE E

S S D D

E E S S

A AN N

G GR R

E E Y Y

F FU U

E EG G

O O

“Pido justicia

pero ni así se

les remueve su

corazón a los

que han

disparado a mi

hija.”

Vicenta de Colque,

madre de A

naC

olque

Page 53: Lecciones de Sangre y Fuego - democracyctr.orgdemocracyctr.org/dc_old/wp-content/uploads/2012/04/Sangre-y-Fuego.pdf · Lecciones de Sangre y Fuego El Fondo Monetario Internacional

me d

icen ni en la guerra se les m

ata, al méd

ico, a la amb

ulancia no se le hacep

orque está auxiliand

o, entonces de esa m

anera a mí m

e da rab

ia que a

sangre fría y tod

avía una chica joven que tenía p

or delante m

e lo han hechoeso. 99

El p

ad

re d

e A

na

Co

lqu

e e

s un

sold

ad

o, m

úsico

de

la b

an

da

de

l ejé

rcito. La

ma

dre

de

An

a d

ice q

ue

él n

un

ca h

a m

en

cion

ad

o e

l caso

en

los círcu

los m

ilitare

s. “¿Qu

ése

pu

ed

e h

ace

r? ¿Yo q

voy a

ir a h

ace

rles? ¿Le

s voy a

ma

tar? Yo

soy d

e m

en

os

ran

go

, ello

s son

de

ma

yor, a

mí a

l rato

me

van

a b

ota

r, me

van

a h

ace

r; ello

s son

cap

itan

es, so

n g

en

era

les, a

ello

s na

die

les p

ue

de

ha

cer n

ad

a.” La

fam

ilia p

ien

saq

ue

po

dría

pe

rde

r el sa

lario

qu

e o

btie

ne

de

l ejé

rcito y e

llos n

o p

od

rían

saca

ra

de

lan

te a

sus o

tros h

ijos in

cluye

nd

o a

l hijo

de

An

a q

ue

ah

ora

tien

e cu

atro

os.

45L L

E EC C

C CI IO O

N NE E

S S D D

E E S S

A AN N

G GR R

E E Y Y

F FU U

E EG G

O O

(g)D

ura

nte

la G

ue

rra d

el A

gu

a e

n C

och

ab

am

ba

en

ab

ril de

2000, un

oficia

l de

l ejé

rcito fu

e film

ad

om

ien

tras d

ispa

rab

a a

la m

ultitu

d d

on

de

un

jove

n d

e 17 a

ño

s fue

ase

sina

do

. El o

ficial g

rad

ua

do

de

laE

scue

la d

e la

s Am

érica

s, fue

sub

secu

en

tem

en

te lib

era

do

de

culp

a e

n u

na

corte

milita

r y asce

nd

ido

de

gra

do

.

Page 54: Lecciones de Sangre y Fuego - democracyctr.orgdemocracyctr.org/dc_old/wp-content/uploads/2012/04/Sangre-y-Fuego.pdf · Lecciones de Sangre y Fuego El Fondo Monetario Internacional

46L L

E EC C

C CI IO O

N NE E

S S D D

E E S S

A AN N

G GR R

E E Y Y

F FU U

E EG G

O O

“No solo

nosotros

debemos

aprender las

lecciones [del

Febrero Negro]

sino también el

Fondo.”

Carlos M

esaEx Presidente de Bolivia

Page 55: Lecciones de Sangre y Fuego - democracyctr.orgdemocracyctr.org/dc_old/wp-content/uploads/2012/04/Sangre-y-Fuego.pdf · Lecciones de Sangre y Fuego El Fondo Monetario Internacional

C CO O

N NC C

L LU US S

I IO ON N

E ES SLE

CC

ION

ES

AP

RE

ND

IDA

S E

N S

AN

GR

E Y

FUE

GO

El fe

bre

ro d

e 2003 fu

e u

na

trag

ed

ia n

acio

na

l pa

ra B

olivia

. Trein

ta y cu

atro

fam

ilias

en

terra

ron

a su

s mu

erto

s. Má

s de

cien

tien

en

he

rida

s incu

rab

les e

n su

s cue

rpo

s.E

l pa

ís ob

servó

con

ho

rror co

mo

sus d

os p

rincip

ale

s fue

rzas a

rma

da

s –la p

olicía

ye

l ejé

rcito—

pe

lea

ron

un

a g

ue

rra u

no

con

tra e

l otro

en

el co

razó

n m

ismo

de

lase

de

de

l go

bie

rno

. Po

r un

pa

r de

día

s, la d

em

ocra

cia b

olivia

na

pa

reció

esta

r al

bo

rde

de

un

a to

tal d

estru

cción

.

Un

a tra

ge

dia

com

o e

sta e

xige

qu

e a

qu

ello

s qu

e p

articip

aro

n d

e e

lla a

pre

nd

an

las

leccio

ne

s. En

au

sen

cia d

e ta

l refle

xión

, má

s trag

ed

ias co

mo

ésta

pu

ed

en

ocu

rrir.La

s leccio

ne

s de

Feb

rero

Ne

gro

son

, com

o e

l Ex p

resid

en

te M

esa

dijo

, “leccio

ne

sa

pre

nd

ida

s en

san

gre

y fue

go

.”

Sa

cha

Llore

nti, P

resid

en

te d

e la

Asa

mb

lea

Pe

rma

ne

nte

de

De

rech

os H

um

an

os d

eB

olivia

, y qu

ien

jug

ó u

n ro

l imp

orta

nte

en

la m

ed

iació

n d

el co

nflicto

, dice

de

lFeb

rero Neg

ro, “e

s el m

om

en

to e

n e

l qu

e se

de

snu

da

la crisis e

stata

l ha

sta e

lp

un

to d

e ve

r los h

ue

sos d

e B

olivia

.” Fue

un

mo

me

nto

en

el q

ue

las p

olítica

s de

lFo

nd

o M

on

eta

rio In

tern

acio

na

l y el siste

ma

eco

mico

glo

ba

l se d

esn

ud

aro

nh

asta

el h

ue

so.

No

creo

qu

e la

ge

nte

qu

e tra

ba

ja e

n e

l FMI o

el B

an

co M

un

dia

l de

spie

rten

cad

am

an

a p

reg

un

tán

do

se a

sí mism

os “¿Q

pu

ed

o h

ace

r ho

y pa

ra h

ace

r má

s difícil

la vid

a d

e la

ge

nte

po

bre

?” El p

rob

lem

a, p

ien

so, n

o e

s de

ma

la in

ten

ción

, pe

ro si

de

un

a m

ala

teo

ría co

mb

ina

da

con

arro

ga

ncia

y un

a co

mp

leta

falta

de

resp

on

sab

ilida

d so

bre

sus a

ccion

es q

ue

afe

ctan

la vid

a d

e la

s pe

rson

as.

