2013 Landa-eremuatlantikoen paisaia-balioak:oraina …...mailan bertako herritar eta eragileen ustez...

2013 Landa-eremu atlantikoen paisaia-balioak: oraina eta geroa

Eskualdeko txostena. Debagoiena

Landa-eremu atlantikoen paisaia-balioak: oraina eta geroa. Eskualdeko txostena. Debagoiena 1

Edizioaren ©: PAISAIA SMDonostia Ibilbidea, 76. 20115 – AstigarragaTel. eta faxa: 943 [email protected]

Izenburua: Landa-eremu atlantikoen paisaia-balioak: oraina eta geroa. Eskualdeko txostena.Debagoiena

Egilea: Miren Askasibar Bereziartua

Azaleko argazkien egileak: Pello Garai, Joxe Mari Unzueta, Jose Angel Mikeo

Ekoizlea: DEBA-GARAIA Landa Garapen Elkartea

Tokia eta data: Astigarraga, 2013ko azaroa

L.G.: SS-1335-2013

Dokumentu honen egilea edo egileak, eta PAISAIA SM enpresa espresuki eta osotasuneanaipatuko dira dokumentuaren zati bat edo dokumentu osoa kopiatu, banatu, jendaurreanhedatu, edo modu interaktiboan (Internet edo bestelako bitartekoak erabiliz) jendeareneskura jartzen diren bakoitzean.

Lan hau Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-LanEratorririkGabe 4.0 Internazionalabaimen baten menpe dago. Baimen horren kopia ikusteko, zoaz hona:http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/deed.eu.

Aske zara:

Lan hau kopiatu, banatu eta jendaurrean hedatzeko. Baimenaren baldintzak betetzendituzun artean, baimendunak ezingo ditu askatasun hauek baliogabetu.

Baldintza hauetan:

Aitortu — Lanaren kredituak aitortu behar dituzu, lizentziaren esteka eman, etaaldaketarik egin ote den azaldu. Hori guztia zentzuzkoa den edozein modutanegin dezakezu, baina ez aditzera emanez baimendunaren babesa duzunik edohark obraren erabilera hori babesten duenik.

Ez merkataritzarako — Ezin duzu lan hau merkataritza xedetarako erabili.

Lan eratorririk gabe — Lana beste batzuekin nahastu, eraldatu edo laneratorririk sortzen baduzu hartatik abiatuta, eraldatutako materiala ezin duzubanatu.

Lizentzia publiko honetatik at dauden baimenak ondoko estekan daudeeskuragarri: www.paisaia.com.


PROIEKTUAREN IZENBURUA

Baserri-paisaia atlantikoen balioa agerian jartzeko jarduerak

DEBAGOIENEKO ESKUALDEKO LANEN ZUZENDARITZA

Agurtzane Diaz (DEBA-GARAIA Landa Garapen Elkartea)

M. Carmen Iturbe (DEBA-GARAIA Landa Garapen Elkartea)

PROIEKTUAREN ZUZENDARITZA

Iker Karrera (TOLOMENDI Landa Garapen Elkartea)

PROIEKTUARI AHOLKULARITZA TEKNIKOA

Miren Askasibar (PAISAIA SM)

Ainara Flores (PAISAIA SM)


0. Aurkibidea

1. SARRERA ........................................................................................................................7

1.1. Proiektuaren deskribapena, helburuak eta datuak .................................................... 7

1.2. Proiektuaren faseak eta lanerako metodologia ......................................................... 7

1.3. Produktuak..............................................................................................................8

1.4. Lanetan parte hartu duen lantaldea ......................................................................... 8

2. LANDA PAISAIEN BALIOAK IDENTIFIKATZEKO ERABILITAKO METODOLOGIA ................... 11

2.1. Partaidetzan oinarritutako metodologiaren azalpena.............................................. 11

2.1.1. ECOVAST-ek proposatutako metodologia......................................................... 112.1.2. Gure proiektuan erabilitako fitxa ..................................................................... 122.1.3. Moldatutako fitxa nola erabili den ................................................................... 252.1.4. Parte-hartzaileek aztertutako paisaien kokapen espaziala ................................ 26

2.2. Proiektuaren fase honetan emandako urratsak....................................................... 27

2.3. Eskualdean ospatutako parte-hartze saio irekien datu orokorrak ............................ 28

3. ESKUALDEKO LANDA-PAISAIAREN EZAUGARRI OROKORRAK .......................................... 29

3.1. Egungo landa-paisaiei buruzko hainbat datu........................................................... 29

3.1.1. Geologia eta erliebea....................................................................................... 293.1.2. Klima eta uraren eragina paisaian .................................................................... 293.1.3. Lurzoruaren erabilerak .................................................................................... 293.1.4. Lehen sektorea eskualdean.............................................................................. 293.1.5. Landaredia ...................................................................................................... 303.1.6. Populatze-eredua eta eraikuntza tradizionalaren ezaugarriak ........................... 303.1.7. Azpiegiturak eskualdean .................................................................................. 313.1.8. Aztarna historikoak landa-paisaietan................................................................ 31

3.2. Landa-paisaiaren eboluzio historikoan eragin duten faktoreak ................................ 31

4. ESKUALDEKO LANDA-PAISAIEN BALIO NABARMENAK IDENTIFIKATZEKO SAIOENEMAITZAK........................................................................................................................ 32

4.1. Proiektuaren fase honetan eskualdean aztertutako landa paisaiak .......................... 32

4.1.1. Leintz Gatzagako paisaia.................................................................................. 324.1.2. San Juan ermita inguruko paisaia ..................................................................... 33

4.1.3. Bergarako gerriko bidetik behatutako paisaia ...................................................334.1.4. Pagola-Loidiko paisaia......................................................................................344.1.5. Osintxuko Boluko inguruko paisaia ...................................................................344.1.6. Ubera auzoko paisaia.......................................................................................354.1.7. Urkuluko urtegiaren inguruko paisaia...............................................................364.1.8. Bedoña-Mendiola ibilbideko paisaia .................................................................374.1.9. Mendiolatik behatutako paisaia .......................................................................374.1.10. Bedoña auzoko paisaia...................................................................................374.1.11. Arantzazu inguruko paisaia.............................................................................384.1.12. Iturrigorriko paisaia........................................................................................384.1.13. Orkatzategiko paisaia.....................................................................................394.1.14. Murgia auzoko eta Haitzondoko paisaia..........................................................394.1.15. Udala-Besaide ibilbideko paisaia.....................................................................404.1.16. Lizarraga-Uzarraga-Irimo auzoa ibilbideko paisaia...........................................404.1.17. Antzuolako paisaia .........................................................................................414.1.18. Angiozar bailarako paisaia ..............................................................................424.1.19. Partaidetzaren bidez osatutako fitxen edukien analisia ...................................42

