0Txirrita, Bertso guztiak · begiyak ernai, memori ona, ankaz ibildun listua, Billabona'n da...

BERTSO JARRI GUZTIAK

Txirrita

Bertsio elektroniko honen jatorria: Txirrita. Jose Manuel Lujanbio Retegi, Txirrita (Antonio Zavalaren edizioa). Auspoa, 1992.http://www.susa-literatura.com/emailuak/txirrita/

Klasikoen Gordailuan:http://klasikoak.armiarma.com/idazlanak/T/Txirrita.htm

Klasikoen Gordailuak egindako lanak oro dominio publikokoak dira,eta, Jabego Intelektualaren Legearen arabera jatorrizko idazlanak bestelako eskubiderik ez baleuka, nahi bezala erreproduzi daitezke.

Bertso berriakTxirritak jarriak

1Milla zortzireun larogei etagaude seigarren urtian,bertso berriyak jartzera nuaeuskara eder batian;pelea aundiyak egin dituztepelotariyen artian,Pedro Yarza guzien buruprobintziyako partian.

2Indaleziok dauzkan bentajaknua kantuz esatera:probintziyako plaza denetanjarri ......... aukera;partida firme zerratu zuteniskribiturik papera,Billabona'ko Mankubarekinez dira ondo atera.

3Indalezio eibartarra,Bizente Elizegi bestia,Pedro Yarza pensatu zutenorien kontra astia;nekatu gabe zerizkiotenpartida irabaztia,dituzten sosak galdu artianeskarmentatu eztia.

5

8Urriko illak amar zitubanBizkaia'n da probintziyan,kontrariyorik gabe zebiltzanpelotariyak Frantziya'n;beste lan gabe ibillitubakbere denbora guztiyan,Billabona'ko beso-motz bateklaster konpondu zizkiyan.

9Llarrondo eta Zapaterua,Txillarra zuten bestia,oien moduko jokalariyakFrantziya'n asko eztia;Españi ontan pensatu zutendesapiyoka astia,bi enbaliyok portunatu daoieri irabaztia.

10Batek begiya itxuba zuben,besua motxa bestiak,malezi asko dutelarikanoraindik dira gaztiak;onra aundiya eman diyotepartiduba irabaztiak,oien anparo egin dutenakez daude gizon tristiak.

11Erreboteko lanian erebadaki ankak dantzatzen,ikutu gabe pelotarikanplazan etzaio pasatzen;bola bezela beti badabilala ere ez da nekatzen,orrelakorik munduban zanikiñork etzuben pensatzen.

Txirrita

7

4Suerte txarrak jo zualakobeso bat dauka moztua,bañan bestia sano dualaobra da manifestua;begiyak ernai, memori ona,ankaz ibildun listua,Billabona'n da probintziyakopelotariyen maixua.

5Bizente Elizegi pelotarekinez da mutil aldrebesa,ori bigarren jarriko nukeni baldin banitz jueza;kuidado gabe egin litekeorren anparo trabesa,oiek ez dira tontuak bañoBillabona'n da cabeza.

6Premiatuak izandu ziranAmerika'ko partian,estimatuta ibilli zutenkaballeruen artian;ankaz listo ta begiyak erne,beti koraje fuertian,orrelakorik ez da aterajuan da larogei urtian.

7Plazan pelotan asten danianez du ematen itxusi,baliyo zuen saiatutziak,etzuan gaizki ikasi;beso-motxa da aziyu ortanEspañiya'ko nagusi,ez det gizon bat bizkorragoriksekulan iñon ikusi.


6

16Jose Emeterio Agirreapelidua eta izena,Billabona'ko pontian bertanbataiatu zan gizona;Pedro Yarza, egin ezazuLujanbio'ren esana,ori da zure bertsuak jartzenasko enpeñatu dana.

[1886]

Txirrita

9

12Pelotariyak duten bentajanua kontuz esatera:noiznai deitu ta daramazkiteAmerika'ko partera;iñork jokatu nai badiyoteipintzen dute aukera,erri batetik lau olakoriksekulan eztira atera.

13Jende guztiya ikaratzen duplazako bibotasunak,nekatu arren laguntzen diyogorputzeko osasunak;adelantatzen dijuazkiyodiru eta ontasunak,iru erreino bildurrak dauzkabeso batekin gizonak.

14Pedro Yarza ikasiya dapelotarekin lanian,joka-biriak egiten dituidiamentu onian;Urriko illak ogei zitubanemendik irten zanian,obiaguak jarriko dizkatandik etortzen danian.

15Pedro nagusi atera zaiepelotariyen artian,emengo lanak eginda dabilAmerika'ko partian;ankak listo ta besua zorrotz,beti koraje fuertian,jeniyo orrek eutsiko diyobiziya duben artian.


8

baldin Jainkuak salbaziyorikorri ematen badiyo,umildade ta errezatziakaskorik eztu baliyo.

5Publiko asko egiña daukaalaba biren tratua,beste bat ere salduko lukebaleuka zeñek artua;inozentiak galtzen dabillenatso desordenatua,salbaziyorik iñon ez daukanamona kondenatua.

6Bat itxua zan, mixerablia,saldu zuana lenbizi,kuarto batian sartu zuten daatia ziyoten itxi;ezer etzuen ikusten etanola juango zan igesi?Ai zer gustua eman ziyotenBarrabas eta Judasi!

Txirrita

11

Atso gezurti bati

1Ni il naizela sortu omen duAurriñazpi'ko atsuak,pena galanta artuko zutensiñare ta gurasuak.Ai zer negarrak nere koñataeta illoba gaxuak!Bizi naizela jakiñ dezatenjartzera nua bertsuak.

2Izeba zar bat bada Panplona'ngure etxian aziya,artxek emanda artua naiz nibataiuaren graziya;argana ere allegatu daill naizela notiziya,koittara ura an omen dabillguziya lutoz jantziya.

3Pamplona'n dedan izeba xarrazenbatxu maite dedan nik,ez derizkiyot iñortxok erejuzgatuko lukianik;koittara arek abixutxo batartu biar du nigandik:luto oriek erantzitzeko,bizi naizela oraindik.

4Zeruban dauden santu ta santakdaude triste ta seriyo,gure auzuan bizi dan atsosorgin bat dala meriyo;


10

Nork erakutsi dizu nundik dangure etxera bidea?Alper-alperrik etorri zera,aur ori ez da nerea».

5Atso zar orrek eztul aundi biegin zituen lenbizi,gero pauso bat atzera etaezpaiñ biurrika asi;besteren batek oker egin daneri nai ziran erantsi,esaten zuen: «Ez al du aur orrekaitormenikan merezi?».

6Modu txarrian itzegiteakristauarentzat kalte da,anima asko da argatik juanaetsai gaiztoen tartera;eta beiñ ara sartzen danikangeiago ezin atera;zuretzat ere orixe datorkonparazio batera.

7Abertzentziyan ipiñi duteIrun'go erretoria,bitarteko bat bialdurikanizugarri dotoria,al baldin bada billa dezalaaien aurraren jabia;ark ere aisa asolbitu naupekaturikan gabia.

8Aingeru orrek izan bear duiturri asko nastua,eta tragorik gozoen uranun eran zuen aztua;

Txirrita

13

Bertso berriak

1Apellidua Olazabal deteta Felix da izena,irundarra naiz Bidasoa'koElorri'n bizi naizena;bertso birekin egin nai nukeesplikaziyo zuzena,kulparik gabe bada amaikanigatik gaizki esana.

2Milla zortzireun larogei etaamairugarren urtian,landaretxo bat jaio da Irun'goBidasoa'ko partian;ni bizi naizen palaziyotikezta leku apartian,ia itoan ibilli nauteiru atsoren artian.

3Urriko illaren ogei ta zazpinuste det izango zala,gure etxera atso bat juan zan,etzeukan mea azala;aren marrixka zepuan dagobasakatuak bezela,aurren bat nunbait jaio dala taaren aita ni naizala.

4Atso zar orri au esan nion:«Zer modu, adiskidea?Kulpa gabia kastigatzekoal dabilkizu idea?


12

ai, pekatuan erortzen danaklarrutik pagatutzen du,obe zenduen zure loreaongi guardatu bazendu.

13Kaballero ta bigote-dunakgustatzen zaizka aldean,aiek lajatu duten orduanasi da nere galdean;musika-soñu ederra frankoaditua da Katean,plaza betean ibiltzen ziñanamaikak arte bailean.

14Zerbait bazala bazeizkionorrek bere buruari,pretendiente balienteakizandu ditu ugari;eta txaskoak gertatzen zaizkaorrela dabillenari,ontaz aurrera pakean utzikulparik ez duenari.

15Zeru ta lurren bikarioa,erregien alkatia,zuk ere noski jakingo dezuez naizala kulpantia;bestela banaiz ejenplo onezero doaiaz betia,motibo ortaz ez dit itxikozeruetako atia.

16Alde batera kantak jartziaezta ederki egiña,

Txirrita

15

nun kargatu dan ez dakiela,da azkenian ustua,ni ote naizen pekatariaatso gaiztoen juzkua.

9Aur gaiso ori or agertu daurrikaltzeko moduan,estimazio aundirik gabebere amaren onduan;arentzat ere ez dira izangusto guziak munduan,enpeño batez biartuta ereez daki aita nor duan.

10Alabaren bat egin dezulaaditu degu, maitia,al dan lenena sendatutzekoongi goberna zaitia;zeñena dezun ez dakizulalotsa dezu esatia,beragatikan sortu dezuteni naizala kulpantia.

11Tropesi batek arrapatutaorduko orren pobreza,baño lagunak izandu zutenaiudatzeko nobleza:oiñuts gorrian Lezo'ra juandakunplitua da promesa,fabrikan bertan dirua bilduan ateratzeko meza.

12Beiñ tropesiak konkortu zuen,ezta bereala zuzendu,«Suerte txarra dauka gaisoak!»makiña batek esan du;


14

Reina Regente'ri

1Aitona zar bat suplikatu zaitguztiz modu egokiyanbertso batzuek onak ipintzenia bai al nerokiyan;ikusi orduko igarri niyonetzebillela tranpiyan,arren lastima zabalduko deteuskera dagon graziyan.

2Aitona orrek klaro esan ditgizon prestuaren gisa,orain galdu dan bafori ortazkantak jarri al banitza,dolorez azitako seme batnola ito zaion aisa;gixagaxuaz urrikaldutabaietz eman diyot itza.

3Modu ortako deskalabroriklegorrian da bustiyanetzait gôatzen gertatu daniknere denbora guztiyan;pasadizu au nai arren zail daadierazten itz biyan:amaika amaren seme sartu daitsasuaren azpiyan!

4Kartzela zarren onduan dagoDonostiya'ko kuartela,izenez ezin separatu detandik urrengo otela;

Txirrita

17

Jesus bezela pazientziazkonpleto egon bagiña;bertso oietan ezta gezurrik,dena izketa berdiña,lotsa ederra eman dit bañoartu dezala ordañan.

[1893]


16

Azpeiti'ko premiyuengatik

1Dozenatxo bat bertsobear ditut bota,jendiak jakin dezannik daukan nota.Obeak asko dira,ez naiz orren kontra,baño itzegin nai detsasoian nago ta.Or dabil marroka,al dana zurrupa,iya jo du arroka,ori da erropa,alabatzera nuaPello Errota.

2Pello, gaizki zabiltzalaaditu det oso,enteratua nagoau dala kaso.Zuek agure zar bategiteko falso,zeok aundiyaguakzerate akaso.Premiyua jaso,polsan sartu preso,partitzeko manso,denak bertan gazo,gizonak ez dik bearpantasioso.

Txirrita

19

len esan dedan aitona zar auetzan jeniyoz motela,emaztia ta biyak an zeudennegarra zeriyotela.

5Kristo zerura iyo zanetikoraiñdaño bitartianorrelakorik ezta gertatuEspañia'ko partian;milla zortzireun larogei etaamairugarren urtiangure bafore Reina Regenteezkutatu da ur-pian.

[1895]


18

alperrik juango zeraberriz ara eske.Or zabiltza triste,erronka ta naste,tabernan jai t'asteikusten zaituzte;obiak bagaude gaurzenbait gazte.

6Pello, jokatu dezuamaika apostu,kulpa zeorrek etazertan zapuztu?Bertsoetako lanakbadu franko kostu,ontan ezin litekeiñor aberastu.Zabiltzate justu,ez iñori ostu,partitzia aztu,lotsa asko eztu,gizon gezurtiyarimingaña moztu.

7Bera baño oberikez dala iñun jaio,tabernaren batianixuri zaio.Izan ere egin duamaika ensaio,beste bi goierriararturik soziyo.Gogotik da piyo,gora nai du iyo,au dala meriyojendia seriyo,orgullo geiegiyakez du baliyo.

Txirrita

21

3Juan Josek testiguadu erretoria,izketako lanianzer dotoria!Iñon pare gabekopredikadoria,konfesiyuan erebadu podoria.Bajatzen ari da,juan zaio edadia,iya erori dazeruko glorira;Azpeiti'ko apaizendiretoria.

4Beti keñuka zaudeloruaren gisa,esanaz nagusitzenzerala aixa.Ori da jaiotzetikeldu zaizun gaitza,nere lañuak dakarzuretzat ekaitza.Zuk dezula giltzaerronkaz zabiltza,nai badezu mintzaorain da agintza;ez nago ukatzekoni nere itza.

5Zu ziñala onenaDonostiya'n uste,amaika duro edereman dituzte.Ez daukazu arturikbeste orrenbeste,


20

Taberna-zokuetanor zabiltza lasa,guregatik esanazez gerala gauza.Kulpa banu utsa,ze ote da kausa?Giza-lege motza,ez gera orren lotsa:eskojitu lezakenai duen plaza.

11Pello bertsolariyaguztizko pijua,ez dauka semia'renolanaikua.Gaztia dalarikasoma aundikua,aitak berriz dirurikasik Jaungoikua.Gizona bapua,eztago plakua,izdun galakua,pare gabekua;orain Amerika'raomen dijua.

12Pello bertsu oriyekzuretzako dira,probintziyan egingodutenak jira.Gustoz egon ditezkebatzuek begira,orain sendatuko dazarraren erida.Jar zazu segira,artuaz medira,

Txirrita

23

8Zuk badakizu joatenbesteren etxera,pakian daudenakendreatzera.Norbaitek ordaintzekobeldurtzen etzera,Juan Jose isillikdiruba artzera.Gizona zartzeratristura sortzera,odolak aultzera,franko bajatzera,zedorrek len bezelakapaz al zera?

9Pello bertsolariyaoso dotoria,Juan Jose Ugarte berrizaskoz obia.Bein batian Tolosa'noien umoria!Konportaren gañetikpasa zan baria.Deus ezta guria,aik dute ploria,naiz juan edariabiba aguria!Errekalden daukatediretoria.

10Dibersiyo polit batobe degu pasa,ala ematen diyotnik nere traza.


22

Bertso berriyakNeskazar bat tentatzenTxirritak jarriyak

1Dozena bat bertsonai nituzke jarrijaietan kantatzekoentretenigarri;nere publikatziaizango da sarri,alabantzak emanazzenbait neskazarri.

2Neskazar bat tentatzenasi naiz lenguan,izan ere alakopolita zeguan;umill eta seriyoitz egin genduan,baño gusto guziyakez dira munduan.

3Izketan asi giñanbiyak gozo-gozo,ezkontzeko mandatuegin diyot atzo;leiotikan ujukaama ta bi atso:«Ez dek arrapatukouste bezin mantso!».

Txirrita

25

egin eskojiranai dezun tokira,etzaitezela izannere kupira.

[~1895]


24

8«Bere alabarentzatorrenbeste fama!Nik ez det sinistatzen,aiziak darama;zuen baztarrian nikegitia lanaizan liteke, bañaez det uste, ama!».

9«Ez al dala uste dekorren errespuestik?Atarramentu onikmutill zarrak eztik!Nere alabak ez daukaezkontzeko kezkik,ez bezelakuaknai-ez-ta zekazkik!».

10«Itz bat esan biar detnere borondatez,ez banau iñork lotzengrilluz edo katez:ezkontzeko ideakbanituan ustez,ardua maitatzen detandriaren partez».

11«Mutil maliziosodeabruz betia,ez dizut zabaldukogeiago atia;beñe etzaitut izandubiotzez maitia,nigandik libre zera,or konpon zaitia!».

Txirrita

27

4Ama preparatu zaitasarrez betia,lenbiziko ujuba:«Zenbat dek dotia?Ainbeste kostatakoalaba maitia,lastima izango dekiri ematia!».

5«Zere familiyarierrespetoz eldu,inozente daudenakez ditezen galdu;diru-truka alabanai zenduke saldu,lenago erostunikez al zaio azaldu?»

6Nere jakinduriyaari da atzentzenerrez dala uste duzenbaitek ezkontzen;promesa on bat egindaezpazera ontzen,lanak izango dirazurekin konpontzen!.

7«Ez dezu sinistu naiegiya esanda're:zintzua nai gendukepobria izanda're;gure baztarrak bañoobiak nun dare,alabari sasoiapixka bat juanda're?».


26

Bertso berriakAita San Martin de LoinazBeasain'goarenbizitzari jarriak

1Bertso berriak jartzera nuaAita San Martin Loinaz'i,relijioso egiazkoakondo letuta ikasi;zenbait bezela etzan ibiltzenenemiguen igasi,sinisten zuan Jesus degulazeru ta lurren nagusi.

2Milla bost egun irurogei tageunden seigarren urtean,Aita San Martin jaio zaneanBeasain'go partean,Amonabarro deitzen ziotenbaserri eder batean;fede santua maitatu zuanbizirik zegon artean.

3Jaio ta amar urte baño len,bere lagunak utzita,Ama Birjiña Loinaz'koariegiten zion bisita;asko bezela etzan ibiltzenlujoz ta galaz jantzita,arriak negar egin lezakeorren planta ikusita.

Txirrita

29

12Orra amabi bertsooraingo berriyakbere andregaiariTxirritak jarriyak;eman dizkit desgustoikaragarriyak,negar egin lezakenigatik arriyak!


28

8Milla bostegun larogei etaamaseigarren urtean,San Franzisko ta San Martin sartuziran Japon'go partean,bere lagunak anparatzeaguztizko borondatean;oju aundiak egin zituztensalbaje zarren artean.

9Desiaturik allegatu zanJapon'en Aita San Martin,ango lastimaz urrikaldutapredikatzen ziyon ekin;bi akolito gazte-gazteakgertu zituan berekin,azkenerako esan bear detzer gertatu zan aiekin.

10Arrapatuta belarritikanpuska bana kendu aurrena,bire luzean oñez joatekoeman zioten ordena,ta gero berriz bi lantza sartusaietsetatik barrena;au da geiena padezituaJesukristoren urrena.

11Aita San Martin mundu onetanmartirio asko pasea,sekulan iñork ikusi duanleialenaren klasea;alde batera etzuen penikbi lantzak ala sartzea,askoz geiago sentitu zuanJapon'en enterratzea.

Txirrita

31

4Guraso fiñak beren semiamaite zuten gogotikan,eskola ona eman ziotenpobre biziagatikan;entendimentu argia zeukanerrespetozko praktikan,artaz gañera ikasi zuanlatiñezko gramatikan.

5Len baño askoz argiago zangramatika ikasita;Beasain'dik Alcalá'rañozuan lenengo bisita;mundu ontako gusto guziakzeuzkan alde bat utzita,kontentu zegon besterik gabezerua irabazita.

6Amazazpi urte zituanianzan emendikan atera,Españia'ko Alcalá deitzenzaion paraje batera;bere garaian allegatu zangero meza ematera;ark etzuen nai iñor joaterikdeabruaren katera.

7Jesusentzako zuan Martiñekaiñ amorio zorrotza,jakiñik nola artu biagunsententzia bat garratza;ogei eta bost urte inguruzelebratu zuan meza,San Franziskoren istoriuaezta ikasten erreza.


30

Bertso berriak

1Gure aurreko guraso zarrakaspaldi samar il zian,guk ainbat biar faltatu gabefede santuko itzian;izar tartetik or daude beidajendia nola bizi'an,negar-malkuak dakazkitelafueruak ofenditzian;zer kontatua izango duteJosafatera biltzian.

2Kantabriya da ibai eder batguziya arraiz betia,eta geiena jenero fiñak,bastuak banakak tia;beste erriyo zatar batzuekartu ziguten partia,fortunatzen da gaiztuak onabentzutu edo jatia,beragatikan dago asarreur onen ama maitia.

3Nola etxian esposatutanagusitzen dan morroya,alaxen dago ibai on ontangaiztuetako arraya;egiten asi giñadenianairi ongi-etorriya,galdu giñuen bizi-lekua,barriyua eta erriya;euskaldunentzat au izandu zanegun goguangarriya.

Txirrita

33

12Aita San Martin Loinaz'koa zanpredikadore abilla,Españia'tik Japon'a joanaanima galduen billa;tormentu gutxi sufritu etaetzan gurutzean illa,merezi du ta opa dioguzeruan goza dedilla.

13Irureun da zazpi urte diraAita San Martin il zala,oraindik emen sumatzen deguark utzi zuan itzala;beasaindarrak suplikan gaudenai gendukenak bezela,aizken piñean gure kontuaarren eduki dezala.

14Txit errespetoz pasa zituanMejiko eta Manilla,gero Japon'en ikusi zutenpredikadore abilla;Taikosama'ren ordenarekinan da Nagasaki'n illa,errezo asko egiten diotguzaz akorda dedilla.

15Pena gogorrak pasa zituanSan Martin gizagaixoak,azkenerako bi lantzazo aieketziran goxo-goxoak;nuan denporan laztanduko nauzabaldurikan besoak,esanaz: «Onek jarri zizkiranBeasaiñ'en bertsoak!»

[1904]


32

7Lenengo etsaiak erromatarrak,bigarren txandan jentillak,ta gero berriz frantzesarekinizugarrizko batallak;gure aurreko aitona zarrakasko dira gerran illak;mundu guziya bildurtzen zutenKantabriya'ko mutillak,oraingo mauser ainbat baziranorduko lizar-makillak.

8Baldin egiya esaten badulibruan dagon fediak,isla asko ta onak zituenlen Españiya'k beriak,ta geienetan agintzen zuteneuskarazko aguriak;orain geienak galdu ditugu,iya egin du guriak,Zeruko Aita, zuzen gaitzazunola baikeran zuriak.

9Lengo San Tomas egun batianzazpi t'erdiyak aldianaitona bati begira egon naizZurriola'ko parian;dudarik gabe dabil fueruakekarritzeko idian,oso kontentu apenas dagonatzerritarren mendian,ezpatarekin erakusten dueuskal mendiyak nun dian.

Txirrita

35

4Zori gaiztozko gerra zibillasortu zalako meriyo,lau probentziyak gelditu giñanfetxaz beteta seriyo;egun batian lur jo genduben,ezin giñazke gora iyo,berriz altxako ote geradenere ez naiz oso fiyo;erdara etzan bakarrik kapaz,euskarak lagundu diyo.

5Gau eta egun antzika dagogure Kantabri ederra,alde batera naiago nukeezpanitz emengotarra;mundu guziyak aditutzen dueuskaldunaren negarra,enpeñatzia ezpada librealperrik degu indarra,au da txoriyak gari tartiangosiak egon biarra!

6Abilan barrena zijualarikFrantziya'tikan pasuan,usu eder bat deskuidatu zanUrbieta'ren lazuan;golpe gaiztorik etziyon emanta artu zuban besuan,maitatu eta festak egiñazaiñ modu kuriosuan,lau probentziyak kintatik libreDon Juanek eskatu zuan.


34

13Gure arbola maitagarriyaketzuen ori merezi,otsolarrak eta aien nastuakjarri zaizkiyo nagusi;euskaldun danak lagun zaiegun,ez iñor galtzera utzi;Kantabriya'ko lastima au zer danorra nik adierazi,paper bakoitza amar zentimonai ditubenak erosi.

[1906]

Txirrita

37

10Garai batian Kantabri on auerregalotan bizi zan,ta orain berriz jarri gaituztemiserablearen gisan,ez ain eskasak geradelakogerran edo gudaritzan;Tubalen kasta nunbait oin-pianikustia komeni zan,Urbieta'ren pausu tristiaketziran alperrik izan!

11Alegre bizi banitzan erenago tristetzen asiya,atzerritarrak egin diguteiya nai duten guziya;juan dan ogei ta amar urtianauxen da diferentziya!Arrazoi gabe kendu zigutenaurreko eredentziya,gu emen ondo ekustiâtikguraso zarrak utziya.

12Lekobide zan euskalduntarra,gerrero izugarriya,Erroma'ri ta beste askoriartu ziyoten neurriya;ta Otsobalek egiten ziyonaldamenetik guardiya,irugarrena Lartaun gaztiaseme-orde ekarriya;gaur Kantabriya'n badago alakokuadrilla baten premiya!


36

igartu arren ateratzeraatrebitutzen eztia;zarra oraindik zutik dagualaaldatu dute bestia,izugarrizko furiya dakarizanagatik gaztia.

5Arbola dago igartua taeuskaldunak gaude triste,ez det pentsatzen pasatu danikmunduan beste onenbeste;orain gertatu zitekeanikere ez nuen nik uste,milla urtean segitu dutenfueroak kendu dituzte.

6Konbenioa egin zaneanarbola aldatu zuana,motiborikan asko badu taaserre dago gugana;ez da enkargu gutxi emandamundu ontatik juana,defenditzera saia litekesentimenturik duana.

7Arbola orren zain prinzipalazan Bergara'ko partean,arri sillarez inguratuaburnizko kaja batean;milla zortzireun irurogei taamalaugarren urteansatorrak fuerte ibilli ziranura ebaki artean.

Txirrita

39

Bertso berriak(«Zeruko aita, marka itzazu...»)

1Zeruko Aita, marka itzatzupekatarien pausuak,Kantabria'ko deskalabroakdirade lastimosuak;arbola eder bat dala mediyojartzera nua bertsuak,milla urtean mantendu gaitulau probintzia osuak.

2Gutxienaz izan bear dumilla urte pasatua,arbola aundi bat bada Gernika'naitona batek sartua;aren azpian egin omen zanfueroen juramentua,orain argati deitzen dioguarbola bedeinkatua.

3Biba arbola maitagarria!Biba kantabriatarrak!Biba Bizkaia, Gipuzkoa'kin,Alaba eta Naparrak!Biba kortean gure faboredauden ministro bakarrak!Beste gauzarik ez degu eskatzen:biba lengo fuero zarrak!

4Arbola maite zoragarriya,etzaude gutxi kostia,


38

12Fueroak kendu zituen oriizenez ez det esango,iltzen danean ez da orrentzatsalbaziorik izango;gusto guztiyak kunplitu etaezta mundutik juango,deseo diyot bizi dedillaurte askoan ta ondo.

