����

������ �

��������������� �� � �������

rodeira

LA_CIENNAT_1ESO_1T_GAL_49286.indd 1 22/02/11 13:57

CONTIDOS1. A vida na Terra

1.1. A biodiversidade

1.2. Os fósiles

2. As funcións vitais

3. A célula

3.1. O descubrimento da célula

3.2. O microscopio

4. A clasificación dos seres vivos

5. O reino monera

6. O reino protoctista

6.1. As algas

6.2. Os protozoos

7. Os virus

Investiga: As células animais

Os seres vivos

8

154

RESPONDE• Explica cales son as funcións vitais do ser humano.

• Debuxa no teu caderno un esquema dunha célu-

la e sinala as seguintes partes:

membrana celular – citoplasma – núcleo

Competencia no coñecemento e na interacción comundo físico

• Coñecer e valorar a importancia que ten a biodi-

versidade do noso planeta, así como o impacto da

acción humana sobre ela.

Competencia en comunicación lingüística

• Comprender textos científicos breves e extraer as

súas ideas principais.

• Identificar un mesmo termo en diferentes linguas.

Tratamento da información e competencia dixital

• Utilizar Internet con criterio ético e responsable

para obter información acerca da nomenclatura bi-

nomial.

Competencia para aprender a aprender

• Aplicar os coñecementos sobre o uso do micros-

copio óptico na observación de células animais.

COMPETENCIAS BÁSICAS

Todos sabemos diferenciar os seres vivos dos obxectos

inanimados. Tamén podemos recoñecer facilmente as di-

ferenzas da maioría dos animais e plantas. Porén, cando ob-

servamos un fondo mariño, xa nos resulta máis difícil asig-

nar cada organismo ao reino que lle corresponde.

Non obstante, por moi diferentes que sexan no seu aspec-

to determinados animais ou plantas, en-

tre eles comparten unhas caracte-

rísticas que nos permiten agrupar

todos os organismos nun reino

ou noutro.

155

Arrecife de coral no mar Rubio, Exipto.

1. A vida na TerraA existencia de vida na Terra, tal como a coñecemos, é posible grazas a unha serie

de factores que permiten o desenvolvemento e o mantemento dos seres vivos. Es-

tes factores que fan habitable o noso planeta son os seguintes:

• A presenza de auga. A agua forma parte de todos os seres vivos e é unha substancia

imprescindible en todos os procesos relacionados coa vida.

• A temperatura. Na Terra, a diferenza dos planetas veciños, as temperaturas non

presentan grandes oscilacións e son adecuadas para o desenvolvemento da

vida.

• A atmosfera. Contén os gases necesarios para os seres vivos, como o osíxeno e o

dióxido de carbono. A atmosfera, ademais, contribúe a que as temperaturas se-

xan as adecuadas para a vida.

• A luz. Procedente do Sol, a luz é imprescindible para a fotosíntese e é a base da vida

vexetal e animal do noso planeta.

A biosfera comprende a zona máis superficial da xeosfera, a hidrosfera e tamén

a franxa inferior da atmosfera que está en contacto coa superficie terrestre. Abran-

gue, pois, desde os fondos oceánicos ata os 10 km de altitude, aproximada-

mente.

Como xa vimos, os factores ambientais inflúen sobre os seres vivos, pero estes ta-

mén o fan sobre o ambiente e sobre outros organismos. Así, por exemplo, a atmosfera

actual da Terra, rica en osíxeno e nitróxeno, é froito da actividade biolóxica realiza-

da ao longo de millóns de anos, xa que antes da aparición da vida a atmosfera te-

rrestre non contiña osíxeno.

1.1. A biodiversidade

A biosfera caracterízase pola gran diversidade de formas de vida que a integran; esta

diversidade obsérvase na forma, no tamaño, no modo de vida… dos distintos

seres vivos. A ampla variedade de seres vivos existente na biosfera recibe o nome de

biodiversidade.

A biodiversidade é valorada como un ben en si mesma, porque todas as especies de

seres vivos participan do bo funcionamento da biosfera. Así por exemplo, a gran

variedade de insectos e doutros animais é indispensable para a polinización das dis-

tintas plantas que existen.

Ademais, a biodiversidade xera numerosos beneficios directos e indirectos para o

ser humano. Os seres vivos teñen unha participación destacable na fabricación de

alimentos e na achega de materias primas para a industria. Tamén interveñen en as-

pectos como a fertilización dos cultivos, a descomposición de residuos ou a depu-

ración de augas residuais.

O estudo e o coñecemento da biodiversidade tamén son importantes, porque lles

axudan aos científicos a comprender o funcionamento dos procesos que teñen lu-

gar na biosfera. Por iso, é necesario facer todo o posible para preservar a biodiver-

sidade do planeta.

156 Unidade 8

A sabana africana é unha zona da biosfera que se ca-

racteriza pola súa elevada biodiversidade.

A vainilla é unha planta orixinaria de América Cen-

tral, a súa flor só pode ser polinizada por unha es-

pecie de insecto que vive nesa mesma zona.

Por este motivo, os cultivos de vainilla noutras

zonas do mundo, como sucede en Madagascar,

só son posibles se a polinización se leva a cabo

de forma manual.

AMPLÍA

A biodiversidade non se distribúe por

igual en todo o planeta. A variedade

de plantas e animais é máxima nas zo-

nas tropicais e diminúe progresiva-

mente conforme nos desprazamos cara

ás áreas polares.

A biosfera é aquela capa da Terra na que se desenvolven e viven os seres vi-

vos.

AC

TIVID

AD

ES

1. Explica cales son os factores que fan posible a vida na Terra.

2. Indica que nos achega a biodiversidade. Cales son as cau-

sas e os efectos da súa perda?

3. Razoa por que os fósiles nos demostran que a biodiversida-

de non sempre foi a mesma no noso planeta.R

A desaparición dalgúns seres vivos é un feito natural, aínda que na actualidade o ser

humano está acelerando este proceso. Non existe unha única causa de extinción das

especies. As máis destacadas son estas:

• A caza e a pesca indiscriminadas de numerosas especies animais.

• A destrución dos espazos naturais para ser substituídos por zonas urbanas ou agrí-

colas. Ao destruír un espazo natural desaparecen as plantas e con elas os

animais que se alimentan ou buscan acubillo nelas.

• A contaminación ambiental. O uso continuado de insecticidas e a vertedura de

substancias contaminantes á auga e á atmosfera afectan á supervivencia das es-

pecies.

• A introdución de novas especies. Unha especie introducida nun lugar determinado

pode comprometer a supervivencia das especies orixinarias dese lugar.

A perda de biodiversidade ten efectos moi diversos. A destrución de bosques e de

zonas húmidas e os incendios forestais provocan un incremento das emisións

de CO2

á atmosfera. Esta perda de biodiversidade tamén favorece un aumento da

erosión e da perda de recursos hídricos, xa que as áreas desprovistas de vexeta-

ción, no caso de choivas abundantes, erosionan con máis facilidade e favorecen as

enchentes nos ríos.