4.2. Partaidetza saioetan identifikatutako balio eta ezaugarriak .....................................43

4.2.1. Eskualdeko landa-paisaien balio nabarmenenak ...............................................434.2.2. Lehen sektoreak eskualdeko paisaiei egindako ekarpenari buruzko gogoeta......444.2.3. Eskualdeko landa paisaiak inguruko eskualdeetatik desberdintzen dituztenezaugarriak ...............................................................................................................44

4.3. Eskualdeko landa-paisaien isla artean .....................................................................45

4.4. Eskualdeko landa-paisaien isla turismoari buruzko materialetan..............................51

4.5. Eskualdeko landa-paisaiek aurrean dituzten erronkak .............................................53

4.5.1. Epe ertainean eman litekeen ikuspegirik negatiboena.......................................534.5.2. Epe ertainean irudika litekeen ikuspegirik positiboena......................................53

5. BASERRI-PAISAIEN BALIOEN IDENTIFIKAZIOARI BURUZKO ONDORIOAK..........................55

5.1. Landa-paisaien balioa agerian jartzeko ekintzak nola burutu?..................................57

6. IDENTIFIKATUTAKO BASERRI-PAISAIEN INGURUAN PROPOSATUTAKO EKINTZAK ............59

6.1. Proiektuko fase honetan emandako urratsak eta parte-hartze saio irekiaren datuak59

6.2. Saioaren emaitzak ..................................................................................................59


6.3. Saioa ospatu ondorengo urratsak ........................................................................... 67

6.4. Adostutako ekintzen zerrenda................................................................................ 67

7. PROIEKTUAREN ONDORIO OROKORRAK........................................................................ 70

7.1. Eskualdeetan identifikatutako ekintza komunak ..................................................... 70

7.2. Baserri-paisaietan aurkitu diren balio orokorrak ..................................................... 75

7.3. Proiektutik eratorritako gomendioak...................................................................... 76

Erakundeei zuzendutako gomendioak ....................................................................... 76Lehen sektoreko eragileei zuzendutako gomendioak ................................................. 77Gizarteari orokorrean zuzendutako gomendioak........................................................ 79

8. ERREFERENTZIEN ZERRENDA......................................................................................... 80


1 . SA RR ER A

1.1. Pr oie ktuar en d eskr ibape na, he lbur uak eta dat ua k

Proiektu honek Euskal Autonomia Erkidegoko (EAE aurrerantzean) bederatzi eskualdetakol a n d a - p a i s a i a a t l a n t i k o e n b a l i o a agerian jartzea du helburu orokortzat. Horrekinbatera, landa-paisaia atlantikoen mantenuan, sustapenean eta paisaia horien gozameneanparte hartuko duen erakunde eta pertsona ororen s e n t i b e r a t z e a bilatu da, hau da,nekazariak, landa-eremuko biztanleak, gizartea orokorrean (bereziki eremu horietakobisitariak) eta administrazioak sentikortzeko ahalegina egin da.

P a i s a i a , bere definizio ofizialean, lurraldearen edozein zati da, biztanleriak hautematenduen moduan, zeinaren izaera natur edota giza faktoreen ekintzaren eta elkarreraginarenemaitza baita (Cortina & Queralt, 2007, or. 66). Hau da, paisaiak badu i z a e r a f i s i k o a ,baina horrez gain, gizakiaren buruan sortutakoa da, p e r t z e p z i o a r e n bidez. Beraz,lurralde bera begiratuta ere, bi pertsonek paisaia desberdinak hauteman ditzakete, etahorrela gertatuko da maiz. Proiektu honek bilatu duen gauzetako bat, hain zuzen ere, landa-paisaietan bizi, lan egin edo aisialdiko jarduerak burutzen dituzten pertsonek hautematendituzten paisaia desberdin horiek azaleratzea da. Bestetik, Europako PaisaiarenHitzarmenaren eskutik jaso dugun definizioak dio paisaia n a t u r a e t a g i z a k i a r e ne l k a r r e r a g i n a r e n ondorioz sortua dela, eta landa-paisaiei dagokienez, elkarreraginhorrek zuzenean l e h e n s e k t o r e k o e r a g i l e e t a r a garamatza, baserr i tarr en lana r ie s k e r sortu eta mantentzen baitira paisaia horiek. Beraz, proiektuaren helburunagusietako bat lehen sektorearen ekarpenari dagokion errekonozimendua ematea etagizartea horren inguruan sentiberatzea da.

Nekazaritzak eta abeltzaintzak sortu eta mantendutako paisaiak gure i z a e r a etan o r t a s u n a r e n oinarri dira, baita h i s t o r i a r e n eta o n d a r e a r e n gordailu ere.Bertakoen bizi-kalitatean sekulako eragina dute, egunerokotasuna atsegin bihurtuz etaaisialdiko denboran naturarekin harremanetan egoteko aukera eskainiz.

Horrez gain, baserri-paisaiak eskualdearentzat b a l i a b i d e e k o n o m i k o garrantzitsua dira,bereziki lehen sektoreari eta turismoari lotuta. Biztanleria mantentzen laguntzen dute ere,jendeak inguru atseginean bizitzea nahiago baitu.

Azken hamarkadetan lehen sektoreak izan dituen aldaketen ondorioz, baserri-paisaiakn a b a r m e n a l d a t z e n ari dira, eta aurrera begira hirietatik kanpo dauden landa-paisaiahoriek nolakoak izatea nahi dugun erabaki beharra dago.

Guzti horren gainean g o g o e t a egiteko asmoa du proiektuak. Horretarako, eskualdebakoitzean hainbat jarduera definitu eta burutu dira. Proiektuaren helburu dira lehensektoreak guztion ongizateari egiten dizkion ekarpenen artean baserri-paisaien balioakmantentzeari dagozkionak azpimarratzea, eta horien inguruan gizartea sentiberatzea, baitaeskualdeko baserritarrei haien produktuei beste balio erantsi bat gehitzeko aukeraaurkeztea ere, proiektuaren emaitzak komunikatuz. Turismoaren sustapena eta landaeremuko eragileen sentiberatzea egitasmoaren helburu dira ere.

Eskualdeka, baserri-paisaiek dituzten e l e m e n t u b e r e i z g a r r i a k identifikatzeko etahoriek kontserbatzeko aproposenak diren ekintz ak proposatzeko par te - har tze s a ioi r e k i a k antolatu dira. Proiektuaren ezaugarri nabarmenena hauxe da: eskualdeko landapaisaiaren altxorrak ezagutu, zaindu eta ezagutarazteko bertako h e r r i t a r r e nper tze pz iot ik eta iritzietatik abiatu dela.

Proiektuan beste hainbat helburu identifikatu dira ere:

Landa eremuko eragileek haien paisaiak nola ha ute ma ten dituzten ezagutzea.

Landa eremuko eragileen pa r te- har tzea susta tzea haien paisaien etorkizunariburuzko gogoetan.

Hezkuntz ar a ko eta sentiberatzeko baliagarria izan daitekeen materiala sortzea.