Txirrita

41

8Milla zortzireun irurogei tazortzigarrengo urteanizar eder bat estali zutenoroi askoren tartean;lañoak fuerte korritu zutenura tapatu artean,geroztik ez da egualdi onikKantabria'ko partean.

9Ara izar au tapatu etazer egin zuten lenbizi:fraileak eta monjak bidaltzenkonbentuetatik asi;jesuitak eta misionistaksaltatu ziran igesi,esaten zuten: «Gu gaituk orainEspañia'ko nagusi!»

10Memorial bat eskribitu dutunante batek Paris'a,ango puerkoak firmatu etaatzera bueltan Cádiz'a;masoiak eta protestanteakalkar arturik dabiltza,erregerentzat egin nai dutelege gaiztoko eliza.

11Lendabiziko fueroen kontrafirmatu zuen gizona,eskeleto bat bezela egindaez dago oso gizena;dudarik gabe gogoratzen zaioetzuela egin gauza ona,kastigatzera bildur ezpanitzesango nuke izena.


40

4Bi illabete kunplitu dirabroma bat pasatu zala,eta geroztik aditzen nuankontrario bat bazala,non jakiñ detan neska zar oribesterik iñor etzala;mendian dagon otsuak bañobeltzago daka azala;ori andretzat suertatziaJainkoak gorde nazala.

5Batetik beltza ta itsusia,gustagarria da ori,buruko zimak falta ditu tabizarra dauka ugari;begiak triste, sudurra luze,ortzak erdiak erori;bati ta biri bezela igualaditzen diyot iruri:anima salbo, ikatz-kajatiksortutakua diruri.

6Askok bezela berrogei urtemundu onetan korritu,aspaldi onetan larru-azaliketzaio asko guritu;azkenerako lizundurikanzimurtu eta oritu,ortzak galantak, buruba berrizille guztiya zuritu...Mundu ontako desgrazi danakneskazar orrek baditu!

Txirrita

43

Bertso berriyak

1Bertso berriyak jartzera nuaoraiñ neska zar batentzat,nigandik ondo irabaziakdauzkala iruritzen zat,zergatik ori ibillia dakastigu billa guretzat,gau eta egun isildu gabegaizki esaka neretzat;asko pentsatzen etzuben bañaorra ordañak beretzat.

2Gezurrarekiñ engañatutajarri zituben auzuak,eta gañera esaten ditutestimonio falsuak;oraiñ jendiak jakindu dezanjartzera nua bertsuak;tragatu nairik ibilli nautelau neskazar da atsuak,kopeta zimur iduki arrenez daude oso mantsuak.

3Neskazar orri esan biayotbelarriaren ertzeranai dubenian azaldutzekoarrazoi oni ertzera:guri konduta galtziagatikapropos ari al zera?Zedorri ere azitarakoprenda eder bat etzera,lotsik ez dezan gezurtia tamingaiñ gaiztoko saltsera.


42

10Berak dituben gauza guztiakorgulloz kontatzen daki,ta ori bera nolakua danmundu guztiak badaki;etxian berriz bei zar batekinollo batzuek eduki,asto koskor bat eta zakurra,taberna berriz edoki,oiek guztiak izanagatikiñork etzaitu erruki.

11Baldin suertez ikusten badaprenda ori ezkonduta,lastima baña artu biar duandre gaztien kenduta;artzen dubenak esan lezaketrapu zar bat konponduta,lengo jenio txarrak utzitaezpada jartzen onduta,gizona laster bigalduko dusoñeko galtzak kenduta.

12Nork esplikatu kantetan ondozer saltsa duben ekarri?Eta sekula gauza txarrikanez diot egiñ nik orri;bere kaltian berotu ditualperrik zenbait belarri,arrazoi gabe jarri ninduentrantze estuban txit larri,beragatikan amabi bertsoara Manuelek jarri.

Txirrita

45

7Aspaldi ontan arkitzen zeranitzaz gaizki itzegiña,konsideratu ondo oraiñ zuknola zauden utsegiña;neregatikan dantzatu dezugaizki esaka mingaña,eta pena det kulparik gabedesprezio au egiña,baztar guztiak desonratutzenzabiltzan buru-ariña.

8Andik bostetan atera giñan,etzan berandu artian,seietarako gure etxetikez giñan txit apartian;gero denbora pasatu gendunkontu kontari atian,gauza batzuek esplikatubaz,umorez eta pakian,ez zuk esaten dezun bezelaitxura gaizto batian.

9Beste gauza bat kontatutzen duero-aldiyak jotzian:«Nai bezelako mutil guztiakaukeran dauzkat atzian;gañera berriz bazter ederrasagastiakin ertzian,denda polita, ardo ta guzti,ezer falta ez etxian;nere senarrak zer suertiani emaztetzat artzian!»


44

4Neskazar ori nola deitzen danpublikatzeko izenezlibertaderik ez omen dagoorain, esaten dutenez;diru-piska bat bazubela tazentimorikan izan ez,ni ere berriz aspertuba naizneskazar-musu lizunez,edertasunak engañatutaez da aseko gizonez.

5Trozorik-trozo ibiltzen ereasperturikan nenguan,ezkondutzeko pensamentuakartu nituen buruan;diru-piska bat bazedukalajuntu alkarren onduan,orren partez bai beste batzuekDonostiya'ko Bankuan,inozentia izan banitzaengañatuko ninduan.

6Lendabiziko bitartekuagizon txiki bat genduan,neskazar arren kontu guziakorrek ekartzen zituan;ni ere ori zetorrenianegoten nintzan kontuan,bere kartetan esaten zirannai ninduela onduan,fiyatu banitz zeñen ederkifarra egingo zenduan!

Txirrita

47

Bertso berriak

1Bertso berriak jartzera nuaejenplo eder batiangazte jendia dibertitzeko,ezta iñoren kaltian;atentziyua jarri zazutepaper au letu artian,milla gañera bederatzireunbeatzigarren urtian,esan dezadan zer pasatu danGipuzkoa'ko partian.

2Doble vía bat egiten aridira Legazpi aldian,ala biarrez ni ere antxenasi nintzanen lanian;goi xamarrian jarri nindutenlenbiziko egunian;katapazaren kaseta alderainguratu nintzanian,neskazar batek gelditutzekoots egin ziran parian.

3Arren esanak aditzen jarrinintzan beraren onduan,biyotza tranpan zebillelarikmingañez maite ninduan.«Zu baño gizongai oberikanezta neretzat munduan;Baranbiyo'ra biyok juan biagu»zerorrek esan zenduan;askoz obe da nik ez nekienzuk zer egingo zenduan.


46

10Arren da nere kontu guziaktratatutzeko asmuan,jai-egun batez biajetxo batdisponitua genduan;Deskarga'tikan laister dagoenpagotxo baten onduan,«Neretzat galai ederra zera!»esan zenidan orduan,oraingo partez zeñen ederkibegiratutzen zenduan!

11Andikan zortzi egun baño lenasi zan kartak biraltzen:bera etxean bisitatzeraenitzadela azaltzen;beste batzuek esan ziyotenote nebillen tentatzen,berialatik asi zitzaidaninbusteroka tratatzen,aliak oso dituenariori etzaio tokatzen.

12Erlojutxo bat aspalditxuanbanebilkien nerekin,egun batian gelditurikanzeguen matxurarekin;neskazar orrek au esan ziran:«Ekarri zazu zerekin,konpondutzera biralduko detetxeko mutillarekin».Erlojuba ta katia biyakeraman ditu berekin.

Txirrita

49

7Asi ezkero dana guziapublikatutzera nua:kutxillotxo bat neskazar orrenlenengo erregalua;noizik beñean arrautzatxo bi,oiekin urdai-trontxua,gauza oiekin engañatzekoatera zuen planuaJaun Zerukuak eman deidalaentendimendu sanua!

8Besteri prendak artzeko beragustagarriya da ori:buruko zimak falta ditu tabizarra dauka ugari,begiyak triste, sudurra luze,ortzen erdiak erori;bati ta biri bezela igualaditzen zaio iruri:ijituari bizkarretikangaldutakua diruri.

9Neskazar ori dala diyotebi aldiz moja izana,komentutikan atera etaartu nai zuen gizona;Baranbiyo'tik etorriya da,ezta alaja zuzena;bere buruben etsaia ezta,gorputzetikan gizena;kastigatzera bildur ezpanitzesango nuke izena.


48

16Zure kontuak nola diradenjendiak ditu jakiñak,biar dan baño gauza geiagoesan du zure mingañak;formalarentzat ez dira oiekoso arrazoi bikañak,neregatikan gaizki esankagutxi nekatu ezpañak,ez dan gauzarik baldin badagoatera oien ordañak.

[1909]

Txirrita

51

13Neskazar orren kontubak orragusto dubenak aditu,pozik esango nitukeanakgeiago ere baditu;konpondu gabe nere alajakberekin eraman ditu,oiegatikan ez du gajuakpoltsarik asko loditu,deseo diyot izan dezalalenago ainbat kreditu.

14Azkenekotzat biraldu ziranguzizko karta ederra,askoren gisa mingañetikandezente dauka indarra:«lotsik gabia eta granuja»ez da arrazoi ederra,bañan geiago sentitu nuenpaltsua esan biarra;beste bi orla bai omen ditu,enitzaden ni bakarra.

15Beste gauza bat kontatutzen duero-aldiak jotzian:«Bueltatuta mutil gaztiakbegira dauzkat atzian;neroni berriz neskatx ederrata gauza pranko etxian,obeto bizi danikan ez daAraba'ko probintzian,nere senarrak zer suertiani emaztetzat artzian!»


50

4Itzak elkarri orla emandaandikan illabeteraesan dit: «Biyak pasiatzerabiar genduke atera;zuen etxera juan nai nukeurruti samar ote da».Erantzun niyon: «Aldian dago,laister iritxiko gera».

5.............n bizi gera gu,ez oso eskas ta urri,iru akuri Guarda-Plata'tikaitak zituen ekarri;ill da larrua kendu ziyoten,amak kazuelan jarri,merendatuaz kontu politakesan genizkan elkarri.

6Merendatuta au esan ziran:«Ai, ............ neria!Geren sallari segitutzekolibre daukagu biria:biyotz oneko emakumianola dan ama guria,nai degunian esposatzekoeman du libertadia».

7Merenda ori egin genduenelkartasun ederrian,errespotoko itzak esanazguraso zarren aurrian;sentimentubak deklaratzekoez gaunden gaita txarrian;etxera zintzo lagundu niyongero illunabarrian.

Txirrita

53

Bertso berriyak....................'kbere andregaiari jarriak

1Geuden milla ta bederatzi eunamargarrengo urtian,tratamentu bat asi genduenor .............ko partian;.............ko ermitatikanez da oso apartian,neskatxa bati itz egiñ niyonbaña neretzat kaltian.

2...........................detnik dadukadan graziya,............'arra eziñ ukatubertan jaio ta aziya;.............ko neskatxa orrekiñnitzan tratatzen asiya,ez da posible esplikatziamerezi duen guziya.

3Agoztubaren amazazpiyanzortzi ta erdiyak aldianneskatxa ori topo egin detDonostiya'ko kalian;iya nerekin konforme zegonasi nazaion galdian,baietz ta baietz erantzun ziranizketa eder batian.


52

12Gure etxera etorri etabeidaka ziraden asi,zelai, okullo, zerri ta beiak,denak zituzten ikusi;zezen-tokiya non egiñ eredama orrek zuen berezi;guk ez genduen despreziyu auzuregandikan merezi.

13Ama Birjiña egun batian,mezetara guazela,izketa ori berritu degulenago iñoiz bezela;beira jarri zat, au esan ziranmudatu gabe azala:«Gure amak diyo esposatzekogaztiegiya naizela».

14Despatxu ori artu ta laisteratso batek esan ziran:«Zuk biar dezun aingeru oridabil aldrebes antzian;itzak ederrak ditu mingañez,kariño fiña atzian,disgustoren bat emango dizusartzen badezu etxian».

15Motibo gabe ez naiz asiyadama orrentzat kantari,mundu guztiyak autan artutabegira gure plantari;ezkontzen dala ibilliya daauzo denetan kontari,kuidado ez dan abisatuaAmerika'ko aitari.

Txirrita

55

8Iñoiz bisitak egiten nizkanguztizko borondatian,persona fiñak fiyatzen geraanbat geretzat kaltian;neskatxa orrek serbitutzen dujuandaneko bi urtianDonostiya'ko Juzgado ondokoostatu eder batian.

9Donostiya'ra juntatu giñanbere aizparen etxera,len agindua nola baizegon,amari itza kentzera;esan dit: «Nere alabarekinesposatutzen bazera,mundu onetan egun ederrikpasako dezu zartzera».

10Egun ori da bisita egingendiyona Santa Kruz'i,al zan guztiya errezatuazez genduen arras utzi;zer desiotan etorri ziranorduan nuen ikusi:amak eta aizpak gure etxiabiar zutela ikusi.

11Esan bezela pentsatu deguLezo aldera juatia,elizan pozik sartu giñaden,zabalik zegon atia;Santa Kruz'eri eskatu dizkaosasuna ta pakia;fiñ zebillela uste nuen daguztiya tranpez betia.


54

Kantabria'ko itxas-gizonai oroipen bat

1Nere biyotz gaixuaeskaka ari zatbertso bi ipintzeko,baldin baderitzat.Abuztuben amabiyansortu zan ekaitzak,egiñ dizkigu osodeskalabru gaitzak,makiña bat personaondatu du beintzat.

2Penak esplikatzeraorain naiz abiyan,motibua dan gisanmintzatu nadiyan.Milla bedetzireuneta amabiyan,gañera Abuztukoillaren erdiyañ,desgrazi (y) au pasa daKosta Kantabriyan.

3Kulpa gabeko frankobadu eramana,bakoitzai errezatuaita gure bana.Ain da negargarriyaegin digun lana,anparo gabe utziainbeste aur ta ama,sinisten ere gaitz daaurten pasa dana.

Txirrita

57

16Mundu ontara jaio giñadengauza asko ikusteko,maestra ederra billatu zaituteskola erakusteko;ogei urteko neskatxa batekorla bazterrak nasteko,uste deanez obia zaudeartzeko baño uzteko.

[1910]


56

7Eun da berrogei ta iruomen dira danak,arrantzalietatikondatu diranak,gure Jangoikuarikontuba emanak.Guk egin biar degu,bizirik geranak,aietzaz erregutubiyotza dubenak.

8«Aita San Inaziyo»belako barkubaamairu gizonekinurpian sartuba.Beraren imajiñaan zuben santuba,Habana'ko partiandago kostatuba,tenpestade gaixtuakjo ta puskatuba.

9Egur biren gañiangizon bat jarriya,ai, zer ote zan arenorduko larriya!Lagunak bera jun taestadu urriya,ez da Donostiya'raerrez etorriya,ikusi du birianixtillu gorriya.

Txirrita

59

4Abuztuko illarenamairugarrena,guretzat argitu danegunik txarrena.Izan zagun kupiradenak alkarrena,gogoratu utsarekinlertzen zait barrena,au da paraderuakantabritarrena.

5Eun da amaseikuaBermeo bakarra,aurten ez dute izansuerte ederra.Erri txiki batentzatai ori negarra!Aurrak aita falta duta amak senarra,badaukate anparoon baten bearra.

6Itxasua zitzaigunasarretzen asi,bendabal aldetik zanaizia nagusi.Nork bere puestuariezin ziyon eutsi,denak zatitu ditu,iñor ez du utzi,Gipuzkua'n bertatikez da falta gutxi.


58

13Ai, gure biyotzekoAita Orkolaga,beraren eskutikanez gaitzala laga.Orain bezela zaitueguna ta gaba,berriz itxasu ortanez gaitezen traba,bedorren talentubagauza biarra da.

14Jainkua portatzen dadanentzat ondradu,gaiztuarentzat igual,ain biyotz ona du,emanaz irabaztendegun ainbat gradu.Itxaso sagradubaur guziyen buru,ark ere gurutziaerrespetatu du.

15Jesus maitiak emandezala argiya,oraingo bolara ontanbadago premiya.Euskaldunen artianau da pikardiya:Bermeo'tik galdu dajendien erdiya,lutoz jantziya dagoKosta Kantabriya.

Txirrita

61

10Señale ibilli dalaarraixku aundiyetan,arrai txarra besterikez dan tokiyetan.Illaren amabostan,goizeko seietan,baporiak artu zunberaren deietan,naikua sufritu duparaje oietan.

11Izena Daniel du,nombria Eskurtza,jeniyo bizikua,espiritu utsa,ta baliatu zaioJaunaren laguntza.Oso maltratatubasartu zan ununtza,berriz egon litekejuan gabe aruntza.

12Iñork galdetzen badu:«Gauz ori nola da?»,nik erantzungo diyot:«Egiyaz onla da».Iñor dudan badagobetor eskolara,anuntziyatu zubenorduko bolara,graziyak milla bider,Aita Orkolaga.


60


1Deklaratzera nua kaso batValle Baztan'en pasia,egun arretan bistan giñenakakordatzeko klasia;elizan zauden santuak urakeraman ditu sasia,mundu untako gaiztakeriazJainkua dago asia,azken juiziyo gañian degu,desafioka asi'a.

2Au zan milla ta bederatzi egunamairugarren urtian,desgrazi ori gertatu zaikuValle Baztan'go partian;mendi, elizak eta etxiakbota zituen golpian,len bistan zauden terreno askotapatu ziran ur-pian,erakutsi du nai balin baduzer egingo ligokian.

3Tenpestadi au Auza'tikanolako modu torpian,oraindik ere miñ artzen deguark eman zigun golpian;elizari're erdia kendu,bestia ia batian;zubi zar asko, tente zaudenakjuan dan zenbait urtian,egun orretan gelditu ziranporrokatuta ur-pian.

Txirrita

63

16Ango itxas-kolpiakta urro borroyaktragatu nai zituenmendi ta erriyak.Pasa dira desgraziikaragarriyak.Orra amasei bertsooraingo berriyak,Fermin Imaz'ek etaTxirritak jarriyak.

[1912]


62

7Egun orretan gertatu giñanfranko estadu flakuan,lenago elizan ziren santuakgelditu ziren kanpuan;jendia billa enpeñatu zanurak bajatutakuan,Jesukristori sube aundi batbildu zitzaion lekuan;gauza guziak tristiak diradesgrazia den lekuan.

8Mangera onek begira nolaamenazatu gaituan,gauza guziak beretako nai,etzan kontentu kituan;egun orretan iru andre'reurak eraman zituan,aur bat ere an atera zutengaixua ia ituan;negoni bistan enitzen bañoala jakindu nituan.

9Besotik aurra urak eraman,ikaragarrizko lanak,zer naigabia artuko zutenaren aitak eta amak!Merezi duen persona batieman bear dizkat famak;gurutzetxo bat merezi lukeura salbatu zuanak;itua zala uste genduen,oso triste geunden danak.

Txirrita

65

4Au juzgatzeko eztire askogure abilidadiak,zergatik geran estudiatzeniñon ibili gabiak;mendi, elizak eta basuak,denak zituen beriak,urka añeko arbolak presanipurdiz gora pariak;azken juiziyo eguna zalapensatu zuben jendiak.

5Biar bezala guztiak zuzenezin nitzake kontatu,baño kasuak alde-aldeanai nituke apuntatu;Valle Baztan'go zubi geienakjota zituen botatu,Jesukristoren imagina'reetzuen errespetatu;orrenbestian geradenianizan gintezke kontentu.

6Ama Birjiña ur golpi arekleio batian utziya,Santa Barbara mine-zuluan,ura ango desgraziya!San Pedro berriz arkaitz gañianzegon beso bat autsiya,gañera ala trastornatuazeru ta lurren artzaya;erri ortako bikarioaetzen egongo lasaya.


64

13Ur golpi orrek zerra-fabrikanegin duan pikardiya,zenbatan ezin juzka litake,ain zan ikaragarriya;amar minuto baño lenagoeraman zion erdiya,beren biziya ezin salbatuzjendiak ura larriya!Felix Opoka'k ongi gostataegiña dauka berriya.

14Ainbeste egur urak eraman,fabrika geiena bota,baporia ta majineriaketzuten gutxi inporta;diran bezala esango ditutenteratua nago-ta,ongi dakiyen gizon prestu batneri jardun zait ojuka:geien-geiena kastigatuadala Don Felix Opoka.

[1913]

Txirrita

67

10Urrutitikan beiratuta'reematen zuben itsusi,ganadu asko zeraman urakbere ganbela ta guzi;etxiak eta murallak berrizporrokatu eta autsi,jende guziak errezatuazmendiak gora iasi,mundua galdu zidanez geroezta olakorik ikusi.

11Marin bera're gaizki ibilli dagoitikan bera jatxita,nora abiatu etzakialabide guziak itxita;semia urak kanpora bota,aita barrenan etsita,pikatxoien bat arrapatu duzerbaiten billa asita,bere biziya an salbatu duzielo rasua autsita.

12Egun guzia uretan pasa,allegatu zen arratsa,Elizondo'ko jendientzakotristia eta garratza;almazenetan zauden barrikakkalietan bera pasa,gauza egiten ezta izatenondatzen bezein erreza,garai onetan etzeuden lasaiJabier eta Galarza.


66

Bertso berriyakmisiolari pasionistaiJoxe Manuel Txirritak jarriak

1Gaude milla ta bederatzieunamaseigarren urtian,oso ez gera iristen bañoez gabiltza apartian;misionistak izandu diraGoizueta'ko partian,oien bisitaz oroituko naizbizirik nagoen artian.

2Misio oiek bazetozelagenduenean aditu,eserzetako lanak utzita (sic)agudo giñan mugitu;Madalena'ko zabaltokianiñor ezin zan kabitu,ankarik jaso zezakeaniketxean etzan gelditu.

3Alkatia ta bikarioakeman zizkaten eskuak,oien barrendik irteten ziranasnase larri estuak;alde batera uzteko diyemundu ontako gustuak,garai arretan etzauden lasaiemengo maiorezkuak.

Txirrita

69

Aita Zapirain'i

Gure aita Zapirain,euskaldun abilla,arrokeri gabekozintzo ta umilla;zan ibiltzen etzanaerriyeta billa,gañera gizon onaprestu ta ixilla,zeruaren erdiyangaur arki dedilla.

Beti idukiko detbiyotzez goguan,ta bere iduriyaal banu kolkuan;bazekiyen zer nolaibili munduan,argatik ipintzen detaundiyen graduan,noski Pello Mari'kingaur dago zeruan.

[1914]


68

8Eju în zuten guraso zarrakatentziyoan jartzeko,bakoitzak bere familiariondo erreparatzeko;misio santu ontako itzakondo goguan artzeko,munduan ongi portatu etagero zeruan sartzeko.

9Beren bisita egiten dutebost urtetik bost urtera,esanaz: «Emen lenago lotsazgelditurikan ote da?».Gonbertitzeko asmorik badajarri digute aukera,gero okerrik izan ez dedinorain kontuak atera.

10Emakumiak ere gaixuakez daude denak justuak,eztul batzuak aditu ditutnearrarekiñ nastuak,malkuak bera deizkiotelagurutzeturik eskuak;ez ikaratu, barkatuko dugure Jaungoiko prestuak.

11Oinbesteraño nekatutzekoiñork ez ditu biartu,esaten zuten: «Atozte lasai,etzaiteztela bildurtu!»Olaxe ere jaun oietaraiñor ezin zan limurtu,lenago etsai bizi giñanakorañ aingeru biurtu.

Txirrita

71

4Apirillaren zortziyan ziranpredikatutzen asiyak,parrokiara sartu giñadenjuntatu giñan guziyak;oiek dirade Jaungoikoarenbildur aundiyan aziyak,argatik eman biar zaizkateeskerrak eta graziyak.

5Makario zan lendabizikopredikatutzen asiya,asko gustatu zitzaidan arenitzegiteko graziya;gu salbatzeko asmuan dabilsotana beltza jantziya,bildurrik gabe juateko diyobada ba gomenentziya.

6Ura gizonen kuraji etaitzegiteko graziya!Arriturikan gelditu giñanbisteko jende guziya;Makario zan lendabizikopredikatutzen asiya,pekatariyak gonbertitzekojarri zan gomenentziya.

7Mutil gaztiangatikan erezerbait esan du fraileak,uzteko diyo garaitxarrekozurrutak eta baileak;nola dakarren ondoren txarragazte farranda-zaleak,oiera juanda errezatzekoezpagaude loaleak.


70

Bertso berriyakTxirritak jarriyak

1Bertso berriyak jartzera nuaeuskera eder batian,kulpa gabeko jende umillaklotu gaituzte katian.Gu askok autan ibilli gaitutabernetan da kapian,tximillu txar bat asi da artzaartu nairik anka-pian,baztar guztiyak nastuko dituuzten bazaio pakian.

2Liburutikan letuta dakitGetari zerbait bazala,zenbait tokitan presentatuamudatu gabe azala,biotz oneko jende ondraduprestua ta serbitzala,lareun urtian eman dionaKantabria'ri itzala;zuek Oriyo'n zeiñ dezute gukemen Elkano bezela?

3Asarratzeko ainbat badeguzerbait inporta zagunak,kopeta illun jarriko degusentimenturik degunak;gu mendeaturik egin dituzteesplikaziyo legunak,gaizki esaka ixildu gabearratsak eta egunak,eskerrik asko, begi-okerraeta dituzun zagunak.

Txirrita

73

12Ministro oiek izandu dirapredikadore sotillak,lendabiziko gizonengatikizugarrizko batallak;gero aboan artu dituzteneskatxak eta mutillak,azkenerako astindu ziranatsuen patar-botillak.

13Elizarako ate onduandago gurutze santua,zeñengatikan ipiñia danongi atera kontua;mundu triste au salbatzegatikez da gutxi nekatua,gora Jaungoiko egiazkoaeta bera pekatua!

14Bertso oriek ez dira izangoizuetarran kaltian,len aña anima ez dago oraindiabruaren katian;Aita San Pedrok sartu gaitzalazeruetako atian,denak jostatzen an ibiltzekoaingeruakin batian.

[1916]


72

7Kulparik gabe jarri dizkigubegi-okerrak bertsuak,inposible da lau zientziakote dituen osuak;orren kontuak getariarrakongi dauzkagu jasuak,beti guretzat azaltzen diraendredadore batzuak,indar gutxiko bularra zubenura azi zun atsuak.

8Zelebria da kulparik gabejarri diguzun disputa,ze adelantu espero dezuokasiyua piztuta?Zure kontuak getariarrakez daukazkigu aztuta,guri bertsuak jarri ta saltzensos batzuekin poztuta;zernai orlako erdi txoruak,juiziyorik eztu-ta.

