MITOLOGIAREN HISTORIA ETA EUROPA IPARRALDEKO

MITOLOGIA

Gaizka Sanchez

1. ZER DA MITOLOGIA?

<< Kultura edo herri jakin baten mitoen multzoa. Mitoen jatorri, garapen eta esanahien azterketa sistematikoa; azterketa horretan diharduen jakintza-alorra.>>

•Antzinako herriek mitoetara jo fenomeno ulergaitzak azaltzeko.

•Naturako indarretan oinarritzen ziren.

2 MITOLOGIAREN HISTORIA2.1 IPARRALDEKO, IPAR-MENDEBALDEKO ETA EKIALDEKO EUROPAKO MITOLOGIA.

Antzinaroan eta Goi Erdi Aroaren aldi handi batean Ipar Europako (gaur egungo Alemaniako zatirik handiena, Eskandinavia), Ipar Mendebaldeko (Britainiar Handia, Ingalaterra izan ezik, Irlanda, Bretaña) eta Ekialdeko Europako kultura edo eragin grekolatindar txikia izan zuten, beren mitologia eta erlijio propioak mantenduz.

ZELTAK

VIKINGOAK

ESLAVIARRAK

GERMANIARRAK

ZELTAK•Zeltak Europako erdialdean sortu.

•K.a. II. milurtekotik aurrera talde berezi gisa agertu.

•Europatik hedatu, Galian, Britainiar uharteetan eta Iberiar penintsulan Italia iparraldetik, Balkanak eta Asia Txikiatik.

• Erromatarren eta herri germaniarren lehen hedapenak herri zelten gainbehera azkarra ekarri zuen.

ZELTIAR MITOLOGIA

ZELTIAR MITOLOGIA. ESKEMA OROKORRA

•ANTZINAKO ZELTIARREN MITOLOGIA (GALIARRAK)

•IRLANDAKO MITOLOGIA ZELTIARRA (HIZKUNTZA GOIDILEKOAK)

JAINKOAK ETA PERTSONAIAK

IRLANDAKO HISTORIAREN ZIKLOAK

A. ZIKLO MITOLOGIKOA

B. ULSTERREKO ZIKLOA

C. FENIAN ZIKLOA

D. ZIKLO HISTORIKOA

•BRITONIAR HIZKUNTZAKO MITOLOGIA (GALES ETA BRETAÑA)

ANTZINAKO ZELTIARREN MITOLOGIA (GALIARRAK)

Erromatar idazleen aztarnetatik lortu datuak. Erromatar mitologiaren eragina ere nabari da.Mitologia naturista zen Gurtza-objektutzat naturako elementuak hartu zituzten Eguzkia, trumoia, tximista, haizea, ura, zuhaitzak... Arimaren hilezkortasuna.

1. CERNUNNOS: Oparitsunaren jainkoa animalia basatien jauna.

2. BELENUS: argiaren, Eguzkiaren eta suaren jainkoa. Bere bikotea Sirona zen.

JAINKOAK

CERNUNNOSCERNUNNOS BELENUS

JAINKOAK

• TEUTATES: Gerraren eta aberastasunaren jainkoa.

• TARANIS: danbadaren, trumoiaren, argiaren eta zeruko jainkoa. Tribuaren babeslea eta gudaren jainkoa.

• ESUS: jainko hau misteriotsua, beldurgarria eta odolzalea.

TEUTATES TARANIS ESUS

IRLANDAKO MITOLOGIA ZELTIARRA

•Hainbat jainkok eta pertsonaiak osatzen zuten. •Gaur egun jainkoen nagusitasuna desagertu •Pertsonai mitologikoek gaur egun irlandar kulturaren parte izaten jarraitzen dute.

JAINKOAK:

DAGDA BALAR MORRIGAN

IRLANDAKO JAINKOAK

LUGH ANGUS

PERTSONAI MITOLOGIKOAK

•LEPRECHAUN: gizonezko iratxo edo maitagarri motako izaki bat da -izakera material eta izpiritual bikoitzeko izakiak- eta bere bizilekua Irlandako uhartea du.