Proiektua ondoko L a n d a G a r a p e n E l k a r t e e k sustatu dute: Behemendi, Deba-Garaia,Debemen, Enkarterrialde, Goimen, Lea-Artibai, Tolomendi, Urkiola eta Urkome. Beraz,proiektua jarraian aipatzen diren e s k u a l d e e t a n garatu da: Donostialdea, Debagoiena,Debabarrena, Enkarterriak, Goierri, Lea-Artibai, Tolosaldea, Durangaldea eta Urola Kosta.

Proiektua 2 0 1 1 e t a 2 0 1 3 u r t e e n a r t e a n burutu da. Guztira, zazpi eskualdetan 23p a r t e - h a r t z e s a i o i r e k i antolatu dira. Saio horietara guztira 710 pertsona etaerakunde gonbidatu dira espresuki, saioek 3 0 9 p a r t e - h a r t z a i l e bildu dituzte, ekintzeninguruan egindako on-line i n k e s t a n 6 4 p e r t s o n e k parte hartu dute, paisaiarenanalisiko 7 2 f i t x a bete dira, eta guztira zazpi eskualdeetako t x o s t e n a k o s a t z e n 2 0 8p e r t s o n a d e s b e r d i n aritu dira, proiektuaren zuzendaritza, jarraipena eta aholkularitzaegin duten pertsonez gain.

1.2. Pr oie ktuar en faseak e ta la ner ako m etodologia

Proiektua bost fase diferenteetan banatu da, jarraian azalduko den moduan.


0. Proiektuaren kudeaketa eta plangintza faseak, proiektu osoan zehar banatutako lanakbiltzen ditu. Honen helburua, proiektuaren planifikazioa, jarraipena eta proiektuarenzuzendaritzarekin zein Landa Garapen Elkarte guztiekin koordinaketa lanak burutzea da.

1. Jokabide egokien azterketako fasean, b e s t e h e r r i a l d e b a t z u e t a n paisaiaren balioaagerian jartzeko burutu diren ekintzak arretaz aztertu dira. Ondotik, proiektuan erabilgarriizan daitezkeenak identifikatu eta bildu dira (txosten honekin batera argitaratutakoeranskinean jaso da emaitza).

2. Balio eta zentzu gehien duten landa-paisaien identifikazioaren fasea e s k u a l d e k aburutu da, proiektuan parte hartu duten bederatzi Landa Garapen Elkarteei dagozkieneskualdeetan, hain zuzen ere, Donostialdean, Enkarterrietan eta Urola Kostan salbu.Herritarren eta eskualdeko eragileen parte-hartzearekin landu da, bertakopopulazioarentzat balio eta esanahi gehien duten paisaiak i d e n t i f i k a t u z . Herritarrekpaisaia identifikatzeko asmoz ECOVASTek sortutako metodologian oinarritu da fasea,herritarren parte-hartzearekin paisaia aztertzeko metodologia baliagarria baita. Eskualdemailan bertako herritar eta eragileen ustez balio eta zentzu gehien dituzten landa paisaiaketa ibilbideak identifikatzeko helburuari egokitu zaio metodologia, eta dokumentu honenhurrengo atalean azaltzen da zehaztasunez.

3. Identifikatutako landa-paisaien interpretaziorako baliabideak garatzeko fasean, paisaia-ibilbideak eta eskualde bakoitzeko landa-paisaiaren nortasunari dagokionez berezikiesanguratsuak diren elementuak identifikatu ondoren, informazio hori proiektuarenhelburuekin bat egiten duten e k i n t z a k lantzeko erabili da. Ekintza horien artean,landutako paisaien balioak kontserbatzeko eta berauek balioan jartzeko ekintzak proposatudira, eskualdeko eragileen partaidetzarekin, berriz ere. Beraz, ekintza zehatzak definitzekogaraian, aurreko faseetan parte hartu duten erakunde eta pertsonekin elkarlana sustatu da.Zehaztu diren ekintzek proiektuaren emaitzak zabaltzeko eta turismorako zein sentiberatzeeta prestakuntzarako baliabideak sortzeko balioko dute ere. Ekintzen proposamena parte-hartze saio irekien bidez landu da eskualde guztietan, Donostialdea eta Enkarterriak ezik.

Eskualde bakoitzerako ekintzak proposatzeaz gain, eskualdeen arteko ekintza komunakidentifikatu dira ere. Horietako askok E A E m a i l a k o e k i n t z a bihurtzeko potentziala dute;proiektuan parte hartu duten eskualde guztietan baliabideak partekatuz burutu litezke, edoproiektuan lortutako emaitza globalak zabaltzeko eta EAEko landa-paisaia atlantiko guztieiburuzko informazioa eskaintzeko asmoz gara litezke. Bestetik, e s k u a l d e m a i l a k oe k i n t z a k definitu dira eskualde bakoitzeko landa paisaien balioa agerian jartzekohelburuarekin. Ekintzak zehazteko orduan lehen fasean aztertutako jokabide egokiak izandira gogoan, eredu moduan balio baitute.

4. Landa paisaien inguruko sentiberatzeeta prestakuntza-ekintzak burutzeko fasearekinbukatuko da proiektua. Aurreko faseetako lanak burutu ondoren, proiektuan sortutakoezagutza zaba lduko da.

D o n o s t i a l d e a n eta E n k a r t e r r i e t a n beste eskualdeekiko osagarria den bidea hartu daeta, aipatutako lanak egin beharrean, baserri-paisaiak zeharkatzen dituzten ibilbide zehatzbatzuen inguruan paisaia-balioak identifikatu dira eta horiek balioan jartzeko materialakprestatu dira. U r o l a - K o s t a n , aldiz, berriki eremu funtzionalean Paisaiaren Katalogoaprestatu denez (LKS Ingeniería S. Coop., 2012), bertan bildutako informazioa erabili da gureproiektuaren bigarren faseko informazioa lortzeko, eta eskualde mailako eragileekin lanahirugarren faseko ekintzak proposatzen eta eztabaidatzen burutu da. Horregatik, hirueskualde horietako material eta txostenek beste sei eskualdeetakoekiko desberdintasunakdituzte.