9Jai-goiz batian ikusi nubenZarautz'era etorriya,pranko altutik mintzatutzen zan,ona zeukan eztarriya;arrazoi gabe desonratu dupakian daguen erriya,toki onian allegatu da,artuko zaio neurriya,gogotsua da kantatzen bañajakinduriyaz urriya.

Txirrita

75

4Indartsua ta korajetsuabeti izan da Oriyo,nik ez det iñor bera jetxi nai,al dan guziya gora iyo;bertsuak jarri dituztelakogaude pixka bat seriyo,bi erri autan artu gaituztetxanboi bat dala meriyo,obrak begiyen bistan or daude,gezurrak ez du baliyo.

5Aita Elkano'n seme maitiakgure erriko personak,Españia'n da Frantziya'n ereguztiyen buru izanak;garai arretan umill ziradenoraiñ arro dabiltzanak,oraindik danak ez dira illakdenbor'artako gizonak,mundu guziya bildurtu zubenGetariya'ren izenak.

6Amalau gizon arraunlariyakberen txalupa ta guzi,ez det kuadrilla bizkorragorikitxas gañian ikusi;illabetian iru batallazituztenak irabazi,emen ezikan Baiona'n ereGetariya zan nagusi;oraiñ bertsuak orla jartziaguk ez genduben merezi.


74

13Kontrariyorik gabe egondugiñan amabi urtian,emen da Bilbo'n, ta Baiona'tikSan Juan de Luz bitartian;gure atzetik segitu eziñikasko zebiltzen nekian,desafiyuak izaten diraprojimuaren kaltian,errespetua guardatu zubenZirilo zebillen artian.

14Bertsuen bidez emen jendiakpena pixka bat artzen du,eskarmentuba ikustiak batjuiziyuan sartzen du;bera aldrebes dabillen batekmartxa guztiya galtzen du,au aditu ta Zirilo zarrakbere koleran esan du:«Oriyotarrai paore baizikeztiyet egin izandu!»

15Etsai gaiztua saiatutzen dajustuba tentatutzeko,motiborikan asko izan dagu eskarmentatutzeko;aiek etzuten eskubiderikgure konduta galtzeko,ordena nuben bertso oriyekpaperan plantatutzeko,Santana zarrak eta Zirilokjaietan kantatutzeko.

[1916]

Txirrita

77

10Guri bertsua jartzia orrekegin du pranko itxusi,iñoren ere lizentzi gabegero kantatzen zan asi;Zarautz'en nola portunatu zanneronek nuan ikusi:bi aguazillak kargu artutabere papera ta guzi,preso sartuko ez baldin bazanlarri juan zan igesi.

11Tokatzen ez dan gauza txar askoguregatikan esan du,aurten atzetik etorri arrenezkera txarrak izandu;kulparik gabe kantak jartziajendiak damu artzen du,guztiyen buru balitz bezelaerri guziya sartzen du,ez nuen penik zerbait azañazerozer egin bazendu.

12Oriyo ere gelditu izan daaurten gu gauden moduan,Getariya'tik etzan bertsorikaientzat izan orduan;gorroto txarrik ez degu bañolengo kontuak goguan,eskuetako arraunak erejokatzeko eman ginduan,ongi egiñak gaizki askotanpagatzen dira munduan.


76

4Amorratubak ziruditelaetorri ziran Frantzia,orain esaten errezago daorduko gure trantzia;jenerak Foch'ek eman diyoteuste etzuten partxia,mereziko du diamantezkoestatua bat jartzia.

5Beren joera Paris alderaegin ziguten aurrena;ango etsiyak artu zituzten,Verdun'a berriz urrena;sei illabete sutan pasa taetzian sartu barrena,ezta andikan gustora juanaKaiser'en seme zarrena.

6Ernegatuta jarri giñuztenzerbait egin biarrian,zergatik gerra eman zigutenarrazoi-bide txarrian;jeneral Foch'ek artu zitubendanak guziyak aurrian,gaur iru urte ainbat alemanez da Frantzi'ko lurrian.

7Lenbizi oiek pentsatzen zutenilko giñala guziyak,bañan oraindik gure kuadrillanbagera gizon biziyak;

Txirrita

79


1Zori gaiztoan fundatutakoAlemaniya'ko gerra,aixa nai zuten eskuperatugure erreino ederra;oraindik ere bada Frantziya'ndiruba eta indarra,len zan bezela ipiñitzekoizango degu biarra.

2Beljika'tikan galdetu zutenlendabiziko pasua,jakiñik nola zeguen Paris'aandik bide erosua;aitatik ere artubak dirauste etzan erasua,porrakatu ta puskatu zutennaziyo txiki gaxua.

3Ogei ta amar milla milloikoasi zitzaigun eskaka,otso gaizto bat zirudillelaartaldiari oskaka;jeneral Foch'ek bialduba daHolanda aldera eskapa,orain lau urte ainbat erronkagarai onetan ez dauka.


78

inglesa eta amerikanogu bezin jende fuertia,alemanaidi eman diyoteizugarrizko golpia.

12Laguntzalliak nundik ditubenezagutu du Frantziya'k;geren setari eutsi diyogu,ez giñan dudan asiyak;biba gerra ontan gure faboreibilli diran guziyak,nere partetik ematen dizteteskerrak eta graziyak.

[1918]

Txirrita

81

indar aundiko armak dauzkagusoñian ondo jantziyak,Alemani'ko buru arruakbajatu ditu Frantziya'k.

8Aleman batek neri esana,biyok geudela kafian:«Kaiser agintzen ikusiko dalaister Paris'ko kortian».Zepelinakin aidetik etasumarinuak ur-pian,disgusto asko eman digutejun daneko lau urtian.

9Zepelin zarrak bonbaz betiakgoiko oroian tartian,millaka minak itxasoan dasumarinoak ur-pian;oiek sumatzen ibilli diraberrogei ta lau urtian,Kaiser Paris'en ez da sartukoWilson bizi dan artian.

10Orrek etzuben errespetatzenlegorrik eta urika;sententzi txarra emango zaio,ortan ez dago dudika;orrek nai zuben amenazatuFrantzi'ko errepublika,berriz Paris'en ez du egingolen bezelako burlika.

11Gerra gaizto au eman zutelaau da bostgarren urtia,oiek besteren interesakinartu nai zuten partia;


80

asi ta iru egun baño lennunai bazan gizon illa;txasko polita pasa zitzaionizanagatik abilla:alanbre batek galdu zituangutxienaz ogei milla.

5Galduak galdu pasa ziran daurbildu ziran Paris'a,kañoiak onak zeuzkatela taartuko zutela aisa;baño bueltatzen etzan errezaango zarrallaren giltza,arrunka pranko bazuten bañoorain bajuan dabiltza.

6An ezer ezin egiñ zuan daBerdun'en berriz urrena:«Gero Paris'a juango gera,au artu zagun aurrena!»Jeneral Petaiñ sartu zanianango fuertian barrena,etzuen asko errespetatuKaiserren seme zarrena.

7Jeneral Petaiñ nola baizuanpresidentiak laguna,idea aundiko gerra-gizonaeta izketan leguna,Rusia'tikan abisatutaekarri zuten Berdun'a;alemanentzat etzan ederraura sartu zan eguna.

Txirrita

83

Bertso berriak(Europa'ko gerra, 1914-1918)

1Bertso berriak jartzera nuatokatzen dian moruan:pentsamentuan aspalditxuanpasia naukan buruan,nola gerra bat izugarriyaEuropa'n izan genduan;orain artian orlakorikanez da ikusi munduan.

2Au da Kaiser'ek lendabizikoeman zuan erasua:Beljika'tikan zala arentzatguztiz bide erosua;pasa besela itzegingo detaien orduko kasua:armarik gabe juan nai bazutenagindu ziyon pasua.

3«Austria'tarrak anparatzeraegin biagu bisita,an ez genduke ongi emangoarmak etxian utzita;birian libre biarko degu,egon zaitezte etsita,bestela fuerzan pasako gerazuen fuertiak autsita».

4Beren armakin etorri ziranainbesteko jende-pilla,


82

12Berdun'en ezik Melilla'n ereegin du orrek beria:ango moruak bialdu dituauntzak bezela mendia;iñoiz umillak asarretzianarruak bajatzen dia,eskarrik asko, jeneral Petaiñeta Praintzi'ko jendia.

Txirrita

85

8Zepelin asko bonbak botiez,nonai kañoia-paria,aiek guziyak sostenditzekobazan abillidadia;jeneral Petaiñ genduen buru,arrek zeukan poderia,oraiñ argatik deitzen diyoguBerdun'en salbadoria.

9Orduko salsak izandu ziranKaiserrentzako gaziyak:milloi erdi bat gizon baditugure lurrian utziyak;Berdun'en etzan kanpotar asko,prantzesak giñan gaziyak;onenbestian kontentu geraJaungoikuari graziyak.

10Aleman oiek larri zebiltzanjo goia eta jo bia,lan ortan asi izan ez balitzguziyentzako obia;geren etxian agindu naia,jakiña dago guria;aziyuetan ezagutzen danon dan abillidadia.

11Millaka minak itxasuan daainbeste urpeko untzi,markaz fuerako kañoi aundiyak,beren zepelin da guzi;Kaiser jaun orrek jarri nai zuenmundu guziko nagusi,geienak bertan utzita jun zanOlanda aldera igesi.


84

4Portu artako kontratista batgizona balientia,Goiarri'tikan etorriya daeuskaldun korrientia;urte batzuak baditu bañagorputza dauka tentia;oiartzuarrak badadukaguorrentzat borondatia,San Estebanez fiesta da etanaiko genduke joatia.

5Oiartzuarrak ez diyote eginjaun orri ustez gaitzikan,zentruak esan digun legeraerrenditzia baizikan;beraren kontra ez degu esantokatzen ez dan itzikan,pasa diranak esplikatzekoez dadukagu lotsikan,begiyak balak baldin balitutirako luke pozikan.

6Mualla ortako kapataz batekpropina asko artzen du,berari zerbait eman ezkerolanian azkar sartzen du;neonek ez det ikusi bañojendia prankok esan du,erregaliyak izugarriyaknola dituen izandu;badauka zeñek gobernatuanai balin badu gizendu.

Txirrita

87

Bertso berriak

1Milla bederatzi eun kunplitu etaemeratzigarren urtian,huelga baten bidez okertugera Antxo'ko partian;buruzariya bailitz bezelaoiartzuarren tartian,guri bengantzan asi zerateoso gorroto fuertian;beti goguan izango degubizirik geran artian.

2Bertso berriyak jartzera nua,nai dituanak ikasi,asuntu ori onratu gabeezin nezake nik utzi;oiartzuarrak Antxo aldianez gaituzte nai ikusi,txori batzuek joan diralakokaiolatikan igesi,langilliari burla egiñazalperrak daude nagusi.

3Huelga ortan eskatu ziranlau kondiziyo berriyak,bañan etziran orko maisuakOiartzun'dik etorriyak;iduritzen zat ote gauden gulibru berdian jarriyak,lenago alde genituanakkontra ditugu erdiyak,artzai gaiztuak diran tokiyanpagatutzen du ardiyak.


86

10Zelebria da gizon batzuakegin duten ajustia,lantegi (y) orren segurantziyaez dute gutxi kostia;gero're oiek ez da komeniedozein modu uztia,olluarekin etorri zan bat,solomuakin bestia;nik ere pozik jango nituke,jenero txarrak eztia.

11Nola presari eragiñ etapasatzen dan ugaldia,ala berian kanpotarrakinbete da Antxo aldia;gu lanik gabe onla uztekooiek zeukaten zalia,au da batere asarre gabeegiten degun galdia:oiartzuarrak bestiak bañoeskasaguak al dia?

12Miseriyarik ez dadukaguedanian ta janian,gure gorputzak argatik daudeonen estadu onian;estimatuak izaten giñanbesterikan etzanian,orduan bañan eskasaguakorain ez gaude lanian;edozein burla egiten dutekomenentziya danian.

Txirrita

89

7Inbusteruak ez izatiadegu guretzat kaltian,gizona zail da ezagututzenpruebak ikusi artian;«Tori ollua! —esanaz juan zanaurreko egun batian—;ardo-puska bat ez da paltakoorren iztarrak artian».Lana aguro agindu ziyonsartu zanian atian.

8Iñoiz suertez jartzen bazaizkitgizon oriyek aurrian,alde artara begiratzen dettriste ta gogo txarrian;zenbait naigabe sufritzen degunbizi geranak lurrian,ardi gaiztuak paotxa jaten,onak gosiak larrian,gauz ori bera pasa zitzaigunKarlosen gerra zarrian.

9Leku askotan ikasi duteAntxo'ko jornalen berri,ta berak ere adieraztenor dabiltza erriz erri;Irun'dik eta Ondarrabi'tikjende asko da etorri,beste batzuak abisatutaGoiarri'tika ekarri;emen dagona ez da besterik:bengatu naia elkarri.


88

16Oraingu ontan izandu diraasunto izugarriyak,bañan gugatik ez du merezidesonratzia erriyak;gusto duanak ikasi bitzaamasei bertso berriyak,muallan lanik etzeukan etaTrajinos Beltzak jarriyak;aditu nai eztuanik badaitxi bitza belarriyak.

[1919]

Txirrita

91

13Usteko zuen orren kontuakez ditugula jakindu,bestiak baño aldrebesagoutsa ikusi bagindu;gure kuadrilla asarre dago,askok biotzian min du;zarrak etxian geldi daudelabesteri lana agindu,Pasai San Joan'go ollo-jaliakaziyo txarra egin du.

14Altza gañeko beste gizon batdabil Antxo inguruan,gu bajatzia beste gauzarikez dabilkana buruan,eskirolakin unitu etaaltubeneko graduan;gizonez gizon jarri zaitezteoiartzuarran onduan,zein dan langille balientiaikusiko da orduan.

15Orren idea zer izango zanaguro niyon igarri,bere galoiak gora altxatzenenpeñatua da larri;atzo gizon bi izketan zeuden,atenditutzen naiz jarri,sujeto orrek zer egin dubanesan ziyoten elkarri:«Biba euskera!» maiz oju egin,kastillanuak ekarri.


90

lana egiten kostunbratuattiki ta gazte nitzela,ez mundu huntan zenbeit bezalatunantea ta alferra.

5Kasu ttiki bat dela medioizandu degu mudantza,tranpa aundiko sarearekinegin nai zuen arrantza;kaballero aundi orienganikdirua zuen esperantza,ni ondotikan postizutakotontua izan banintza.

6Azkenerako errematianobiuaren despedira,mundu guzian zabaldu ditenorai inprimatu dira;Bilbao'tikan etorria zenDonostia'ko hirira,jendiak farra egingo lukejarriz geroztik begira,bortz zentimotan nai tuenak hartukomedia politak dira.

Txirrita

93

«Dama gazte bat adoratzeko...»

1Dama gazte bat adoratzekoartutzen dut enpeñua,gusto duenak ikasi betza,bertsuak jartzera nua;ustez seguro iduki etaeman det desengañua,toki onean enpleatu dutlenbiziko kariñua!

2Oren batean uste ez nuelabegietara sortu zen,fortuna on bat datorrelakotznere bihotza poztu zen;aren orduko arrazoinekinsekulan etzait anztutzen:«Txit gustatua nago ni zutaz,etzera konformatutzen?»

3Gañera berriz bertze gauza bat:eskojitzeko oihala,esposatzeko trajia ereberak egingo zidala;ofizioa zigarrerianleihorrean zeraukala,ni langillia izanez gerozaise biziko giñala.

4Errespuesta eman nioenberak merezi bezala:zer gisetako galaia nitzenlen ere bazakiela;


92

aien orduko oraziyuakederrak izango zian!

4Gure izeben amen amonenosaben aiten aitonak,emen fueruak defenditutzenibillitako gizonak;bertan batalla irabazitagero Erroma'ra joanak,Octaviano'k galdu zituenberebiziko lagunak;aundi gaiztuak diran tokiyanpagatzen du txiki onak.

5Arrosa baño zabalagokogure zazpi probintziyak,baratza eder bat bezela zaudenguziyak lorez jantziyak;lau Españiya'n morroi gaudenak,iru an ditu Frantziya'k,gizon gaizto bat dala mediyoondatu giñan guziyak,beste munduan ikusten badeteman biazkat graziyak!

6Persegituak izandu gerajuan da zenbat urtian,asko zebiltzan agindu nairikKantabria'ko partian,mantxa gabeko lora ederrakestalirikan lurpian;errespetua guardatzen zutenLartaun emen zan artian,oraindik ere denbora dagoberriro saia gaitian.

Txirrita

95


1Orain bi milla urte ingurubezela ziran asiyakerromatarrak berendu nairikgure zazpi probintziyak;garaia artako abarkadunakziran jeniyoz biziyak,baziran penaz amildu etaberen ezurrak autsiyak,lastimosuak izango ziranaien orduko autsiyak!

2Denhora artako gerrero zarrakziran gizon onraduak:aziyuetan irabazitajazten zituzten graduak;irurogei ta lau urtekuakbazebiltzan soldaduak,orain bezela etzuen iñorengañatutzen diruak,Lekobide ta Osobal ziranKantabria'ko buruak.

3Aitona oiek zer pensatu zutenazkeneko eriyotzianez genduela jakiñ izangopena daukat biyotzian;arrats guziyak otzak guardiyan,egunaz erdi gosian,zenbat naigabe sufritu zutenErniyo'ko gurutzian,


94

10Baldiñ egiyaz egiña badaaurreko zarren papera,zazpi probintzi euskerazkuakKantabriatarrak gera;nere biyotzak daukan asmuabeti dijoa pakera,bide askotatik martxa zuzenikezin gentzake atera,onena zein dan ongi neurtutabildu gaitezen batera.

11Zazpi senide aita batenakegotia emen tristefortunatu da desgrazi batez,bañan ez genduan uste;maitatzen dute etorri danabesteren gauzaren eske,egunen batez aserre samarikusi biar gaituzte,jakin dezaten bagerala guizena degun ainbeste.

12Mundu onetan ezin bizitaez degu joan nai bestera,gezurra esanda ez dago andiketorritzerik ostera;arrazoi gabe eman zigutenlege kontrako jazkera,gañera berriz kontari daudegalduko dala euskera,gogor egiten ezpazaioteoientzat aña ez gera.

Txirrita

97

7Geren sallari segi zaiogun,ez bestetara mugitu,motiborikan asko badaukatongi esango nai baditu:ni engañatzen ez baldin banaizEuskal-Erriyak badituKantabria'ren izenik erenai ez dutenak aditu;zazpi senide aita batenakezin gerade unitu.

8Zazpi senide aita batenakdanak euskaldun garbiyak,Tubal zarraren artaldetikanbanatutako ardiyak,aitan aitona nungua zutenez dakitenak erdiyak;utzi ditzagun bide illunak,billa ditzagun argiyak,beti-betiko bere izenaizan dezan Kantabriya'k.

9Beren idea beste gauzarikez daukatenak buruan,gaurko egunian alako askobaditugu inguruan;esaten zaie Kantabria onekbere jabia nor duan,kontra egiten asten zaizkigusetosuaren moduan,geren anaiak ez ditugulaesan gentzake orduan.


96


1Fermin Imaz deitzen danbinoteru orrilengo bertsuen bueltakbiaizkat jarri.Nai bazenduen jakiñteatroko berri,zertan etziñan garaiznigana etorri?Orain erriz errior zabiltza larri,nai dubenak neurrikulpante zegorri,afana franko etatalentuz urri.

2Ernani'n jaiua naiz,an bertan aziya,Jose Lujanbio danere graziya.Amabost urterakolan ontan asiya,oraiñ Fermin Imaz'ekeman dit auziya.Badakat sasoya,gorputza lasaya,billatutzen sayanun dan arrazoya;sekulan enaiz izanzure etsaya.

Txirrita

99

13Kolka txarraren azpiyan daudentxito urrikalgarriyak,amarretatik bost iltzen dira,beste bostak elbarriyak:pizti gaiztuen bildurrez betigora begira jarriyak,indar gutxiko gorputzak etasuspiriyuak berriyak;kastigu onen mendian bizigera gaur euskal erriyak.


98

Iñoiz jardunak gerazu eta ni plazan,beti gelditzen ziñanbajuaren trazan.Zuk nai zendun ditxanni arkitzen nitzan,ez arrua izanesponjaren gisan;zegorrek pentsa zazunola zabiltzan.

6Bera bañan oberikeztala iñon jayo,mozkor-aldin batianitzul'in zayo.Gradu altuetaranai du orrek iyo,allegatuko dalaenitzake piyo.Itzegin du yayo,erantzungo zayo,muturra seriyogezurra dariyo;salda gatzik gabiakeztu baliyo.

7Bertsuakin nai lukeorrek aberastu,bai ezpalizkiyotepaperak ostu.Kanpuan ibilliyakbadu milla gastu,ezpaldin bazabiltzakonpasian justu.Eran arte estu,berak aldrebestu,

Txirrita

101

3San Tomasez esan dumozkorra etzala,nik erantzungo diyotbai ala zala.Izan liteke onaeta serbitzala,bañan egiten diyoarduak itzala.Nere kontra alaoju eta gala,gaiztua nitzala,gaizki gabiltzala;obia da pasa zanjuan zan bezela.

4Txarraguak esangonizkioke, bañakupitu egiten naizni alajaña.Uste al du dagoalakantari bikaña,egingo lukielaesanaz nik aña?Badaduka griña,intentziño piña,zuk daukazun miña:supritu eziña;deituko ziñuztekekapaz baziña.

5Neri lotsagabiazuk dirazu esan,inozente dagonaksinista dezan.


100

10Gazte-denboran ziñanzu nere laguna,errespetokua taiztun leguna.Oraiñ elkarri esatengoatzen zaguna,au da jolas-bidiaipiñi deguna!Zu zerala onazabaldu da sona,zedorrek esana,ongi dakizuna;amar aur azitzekoai zer gizona!

11Nik eztiyot emangojuezari parte,berriz ere jarritakantatu fuerte.Bertsuen almazenaez daukat aparte,bueltak emango ditutkapaz naizen arte.Makiña bat kolpeeman dezu torpe,arrazoi balukeaitortuko nuke;nigana noiz bildu zanesango dute.

12Ankak zabaldu etabalantzaka asi,kopeta illundutabegiyak itxi.

Txirrita

103

egon zaitez prestu,ez kopetik beztu;muatzen dan monedikiñork nai eztu.

8Goiz tabernan sartutaatera berandu,premi aundirik gabezenbait eran du.Nekatu gabetandiknai luke mantendu,andriak egiñetikogiya jaten du.Bost aldiz esan du,entzun nai bazendu,zurrutak sutzen du,ark eziñ zuzendu;gaxuak larrutikanpagatutzen du.

9Errenteriya'n ziñankantari azaldu,nere kontra paperakziñuen saldu.Beste batzuek berrizmozkortuta galdu,aldrebestasunianoi zeñek igualdu?Memoriya auldu,izketa moteldu,neri artzen kargulotsarik bai aldu?Motibuak badaukanundikan eldu.


102


1Bigarren txandan Fermiñek kantakni mendratzeko pozian,arrazoi-bide aundirik gabedabill tankera motzian.orren kontuak bostetatik laugezurrak izango zian,orain ordañak artu ditzalaijituaren bozian.

2Ori tabernan sartu ezkerobeti aingeru-jazkeran,arriturikan dago jendianola itotzen etzeran.Buru guztiya nastua dauka,faltatutzen du euskeran,zeuk esan dezun funtziyu orietzan San Tomas bezperan.

3San Tomasetan seiak aldianzertan etziñan juntatu?Komenentziya jarriko nizunnai bazenduen kantatu.Nik orduantxe zein juango ziranbiar nuben apuntatu,ipurdiyari atzegiozuez bazerade kontentu.

4Elkarri artu biar dizkagunkargu-klasiak ok tia?

Txirrita

105

Aurrian zein daguenezin du ikusi,txandarikan eztiyoiñori nai utzi.Oju eta irrintziiñork ezetz autsi,orrek nai du biziguziyen nagusi;iñon ametitzerikeztu merezi.


104

8Geren barrengo sentimentuakesan ditugu itz biñan,gaita txarrian egon bagiñanorrentzat ainbat ez giñan.Zenbait naigabe pasatu dezukaieko Portal-izkiñan,oraiñ e noski etzera egongoHotel Maria Cristiñan.

9Gutxiyeneko bost ofiziyobadituzu len pasiak,ongi saiatu izan baziñanbaliyo zuten klasiak.Berriz andikan ez dezu deyik,gelditu ziran asiak,argintzan bizi biar badezugalduko zaitu gosiak.

10Lenago ere ibilli zeraoso tankera txarretan:egunak pasa parrandan etalotan ukullu zarretan.Ez dakit nola utzi dituzunpagatuta edo zorretan,nik baño obeto jakingo duteAntigualde orretan.

11Gañera burlaz jarri dirazuautsi derala besua,asko dakiyen batek jartzekoai zer nolako bertsua!Gizon txarrari edozein gauzaesanda're igualtsua,ni ez naiz izan zu zeran bezinalperra eta paltsua.

Txirrita

107

Kojuenera zertan ez bildu,juan dan urteko tokia?Nekatu gabe gustatzen zaizumokadu onak jatia,kalerik kale nai al zenduenni zure billa juatia?

5Ernegatuta bezela nagozu bezelako gizonez,baldarragorik ez det billatuni akordatzen naizenez.Isildu gabe beti or zaudeona zerala esanez,juango ziñake gustora bañoiñondik deyik izan ez.

6Geienak gera zaliak bañokontu izan eranian,ez al dakizu zer pasatzen dandeskuiratzen geranian?Nundik-nai deia izango dezutrebe bazaude lanian,zenbaitek danak paltsuak ditubera mozkortzen danian.

7Andriagandik apartatutaiñoiz ibilli da ori,erdi mozkorra zegon batianberak esan ziran neri.Arduarekin adiskide da,gorroto gutxi lanari,agindutzia ez du baliyoberez alperra danari.


106

Bertso berriyak

1............................. au danik dadukadan graziya,................ 'ko naturala naiz................ 'n bertan aziya;auzoko galai batekin nitzanustez tratatzen asiya,ori dan arte ezta faltakogezurra ta maliziya.

2Lenago're nik jarri nitubengalai orrentzat bertsuak,arrazoi gabe ari naizelaomen diyote batzuak;inposible da lau zientziyakdaukazkiyela osuak,edozin gauza eragiten dukristau eskandalosuak.

3Nere bertsuen buelta kantatzendabil kopeta beztuta,bere buruba garbitu nairikbaztar guztiyak nastuta,egin dizkian despreziyuakdauzkadalako aztuta,lotsa gaiztua gal dakiyolalenago asko eztu-ta.