Ademais, a desaparición de especies vexetais e animais, que en moitos casos son

descoñecidas para a ciencia, provoca que non cheguemos a coñecer as súas pro-

piedades e as súas posibles aplicacións. Deste xeito, poden desaparecer especies

que poderían sernos útiles para a alimentación, a fabricación de medicamentos, o

tratamento de residuos…

1.2. Os fósilesNa Terra hai unha gran diversidade de seres vivos desde hai millóns de anos. Con

todo, as especies que existiron, por exemplo, na época dos dinosauros non son as

mesmas que atopamos na actualidade. A maioría daquelas especies extinguiuse, ou

ben evolucionou cara ás especies actuais. Os fósiles proporciónannos unha proba

de todo isto.

O estudo dos fósiles permite reconstruír as características dos seres vivos que exis-

tiron hai miles ou millóns de anos e coñecer como evolucionaron as especies ao lon-

go do tempo. A ciencia que estuda os fósiles e a información que nos achega é a

paleontoloxía.

A fosilización é o proceso de formación dos fósiles. Consiste nunha transforma-

ción e substitución dalgunhas partes dun ser vivo por minerais. É máis doado que

fosilicen as partes duras do organismo, como ósos ou cunchas, ca as partes brandas.

Por iso, é moito máis probable atopar fósiles de buguinas ca de medusas.

157Os seres vivos

Fósil de Archaeopteryx. Esta especie de ave vi-

viu hai máis de 150 millóns de anos. A súa ana-

tomía presentaba trazos propios dos dinosauros,

como unha mandíbula con dentes, e outros ca-

racterísticos das aves, como a existencia de plu-

mas.

FÍXATE

A introdución deliberada ou acciden-

tal de novos organismos nun medio

pode perturbar o equilibrio ecolóxi-

co dese territorio.

As novas especies poden expandirse,

en ocasións sen obstáculos, e deste xei-

to, dificultar o crecemento dos seres vi-

vos orixinarios da zona.

Así, por exemplo, a colonización das

illas do Pacífico por parte dos ratos e

dos gatos procedentes dos barcos, cau-

sou a desaparición de numerosas es-

pecies de aves e réptiles que se ato-

paban indefensas fronte a uns preda-

dores descoñecidos para elas.

Os fósiles son restos de seres vivos ou da súa actividade (pegadas, excremen-

tos, ovos…) que se conservaron a través do tempo en rochas sedimentarias.

4. Agrupa os seguintes seres vivos segundo a súa nutrición e

explica en que consiste cada tipo.

caracol – aciñeira – falcón – xeranio – vaca

5. Di cales son as funcións vitais que realizan todos os seres

vivos e explica en que consisten.

6. Describe cun exemplo como realiza unha galiña cada unha

das tres funcións vitais.

R

AC

TIV

IDA

DES

2. As funcións vitaisAs funcións vitais son aquelas que realizan todos os seres vivos. Son a nutrición, a re-

lación e a reprodución. Imos ver en que consiste cada unha delas.

• A nutrición dun ser vivo consiste na obtención da materia e da enerxía que ne-

cesita para vivir. Segundo a orixe desta materia e desta enerxía, distinguimos

dous tipos de nutrición: a autotrófica e a heterótrofa.

158 Unidade 8

• Así, as plantas, por exemplo a leituga, realizan a nutrición autotrófica: transfor-

man a materia inorgánica, como os sales minerais e a auga do solo e algúns com-

poñentes do aire, en materia orgánica, grazas á enerxía do Sol. Por outra banda,

os animais, como o ser humano, realizan a nutrición heterótrofa: transforman a ma-

teria e a enerxía dos compoñentes orgánicos, como os da leituga, en materia or-

gánica propia.

• A relación consiste en captar a información do medio e utilizala para a supervi-

vencia. Desta forma, os seres vivos poden achegarse aos medios favorables ou afas-

tarse dos desfavorables ou perigosos. Así, cando as abellas perciben fume, inter-

pretan que hai un incendio e saen do panal para escapar do lume.

• A reprodución consiste en dar lugar a novos seres vivos con características

similares ás dos que os orixinaron. Así por exemplo, os ovos que poñen as ras con-

verteranse, co paso do tempo, en ras adultas semellantes aos seus proxeni-

tores.

LEMBRA

A materia inorgánica está formada por

materiais procedentes da degradación

das rochas e doutros elementos inani-

mados, como a auga ou o aire.

A materia orgánica está formada por

materiais fabricados polos seres vivos;

ademais, atópanse neles ou nos seus

restos.

Na nutrición autotrófica, o ser vivo abas-

técese de materia inorgánica e da ener-

xía que procede do Sol.

Esta materia e a enerxía procedente do

Sol son utilizadas para fabricar os com-

postos orgánicos que o ser vivo necesi-

ta para vivir.

Na nutrición heterótrofa, o ser vivo abas-

técese da materia e da enerxía conti-

das na materia orgánica da que se ali-

menta.

Esta materia orgánica é utilizada como

fonte de materia para construír as súas

propias estruturas e crecer, e tamén como

fonte de enerxía para realizar as súas ac-

tividades.

CitoplasmaADN

Cromosoma

Estruturamolecular

do ADN

3. A célulaExiste unha gran diversidade entre todos os seres vivos da biosfera. Malia esa di-

versidade, todos se caracterizan por estar formados por unhas pequenas unida-

des denominadas células.

As células son as unidades básicas que constitúen os seres vivos. Normalmente

son de pequeno tamaño, polo que se precisan instrumentos especiais para poder

observalas. De igual forma, para medilas utilízase unha unidade de medida adap-

tada ao seu tamaño: o micrómetro, ou micron, que equivale a unha milésima par-

te dun milímetro e represéntase μm.

Todas as células conteñen abundante auga no seu interior. Ademais, as células es-

tán compostas por moléculas complexas formadas principalmente por átomos de

carbono combinados con outros elementos, en especial osíxeno e hidróxeno.

Existen seres vivos formados por unha soa célula, chamados organismos unicelu-

lares, e outros formados por máis dunha célula, que reciben o nome de organis-

mos pluricelulares.

As células poden ter diferentes tamaños e formas, pero todas presentan tres ca-

racterísticas comúns.

Ademais destas características comúns a todas as células, a maioría presenta ta-

mén un núcleo. O núcleo está formado por unha membrana ou envoltura nuclear

que encerra no seu interior o ADN da célula. O núcleo é pequeno e xeralmente de

forma esférica.

Segundo a presenza ou ausencia de núcleo, distinguimos dous tipos de células: as

células eucarióticas, aquelas que posúen núcleo, como as do ser humano, e as cé-

lulas procariotas, que non presentan núcleo, como as dalgúns organismos unice-

lulares como as bacterias.

