LURRAREN BARRUKO DINAMIKA

LURRAREN JATORRIA (BIDEOA)

Horrela deskribatu zuen Yaizako abadeak 1730ean Kanariar artxipelagoko Lanzarote irlaren itxura guztiz aldatu zuen erupzioa. Egun gutxitan, gutxi gorabehera kilometro kubiko bat laba lurraren gainazalera atera zen, hainbat herri estali zituen eta paisaia erabat aldatu zuen. Harriek iraganean Lurreko leku ezberdinetan sumendi-erupzioak egon zirela erakusten digute, hau baino mila aldiz bortitzagoak. Gure planetak izugarrizko energia kopurua du barnean, kontinenteak mugitzeko, mendiak altxatzeko, lurrikarak sortzeko eta sumendi-jarduera sorrarazteko gai dena.

Lehen irakurgaia

«Irailaren 1ean, gaueko bederatziak eta hamarrak artean, Lurra bat-batean ireki zen Timanfayatik hurbil. (…) Mendi erraldoi bat lurraren barrenetik gailendu zen, eta puntatik garrak ateratzen ziren, hemeretzi egunetan zehar sutan jarraitu zutenak. Handik egun gutxitara, zulo berri bat eratu zen, eta laba uholde batek Timanfaya, Rodeo eta Mancha Blanacako zati bat hartu zituen menpe. Laba hedatu egin zen (…) hasieran ura bezain azkar, baina laster abiadura murriztu eta eztia balitz bezala isurtzen zen. Baina irailaren 7an (…) laba masak (…) instant batean suntsitu zituen Maretas eta Santa Catalina herriak (…). Irailaren 11n (…) labak (…) Mazo harrapatu zuen, herrixka guztia sutu eta estali zuen, eta bere bidea jarraitu zuen itsasoraino, sei egunetan zehar zarata beldurgarriaz korrika eginez eta benetako ur-jauziak sortuz. Hildako arrain kopuru izugarria itsasoaren gainean zegoen (…).»

Timanfayako parke naturala, Lanzarote

Sumendia erupzioan

Material metalikoen hondoratzea

Egun

Neurriz handitzea

Duela 4.000 milioi urte

Meteoritoak

Duela 4.600 milioi urte

Lurraren barne-beroaren jatorria

Milioi urteak

Lurrazala

Mantua

Nukleoaren eraketa

Lurrazal solidoa

Ozeanoa

Kanpo-nukleo urtua

Barne-nukleo solidoa (5 000 ºC)

Mantu solidoa

Lurraren barnealdearen ezaugarriak

50 kilometrora:Tenperatura 600 ºC-ren baliokidea daPresioa 20.000 atmosferaren baliokidea da