•BANSHEE: beste mundura doazen arimen alde negar egiten duten emakumeak dira, hil-oihal bat daramatela. Beren oihu eta kantuak beldurgarriak zein ederrak dira.

IRLANDAKO HISTORIAREN ZIKLOAK

•Kristautasuna Irlandan K.o. V. mendean sartu

•Kristautasunak ez sunstitu Irlandako mitologiaren oinarriak

•Fraide askok antzinako mito eta kondairak bildu, zikloak bilduz.

•Hizkuntza gaelikoz idatzi ziren.

ZIKLO MITOLOGIKOA

•Irlandako mitologiako jentil edo paganoa irudikatu

•Jainko eta naturaz gain edo supernaturalak diren gertaerak errege eta heroi historikoekin bat nahasi.

•Hitz lauz eta bertsozko eskuizkribuekin osatzen da.

ANGUSEN AMETSA

ULSTERREKO ZIKLOA

•Ulsterko ekialdea eta Leinsterko iparraldea diren lurretako gertaera erdi historiko-mitologikoak azaldu

•Conchobar mac Nessa erregearen agintaldian eta agintaldi haren inguruan kokatuta

•Ulsterko zikloko heroi nagusia Cúchulainn gudari gaztea

•Ulsterko zikloan, kristautasuna iritsi aurretiko Burdin Aroko gizartea deskribatu

COOLEYKO ABEREAREN LAPURKETA

FENIAN ZIKLOA

•Hitz-lauz eta bertsoz osatuta.

•Gai nagusia Fionn mac Cumhaill heroi mitikoa eta bere Fianna Éireann gerlarien abenturak.

JAKINDURIAREN IZOKINA

ZIKLO HISTORIKOA

•Mitologia eta historia nahasi.

•Ziklo Historikoan ageri diren erregeak mitologikoak eta historikoak dira.

BUILE SHUIBNE (“Sweeneyren beroaldia”)

•Hitz lauz eta neurtitzez osatuta.

•XII. mendeko ipuina

“Suibhne erregea zen. San Ronanek madarikatu egin zuen, eta erdi gizon erdi hegazti itxurako izaki bihurtu zen. Bere bizi guztia basoetan bizitzera kondenatua izan zen, bere gizaki lagunetatik ihesi.”

•Britoniar hizkuntzako herri zeltiarrak (Gales, Bretainia eta Kornualles) •Arturiar zikloa izenez ezagutu gaur egun. •Erdi Aroaren hasieran Bretainia inguruan idatzi. •Herri mitologia zeltiarrean eta historian oinarrituta

BRITONIAR HIZKUNTZAKO MITOLOGIA

1.BRETANIA

2.GALES

3.KORNUALLES

1.

3.

2.

BUGUL NOZ (Bretainia).

•Maitagarri baten arima

•Bretainiako landetan bizi

• Itxura erabat itsusia Animaliak eta haurrak izutu

•Beti bakarrik dago bere ezkutuko izakerarengatik

GALESEKO MITOLOGIA

•Arturiar zikloko pertsonaiak (Arturo, Merlin…)

•Rhiannon jainkosa.→Erdi emakume, erdi zaldi. Gizonak erakarri eta gero alde egin betiko.

KORNUALLESEKO MITOLOGIA

• Arturiar zikloko Tristan eta Isoldaren kondaira dugu nagusiena.

TRISTAN KORNUALLESEKOA MARC ERREGEAK (Tristanen osaba)

bidali

ISOLDA IRLANDAKOA

bila ezkondu

BIDEAN MAITEMINDU EDABE BATEN ONDORIOZ

•MARCEK BADAKI ZER GERTATU

•TRISTAN ERBESTERATU ETA ZAURITU

ISOLDA ATSEKABETU ETA TRISTANEN BILA.