159Os seres vivos

Fósforo 1 %

Xofre 1 %

Outros 2 %

Osíxeno 64 %

Hidróxeno 10 %

Nitróxeno 3 %

Carbono 18 %

Porcentaxe en masa dos diferentes elementos

nos seres vivos.

Membrana plasmática

2. Todas as células están envoltas por unha membra-

na plasmática, que é unha estrutura fina e elástica

que recobre a célula e a separa do medio exterior. A

súa función principal é delimitar a célula e permitir

o intercambio de substancias co exterior.

3. Todas as células presentan un es-

pazo interior, delimitado pola

membrana plasmática, chamado

citoplasma. Nel atópanse os de-

nominados orgánulos celulares.

1. As células conteñen unha molécula de-

nominada ADN (ácido desoxirribonu-

cleico), que forma unhas estruturas

chamadas cromosomas. O ADN en-

cárgase de regular todos os procesos

que teñen lugar no interior da célula.

Existen dous tipos de célula eucariótica, a célula animal e a célula vexetal. En to-

das elas atopamos uns elementos inmersos no citoplasma denominados orgánu-

los celulares, que se encargan de realizar diferentes procesos das funcións vitais.

Os principais orgánulos celulares comúns a todas as células eucarióticas son as mi-

tocondrias, os lisosomas, o retículo endoplasmático, o aparato de Golgi, os riboso-

mas e os vacúolos.

Ademais, na célula animal atopamos centrosomas; e na célula vexetal, cloroplastos

e unha estrutura externa á célula denominada parede celular.

Imos ver con máis detalle en que consisten as principais diferenzas entre a célula ani-

mal e a vexetal.

160 Unidade 8

Parede celular

Complexo de Golgi

Complexo de Golgi

Cloroplasto

Lisosoma

Lisosoma

Retículo endoplasmático

Retículo endoplasmático

Mitocondria

Ribosoma

Vacúolo

Núcleo

Centrosoma

1. As células vexetais presentan unha es-

trutura ríxida ao redor da membrana ce-

lular chamada parede celular.2. Os vacúolos das células vexetais son

de maior tamaño ca os vacúolos das

células animais.

4. Só as células animais presentan centro-

somas, uns orgánulos cilíndricos que in-

terveñen na división celular.

3. Unicamente as células vexetais presentan cloroplas-

tos, uns orgánulos pigmentados nos que se realiza

a fotosíntese. Estes orgánulos conteñen principal-

mente unha molécula verde chamada clorofila.

AC

TIVID

AD

ES

7. Identifica as tres características comúns que presentan todos

os tipos de células.

8. Que característica principal presentan as células eucarióticas

que as diferencia das procariotas?

9. Clasifica en tres grupos diferentes os orgánulos dunha cé-

lula eucariótica segundo sexan propios dunha célula animal,

dunha célula vexetal, ou ben estean presentes nos dous ti-

pos de células.

R

161Os seres vivos

3.1. O descubrimiento da célulaO estudo da célula desenvolveuse ao longo do tempo grazas ás achegas de

numerosos científicos. Unha parte importante deste progreso estivo ligada ao

desenvolvemento de novas técnicas de laboratorio.

Un invento clave no estudo da célula foi o microscopio. En 1665 Robert Hooke es-

tudou, coa axuda dun microscopio moi sinxelo, unha fina lámina de cortiza. Ob-

servou na cortiza unha serie de espazos ou compartimentos que denominou célu-

las. Hooke utilizou esta palabra, que provén do latín e significa ‘cela pequena’, para

describir pequenas estruturas que constituían a lámina de cortiza.

Uns anos máis tarde, en 1674, Antoni van Leeuwenhoek observou no microscopio

unha pinga de auga dun lago e apreciou nela uns seres vivos de pequeno tamaño

formados por unha única célula. Descubriu os organismos unicelulares.

Co paso dos anos, melloraron as prestacións dos microscopios e realizouse todo tipo

de observacións de células animais e vexetais. A partir destas observacións, empe-

záronse a identificar as partes das células e a caracterizar os distintos tipos de cé-

lula.

A célula foi obxecto de moitos estudos diferentes ao longo de case dous séculos, ata

que a mediados do século XIX Matthias J. Schleiden, Theodor Schwann e Rudolf

Virchow propuxeron a denominada teoría celular. Esta teoría caracterízase por

tres postulados:

• Todos os seres vivos están formados por células.

• As células son as unidades básicas que constitúen un ser vivo.

• Todas as células proveñen doutra célula.

Posteriormente esta teoría foi contrastada por diferentes experimentos e, na ac-

tualidade, representa os principios básicos do estudo da célula.

Lámina de cortiza vista co microscopio óptico a

40 aumentos.

AMPLÍA

ANTONI VAN LEEUWENHOEK

Antoni van Leeuwenhoek (1632-1723),fillo dunha familia de artesáns, foi unmercador e científico de Delft, Holan-da.

Deseñou e construíu os seus propiosmicroscopios, cos que observou unhagran cantidade de mostras diferen-tes. Chegou a posuír unha colección demáis de 500 microscopios.

De entre as súas observacións, desta-ca a primeira descrición dun organis-mo unicelular, das fibras muscularese dos espermatozoides.

Célula animal: tecido epitelial. 200x. Célula vexetal: epiderme de cebola. 100x.

3.2. O microscopioO microscopio é un instrumento de traballo imprescindible para o estudo da célu-

la. Con el podemos distinguir detalles de menos de 0,1 mm que doutra forma pa-

sarían desapercibidos.

O microscopio componse de dúas partes:

• A parte óptica está formada por un conxunto de lentes que permiten aumentar

a imaxe e iluminar a mostra axeitadamente.

• A parte mecánica está composta polos elementos que suxeitan a parte óptica e

permiten enfocar e analizar a imaxe.

Para poder realizar unha boa observación co microscopio óptico é necesario que a

luz atravese a mostra, xa que en caso contrario non podería observarse nada. Para

que iso sexa posible, a mostra debe ser translúcida, ou ben debe estar cortada en lá-

minas moi finas.

162 Unidade 8

FÍXATE

Todos aqueles organismos que polo

seu tamaño requiren dun microscopio

para poder ser observados denomí-

nanse microorganismos.

Parte óptica

O ocular é a lente que

aumenta a imaxe que pro-

vén do obxectivo. Normal-

mente ten 5, 10 ou 15 au-

mentos.

O obxectivo é a lente que

forma unha imaxe aumen-

tada da mostra e que a pro-

xecta sobre o ocular. Un mi-

croscopio pode levar un ou

varios obxectivos de 4, 10,

40 ou 100 aumentos.

O condensador é un con-

xunto de lentes que concen-

tra a luz sobre a mostra. Leva

un dispositivo chamado dia-

fragma, que se abre máis ou

menos para regular a canti-

dade de luz que recibe a

mostra.

A fonte de luz consiste nu-

nha lámpada ou nun espe-

llo que orientan a luz cara

ao interior do microscopio.