El FM

I y el B

an

co M

un

dia

l op

era

n e

n u

n m

un

do

de

teo

rías. La

s ide

as d

e có

mo

el

mu

nd

o fu

ncio

na

son

escrita

s en

gin

as b

lan

cas. La

s form

ula

s eco

mica

s yd

escu

brim

ien

tos so

n co

mp

artid

os co

n o

tros e

con

om

istas e

n re

un

ion

es b

ien

org

an

izad

as. N

ing

un

o d

e lo

s fun

cion

ario

s es p

ob

re. N

ing

un

o d

e e

llos d

eb

e vivir

con

los re

sulta

do

s con

creto

s de

lo q

ue

pro

po

ne

n. E

l pe

rson

al y q

uie

ne

s ma

ne

jan

el Fo

nd

o cre

en

no

sólo

qu

e e

stán

en

lo cie

rto so

bre

qu

é e

s bu

en

o p

ara

los p

aíse

sp

ob

res, e

inclu

so cre

en

sab

er m

ás q

ue

la g

en

te q

ue

vive e

n e

llos.

Co

mo

dijo

el E

x Pre

side

nte

de

Bo

livia, C

arlo

s Me

sa:

47L L

E EC C

C CI IO O

N NE E

S S D D

E E S S

A AN N

G GR R

E E Y Y

F FU U

E EG G

O O

Page 56: Lecciones de Sangre y Fuego - democracyctr.orgdemocracyctr.org/dc_old/wp-content/uploads/2012/04/Sangre-y-Fuego.pdf · Lecciones de Sangre y Fuego El Fondo Monetario Internacional

Esta claro, que hay una línea ortod

oxa, estrictamente m

acro económica, sin

una visión de lo q

ue representa esa ap

licación en el contexto de cad

ap

aís. Creo q

ue los ejemp

los de A

mérica Latina son extrem

adam

enteilustrativos, no voy a ab

undar sob

re el tema d

e Arg

entina, que es un

ejemp

lo dram

ático de cóm

o una política cieg

a en una dirección d

aresultad

os catastróficos. 100

En

ton

ces ¿q

pa

sa cu

an

do

el FM

I y el B

an

co M

un

dia

l se e

qu

ivoca

n? ¿Q

suce

de

si la te

oría

qu

e lu

ce ta

n b

ien

en

el p

ap

el n

o lo

es ta

nto

un

a ve

z qu

e e

sim

ple

me

nta

da

en

el m

un

do

rea

l? ¿En

ton

ces q

?

Joh

n M

ayn

ard

Ke

yne

s, el p

ad

re d

e a

mb

as in

stitucio

ne

s, un

a ve

z dijo

, “Cu

an

do

los

he

cho

s cam

bia

n, yo

cam

bio

mi fo

rma

de

pe

nsa

r. ¿Qu

é h

ace

uste

d se

ño

r?”101

Si

tuvié

ram

os q

ue

pre

gu

nta

r lo m

ismo

a lo

s fun

cion

ario

s de

l Ba

nco

Mu

nd

ial, su

sre

spu

esta

s sería

n a

lgo

así co

mo

“de

fien

de

la te

oría

y culp

a a

la im

ple

me

nta

ción

.”

Un

a y o

tra ve

z, con

fron

tad

as la

s rea

lida

de

s con

el d

erru

mb

e d

e la

s teo

rías y

pro

sticos, lo

s fun

cion

ario

s de

l Ba

nco

Mu

nd

ial y e

l FMI cu

lpa

n, n

o a

la te

oría

,p

ero

sí, a la

falta

de

un

a b

ue

na

imp

lem

en

tació

n d

e lo

s go

bie

rno

s de

los p

aíse

sp

ob

res. E

s el g

ob

iern

o, d

icen

ello

s, qu

ien

es to

ma

n la

s verd

ad

era

s de

cision

es.

Ello

s pu

ed

en

ele

var lo

s imp

ue

stos d

el g

as, im

po

ne

r nu

evo

s imp

ue

stos, o

red

ucir

el d

éficit a

travé

s de

l reco

rte d

e g

asto

s. El Fo

nd

o d

ice q

ue

los g

ob

iern

os tie

ne

nu

na

serie

de

op

cion

es p

ráctica

s.

Pe

ro e

n e

l mu

nd

o re

al, e

stas o

pcio

ne

s term

ina

n sie

nd

o m

uch

o m

ás d

ifíciles d

e lo

qu

e e

l FMI e

stá d

ispu

esto

a a

dm

itir. Un

imp

ue

sto a

los in

gre

sos d

e lo

s má

sp

ud

ien

tes só

lo cu

mp

le co

n u

na

pa

rte d

e la

s de

ma

nd

as d

el FM

I. Otra

de

ma

nd

a d

el

Fon

do

, fom

en

tar la

exp

orta

ción

de

l ga

s, se e

nfre

nta

a u

na

ba

rrera

cua

nd

o se

ha

bla

de

la a

plica

ción

de

imp

ue

stos a

este

secto

r. El re

corte

de

l ga

sto p

úb

lico e

ng

ran

me

did

a n

o p

ue

de

ser h

ech

o sin

afe

ctar e

l acce

so d

e lo

s má

s po

bre

s a lo

sse

rvicios b

ásico

s o sin

pro

voca

r gra

nd

es m

oviliza

cion

es

Este

en

foq

ue

com

pa

rtido

de

l Ba

nco

Mu

nd

ial y e

l FMI q

ue

dice

: “no

sotro

s sólo

colo

cam

os lo

s pa

rám

etro

s ge

ne

rale

s, el g

ob

iern

o e

s qu

ien

de

cide

”, es m

uy

con

ven

ien

te p

ara

los o

rga

nism

os fin

an

ciero

s inte

rna

cion

ale

s. Les a

yud

a a

48L L

E EC C

C CI IO O

N NE E

S S D D

E E S S

A AN N

G GR R

E E Y Y

F FU U

E EG G

O O

Page 57: Lecciones de Sangre y Fuego - democracyctr.orgdemocracyctr.org/dc_old/wp-content/uploads/2012/04/Sangre-y-Fuego.pdf · Lecciones de Sangre y Fuego El Fondo Monetario Internacional

de

slind

ar re

spo

nsa

bilid

ad

es cu

an

do

las p

olítica

s tien

en

resu

ltad

os n

eg

ativo

s. Les

libra

de

resp

on

sab

ilida

d cu

an

do

la g

en

te su

fre y la

san

gre

es d

erra

ma

da

.

Es u

na

po

sición

qu

e m

e tra

e a

la m

en

te la

letra

de

un

a ca

nció

n d

e To

m Le

he

rer, e

nla

qu

e h

ab

la d

el in

ven

tor d

e la

bo

mb

a n

ucle

ar, D

r. We

rnh

er vo

n B

rau

n:

“Una vez q

ue los cohetes están en el aire ¿quién se p

reocupa d

onde van a

caer? Esa no es mi resp

onsabilid

ad”, d

ice Wernher von B

raun.