4Bost urte dira pasatuxiakadiskidetu giñala,personak eztu muatu biarasi ezkero beiñ ala;

Txirrita

109

12Maiatza da-ta arrantz aundiyakegiten ditu larrian,atzian biar luken puska batlastimaz dauka aurrian.Nere erdiya ez daki etaez da konforme parrian,tontor aundiyak bajatutzekoez dabill leku txarrian.

13Jendia franko juntatu izan dabertsolariyen sonara,diru pixka bat irabaztekofranko paraje ona da.Ez al zaizkitzu akordatutzenlenagoko bi jornada?Berrizko deyik nai duenikanez mozkortuta jun ara.


108

ongi zekiten toki batetikjakin nuben albistia;zuk emazterik artzen badezuurrikari det tristia.

9Ezaguturik nola zebillkaniñor engañatu-naia,etorritzeko abisatuazbialdu niyon anaia;gizon justu bat balitz bezelapresentatu zan galaia,egunsentiko izarra bezinargiya eta alaia.

10Ta esan niyon: «Nere biyotzakau da sentitzen duana:neri despeida eman baño lenbesterengana duana».Erantzun ziran: «Albisti oriiritxi bada zugana,inbusteron bat etorriko zanezin supritu zugana».

11Ta galai orrek itzegin zianguztiz izketa gozuan:«Elkarri beira egondu gerajuan dan bost urte osuan,geren lanari segi zaiogunbeñ asi giñan kasuan,guregatikan iñork gaizkirikesan ez dezan auzuan».

12Ola esanaz abiatu zanni triste asko utzita:«Bizirik banaiz denbora laburegingo dizut bisita».

Txirrita

111

inozentiak engañatutzenegin dezu egiñala,garai arretan ez nuben usteorren paltsua ziñala.

5Soldaduskara juan ziñanianzeorrek esan zendubanni baño neskatx maiteagoriketzendubala munduban;aski gustora egoten giñanbiyok alkarren onduban,geroztik orla muatu zeatela txarraren moduban.

6Pruebak neronek ikusi ditut,ez det auzotik jakiña;mundu guziyak ezagutu dueztala persona piña;berak nai zuben ainbat pikardiezta nerekin egiña,komenentziak jartzen zitubenartako egon bagiña.

7Auzotar batek enteratu nauguztiz modu egokiyan:nobiyuak zer martxa dabilkanaber bai al nerokiyan;itzak ederrak, begiyak alaieta biyotza tranpiyan,gusto onikan eman biar duallegatzen dan tokiyan.

8Zuk neri egin dizkiatzunakesatekuak eztia:neri despeida eman baño lenbillatu dezu bestia;


110

16Jendia franko engañatu dubateko eta besteko,zuk etzendukan arrazoirikanbueltak ematen asteko;buru arin bat bada naikuabaztar guziyak nasteko,uste deanez obia zaudeartzeko bañan uzteko.

Txirrita

113

Martxa onikan etzendubalaorduko negon etsita,orrelakua ezta pagatzenbizkar-ezurra autsita.

13Despeirarekin etorri ziñanurrengo arrats batian,karta sotora bota zendian,etziñan sartu atian;aziyo ortaz oroituko naizbizirik naizen artian,amaika gezur sartu dirazujuan daneko bost urtian.

14Kontari dabill pena dubelanik modu ontan uztia,beraren kartak deklaratzen dunola darukan bestia;bost urte pasa alkarrekin daai au despeira tristia!................ 'ko neskatxa danakorrentzat ainbat eztia.

15Zentzu gabeko arrazoi askoatera dezu autikan:eskolarikan ez daukataladiozu neregatikan;eskribiante ederra zera,ongi dakizu pratikan,alaxen ere serbiziuanetziñan egin kapitan.


112

ezta euskaldun abillagoriksekulan iñon ikusi;ardi batzuek baituagatiknekez juango zan igasi,juezetara deituta ereaskotan bera nagusi.

5Beiñ juez batek otsegin zion:«Atoz, amigo maitia;zurekin itz bi egin biaitut,sillan eseri zaitia;kostako zaizu oraingo temanirabazi ta juatia».Erantzun ziyon: «Bai bedorri'reeztan tokitik jatia».

6Juezak, pranko aturditurik,beiratu zuan atzera,bañan Fernando seriyo zegonobispo baten antzera:«Apatxo-borda'n bizitzen zeranbertsolariya al zera?Ez det zurekin ezer ere nai,bazijuazke etxera».

7Aberats askok maitatzen zuenpobria izanagatik,grazi aparta zedukalakobertsotik eta kantatik;arrazoia ongi neurtzen zakiyenondotik eta puntatik,makiña bati gusto emandajuana da mundu ontatik.

Txirrita

115


1Lagun on batek enkargatu naubertso berriyak jartzeko,neonek ere badet goguaarren itza mantentzeko;obek izango dira FernandoAmezketarrarentzako,festa-denboran kanta ditzaguntristura danak kentzeko.

2Tolos'aldera maiz bajatzen zandeus gutxiren aitzakiyan,ostatu zarrak bisitatuaz,ango berri baizekiyan;usai gozua zegon tokitiknekez jungo zan plakiyan,bertso ederrik kantatzen zubenallegatzen zan tokiyan.

3Neonek ez det ikusi bañodakizkit bestek esanak,intzizu batek aña malezibazuben Fernando zanak;barruti gutxi erosi etabeti ardiyak gizenak,arrazoia da saiatutziapremiyan dagon gizonak.

4Bederatzi seme-alabarekinbere emazte ta guzi,


114

baño andria jotzen badezuzere kontuak atera!».

12Bazkari jaten ari ziralabikariyuak galdetu:«Emazteari zer ingo ziñonbazenduen arrapatu?».«Plater oneri bezelaxe nikazkar lepua biortu!».Ezurrak apaizari emantaFernandok mamiak artu.

13Fernando zanak arrats batianardo-puska bat eran du,orma galanta ari zubelaetxera juan zan berandu;ordu ta erdiyan atal onduanetzan gustora egondu;parragarrizko kontuak diraondo esango bagendu.

14Emazteari uju egin ziyon:«Ez al zerade kupitzen?Gizonik ezta atal onduanmodu ontan edukitzen!Nere burua galtzera nuaezpanazu irikitzen!».Oiek guziyak adituta ereandria etzan jaikitzen.

15Fernandok, bere koleran juanda,altxatu zuben arriya,putzura bota ta egin zubensoñu bat izugarriya;

Txirrita

117

8Oroipen asko ditu Fernandokain zan gizon zelebria,interes asko etzuen bañanalaia ta alegria;astian bitan bajatutzen zanTolosa ta Alegria,garai arretan Laskabonianzuben ostatu libria.

9Andriarekin alkar artutabein atera zan etxetik,atsua aurrian eta Fernandomakillarekin atzetik;isil kontuak ola esanezmaite zuben biyotzetik:«Gaur oraindikan jan biar digubikariyuen eltzetik!».

10Eriyosuar andre gaisuasartu zan apaiz-etxera,bikariyuak uju egin ziyon:«Gizona, erotu al zera?Beraz, Fernando, makillarekinzere emaztia jotzera?Ikuitzen ere baldin badezugaizki ibilliko zera!».

11Bañan Fernandok egiten zuanbeti asarre-papera:«Gaur eltzerikan eztit egosi,ortik okertuak gera».Erantzun ziyon: «Gurian bada,iyo zaitezte jatera,


116

Bertso berriakTxirritak jarriakPernando Amezketarrari

1Ijiniero baten etxerajuan zan egun batian:urre-barra bat aundi samarrakzenbat balio lukian.Erantzun zion: «Etorri gero,esango dizut jatian,bazkal-onduan gero kontuakegingo dira kafian».

2«Urre barr'ori nun dezu bada,nere baserritar ona?»«Por si acaso billatzen badetgalde egin diyot, jauna».«Danak debalde uzten dizkitzutgaurko erana ta jana,naiago nuke etxe ontatikbaldin bazeudeke joana!».

3Neskamiari uju egin ziyon:«Zabaldu zaiozu atiak!».Erantzun ziyon: «Pena ematen ditasarretuta joatiak!».Berari parra eragin ziyonPernandoren esatiak:«Bein elkarrekin bazkalduko taartu ditzagun kafiak».

Txirrita

119

kamis utsian atsua juan zan,aren orduko larriya!Aizkenerako ikusi zubenberak istillu gorriya.

16Putzura arriya botatzeakinemaztia engañatu,epel samarra bazegon ereederki ziyon freskatu;parajerikan onena nun zangizonak zuan billatu:andre gaxua kanpoan utzitaFernando barrenan sartu.

17Sesiyo gutxi izaten zubenain zan gizona bapua,zenbait aberats eta pobreriparra eragindakua;aita jaiotzaz adunatarra,bera Amezketa'kua,parroki (y) artan bataiatua,Ispillazal etxekua.

18Gure Fernando Bengoetxeaegun urte da il zala,denbora askuan sentitzen deguark utzi zuben itzala;Jaungoikuari eskatzen diyotnai lukienak bezela:komeni bada arren animazeruan izan dezala.

[~1923]


118

8Orduko oien pasadizuaiñork nai badu ikusi,bikariyua balkoian zegon,andik zituben ikusi:«Prailiak asko dakite bañogaur artzaia da nagusi;atoz, Pernando, bazkaldutzerazere makilla ta guzi».

9Egun batian astuarekinabiyatu zan etxetik,lepo gañian palakatuaz,maite zuen biyotzetik,ipurdi-pian zatarrarekinez ebakitziagatik;bazijuan ta apaiz jaun batekarrapatu du atzetik.

10Burla egiten asi zitzaiongure sazerdote jauna:Jesus, Pernando, au da lujuazure astuak daukana!Tela oberik iñun billatzenizango da naiko lana,nik ere pozik artuko nuke,zenbatian dago kana?».

11Sazerdotiak itz ori esan,Pernandok buelta urrena;eskuarekin asto-zipotzaaltxatu ziyon aurrena,esanaz: «Jauna, or dago dendatela-jeneru orrena;bertan ederki ikasiko du,sartu liteke barrena».

Txirrita

121

4Neskamiari bigarren txandan:«Bultza, Maria, atia;lastima dala diyo jaun onekasarretuta joatia;ontâ ezkero igualtsu da taeman zaiozu kafia,arraio onei kostako zaioberriz gurekin jatia».

5Bein praile zar bat etorri zan dazorrotz artu ziyon kargu:«Errot-arriyak zerutik berazenbat denbora biar du?»Pernando zanak erantzun ziyon:«Jauna, ez noski bi ordu».Arro etorri zitzaion bañolaister aurretik bialdu.

6«Zenbat denbora biar lukianorain nua esatera,errot-arria prailia balitzkonparaziyo batera:gaur amaiketan bota bazuenJainkuak zerutik bera,amabitako etorriko zanbikariyuen atera».

7Pernando etzan olakuetanisillik egon-zalia,asko pentsatzen etzan aldetikematen zuen dalia;arentzat ere sumatu zubenuste etzuen alia,orduko zopa mayian zan dabarrena sartu zan prailia.


120

16Kriara laster bialdu zuenarakiñaren galdian,ilda balkoian ipiñi zutenta odolkiyak baldian;Pernandok berak eraman ziyongabeko amarrak aldian,apenas asko partitu zubenAmezketa'ko kalian.

Txirrita

123

12Dendako ate itxusi urazuben denboran ikusi,sazerdotia ikaratu taabiyatu zan igesi.Uju egin ziyon: «Jauna, etzubengutxiagorik merezi;ordañak entzun nai ezpadituneri burlaka ez asi!».

13Pernando nola bizitzen baizanbikariyuen auzuan,egun batian abisatu taetxea ekarri zuan;biyak izketan egondu zianordu bete bat osuantxerriya il da partiziyuanola guardatuko zuan.

14Ta esan ziyon: «Pernando, lasteril biar degu txerriya,bañan badago nere barrenenkezka bat izugarriya:igez nundik-nai etorri zaiguodolkiya ta urdaya,orain ordañak partitzekotanbesterentzat det erdiya».

15Erantzun ziyon: «Il beza, jauna,neri esan diran gisan;bañan odolki gutxi partitu,ez bedi tontua izan;gero balkoian jarri biar dujendiak ikusi dezan,gaberdi aldian barrena sartutaostu diyotela esan».


122

bi ero iru golpe tiraagatiktranpan idea txarrian,lengo kanpeon famatu orian gelditu zan lurrian.

5Alimentua komeni zaigupiska bat ardo zarretik,baño Paulinok eztu eratenmarkaz fuerako zurrutik;indar aundiko gorputza dauka,korajetsua barrutik,orren aurrian jarri diranakpagatu dute larrutik.

6Orren antzeko gizon asko zanlengo gerrero zarretan,errespetua ipiñi zutenaiek erromatarretan;desapiyua pagatzen zutengelditu gabe zorretan,indar aundiko belarrak diraErnio-mendi orretan.

7Gora Paulino, nere partetikeskerrak eta graziyak,zure golpiak izandu diragarratzak edo guziyak;Europa'tikan asko ziradenlanteri (y) ontan asiyak,zure txapelak tapatu dituoraindañoko guziyak.

8Jende guziya arritu zubenbozeuan zebiltzala,etzuten uste Euskal-erriyanorlakorikan bazala;

Txirrita

125

Bertso berriyakUzkudun'eri Txirritak jarriyak

1Gaude milla ta bederatzi eun daogei eta sei urtian,bertso berriak jartzera nuaeuskera eder batian,zurrut egiñaz kanta ditzagunkantabritarren tartian:euskaldun batek zer egin dubenBarzelona'ko partian.

2Gipuzkoa'ko Errezill'ena,Gurutze'n jaio ta asiya,obekiyago jakitiatik,Paulino Uzkudun graziya;oraiñ iru urte San Juanetanzan boziuan asiya,garai onetan bere mendiandauka Europa guziya.

3Toki txarrera ote zijuanesaten zuten batzuak,bañon koajez eman zituenalde artara pausuak;indarrarekin gelditu ditukanpeonaren besuak,Donostia'tik sumatzen ziranaien ukabilkazuak.

4Batalla ori jokatu zutenjende askoren aurrian,uste deanez eun bat millaizango ziran urrian;


124

musika juaz automobillanJustoren aldamenera,Kojuenea deitutzen zaionlengo ostatu zarrera.

13Aita illa du gizarajuak,Jose Inazio izena,paregabeko gorputza zuen,altua eta gizena;errespetua guardatzen zuenindar aundiko gizona,jendia frankok maite zuena,erriyan juez izana.

14Bisitatzera juan zanianetxeko parientiak,kaburik ero neurririk eztuaik zuten borondatiak;amak negarrez esaten ziyon,ain dira alkar maitiak:«Nai dezunian, atoz, semia,zabalik daude atiak!».

15Agur, Paulino, gizon piñarenkalidariak otia,etxia asko biartu gabesobratu dezu dotia;garai onetan neskatxa askokizango zaitu maitia,eder-eder bat eskojitutatxit ondo bizi zaitia.

16Gora Paulino erreziltarra,gu zure fabore gera,

Txirrita

127

Ernio-mendik egiten diyoItaliya'ri itzala,oraiñ Uzkudun dago kanpeon,lenago Spalla bezela.

9Ondra aundiyak irabazitaetorri da Donostia,nere barrenak eztit laguntzenaitortu gabe uztia;len bi batalla galdu zituenta oraiñ berriz bestia,italitarrak euskaldunakiñondo konpontzen eztia.

10Kontrariyuak izanagatikgarratzak edo torpiak,aiek guziyak bentzitu ditu,Paulino, zure golpiak;zazpi arrua ta erdi pisua,ogei ta zazpi urtiak,indar asko ta gerriyak biguñ,esku-muturrak fuertiak.

11Maietz illaren emezortziyaoientzako zan garratza,piska batian eztia aztukoegun ura ta arratsa;par-irudiyen bostekua emanbaño beiratu zorrotza,oien batalla akabatutzenezta izandu erreza.

12Etorri ziñan bukaturikankanpeonaren karrera,ikusgarriya izan zan zureDonostiya'ko sarrera:


126

Bertso berriyak

1Bertso berriyak jartzera nuaeuskera eder batian:Altzibar ortan zer pasatu danlau mutikoren artian;makillarekin preparatutajarriya zegon atian,bañan apenas lurrera juan zanark emandako golpian.

2Anaiarekin elkar artuta,ateria zan etxetik,makillarekin golpia tiralendabiziko itzetik;dudarik gabe asiko ziranderrepentian iltzetik,bañan oraindik bizi omen daegun ortako gaitzetik.

3Sesiyuaren asiyerakopasadizuak oik dia:tabernatikan atera etamakillarekin golpia;mesede-ustez asi zan etaetorri zaio kaltia,intentziyua badauka bañaabillidade-paltia.

4Erri guziyak famatutzen du:«Oso mutiko ona da!»Zoraturikan jarriya dagoorrek dadukan sonara;

Txirrita

129

oraiñ artian bezela nai detsegitutzia aurrera;kontrariyorik emen ez etazuaz Amerik'aldera,kanpeon zaude Europa'n etaekatzu ango bandera.

[1926]


128

ipurdiz oso bajua da tabizkarra're eztu zuzena.Erri batian buru jartzekoai zer nolako gizona!Kargu artzeko beldur ezpanitzesango nuke izena.

9Kuarteletan ta Kontzejuetanegon biaute soziyo,negonek ez det ikusi bañajendiak orrela diyo;kapitanakin itz egiterajuanak ziran propiyo,saiatu-faltik etzuten bañakukuak oker jo diyo.

10Aieka obetan sortutzen diraolako gizon-klasiak,oraindik ere aitatzen duteapenas dauden asiak;zortzin bat egun izan biaitukuartel-iskiñan pasiak,oiek gezurrak dirala nerialperrik esango ziak.

11Preparatuta etorri ziranizugarrizko kuadrilla,bertan naikuak izaki ez taausiliyuaren billa;Otarres orren etxian dagoorren orduko makilla,kargua artu nai duenik badanigana etorri dedilla.

Txirrita

131

makilla artu eskuan etaegin du zenbait jorrara,intentziyuak eztu baliyoabillidadeik ezpada.

5Tabernatikan atera etamakillarekin zan asi,anaiak ere okabillakinbazuen naiko pantasi;Otarres ere baztarretikannola zabiltzan ikusi,golpia tira muturrera talaster juan zan igesi.

6Etxe batetik izan biar zunkasikan famili dana,gauzen guardiyan gelditu ziranarreba gaztia ta ama;Oiartzun ontan lengo denboranarrikariyak izana,lastima orain artu biar degumakilkariyaren pama.

7Etxi ortatik bai omen zirangutxinez sei kontrariyo,graduak ola irabaziyazaltura nai zuten iyo;beren buruak azaldutzerajuanak ziran propiyo,danak batera salduta ereduro bat eztue baliyo.

8Sudur aundi bat izan biar dupartitzen ibilli zana,


130

Bertso berriyak

1Gipuzkoa'ko Oiartzun deitzendiogun erri batian,aditzera bat eman nai nukejende prestuen artian;ernaniar bik nastu gaituztebizi giñanak pakian,gure ausentua bertsorik gabedisimula zitekian.

2Zure okerrak tapatu nairikeman dituzu pausuak,ze engañiyo egin dirazunjakintsun daude auzuak;palta guziyak zuek izandaguretzat jarri bertsuak,zernai eginda libre diralapentsatzen dute batzuak.

3Milla urte ta bederatzi egunogei ta seigarrenianbizikletaren karrera zan daekin gendiyon lanian;ongi zekiyen an ziradenaknik nituela mendian,bentaja aundirik ez artutzekozeorrek esan zendian.

4Zure kupiraz izan zan mantsoorduko nere sarrera,beti esanaz: «Zaude polliki,gero konponduko gera!».

Txirrita

133

12Oiartzun ontan sortu diradelau basa-gizon berriyak,berenak aski ez dituztelaze kalte duen erriyak!Makilletako moztu dituztemendietako elorriyak,Aldura zarra kejatzen badaaientzat daude gorriyak.

13Amalau bertso euskerazkuaknai dituenak kantatu,papera obetan ala ez danikiñork ez du apuntatu;sesiyorikan nai ez duenakgezurrikan ez kantatu,berak ordañak atera bearezpadirade kontentu.

14Aieka obetan nai badituztegauza oriek ikasi,eskolarikan duenik badapapera oiek ikusi;bertso berriyak atera ditutnai dituztenak erosi,laster saldutzen asiko diraberen otarre ta guzi.


132

aurten Zapirain txikiyak daukakarrer'ortako bandera;juan dan urteko txikaneruaoraiñ etzaigu atera,berriz alperrik etorriko danere platetik jatera.

9Aurten anaia ekarri digu,bere gisako arropa,arekiñ ere ibilli dutetalentu ainbat arrunka;bire luzian ez du korritu,laster jo zuan arropa,ortan etzuan baliyo etagero ekin dit borroka.

10Oien lagun bat atzerrikuazebillen pizkor-antzian,baño Zapirain txikiyaklajatu zuan atzian;iyez bezela etzaizkit pasaarraira allegatzian,oiek aurretik sartu balirapropinak ere bazian.

11Oiartzun'dikan Panplona'ra juan,andikan bueltan etorri,ni bakarrikan aterako naiz,zuek bi anaiak jarri;ortan konforme ezpazeratebarka zaiogun alkarri,gerra luziak ondoren oniksekulan ez du ekarri.

Txirrita

135

Iya arraira allegatuantsis pasa ziñan aurrera,modu orretan nastu zendubenbizikletaren karrera.

5Sentimentu bat sartu zitzaidan,betia negon neurriyan,zergatikan zuk utzi ninduzunestadu penagarriyan;zitalkeriyan bi kolpe jotapasatu ziñan arrayan,zer pasatu zan berialaxejakindu zuten erriyan.

6Eskandaluak eragiten dumunduan zenbait pekatu,jendiak franko itzegiten du,oraindik ez da bukatu;erriyak zerbait eman nai zigun,ezin gentzake ukatu,seireun errial jarri zituztennai bagenduen jokatu.

7Seireun errial ez dira gutxiordu batetik bestera,pobre bat pozik balijuakeainbeste irabaztera;ernaniarra arro zan bañobajatu zaigu ostera:bakarrarentzat izatekotanetzijuala astera.

8Milla urteta bederatzireunogei ta zazpiyan gera,


134

16Bertsolariya txit ondo dabilljuan dan aspaldi guziyan,estranjeriyan ibilliya daluzaro irabaziyan;oraindik ere orren galdiaegiten dute Frantziya'n,lengo jornaran izan biar duzerbait propina utziy'an.

[1927]

Txirrita

137

12Kanpora deitu, okabillaz jo,ez al da gaizki egiña?Ori etzuan iñork jakingoisillik egon bagiña;gero nik zuri makillazo bat,biyentzat jornal berdiña,ontzako-urria eman bazendunaiko zenduen ordaña.

13Borrokariya arro zebilleniñork eziñ geldituan,odol guziyak berotu etaasnaska iya ituan;kintziak bana jarrita ereetzan kontentu kituan,tiro-soñu bat izan zan etaankak dantzatu zituan.

14Otarrek ere despreziatunai luke gure kuadrilla,kontari dabill nola etxiandadukan nere makilla;nola eztuan asko baliyoenaiz etorriko billa,ankak okerrak dituzu etazuretzat izan dedilla.

15Bere auzoko lagun batekinokasiyuan zan asi,arriyarekin petxuan jotaalare etzuan jauzi;gallentzen asi zitzaionianlarri juana da igesi,kontentu dago ank'oker oieketzizkiyonian autsi.


136

aurten zurruta lasai egizu,badadukazu morua;zenbaitek aña sesiyo gabedijua zure mundua,zere denboran amaika txanponitxasuari kendua.

5Gero illaren emezortziyanbanderan jokatu zian,danak elkarri agur egiñezgizon formalen klasian;alkarrentzako gorroto txarriketzeukaten biyotzian,ta berriz ere len bezelaxeSan Juandarrak atzian.

6Donostiya'ri ematen dizkateskerrak eta graziyak,amabi milla pezeta dituSan Pedro'k irabaziyak,zazpi milla ta bosteun berrizSan Juandarrentzat utziyak;emen eztago miseriyarik,kontentu gaude guziyak.

7Irugarrengo zein etorri zanoraiñ nua esatera,baldin egiyaz egiña badanik letu dedan papera;Pasai San Juan da Fuenterrabiyazian kasikan batera,segundo baten bi kinto ziyondiferentziya atera.

Txirrita

139


1Siglo berriyan gaude ogei tazazpigarrengo urtian,estropara bat izandu deguKantabria'ko partian,Gipuzkoa'ko Donosti deitzendan ziudade batian,guziyak alkar istimatuazbizi gaitezen pakian.

2Estropara ortan San Pedrotarraketorri dira aurrena,ogei eta bat segundoz geroSan Juanguak urrena;amalau mutill sasoiekuak,patroia zuten zarrena,berrogei eta zazpi urtetanbera ez dago txarrena.

3Graziak eman biar diozkatManuel Arrillaga orri,iru seme ta illobatxo biditu triñerora ekarri;ta bera patroi atzian tentearraunarekin zan jarri,txoriya beziñ alegre giñandanen aurretik etorri.

4Biba Manuel, patroi leiala,San Pedrotarren burua,


138

12Urtian beingo dibersiyua,ezta gauza alrebesa,San Pedrotarrak aurretik ezetzaskok egin du trabesa;irabaztunak kontentu dira,galdu dutenak bajeza,biba San Pedro, alkate jauna,Andonegi ta Markesa!

[1927]

Txirrita

141

8Pasai San Juan da Fuenterrabiyaziran alkargandik gertu,beira jarrita aurrena zein zanezin gendituen neurtu;nik adituak kontatzen ditut,ez iñork punturik artu,deskuidoren bat izan zan etairugarren ziran sartu.

9Bizkaia'tik bat Zierbana zan,eta Santurze bestia,juan daneko bi illabetianez noski gutxi kostia;donostiarrak atzea xamar,nola zan jende gaztia,oraindik zerbait egingo dute,mutill eskasak eztia.

10Denbora asko ezta oraindikneri esan diratela:enbarkaziyoz aukera daukabapore eta batela;bere kuadrilla gobernatzekoezta izandu motela,iru bandera sartu dituzteManuel patroi dutela.

11Amazazpi urte zituenekoestroparetan asiya,alperkeriya ez taaprobetxatu du sasoia;indar aundiko gizon pizkorraeta petxua lasaia,zori onian patroi jarri zan,diruz bete du Pasaia.


140

baldin Done Juanera (sic)nai badu etorri,gustora jokatukonizuke zeorri.

5Anbat gerta nitekepartida galtzera,zergatik egin dedanpixka bat zartzera;nere pelotarekiñkonforme bazera,nai dezun garayianatoz jokatzera.

6Begiyen bistan dagonere desgraziya:edadiak pixka batbajatzen asiya;ogei ta lau urtetanbanuen sasoia,errespetokua tamutilla lasaia.