Parte mecánica

A platina é a peza onde se

coloca a mostra. Presenta un

orificio que permite o paso

da luz e pode desprazarse

para observar diferentes

partes da mostra.

O revólver é a peza xirato-

ria que sostén os diferentes

obxectivos.

O parafuso macrométrico

é un dispositivo que sobe

ou baixa a platina para lo-

grar enfocar a imaxe.

O parafuso micrométrico

permite acabar de afinar o

enfoque da imaxe que se

realizou co parafuso ma-

crométrico.

O pé ou base é o soporte so-

bre o que descansa o mi-

croscopio. Normalmente

leva incorporada a fonte de

luz.

Diafragma

Condensador

Platina

Obxectivo

Revólver

Ocular

AC

TIVID

AD

ES

163Os seres vivos

10. Cres que se poderían estudar as células dunha cenoria se

a depositamos directamente na platina? Razoa a túa res-

posta e describe o proceso que deberiamos seguir para po-

der observar as súas células.

11. Calcula con cantos aumentos máximos podemos chegar

a ver unha imaxe se dispoñemos dos obxectivos e dos ocu-

lares indicados na imaxe da páxina anterior.

Despois de obter a mostra, colócase sobre unha pequena placa de vidro chamada

portaobxectos. Para protexela, colócase a miúdo enriba outro vidro máis peque-

no chamado cobreobxectos.

A imaxe que vemos polo microscopio aparece aumentada pola acción das lentes do

obxectivo e do ocular. Para coñecermos con que aumento estamos realizando unha

observación, debemos multiplicar os aumentos do ocular polos do obxectivo que

estamos utilizando.

Así por exemplo, ao estudar un insecto cun obxectivo de 4 aumentos e un ocular

de 10, a imaxe que veremos será 40 veces maior ca a imaxe real. Moitas veces, o

número de aumentos indícase co símbolo x; así, o exemplo anterior podería refe-

renciarse como unha imaxe 40x.

A imaxe que observamos a través do microscopio está invertida respecto á imaxe

real. Así pois, o que se ve á dereita está en realidade á esquerda, e o que se ve na par-

te inferior está na superior.

Este feito pode confundir o observador nas primeiras observacións, xa que o des-

prazamento da platina parece contrario ao que observamos a través do ocular.

Para observar unha mostra no microscopio óptico debemos colo-

cala nunha superficie plana onde poidamos traballar comodamente.

Unha sinxela observación é a dun cabelo.

— Selecciona o obxectivo de menor aumento e move o revólver para

que a mostra quede na posición axeitada.

— Baixa a platina completamente.

— Colle un cabelo da túa cabeza e corta unha mostra de 3 cm de

calquera dos seus extremos.

— Coloca o anaco de cabelo sobre un portaobxectos e engade

unha pinga de auga, cúbreo co cobreobxectos e sitúa a prepara-

ción sobre a platina.

— Para enfocar a mostra, primeiro xiramos o parafuso macrométri-

co ata que a preparación estea preto do obxectivo. Este proceso

debe realizarse mirando a platina directamente e non a través

do ocular, xa que existe o risco de raiar ou romper a lente ou a

preparación.

— Acende a fonte de luz e mira polo ocular. Move suavemente o

parafuso macrométrico afastando a platina do obxectivo ata que

a imaxe se observe algo nítida. Seguidamente, xira o parafuso

micrométrico para obter un enfoque máis fino.

— Abre e pecha o diafragma e observa como varía o contraste da imaxe.

— Para observar a mostra con máis detalle, xira o revólver e selecciona un obxectivo de maior aumento. Volve axustar o enfoque

co parafuso micrométrico.

O uso do microscopio

4. A clasificación dos seres vivosComo podes observar ao teu redor, na Terra atopamos seres vivos de distintas for-

mas, tamaños, tipos de nutrición... Malia esta gran diversidade de formas de vida,

unha análise detallada permítenos agrupar os distintos seres vivos segundo as

súas características comúns.

Utilizamos catro criterios de clasificación para identificar o grupo ao que pertence

cada ser vivo.

• O tipo de nutrición que presenta o organismo. Xa coñecemos que os organis-

mos poden presentar nutrición autotrófica ou nutrición heterótrofa.

• A organización das células do ser vivo. Así, podemos atopar organismos unicelu-

lares e organismos pluricelulares.

• A presenza de núcleo nas células do organismo. Así, observamos organismos

eucarióticos, con núcleo, e organismos procariotas, sen núcleo.

• A presenza de parede celular é unha característica propia dalgúns seres vivos. Ade-

mais, segundo o tipo de organismo, pode estar composta por diferentes subs-

tancias.

A partir da análise destas características, os científicos agruparon os seres vivos en

cinco grandes grupos ou reinos. Imos coñecer deseguido as características de

cada un deles.

164 Unidade 8

Aínda que os organismos de cada reino presentan unhas características comúns, en

cada un destes reinos apréciase unha diversidade moi importante.

LEMBRA

A biodiversidade é un concepto uti-

lizado en bioloxía para describir a can-

tidade de seres vivos diferentes que hai

nun determinado ecosistema.

MONERAS PROTOCTISTAS FUNGOS PLANTAS ANIMAIS

NutriciónAlgúns teñen nutri-ción autotrófica eoutros, heterótrofa

Algúns teñen nutri-ción autotrófica eoutros, heterótrofa

Heterótrofa Autotrófica Heterótrofa

Organización

celularUnicelulares

Unicelulares ou pluricelulares

Unicelulares oupluricelulares

Pluricelulares Pluricelulares

Presenza de

núcleoProcariota Eucariota Eucariota Eucariota Eucariota

Parede celularCon parede celularcomposta por mu-reína

Algúns grupos te-ñen parede celular ea súa composición évariable

Parede celular dequitina

Parede celular de celulosa

Sen parede celular

AC

TIVID

AD

ES

12. Explica en que criterios de clasificación deberiamos fixar-

nos para determinar se unha especie é animal ou vexetal.

13. Sinala as diferenzas e as similitudes que atopamos entre

fungos e plantas. E entre plantas e moneras?

14. Explica en que consiste a nomenclatura binomial e que van-

taxes ten o seu uso.R

R

165Os seres vivos

Así, por exemplo, no reino animal atopamos organismos que comparten un mesmo

tipo de nutrición, de organización celular ou posúen as mesmas características ce-

lulares, pero que presentan formas tan diferentes como a medusa, a xirafa ou a

formiga.

Como consecuencia desta diversidade interna, dentro de cada reino os seres vivos

clasifícanse en diferentes grupos e subgrupos segundo as súas características. Cada

un destes grupos nos que se clasifican os seres vivos denomínase categoría taxo-

nómica ou taxon.

O reino é o taxon máis amplo e divídese de forma sucesiva en taxons que cada vez

agrupan menos individuos. Así, os reinos divídense en tipos ou filos; os tipos diví-

dense en clases; as clases en ordes; as ordes en familias; as familias en xéneros; e os

xéneros en especies. A especie, polo tanto, é a unidade básica para a clasificación dos

seres vivos.