Tod

as la

s pe

rson

as, y p

or lo

tan

to to

da

s las in

stitucio

ne

s ma

ne

jad

as p

or la

sp

erso

na

s son

susce

ptib

les d

e se

r con

ven

cida

s de

qu

e e

stán

en

lo co

rrecto

cua

nd

o e

s justa

me

nte

lo co

ntra

rio. La

cue

stión

sab

ia d

e la

de

mo

cracia

es q

ue

laa

uto

rida

d d

eb

e se

r resp

on

sab

le d

e su

s acto

s. La g

en

te q

ue

de

be

vivir con

un

ad

ecisió

n tie

ne

el in

alie

na

ble

de

rech

o d

e e

scog

er e

influ

en

ciar e

n a

qu

ello

s qu

ee

jercita

n ta

l au

torid

ad

. Las in

stitucio

ne

s eco

mica

s com

o e

l FMI y e

l Ba

nco

Mu

nd

ial so

n p

or n

atu

rale

za a

ntid

em

ocrá

ticas. Q

uie

ne

s las m

an

eja

n, n

o so

nre

spo

nsa

ble

s an

te la

ge

nte

a la

qu

e a

fecta

n co

n su

s po

líticas, su

s fun

cion

ario

s no

tien

en

nin

n se

ntim

ien

to p

or e

l do

lor q

ue

cau

san

.

¿Cóm

o un profesor o un p

olicía o una enfermera q

ue ganan 120 d

ólares al mes

pued

en influir en las acciones del FM

I? ¿Qué les ob

liga a p

agar un im

puesto fuera d

esu alcance? ¿D

e qué m

anera los economistas en W

ashington son resp

onsables p

orlas p

resiones que ejercen en los p

aíses pob

res?

Red

ucidos a sus m

ás básicos elem

entos, las políticas d

el FMI a nivel m

undial b

uscanob

ligar a los g

obiernos a ad

optar cierta d

isciplina p

ara imp

lementar p

resióneconóm

ica. Para asegurar su existencia, g

obiernos e ind

ividuos d

eben vivir con ellas.

Pero unos pocos g

obiernos en el m

undo, incluid

os los ricos como Estad

os Unid

os,están exentos.

Presionar es algo q

ue hacemos tod

o el tiemp

o. Presionamos el b

razo de nuestros

hijos para atraer atención al cruzar la calle, p

resionamos la fruta p

ara ver si estám

adura. Pero sab

emos q

ue no deb

emos p

resionar muy fuerte p

orque p

odem

os dañar

la fruta, pod

emos d

añar a nuestros hijos. ¿Cóm

o sabe el FM

I, en ausencia de una

responsab

ilidad

real hacia la vida d

e las personas q

ue afecta, cuándo está

presionand

o dem

asiado fuerte? El feb

rero de 2003 en B

olivia, como m

uchos otrosejem

plos antes y d

espués, nos d

a evidencia clara d

e que el FM

I es inconmovib

le a

49L L

E EC C

C CI IO O

N NE E

S S D D

E E S S

A AN N

G GR R

E E Y Y

F FU U

E EG G

O O

Page 58: Lecciones de Sangre y Fuego - democracyctr.orgdemocracyctr.org/dc_old/wp-content/uploads/2012/04/Sangre-y-Fuego.pdf · Lecciones de Sangre y Fuego El Fondo Monetario Internacional

las presiones y el sufrim

iento que causa en los p

aíses pob

res.

El FMI y q

uienes lo apoyan p

ueden ap

untar a una docena d

e casos que son

diferentes y q

ue prod

ujeron resultados d

iferentes a las de las m

uertes en La Paz,incluyend

o la enfermera asesinad

a. Si tan solo el g

obierno hub

iera tomad

o unenfoq

ue diferente a la cuestión d

e los imp

uestos. Si tan solo la p

olicía no hubiera

encabezad

o las protestas contra el p

lan del g

obierno. S

i tan solo los militares y la

policía hub

ieran sido m

ás cautos aquella tard

e en la plaza p

rincipal. S

i tan solo elg

obierno no hub

iera reprim

ido d

e esa manera las p

rotestas.

Es claro que cad

a uno de estos hechos fue p

uesto en marcha p

or el FMI p

arap

resionar a Bolivia, p

resionar a través de la coerción económ

ica, presionar p

arared

ucir su déficit fiscal ráp

idam

ente y más allá d

e lo posib

le.

A p

esar de tod

as las advertencias, el FM

I no escucha; continúa presionand

o hastaq

ue los eventos conducen a una esp

iral de sang

re, con un previsib

le y trágico final.

Bolivia no es el p

rimer p

aís dond

e el FMI p

resiona hasta el punto d

e la traged

ia ylam

entablem

ente no será la última vez, tam

poco.

50L L

E EC C

C CI IO O

N NE E

S S D D

E E S S

A AN N

G GR R

E E Y Y

F FU U

E EG G

O O

Page 59: Lecciones de Sangre y Fuego - democracyctr.orgdemocracyctr.org/dc_old/wp-content/uploads/2012/04/Sangre-y-Fuego.pdf · Lecciones de Sangre y Fuego El Fondo Monetario Internacional