Tenperatura eta presio handitzea

Tenperatura 30 ºC handitzen da sakonera kilometro bakoitzean

GRADIENTE GEOTERMIKOA

Lurraren azalaren azalera

Bulkanismoa

Azalaren barruan urturiko harriak kanpora ateratzea

Barne-beroaren agerpenak

Lurrikarak

Azalaren mugimendu bortitz eta laburrak

Kontinenteen deriba

Isostasia

Azalaren mugimendu bertikal motelak

Kontinenteen joan-etorri horizontal motelak

Eremu magnetikoen ekoizpena

Barne-beroaren eraginak

Atmosferaren eraketa Harri beroak

Fenomeno hidrotermalak

Bideo laburra

Bulkanismoaren jatorria

Lurrazala

Mantua

Kanpo-nukleoa

Barne-nukleoa

Magmak eratzeko eremu faboragarria

Mantuko eremu beroa

Lurrazala

Mantua

Sumendi-erupzio baten ezaugarriak

Kraterra

Sumendi-konoa

Piroklastoak

Gasak

Laba koladak

Gela magmatikoa

Sumendi-kebidea

SAKATU IRUDIA HANDITZEK0

Sumendi-erupzio baten ezaugarriak

Gasak

ITZULI

Karbono dioxidoa

Ur-lurruna

Sufre-gasak

Karbono monoxidoa

Sumendi-erupzio baten ezaugarriak

ITZULI

Piroklastoak

Sumendi-errautsak

Lapillia

Sumendi-bonbak

Sumendi-erupzio baten ezaugarriak

ITZULI

Sumendi-jarduera eta laba koladak

Gas-burbuilek ihes egiten dute emeki

Zenbat eta tenperatura altuagoa, orduan eta magma

bigunagoa

Tenperatura baxuagoan magma likatsuagoa da

Gas-burbuilek leherketak eta

zipriztinak sortzen dituzte

700 ºC baino gutxiagora laba likatsua eta aitzinamendu moteleko koladak

Sumendi-jarduera motak SAKATU GEZIAK XEHETASUN GEHIAGO

EZAGUTZEKO

HAWAIAR JARDUERA ESTRONBOLIAR JARDUERA BULKANIAR JARDUERA

Sumendi-jarduera motak

HAWAIAR JARDUERA

ITZULI

Magmaren tenperatura: oso altua (1 000 ºC-tik gorakoa)Lehergarritasuna: baxuaArriskugarritasuna: baxuaArriskuak: laba oso biguna, hiriak estal ditzakeena

Ezkutu-sumendia

Gela magmatikoa Galdara nagusiaTximinia nagusia

ESTRONBOLIAR JARDUERA

Sumendi-jarduera motak

ITZULI

Magmaren tenperatura: ertaina (700 eta 1.000 ºC artean)Lehergarritasuna: ertainaArriskugarritasuna: ertainaArriskuak: piroklastoek hiriak estal ditzakete

Estrato-sumendia

Ganbera magmatikoa

Kono bolkanikoa

Tximinia

Kraterra

SUMENDI-JARDUERA

Sumendi-jarduera motak

ITZULI

Magmaren tenperatura: baxua (700 ºC baino baxuago)Lehergarritasuna: altuaArriskugarritasuna: altuaArriskuak: leherketa eta hodei kartsu oso suntsitzaileak

Domoa

Ganbera magmatikoa Laba kontsolidatuko pitoi bolkanikoa

LURRIKARAK

Lurrikaren jatorria

Lurraren azalaren urraketa edo mugimendu bortitzak

Zenbat eta zurrunagoa apurtzen den materiala, orduan eta biziagoa hipozentroaren

bibrazioa

Bibrazioak

Epizentroa

Hipozentro edo foku sismikoa

Lurrikaren eraginak

Hipozentroa

Epizentroa

Lur-jausiak

Kalteak eraikinetanTsunamiak

Uhin sismikoakTxile (1960)

9,60Richter eskala

Sismograma

Sismografoa

Uhin sismikoak eta Lurraren egitura

Uhin sismikoen interpretazioa

Uhin sismikoak

ZEIN DA UHIN SISMIKOAK IKERTZEAREN EMAITZA?

Uhin sismikoak eta Lurraren egitura

ITZULI

Lurraren egituraren ezagutza

Kanpo-nukleoa (likidoa)

Barne-nukleoa (solidoa)

Litosfera

Plaka litosferikoak

Lurrazala (granitoa eta basaltoa)

Mantua (peridotita)

Nukleoa (konposizio metalikoa)

Barne-prozesuek sorturiko arriskuen aurrean jarduera-neurriak

Aurreikuspena

Arrisku-mapak egin

Prebentzioa

Iragarpena

Argon-gasaren jarioa

Eraikinen diseinuak

Olatuei, haizeari eta mugimendu sismikoei buruzko informazioa hartzen du

Tsunamien hurbiltasunari buruz

informatzen du

Hawai

Alerta Goiztiar Sistemako Buiak (AGS)

Alerta goiztiar sistemak

Mendien eraketa. Lurraren erliebea

NOLAKOA DA LURRAREN ERLIEBEA?

IKUSI NOLA ERATZEN DEN ERLIEBEA

Azala loditzea

Kontinenteen talka

Kanpo-nukleoa

Mantua

Rifta

Plaka litosferikoen mugimendua

Goranzko korrontea

Pirinioak

Betikoak

Duela 20 milioi urte

Alboraeko PlakaIberiar plaka

Eurasia

Duela 60 milioi urte

Iberiar plakaAlboraeko Plaka

Ebro mendigunea

Duela 100 milioi urte

Mendien eraketa. Lurraren erliebea

Azala loditzea

Kontinenteen talka NOLAKOA DA LURRAREN

ERLIEBEA?