Habitualmente, unha mesma especie recibe diferentes nomes segundo a zona

xeográfica ou o idioma do lugar no que se atope a especie. Para que as persoas de

distintos lugares poidan saber sen confusión a que especie se refiren, un científico

sueco chamado Carl Linneo desenvolveu no século XVIII a nomenclatura bino-

mial, que aínda utilizamos.

Nesta nomenclatura, cada especie recibe un nome científico composto por dúas pa-

labras en latín. Así, por exemplo, a curuxa común chámase Tyto alba:

• A primeira palabra é o nome xenérico e indica o xénero ao que pertence o orga-

nismo. Neste caso, Tyto é o nome do xénero ao que pertencen diversas especies de

curuxa.

• A segunda palabra é o epíteto específico, que serve para identificar unha espe-

cie determinada. Neste exemplo, Tyto alba é o nome que identifica a curuxa co-

mún. A miúdo, o epíteto específico fai referencia a algunha característica física

da especie: alba refírese á coloración branca da curuxa común.

Así, unha especie presente en distintas zonas do mundo ten diferentes nomes po-

pulares e un único nome científico.

FÍXATE

Imos comparar a clasificación taxo-

nómica de dúas especies de aves: a cu-

ruxa común e a aguia real.

Observa como as dúas aves compar-

ten os taxons máis amplos (reino, filo

e clase) pero, en cambio, pertencen a

ordes, familias e xéneros distintos.

Curuxa

comúnAguia real

Reino Animal Animal

Filo Vertebrados Vertebrados

Clase Aves Aves

Orde Estrixiformes Falconiformes

Familia Tytonidae Accipitridae

Xénero Tyto Aquila

Especie Tyto albaAquila

chrysaetos

Unha especie é un conxunto de seres vivos que poden reproducirse entre si e

orixinan unha descendencia similar a eles.

Tyto alba

Lechuza Óliba

Ontza

Curuxahttp://species.wikipedia.org/wiki/Por-

tada

Páxina en inglés sobre taxonomía e cla-

sificación de especies.

@

Curuxa común (Tyto alba).

5. O reino moneraO reino monera está formado por organismos unicelulares cunha característica que

os fai diferentes ao resto dos seres vivos: as súas células carecen de núcleo.

Son os seres vivos máis pequenos que existen, xa que miden, normalmente, uns pou-

cos microns, é dicir, unhas milésimas de milímetro.

O grupo máis abundante dentro dos moneras son as bacterias.

Vexamos con detalle as características das células procariotas e, polo tanto, as ca-

racterísticas dos moneras.

• A membrana plasmática que envolve a célula posúe unhas dobras internas de-

nominadas mesosomas. Estes mesosomas só se dan nas células procariotas e

serven para aumentar a superficie da membrana celular.

• Ao redor da membrana plasmática, as bacterias posúen unha estrutura ríxida

chamada parede bacteriana. Esta parede está formada por unha substancia que

xeran os propios organismos, chamada mureína.

• As células procariotas non posúen unha envoltura nuclear que forme un núcleo,

senón que o ADN se atopa libre no citoplasma formando un único cromosoma.

166 Unidade 8

As bacterias viven en todo tipo de medios: na terra, na auga, no aire e tamén no

interior dos seres vivos. Ata habitan en ambientes extremos onde non poden vivir

outros seres vivos, como as fontes termais, onde medran moneras a máis de 80 °C, ou

na neve da Antártida.

Os moneras son organismos unicelulares procariotas.

LEMBRA

Reino monera:

• Nutrición autotrófica ou heterótrofa.

• Unicelulares.

• Células sen núcleo, procariotas.

• Parede celular de mureína.

Staphylococcus aureus é unha especie bacte-

riana habitual na pel do ser humano. En princi-

pio, é unha especie inofensiva, aínda que ás

veces pode provocar infeccións graves en pa-

cientes afectados por outras enfermidades.

Microscopio electrónico, 200 000x.

Cianobacterias Nostoc. Microscopio óptico, 550x.

As cianobacterias son un filo do reino monera

que comprende numerosas especies de bac-

terias capaces de realizar a fotosíntese. Son bacte-

rias que viven, maioritariamente, na auga.

Mesosoma

Membrana plasmática

Parede bacteriana

Citoplasma

Molécula de ADNRibosomas

AC

TIVID

AD

ES

167Os seres vivos

15. Compara as características das células dos moneras coas

da célula eucariótica e identifica que semellanzas e diferen-

zas presentan.

16. Xustifica cal dos seguintes conceptos non pertence á

mesma categoría.

bacilo – coco – bacteria – espirilo

R

A forma que poden ter os distintos tipos de bacterias é moi diversa e é indicativa

do grupo ao que pertencen. Algunhas das formas máis características son as se-

guintes:

Na actualidade, os seres

humanos utilizamos as

bacterias para a produ-

ción de alimentos. Así,

por exemplo, as bacterias

do grupo Lactobacillus

engádenselle ao leite e,

mediante un proceso de

fermentación, transfor-

man o leite en iogur ou

queixo.

Outras bacterias, como a

Escherichia coli, viven no

intestino do ser humano.

Estas bacterias axúdan-

nos a dixerir os alimentos

que comemos.

Así e todo, tamén existen bacterias que causan enfermidades ao desenvolverse no

interior doutro organismo. Así, algunhas enfermidades do ser humano, como o té-

tano, a gastroenterite ou a tuberculose, son causadas por bacterias.

Estas enfermidades poden confundirse con outras provocadas por especies doutros

reinos, como os protoctistas, polo que a súa identificación e tratamento deben es-

tar sempre supervisados por un médico.

Os bacilos teñen forma de bas-

tón.

Os cocos teñen forma esféri-

ca.

Os espirilos teñen forma de

bucle.

Os vibrións teñen forma de

coma ou de feixón.

AMPLÍA

As enfermidades provocadas por bacte-

rias son tratadas polos médicos cunhas

substancias chamadas antibióticos. Es-

tas substancias son capaces de repri-

mir as infeccións bacterianas, pero non

as que teñen outro tipo de orixe.

Bacterias do iogur

Imos observar a fermentación das bacterias do iogur,por exemplo, o Lactobacillus bulgaricus.

— En primeiro lugar, debemos quentar leite a uns 40graos, é dicir, que estea quente pero sen chegar aqueimar. Ao leite quente engadímoslle un pouco deLactobacillus poñéndolle un pouco de iogur e axi-tando.

— Seguidamente, deixamos repousar a mestura nunenvase pechado e envolto nunha manta para mantera calor.

Ao cabo dun día, as bacterias completaron o proceso defermentación e o leite transformouse todo en iogur.