L Lo os s H H

e er ri id do o

s s y y M Mu ue e

r rt to os s d de e F Fe eb b

r re er ro o N N

e eg g

r ro o

L Lo os s M Mu ue er rt to os s

Ala

in S

aa

ved

ra · V

ale

rian

o A

ltam

iran

o · Irin

ero

Ap

aza

· Mig

ue

l Asca

rrun

z · Ovid

ioC

an

aviri · A

nto

nio

Ca

stro · Ju

an

Ca

rlos C

astro

· Ro

na

ld C

alla

nq

ui · M

aca

rio C

olq

ue

· An

a C

olq

ue

· Ed

ga

r Co

nd

ori · R

om

ero

Ch

am

ba

· Jorg

e Fra

nco

· Ed

win

Hu

an

ca· Ju

lián

Hu

asca

r · Jua

n C

arlo

s Hu

me

rez · A

ng

el Ló

pe

z · Jesú

s Ma

ma

ni · Jo

séM

en

dizá

ba

l · Da

nie

l Me

alla

· Go

nza

lo M

en

do

za · R

am

ón

Mita

· Jua

n Jo

sé M

ujica

·O

ma

r Ne

me

r · Jua

n C

arlo

s On

ofre

· Ma

rio C

arra

sco Q

uisp

e ·D

avid

Ra

mo

s · Jua

nS

an

tos · Te

lesfo

ro S

ara

via · R

ub

en

Se

iza · W

ily Su

rci · Pa

mp

a Tito

· Mig

ue

l Ve

ga

·E

lías Ya

na

L Lo os s H He er ri id d

o os s

Ma

rtin A

cara

pi · O

ma

r Ach

o · G

erm

an

Ach

u · V

íctor A

lan

a · E

milio

ala

no

ta · Ju

lián

Alcó

n · N

ain

Ali · W

ilfred

o A

li · Alfre

do

Alip

az · R

óm

ulo

Alva

rez · Le

o A

nca

ri · Jho

nA

pa

za · M

aritza

Ap

aza

· Pla

cido

Ap

aza

· Mig

ue

l Ap

aza

· Luís A

req

uip

a · Lid

iaA

rné

z · Mig

ue

l Azca

rrun

z · Jho

nn

y Ba

utista

· Ch

arka

Be

rche

sma

n · Jo

sé B

ern

al

Ca

lle · Jo

aq

uín

Bo

rda

· José

Bo

tello

· Julio

Bu

stam

an

te · Fa

bio

Ca

chi · A

ure

lio C

alle

· Arm

an

do

Ca

lle · A

de

lio C

alle

· Isaa

c Ca

lleja

s Lima

· Ge

rma

n C

alliza

ya · Ja

vier

Ca

llisaya

· Nie

to Fé

lix Ca

llizaya

· Javie

r Ca

mp

uza

no

· M

arcia

l C

an

aviri

·

Torib

io C

an

qu

i · Jua

n C

an

sio · R

aym

un

do

Ca

rvaja

l · An

ton

io C

astro

· No

el V

íctor

Ca

stillo N

ieto

Félix C

ayo

ja · V

ale

ntin

spe

de

s · Javie

r Ch

oq

ue

· Luís C

ho

qu

e ·

Hig

gn

er C

ho

qu

e · R

og

er C

ho

qu

e · N

ard

a C

hu

ra · N

elso

n C

oca

· An

a C

olq

ue

Ch

oq

ue

· Jesú

s Co

lqu

e · Te

ofilo

Co

nd

ori · Lu

ís Co

nd

ori · M

oisé

s Co

ntre

ras · Ju

an

Co

sioQ

uisp

e · H

ern

án

Co

rtéz · Fe

lipe

Cre

spo

· Ze

no

bio

Cru

z Qu

ispe

· Be

nji C

ue

llar ·

Fab

io C

ruz · M

ag

gy d

el C

astillo

· Go

nza

lo D

íaz · A

riel D

ura

n · O

scar D

ura

n · N

ata

lioE

scob

ar · S

eg

un

din

o E

spin

oza

· Ca

rla E

spin

oza

· Fran

z Esp

ino

za · V

icen

te Flo

res

· Pe

dro

Flore

s · Re

yna

ldo

Flore

s · Ch

ristian

Flore

s · Ca

rlos G

allo

· José

Luís

Ga

nd

arilla

s · Eu

frasio

Ga

ray · A

lbe

rto G

arcía

· Ce

sar G

ua

na

co · A

ma

nd

a G

utié

rrez

· Ca

rlos G

utié

rrez · O

ctavio

Hu

an

ta · Fé

lix Hu

alla

pa

co · H

ern

án

Hu

allp

a · Je

sús

Iba

ñe

z · Ro

lan

do

Ino

Fue

nte

s · Joh

nn

y Lau

ra · Ju

an

Ca

rlos La

ura

· Ma

rcial La

yme

· Alva

ro Lim

ach

e · Ju

an

Llan

qu

e · R

on

da

l Llad

o · E

dw

in Llu

sco · S

ha

rlop

Lore

do

·E

dg

ar M

am

an

i · Ca

lixto M

am

an

i · Ge

rard

o M

am

an

i · Ne

lson

Ma

ma

ni · Ju

an

Ma

ma

ni

· Jua

no

Ma

ma

ni · P

rimo

Ma

ma

ni · R

en

an

Ma

ma

ni · N

oe

l Ma

ma

ni · H

ug

o M

am

an

i ·

51L L

E EC C

C CI IO O

N NE E

S S D D

E E S S

A AN N

G GR R

E E Y Y

F FU U

E EG G

O O

Page 60: Lecciones de Sangre y Fuego - democracyctr.orgdemocracyctr.org/dc_old/wp-content/uploads/2012/04/Sangre-y-Fuego.pdf · Lecciones de Sangre y Fuego El Fondo Monetario Internacional

Lou

rde

s Ma

ma

ni · H

ipo

lito M

am

an

i · Vícto

r Ma

ma

ni · D

an

iel M

an

riqu

e · Ju

an

Ma

nza

ne

da

· Julio

Ce

sar M

artin

ez · R

am

iro M

en

a · E

milio

ximo

· Ele

na

Ma

yta ·

Julia

Ma

yta · C

ristób

al M

ejillo

ne

s · Arie

l Me

nd

oza

· Elise

o M

ita · A

bra

ha

m M

olin

a· R

en

e M

olin

a · H

eid

er M

on

da

ca · G

uid

o M

ullisa

ca · M

iche

l Na

varro

· Eu

ge

nio

Nin

a· G

era

rdo

Ortu

ño

· Virg

inia

Ortiz · Jo

sé P

ach

eco

· Javie

r Pa

sten

· Pe

dro

Pa

tiño

·Fra

nklin

Pa

ye · D

avid

Pla

ta · N

icola

s Pé

rez · O

scar P

om

a · Ju

lio P

om

a · O

ma

r Po

ma

· Ab

ela

rdo

Pu

erta

s · Ro

be

rto Q

uisb

erth

· Ma

rtín Q

uisb

erth

· Este

ba

n Q

uisb

erth

·Ja

ime

Qu

ipild

or · E

dw

in Q

uisp

e · Te

od

oro

Qu

ispe

· Da

vid Q

uisp

e · Jo

aq

uín

Qu

ispe

· Alb

ertin

a Q

uisp

e · B

en

jam

ín Q

uisp

e · Ju

an

Qu

ispe

· Wa

lter Q

uisp

e · Ju

an

Qu

ispe

· Sa

lustia

no

Qu

ispe

· Da

gu

er R

am

os · A

rturo

Río

s · Da

vid R

ivera

· Ed

ga

r Ro

dríg

ue

z· A

lain

Ro

dríg

ue

z · Juve

na

l Ro

jas · A

de

la R

oja

s · Se

vero

Ro

sas · C

hristia

n R

uiz ·

Wilso

n S

ala

zar · G

lad

is Sa

laza

r · An

lica S

án

che

z · Ed

son

Sa

nto

s · Go

nza

loS

alin

as · H

ern

an

Sirp

a · G

reg

orio

So

sa · Fe

rna

nd

o S

ossa

· Tere

ssa S

he

laru

· Isma

el

Siñ

an

i · Tan

ia Ta

bo

ad

a · H

elio

do

ro Ta

rqu

i · He

liod

oro

Tarq

ui · C

arlo

s Tito · Fre

dy

Torrico

· Da

vid To

rrico · Fe

rna

nd

o Tro

che

· An

lica U

ribe

· Wilm

er V

aca

rreza

·R

ub

én

Va

rga

s · He

rná

n V

arg

as · S

an

tos V

ázq

ue

z · Jho

n V

eg

a · R

am

iro V

illca ·

Ro

be

rto V

illca · E

dw

in Z

ab

ala

Fue

nte

: Asa

mb

lea

Pe

rma

ne

nte

de

De

rech

os H

um

an

os, La

Pa

z.