1.3. Pr oduktua k

Eskualde bakoitzeko txosten bat eta eranskinen dokumentu bat sortu dira, prozesu guztiaeta emaitzak biltzen dituena. Enkarterrietan eta Donostialdean paisaia-ibilbideei lotutakodibulgaziorako materiala ekoiztu da. Paisaiaren analisirako fitxa eta argibideak euskaraz etagaztelaniaz argitaratu dira, baita proiektuaren ondorioak ere. Proiektuan zehar sortutakoirudiak http://www.flickr.com/photos/paisaia/ webgunean aurki daitezke, eta dokumentuakLanda Garapen Elkarteen webguneetan eskuragarri egoteaz gain, PAISAIAren Scribd etaIssuu-ko biltegietatik jaitsi daitezke ondoko esteketan:

http://www.scribd.com/collections/4364380/Baserri-paisaia-atlantikoen-balioa-agerian-jartzeko-jarduerak-Iniciativas-para-la-puesta-en-valor-de-los-paisajes-rurales-atlanticos

http://issuu.com/paisaia/stacks/89a88cb5d2a243d1ae23e98bb177a6ab

1.4 . Lanetan par te har tu duen la nta ldea

Proiektua sustatu duten bederatzi Landa Garapen Elkarteek PAISAIA enpresarenaholkularitza teknikoa jaso dute proiektua burutzeko. Zehazki, hauek izan dira haien lanak:

M i r e n A s k a s i b a r B e r e z i a r t u a , aholkularitza teknikoaren lanen arduradun etazuzendaria. Proiektua bera definitzea, erabilitako metodologia zehaztea, eta gai horiengaineko erabakiak hartzea bere esku egon dira. Beste herrialdeetako ereduen eta paisaiari


lotutako jarduera didaktikoen adibideen bilaketaz arduratu da. Proiektua aurrera eramatekoburututako parte-hartze saio irekien dinamikak eta materialak diseinatu ditu, paisaiaaztertzeko fitxa barne. Parte-hartze saioetan aktiboki parte hartu du, eta horien ondorioaklaburbiltzeko lanetan aritu da Ainararekin batera. Proiektuan zehar sortutako material etatxostenen edukien eta egituraren diseinua egin du ere. Enkarterrietako eta Donostialdekoliburuxkak prestatu ditu. Landa Garapen Elkarteekin proiektuaren jarraipena egitekobileretan hartu du parte, eta esku artean duzun txosten honen egilea da.

A i n a r a F l o r e s C o m p a i n s , proiektuaren egunerokotasunari lotutako atazak burutzeazarduratu da. Bere esku egon dira eskualde bakoitzeko oinarrizko informazioaren bilketa,lanak aurrera eramateko Landa Garapen Elkarteekin eta eskualdeko eragileekin harremana,fitxen analisia, baserri-paisaiek turismoan duten islaren azterketa eta saioen deialdiakburutzea. Beste herrialdeetako ereduen azterketaz arduratu da. Parte-hartze saioetanaktiboki parte hartu du eta horietarako materialak eta saioen ondorioak prestatzen aritu daMirenekin batera. Eskualdeetako ekintzen karakterizazioaz arduratu da Landa GarapenElkarteekin elkarlanean. Enkarterrietako eta Donostialdeko materialak prestatzeko landa-lanak burutu ditu. Bi eskualde horietarako jarduera didaktikoak aukeratzeaz arduratu da,eta horiek azaltzen dituzten txostenak eta ikus-entzunezko aurkezpenak prestatu ditu.


2 . L A N D A P A I S A I E N B A L I OA K ID E NT IF I K A TZ EK OERAB IL IT AKO M ET OD OL O G I AProiektuaren deskribapen orokorrean aipatu den moduan, metodologiaren ikuspuntutikalderdi bereizgarriena hauxe da: eskualdeko landa paisaien balioak identifikatzekob e r t a k o e r a g i l e e n hautemate eta iritzietatik abiatu garela. Hau horrela egitearenar raz oiak anitzak izan dira:

Landa eremuari dagozkion e r a b a k i e t a n bertako eragileek p a r t e h a r dezatensustatzen laguntzea bilatzen duelako proiektuak. Nolabait esatearren, landa eremukoherritar eta eragileei ahalmena emateari lotutako ekimena litzateke proiektua,norberaren paisaiaz jabetzea eta horren inguruan iritzi informatuak eman ahal izateaahalbidetzen baititu.

Eskualdeko biztanle eta eragileak bertako paisaien balioekiko s e n t i k o r bihurtzeko etahoriekiko k o n p r o m i s o a sustatzeko modurik eraginkorrena parte-hartze zuzenadelako. Proiektuak eskualdeko paisaiaren altxorrak identifikatzea eta horiek balioanjartzeko ekintzak mahai gainean jartzea bilatzen du, eta landa paisaien balioakkontserbatzeko eta horiei probetxua ateratzeko e k i n t z a k etorkizunean burutzekoeskualdeko hainbat eragileren laguntza beharrezkoa izango denez, eragile horieniritziak hasieratik jasotzea proiektuaren helburuak lortzeko biderik egokiena da.

Paisaiaren arloan herritarren iritzietatik abiatuz burututako lanaren e r e d u izan nahiduelako proiektuak. Maiz paisaiari buruzko azterketa eta erabaki teknikoak aditueneskuetan uzten dira, arlo horretan aditu ez direnek irizpide egokirik ez dutelaargudiatuz. Hala ere, badira prozesu parte-hartzaileetan oinarritzen diren proposamenmetodologikoak, hala nola, proiektu honetarako moldatu duguna.

Bestetik, hasieratik argitu behar da proiektu honen helburua ez dela eskualdeko baserri-paisaien a z t e r k e t a i n t e g r a l a . Horretarako, proiektuan eskualdeko eragile ezberdinenikuspuntu guztiak eta eskualdearen lurralde osoa islatzea bermatu beharra zegoen, etaaldez aurretik ikusi zen herritarren borondatezko partaidetzan oinarritutako ekimenakezingo zuela helburu hain potoloa bete.

Eskualde osoa estali ez arren, eta aztertutako paisaia bakoitzaren gainean eskualdekoeragile guztien pertzepzioa jaso ez arren, proiektuaren emaitzek balio handia dutela uste da,eskualdeko her r i tar askor en ir itz ien is la direlako.

2.1. Par ta ide tza n oinar r it utako m etodo logiar en a za lpena

Txosten honek biltzen dituen lanen muina eskualdeko eragileen p a r t a i d e t z a noinarritutako lana izan da. Toki jakin bateko paisaiak aztertzeko dauden metodologienartean, badira ez - a d i t u e n parte-hartzean oinarritzen direnak. Azken horien arteanaurkitzen da Herrixka eta Herri Txikien Europako Kontseilua (E C O V A S T ) izenekoerakundeak proposatutakoa (Spiegler & Dower, 2006). Proiektu honetan metodologia horigure helburu eta ezaugarriei e g o k i t u dugu beste hainbat iturri erabilita (AskasibarBereziartua, 1999; Bell, 1991; Forestry Commission, 1989; Lucas, 1991; Paisaia SL, 2006;Swanwick & Land Use Consultants, 2002, or. 31), eta jarraian azaltzen dugu nola.

2.1.1. ECOVAST-EK PROPOSATUTAKO METODOLOGIA

ECOVASTek parte-hartze aktiboa izan zuen E u r o p a k o P a i s a i a r e n H i t z a r m e n a r e nprestaketan. Horren jarraipen moduan, 2006an gidaliburu bat argitaratu zuen, HitzarmenaEuropako Kontseiluko herrialdeen artean hedatzen laguntzeko asmoz. Bereziki, ECOVASTekh e r r i t a r r a k s e n t i b e r a t z e n lagundu nahi zuen, eta horregatik argitaratu zuen edozeinherritarrek paisaiaren izaera aztertzeko metodoa aurkezten zuen gida l ib ur ua .