EXP

ERIM

ENTA

6. O reino protoctistaEste reino é un dos máis diversos. Os seres vivos do grupo dos protoctistas están for-

mados por células eucarióticas e poden ser unicelulares ou pluricelulares. Presen-

tan diferentes tipos de nutrición e, nalgúns casos, parede celular.

Dentro deste grupo tan diverso destacan as algas e os protozoos.

6.1. As algasAs algas son un conxunto de seres vivos autotróficos de vida acuática. Presentan

unha gran variedade de tamaños, xa que existen algas unicelulares de tamaño mi-

croscópico e outras pluricelulares que chegan a medir 70 metros de lonxitude.

Entre as algas atopamos especies que viven tanto en augas oceánicas coma en

augas continentais, pero en ambos os dous casos sempre se atopan nas zonas su-

perficiais. Isto é debido a que as algas necesitan luz para realizar a fotosíntese

e, polo tanto, non poderían vivir a grandes profundidades. Para poder levar a cabo

a fotosíntese, as algas posúen numerosos cloroplastos no interior das súas

células.

Algunhas algas presentan unha parede celular. Este é o caso da Chlamydomonas

angulosa, unha alga unicelular.

As algas pluricelulares están formadas por células pouco diferenciadas que se

agrupan formando un talo. O talo é unha estrutura que forman as algas e algu-

nhas plantas e que consta de rizoide, cauloide e filoides.

168 Unidade 8

As diatomeas son un tipo de alga unicelular.

40x

LEMBRA

Reino protoctista:

• Nutrición autotrófica ou heterótrofa.

• Unicelulares ou pluricelulares.

• Células con núcleo, eucarióticas.

• Algúns teñen parede celular.

FÍXATE

O talo é a estrutura propia das algas

e dalgunhas plantas. O talo está for-

mado por células pouco diferenciadas;

estas, polo tanto, non dan lugar aos te-

cidos característicos que constitúen as

raíces, o talo e as follas da maioría de

plantas.

Por este motivo, dise que as algas e

as plantas con estrutura de talo non

forman verdadeiras raíces, talo e follas,

senón unhas estruturas de aparencia

semellante que chamamos rizoide, cau-

loide e filoide.

Parede celular

Flaxelo

Núcleo

Cloroplasto

O cauloide é unha estrutu-

ra de soporte que enlaza o

rizoide cos filoides.

O rizoide é a base

que fixa a alga ao

substrato e sobre a

que se desenvolve.

Os filoides son as lámi-

nas finas e grandes si-

tuadas nos extremos

do cauloide. Adoitan

ser a parte máis volu-

minosa da alga. Filoide

Cauloide

Rizoide

Podemos clasificar as algas pluricelulares segundo a súa cor:

6.2. Os protozoos Os protozoos son un grupo de organismos unicelulares heterótrofos de vida acuá-

tica. Todos eles son de tamaño microscópico. En xeral, atópanse en todo tipo de

augas e ata en solos o suficientemente húmidos.

Os protozoos aliméntanse da materia orgánica que se atopa no medio. Para con-

seguila, poden capturar outros seres vivos, como bacterias ou algas unicelulares.

Outros son parasitos e viven no interior de seres vivos, aos que lles provocan en-

fermidades. Os protozoos incorporan os alimentos de diferentes formas.

• Por difusión: as partículas máis pequenas pasan ao citoplasma directamente a tra-

vés da membrana plasmática.

• Mediante fagocitose: é o proceso polo que a célula emite unhas protuberancias

do citoplasma, ou pseudópodos, que envolven o alimento e permiten a súa in-

corporación ao interior da célula.

• A través da citofarinxe: é unha dobra da membrana en forma de embude, por onde

algúns protozoos absorben os alimentos.

Os protozoos tamén posúen estruturas e mecanismos que lles permiten desprazarse.

Os principais son os cilios, os flaxelos e os pseudópodos.

AC

TIVID

AD

ES

169Os seres vivos

17. Realiza un esquema de chaves que inclúa os diferentes

grupos e subgrupos do reino protoctista.

18. Explica que alga é a representada na imaxe inferior da pá-

xina 168. Razoa a túa resposta.

19. Que característica buscarías nun protoctista para saber con

seguridade se se trata dunha alga ou dun protozoo?R

As cloróficeas caracterízanse pola presenza

de clorofila nos seus cloroplastos. A clo-

rofila é un pigmento de cor verde que

intervén na fotosíntese. Estas algas reci-

ben o nome de algas verdes.

As rodóficeas posúen, ademais da cloro-

fila, outro pigmento que lles confire unha

cor avermellada; por iso reciben o nome

de algas vermellas.

As feóficeas teñen, ademais da clorofila,

outro pigmento de cor marrón. As espe-

cies deste grupo tamén reciben o nome

de algas pardas.

Alga verde do xénero Ulva. Coralina (Corallina officinalis). Alga parda do xénero Dictyopteris.

Protozoo flaxelado. Microscopio electrónico.

FÍXATE

• Os cilios son filamentos curtos e moi

numerosos que provocan o despra-

zamento da célula co seu move-

mento.

• Os flaxelos son filamentos máis lon-

gos ca os cilios e co seu movemen-

to impulsan a célula. Adoitan pre-

sentarse nun número reducido.

• Os pseudópodos son deformacións

do citoplasma e da membrana plas-

mática que se producen na dirección

do desprazamento e que arrastran

o resto da célula.Flaxelo

PseudópodosCilios

20. Por que dicimos que os virus non poden considerarse seres

vivos?

21. Compara as características dos virus e das células. Explica

que diferenzas e que similitudes atopas.R

AC

TIV

IDA

DES

7. Os virusComo vimos ao principio desta unidade, os seres vivos son organismos capaces

de realizar as tres funcións vitais: a nutrición, a relación e a reprodución. Os virus,

en cambio, non se nutren nin se relacionan, só se reproducen, polo que non son con-

siderados seres vivos.

Os virus non presentan estrutura celular; por este motivo, necesitan infectar as cé-

lulas dun ser vivo, penetrando no seu interior, para crear novos virus e reproducir-

se. Xa dentro da célula infectada, o virus utiliza os compoñentes celulares para

producir copias de si mesmo.

Existe unha gran diversidade de formas entre os virus, pero todos presentan unhas ca-

racterísticas comúns.

Os virus son partículas moi pequenas e unicamente se poden observar con poten-

tes microscopios, como o microscopio electrónico, moi diferente do microscopio óp-

tico. Os virus máis grandes non chegan a medir máis duns microns, mentres que

os máis pequenos teñen tamaños de centésimas de micron.

Como necesitan infectar células para reproducirse, os virus moitas veces provocan

graves enfermidades, xa que a súa actividade pode prexudicar notablemente as

células do ser vivo que infectou.

Os virus poden infectar todo tipo de seres vivos: algúns infectan animais; outros,

plantas; e algúns chegan incluso a infectar bacterias. Estes últimos denomínanse

bacteriófagos.

A maioría dos virus están especializados en infectar un determinado tipo de células.