52L L

E EC C

C CI IO O

N NE E

S S D D

E E S S

A AN N

G GR R

E E Y Y

F FU U

E EG G

O O

Page 61: Lecciones de Sangre y Fuego - democracyctr.orgdemocracyctr.org/dc_old/wp-content/uploads/2012/04/Sangre-y-Fuego.pdf · Lecciones de Sangre y Fuego El Fondo Monetario Internacional

N No ot ta as s

1Jo

sep

h E

. Stig

litz, Glo

ba

lizatio

n a

nd

its Disco

nte

nts (N

ew

York: W

.W. N

orto

nC

om

pa

ny, 2003), 11. (Tra

du

cción

de

l Ing

lés)

2In

tern

atio

na

l Mo

ne

tary Fu

nd

, “Th

e O

rigin

s of th

e IM

F,” Wh

at Is th

e In

tern

atio

na

lM

on

eta

ry Fun

d? (2004): h

ttp://w

ww

.imf.o

rg/e

xtern

al/p

ub

s/ft/exrp

/wh

at.h

tm#o

rigin

s;C

aro

l We

lch, “T

he

IMF &

Go

od

Go

vern

an

ce,” Fo

reig

n P

olicy in

Focu

s, Vo

l. 5, No

. 13(W

ash

ing

ton

, D.C

.: Institu

te fo

r Po

licy Stu

die

s an

d In

tern

atio

na

l Re

latio

ns C

en

ter,

Octo

be

r 2001): http

://ww

w.fp

if.org

/brie

fs/vol5/v5n

13imfg

ov_b

od

y.htm

l; an

d S

tiglitz,

Glo

ba

lizatio

n, 12.

3S

tiglitz, G

lob

aliza

tion

, 12.

4Jo

hn

Bra

ithw

aite

an

d P

ete

r Dra

ho

s, “Bre

tton

Wo

od

s: Birth

an

d B

rea

kdo

wn

,” Glo

ba

lB

usin

ess R

eg

ula

tion

(Ca

mb

ridg

e: C

am

brid

ge

Un

iversity P

ress, 2000), 97-101.

(Trad

ucció

n d

el In

glé

s)

5Fo

nd

o M

on

eta

rio In

tern

acio

na

l ¿Qu

é e

s el Fo

nd

o M

on

eta

rio In

tern

acio

na

l? (2004):h

ttp://w

ww

.imf.o

rg/e

xtern

al/p

ub

s/ft/exrp

/wh

at/sp

a/w

ha

ts.pd

f

6Ib

id.

7Ib

id.

8C

aro

l We

lch, “T

he

IMF &

Go

od

Go

vern

an

ce.”

9S

tiglitz, G

lobalization

, 13.

10R

ob

erto

Fern

án

de

z Terá

n, FM

I, Banco M

undial y Estad

o Neocolonial: Pod

erS

upranacional en B

olivia, 2n

d e

d. (C

och

ab

am

ba

, Bo

livia: P

lura

l Ed

itore

s, 2004), 28-29.

11IIn

tern

atio

na

l Mo

ne

tary Fu

nd

, “IMF M

em

be

rs' Qu

ota

s an

d V

otin

g P

ow

er, a

nd

IMF

Bo

ard

of G

ove

rno

rs,” (2005):h

ttp://w

ww

.imf.o

rg/e

xtern

al/n

p/se

c/me

md

ir/me

mb

ers.h

tm.

12In

tern

atio

na

l Mo

ne

tary Fu

nd

, “Article

s of A

gre

em

en

t of th

e In

tern

atio

na

l Mo

ne

tary

Fun

d,” (2005): h

ttp://w

ww

.imf.o

rg/e

xtern

al/p

ub

s/ft/aa

/aa

.pd

f.

13W

illiam

Finn

eg

an

, “Th

e E

con

om

ics of E

mp

ire: N

ote

s on

the

Wa

shin

gto

n C

on

sen

sus,”

Ha

rpe

rs (ma

yo 2003): 45. (Tra

du

cción

de

l Ing

lés)

14Fe

rná

nd

ez Te

rán

, FMI, 27.

15In

tern

atio

na

l Mo

ne

tary Fu

nd

, “Wh

o M

ake

s De

cision

s at th

e IM

F,” What Is the

International Monetary Fund

? (2004):h

ttp://w

ww

.imf.o

rg/e

xtern

al/p

ub

s/ft/exrp

/wh

at.h

tm#o

rigin

s.

16Fe

rná

nd

ez Te

rán

, FMI, 25.

17Fo

nd

o M

on

eta

rio In

tern

acio

na

l, “De

l Cré

dito

de

l FMI” ¿Q

es e

l Fon

do

Mo

ne

tario

Inte

rna

cion

al? (2004): h

ttp://w

ww

.imf.o

rg/e

xtern

al/p

ub

s/ft/exrp

/wh

at/sp

a/w

ha

ts.pd

f

18Fe

rná

nd

ez Te

rán

, FMI, 25.

19U

S C

on

gre

ssion

al B

ud

ge

t Office

, “Histo

rical B

ud

ge

t Da

ta,” (2005):

53L L

E EC C

C CI IO O

N NE E

S S D D

E E S S

A AN N

G GR R

E E Y Y

F FU U

E EG G

O O

Page 62: Lecciones de Sangre y Fuego - democracyctr.orgdemocracyctr.org/dc_old/wp-content/uploads/2012/04/Sangre-y-Fuego.pdf · Lecciones de Sangre y Fuego El Fondo Monetario Internacional

http

://ww

w.cb

o.g

ov/sh

ow

do

c.cfm?in

de

x=1821&se

qu

en

ce=0.

20U

S C

on

gre

ssion

al B

ud

ge

t Office

, “CB

O’s C

urre

nt B

ud

ge

t Pro

jectio

ns,” (2005):

http

://ww

w.cb

o.g

ov/sh

ow

do

c.cfm?in

de

x=1944&se

qu

en

ce=0.

21B

en

ed

ict Cle

me

nts, S

an

jee

v Gu

pta

, an

d G

ab

riela

Inch

au

ste, “Fisca

l Po

licy for

Eco

no

mic D

eve

lop

me

nt: A

n O

vervie

w,” H

elping

Countries D

evelop: The R

ole of FiscalPolicy

(Wa

shin

gto

n, D

.C.: In

tern

atio

na

l Mo

ne

tary Fu

nd

, 2004):h

ttp://w

ww

.imf.o

rg/e

xtern

al/p

ub

s/nft/2004/h

cd/in

de

x.htm

.(Trad

ucció

n d

el In

glé

s)

22A

rthu

r Ma

cEw

an

, “Eco

no

mic D

eb

acle

in A

rge

ntin

a: T

he

IMF S

trikes A

ga

in,” Foreig

nPolicy in Focus

(Wa

shin

gto

n, D

.C.: In

stitute

for P

olicy S

tud

ies a

nd

Inte

rna

tion

al

Re

latio

ns C

en

ter, Ja

nu

ary 2002): h

ttp://w

ww

.fpif.o

rg/p

df/g

ac/0201a

rge

ntin

a.p

df.

(Trad

ucció

n d

el In

glé

s)

23S

tiglitz, G

lobalization

, 12-13.

24B

eth

an

Em

me

tt an

d M

ax La

wso

n, “T

he

IMF a

nd

the

Mille

nn

ium

Go

als, Fa

iling

toD

elive

r for Lo

w-In

com

e C

ou

ntrie

s,” (Wa

shin

gto

n, D

.C.: O

xfam

Inte

rna

tion

al, 2003): 1-2.

25Ib

id., 2.

26Jo

hn

Willia

mso

n, d

e u

na

en

trevista

con

el a

uto

r, Wa

shin

gto

n, D

.C., 2 d

e d

iciem

bre

,2003.