Gidaliburua ingelesez idatzia dago, eta ECOVASTen Web orritik jaitsi daiteke. Paisaiareninguruko prestakuntza berezirik ez duen edonork paisaiaren izaera aztertu ahal izan dezan,ECOVASTek h a m a r a t a l dituen matrize edo f i t x a proposatzen du. Gidaliburuaren lehenorrialdeek paisaiaren izaeraren funtsa osatzen duten hamar gaiei buruzko argibideakematen dituzte, eta fotokopiatuz berrerabil daitekeen orrialde bakarreko fitxa jasotzen daondoren. Beraz, liburuxkako fitxa bete ahal izateko argibideak daude lehenengoorrialdeetan. Guzti horrez gain, gidaliburuak paisaiaren azterketan jarraitu beharrekou r r a t s a k deskribatzen ditu, eta fitxaren h i r u a d i b i d e biltzen ditu, beste toki batzuetanazterketak egiteko lagungarri suertatuko direlakoan.

Metodologia honek proposatzen dituen h a m a r g a i a k hauexek dira: h a r r i a k (azalekogeologia), k l i m a , e r l i e b e a (geomorfologia), l u r z o r u a , l a n daredia , nekazar i tza etab a s o g i n t z a , e r a i k i n a k eta p o p u l a tz e - e r e d u a , gizakiak eraikitako bestelakoelementuak (a z p i e g i t u r a k ), e l e m e n t u hist or i koak , se nt ipe nak eta asoziazioak.Lehenengo lau gaiak paisaiaren oi n a r r i f i s i k o a r e n osagaiei buruzkoak dira, hurrengobostak lurrazalaren gainean agertzen diren e l e m e n t u e n ingurukoak dira, eta azkenapaisaiaren alderdi e m o z i o n a l a r i buruzkoa. Izan ere, paisaia "lurraldearen edozein zati[da], biztanleriak hautematen duen moduan" (Cortina & Queralt, 2007, or. 66). Beraz,emozio eta sentipenik deskribatu gabe, ez dago paisaia aztertzerik!


2.1.2. GURE PROIEKTUAN ERABILITAKO FITXA

Gure proiekturako, ECOVASTen metodologia eta fitxa e g o k i t u egin ditugu. Lehenik etabehin, esan beharra dago gure fitxan ECOVASTek proposatutako hamar gaiak mantenduditugula, oso egoki jotzen ditugulako. Aldaketak informazioa aurkezteko moduan eta atalbakoitzari buruz ematen diren argibideetan daude gehienbat.

Proiektu honetarako, zazpi orrialde dituen f i t x a b a k a r r e a n bildu dugu fitxa betetzekobeharrezkoa den informazio guztia. Beraz, ez da beharrezkoa liburuxka oso bat irakurtzeaazterketa egin ahal izateko, informazioa arinduz. Hau posible izan da eskualde bakoitzeanpaisaiaren azterketak hasi aurretik s a i o ireki bat antolatu dugulako, fitxa betetzeareninguruko argibideak aurkezteko, eta gerturatutakoen dudak argitzeko balio izan duena.A s m a t u t a k o f i t x a bat osatu dugu ere, jendearen eskura jarri dena, betetako fitxa batenitxura nolakoa izan litekeen ezagutzen lagunduko duena.

Gure proiektuan erabilitako fitxa dokumentu honen e r a n s k i n e t a n aurki daiteke, eta ikusdaitekeen moduan, bete beharreko atal bakoitzean g a l d e r a batzuk egiten ditu, paisaiabehatzean zeri erreparatu erabakitzen lagunduko dutenak. Fitxaren azken atala, sentipen,lotura eta asoziazioei buruzkoa dena, betetzen zailena izan daitekeela aurreikusiz, s e ia z p i a t a l e t a n banatu da, gai horiei buruzko hausnarketa errazteko asmoz. Azkenik, fitxanbildu ez diren gaiak gehitzeko aukera ematen duen atala gehitu da, eta proiekturakoerabilgarri izango diren hainbat datu jasotzeko balio duen orrialdearekin amaitzen da fitxa.

Orokorrean, iruditzen zaigu fitxaren lehen hamaika puntuek E A E k o e d o z e i n p a i s a i aaztertzeko balio lezaketela, baina behaketari buruzko datuak jasotzen dituen azkenorrialdea proiektuari zuzenean lotuta dago, eta agian beste testuinguru batean ez dabaliagarri suertatuko.

N a b a r m e n a : paisaiaren zati zehatz batean izaera/nortasunari funtsezko ekarpenaegiten dio, EDO paisaia guztian agertzen da, baina ez da izaera/nortasunaren funtsezkoelementua

E r t a i n a : paisaiaren alderdi gehienetan agertzen da, baina ez da izaera/nortasunarenelementu nagusia

Baxua : tarteka agertzen da, baina izaera/nortasunari ekarpena egiten dio

Adibidez, hurrengo bi irudietan harri biluziek duten presentziaren arabera, pisua baloratukodugu. Kontuan izan behar da argazkiek ez dutela islatzen argazkilariak begien bistan zuenpaisaia guztia, paisaiaren zati bat baino ez dute jasotzen, eta ez dakigu inguruko paisaiaargazkiaren antzekoa ote den, ala ez.

Tolosaldeko landa paisaiaren argazkian, esango dugu harriak pisu baxua duela argazkitikkanpo dagoen paisaian harria tarteka soilik agertzen bada, eta pisua ertaina izango da harribiluzia argazkitik kanpoko paisaiaren puntu gehienetan agertzen bada.

2.1.2.1. Fitxa betetzeko iradokizunak

Hasteko, esango dugu paisaiaren azterketa paisaian i k u s g a i denari mugatzen zaiola. Hauda, paisaian lurzorua ikusterik ez badago, landarez estalia dagoelako, lurzoruari dagokionatalean ez da ezer jaso behar. Beraz, fitxak dituen hamar aztergaietakoren bat aztertzen ariden paisaian agertzen ez bada, ez dago zertan aztertu beharrik.

Bestetik, aztertzen den gai bakoitzaren p i s u a baloratu behar da fitxan, eta pisua ematekoorduan eskualdean fitxak betetzen dituzten pertsona guztiek i r i z p i d e berak izatea komenida. Horregatik, ECOVASTek proposatzen dituen irizpideak mantentzen ditugu hemen:

Na gus ia : elementua paisaia guztian agertzen da, eta bertako izaera/nortasunarifuntsezko ekarpena egiten dio. Tolos aldeko landa paisaia. Iturria:

TOLOSALDEA TOURAralar. Egilea: Miren Askasibar


Aralarko eremu zabalen adibide izan daitekeen beste argazkiaren aurrean esango genukeharriak pisu nagusia duela argazkian ateratzen ez den inguruko paisaiaren alderdi guztietanagertzen bada, eta pisua nabarmena izango da inguruko paisaiaren toki zehatz batean soilikagertzen bada, hau da, argazkia ateratzeko unean argazkilariak ikusten zuen paisaia osotikzati zehatz batean baino harriak agerian ez bazeuden.