Deste xeito, un virus pode infectar todos os individuos dunha mesma especie,

pero normalmente non pode infectar individuos doutras especies.

170 Unidade 8

Os virus son partículas sen estrutura celular nos que a supervivencia depende

da súa capacidade de infectar unha célula.

Bacteriófago T4. Microscopio electrónico,

110 000 x.

Os virus poden presentar formas moi distintas.

Todos os virus están envoltos

por unha estrutura ríxida de-

nominada cápsida.

No interior da cápsida atopamos

unha molécula de ADN, ou ben

unha molécula de función si-

milar, o ARN (ácido ribonuclei-

co).

Cápsida

Molécula de ADN ou de ARN

Ébola

SIDA

Mosaicodo tabaco

Poliomielite

SÍNTESE• Para resumir a unidade, completa o seguinte esquema. Axudarache a estudar.

• Amplía as partes do esquema que corresponden aos moneras e aos protoctistas.

• Por que cres que non atopamos o concepto virus no esquema?

Nesta unidade podemos destacar os seguintes conceptos para definilos e engadilos ao glosario, tal e como explicamos ao princi-

pio deste libro.

Biosfera Núcleo Mesosoma

Membrana plasmática Parede celular Bacteria

Citoplasma Reino Talo

— Engádelle a esta lista un par de palabras novas que aprendeses nesta unidade.

GLOSARIO

171Os seres vivos

Nutrición

Moneras Fungos

realizan as funcións clasifícanse en

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

o microscopio

ProcariotasADN

están formados por

obsérvanse mediante

están constituídas por poden ser

Os seres vivos

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

AC

TIV

IDA

DE

S Para comprender

22. Explica cales son os factores que fan posible a vida no plane-

ta Terra.

23. Indica como se desenvolve a función de nutrición na plan-

ta do millo e di de que tipo de nutrición se trata.

— Describe un exemplo da función de relación nun ser hu-

mano.

24. Observa as seguintes fotografías e indica cal dos dous orga-

nismos é procariota e cal é eucariota. Razoa a túa resposta.

— Explica que partes da célula eucariótica podes identificar

na fotografía.

25. Busca información sobre o ovo da galiña e explica a que uni-

dade estrutural dos seres vivos corresponde. Sinala tamén

de que tipo é.

26. Identifica os orgánulos que aparecen sinalados nas seguin-

tes fotografías.

— Razoa que grupos de organismos presentan os orgánulos

da imaxe B.

27. Poderías asegurar o reino ao que pertence unha especie da

que só sabes que presenta nutrición autotrófica? E doutra que

non presenta núcleo? Razoa as túas respostas.

— Identifica aquelas características que sexan específicas dun

único reino.

28. Deseguido tes unha lista, en inglés, de diferentes seres vivos

e, ao lado, a segunda palabra do seu nome en nomenclatura

binomial.

• Rosemary officinalis

• Red Squirrel vulgaris

• Woodpecker major

• European hedgehog europaeus

— Pescuda o nome en latín e en galego dos seres vivos da

lista.

Para facer esta actividade deberás utilizar un buscador de

Internet, por exemplo: www.google.es. Introduce o nome en

inglés e o termo en latín na casa de busca. Cos resultados des-

ta busca poderemos recoñecer o nome completo en no-

menclatura binomial, isto é, aquel que está composto por

dúas palabras en latín, a que introducimos e outra máis. Por

último, quedaranos buscar, soamente nas páxinas en gale-

go, o nome completo en latín e saberemos de que ser vivo

se trata.

29. Observa as seguintes fotografías de seres vivos e razoa a que

reino pertencen.

— No caso de que se trate dunha bacteria, indica que tipo

de forma ten e, polo tanto, o grupo.

— Se se trata dun protoctista, indica a que grupo pertence

e, se corresponde, que tipo de alga é.

30. Describe dúas características morfolóxicas propias dos mo-

neras relacionadas coas súas envolturas celulares.

31. Cita dúas semellanzas e dúas diferenzas entre as algas uni-

celulares e os protozoos.

A

C D

B

@

A

C D

B

A

A B

A

172 Unidade 8

32. Utiliza as palabras que creas convenientes para construír unha

frase que defina as características das algas vermellas e dos

protozoos.

unicelular – pluricelular – eucariótica – procariota

nutrición autotrófica – nutrición heterótrofa

33. Describe o percorrido que segue a luz nun microscopio ópti-

co desde a fonte de luz ata chegar ao ollo do observador.

Que sucede se pechamos o diafragma?

34. Debuxa o esquema dun virus e explica as súas partes.

35. Busca información sobre os virus da gripe e do xarampón.

Explica como se contaxian e que efectos teñen sobre o ser hu-

mano.

36. Realiza un esquema desglosado dos reinos monera e pro-

toctista no que estean representadas todas as agrupacións

que se explicaron ao longo desta unidade.

— Este esquema poderá ser ampliado coa organización dos

demais reinos, que se explica nas seguintes unidades.

Avaliación da unidade do anexo

A

AC

TIV

IDA

DE

S

Para ampliar

Medidas microscópicas

Existen unhas unidades de lonxitude específicas para a medida

de elementos microscópicos. As máis utilizadas nas ciencias da

natureza son o micrómetro, o nanómetro e o angstrom.

• Un nanómetro (nm) equivale a unha milésima parte dun mi-

cron.

• Un angstrom (Å) equivale a unha décima parte dun nanóme-

tro.

Para transformar unha determinada medida de lonxitude nas di-

ferentes unidades, podemos utilizar a seguinte táboa:

Así, se queremos coñecer a equivalencia dun micron noutras uni-

dades, debemos encher con ceros os espazos correspondentes

ata a unidade coa que se vai comparar:

Deste xeito, obteremos que 1 μm = 1 000 nm.

Para coñecer a equivalencia en milímetros dun micron procede-

remos do mesmo xeito. Neste caso, ao tratarse dunha conversión

a unha unidade maior, deberemos situar unha coma xusto de-

trás da cifra que corresponde á unidade na que expresaremos

o resultado. É dicir, 1 μm = 0,001 mm.

— Analiza a táboa anterior e calcula cantos angstroms son un

micron.

— Calcula a cantos microns, nanómetros e angstroms equivale

un milímetro.

— O virus da gripe ten un diámetro de 100 nm. Calcula a can-

tos microns e angstroms equivale.

Para pensar

O uso dos antibióticos

Xa viches que algúns organismos microscópicos poden chegar

a producir enfermidades no ser humano. En 1921, A. Fleming des-

cubriu a penicilina, unha substancia segregada por uns fungos

que exercía unha acción letal sobre as bacterias.

A penicilina foi o primeiro dun grupo de medicamentos deno-

minados antibióticos. Aínda que orixinalmente se trataba de pro-

dutos xerados por fungos microscópicos, é dicir, produtos na-

turais, actualmente a penicilina e outros antibióticos poden

elaborarse mediante procesos industriais.