BELAONTZI BELTZA IKUSI ETA TRISTAN HIL

GERMANIAR ETA ESKANDINAVIAR MITOLOGIA

•Herri handi bat osatzen zuten, gaur egungo Ipar Europan bizi.•Eskandinaviarrak gaur egungo Norvegian, Suedian eta Danimarkan bizi, Islandian ezarri eta Groenlandia bai Ipar Amerikara heldu. •Hegoaldean herri anglosaxoiak ezarri (Herbehereak, Danimarka hegoaldean eta Frisiar uharteak, Britainia Handian Erdi Aroan). •Alemanian herri alemaniarrak.

HERRI GERMANIARRAK

MITOLOGIA ESKANDINAVIARRA

•Zerikusi handia klima hotzarekin eta argitasun gabeziarekin.

•Eskandinaviarrek izotza eta iluntasuna izpiritu gaiztotzat hartu.

•Beroa eta argia izpiritu onak ziren.

•Eskandinaviar mitologia saga literarioen bitartez helarazi.

MUNDUAREN SORRERA ETA BEDERATZI MUNDUAK

•Odin, Vili eta Ve jainkoek Ymil erraldoiaren gorpuarekin itsasoak, zerua eta lurra sortu. •Bederatzi munduak sortu gero. •Ginnungagap izeneko amildegi bat •Yggdrasil munduak heltzen zituen zuhaitz kosmikoa.•3 sustrai: - Hvergelmirreko iturrirantz - Mimirren iturrirantz - Patua

MUNDUAREN SORRERA ETA BEDERATZI MUNDUAK

1. Helheim: hildakoen erresuma, Asgarden jainkoekin batera bizitzea merezi ez duten hildakoen erresuma.

2. Svartalfaheim: elfo ilunen erresuma.

3. Niflheim: elurra eta hotz gogorraren erresuma.

4. Jotunheim: erraldoien erresuma.

5. Midgard: Gizakien erresuma. Ipotxak bizitzen ziren.

MUNDUAREN SORRERA ETA BEDERATZI MUNDUAK

6. Vanaheim: Vanirren erresuma, aberastasunaren eta ugalkortasunaren jainkoen erresuma.

7. Alfheim: Argiaren elfoen erresuma (Ljusalfheim bezala ere ezaguna).

8. Asgard: jainkoen erresuma (Aesir).

9. Muspelheim: jatorrizko suzko mundua da. Airea ere erre egiten da mundu honetan.

PERTSONAI MITOLOGIKOAK

•Izaki antropomorfoa eta itsusiak

•Azal urdin, berde edo grisa.

•2 eta 3 metro dituzte, eta indar handia.

•Iluntasunean bizi behar dute

•Emeak arrak baino argiagoak, indartsuagoak eta handiagoak.

TROLLAK.

PERTSONAI MITOLOGIKOAK

WALKIRIAK

•Bigarren mailako jainkosak.

•Freia jaikosaren agindupean eta Odin jainkoaren zerbitzupean.

•BETEBEHARRA: guduan hildako gudari bikainenak hautatu eta Odin jainkoak zuen egoitzara eraman.

PERTSONAI MITOLOGIKOAK

NORNAK.

•Emakumezkoen espirituak dira.

•Yggdrasil zuhaitzaren sustraietan bizi

•Patuaren tapizak ehuten dituzte.

•Tapiz horretako haria pertsona bat da, eta hari bakoitzaren luzera pertsona bakoitzaren bizitzaren luzera.

JAINKOAK

BI JAINKO TALDE: Æsir eta Vanir

ÆSIR

JAINKO

GARRANTZITSUENAK

ETA BOTERETSUENAK

VANIR

NATURAKO ELEMENTUEN JAINKOAK

JAINKOAK

ÆSIR TALDEA

•ODIN •THOR •FREYA•Jakinduria, gerra eta heriotzaren jainkoa da. magia, olerkaritza, profezia, garaipena eta ehizaren jainkotzat hartu.

•Odin izango da jainkoak eta gizakiak, munduaren amaierako guduan gidatu.

Trumoiaren jainkoa da.

Trumoia, ekaitza, haritza, indarra, ugalkortasuna eta gizateriaren babesarekin lotuta.

Bere arma: Mjölnir mailua

Freyja, maitasunaren eta edertasunaren jainkosa.