7Berrogei ta bost urte,egin det zartzera;piska bat asi zaizkitindarrak atzera;esan dedan bezelakonforme bazera,noiznai partidu oriatoz zerratzera.

8Edadekorik badanere kontra atera,trinkete ta pelotazberari aukera;

Txirrita

143

Bertso berriak

1Frantzes euskaldun batekesan ziran atzoparako al dituandozena bat bertso;ez du arrokeririk,umilla da oso;deliberatuko naizori dala kaso.

2Leon Dongaitz dadukaark bere graziya,Frantziya'n jaiua da,an bertan aziya;trinketian jokatzenez da itxusiya;errespetokua taasko ikusiya.

3Juan daneko ogei tazortzi bat urtian,amazazpitan jarrita orañ artian,jokatu diratenakberentzat kaltian;ni izandu naiz buruFrantzi'ko partian.

4Atano deitzen zaionazkoitiar orriproportziyo polit batbiar diyot jarri:


142

Xardiaren indarrakonenbeste dira;amabi bertsorekiñorra despedira,nai ez duenak utzi,onak ezpadira.

Txirrita

145

lenbizi zer jokatuegiñik papera,ark nai duan tokiyanprobatuko gera.

9Klaro itzegingo detgertatu dan gisan,nere pasadizuakaskok jakin ditzan:orañ ogei bat urtesasoyian nitzan,trinketista oberiketzan iñor izan.

10Nere pasadizuakari naiz esaten,ni gaztetan zer nitzanikasi dezaten;ziran onenen kontrabanekiyen juaten,besagaña kendutajokatzen ziraten.

11Petxu sanua etabi besuak fuerte,lanak ematen nitunsasoi nuan arte;kanpeon pasa ditutoi ta zortzi urte,ontaz aurrera noskibentzutuko naute.

12Ikasi nai badezujar zaite begira,


144

etzan posible mundu ontatikiñor zerura juatia;oiek kunplitu eztubelakoJaunaren borondatia,itxi ziguten guziyentzakozabalik zegon atia.

5Adan da Ebaren Kain da Abeligualak izan eztia,inbiriyaren gorrotu gaiztozil zuen batek bestia,arrazoiaren biderik gabeanaia zarrak gaztia;alakuari kostako zaiozeruba irabaztia.

6Lau milla urtian egondu ziranzeruko atiak itxita,zenbait anima triste bazegonlinbo beltzera jetxita,betiko ala biarko zalaberen artian etsita;zori onian egin ziotenSalbadoriak bisita.

7Al dan maizena erreza zagun«Nere Jesukristo Jauna»,jakiñik dala Jaungoiko etagizon egiazko ona,gurutze pisu baten azpiyanain gogoz iltzera juana,guri atiak zabaldu etaorain zeruan dagona.

Txirrita

147


1Denbora, leku, zeru ta lurrak,izar da illargi, eguzkiyak,kristaba, aizia, animaliyak,ur gezak eta gaziyak,Aita Eternuak sei egunianegin zituan guziyak;merezi du ta eman zaizkaguneskerrak eta graziyak.

2Aita Eternuak Adan ta Ebaegin zituan aurrena,lendabiziko gizasemia,emakumia urrena;baratza frutaz bete-betiansartu zituan barrena,bañan etzuten ondo kunplitueman ziyoten ordena.

3Demonioak ziyon Ebari:«Fruta artatik jan zazu,Aita Eternuak dakien ainbatorduan jakingo dezu;Berak ori nai eztubelakozuri debekatu dizu,orra esan nik egiya etaorain naizuna egizu».

4Allegatu zan Adan ta Ebarifruta ortatik jatia,


146

12Kondenatuben azken fiñekopenagarrizko pausuak,bi itz bakarrak esango dizkagure Jaun amorosuak:«Orain ez dago barkaziyorik,kunplitu dira plazuak,zere pagua emango dizuserbitu dezun maisuak».

Txirrita

149

8Kristau guziyak sinista zagunEskriturak dakarrena;zeru ta lurren agintariyaJesukristo da aurrena;eskubiriak arrek emandaAita Santua urrena,Vaticano'ko artzai umilla,Pio amaikagarrena.

9Kristoren bidez Apostoluakzabaldu zuten klerua,aien autikan ateria dalendabiziko Kredua,mandamentu ta artikuluakdotrinan dauden modua;oiek sinisten eztituenikezta sartuko zerua.

10Aita Santua Erroma'n dago,oso gizon seriyua,abisatzen du gañian dalaguziyentzat eriyua;gaiztuenari barkatutzekobadu erremeriyua,orrengatikan deitzen diyoguKristoren Bikariyua.

11Amaika bider letu izan detlengo dotriña zarretik:gezurra esanda ez gera librepekatuaren zorretik;bi bidetara partitu bieguJesukristoren aurretik,ezkerretatik juaten danakpagatuko du larrutik.


148

bein asitako tratamenturikez uztiâtik galtzera».Beste gauza bat ikusi gabegertatu banintz artzera,familiyan zer okasiyuakizango ziran zartzera!

5Gorputz ederra, arpegi fiña,errespetuko jantziya,bañan orduko nastu zituenEspañi eta Frantziya;zeukan fallorik agertu nai ez,ortik zan diferentziya;zartzera ezer sobratzen badubadauka zeñi utziya.

6Ni bezelako beste bat zuenparrez zegona ondotik,kulpa gabia despreziatzensaiatu zera gogotik;neska gaizto bat lagun arturikgaizki esaka nigatik,beste majua zai zedukan dadespeira ematiâtik.

7Nere amaren aldamenianbizi nintzana pakian,iya juduak Kristo bezelalotu ninduten katian;tranposagorik ez da beste batEspañia'ko partian,zenbait disgustu eman dirazujuan diran iru urtian.

Txirrita

151

Bertso berriak................ 'k andregaiari jarriak

1Bertso berriyak jartzera nua,gusto duenak aditu,nere barrenan dauzkaten penakezin nezake kabitu;demoniñuak ainbeste artehembra gaiztuak baditu,parregarrizko kontuak diraondo esango banitu.

2Dama batekin abiatu naizesposatzeko idian,uste ez nuen estropozuakizandu ditut bidian;aski gustora ibiltzen giñanbiek alkarren parian,itzak ederrak mingañan bañobeti buruak aidian.

3Alkarrengana biltzen giñadenal gendezaken maizena,nere denboran etzait aztukobein batez orren esana:«Zintzua zera irabazian,gobernatzen dakizuna,mundu onetan legerik balitzzu nai zinduzket gizona!».

4Erantzun nion: «Ni konforme naizerorri ala bazera,


150

12Biotz oneko nobiya nuben,onrada eta noblia,izandu du nork begiratua,ez da izandu sobria;orgullo puskat badauka bañonere moduko pobria,artzen duenak a zer fortuna,utzi duenak obia!

Txirrita

153

8Majo batekin kalera etabestiarekin mendira,parra ederrik egiten zutenjendiak orri begira;aizkenerako nazkatu etaeman nion despedira,tribunalera deitu nazazuoiek gezurrak badira.

9Nere kontrako ixpi gaiztua,pikara gaizki eziya,................ 'n bataiatu ta................ 'n aziya;................ 'n dago esposatuta,buru zuritzen asiya,desio diot osasuna taurte askoko biziya.

10Izena det...............ori da nere graziya................. 'n bertan bataiatua,................ ballean aziya;napar batekin esposatzekopensamentuan asiya,pena guztiyak lajatu ditut,artu det orren etsiya.

11Eskerrik asko, pareja ona,egin dituzuten lanaz,.......... guztiya nastu dezutegezur galantak esanaz;laixter sorgintzan asiko diraatzo aditu dedanaz,ensaiatutzen omen dabiltzapatar gorriya edanaz.


152

4Topo eginda beira jarri naizsorgiña zalako ustetan,igarri niyon kristaba zalaasi zanian izketan;nik esan niyon: «Gaur orla etazer ote ziñan gaztetan?».Erantzun ziran: «Esposatziaorain jarri zait kasketan,nobiyo on bat billatzen dedanor izandu naiz festetan».

5«Beraz, neskatxa, gazte denborangogorik ezta izandu?».«Ez komenentzi aundirik ere—erdi negarrez esan du—;okertu nitzan batekiñ etageroztik ez naiz zuzendu».«Komenentzi bat jarriko dizut,ontzat artuko bazendu:ni ere oraindik soltero nago,nai'zu nerekiñ ezkondu?

6Nik edadia aitortuko detbautismuan dan bezela,jendiak esan ez dedan iñorengañatzen gabiltzala:irurogei ta beatzi urtealde xamar gabiltzala».Ark eman ziran errespuestaneretzat franko itzala:gero egongo giñala, bañobastante zarra nitzala.

[1929]

Txirrita

155

Neskazar gaztia

1Neskazar baten pasadizuaiñork nai badu aditu,ni banegoke ixillik, bañobarrenak ezin kabitu;berrogei eta amabost urtegutxieneko baditu,parragarrizko kontuak diraondo esango banitu.

2Edade ortan gona motzakin,ori da orren modua;zazpi errial kosta omen zaioafaitatzia burua,atze aldeko ille guziyabizar-labanaz kendua,orain bistara azaldu zaigulen gordian egondua,garai onian abiyatu daengañatzera mundua!

3Dituan zimak urdindu zaizkaeta gorbata gorriya,azeri-larru baten erdiyadauka lepuan jarriya,sudurra berriz oso luziaeta begiyaz larriya,auts-koloreko ubel batekinamarratuba gerriya...Poxpolo-kajan para liteke,ain dago parragarriya!


154

4Jendia pranko Astiasu'tikjuan zan Aia'ko partera,Kortajarena kapitan zalagizon erdiya jatera;nere doblia ebaki baietzegiña zeukan papera,oraingo ortan ez dituzutekontuak ongi atera.

5Aitortzen dizut, Kortajarena,gizon pizkorra zera zu,gure Jainkuak eman zizun daindarra pranko badezu;au da lastima izugarriya:gobernatzen ez dakizu;Astiarrâ'ko Begi-Txikiyakederki neurtu dizkizu.

6Askok esan du neregatikan:«Juiziorik bai al du?»;ni trankil negon iñork ez baludesafiyorik bialdu;indarrak ondo enpeñatuazpasa ditugu bi ordu,nere doblia ebakitzekozu baña obia biar du.

7Siñali ori ez balitz egonbiar bezela botia,sekula ez nuan pensatuko nikmendi ortara juatia;gorputz aundiya ez daukat bañobai zimela ta fuertia,neonei asko gustatutzen zaitbestek egiña jatia.

Txirrita

157

Bertso berriyakBegi-Txikiyak esanda Txirritak jarriyak

1Milla urte ta bederatzieunogei ta amargarrena,eguna zein dan jakiteagatikurriko illaren aurrena,bertso berriyak jartzera nuadeskansatzeko barrena;gorroto gabe bizi biagumundu ontan alkarrena.

2Aditzera bat eman biar deteuskalduntarren tartian,sega-apostu bat nola gendubanGipuzkoa'ko partian,Iturrioz'ko sorua deitzendiogun toki batian;deskansurikan ez degu izanalkar probatu artian.

3Prezisamente zu mendratzekoez ditut jartzen bertsuak,aldamenetik izandu ziranendredatzalle batzuak;neska zar batek esaten zuenzabaldurikan besuak:«Allegatzea naikua egin duaitona gixagaxuak».


156

12Partiera ona egin genduen,ez daukagu zer esanik,okasiyuak ondorenianez du ekartzen gauz onik;irabazi det jokua bañoklaro aitortzen dizut nik:lan-klasi ortan ez det ikusizu bezelako gizonik.

13Neronek ez det ikusi bañabestek esanda det jakiñ,nola diruba jokatu dutenbonbiyo aundiyarekiñ;aitona batek kendu dizkateberrogei duro birekiñ,negu guziko ardotako ainbateraman zuben berekiñ.

14Gusto dubenak letu dezalazabalduko det gazeta,oien kontuak jakiten ditutaldian bizi naiz eta;oraiñ aitona alegre dabillederki ardoz aseta,zazpi illabeteko iristen zaioegunik ainbat pezeta.

15Oraingo ortan pasa zaiotetxiripa kuriyosua,piska bateko onra badaukaBegi-Txikiyak jasua;artzai tontuak dian mendianondo bizi da otsua,gizon erdiyen billa juan zan daneronek jan det osua.

Txirrita

159

8Astiasu'ko bi mutill gaztegaldezka omen zebiltzan,mixerikorditik ateratakoaitonen bat ote nitzan;toki ederra omen da bañoni ez naiz biartu izan,denborarekiñ ikusiko daaurrera nola gabiltzan.

9Oitako batek neri esan ziranIturrioz'ko larrian:«Zu bezelako gizon bat bazanmiserikordi zarrian».Baju-bajutik erantzun niyonpazientzi ederrian:«Nungua naizen esango dizut,atoz illunabarrian!»

10Askok esan du apustu oriez dala izango piña,ez giñan oinbeste enpeñatukotranpan ibilli bagiña;bakoitzak bere aiegatikanegiñ degu alegiña,jokua eiten errezago dagero irabazten baña.

11Itxu-aurreko ona nuelamundu guziak badaki,esaten ziran: «Ibilli lasai,ez kuidadurik eduki».Lokate zarrak sega zorroztu,Begi-Txikiyak ebaki,bi aguriak alkar artutamoldatu gera eroki.


158

Dantzariyaren premiyua

1Lengo batian Sara'n izan naizSanta Gurutza pasatzen,lau kaskaneta etorri ziran,etziran asko lotsatzen;arpegi beltzak zituzten, bañoondo zekiten dantzatzen,mundu onetan onen pizkorrikzanik ez nuan pentsatzen.

2Titi gabeko mutur igar batpresentatu zan lenbizi,bi eskuaidi txistu emandaplazan saltoka zan asi;nere begiyen aurrian ez detpizkorragorik ikusi,on-ustekuak baziran bañoura zan ango nagusi.

3Beste bi beltx-beltx ensaiatutzenibillitubak jai ta aste,beren ordua bete danianaik ere deitu dituzte;duro erdi bana eman ziyoten,gelditu ziraden triste;batek esan du: «Ez dizkiñagupatarretako ainbeste!».

4Laugarren orrek ere bazubendantzatzeko jeniyua,esanaz: «Biba erari ona,pakia ta uniyua!».

Txirrita

161

16Jaiotakuak pasa biar dumunduan zenbat otz-bero,zeñek gerenak altxa ditugu,zor artzekorik ez dago;nik onenbeste lan egiterikoiek etzuten espero,aundi-txikiyak berdintzen dirabentaja eman ezkero.

[1930]


160

Amerikako bizitza

1Europa'tikan askok egin duAmerikara bixita,etxe onian jaioagatikdanak an ezin bizita;lana egiñaz aberastuakdabiltza ondo jantzita,gaur ez liteke ezagutukoberen amak ikusita.

2Nik ezagutzen nituen zenbaitAmerikara juan zian,gu emen asko gauden bezela,poltsatik ariñ antzian;ta orañ berriz pasiatuazlujo aundiko kotxian;gaur gizon batek eztu jakitenbestia nola bizi'an.

3Andik onera ezin litekediru askorik bialdu,bat bera nola gertatuko dansegurantzirik bai al du?Ameriketan aberastukoeztira basta bi ordu,an ere zerbait izango badaberak saiatu biar du.

4Ameriketan euskaldun askokdauzka begiyak argiyak,an daude beren aziendakinmendi-ixkiñan jarriyak;

Txirrita

163

Erakutsi du zertarako zanark bere oponiyua;titi gabeko mutur igarrakeraman du premiyua.


162

parientiak bisitatzeraark dakarren atsegiña;allegatzian eztu faltakoondo zeñek itzegiña.

9Naiagatikan oiek bezelaez dago errez irauten,denbora askuan bajatu gabemendiyan dira egoten;ango langille jendiak eztuardo askorik eraten,orren ederrak ez dakit nolakonserbatutzen zeraten.

10Len esan degun indianuaallegatu da etxea,ama gaxua laister altxa zanari lepotik eltzea,esanaz: «Nere seme maitia,sano ta ondo al zea?Kristau biziya nekez bereniknunbaitetik azaltze'a!».

11«Bai, amatxo, bai, aguantatu ditosasuna ta biziyak,nerekiñ ara juan ziradenakez daude onla guziyak;baditut aski lagun maitiakill da lurpian utziyak,nerau txit ondo ibilliya naizJangoikuari graziyak».

12Gizon prestuba etorri zaiguonradua ta lasaia,lenago ere etzan izandufamiliaren etsaia;

Txirrita

165

izanagatik eunka beiaketa millaka ardiyak,urte batetik bestera igualgalduko zaizka erdiyak.

5Ameriketan asko dabiltza,nik kalkulatzen dedanez,naiko okelak janagatikanerari gutxi eranez,«Gure sagardo maitagarriyakaparte daude!» —eranez—,Naiago nuke an banegokenaiz diru asko izan ez!

6Lagun prestuak aldamenetiktrankilidade onian,okela jan da ura eranezari liteke lanian;nere biyotza konsolatzen daau pentsatzen dedanian:pena guziyak aztuko diraaberasten geranian!».

7Mutill zintzuak Ameriketansobra lezake dirua,ura daukanak seguratzen dumundu ontako zerua;andik aurrera nun-nai badagodibertitzeko modua,toki on asko badira bañoDonostiya da burua.

8Amerikatik baldin baletorgizon bat ona ta fiña,bere lanaren sakrifiziyozdiru-puska bat egiña,


164

Mandaburu'ko indianuanola topo egin duan:«Par-irri batek itzuli diyo,zerbait bazeukan goguan;buru-zuritzen asi da bañoai zer mutilla daguan!»

17«Izeba, neri ez dit inportiknaiz izan erdi zartua,gazte txorua baño obe detjuiziyuan sartua;diru-piska bat baldin badaukaegingo degu tratua!».Ia, mutillak, ekarri lasai,baziok zeñek artua!.

Txirrita

167

diru-puska bat aurreratu du,badauka naiko sasoia,gure auzoko neskazar bateklaister artu du usaia:

13«Mandaburu'ko indianuaetorri omen den, neska,atzo nigatik ibilliya dasoltera nagon galdezka.Laister emen den pretenditzera,ai au demontrezko festa!Ai ze trajia egingo nukenaren dirubak baneuzka!

14Ark berrogei ta bat urte dizkin,nik ogei ta emezortzi;urrezko erlojuba omen zaukanbere kate eta guzi;erretratorik ere ez diñatjuan zan ezkero ikusi,baña egingo diyodana denbiartzen banau ez utzi.

15Nik emezortzi urte nituenura emendik juan zanian,geroztik beti etxe batianjardun omen da lanian,Buenos Aires'tik urruti gabePlata'ko aldamenian,amabi milloi Bankuan dauzkaneuskaldun baten mendian.

16Gure izeba Frantxiska Antonikonla esan du lenguan,


166

gure Jainkuak lagundu ziyon,eta bazeukan premiya:an zebillela izandu zuentokamentu bat aundiya,lanian asko biartu gabeizan da orren Indiya.

5Al zan bezela billatu etaekarriya dute andik,an partiera nola izan zangoguan degu oraindik:golfo guziyak ujuka noskieziñ arturikan txandik:«Beti gu joka ari da etaerama'zute emendik!».

Txirrita

169

Alperraren suertiaTxirritak jarriyak

1Kalipurniyan euskaldun batigertatutako kasuakdanak eztitu merezi bañaesango ditut batzuak;penagarriyak ziran orrek aneman zituan pausuak,azkenerako lagundu diyogure Jaun amorosuak.

2Alperkeriyak bentzitu zuan,aztu zitzaion lanian,golfo guziyen kapitan zegonKaliforniya danian,usandutako okelak janazbeti ziar etzanian;ango zakurrak kontentu ziranura etorri zanian.

3Labak aldian juntatzen ziraniturri-zoko baterausandutako okelak etagalleta-puskak jatera;Gobiernuak bota zituenArjentina'ko partera;parientiak orren sustraiaetzuten errex atera.

4Bi naziyotan zeuden jendiakaspertu zituan iya,


168

4Lenbizi egin diyotasarre-papera:«Estimatzekua daorlako aukera!Baño gorroto txarradanentzat kalte da,ia litro bat ardolenbizi atera,ori eranaz bapokonponduko gera!».

5Biyak mayian giñanexerita jarri,pasadizuak esandizkagu alkarri:«Huelga bat sortu taibilli naiz larri,iru duro besterikez ditut ekarri,baietzkua izan bazannitzan parragarri!».

Txirrita

171

Aita eta sui-gaia

1Gizon bat etorri zaitprestuaren gisan:biyak aita eta suibiagula izan,alabak ere naikozuala zeritzan;nola kastu aundiyakbaizeuden elizan,dotia sobratzeraBilbao'ra juan nitzan.

2Bilbao'tik etorri talenengo galdera:«Aita, lengo itzetankonforme al gera?».«Mutil zintzo batekinizan du aukera;naiago nuen itzikez banu atera,bazijuazke besteparaje batera».

3Nai duena egin daor dago seriyo,onuzkero juan da tazer erremediyo?Kristau suertosuakez giñan gu jayo,zintzotuko nitzalanunbait etzan fiyo,astiasuar batientregatu diyo.


170

Ez dezu asko ixtimatzen nikegin dizuten graziya;zuek artu nai ez badezutebada zeñek erosiya».

5«Eskerrik asko, nagusi jauna,pakian biagu bizi,baña izketan bukatu arteez bedi juan igesi;klaro dabillen gizonak eztuarrazoi txarrik merezi;nai dubenari saldu bezaio,guk ezkentzake erosi.

6Aziendaz ta lan-erremintazbagenedukan indarra,aiekiñ ere ez degu orainoso alderdi ederra:zazpi baliyo luteken gauzakbostian eman biarra;au pentsatzian etortzen zaigubegietara negarra.

7Amabi lagun mayian bueltanjuntatzen gera jateko,geienaz ere aietatik bostirabazira juateko;pazientziya artuko banuanbat ez nuke kalteko,Jaungoikuari eska zaiogunosasuna emateko.

8Prezisamente martxatu biaubaserrira edo kalera,norbaiti egin biarko zaiobizi-lekuen galdera,

Txirrita

173

Nagusiya ta maiztarra

1«Oraiñ artian ni izandu naiz,aitona, zure nagusi,errenta txintxo pagatu dezuzere kapoi eta guzi;zu baño gizon umillaguakez ditut asko ikusi;oraiñ etxea saltzera guaz,nai bazenduke erosi.

2Larogei duro zuben errentaetxiak oraiñ artian,zedorrek ala pagatu dezuberrogei ta amar urtian;lenguan bertan gelditutziaezta neretzat kaltian,bost milla duro baliyo dituia konpondu gaitian».

3«Zer familia izandu degun,jauna, nai al du aditu?Amabi aurren aita naiz ni tasemiak amar baditu;lan egiteko iñor gutxi tamayian eziñ kabitu,baneukake non enpleatuabost milla duro banitu».

4Au aditu ta beste alderabueltatu zan nagusiya,esanaz: «Nik zer kulpa dadukatzuk ume asko aziya?


172


1Esplikatzera nua kontuakijito jende oienak,nola diraden gure artiangertatu izan diranak;alperrak edo mozkorrak dira,erdi lapurrak geienak,okasiyua ta eskandaluafaltatutzen etzaienak.

2Beren asto ta zakur eta umeemen dabiltza jai ta aste;mikeletiak iñoiz aurrianatera izandu dituzte,berak baño len ostera etorrita persegitzen gaituzte;beste olako naziyorik batiñon danik eztet uste.

3Beren asto ta zakur eta umedabiltza juan-etorriyan,emakumiak lasto-pretestokasikan larru gerriyan;gizonak berriz mozketa-aitzakiberen aizturrak gerriyan,siñalien bat utziko dutesartzen badira erriyan.

4Emakumiak aurrak artutaeskera dijoazenian:

Txirrita

175

esplikatuaz nola izan danfameliyaren galera;gure Jainkuak nai duen artenonbait mantenduko al gera!».


174

8Sasiyetako oialak etaollo kojitzen atsuak,ta kalietan poltsak miatzendabiltza mutill gaiztuak;gizonak berriz mendiyetatikbiorrak eta astuak,gauza gozorik senti baduteazkar erantxi eskuak.

9Asolbiziyo biarrik ereezta izaten oiekin,fakultadia Aita Santuakainbat badute berekin;naiz aide izan ezkontzen diraalkar nai dutenarekin,orretarako gazterik prontonaiz dotriñarik ez jakin.

10Kontraturako ere eztuteeskribauaren biarrik,kastuban zertan ibilli biar dutxorakeriyan alperrik?Naiz aide igual ezkontzen dira,igual oriyek bakarrik;bodetarako ardua badaezta besteren biarrik.

11Neska-mutillak tokatzen badaberentzat elkar artzia,zelebre diran kontuak ortanere badarabiltzia:buruaz gora botako duteautsi dedilla eltzia,zenbat puska egiñ ainbeste urtekoejituen ezkontzia.

Txirrita

177

«Etxeko andre, limosnatxo batJainkuaren izenian!»Ofrezimentu luzia bañoerrezo motza azkenian,gauza guziyak gero berentzatiñor bistan eztanian.

5Kojitutako aberiakinnola nai duten jokatu,emen ostu ta aruntz eraman,an saldu edo trukatu;anguak berriz onuntz ekarri,jabiak ezin topatu;kontu garbiya nai duenak ezijituakin tratatu.

6Ijituetan gutxi izatendirade berriz antzuak,naturalezaz kasta gogorrakta gañera umetsuak;bizkarrian bat, tripan bestia,aldamenetan batzuak,sall galantakin ikusten diradabiltzala geientsuak.

7Usandutako okelak jatendira pare gabekuak,anima salbo zakur gosiakdiraden bezelakuak;naiz izan usteldu ta lurpianluzaro egondakuak,istimatutzat daramazkiteoriyek orrelakuak.


176

Txirritaren lendabizikobertso-lagunak

1Milla zortzireun irurogei taamalau urte urrian,lenengo plazan kantatu nuennik Ernani'ko lurrian,San Antonio deitzen diyogunermita baten aurrian,lagunak alkar ixtimatuazlengo oitura zarrian.

2Joxe Migelek atera zuanoso izketa leguna:«Au da, gaztiak, prezisamenteguk egin biar deguna:altxa dezagun San Antoniyo,gaur da beraren eguna!».Gaur Goiatz-txiki'n dago itxututaorduko nere laguna.

3Orduko ango bertsolariyaklau lagun giñan guziyak,Ernani'n bertan bataiatuak,barriyu ortan aziyak:Joxe Migel da Erramun illak,ni ta Juan Mari biziyak,San Antoniok merezi du taeman zaizkagun graziyak!