Hala ere, azpimarratu beharra dago fitxaren helburua pertsona bakar bat edo pertsonamultzo jakin baten p e r t z e p z i o a jasotzea dela. Ondorioz, toki berera joanda ere, gertadaiteke bi pertsonek fitxa desberdina idaztea, azken batean, paisaia lurraldearen gainekobegirada pertsonala baita, eta b e g i r a d a p e r t s o n a l hori baldintzatzen duten faktoreakaskotarikoak dira. Beraz, metodologiak ez du bilatzen proiektuan parte hartzen dutenpertsonen begiradak "berdintzea", baizik eta, hain zuzen ere, be gir a den diber ts i ta te ais la tzea .

Elementu bakoitzaren pisua baloratzearen gaineko irizpide orokor hauen ondoren, fitxarenh a m a r a z t e r g a i e n inguruko a r g i b i d e a k emango ditugu, irudiez baliatuz. Aipatu denmoduan, hamar osagaiak ondokoak dira: harriak (geologia), klima eta ura, erliebea(geomorfologia), lurzorua, landaredia, nekazaritza, abeltzaintza eta basogintza, eraikinak etapopulatze-eredua, bestelako azpiegiturak, elementu historikoak, eta sentipenak, loturak etaasoziazioak.

Harr iak ( ge ologia )

Hurrengo bi irudietan begien bistan dauden harri oso diferenteen adibideak ditugu. Aztertunahi dugun paisaian harriak bistan daudenean, tankera honetako galderak egingo dizkiogugure buruari: a z a l e r a handia hartzen al dute? zein k o l o r e dituzte? inguruko eraikin etaharresietan harri mota hori ikusten al da, edo bertakoak ez diren harriak erabiltzen dira?Guzti honek lagunduko digu erabakitzen harriek zer nolako pisua duten paisaia jakinhorretan. Batzuetan, nahiz eta azalera txikia hartu, harriek inguruko paisaiaren koloreekinedo formekin k o n t r a s t e handia egiten dutelako, paisaiaren izaeran pisu handia dutelairudituko zaigu.

Ikus daitekeen moduan, ez da beharrezkoa harrien motei inguruko ezagutza izatea harriekpaisaiari egiten dioten ekarpena deskribatzeko. Agian baten batek jakingo du San Adriangoargazkiko harriak kareharrizkoak direla, eta Jaizkibelekoak, aldiz, hareharrizkoak, eta jakingodu interpretatzen desberdintasun horrek zer nolako aldaketak dakartzan harri mota bat etabesteak sortzen dituen paisaien artean, baina ezagutza tekniko hori ez duenak ere baloradezake bere begiradaren arabera. Zentzu horretan, aditu eta ez-adituaren balorazioakdesberdinak izango dira (agian), baina batek ez du bestak baino balio handiagorik, begiradadesberdinak ordezkatzen dituzte, besterik ez.

San A driango galtzada. Egilea: Miren Askasi bar

Jaizkibel eko itsasla barrak. Egilea: Miren Askasi bar


Kl ima eta ura

Fitxaren atal honetan klimak paisaian duen e r a g i n z u z e n a jasoko da, hau da, klimakpaisaian uzten dituen a z t a r n a k bilatuko ditugu. Batzuetan, t o p o n i m i a k azaltzen duklimaren eragina (Lauaizeta, Agirre, etab.), beraz, interesgarria da tokien eta eraikinenizenak jasotzen dituen mapa bat eskura izatea azterketa egiteko. Beste batzuetan, urarenp r e s e n t z i a oso nabarmena da, ikusi edota entzuten delako, edo urari lotutako landareakdaudelako. Gure proiektua garatzen den eskualdeetan, h a i z e nagusiak ipar-mendebaldekoak izaten dira, eta haizeak maiz jotzen duen gainetako zuhaitzetan batzuetannabarmena da haizearen eragina, zuhaitzak okertzen direlako. Beste toki batzuetan l a i n o asarri sortzen da, eta paisaiaren ohiko osagaia da, bere izaeraren parte bihurtuz.

Aipatutakoen adibideak azaltzen dituzten hainbat irudi jasotzen ditugu ondoren.

Haizeak okertutako altzifrea Kalifornian. Iturria:http://poodlady2008.blogspot .c om.es/2010/07/100709 -point-reyes -nati onal-seas hore.html

Uraren pres entzia argia Tol osaldeko ubide honenalboan. Iturria: TOLOSALDEA TOUR Gure esk ualde atlantik oetan maiz s ortzen den lainoa, landa paisaien ezaugarri. Egilea:

Sigfrido Koch Arruti. Iturria: http://www.g uregipuzkoa.net/photo/8581


E r l iebea ( lur r a za la r e n forma k, geom or f ologia )

Argi dago paisaian ikusten diren f o r m a gehienak lurrazalak emandakoak direla (lautadazabalen forma horizontalak, tontor harkaiztsuen forma bertikalak, muinoen forma borobilduleunak, etab.). Beraz, e r l i e b e a landa paisaia guztien osagaia da, baina batzuetan eraginnabarmenagoa izango du besteetan baino. Lurrazalaren formak behatzean, konturatukogara orokorrean naturan forma o r g a n i k o a k (lerromakurrak, irregularrak) gailentzen direlaforma g e o m e t r i k o e n gainetik (lerro zuzenak edo kurba matematikoak, erregularrak).Erliebearen formak zer motatakoak diren behatzeaz gain, lurrazalaren forma ezberdinakh a r m o n i a z nahasten diren, edo haien artean k o n t r a s t e handiak ote daudeninteresatuko zaigu.

Bestetik, erliebeak bestelako elementuak ezkutatzen edo agerian jartzen lagun dezake.Adibidez, lurra eta zerua banatzen dituen horizontetik gertu kokatzen diren elementuekgure begirada erakartzen dute, eta ezaugarri hori aspalditik erabilia izan da guztien bistanegotea nahi den elementuak kokatzeko (gurutzeak, seinaleak, mugarriak, etab.). Beraz,komeni da paisaian agertzen diren b e s t e e l e m e n t u a k e r l i e b e a r e k i k o nola kokatzendiren aztertzea.

Jarraian, azaldutakoaren adibide batzuk ikusiko ditugu.