27In

tern

atio

na

l Mo

ne

tary Fu

nd

, “Bo

livia: Tra

nsa

ction

s with

the

Fun

d, D

isbu

rsem

en

tsa

nd

Re

pa

yme

nts D

eta

il from

Jan

ua

ry 01, 2004 To D

ece

mb

er 31, 2004,” (2005):

http

://ww

w.im

f.org

/exte

rna

l/np

/tre/ta

d/e

xtran

s2.cfm?m

em

be

rKe

y1=70&va

lue

Da

te=20

04&ye

arTyp

e=C

&a

cctType

1=GR

AS

DA

&e

xtran

s_flag

=Y.

28M

aria

no

Ba

ptista

Gu

mu

cio, H

istoria Universal y d

e Bolivia

, 10th e

d. (La

Pa

z, Bo

livia:

n.p

., 1994), 192-194.

29M

arc Lin

db

erg

, “Bo

livia: S

tab

ilizatio

n a

nd

Ad

justm

en

t 1985-88: Did

it Wo

rk?” Ke

nn

ed

yS

cho

ol o

f Go

vern

me

nt C

ase

Stu

dy # C

16-90-951.1 (Ca

mb

ridg

e, M

A: H

arva

rdU

nive

rsity, 1990), 1.

30Fe

rna

nd

o C

an

ela

s Tard

ío y C

arlo

s Me

sa G

isbe

rt, Bo

livia M

ilen

io (C

och

ab

am

ba

,B

olivia

: Ed

itoria

l Ca

ne

las/Lo

s Tiem

po

s, 1999), 107.

31IM

F an

d W

orld

Ba

nk b

lacklistin

g fro

m co

mm

en

ts by fo

rme

r Bo

livian

Pre

side

nt

Go

nza

lo S

án

che

z de

Loza

da

in N

oe

l Ra

míre

z an

d M

arc Lin

db

erg

, “Bo

livia: C

on

trollin

gH

ype

rinfla

tion

1985-86,” Ke

nn

ed

y Sch

oo

l of G

ove

rnm

en

t Ca

se S

tud

y # C16-90-951.0

(Ca

mb

ridg

e, M

A: H

arva

rd U

nive

rsity, 1990), 4.

32Lin

db

erg

, “Bo

livia: S

tab

ilizatio

n a

nd

Ad

justm

en

t,” 1.

33R

am

írez a

nd

Lind

be

rg, “B

olivia

: Co

ntro

lling

Hyp

erin

flatio

n,” 4-5.

34Ib

id., 5.

35G

ove

rnm

en

t of B

olivia

, Inte

rna

tion

al M

on

eta

ry Fun

d, a

nd

the

Wo

rld B

an

k, “Bo

liviaE

nh

an

ced

Stru

ctura

l Ad

justm

en

t Facility P

olicy Fra

me

wo

rk Pa

pe

r, 1998–2001,”

54L L

E EC C

C CI IO O

N NE E

S S D D

E E S S

A AN N

G GR R

E E Y Y

F FU U

E EG G

O O

Page 63: Lecciones de Sangre y Fuego - democracyctr.orgdemocracyctr.org/dc_old/wp-content/uploads/2012/04/Sangre-y-Fuego.pdf · Lecciones de Sangre y Fuego El Fondo Monetario Internacional

(Wa

shin

gto

n, D

.C.: In

tern

atio

na

l Mo

ne

tary Fu

nd

, Au

gu

st 25, 1998):h

ttp://w

ww

.imf.o

rg/e

xtern

al/n

p/p

fp/b

olivia

/ind

ex.h

tm#I a

nd

Lette

r of In

ten

t be

twe

en

the

Bo

livian

go

vern

me

nt a

nd

the

IMF, “B

olivia

: Me

mo

ran

du

m o

f Eco

no

mic a

nd

Fina

ncia

l Po

licies,” (W

ash

ing

ton

, D.C

.: Inte

rna

tion

al M

on

eta

ry Fun

d, M

ay 25, 2001):

http

://ww

w.im

f.org

/exte

rna

l/NP

/LOI/2001/b

ol/01/IN

DE

X.H

TM

.

36In

tern

atio

na

l Mo

ne

tary Fu

nd

, “Bo

livia E

nh

an

ced

Stru

ctura

l Ad

justm

en

t Facility P

olicy

Fram

ew

ork P

ap

er.” (Tra

du

cción

de

l Ing

lés)

37M

em

ora

nd

um

of u

nd

ersta

nd

ing

be

twe

en

the

Bo

livian

go

vern

me

nt a

nd

the

Inte

rna

tion

al M

on

eta

ry Fun

d, “M

em

ora

nd

um

of E

con

om

ic Po

licies o

f the

Go

vern

me

nt

of B

olivia

,” (Wa

shin

gto

n, D

.C.: In

tern

atio

na

l Mo

ne

tary Fu

nd

, Ma

rch 21, 2003):

http

://ww

w.im

f.org

/Exte

rna

l/NP

/LOI/2003/b

ol/01/in

de

x.htm

. (Trad

ucció

n d

el In

glé

s)

38In

stituto

Na

cion

al d

e E

stad

ística d

e B

olivia

, “Bo

livia: In

dica

do

res D

e P

ob

reza

Mo

de

rad

a P

or A

ño

Se

n Á

rea

Ge

og

ráfica

, 1999 – 2002,” http

://ww

w.in

e.g

ov.b

o/cg

i-b

in/p

iwd

ie1xx.e

xe/T

IPO

.

39C

en

tro d

e E

stud

ios p

ara

el D

esa

rrollo

Lab

ora

l y Ag

rón

om

o (C

ED

LA), “E

con

om

íaB

olivia

na

: Eva

lua

ción

y Ten

de

ncia

s,” (La P

az, B

olivia

: CE

DLA

, Jan

ua

ry 31, 2005):h

ttp://w

ww

.ced

la.o

rg/p

ub

/pu

bfre

e.p

hp

?cod

_pu

bfre

e=32.

40Ib

id.

41C

en

tro d

e E

stud

ios p

ara

el D

esa

rrollo

Lab

ora

l y Ag

rón

om

o (C

ED

LA), “E

l Cre

cimie

nto

Eco

mico

lo Fa

vore

cerá

A P

oco

s Exp

orta

do

res,” (La

Pa

z, Bo

livia: C

ED

LA, Ju

ly 9,2004):h

ttp://w

ww

.ced

la.o

rg/n

oticia

s/no

ticia.p

hp

?cod

_no

ti=2.

42C

arlo

s Ville

ga

s Qu

irog

a, Privatización d

e la Industria Petrolera en B

olivia(C

och

ab

am

ba

: Plu

ral E

dito

res, 2002), 13.

43Ib

id., 15-16.

44Ib

id., 83.

45In

tern

atio

na

l Mo

ne

tary Fu

nd

, “Me

mo

ran

du

m o

f Eco

no

mic P

olicie

s of th

e G

ove

rnm

en

to

f Bo

livia.”

46V

illeg

as Q

uiro

ga

, Priva

tizació

n, 93 y R

ob

erto

Fern

án

de

z Terá

n, to

ma

do

de

un

ae

ntre

vista co

n e

l au

tor, La

Pa

z 23 de

ma

rzo, 2005.