4Irurogei ta amar bat urtebadaduzkat bizkarrian,

Txirrita

179

12Etxe, karrera, ola, tellerilegorrak dauden tokira,jeneralian gauetarakoerretiatutzen dira;atentziyuan egon izan naiznola dabiltzan begira,eztute onik asarretu tapurrukatzen ez badira.


178

Begi-Txikiyarenbei, gurdi, asto ta idiak

1Bertso berriyak jartzera nuaeuskera eder batian,gizon batekin piatu nitzananbat neretzat kaltian;etsai gaiztuak Kristo bezelalotu niñuten katian,ixtillu txarrak ikusi ditutandik libratu artian.

2Lanak artuta anparo billazan neregana etorriya,lendabiziko prestatu nizkanbei-paria ta gurdiya;aitatik ere eztet kobratubaliyo zuten erdiya,asto bat ere il ziran etaara naiko pikardiya.

3Astua il da gurdiya ausi,egun tristiak orduan;beiak lanian purrukatuakurrikaltzeko moduan;gaiztuak milla karkulaziyoibiltzen ditu buruan,sujeto ori ezagutu detdenbora juan da onduan.

4Oiek orrela ondatu etaeskatu dizkit iriyak,

Txirrita

181

kargamenturik txarrena au da,eziñ utzi baztarrian;anka batetik kojoka nabill,reuma daukat ixtarrian,baño baditut laguntzalliak,ez nago modu txarrian.

5Gazte-gazterik asi nitzan daorañdaño bitartianzenbait umore eder jarri detKantabria'ko partian;pixka batian ez naiz aztukosartuagatik lur-pian,nere aitamenak izango dirabeste larogei urtian.


180

Bertso berriyak

1Milla urte ta bederatzireunogei ta amaikagarrena,bertso berriyak jartzera nuadeskansatzeko barrena;egiyak garbi esplikatziaez da gauzarik txarrena,orain iru urte okasiyo batizan genduen aurrena.

2Gaztetan ill nai ez genduen dabildurrak gaude zartzeko,ausuntu orrek obligatu naubertso berriyak jartzeko;atenziyuan egon zaitezteongi goguan artzeko,len oien berri ez dakiyenaeskarmentuan sartzeko.

3Anai batekin okasiyuaizandu nuan lenbizi,buruan neuzkan illiak tentezizkidan jarri-erazi;asi ta ere ongi zekiyenetzala izango nagusi,ni koleratu niñuanianetxera juan zan igesi.

4Igesi juan zan sujetu orrekbeste anai bat bazuan,indartsuaren fama zeukanaetxian eta auzuan;

Txirrita

183

eder askuak prestatu nizkanbastante tirakariyak,espalda-ezurrak eta kostillaketzauzkitenak eriyak;aiekiñ ere izan ginduzenzelebrezko komeriyak.

5Nere iriyak Frantziya'rakogogo txikiya daukate,bire erditik bueltatu ditutnola baitagon aparte;gobernatuko luke erriyaori balego alkate,zernai pikardi berak egindabeti besterik kulpante.

6Jose Maria Mujika daukatapellidu ta izena,pena gogorrak sufritzen ditut,ez nago oso gizena;nere denboran etzat aztukolagun zar batek esana:badago zeñek zurrupatuadeskuiratzen dan gizona.

7Zerbait eskaka asi dan arteprestua eta umilla,bañan beria egiñ ezkeroarrotutzen dan mutilla;iñor iñondik etortzen badaorren informian billa,Santiyo-mendi'n bizi naiz etanigana etorri dedilla.


182

orrek guardiya bialdu ziranbere arma eta kate,kalabozuan egondu nitzanurrengo amaikak arte.

9Kalabozotik tribunalera,ura zan larritasuna!Au da lenengo arrazoi bat anjuezak neri esana:«Bart arratsian purrukatutakolpatu dezu gizona,jakiña dago zerbait kastigueman biarko zazuna».

10«Errespetatzen zaitut, jueza,zeren daukazun gradua,orañ artian izandu zeraleiala ta onradua;baño gizona kastigatzekoau ezta gero modua,botillarekin kolpe tira taiya autsi ziran burua».

11Au adituta juez prestuabegira zitzaidan jarri,esanaz: «Orañ ausuntu oribukatuko degu sarri;lendabiziko kolpia zeñektiratu ziyon elkarri?Orretarako zuk bi testigubiar dituzu ekarri».

12Amar testigu etorri ziran,pareja bat zan deitua,guri begira egondu zanaan bueltan ibillitua;

Txirrita

185

neri jipoia eman nayianzebillen asmo osuan,egun batian asi zan etakukuak oker jo zuan.

5Ugaldetxo'ko zubi gañianura izketa torpia!Uju ein ziran: «Ustel zerriya,ator ni nagon tokia!»Botillarekin tiratu ziranizugarrizko kolpia,ni izan nitzan lendabizikoberak azpira botia.

6Apartatutzen asi ziran daarren lagunak uzteko,bata bestia probatu arteez iñork galerazteko;berriz gañera bueltatutzeriknonbait etzuten uzteko,denbora gutxi asko izan detarri muturrak austeko.

7Odolak azkar berotzen zaizka,ez dago mutill sotilla,neri burura kolpe tira tapuskatu zuan botilla;bestiak lotan egon baliraondo zebillen mutilla,orrek merezi zuben moduanbukatu degu batalla.

8Medikuaren etxera juan dajuezari eman parte,kulparik gabe jo nuela takastigatzeko ni fuerte;


184

orrengatikan arrazoi gabeutzi zinduen erriyak;gusto duenak kanta ditzalaamasei bertso berriyak,merezi duen sujeto batiBatista Yarzak jarriyak.

[1931]

Txirrita

187

ausuntu ori erabaki zan,ezta dudan gelditua;kastuetatik libratu nitzan,irabazi det pleitua.

13Mundu guziyak jakiñ dezalazabalduko det gazeta,gezurrez eta testimoniyozondo naukazu aseta;kulparik gabe juezetaradeitutzen nazu maiz eta,nik matsa nola ebakiko detardo-zalia naiz eta?

14Oraindik lengo gorroto zarraketzaude oso aitua,ezagutzen da nola zauden zuarrokeriyan oitua;ni naiz matsikan ebaki gabejuztiziyara deitua,alare oso kontentu nago,irabazi det pleitua.

15Bigarren txandan matsa moztutajuezari eman parte,pazientziya asko det bañokoleratu nitzan fuerte;jeniyo fiña ibilliko daorrengandikan aparte,griña gaxtuak tiratuko dubizirik dagoen arte.

16Gezurrarekin eman dituzuausuntu izugarriyak,


186

egun orretan ara juan zanlen Matxikarren izana,azienda ta karruen berriondo dakiyen gizona,edozeiñ moduz engañatzekoez dago trapu zuzena.

5Loretxo ori etxe politaapainduriyaz jantziya,buelta guziyan adornatuadana arbolaz josiya;Jose Juakiñek an bizitzekoomen du komenentziya,Otaegi'tarrak lagun badituaterako du biziya.

6Iri-jabiak ango lanarietziyon ondo iritzi,itzaiak «Aida!» esaten zueneta gurdiyak irrintzi;kurban bueltatzen asi zanianardatza zitzaion autsi,adios gure karroza ederrabere neskatxa ta guzi!

7Zintzarri-soñu, gurdi-irrintzi,aiek ango komeriyak!Gazte txoruak poztutzen dituolako erromeriyak;beste ainbeste jarrita eretirako zuten iriyak,ardatza autsita bukatu ziranoien zelebrekeriyak.

Txirrita

189

Bertso berriakAntxo'ko euskal festariJose Migelek jarriak

1Milla urte ta bederatzi eunogei ta amaikagarrena,urriko illaren emeretziyanbildu giñan alkarrena;desgrazi batek Antxo'n askoribueltatu ziyon barrena,dozenatxo bat bertso jartzekoeman dirate ordena.

2Nongua naizen aitortuko det,Jose Migel det izena,Altza'n jaio ta bataiatua,bertan bizitzen naizena,len ere zenbait olako festaikusitako gizona;saiatuko naiz egiten dedannere lagunen esana.

3Jose Juakiñek zituan beiak,Txipres'ko Pedrok iriyak,karro ta guzi preparatutapresentatu dira biyak;kantuz nai ditut adierazipasa diran komeriyak,emen ez dia noiznai ikustenolako erromeriyak.

4Jose Juakiñen baserri orrekLoretxo zuan izena,


188

12Antxo'tarrentzat zer esanikanez dadukagu batere,ango karrozak eta txismiakjarri zituzten dotore;askoz oberik ezin litekeederrenera jota're,arkitetuen biarrik etzen,mutua zan diretore.

[1931]

Txirrita

191

8Emezortzi bat neska ta mutiljarriagatik gañian,iriyak aisa tiratzen zuten,ondo zebiltzan lanian;sinistamenik etzuten izanmutua'ren esanian,alkarri elduta gelditu ziranardatza autsi zanian.

9Itzaiak ziyon bere koleran:«Emen badago naiko lan!Indarrik gabe gelditu gera,kargak zeuzkiyen arbolan».Anjel Otaegi'k: «Sartu zazuteInazioren txaolan,fiesta aitzian konponduko dada bitartian dagol'an».

10Kalerik kale bazijuaztenirrintzi eta marrua,karga geiegi bota ezkerobajatutzen da arrua;arren gañian izango ziranberreunen bat arrua,ez ikaratu, Julimas'tarrak,konponduko da karrua.

11Jendia franko bazegon parrezarri begira jarriya,alde batera desgraziya zan,bestera parragarriya;iruritzen zait orren arloteez dagoela erriya,fundiziyuan egingo duteorrentzat ardatz berriya.


190

4Patroiak uju egiten ziyen:«Fuerte arraunari tira!»,ori aditu duten garaianmutillak saiatu dira;barkua txuxen eraman zuendesio zuen tokira,berialaxen eman ziyotenbere balizari jira.

5San Pedro'kuak dute bandera,Oriyo'kuak urrena,oien ondoren San Juan etaDonostiya laugarrena;txit errespetoz sartu ziradenberen arraian barrena;au zan sekulan ikusi degunestroparik ederrena.

6Lenengo bueltan bi segundorenbentajan zegon Oriyo,Manuel etzan asko estutugauz ori zala meriyo;arrauna fuerte dantzatzen dutebera jetxi ta gora iyo,aik berdindu ta beste amalaurenbentaja atera diyo.

7Zer sentidutan itz egin dedankonprendi zazute arren,lenengo bueltan lau txalupa oiekalde ziraden alkarren,kolka-txituak ziruditelabata bestiaren urren;danak arraunak jaso zituztenamaika segundo barren.

Txirrita

193

Bertso berriyakaurtengo estropadariTxirritak jarriyak

1Bertso berriyak jartzera nuaestropadaren gañian,itxas-gizonak alabatuazmerezi duten añian;aurtengu ontan enpeñatu dajendia alegiñian,bosti atsegiñ eman diyoteospela zeukan oñian.

2Biba Manuel Arrillaga tazeren dituzun lagunak,gauz ori ontzat artuko degukonprenditutzen degunak;umore onaz pasa dituguestroparako egunak,danak konforme gelditu gerabistan ikusi degunak.

3San Pedrotarrak kontentu dirazuek egindako lanaz,patroia ere saiatutzen zan«Tira, mutillak!» esanaz,indar guztiyak azaldu gabenik pentsatutzen dedanaz;oraiñ deskantsun egon zaiteztenaikua jan da eranaz.


192

12Pasadizuak ikasi ditutaldian bizi naiz eta,gañera berriz neonek ereiñoiz letzen det gazeta;ongi kostata irabazten daoinbeste milla pezeta,oraiñ deskantsuz egon zaitezteolloz ta ardoz aseta.

13Agur, Manuel Arrillaga takonpañi maitagarriya,zu zera urterik faltatu gabebost bandera ekarriya;orantxe Kosta Kantabriyariartu diozu neurriya,biba alkatia Andonaegi tagora San Pedro'ko erriya!

14Aita-semiak, osaba-illobak,geienak parientiak,maisu onaren akolituak,jakinduriyaz betiak;gañera berriz aldamenetikolako aiudantiak,atrebentziya barka zazutePasai'ko lagun maitiak.

Bertsolariya,[1931-09-20]

Txirrita

195

8Getariarrak ziran bostgarren,ala enteratu naute,eztira ola kostunbratuakorañ dala zenbat urte;bakoitzak bere aiekatikanenpeñatu dira fuerte,zer esanikan ez da oientzat,egiñala egin dute.

9Ondarrabi'ko arraunlariyakziran gero seigarrenak,gorputz tamaña ederrekuak,franko altu ta gizenak,soberbiyarik gabeko mutillprestubak eta zuzenak;despreziyorik ez du merezifiñ jokatzen dan gizonak.

10Pasa bezela itz egingo det,ordena ala nuan-da,Agiñaga'ko barriyu orioriyotarren muan da;bandera billa saiatu ziranDonostiya'ra juanda,danen atzetik etorri zirannorbaitek biar zuan-da.

11Eskarrik asko, Donostiya'koziudade amantia,aurten naikua egin dezuteorrenbeste ematia;ikusirikan badaukatelaolako borondatia,berriz biartzen baditu eremereziko du juatia.


194

argitasun bat bialdu dezu,etzaude gutzaz aztua;neronek ez det ikusi bañobiyotza daukat poztua,zerorren Ama izango dalanik egin dedan juzkua».

5Geoztik beste lagun batzuekbadirade ikusiyak,aldi artara beiratzen duteetortzen diran guziyak;milagro aundiya izango dalabaditugu notiziyak,izketan egon diradenariadituta ikasiyak.

6Sinistaturik nola dagoenguretzat borondatian,ejenplaria dator jendiabire guziyak betian;ataundar batek itz egiten duegun bitatik batian,iruritzen zait sartuko dalazeruetako atian.

7Imajiñ ori jantzi batekiñikusi zuten lenago,baño geroztik muatu ditubeste bi-iru jenero;ori beiñ bistan jarri zaionak,ni enteratua nago,berriz ikusi lezakielajuaten bada egunero.

Txirrita

197


1Gaude milla ta bederatzi eunogei ta amaika urtian,Kristo zerura iyo zanetikorañdaño bitartian;arrigarrizko kaso bat dagoGipuzkoa'ko partian,au Ezkio'ko Andua deitzenzaion barriyo batian.

2Amabi urteko alaba etazortzi urteko mutillaamak auzora bialdu ditugaberako esne billa;imajiña bat azaldu zaioañ ederra ta umilla,etxera juan da amari oskaaikiñ etorri dedilla.

3Alabak amai esaten ziyon:«Au eziñ al du ikusi?Oso ederki jantziya dagobere korona ta guzi».«Ama Birjiña izango da taetzuaztela igesi!».Belaunikatu lurrian etaerrezuan zian asi.

4Aitak Jesusi iju in ziyon:«Nere Jaungoiko prestua,


196

12Kanta-paper au biar bezelaetzan erreza ditatzen,saiatu biat fabori oriote genduken kitatzen,Ama Birjiñai agur egiñazgeren animak maitatzen;aldez aurretik abisatu dulenbailen presta gaitezen


Txirrita

199

8Geok ere guk toki artarabuelta bat egiñ genduan,ango jenderik geientxuenazegon sinismen senduan;toki ori da Ezkio-mendin,arbola biren onduan,ainbeste jende izaten zanikez nuan uste munduan.

9Mendi geiena betia zegonemakumez ta gizonez,negar-malkuak darizkiyelaerrosaiua esanez;arriturikan alkarri beiraango seriyotasunez,gaixto samarrak umildu zirannaiz fede asko izan ez.

10Elur-malua bezela datorjendia arratsaldian,estaziyotik Ormaiztegi'raEzkiyo non dan galdian;Zumarraga'tik automobillakdanak alkarren pelian,orko kontuak aditu etazerbait ikusi zalian.

11Ameriketatik abiyatuakbai omen dia birian,Ezkio'n dagon milagru oriikusitzeko idian;ezkera noski surtan errekoedo itoko urian,zer izango dan iñork ez daki,danak beldurrak aidian.


198

aitak biyotza gogorra zuen,orri etzaio bigundu;orañ ederki bizi liteke,naiko dirua egin du.

5Urte batzuek pasa zituenerreino ontan nagusi,Donostiya'ra bueltak egiñazbere fameli ta guzi;puska ederrak saldu zituen,etzuen ezer erosi,naikua bildu duen garaianFrantzi'ra juan da igesi.

6Zori gaiztuan sartu ziradenoiek korteko atian,lege berriyak jarri zituzteneuskaldunaren kaltian;lenago libre bizi giñanaklotu ginduzten katian,oraingu ortan ere ez dakitnola portatuak tian.

7Milla zortzireun irurogei tazortzigarrengo urtian,Urriko illak ogei ta zortzizituen egun batian,garai orretan gure Fueruaksartu zituzten lurpian;errespetua guardatu zutenamona zegoen artian.

8Garai orretan aldegiñ etaandikan zortzi urtera,doña Isabelak bialdu zuenkarta zorrotz bat kortera:

Txirrita

201


1Milla zortzireun irurogei taamaseigarren urtian,ekaitz gaizto bat sartu zitzaigunKantabriya'ko partian;lenago etzan kintik tiratzengure sor-leku maitian,elementu au nondik sortu zanongi entera gaitian.

2Kintak jarri ta ondorenianbeste ogei bat urtianzenbait amaren seme onraduKuba'n sartu zan lurpian;guraso askok negar egin duura saldu zan artian,geienak lutuz jantzi giñadenKantabriya'ko partian.

3Aberats askok pagatzen zuen,soldadu juan zenbait pobre,legi ori jarri ez bazan erearlotiarentzat obe;atzenerako estranjeruaegin zan islaren jabe,len ere Kuba saldu zitekenoinbeste gizon ill gabe.

4Orañ errege juan zaigulakoaskok biyotzian min du,ez antziñako oin portamenaondo letuko bagendu;


200

gizon justua nola ateraoien tartian asiya?Gure fueruak kendu zituzten,Habana orla utziya,len Kantabriya ondatu zutent'orañ Españi guziya.


Txirrita

203

letu zazute Bergara'n dagonKonbeniyoko papera,euskaldunak zer deretxo duenortik kontuak atera.

9Zure amona zenbat egiyamunduan esandakua,ogei ta bederatzi urtianerregiñ izandakua;orrek altuan zeukan kondutajetxi nai zuten bajua,emen fueruak ez galtziâtikaldegiña da gajua.

10Lengo gizonak kortian etalege berriyak non-nari,esanaz: «Ara emen biria,ortik barrena jon ari!»Amaika burla egiten diyojende gaiztuak onari,jeniyu oiek ez dituzu zukikasiyak amonari.

11Gure errege izandu oriportatu da oso noble,gerrik onena baño pakiabadakit degula obe;orañ Alcalá Zamora dagoEspañi'ko jaun da jabe,nolabait ere konpondu diraodolik ixuri gabe.

12Semiak lana akabatu duberaren aitak asiya,


202

4Mundu onetan dijuan martxaetzait askorik gustatzen,biar bezela portatzen bañaerrezago da juzgatzen;pobriarentzat amenazua,kopeta dute beztutzen,sermoi ederrak aditu arrenez dira asko estutzen,lapur txikiyak preso sartutaberak milloiak ostutzen.

5Lapur txikiyak kastigatzekonon-nai badago kartzela,kupira gabe ematen zaiodenbora askoko itzala,esanaz egindako okerrakantxen pagatu ditzala;aundiyak libre iksuten dirapasiuan dabiltzala,ez projimua maite bagendugere burua bezela.

6Zakurrak ere lapurren kontrazaunkaz pasatzen du gaba,nagusiyari adieraztenfuerte zabalduaz aba;mataderiya non dan badaki,maiz asko juango da ara;usai oneko sudurra dute,belarriyak erne para,puska galantak artuko dituiñor deskuidatzen bada.

Txirrita

205

Mundu ontako bizi-moduaAste ontan Txirritak jarriyak

1Gure munduko bizi-moduaguziyentzat da laburra,griña gaiztuak tiratzen gaitu,ortatik dator makurra;leku askotan ikusi oi dalapur guardiyan lapurra;animaliya ere igualkatua eta zakurra:berak asko nai t'ezin sufritubestek daraman apurra.

2Armariyo zar batian nuenesperientziya ikusi:gure Pepita deskuidatutaatia zabalik utzi,katu Moñoña azkar sartu zanbere bigote ta guzi,sagua itota odolkiya artu,goiko sapaira igesi...Animaliyen artian erelapur aundiya nagusi.

3Alper askori gustatzen zaiobestek egiña jatia,berentzat zernai komenentzi tapobriarentzat kaltia;lapur txikiyak preso sartutagañera berriz katia,aundiyarentzat libertadia,beti zabalik atia...Kantabria'ko fueruak ereolaxe kenduak tia.


204

10Balia dute aundixkuenaarrai guziyen tartian,kostara bakan arrimatzen da,naiago du apartian;ale batzuek gelditu diraKantabria'ko partian:iru edo lau inguru orijuan dan berrogei urtian;egun ederrak pasatzen dituarpoia sartu artian.

11Maite zaituztet, presidentiak,ministro, diputaduak,biar bezela gauzak egiñazizan tzizute graduak;garai onetan zuek zerateEspañia'ko buruak,despreziyorik ez du mereziElizak eta kleruak,guk republika maiteko degubañan ekarri fueruak.

12Arri-urdiñetako semia,ai orañ bizi baziña,ill da gero're maite zaitugumunduan iñor ez aña;orañ berroi ta amasei urtesortu ziguten kuziña;eskritura bat Ernani'n dagoegiyazkua ta ziña,ori da Juan de Urbieta'renPavia'ko azaña.


Txirrita

207

7Itsasuan zer gertatutzen danez al dezute ikusi?Txardiñ berriya eta antxuaizurdiaren igesi,azpiyan eziñ aguantatu tagañera irten-arazi,an ere arrantzaliak prontoberen sare eta guzi;anima salbo jende pobriagaur olaxe gera bizi.

8Gure tartian gauza bat dagoizugarri itsusiya:begiyetako bista ona taiñor ezin ikusiya;juezak alde daukazkiyenakirabazten du auziya,eta orduan egingo diyoberak nai duan guziya;aundi gaxtuak nai duen artetxiki onaren biziya.

9Mazopak ere txikiya janazbokoia añako aliak,banda osua tragatzen dute,izugarrizko jaliak;komenentziya badaukate tamokadu onen zaliak,mendekuari ematen dizkakulparik gabe daliak,uste gabian berak olaxetragatzen ditu baliak.


206

beste batzuek bañokonduta obekua,zirri bat ere iñorkegin gabekua».

5«Berrogei ta biña urtezaizkigu kunplitu,iya bada garaianai bada mugitu;berel-berelakuanetzera kupitu,Jainkuak bestek eztunik ainbat sufritu.

6Arreba monja juan zait,au da desgraziya!,fameliyan dadukatindar-eskasiya;orañ ipintzen dizutkomenientziya,zuria izatekonik dedan guziya.

7Iru bei ta ogei ollo,zakurra ta astua,lau katu eta bi auntz,zer bizi poztua!Morroi bat artuko detpulamentuzkua,ez dago saiatzekoparaje gaxtua.

8Etxia neria det,baditut bi txerri,baita mendiyan ereberrogei bat ardi;

Txirrita

209

Bartolo ta Mari Iñaziren pasadizuakAste ontan Txirritak jarriyak

1«Jaungoikuak egun ondizuela, Ma-Iñazi;zer zabiltza zu emenmakilla ta guzi?»«Ardi-kontu, Bartolo,nai banazu ikasi,beste ofiziyorikez nuan ikasi».

2«Ez al dezu artu biar,Ma-Iñazi, gizonik?Bizi-modu obiajarriko dizut nik».«Ez dadukat diruriketa ondasunik;ez det uste, Bartolo,zuk naiko nazunik».

3«Zu egonagatikanarlote ta pobre,zenbait aberats bañoneretzako obe;atoz, zauden bezela,xentimorik gabe,ta zu egingo zeranere gauzen jabe».

4«Ni izanagatikanetxe pobrekua,badakizu naizelabiyotz noblekua,


208

egiñala guziyaegingo dizut nik,nere partetik eztagalduko gizonik».

13Bartolo arkitzen zanestadu motxian,iñor emakumeriketzaukan etxian;dudan ibilli gabedenbora luzian,illabete baño lenesposatu zian.

14Orra pasadizuakguk adierazi,saiatzen danak eztuburlarik merezi;orañ egin biagulengo penak utzi,alkar istimatuazondo-ondo bizi.


Txirrita

211

pobria izan arrenazaltzen naiz argi:zor artzekuak kito,kontuetan garbi».

9«Bi aizpa bizi giñanaita eta ama,bestiak gobernatzennik bakarrik lana;aientzat justu-justusortzen nuen dana,irabazi ordukoaurretikan jana.

10Aste batian illakaita eta ama,ta aizpa reumak artu,ura gure lana!Izeba batek artuzuan beregana,zerbait biar zanianbeti neregana.

11Sokorritutzen nuenonradamentian,negar egiten zuenbegiyak betian;orañ bi illabetesartu zan lurpian,galanki sufritutaamar bat urtian.

12Ez bagera saiatzenez dago gauz onik,ez dezu aditukoalperra naizenik;


210

4Zapata koskor-dunakanketan sartuta,alpargata txuriyakpaperan artuta,billeran dantzatzekoaiek muatuta,beren antzeko zenbatenamoratuta,or dabiltza saltokaerdi txoratuta.

5Dantzatik gelditutaillunabarrian,bakoitzak mutill banabadute urrian;fallorik ote daukanatzian t'aurrian,alkar neurtuko duteluze-laburrian;erretiratzen diragarai ederrian.

6Zenbaitek esango ditneronei akaso:«Kantak jartzia gaizkiegiñ dezu oso;gona motx, ille, kate,petxua eta beso,neskatxa gaztientzatorrenbeste bertso...»Konpadriyan ez danakez kandelik jaso!

Txirrita

213

Oraingo neskatxen jazkeraAste ontan Txirritak jarriak

1Ara, neskatx gaztiak,zuentzat bertsuak,bistan daukazkitenaipetxu ta besuak;etziran ola bizizuen gurasuak,esperantza ederradaukate gaxuakzartzera pasatzekoegun erosuak!

2Gona laburrak jantzi,illiak moztuta,nor azalduko zaiendabiltza poztuta;amaren arrazoiakbaliyo eztu-ta.berenak aundiyagokopeta beztuta,gorputza adornatzenanimaz aztuta.

3Katiak lepuan daesku-muturretanjazten dituzte zenbaitfameli pobretan;aberatsa berdintzenzalla da obretan;alabak apainduakestadu orretan,ta amak fameliraogiya zorretan.