Odin jainkoaren emaztea.

ÆSIR TALDEA

FREYJATHORODIN

JAINKOAK

VANIR TALDEA

•NJORDR •FREY•Lur emankorraren eta itsas kostaldeko jainkoa.

•Nautika eta nabigazioarena ere.

•Freyjaren aita zen.

Njörðrren semea eta Freyjaren anaia.

Euria, goizeko eguzkiaren eta emankortasunaren jainkoa.

Landaretzaren jauna.

Elfoen jainkorik gogokoena.

•GULLVEIG

Æsir eta Vanir jainkoen artean gerra hasi zuen jainkosa misteriotsua.

VANIR TALDEA

NJORDR FREY GULLVEIG

ESLAVIAR MITOLOGIA

ESLAVIARRAK•Eslaviarrak K.o. VI. Mendetik aurrera gaur egungo Bielorrusia inguruan agertu

•Erdialdeko Europatik, Balkanetatik eta Ekialdeko Europatik hedatu

•Hiru azpitalde: mendebaldeko eslaviarrak (txekiarrak, poloniarrak, eslovakiarrak), hegoaldekoak (kroaziarak, esloveniarrak, serbiarrak, mazedoniarrak, bosniarrak eta bulgariarrak) eta ekialdekoak (errusiarrak, bielorrusiarrak eta ukrainiarrak).

ESLAVIAR MITOLOGIA

•Dualtasunean sinisten zuten.

•Argia ongia/iluntasuna, gaitza.

•Hildako arbasoek botere handia: etxeak babestu.

•Osasuna eta emankortasuna hauengan datza.

VLADIMIRREN PANTEOIKO JAINKOAK

•Kronika gutxi jainkoei buruz.

•980 urtean Vladimir Kieveko printzeak erlijio eslaviarra bateratzeko prozesua.

•“Vladimirren panteoia” izenez ezagututa.

•Jainko hauen gurtzak ez zuen asko iraun.

•Vladimir printzeak laster bereganatu kristautasuna.

•Biztanleen artean paganismoaren eta kristautasunaren arteko erlijio dualista nagusitu.

VLADIMIRREN PANTEOIKO JAINKOAK

PERUN

Trumoiaren jainkoa, eta jainko gorena.

Ekaitzak sorrarazi eta euria kontrolatu.

Printzearen babeslea.

Bizar luzeekin eta mailu antzeko batekin agertu.

DAZHBOG

•Eguzkiaren jainkoa

•Jainko ona eta zuzena da .

VLADIMIRREN PANTEOIKO JAINKOAK

STRIBOG

Haizearen eta naturaren jainkoa

SVAROG

Zeruen jainkoa

VLADIMIRREN PANTEOIKO JAINKOAK

MOKOSHA

Emankortasuna eta uztaren jainkosa.

KHORS

Eguzkiarekin lotutako jainkoa.

PERTSONAI MITOLOGIKOAK

BABA YAGÁ

Eslaviar sorginkeriako emakumeak.

Jatorriz heriotzaren jainkosa zen.

Suge baten buztana zuten, lur azpiko sarrera zaindu eta hildakoen arimak laguntzen ditu infernurako bidean.

PERTSONAI MITOLOGIKOAK

BANNIK

Etxeko bainuetako espirituak dira

Gaiztoa, zaharra eta hosto itsaskorrez estalitakoa.

Bihurrikeriak eta gaiztakeriak egiten zituzten.

PERTSONAI MITOLOGIKOAK

DOMOVOI

•Etxeko zaindaria, jabeen laguntzaile ikusezina.

•Txantxak besterik egin

•Ez dira gaiztoak.

•Etxeko senideren bat hiltzeak atsekabea sortu.

PERTSONAI MITOLOGIKOAK

RUSALKI

•Uhandreak, izaki maltzurrak.

•Ito egin ziren neskatxak ziren.

•Ura dagoen eremuetan bizi

•Ile luzea eta neska ederren antza

•Batzutan atso zahar iletsuen itxura hartzen zuten.