47V

illeg

as Q

uiro

ga

, Privatización, 99.

48Fe

rná

nd

ez Te

rán

, FMI, 125-127.

49Ib

id., 127.

50P

recis, “B

olivia

n W

ate

r Ma

na

ge

me

nt: A

Tale

of T

hre

e C

ities,” (W

ash

ing

ton

, D.C

.:W

orld

Ba

nk, S

prin

g 2002), 1.

51V

ince

nt G

ou

arn

e a

nd

Joh

n B

riscoe

, “Do

n’t S

hu

t the

Tap

on

Priva

te-S

ecto

r Wa

ter,” The

Glob

e and M

ail(Ma

y 18, 2000).

52P

ara

un

an

álisis co

mp

leto

de

las ta

rifas d

e a

gu

a ve

r “Be

chte

l vs. Bo

livia - T

he

Wa

ter

Hike

by B

ech

tel’s B

olivia

n C

om

pa

ny (A

gu

as d

el Tu

na

ri): Th

e R

ea

l Nu

mb

ers” e

n e

lsitio

we

b d

el C

en

tro p

ara

la D

em

ocra

cia

55L L

E EC C

C CI IO O

N NE E

S S D D

E E S S

A AN N

G GR R

E E Y Y

F FU U

E EG G

O O

Page 64: Lecciones de Sangre y Fuego - democracyctr.orgdemocracyctr.org/dc_old/wp-content/uploads/2012/04/Sangre-y-Fuego.pdf · Lecciones de Sangre y Fuego El Fondo Monetario Internacional

http

://ww

w.d

em

ocra

cyctr.org

/be

chte

l/wa

terb

ills/wa

terb

ills-glo

ba

l.htm

53P

ara

un

a h

istoria

com

ple

ta d

e la

revu

elta

con

tra la

priva

tizació

n d

el a

gu

a e

nC

och

ab

am

ba

, ver “B

olivia

’s Wa

r Ove

r Wa

ter,”

http

://ww

w.d

em

ocra

cyctr.org

/be

chte

l/the

_wa

ter_w

ar.h

tm.

54P

ara

los p

erm

isos e

n e

l incre

me

nto

de

las ta

rifas ve

r Vivie

n Fo

ster y O

svald

o H

irsuta

,“D

oe

s Infra

structu

re R

efo

rm W

ork fo

r the

Po

or? A

Ca

se S

tud

y on

the

Citie

s of La

Pa

za

nd

El A

lto in

Bo

livia,” (W

ash

ing

ton

, D.C

.: Wo

rld B

an

k, 2003), 10. Los d

ato

s sob

re e

lco

sto to

tal e

n e

l 2004 son

de

José

Ba

rrag

an

, el V

icem

inistro

de

Se

rvicios B

ásico

s en

ese

en

ton

ces, d

e u

na

en

trevista

con

el a

uto

r, La P

az, d

iciem

bre

, 2004.

55U

nid

ad

de

An

álisis d

e P

olítica

s So

ciale

s y Eco

mico

s (UD

AP

E), “E

valu

ació

n d

e la

Eco

no

mia

,” (La P

az, B

olivia

: UD

AP

E, 2004): h

ttp://w

ww

.ud

ap

e.g

ov.b

o.

56C

en

tro d

e E

stud

ios p

ara

el D

esa

rrollo

Lab

ora

l y Ag

rón

om

o (C

ED

LA), “A

lisisco

mp

aritivo

de

l PG

N 2005,” (La

Pa

z, Bo

livia: C

ED

LA, 2005): h

ttp://w

ww

.ced

la.o

rg.

57In

tern

atio

na

l Mo

ne

tary Fu

nd

, “Me

mo

ran

du

m o

f Eco

no

mic P

olicie

s, Ap

ril 8, 1999”(2004): h

ttp://w

ww

.imf.o

rg/e

xtern

al/N

P/LO

I/1999/040899.HT

M.

58U

S C

on

gre

ssion

al B

ud

ge

t Office

, “Histo

rical B

ud

ge

t Da

ta.”

59“P

resid

en

t Discu

sses H

om

ela

nd

Se

curity D

ep

artm

en

t,” Wh

ite H

ou

se p

ress re

lea

se(Ju

ne

7, 2002): http

://ww

w.w

hite

ho

use

.go

v/ne

ws/re

lea

ses/2002/06/20020607-4.h

tml.

(Trad

ucció

n d

el In

glé

s)

60“D

eb

t an

d D

eficit Q

uo

tes,” h

ttp://zfa

cts.com

/p/467.h

tml. (Tra

du

cción

de

l Ing

lés)

61In

tern

atio

na

l Mo

ne

tary Fu

nd

, “Me

mo

ran

du

m o

f Eco

no

mic P

olicie

s of th

e G

ove

rnm

en

to

f Bo

livia.”

62“E

n M

uch

os A

spe

ctos e

l Mo

de

lo Fa

lló,” El D

eber

(Octo

be

r 28, 2001).

63Lo

s da

tos so

n e

xtrap

ola

do

s de

la e

stima

ción

de

l Ba

nco

Mu

nd

ial d

el P

IB d

e B

olivia

el

2003 de

7.8 billo

ne

s de

bo

livian

os y d

ato

s de

l rep

orte

de

l CE

DLA

sob

re e

lp

resu

pu

esto

bo

livian

o d

el 2002 d

e 3.055 b

olivia

no

s.

64Fra

ncisco

Ba

ker, V

oce

ro d

el FM

I, de

un

a d

ecla

ració

n e

scrita a

l au

tor, W

ash

ing

ton

,D

.C., 22 d

e fe

bre

ro d

e 2003.

65C

arlo

s Me

sa, d

e u

na

en

trevista

con

el a

uto

r, La P

az, 26 d

e m

ayo

de

2003.

66E

dw

in A

ldu

na

te, d

e u

na

en

trevista

con

el a

uto

r, La P

az, 25 d

e m

ayo

de

2003.

67G

eo

rge

Gra

y Mo

lina

, de

un

a e

ntre

vista co

n e

l au

tor, La

Pa

z, 12 de

feb

rero

de

2005.G

ray M

olin

a tra

ba

ja a

ho

ra p

ara

las N

acio

ne

s Un

ida

s en

Bo

livia.

68Ib

id.

69Ib

id.

70M

olin

a m

en

cion

ó q

ue

la p

ob

lació

n q

ue

hu

bie

ra te

nid

o q

ue

pa

ga

r el im

pu

esto

era

360.000 y la p

ob

lació

n d

e B

olivia

al 2002 e

stab

a e

stima

da

en

8.1 millo

ne

s.

71C

arlo

s Me

sa, d

e u

na

en

trevista

con

el a

uto

r, La P

az, 26 d

e m

ayo

de

2003.

56L L

E EC C

C CI IO O

N NE E

S S D D

E E S S

A AN N

G GR R

E E Y Y

F FU U

E EG G

O O

Page 65: Lecciones de Sangre y Fuego - democracyctr.orgdemocracyctr.org/dc_old/wp-content/uploads/2012/04/Sangre-y-Fuego.pdf · Lecciones de Sangre y Fuego El Fondo Monetario Internacional

72A

sam

ble

a P

erm

an

en

te d

e D

ere

cho

s Hu

ma

no

s y otro

s, “Pa

ra Q

ue

No

Se

Olvid

e: 12-13

de

Feb

rero

2003,” (La P

az, B

olivia

: Asa

mb

lea

Pe

rma

ne

nte

de

De

rech

os H

um

an

os y

otro

s, 2004), 21.