Os antibióticos son

substancias que en con-

tacto coas bacterias im-

piden a formación da

parede bacteriana, de

forma que estes orga-

nismos quedan des-

protexidos e acaban

morrendo.

Os médicos receitan a miúdo antibióticos e chegan a salvar,

con iso, a vida de moitas persoas.

— Seguro que algunha vez o médico che mandou tomar anti-

bióticos. Lembras cando e por que?

— Por que cres que os antibióticos non actúan contra as célu-

las do noso corpo?

— Algunhas persoas, de forma equivocada, medícanse con

antibióticos perante os primeiros síntomas dunha gripe.

A gripe é unha enfermidade provocada por un virus. Cres

que é efectivo tomar antibióticos para curala? Razoa a

túa resposta.

— Fronte a unha enfermidade é importante non automedicar-

se. Que cres que debemos facer cando nos atopamos mal?

Que consecuencias pode ter non seguir completamente o tra-

tamento recomendado?

173Os seres vivos

mm μm nm Å

mm μm nm Å

0 0 0 1 0 0 0 0

Imos preparar unha mostra de células e observala co micros-

copio. Deste xeito, practicaremos o manexo do microscopio

e iniciarémonos na técnica da tinguidura. A tinguidura é

unha técnica necesaria para a observación das células e das

súas partes.

Utilizaremos un colorante, o Sudán III, que serve para tinguir

de forma específica as graxas que conteñen as células.

As células que escolleremos son os adipocitos, xa que son cé-

lulas que acumulan graxas. Estas células son abundantes na

maioría dos mamíferos e constitúen unha importante reser-

va de enerxía deste grupo de animais.

a) Debuxa no teu caderno as células que observaches e indica o número de aumentos. Que orgánulos celulares identificaches?

b) Por que cres que hai que tinguir a preparación con Sudán III?

c) Calcula cal é o aumento máximo e o mínimo do microscopio que utilizaches.

d) Busca información sobre técnicas de microscopia e explica para que se somete a mostra a unha pequena inmersión en alcohol.

Actividades

— Coa axuda do profesor/a e dun bisturí, corta unha lámina moi

fina de graxa ou de touciño.

— Estende todo o que poidas a mostra sobre o portaobxectos coa

axuda das pinzas.

— Sitúa o portaobxectos sobre a cubeta de tinguidura.

— Cubre a mostra cunhas gotas de alcohol do 70 % para que a

mostra non se altere ao aplicarlle a tinguidura. Deixa que actúe

entre 10 e 15 minutos.

— Elimina o alcohol da mostra engadíndolle auga á preparación

co frasco lavador. Este proceso denomínase lavado.

— Cubre a mostra cunhas gotas de Sudán III e espera 5 mi-

nutos.

— Volve lavar a mostra con auga, tal e como fixeches anterior-

mente.

— Coloca un cobreobxectos sobre a mostra. Debes ter coidado

para que non queden burbullas de aire ao aplicalo. Para iso de-

bes botar man da agulla.

— Coloca a mostra na platina e obsérvaa co microscopio tal e como

explicamos na páxina 159 deste libro.

— Lembra que debes enfocar primeiro co parafuso macrométri-

co e acabar de definir a imaxe co micrométrico.

— Observa a preparación cos diferentes aumentos.

Procedemento

IntroduciónMaterial

• Microscopio óptico

• Portaobxectos e cobreob-xectos

• Estoxo de disección

• Frasco lavador con auga des-tilada

• Cubeta para tinxir

• Contagotas con Sudán III

• Alcohol ao 70%

• Graxa animal ou touciño

• Agulla enmangada

Cada vez que realices

un lavado da prepara-

ción, debes verter a

auga lentamente e con

coidado para que non

esvare a mostra.

INVESTIGA: As células animaisA

CT

IVID

AD

ES

174 Unidade 8

O plancto

O plancto é o conxunto de seres vivos microscópicos que viven na superficie da auga dos océanos, dos lagos, dos estanques

e dos ríos. A palabra plancto provén do latín e significa ‘errante’, xa que todos estes seres vivos comparten a característica de

vivir flotando libremente na auga. O seu peso é pequeno e poden ter minúsculos apéndices que lles permiten realizar des-

prazamentos curtos.

O conxunto dos seres vivos autotróficos que forman o plancto é o fitoplancto. Principalmente está constituído por bacterias

autotróficas e algas unicelulares que producen o 70 % do osíxeno que consumimos os organismos terrestres.

Unha das algas máis características que forman o fitoplancto é a Noctiluca. Posúe unha capacidade de fosforescencia que se

pode apreciar polas noites. As diatomeas son algas que tamén forman parte do fitoplancto; están recubertas dunha cuncha

dura de sílice que afunde cando a diatomea morre.

Os organismos heterótrofos do plancto constitúen o zooplancto e aliméntanse do fi-

toplancto. O zooplancto está formado por protozoos, bacterias heterótrofas e larvas de

animais acuáticos.

Os tintínidos son un dos grupos de

protozoos máis abundantes no

zooplancto. Móvense utilizando

cilios e viven no interior dunha cu-

berta chamada loriga. Os copé-

podos son pequenos crustáceos

que utilizan as súas antenas para

o desprazamento mediante movementos en forma de remuíños.

O fitoplancto necesita a luz do Sol para realizar a fotosíntese e, por iso, sem-

pre está na parte máis superficial da auga. En cambio, o zooplancto póde-

se atopar a máis de 400 m de profundidade. Durante o día, o zooplancto ató-

pase a máis profundidade ca pola noite, para evitar as radiacións do Sol,

pero pola noite migra cara a arriba para alimentarse do fitoplancto.

AMPLÍA E DESCUBRE

COMPETENCIAS BÁSICAS

María é unha bióloga que traballa nun parque nacional situado nunha zona costeira de marismas e pequenas lagoas. Para coñecer cal

é o impacto que ocasionan as actividades humanas sobre a biodiversidade do parque, María está elaborando un estudo. Nel, entre

outros datos, debe informar da calidade das augas do parque, grazas á análise dos seres microscópicos ou microorganismos que habi-

tan nelas.

— Cita tres factores de orixe humana que poden afectar á biodiversidade deste espazo protexido e explica que consecuencias lle po-

den provocar. Ten en conta as características e a localización do parque nacional que se describen no enunciado.

— Cres que os factores que poden ameazar un espazo protexido costeiro son os mesmos que se poden dar nun espazo de alta

montaña? Explica brevemente un exemplo de ameaza que se dea preferentemente na montaña.

— Para o estudo da calidade das augas, que instrumento necesitará María para observar os microorganismos? Que partes deste

instrumento son as encargadas de aumentar a imaxe? E de enfocala?

— Explica a que diferentes reinos poden pertencer os microorganismos que se atoparán.

O estudo da biodiversidade

AC

TIV

IDA

DE

S

175Os seres vivos

Diatomea. 400x.

Copépodo.