212

10Ustez ez niyen egiñabertitu baizik,bat oso zapuztu zanegiñ gabe itzik;bestiak errespuestaeman zian pozik:«Ez dauka jantzi onekiñorako lotsik,sasoi daukanak eztusentitutzen otzik».

11«Beraz, erare ontanolako sasoya;ogei ta bi urtetanetzeunden lasaya,adituko zenduenmutillen usaya;polita zera, bañoajatzen asiya,gona motz oiñ azpiyandaukazu etsaya».

12Garai batez majuakbazituan sobran,orañ zeñek nai duenemen dabill proban;afanosa bat dalaezagun du obran;iñork jakiñ nai baduneskatx ori nor dan,Ote-motxen jaiuaXimelaren bordan.


Txirrita

215

7Mutill sasoiekuakbadabiltza fuerte,neskatx oiekiñ artunai dutenak parte;arrosa ta krabeliñ,releju ta kate,gorputza dibertitzennaiz animak kalte,premiya zeñek daukanezagutzen dute.

8Lenguan neskazar bi,oriyen jazkera:gona motxak jantzitapasiatutzera,otsuak soildutakoardiyen antzera,besuak agiriyan,kolkuan petxera;amarrak alde arteez datoz etxera.

9Ni askotan bezelatabernan neguan,neskazar oiei esanniyoten lenguan:«Jantzi (y) ori ona dadenbora beruan,baño ez Illbeltzianeta Abenduan;gaxuak, otzak illkozaituzte neguan!».


214

bire pixka bat bistan pasa taiñoiz sartua lurpian;perra berriyak erantxi dizteandikan orañ artian.

5Modu orretan jarri zuenakNorteko ferrokarrilla,jakinduriya aundiya zuen,entendimentu abilla;gizonik eziñ asi litekezaldi obiaren billa:goizian irten Irun'dik etailluntzerako Madrilla.

6Danak alkarri lagun zaiogunillundu gabe kopetik,indar aundiyan dijuala'regelditutzen da kolpetik;iñor ezertaz biartzen badaDonostiya'ra Madritik,izugarrizko adelantuajarriya dago Nortetik.

7Linea orrek badauka zenbaittunel, zubi ta erriyo,bi birerekiñ ipiñi dutesekulan baño berriyô,eletrikako indarra etaoinbeste guardarrayo;gau eta egun gelditu gabebeti zerbaiten karrayo.

8Trenera lasai balijuakeegiñagatik zartzera,iyo-biriak ederrak dauzka,kotxian aixa sartze'a;

Txirrita

217

Norteko tren-bideariAste ontan Txirritak jarriyak

1Naparrua'tik ardo-karraioitzai asko zan ikusi,prankok bazauzkan iri koskorrakberen kollare ta guzi;zurezko ardatzak lumerarekiñal zan maizena iyurtzi;denbora artan Pantorrill zutenkarreteruen nagusi.

2Garai artako itzai koskorrakongi zebiltzan lanian,Gipuzkua'n da Bizkai aldianda Euskalerri danian,gorputzak bapo gobernatuazeranian da janian;akabo oien jornal-biriatrena etorri zanian.

3Aditu zituztenian trenentxistua eta marruak,geientxuenak saldu zituzteniriyak eta karruak,esanaz: «Orrek jetxiko dizkikgoi oitan diran arduak».Garai artako aien abarkakziran basurde-larruak.

4Milla zortzireun irurogei tazazpigarrengo urtian,lenengo trena ikusi nuenEspañia'ko partian,


216

Ez daukat beste alimenturik:suba, kia ta txingarra;ongi miatzen baldin banazuotzian badet indarra».

13Berari beira jarri zitzaionzabaldurikan besuak,arrazoi ori ontzat artu dueletrikako maisuak:«Badakit zure gau ta egunakdirala lastimosuak,ori egiya esan badezuitzaliko dia suak».

14Nere munduko jakinduriyaizan da oso azala,Jangoikuari eskatzen diyotarren argitu nazala;garai batian ez genekiyeneletrikarik bazala,orañ ur otzak dabillki trenalen irakiñak bezela.


Txirrita

219

amar legua bire pasa taordu beteko etxera,lengo segunda beziñ ederradago oraingo terzera.

9Eseri-alki ederrak etabeste gauza bat on-ona:ezertarako biartzen badakotxe bakoitzak komona;lenguan antxen ikusi nuenlarogei urteko amona,frantzes euskaldun buru-zuri bat,Bentaberri'ko Moñoña.

10Karbonerarik ez dute biar,fogonerorik ain gutxi;or biar dana: begiyak ernaieta llabiari eutsi;abiyatzian iriki etaallegatutzian itxi,gau eta egun gelditu gabedabill txistu ta irrintzi.

11Gizon abilla zan eletrikasortu zuben maisu ori,piska-piska bat arrek graduakbajatu zizkan subari;orañ indarra leku askotankendutzen zaio urari,garai batian merke zan bañogaur baliyo du ugari.

12Onla esanaz ur irakiñakegiten zuen negarra:«Prezisua al da beti kalderankiskaltzen egon biarra?


218

4Askotan ara juaten zeratesinismenikan gabiak,desanparatu nai dituzuteJesukristoren legiak;zuek desio dituzutenakez dira askoz obiak,modu orretan bajatutziaez du merezi fediak,milagro on bat egingo diguzeru lurraren jabiak.

5Nik sinisten det Jesus dagoelaaltueneko graduan,ta Ezkio'ko kontuak erekasik alako moduan;ori txantxetan etorri danikez iñork artu buruan;Ama Birjiñak ikusi arrenjende asko inguruan,oiek ez dute apuratutzen,geiago dago zeruan.

6Ama Birjiña askok ikusiEzkioa'ko larrian,jendea franko juntatzen zaioiñoiz iñulabarrian;ankak jartzeko tokirik iñorkeziñ billatu lurrian,Zumarraga'tik beraxiago,Ormaiztegi'tik urrian,Andua deitzen zaion tokiyan,Santa Luzi'ko aurrian.

Txirrita

221

Ezkioga'ko agermenariTxirritak jarriyak

1Arrantzale bat niganatu dagizon prestuaren gisa,Ezkio'n dagon ausuntu ortazkantak jarri al banitza;itxas gañian omen daramabere munduko bizitza,biyotzetikan maitatzen dituJaungoikua ta Eliza,arren negarrak urrikaldutabaietz eman diyot itza.

2Izugarrizko pasadizuakjaun orrek dizkit kontatu,orañ pena det ez nituelapaperian apuntatu;eziñ kontala jende nola zanEzkiyo-mendiñ juntatu,pobre ta aberats danak nastuanerrezatu ta kantatu...Aurten bizirik gelditzen danaizan liteke kontentu.

3Ama Birjiña datorrenianikusten dute batzuak,berari beira gelditzen dirazabaldurikan besuak;gezurra dala kontari daudegaxto soberbiosuak,badirudite ardi leialajaten dabiltzan otsuak,eskarmentua sartu deielagure Jaun amorosuak!


220

10Jesusen Ama maitagarriya,aingeruen erregiña,zeruan sartu obe gendukeinpernuan erre baña;gauz ori guri adieraztenbazabiltza alegiña,bera jetxita, negar egiñaz,ain dezu jeniyo fiña;guziyak ongi konbertitutzenbadaukazu zer egiña!

11Españi ontan bizi izan naiz,iñoizka juanaz Frantzia,ni neoni're zabarkeriyanurtia franko pasia;gorputza ala dabilleniananimak daukan trantzia!Gazte denborak aldegiñ ziran,allegatu zait zartzia,ondu nitzan da esperatzen detzeruetara sartzia.

12Urtian beingo konpesiyuanzabartuxia neguan,Donostiya'ko jesuitetanizandu nitzan lenguan;beldur-beldurrak arrimatu naizPadre zar baten onduan,galdetu ziran zer estadutanibilli nitzan munduan...Bi aguriak ordu erdi batgustora pasa genduan.


Txirrita

223

7Oraindik ere enpeñatzen dagu salbatzeko lanakiñ,sinistamen bat egiyazkuajarri nai luke danakiñ,bire txarretan gabiltzalakosentimentu ta penakiñ,gaxto guziyak gonbertitzerabere ejenplo onakiñ,gaurko eguneko batzuek bañoluziagoko gonakiñ.

8Orren semiak ez balu egiñamoriyozko bixita,gaur oraindikan egongo ziranzeruko atiak itxita;zenbaitek gogor egiten diguori esaten asita:«Guk ez dizugu sinistatuko,ez genduan ikusi ta!».Orrelakuak egon litezkeberen animaz etsita.

9Amak badaki zerengatik zanJesukristoren bixita,nola jakintsun ez da egongoberak egin ta azita?Kulparik gabe eman ziyotenzenbait kolpe itxusi ta,biyotz erdibi egin litekearren planta ikusita;Kalbariyoko mendiyan ill zangurutz batian josita!.


222

iñork billatzen baduekarri gugana,pagatuko diyogumerezi duana.

5Eizetikan etzuenjanikan igualtzen,baño bai baratzatikolluak bialtzen;orañ lasai dabiltzalandariak galtzen,oiek daukate pozaez bada azaltzen.

6Guretzat etzan beratxarra izanduba,ongi gobernatutazegon gizenduba;zartu baño lenagoutzi du munduba,amaika sator beltzibizitza kenduba.

7Perro samarra zalaaitortzen det egiz,ezin ikusi zutenjende askok begiz;bi bider egondu dakolpatuta arriz;biri ortan etzaieaterako berriz.

8Bi edo iru aldizkojo egondua,bi belarriyak etaisatsa kendua;

Txirrita

225

Gure txakurrariAste ontan Txirritak jarriyak

1Txakurrarentzat jarribiaitut bertsuak;etzeuzkiyen nagiyakanka ta besuak;gaxua etzuten egiñbere gurasuakmunduan pasatzekoegun erosuak.

2Txakur bat galdu zaigu,izena du Xaxpi,aren gañian esanbiar ditut itz-pi:luzaruan kabiyanegon gabe gaizkibateonbatek tirozillko zuen noski.

3Petxua ta bizkarrazauzkiyen legunak,oraindikan bageraaitatzen degunak;bukatu dira arenmunduko egunak,ura zitala zan bañobaditu lagunak.

4Pena daukagu beraetxetik juana,fameliya guziyakmaitatzen zuana;


224

amaika eskale xarrieman diyo ikara;asarretzen zanianbeltza zuen kara,aiek daukate pozailla baldiñ bada.


Txirrita

227

gorriyak ikusitautzi du mundua,gaxtua bazan ereederki ondua.

9Gaxua diru-trukaez genduen saldu,aiñ gutxi astindutakanpora bialdu;patenta pagatu zanegunian galdu;orantxe etsi degu,etzaigu azaldu.

10Kalte ederra deguzakur ura illa,laxter bagijuazkebeste baten billa;eztu preziso biareizian abilla,ura bezelakuaatera dedilla.

11Bera gorrantza zan daanka-puntak beltzak,agiña fuerte etaletagiñ zorrotzak,isatsa kendua tabelarriyak motzak,larruzko trajia taezurrezko ortzak.

12Orra amabi bertsozakurrrari para,


226

lau urte pasa alkarrekiñ daez degu izan aurrika;alegiñ egiñ-faltan ez daukatkontzientziyan zorrika,orañ Paris'en txurruak saltzenan omen dabill korrika?.

5Bi gona motz ta kamisa zar batbesterik ez det ikusi,ziran diruak arrapatutaaldegiñ ziran igesi;baita toxa bat ederra erebere tabako ta guzi,jayian aita gonbidatzekoez ninduen gaizki utzi!

6Alaxen ere desio dizut:izan zazu osasuna;non ote dago garai batekogure aiskiretasuna?Etsai gaxtuak au da bururazuri bialdu dizuna,orañ andriak bi toxa etabat ere gabe gizona.

7Txurrerua're lan senzilluada asko irabazteko,orrek biñipiñ ez du egitenmantendu eta jazteko;andriarekiñ alkar artutani modu ontan uzteko,bi kristau gaxto naikuak dirabaztar guztiyak nasteko.

Txirrita

229

Nere andreariAste ontan txirritak jarriyak

1Frantzes euskaldun bat etorri zaitipiñitzeko bertsuak,deklaratuaz aren etxiangertatu diran kasuak;danak ez dira errexak bañoesango ditut batzuak,argitasuna ematen baditgure Juan amorosuak.

2Nere barrengo sentimentuaknai ditut adierazi,zer estadutan gelditu naizeniñork nai badu ikasi;izarra baño ederragokoandria juan zait igasi,oraiñ bi urte aldegiñ ziran,geoztik ez det ikusi.

3Ogei ta amar urte daukazkit,oraindik franko gaztia,eta andriak bi gutxiago,au bizi-modu tristia!Ark neri egiñ dizkidan gauzakesatekuak eztia,txurrero batek engañatutaeraman dit emaztia.

4Biar bezela funzionatzenez dago errex fabrika,


228

12Txurreru ori zer gizona dansinistu entzun deguna:lana egiteko gogua faltaeta mingaña leguna;bedeinkatua izan dedillaaldegiñ zuten eguna,gizarajuak arrapatu dubere moduko laguna.


Txirrita

231

8Andria iges juan zanianarren anaiak esana:«Nere arreba dek, Patxi, bañaetziak trapu zuzena».Ni naiz orduan ajustadoreBaiona'n ari nitzana,zuk orañ dezun txurreru oriez bezelako gizona.

9Ni emaztiak utzi ninduanestadu triste batian,beste batekiñ aldegiñ zirananbat beretzat kaltian;txurruak janaz ederki dabilldiruak aitu artian,zer esan biar ote dit neriJosafatara juatian?

10Gauzik onenak eta diruakarrapatuta juan zian,nuen trajerik onena ereostu ta eraman zian;gosiak zeon txurreru orijarri da taju-antzian,orañ Paris'en bizi omen datrapero baten etxian.

11Ez det milagro edukitziamalkoz beteta muxuak,kabi ta guzi iges egiñ dittamañ ortako uxuak;nik berriz iñon ikusten badetadituko du goxuak:Non ote dira garai batekogure izketa goxuak?


230

atzo negonek lagundu etaatera zan doi-doyian».«Ez al niteke aurrera pasa?Nago itz egin nayian».«Orain lo dago, zuaz etxerat'atoz urrengo jayian».

5Jayian juanda galdetu niyon:«Sendatu al da alaba?».Erantzun ziran: «Txit ongi dago,pasa zaitia salara».«Alimentua ekarri diyot,artzeko moduan bada:tori ogi bat, botill bat ardoeta lakari bat baba».

6«Gobernatuko degu alabaez bizi arren aberets,zuk ere zerbait egingo dezu,ala pentsatzen det nerez;salda ona ta pastel goxuakemango dizkagu berez,ekaitzu oiek guretzat etaorri botilla bat Jerez».

7«Beron alabak gusto ederraartzen badiyo Jerez'i,eman bezaio, eran dezala,ez nuen txarra berezi;onek gaxuak despreziyorikez du nigandik merezi,nai al du biyar ekarritziabeste pardel bat gerezi?».

Txirrita

233

Galai on batAste ontan Txirritak jarriyak

1Kaso bat nai det adierazinere intentziyo fiñez,arantza batek zulatutzen nau,nago sufritu eziñez;biyotzetikan maitatzen nuennobiya jarri zait miñez,esperatzen det sendatutzia,saiatuko gera ziñez.

2«Agur, etxeko-andre leiala,nola dago Manuela?Bart-arratsian enteratu naizoso gaizki daguela;danak dakigu miñez dagonakasko sufritzen duela,sinista beza au aditutapena artuko nuela».

3«Lengo batian galdetu ziranbiyok izketan asita:Ama maitia, nobiyuak noizegingo ote du bisita?Berriz ez dala arrimatukokasi jarri naiz etsita,edo bestela etorriko zanorren aldian bizi-ta.

4Juan dan berrogei egun obetangaxua or dago oyian,


232

12«Segi dezagun biar bezelaasi genduan lanian,gure gorputzak poztuko diraura bukatzen danian;zertan kastatu birian edojanian da eraman?Meza ederra entzungo deguesposatzen geranian».


Txirrita

235

8«Borondatia badiyozulaorrek artzen duan poza,baño gaxua fruta jatekooraindikan ez da gauza;zuk berriz ezer ekarri biarbaldiñ badezu onuntza:ollanda pare eder bat etadozenatxo bat arraultza».

9Bere ollanda eta arraultzaallegatu da galaia,neskatxa ere jeikita zegontxoriya beziñ alaia.«Iruditzen zait badadukalazuri zerbait esan naia,itzalditxo bat nai badezu egiñorantxen dezu garaia».

10«Nekez etorri ziñadelakoegondu nitzan etsita,ez da milagro, miñez negoniketzenduen ikasi-ta;biyotzetikan istimatzen detegin dirazun bisita;al dan maizena etorri zaite,ez daude atiak itxita».

11«Al dan geiena ebita zagunprojimuaren pobreza,amoriyuak ekarri izan ditzureganako nobleza;nai al zenduke egin dezagunUrkiola'ra promesa,nik pagatuta San Antoniyo'nbiyok entzuteko meza?».


234

noizbait ederki ikasiya dabienabenturaduak;leku gutxitan billatzen diraorren gizon onraduak,ez dakit iñork emango dizkanmerezi ditun graduak.

5Nola Irun'go personajia,ala Pauso aldekua,jendiak pozaz akuditzen duori dijuan lekua;bere legiak ukatu bañonaio luke autsi lepua,erri bakoitzak biar genukegizon bat orrelakua.

6Zenbait bezela alperkeriyanez da egoten oyian,mantendu ona kastatutzen daoien etxeko mayian;aste guziya lanian pasa,diskurtsuetan jayian,bere barrengo sentimentuakadierazi nayian.

7Euskal-erriko anai maitiak,aditu nere esanak:Lopetegi'ri gustatzen zaizkalege ona ta zuzenak;erri bakoitzak iru balituzu bezelako gizonak,oraindik ere argi litezkeillunpian dabiltzanak.

Txirrita

237

Lopetegi'tar On Jose Maria'riAste ontan Txirritak jarriyak

1Jose Maria Lopetegi dueuskaldun batek graziya,igeltseruen kontratista da,Irun'en jaio ta aziya;omenaje bat oso ederradegu orrentzat asiya,nik bertsuakiñ goratuko detal nezakien guziya.

2Alde ortatik izandu dirandiskursolari guziyak,esan dirate nola dituenarriturikan utziyak:orrek kantari bukatzen dituaiek izketan asiyak,merezitubak izango diraematen zaizkan graziyak.

3Biyotz oneko gizona zeraeta asko dakizuna,nork du olako borondatiaizan arren jakintsuna?Zuk dezu grazi partikular batJainkuak eman zizuna,Euskal-erriko jende geienakmaite zaituen gizona.

4Miserabliak sokorritzekoorrek baditu moduak,


236

alkar maitiak izandu gerageren denbora guziyan.

12Leku askotan ikusi zaitutumildadez ta pakian,itz bat bakarrik atera gabeprojimuaren kaltian;grazi eder au egiten zaitzuaurten Irun'go partian,zure izena aitatuko dabeste larogei urtian.


Txirrita

239

8Bertsuakiñ ez asarrretzekoegiten dizut suplika,nola dan gazte inozentiaTxirritak ez du kulpika;norbaiten mende bizi biagu,ortan ez dago dudika,biar bezela ipiñtzen badaona da errepublika.

9Irun'go gizon onradu onekau da itz egin duana,pulamentuzko arrazoia tapozaz aditu nuana;ez dakitenak enteratzekoez da denbora juana,dudan dagona ikasitzeraetorri bedi gugana.

10Aspalditxoko laguna det niklen esan degun jaun ori,gizon gaixtua izan danikanez diyot entzun iñori;martxa ederra jarri du etasegitzen diyo lanari,fameli ederra azi du bañanmutill gazte bat diruri.

11Leku askotan korrituba daEspaniya'n da Frantziya'n,gizon onaren itxura daukagorputzian ta jantziyan;izketan ere oso soseguzJaungoikuaren graziyan;


238

marmitak eta txokolaterak,kafetera ta paziyak,dozena t'erdi poto zurezkoaitona zanak utziyak;zazpigarrena eraman dute,salduko dira guziyak».

5«Atoz onera, Juan Inazio,zertako zuaz igesi?Nik badakit zu bizi zeralaetxe oneko nagusi;sega ederrak ogeina pezta,nai badituzu erosi».«Aiba bost duro, bi arrirekiñonen-onera berezi.

6Len iru duro kastatu ditutta orainguak bost tia,berrogei pezta kosta zait aurtenSanto Tomas ikustia;neri dirua gustatutzen zaitgauzaren truka uztia,egin dan konpraz kontentu nua,ikusi arte, gaztia.

7Ogei urteko semia det bat,amaseikua bestia,biyen tartian alabatxo bat,ez dago oso tristia;aita ta ama anparatzekotxarrak izandu eztia,oieiri beira gozatzen gerani ta nere emaztia».

Txirrita

241

Santo Tomaseko feriyaAste ontan Txirritak jarriyak

1Ahenduaren ogei ta bataSanto Tomasen eguna,Donostiya'ko ziudadianjai zelebratzen deguna,pobre ta aberats jende askorimaiz akordatzen zaiguna;Azpeitiya'n du beste santu batbere antzeko laguna.

2Egun orretan pentsatzen badaDonostiya'ra juatia,kuidado gabe etorri lasai,zabalik dago atia;goizian plaza ikusiko dagauza ederrez betia,falta duena serbitutzekobadago borondatia.

3Ezkonberriyak, etorri onuntz,gure aixkire prestuak,zuek etxian noiz ikusikoaurrak an daude poztuak;«Ama, guretzat zer ekarri du?»luzaturikan eskuak;«Ara aizezko pelotak etakaramelozko txistuak».

4Bestiak diyo: «Etorri onuntz,guk baditugu ontziyak,


240

festa aundiyak izango dira,etorri danak guziyak.

12Toki (y) orretan bezin kontentuzez naiz bestetan egondu,baña gabeko funtziyu oriakabatzen da berandu;bakoitzak bere andregaiarietxera ondo lagundu,zer esanikan ez da guretzatori egingo bagendu.


Txirrita

243

8«Bost duroko bat kastatutzekodudan egondu etzera,zuk orañ ere puska ederrakdaramazkitzu etxera;ondorenguak maite dituzuegiñagatik zartzera,istimatuko zaitu semiakola portatzen bazera».

9San Tomasetan guazenianteatrua ikustera,ezin pasarik ibiltzen gerakale batetik bestera;arratsaldeko festa bukatu,gabian berriz ostera,an jakiten da nolakua danlege zarreko euskera.

10Juan dan urteko San Tomasetanizandu nitzan perira,bi ordu t'erdi pasa nituenango festari begira;gauza zaukanak enpleatzekoipintzen zuen segira,aurten etortzen diranak ereortan saiatuko dira.

11Donostiarrak ez dira egongoSanto Tomasez antziyak;teatru ortan ikusten dirapareja ondo jantziyak:oial fiñezko traje ederraklujo aundiyan josiyak;


242

4«Konfiantzakiñ gauza-karraiobaldin baziña asiko,buruko miña igual jarrizeure denbora guziko;saltzen daudenak ez luke askozurekiñ irabaziko;ori da gauza baliyosuabaña denbora gutxiko,urte askuan ala ibiltzenez lizuteke utziko».

5«Baña, Serafin, xinista zazuprofeta zarren esana:jakintsunaren arrazoietanizan zaitia etzana;beraz diruba berezi dezuasko gustatzen zaitzuna;bata-bestia istimatziamunduan zeñen gauz ona!Lapurrak ere ez dute iltzenkonpiantzako gizona».

6«Nekatu gabe jan biar badudiru gabeko gizonak,laxter akabo konfiantza taaren amigotasunak;xinistatuta bizi gaitezenguraso zarren esanak,orañ bajuban asko dabiltzalenago altu izanak,konfiantzaren faltarik ez dudiru askoko gizonak».

Txirrita

245

Bi gauzik onenak zer ote diranAste ontan Txirritak jarriyak

1San Tomasetan Donostiya'rajuan naiz betiko moduan,ni bezelako baserritarrakasko ziran inguruan;nere lagun bat an billatu detmeza nagusi onduan,tabernan sartu eta zurrut bieran ditugun orduan,sekula aitzen eztan seta batonlaxe artu genduan.

2«Beste lan gabe etorriya nakjuntatziâtik irekiñ,oraindik lengo jeniyo zarrakemen zauzkiyat nerekiñ;iñondik ere legerik balitzkontu bat nai nikek jakiñ:mundu ontan bi gauzik onenakzer ote diran, Serafiñ».«Nik osasuna eta diruaartuko nizkikek, Juakiñ».

3«Jesus! Serafiñ, ori dek ireitz egiteko modua!Onez onian esaten diyat,aiñ aiz gizon onradua:urtiak ere juan zaizkik etanastuba daukak burua,konfiantza dek gauzik onena,fiña eta segurua,artatik asko daukan gizonakzertarako dik dirua?».


244

10«Amaika biar juan gera, Juakiñ,periya ikusitzera,ta berriz ere desio nukelagun maitien antzera;anaia baten puestora zuazbei esnedun bat artzera,konfiantzak zer esan nai duenongi fijatzen bazera,emango dizu gustora bañozorretan zuaz etxera».

11«Atzo juan nitzan dirurik gabezekor erdi bat artzera,arakiñ zarrak eta andriaketzuten egiñ atzera;izketan ere tratatu nauteobispo baten antzera:Gure morroiak eramango duzu bizi zeran etxera,kuidado gabe jan zazu lasai,gizon gaiztua etzera».

12«Konfiantzaren alde izketanjarduten dira batzuak,artzen duenak berak askotanipiñtzen ditu plazuak;eta denbora datorrenianestutzen dira lazuak,berriz bertara etorri biarluzaturikan besuak;dirubak eta errezibuakbukatzen ditu bertsuak».


Txirrita

247

7«Konfiantza da gizonarentzatoso gauza egokiya,diruba baño obiagotzatjakintsunak edukiya;daukan guziyak emango diyoerariya edo jakiya,kuidado gabe ari litekekendu artian plakiya,baita're beste zernai gauza talo egiteko tokiya».

8«Gazte denborak aldegin ziran,allegatu zait zartzia,argatik nai det ez dakitenakabertentziyan zartzia:pobriak lan du nekatu gabebizi-modua sortzia,edo bestela prezisua duetxe askotan sartzia,beñ eman eta lotsa biar duberriz ara etortzia».

9«Anaia batek bere arrebari:Baso bat sagardo ekatzu.Erantzun ziyon: An daukak giltza,juanda zedorrek ar zazu;baita iru ta lau ta bost erekomeni baldiñ bazazu,zu zaitutzera guazela guiruritutzen al zazu?Ortik naikua berdindutziangora iyo ta jan zazu».