ITZULIKanpo-nukleoa

Mantua

Rifta

Plaka litosferikoen mugimendua

Goranzko korrontea

Mendien eraketa. Kontinenteak eta itsas hondoak

GEHIAGO JAKITEKO SAKATU PUNTU GORRIAK ITZULI

Mendien eraketa. Kontinenteak eta itsas hondoak

Plataforma kontinentalekKontinenteen ertzak eratzen

dituzte

ITZULIGEHIAGO JAKITEKO SAKATU

PUNTU GORRIAK

Mendien eraketa. Kontinenteak eta itsas hondoak

Gailurrek edo ozeano- mendikateek

Sumendi-jarduera bizia dute

ITZULI GEHIAGO JAKITEKO

SAKATU PUNTU GORRIAK

Mendien eraketa. Kontinenteak eta itsas hondoak

Ezkutuak edo lautada handiak

Eremu handi horizontalak

ITZULI GEHIAGO JAKITEKO

SAKATU PUNTU GORRIAK

Mendien eraketa. Kontinenteak eta itsas hondoak

MendikateakGaraiera handiko

mendilerroak

ITZULI GEHIAGO JAKITEKO

SAKATU PUNTU GORRIAK

Mendien eraketa. Kontinenteak eta itsas hondoak

Ozeano-fosakOzeanoetako eremu

sakonenak

ITZULI GEHIAGO JAKITEKO

SAKATU PUNTU GORRIAK

Mendien eraketa. Kontinenteak eta itsas hondoak

Itsaspeko sumendiekSumendi-arkipelagoak

sorraraz ditzakete

ITZULI GEHIAGO JAKITEKO

SAKATU PUNTU GORRIAK

Mendien eraketa. Kontinenteak eta itsas hondoak

Lautada abisalakPlanetako itsaspeko eremu lau zabalenak

ITZULI GEHIAGO JAKITEKO

SAKATU PUNTU GORRIAK

Plaka litosferikoen mugimenduak

Plaken aldentze-eremuaKontinente azpiko

ozeano-plaka subdukzioa Bi plakaren irristaketa, bata bestearen kontra

NOLA BANATZEN DIRA PLAKA LITOSFERIKOAK?

Plaka litosferikoen mugimenduak

ITZULI

OZEANO BAREKO PLAKA

IPAR AMERIKAKO PLAKA

EUROASIAKO PLAKA

INDIANO OZEANOKO

PLAKA

AFRIKAKO PLAKA

ANTARTIKOKO PLAKA

HEGOAMERIKAKO PLAKA

NAZCAKO PLAKA

Ozeano-dortsala Subdukzio eremuak eta talka kontinentala

FILIPINETAKO PLAKA

Sumendiak, lurrikarak eta plaka-tektonikoa

Foku sismiko eta sumendien banaketa mapa

Sismotasun handiaSismotasun ertainaSismotasun txikia

Sumendi-jarduera

•HARRIAK

• SEDIMETARIOAK• MAGMATIKOAK• METAMORFIKOAK

Harri magmatikoak

Harri magmatiko nagusiak

Granitoa Pegmatita Sienita Gabroa

Zepa bolkanikoa Pumita (apar-harria) Obsidiana Basaltoa

Ha

rri

plu

ton

iko

ak

Ha

rri

bo

lka

nik

oa

k

Harri metamorfikoak

Harri magmatiko nagusiak

Buztina Buztina edo arbelaBuztina, arbela edo

eskistoaKuartzo askoko

hareharriaKareharria

Arbela Eskistoa Gneisa Kuartzita Marmola

Ja

torr

izk

o h

arr

ia e

ta

pro

zes

u m

eta

mo

rfik

oa

On

do

rio

zko

ha

rri

me

tam

orf

iko

a

Presioa eta tenperatura:

Handitze leuna

Presioa eta tenperatura:

Handitze bizia

Presioa eta tenperatura:

Handitze oso bizia

Presioa eta tenperatura:

Handitze bizia

Presioa eta tenperatura:

Handitze bizia

Harrien zikloa

SEDIMENTUAK

MAGMAHARRI SEDIMENTARIOA

HARRI MAGMATIKOA

HARRI METAMORFIKOA

Urtzea

Metamorfismoa

MetamorfismoaDisgregazioa

Disgregazioa

Dis

gre

gazi

oa

Litif

ikaz

ioa

Urtzea

Urt

zea

Hoz

tea