Nafarroako lautadan paisaia horizontala da l ehen planoan, atzekomendien erliebe malkarts uaren aldean. Egilea: Miren Askasibar

Er l iebear en for ma org anik oak g ai lentzen diren landa paisaian baserria maldak eta lautadakbat eg i t en du t en t ok i an k okatzen da, eta atzealdeko muinoan harkaizti bat nabarmentzenda zeruertzetik gertu dagoelako. Egilea: Miren Askasibar


Batzueta n, f or men art ek o ko nt rast ea areagotzen duten aldeak agertzen dira paisaian.Kasu h o ne tan, k ol or eak e ta eh u nd ur ak erabat desberdinak dira horma harkaiztsua etabere oinar en artean. Egilea: Miren Askasibar

Lur zor ua

EAEko eskualde atlantikoetan ez da ohikoa izaten lurzorua b e g i b i s t a n agertzea,baratzeetan ezik. Beraz, askotan fitxaren atal hau betetzeko beharrik ez da izango. Lurzorualandarediaren babesik gabe agertzen den gehienetan erraza izango da horren a r r a z o i aasmatzea (laborantza, erosioa, etab.). Lurzoru biluzia zenbateraino nabarmentzen denfaktore ezberdinen menpe dago: azalera, kokapena, inguruko kolore eta ehundurekikokontrastea, etab. Jarraian ikusten ditugu lurzoru biluziaren adibide pare bat:

Ma i z , l ui z i a k eta obrak izaten dira lurz orua ag er ia ng eratzear en arrazoiak g ure es kualdeetan. Ikus daitekeenez,kon tr as t e na ba r mena dag o lurzorua eta ing uruko koloreenartean, begirada erakarriz. Egilea: Miren Askasibar

Egokiak ez diren praktikak er e izan daitezke l urzoruak berezko estalkiagaltzearen arrazoiak. Egilea: Miren Askasibar


Landar edia

EAEko landa-paisaia atlantikoetan landarediak lurraldearen z a t i r i k h a n d i e n a estaltzendu. Paisaiaren izaera aztertzeko, behaketa egitean landarediaren h i r u m o t a bereizikoditugu: b e l a r r a k , s a s t r a k a k edo zuhaixkak, eta z u h a i t z a k . Beraz, tamainaren etaitxuraren arabera bereiziko dugu paisaian agertzen den landaredia.

Lehenengo eta behin, aztergai den landa paisaian landarediak lurraldearen gehiengoaestaltzen ote duen begiratuko da. Horrez gain, landarediaren hiru moten artean zein edozeintzuk agertzen diren ikusiko da, baita landare motak paisaian nola b a n a t z e n diren ere(antzeko tamainako esparruak hartuz, mota batek osatutako oinarri zabalean bestemotetako orban txikiekin, etab.). Landaredia mota ezberdinen arteko m u g a k nolakoakdiren behatuko da ere (marra zuzenek osatutako muga argiak, landare mota bat bestearekingradualki nahastuz osatzen den muga leuna, etab.).

Bestetik, landa-paisaia atlantikoetan badira hainbat e l e m e n t u b e r e i z g a r r i , hala nola,lerro-formako landarediak osatutakoak (landarezko hesiak lursailen mugetan, zuhaitzenlerrokatzeak, etab.). Horrelakoak agertzen ote diren ala ez jasoko da ere fitxan, baitaeskualdearen nortasunaren bereizgarri diren ere.

Azkenik, ezin dugu ahaztu paisaiak urtean zehar aldatu egiten direla, bereziki landarediarenaldaketei esker. Aztergai den paisaian u r t a r o e t a n zehar koloreak eta itxura asko aldatzendiren aztertzea komenigarria da. Horretan asko laguntzen du zuhaitz eta zuhaixkek neguanhostoa galtzen ote duten jakitea, baina datu hori ezagutzen ez badugu, saia gaitezke tokihorren argazkiak bilatzen, urteko sasoi ezberdinetan eginak.

Ondoko argazkietan ikusiko ditugu landarediaren inguruan aipatu ditugun gaien adibideak.

L a ndar edi ar e n es ta l k i a ia erabatekoa den landa paisaia baten adibi dea. Ikusdai tek e en ez , b el ar di eta bas oek azalera berdintsua hartzen dute, eta zuhaixkakur r i ag o di r a . Ir udi a neg ukoa da, zuhaitzen orban batzuk host or ik gabe ag ertzenzaizkigulako. Or ok orrean, baso eta zelaien arteko mugek marra zuzenakj ar r a i t zen di t uzt e, baina hostozabalen kas uan ertzak organikoag oak dira.Landar ezk o hes ia k e z di ra os o ugariak. Urtaroetan zehar aldaketa nabarmenakditu paisaia honek, hostoza balei esker. Egilea: Miren Askasibar

Udaz k e n k ol orez jantzitako paisaiarena di bi d ea , eg un g utxi iraunda ere, ik usgarr ia.Egilea: Miren Askasibar

Bi landaredi mota soil ik dituen paisaia (belarraketa sastrakak). Egilea: Miren Askasibar


Nekazar itza , a be ltza intza eta basog intza

EAEko landa paisaia atlantikoetan l u r r a r e n e r a b i l e r a nagusiak l e h e n s e k t o r e a r idagozkio. Horregatik esaten da lehen sektorea dela landa paisaiak sortu eta mantentzearenarduraduna. Beraz, aztergai den paisaian a z a l e r a r i k h a n d i e n a nekazaritza, abeltzaintzaedo basogintzarako erabiliko da seguruenik.

Hasteko, fitxaren aurreko atalean bezala, lurraren erabilera hauek gailentzen ote direnbehatuko da. Bestetik, interesgarria da lehen sektoreak erliebean eta landaredian egindakoa l d a k e t a k , eta urtaroetan zehar paisaian eragiten dituen aldaketak aztertzea. Lehensektoreak paisaia nola erabiltzen duen ikusiko da ere, paisaia nola "a n t o l a t z e n " duen(baratzeak, soroak, belardiak, baso landaketak, non kokatzen dira? zer nolako tamainakdituzte?). Bestetik, lehen sektoreak e r a i k i n a k eta a z p i e g i t u r a k dakartza paisaiara;zenbat eta nolakoak diren ikusi beharko da. Batzuetan, landa paisaia zehatz bat p r o d u k t u ,labore edo abere zehatz bati estuki lotua dago , eta horrela bada, fitxan jasotzea komeni da.

Azkenik, fitxaren atal hau oso egokia da denboran zehar landa paisaian emandakoa l d a k e t e n inguruan hausnartzeko. Sumatzen al dira nekazaritza, abeltzain edobasogintzan azken urteetan emandako aldaketarik (soroak zeuden tokietan belardiak edobasoak landatzea, eraikin berriak, lursailak uztea, sastrakak hedatzea, larreetan bazkatzendiren abereak gutxitzea, etab.)?

Argazki batzuen bidez irudikatuko ditugu aipatutako gaiak jarraian.