246

4Serio xamar letu omen dubautismoko liburuanogei ta zortzi urte dauzkalaSan Migelak inguruan.«Zartu baño len asi zaizkizuille txuriyak buruan,nerekiñ ere etzera asioso leku seguruan,gax'orrek egon biarko dezubeste askoren moduan».

5«Bi oi ta bost milla errial dauzkatamona zarrak utziyak,milla pezeta arraia saltzenneronek irabaziyak;ankak listo ta eztarri ona,mobimentuak biziyak;nik dedan ditxa ez dadukatemunduan diran guziyak,mixeriyarik ez dadukaguJaungoikuari graziyak».

6Mutill zar eta neska zar askogelditu giñaden, bañagure partiak eta geiagobadago zeñek egiña,sortzen ditugun labore-puskakaisa kastatzeko diña;ogei pezeta anea artua,lau duro t'erdi iriña,berrogeitaño iritxiko zandanak ezkondu bagiña.

Txirrita

249

«Proporziyo bat izandu nuen...»

1Mixiolari baten moduanjuan dan lau illabetiannabil ejemplo onak emateninozentien tartian;txorakeriyan ibilli giñansasoi genduen artian,allegatu naiz irurogei taamabigarren urtian,zer lastima dan ezkondu gabesartu biarra lurpian!

2Proporziyo bat izandu nuenerdi zartu ta gero're,neskatxa batek: «Txirrita, biyokesposatuko gerade;dituan gauzak eta diruakzutzat izango dirade,edo bestela azken fiñianpenetan illko zeradegurasu zarren mobimentuanola dan ikasi gabe».

3Esan bezela neskatxa orrekeman ziran albistia,errespuesta aditu artelarri egon zan tristia:«Alde batera pena artzen detzu modu ortan uztia,baña zartu naiz, ezta posiblelan oriyetan astia;borondatia istimatzen det,eskerrik asko, gaztia».


248

10Ardua ere kastatzen dute,ez aguardinta bakarrik,bazkalduta're kaferik gabeez da artutzen patarrik;ez Donostiya'n jaiotakorik,aiñ gutxi goiarritarrik,bere buruba ola ofrezitzenez dabill neskatx jatorrik;baño gaxuak nere konturaetzuen busti muturrik.

11Leio-zulotik beiratzen zuengu ari giñan lekua,anima salbo antzarran gisaluzaturikan lepua;berak pentsatu zuen bezelaegiñ bazuen jokua,ni izandu naiz alako batekmerezi bezelakua:lenago iru baldin badiraai zer nolako laukua!

12Eziñ sinistu izandu nuenneskatxa orren esanik,ta berak ere etzekiyen nizurruterua nitzanik;alkarrengana bildu bagiñaetzan gurekin gauz onik;jende geiegik jakiñ ez dezanez det esango izenik,oraindik ere soltera dago,etzuen artu gizonik.


Txirrita

251

7«Ama-alabak bakarrik bizi,mantenu ona mayian,esposatzeko egon banitzanipiñi nazu gayian;oinbeste diru sobratuba tasenarra artu nayian;eziñ billatu baldin badezuDonostiya'n ta kayian,Txomiñenian billera da tazuaz urrengo jayian».

8Aiskide batek esan dit neriDonostiya'ko partian:«Iya lazuan sartu ziñuzten,etzabiltza apartian;neskatx orri ez kasorik egin,utzi zaiozu pakian,goizero an da botillarekiñAmueneko atian,litro erdi bat patar biauteama-alaben artian».

9«Diru ta oiak baziñuelaamona zarrak utziyak;ni engañatzen ibilli ziñan,gezurrak dira guziyak;zuek bi aizpa omen ziñatenama gaxuak aziyak,zurrut geiago egitiâtikarraia saltzen aziyak,zuk ez baño arrek merezi ditueskerrak eta graziyak».


250

biartu nuan etaeman zian itza,esanaz: «Beste danakalperrik dabiltza,zuk dadukazu nerezarrallaren giltza».

5Etxian da kanpuantabernan t'elizan,bi urtez zaitu zaitutzu nola zabiltzan;beste aitzakiyarikez dezu deus izan:piska bat mudakorragaur askoren gisan.

6Lenengo erromeriyaAstigarraga'n zan,beste mutill batekinauntzian juan zan;alkar billatu deguberiala plazan,beste sobranti orian zebillen saltsan.

7Bentako tabernatiklenengo auzua,an eztu mutill batekjeniyo gozua;biyotz gogorrekuat'eskandalosua,arretxek tira ziyonneskari basua.

Txirrita

253


1Galai bat etorri zaitprestubaren gisa,bertso berri batzuekpara al banitza,arrazoiaren bideznai duela mintza;saiatuko nitzalaeman niyon itza.

2Aita bati bezelaesan dizkit itz bi;oien despreziyuakgoguan daukazki,kontrariyua prankoizandu du noski,tontua izan balitzetzeguen gaizki.

3Dama gazte eder batain gustagarriya,berez naparra zan daununtz etorriya,benta polit batianserbitzen jarriya,eta Astiarragadeitzen da erriya.

4Diz-diz egiten zuenizar baten gisa,


252

ez degu ezer esaniñorentzat kaltez.

12Bire-baztar batianan zegon gordiamakilla motz batekiñ,aiñ zan kobardia;buruan jota kendunai zian kordia,neoni ere lotanez negon ordia.

13Itza eman bazizunorri egin kaso,ez neri kulpa gabemakillarik jaso;nola izandu geranlagun eta auzo,barkatzen dizut bañogaizki dago oso.

14Beti guri segikabaserri ta kale,beste lagun batzuekbazituen alde;bi kolpe eman dizkatukabillaz dale,andik aurrera etzanokasiyo-zale.

15Ni baño larriyagoezkontzeko bera,zorrotz galdetu ziran:«Noiz egiñgo gera?»

Txirrita

255

8Ze pikardi izan zannua esatera:autsi ziran basuata iru platera;neskatxa erne zegon,makurtu zan bera;gaxua, justutikaneskapatu zera!

9Ori da izatiajeniyo torpia!Mostradorian tirazeniyon kolpia;arrek deitu baziñubiar dan tokia,seguru zan luzaropreso egotia.

10Beste bat auzokua,sujeto zuzena,ni ill biar nauelaaskotan esana,neskatx orren nobiyolenago izata,arrua ta korajegutxiko gizona.

11Bentako iturriyanillunabar batez,neskatx ori ikusi detaspaldiko partez;izketan egon giñanbiyak borondatez,


254

Bertso berriyakTxirritak jarriyak(Amets bat)

1Bart ametsetan amona xar batinguratu da nigana,esanaz: «Emen bada gizon batnik ezagutzen dedana?Anbat etzaio akordatukoama-semiak gerana,nere petxuko bularretatikamaika trago erana,gaur ere pozik egingo diyotnere al dezakedana».

2Baju-bajutik galdetu niyon:«Ama Euskera al zera?».Erantzun ziran: «Bai, alaxe naiz,baño egin det zartzera;aspaldiyetan kanpuan nitzan,oraintxe nator etxera,nere izkuntza maitatzen dutensemiak bixitatzera,ia zu ere salta zaitiaoien anaia bazera».

3«Ezagutzen det, Ama maitia,dolorez egin du jira;oraiñ semiak lagundutziaoso gauza egoki da;bakoitzak geren fameliyariizan zaiogun kupira,

Txirrita

257

«Oraindik lazu ortanez nua sartzera,nai dezun martxa artupresaka bazera».

16Orra .............. k'aunditxua lertu,ojala izar oriez balitz agertu!Ba-ezpada ez nitzanaurreregi sartu,oraindik libre dago,nai dubenak artu.



256

7Andikan laister jarri zituzteneskola erderazkuak,maisu geienak kastillanuak,kolorez berde askuak;gure semiak amenazatzenluzeturikan eskuak,itz bat euskeraz aditzen badaautsi biarrik kaskuak,non ote dira garai batekoemengo maiorazkuak?».

8Milla zortzireun irurogei tazortzigarrengo urtian,gure izarrik maitatuenagorde zan lañu tartian;euskerarikan eztala biarKantabria'ko partian...Uju aundiyak egingo ditutemen eta apartian,mututze'ezpanaiz ezta galdukoni bizi naizen artian.

9Saia gaitian semien billagaldu ziran tokiyetan,gau eta egun zuri ujukaor gaude batzokiyetan;astian iñoiz juntatzen gerafaltatu gabe jayetan,Ama gaxua gora altxatzensartu ez dedin loyetan,zeiñ biretatik juan biar degungalde dezagun oyetan.

Txirrita

259

gure anaiak jakin dezatenbiyar guazen batzokira,gero beorri etxeko-andregu bizi geran tokira.

4Beorri ara dijuanian,nere anaia gaztiak,aien orduko begiratuakeztira izango tristiak;seme geienak poztutzen gaituberen Ama ikustiak,esanaz: «Oraiñ berexi diragure tarteko nastiak,nik bezelaxe igual-igualmaiteko dute bestiak».

5Galdetu niyon: «Ama, zer dabillola kopeta beztuta?»«Esango nuke, baño zertako,berdiñ baliyo eztu-ta?Aidian ezta errez ibiltzenego-muturrak moztuta,pena aundiya daukan gorputzaezin liteke poztu-ta,nola enitzan asarretukooinbeste seme ostuta?»

6Ama gaxuak erantzun ziranañ doñu triste batian:«Miñez egon naiz juan dan berrogeieta amabost urtian;nere malkorik ezta legortuordutik orañ artian,gure izkuntza maitagarriyasartu nai dute lurpian,baño gurekiñ ibilliko daKantabria'ko partian.


258

Senarra ta emaztiaTxirritak jarriyak

1Esposatuta taberna jarrizuten senar-emaztiak,bi milla pezta zituen batek,sei milla errial bestiak;gizonari maiz agertzen zaizkabere moduko trastiak,andre gaxuak pasatzen ditugau eta egun tristiak.

2Nagusiya ta etxeko andriaasarre diran tokiyan,bizi-modua ezta ikustenoso planta egokiyan;gizona zurrut lasai egindakantari dago alkiyan,andriak lanak egiñik dabilnegarrez eta plakiyan.

3Gorputza oso bikaña dauka,larrua ere leguna,zurrut egiñaz alperkeriyanpasatutzen du eguna,esanaz: «Au da mundu ontatikguk eramango deguna!».Etxian ez da prenda ederraolako bizi-laguna!

4«Esposatuta sei bat urtianonla izanak ezkea,

Txirrita

261

10Nik dadukadan jakinduriyaalde batera da-utsa,baño maite det biyotzetikaneuskaldunaren izkuntza;bajatu ziñan pixka bat bañogora nai zaitugu bultza,orra semiak non dauden esan,juan zaitia aruntza;kuidado gabe sartu aurrera,egingo zaizu laguntza.

11Ama, guazen gauz oien billaostu zituzten tokira,seme guziyak korajez gaude,ez izan gutzaz kupira;euskera baju egon da bañogora egin du mugira,Euskal-erriko belar gaixtuakgeienak igartu dira,oiek aldatu dituzten larrakarrosa biyurtu dira.

12Biyotz biguña daukagu emenanparatzeko pobriak,gudarako're non izan dialur ontan baña obiak?Odol beroko kasta geralaezagun du koloriak,mundu guziya ikaratzen dueuskaldunen baloriak,Tubal zarraren arbolatikanzabaldutako loriak.



260

8«Biyotzetikan maitatzen zaitut,nere senar ondradua,kupira gabe emango dizutmerezi dezun gradua;nere suplika aditu etabajatu dezu burua,orañ ez dago mixeriyarik,badator naiko dirua.

9Gosaldutzeko litro bat ardo,etzan bestela eskerrik,juan daneko lau urte t'erdiyanetzaio pasa mozkorrik;gure lan eta neke tristiakizaten ziran alperrik,danak guziyak zurrupatzekoasko zan bera bakarrik.

10Aitortzen dizut, senar leiala,gaizki portatzen etzera,eguneroko zortzi pezetasartzen dituzu etxera;orañ sasoia daukazun arteonla ibiltzen bazera,bizi bagera egun ederrakguretzat dira zartzera.

11Nere ondora kuidado gabeetorri zaite jatera,maia konpleto jarriko zaitzukubierto ta platera;jokuak eta zurrutak utziziñuen alde batera,bizi-modua nondik datorrenorañ kontubak atera.

Txirrita

263

orañ kolpian muatu zaiguegun batetik bestea;zurrutarena asko eztalajokua berriz ostea,danak ez ditu bakarrik jango,neoni nua astea!».

5Orren ateera zelebria zansagardoteira juanda're:«Non dia angulak? Benga txuletak!»markesak aña bondade;etxian dauzka eder askuakandria ta bost landare,gizona gaizki dabillelakonaiko ogiya jan gabe.

6Biyotzeraño sartu zitzaionnik egin nuen marrua;berialaxe lajatu zuenbere jeniyo arrua,utzi zituan mozkorkeriyak,kartak eta zigarrua;len eun kilo pisatzen zuenorain ezta sei arrua.

7Bi-iru urte da pasatuxiazintzotu zala gizona,nekez bada're sinistu zuenemaztearen esana;lan-toki ona arrapatu du,entregatzen du kintzena;garai batian ori bezelaorañ ni nago gizena.


262

Aurtengo estropadariTxirritak jarriyak

1Milla beatzireun irurogei taamabigarren urtian,estropada bat izandu deguDonostiya'ko partian;irabaztunak mesede zuten,galtzallientzat kaltian,ausuntu ortaz oroituko naizbizirik naizen artian.

2Nere lagun bat inguratu zaitgizon prestuaren gisa,denbora pasa dibertitzekokantak jarri al banitza;triste daudenak konsolatzekopensamentuan dabiltza,aren gustua egitiâtikbaietz eman diot itza.

3Agur Pasai'ko San Pedrotarrak,gora Manuel Arrillâ,aita ta seme eta illobaosatzen dira kuadrilla;indar aundiko arraunlariyak,patroia ere abilla,Donostiya'ra lasai juan zirandiru ta bandera billa.

4Orain sei bandera errenkaraneta len bi ekarriyak,

Txirrita

265

12Orañ esaten aritzen diraauzoko jende guziyak:«Zure senarra txit ondo dabill,poztu du irabaziyak;egun batian utzi zituenkostunbre gaixto guziyak».«Bai, egiya da, txit ongi geraJaungoikuari graziyak».



264

8Pasai San Pedro'n egun orretangertatuko kasuapixka batian etzait aztuko,ementxen daukat jasua;«Biba Manuel!» esanaz dantzanlarogei urteko atsua,gazte denboran etzan izangofandangolari mantsua.

9Lendabiziko lau txalupetanetzagon jende narratsa;bi bizkaitarrak egin diguteoso joera garratza:biyak batian balizan buelta,arraun-kolpia zorrotza,lendabiziko zein etorri zanetzan juzgatzen erreza.

10Aginaga ta Zumaya'k ereegin dute alegiña,ziran indarrak enpeñatuaz,ori da apustu fiña;guziyak ezin iritxi degualtueneko tamaña,atzetik neurtzen errezago daaurretik etortzen baña.

Bertsolariya,[1932-08?-25]

Txirrita

267

San Juandarrakin soziyokuaan du Miserikordiyak;beste txiki bat Tolosa'tikaongi arturik neurriyak,orrekiñ ere onra ederradauka Pasaiko erriyak.

5Lenbizikuan bere lanarieman diyote segira,jendia pozez egondua daaldamenetik begira;gero txalupak trukatu etamansotu zaie mugira,dirua pranko galdutakuakazkenekuan badira.

6Ondarrabiya'k Pasaia'ri taDonosti'kuak elkarri,lauak txalupak trukatu etakorajez ziraden jarri;asteko seña egin zanianmugitu ziraden sarri,irugarren zan San Pedro bañabandera berak ekarri.

7Biraje onian Donostiarraketorri ziran aurrena,Ondarrabiya bigarren etaSan Pedro irugarrena;nola oientzat tokatu baizantxaluparikan txarrena,uste zan baño nekexiagosartu ziraden barrena.


266

altxa gogotik, kuidado gabe,gu zure kontra ez gera,lenago maite izan zaituguta oraiñ ez guaz uztera.

Txirrita

269

Igandetako euskal orriarako

1Ontzat artu det Pueblo Vasco'anirakurri detan itza,saiatuko naiz orren esanakegin al baldin banitza;denak alkarri lagun zaiogunkristau fedetsuen gisa,gora euskera eta klerua,Jaungoikoa ta Eliza!

2Aita Eternua zeru ta lurrenjabia ta gurasua,gauza guziak egin zituenJaungoiko amorosua;asko pentsatzen ez dan garaianemango digu mazua:ez dakigu noiz bajatuko dan,or dago gora jasua!

3Kristau onentzat dago zerua,gaixtuak ez du parterik,giltzarik gabe ez da zabaltzenitxita dagon aterik;beiñ ill ezkero ez dauka iñorkmokadurikan jaterik,ara ez dago kapoiakin taarkumiakin joaterik.

4Gau eta egun nere buruanbueltaka dabilt euskera,jaio ta iru urte baño lenikasi nuen izkera;


268

ankak garbitzen ez dakidalaneregatikan esan du,obe zenduen soñua jotzenonla ikasi bazendu.

5Zakur guziyak zaunkaz jarriyazor dabill jai-arratsian,bañan obiak azaltzen zaizkukalera etorritzian;orrek soñua jotzekoz iñorkkonprenditzeko klasian,iru bat urte pasa biaitumaisu on baten etxian.

6Kuadrilla ortako iru mutillaklengo jai-arrats batianpentsamentu bat atera duteanbat beretzat kaltian:«Bakarrik ziok neska zarra tabordara juan gaitian,gezur batekiñ engañatu tasartuko gaituk atian».

7Bi Inazio ta Juakin ziranasaltoko soldaduak,patar da guzi neskatxagana,oso mutill onraruak;orduko zurrut asko egiñakberotutxiak buruak,bañan apenas egiñak diranberak nai zuten moruak.

8Modu txarrian tratatu zuten,errira eman du parte;kartzela, multa ta amenazokastigatu dira fuerte;

Txirrita

271

Bertso berriyak

1Milla urte ta bederatzi eunogei ta amabostianbertsuak jarri dituzte zerbaitaurreratzeko ustian;Agustiña ta «Potoko» nolaoikiñ kontentu eztian,oraiñ jendiak miñ izango dubueltak kantatzen astian.

2Zazpi mutill da lau neskatx diraguri bertsuak jarriyak,arrazoiaren biderik gabegezur ikaragarriyak;berak merezi duten moduanartuko zaizte neurriyak,oiek dirade orgullosuaketa talentuz urriyak.

3Etxe batian pasatu nuenserbitzen zerbait denbora,lendabiziko sortu ziratengezurra au izango da:despatxatuta an negoelajuan nai ezik iñora,nere kopria bota zutelagero leiotik kanpora.

4Filarmonika koxkor batekinMariano munduz-mundu,boda aberats askotatikanez dezu deyik izandu;


270

errikumia izanagatikopa diyote dotia,soldatarekiñ bialdu duteekarri zuten tokia.

13Ori orrela gertatu arrenez ikaratu, gaztia,zugatik norbait oroituko da,lasai ibilli zaitia;nekez bada're azalduko dulen zuen borondatia,jaiotetxian deskargatu daez dakit zeñek betia.

14Orañ artian gaitz aundirikanez ditut egiñ izandu,zuretik zerbait arrapatutaez naiz onela gizendu;xentimo baten kulparik gabeosaba autan artzen du,obe zenduen zere etxeraerreparatu bazendu.

15Gabeko amarrak inguru ortantabernatikan atera,ta juaten dira Aularre deitzendiyoten toki batera,etxe artako fameliyarialabantzak ematera,eta jabiak uzten badiyepaotxa lasai jatera.

16Billera dago Aularre deitzendiyoten etxe batian,asi gabeko amarretan daordu bata bitartian;

Txirrita

273

kristau gaiztuak geitxo erandabadu makiña bat arte,orrelakuak izango diramundua mundu dan arte.

9Ai, Mariano, jakintsun nagozer estadutan zabiltzan:paotxa janaz anima salboari konkorraren gisan;osaba zarra bere denboranez da orlakua izan,biar badezu nik bezelaxejuan da artzazu elizan.

10Pasadizua itz egingo detauzuak jakiñ dezaten,aziyo txarrik ez dizut egiñez iyez eta ez aurten;osabagatik ari zeradezernai pikardi esaten,zere denboran kostako zaizuni aña gizon izaten.

11Portunatu da oien etxetikdama gazte bat juatia,Billabona'ra bialdu dutebera jaio zan tokia;beretzat ezer gelditu gabeentregatu du dotia:alabaren bat eder askuaizan biar du botia.

12Neskatxa orri jarri zitzaionbastante gorputz torpia,orañ atzera tajatu dute,eman diyote kortia;


272

alper-alperrik joko dituzteleiuak eta atia,kostako zaie Agustiñarenpaotxetikan jatia.

21Etxian morroi eduki degumutill bat formal askiya,oitara juan da kontatzen zuenaditzen zuen guziya;gure kontuak ikasitzekoLuertza zuten ispiya;orra pagatu ordañarekinegin dezuten gaizkiya.

[1935]

Txirrita

275

zazpi mutil da lau neskatx gaztedanak dirade partian,itz-bire ederrak jarri dituzteaurten da juan dan urtian.

17Etxe ortako etxekoandretzaama zarraren gradua,urtiak pranko baditu etaurdindu zaio burua;zigarrua nai al zuen etaerantzuteko modua:paperezkorik etzuela naiizatekotan purua.

18Etxe orretan mutillarekingertatu diran kasuak,danak guziyak ez noski bañoikasi ditut batzuak;garai txarreko dibersiyuakdirade peligrosuak,alare oiek ipiñi biarbesterengatik bertsuak.

19Andres ta Jose eta Batista,Alejandro zan bestia,inozentiak leziyatzekomaisu gaiztuak eztia;larru gorriyan gertatu da maizoitako bat ikustia,jeniyo txarrak artuba dago,kostako zaio uztia.

20Jaun oiek baldiñ gertatzen badagure etxera juatia,denbora labur azalduko dadaukagun borondatia:


274

4Txoferrak esan zuanaditutakuan:«Oien iriyak daudegobernu flakuan;gaxuak indar gutxidaukate lepuan,ez dute ekarrikoberialakuan».

5Zazpi pare juan giñanondoko egunian,asko beldurtu gabekoraje onian;Eute arren gogotsuikusi zanian,gustora ekin ziyonjendiak lanian.

6Eute asi zaioarbolari oska:aundiya dala bañokomeriyak dauzka;gaur ikusi biar dunai ez duan festa,lengo txandan bezelalibratuko ezta.

7Geren puska orrekingiñaden atera,beldur asko gatozenUrmendi'tik bera;

Txirrita

277

Bertso berriyak(«Arbola izugarri bat»)

1Siglo berriyan oi taamabost bat urte,ez gera iritxi bañoez dira aparte;bertsuak paratzekoenkargatu naute,arbola izugarri batdala mediante.

2Oiartzun'go itzaiakkontentu dabiltza,kunplitu dutenianemandako itza;kostata jetxi deguKarrika'ra aitza,txoferra're ez da juanuste bezin aixa.

3Bost pare iyo giñankarro eta guzi,probarik egin gabeez genduan utzi;pertika puskatu tabi uztarri autsi,eltzen geniyon bañomogimentu gutxi.


276

puska automobilliansartu degunian,esanaz: «Eramangodet bi egunian».

12Eutek esan ziyon:«Zu, Martiñ maitia,al dan polikiyenaabiya zaitia;itzaiak ere alaetorriyak tia,onekin kostako daaguro juatia».

13Abiyatu zanianura aren seta,mendiko bizi-moduzetzegon aseta;zernai egingo zuenizan balu beta,aidian eraman duXerrai'en meta.

14Ondarrabiya'n puskaikaragarriya,Anjelen tallarrianan dago jarriya;itzaiak egin dutenaiko pikardiya,ardotan kastatuaomen da erdiya.

15Kastilla'n mats-arbol batez det uste danik,aurten orri aña ardokendu diyotenik;

Txirrita

279

noizbait ere Karrika'nallegatu gera,jendia pozik juan zanzurrut egitera.

8Puska bazan luzianemezortzi metro,eun da berrogei tazortziren bat beso;geiena giyar utsapisua zan oso,ura karro gañeraetzan errez jaso.

9Martiñi abisua,orla gabiltzala,nai zuenian puskaeraman zezala;bildur aundirik gabeetorriko zala;ura're utsik juan zanitzaiak bezela.

10Sei pare puntan jarrita bat ondotikan,jaun oiek egin zutenlana gogotikan;Eute zuten angoitzaien kapitan,eta aiudantiaEgieder'tikan.

11Martiñ etorri zaigubiyaramunian,bere motor da karrokoraje onian,


278

Zarraren agurra

1Ontzat artzen det zenbaitbromako esate,eta bestiak ereoi egiñ bezate.Aita banitz bezelamaitatu nazute,ta nola nagon zarraikusten dezute,ontaz aurrera zueksegi zaiozute.

2Gaztiak jardun dirabertsuetan bapo,ixildu gabetandikzipla eta tako;oriyek ez daukatememoriya flako,bakoitzak biar ditubi ni bezelako,errespetatu nautezarra naizelako.

3Talentu asko dituzenbaiten buruak,oietatikan datozgauza seguruak;guretzat izan diragizon onraduak,zar-gaztiak dotatuginduzen Murua'k,ixtimatutzen ditutzure bost duruak.

Txirrita

281

trago ederra prankobadute eranik,baño ez det aditumozkortu diranik.

16Puska ezin altxarikgiñadela ari,zeñek lagun egiñaizandu zan guri;kate polearekinzitzaigun etorri,eskerrak Karrika'koerrotariyari.

[1935]


280

Txirrita

4Zubimendi ta Ariztimuñoez dira izdun itsusiyak,eskolaz ondo jantziyak daude,gauza asko ikusiyak;juradu eta sekretariyogizon abillak guziyak;Basarri zuten laguntzallia,merezi ditu graziyak,nola maiteko ez du euskeraZarautz'en jaio ta aziyak?

5Arrokeriyan ez naiz asikoirrintzi eta algara,umildadian itzegitiagustatutzen zait, al bada,danak alkarri lagunduta'rebizitzen naiko lan bada;salan ez daukat ezer askorik,iya ustu zait ganbara,nere bertsuak aituxe dira,orain gaztien txanda da.

[1936]


282

0Txirrita, Bertso guztiak · begiyak ernai, memori ona, ankaz ibildun listua, Billabona'n da...

Documents

Transcript of 0Txirrita, Bertso guztiak · begiyak ernai, memori ona, ankaz ibildun listua, Billabona'n da...