73Ib

id.

74Ju

an

Fore

ro, “E

con

om

ic Crisis a

nd

Vo

cal O

pp

ositio

n Te

st Bo

livia’s P

resid

en

t,” New

York Times

(Feb

rua

ry 16, 2003).

75E

sta y to

da

s las cita

s de

Da

vid V

arg

as so

n d

e u

na

en

trevista

con

el a

uto

r, La P

az, 10

de

feb

rero

de

2005.

76“P

ara

Qu

e N

o S

e O

lvide

,” 22.

77Ib

id.

78C

arlo

s Me

sa, E

x pre

side

nte

de

Bo

livia, d

e u

na

en

trevista

con

el a

uto

r, La P

az, 26 d

em

ayo

de

2003.

79S

i no

se h

ace

no

tar d

e o

tra m

an

era

, la cro

no

log

ía d

e e

ven

tos d

el 12 d

e fe

bre

ro e

n la

Pla

za M

urillo

, esta

ba

sad

a e

n la

exce

len

te cro

no

log

ía d

e “P

ara

Qu

e N

o S

e O

lvide

,”21-29.

80“P

ara

Qu

e N

o S

e O

lvide

”, 200.

81A

sam

ble

a P

erm

an

en

te d

e D

ere

cho

s Hu

ma

no

s y Co

ord

ina

do

ra d

e la

Mu

jer, “E

l Ca

sod

e A

na

Co

lqu

e,” (La

Pa

z, Bo

livia: A

sam

ble

a P

erm

an

en

te d

e D

ere

cho

s Hu

ma

no

s yC

oo

rdin

ad

ora

de

la M

uje

r, 2004), 18.

82S

ach

a Llo

ren

ti, de

un

a e

ntre

vista co

n e

l au

tor, La

Pa

z, 10 de

feb

rero

de

2005.

83V

icen

ta Q

uisp

e d

e C

olq

ue

, de

un

a e

ntre

vista co

n e

l au

tor, La

Pa

z, 10 de

feb

rero

, 2005.

84“E

l Ca

so d

e A

na

Co

lqu

e”, 20-21.

85La

pre

sen

cia d

e la

misió

n d

el FM

I en

Bo

livia d

ura

nte

el 12 y 13 d

e fe

bre

ro d

escrito

sp

or C

arlo

s Me

sa, G

eo

rge

Gra

y Mo

lina

y Ed

win

Ald

un

ate

, fue

ron

tom

ad

as d

ee

ntre

vistas co

n e

l au

tor e

n La

Pa

z.

86“P

ara

Qu

e N

o S

e O

lvide

,” 28.

87Los Tiem

pos

(Feb

rua

ry 14, 2003): A12.

88“B

olivia

’s Crisis-R

idd

en

Lea

de

r to R

esh

uffle

Ca

bin

et,” R

euters New

s Service

(Feb

rua

ry 13, 2003).

89“G

on

i an

un

cia re

corte

s, dia

log

o y u

n p

resu

pu

esto

qu

e n

o se

a d

el FM

I,” Op

inió

n (17

de

feb

rero

de

2003): 2.

90D

ato

s de

l Min

isterio

de

Ha

cien

da

. http

://ww

w.h

acie

nd

a.g

ov.b

o/.

91Fra

ncisco

Ba

ker, P

orta

voz d

el FM

I, de

un

a ca

rta e

scrita a

l au

tor, W

ash

ing

ton

, D.C

., 22d

e fe

bre

ro d

e 2003.

92In

tern

atio

na

l Mo

ne

tary Fu

nd

, “IMF S

taff a

nd

Bo

livia A

gre

e o

n E

con

om

ic Fram

ew

ork

for 2003,” co

mu

nica

do

de

pre

nsa

(22 de

feb

rero

de

2003).

93In

tern

atio

na

l Mo

ne

tary Fu

nd

, “IMF M

an

ag

ing

Dire

ctor R

od

rigo

de

Ra

to’s S

tate

me

nt a

t

57L L

E EC C

C CI IO O

N NE E

S S D D

E E S S

A AN N

G GR R

E E Y Y

F FU U

E EG G

O O

Page 66: Lecciones de Sangre y Fuego - democracyctr.orgdemocracyctr.org/dc_old/wp-content/uploads/2012/04/Sangre-y-Fuego.pdf · Lecciones de Sangre y Fuego El Fondo Monetario Internacional

the

Co

nclu

sion

of h

is Visit to

Bo

livia,” co

mu

nica

do

de

pre

nsa

(18 de

feb

rero

, 2005).

94P

ara

info

rma

ción

s com

ple

ta d

e o

ctub

re d

e 2003, la

Gu

erra

de

l Ga

s qu

e lle

vó a

lare

nu

ncia

de

Go

nza

lo S

an

che

z de

Loza

da

, ver “In

Bo

livia, A

Pre

side

nt Is Fo

rced

ToLe

ave

,” http

://ww

w.d

em

ocra

cyctr.org

/ne

wsle

tter/vo

l51.htm

.

95“P

ara

Qu

e N

o S

e O

lvide

,” 197-203.

96O

rga

niza

ción

de

los E

stad

os A

me

rican

os, “In

form

e D

e La

Org

an

izació

n D

e Lo

sE

stad

os A

me

rican

os (O

EA

) So

bre

los h

ech

os d

e fe

bre

ro d

el 2003 e

n B

olivia

” (Ma

y2003): h

ttp://w

ww

.bo

lpre

ss.com

/do

cum

en

tos.p

hp

?Co

d=2002066843.

97A

mn

istía In

tern

acio

na

l, “Bo

livia: C

risis y Justicia

, Jorn

ad

as d

e vio

len

cia e

n fe

bre

ro y

octu

bre

2003,” (Lon

dre

s: Am

nistía

Inte

rna

cion

al, n

ovie

mb

re, 2004):

http

://we

b.a

mn

esty.o

rg/lib

rary/in

de

x/eslA

MR

180062004?op

en

&o

f=esl-B

OL

98Ib

id.

99V

icen

ta Q

uisp

e d

e C

olq

ue

, de

un

a e

ntre

vista co

n e

l au

tor, La

Pa

z, 10 de

feb

rero

de

2005.

100C

arlo

s Me

sa, d

e u

na

en

trevista

con

el a

uto

r, La P

az, 26 d

e m

ayo

de

2003.

101C

itad

o e

n “Q

uo

tatio

ns b

y Joh

n M

ayn

ard

Ke

yne

s,”

http

://ww

w-g

rou

ps.d

cs.st-an

d.a

c.uk/~h

istory/Q

uo

tatio

ns/K

eyn

es.h

tml.

58L L

E EC C

C CI IO O

N NE E

S S D D

E E S S

A AN N

G GR R

E E Y Y

F FU U

E EG G

O O