G ar a i bat ea n Nafarroako herr ixka honen ingur uan zeudensoro t xik ien tok ia bel ardiek hartu dute, paisaia sinplif ikatuz.Eg un , ma n t e nt z e n diren ezp ondei esker asma dezak eguiraganeko erabilera des ber dina zela. Egilea: Miren Askasibar

Abel tzai nt za eta bas og int zar i l ot utako erabilerak gailentzen diren landa paisaiarenadi bi d ea , b el a r di za ba l a k bas err itik gertu, eta bas oak urrutiago daudelar ik.Abel t za int zarako es p ez ia l i z az ioak baserritik banatutako ukuilu handia g ehitu diopaisa iar i , g ure landa -pa isa i etan ohiko bihurtu den elementua. Kasu honetan, baserriareneraik in nag usi arek iko "me npetas una" eg oki adierazten du ukuiluak, altuera txikiagoa etaestilo funtzionalagoa duelako. Beste kas uren batean gerta daiteke eraikin laguntzaileakjatorrizko baserria "irentsi" duenaren sentsazioa izatea Egilea: Miren Askasibar


Bas og int zak pais ai an erag i ten di tuen aldaketak nabarmenagoak dira urtaro batzuetanbesteetan baino. Konifer oen landaketa hau udazkenean eta neg uan askoz ere errazagoikusiko da, udan i nguruko hostozabalekin bat egingo duen bitartean. Egilea: MirenAskasibar

L anda pa i s a i a bat z uk pr od uk t u, labore edo a bere zehatz bat i lotuta daude. A dibidez,Ara larko bel ardi za balak artzaintzari esker sortuak eta mantenduak dira, eta egun latxaardiarekin eta Idiazabal gaztarekin erlazionatzen ditugu. Egilea: Miren Askasibar

E r a ik ina k eta populatze - er edua

Landa paisaietan hirietan baino biztanle gutxiago dagoen arren, e r a i k i n a k beti presentedauden elementuak dira, eta maiz e s k u a l d e a r e n n o r t a s u n a r i lotuta daude. Eraikineibakarka begiratzeaz gain, interesgarria da eraikinak nola t a l d e k a t z e n diren ikustea,horrek ere garrantzi handia baitu.

Tokiaren eta garaiaren arabera, eraikinek e z a u g a r r i desberdinak izaten dituzte. EAEkolanda paisaia atlantikoei dagokienez, hainbat argitalpenetan aurki daiteke b a s e r r it r a d i z i o n a l a r e n ezaugarriei buruzko informazioa, baita baserriaren eraikitze-teknikakdenboran zehar nola aldatzen joan diren. Bada Interneten doan jaitsi daitekeen liburu bat(http://bertan.gipuzkoakultura.net/bertan4/pdf/bertan4.pdf), lagungarri izan daitekeena(Santana & Otero, 1993).

Eraikinek eta populatze-ereduak t o k i k o ezaugarririk ba ote duten behatuko da (tokikomaterialekin eta eraikitze-teknikekin eginda daudelako, eraikinek taldekatzeko eredu jakinadutelako, etab.). Eraikin gehienak g a r a i berekoak ote diren, edo eraikin zaharrak etaberriak nahastuta agertzen diren interesgarria da ere, eta bereziki eraikin zaharrak etaberriak ondo inte gr atzen diren ala ez baloratzea.

Herrixkak edo auzoak agertzen badira, h a z t e n nola joan diren behatuko dugu (auzo/herrizaharraren e r t z e t a n eraikinak gehituz, aurretik zeuden guneetako “h u t s u n e a k ” betez,auzo b e r r i a k sortuz, etab.). Hazkuntza nola eman den ikusteko oso erabilgarria da XX.mendeko bigarren erdialdeko a i r e k o a r g a z k i e n konparaketa. Argazkiak kontsultatzeaerraza da G i p u z k o a n : http://b5m.gipuzkoa.net/web5000/eu/argazkiak/aireko-argazkiak/estekan tokiaren izena idatzi, eta 1954tik hona toki zehatz horren urte ezberdinetako airekoargazkiak alderatzea posible da saguarekin klik eginez. B i z k a i k o kasuan, txosten hauidazteko garaian 2006tik honako argazkiak soilik aurkitu ditugu kontsultatzeko moduanhttp://www.bizkaia.net/home2/Temas/DetalleTema.asp?Tem_Codigo=2099 estekan.Eraikinen z a h a r b e r r i t z e e i begiratzea ondo dago ere, horrelako obrek paisaiari ekarritakoaldakez ohartzeko.

Aipatu ditugun alderdiei buruzko adibide batzuk ikusiko ditugu segidan.


Gi puzk oako Da tu Es pazi al en Az pieg i t uraren Web orrian 1954tik honakoai reko arg azk iak k on paratzean erraz ikusten da Baliarrain nola hazi den,g ara i bat eko er r epi dea mantenduz, eta elizaren inguruko eraikin multzotxik iaren ing ur uan era ik inak g ehituz, auzo txiki baten tamaina izatetikherria osatu arte. Egilea: Miren Askasibar

Landa eremuko herrietan eraikinek batzuetan hirietakoak direntipol ogiak hartzen dituzte, eta honek badu eragina herrienitxuraldatzean denboran zehar . Egilea: Miren Askasibar

Tokiko eta baserr ia eraiki zen garaiko ezaugarriak mantenduz egindakozaharberritzearen adibidea. Egilea: Miren Askasibar


Gizak iak e ginda ko bes te la ko eleme nt uak (a zpieg itur ak)

Eraikinez gain, gizakiak beste hainbat a z p i e g i t u r a jartzen ditu landa eremuan (errepideak,trenbideak, hormigoizko eraikuntzak, industriak, harrobiak, antenak, parke eolikoak,elektrizitatearen sareak, zabortegiak, etab.). Fitxaren atal honetan jasoko da ea zeinazpiegitura antzematen diren (i k u s i edota e n t z u t e n direlako, nahiz u s a i n t z e ndirelako), baita azpiegiturok paisaiarekin bat egiten ote duten ala ez. Egia da azken hau,i n t e g r a z i o a r e n auzia, ez dela baloratzen erraza. Azpiegitura jakin bat paisaian ongiintegratzen dela iruditzen bazaigu, bat egite horren arrazoiak zerrendatzean erraztu egingozaigu gure iritzia argudiatzea. Beste pertsona batekin integrazio-maila eztabaidatzeaklaguntzen du ere, elkarren arrazoiak entzuteak ideiak argitzen laguntzen baitu.

Azpiegitura batzuen adibideak jasotzen ditugu jarraian.

Ik us ten ez di r e n arr en, er a ik i n en artean doazen errepidea eta trenbidea os o pres entedau de hi r i ko eta l a nda ko paisaiak k onbinatzen dituen zonalde honetan. Bestetik ,mendi aren mal dak o landa pais a iak d uen egitura aberatsak, heskai eta zuhaizti ugariekin,asko lag untzen du t ont orret ik g er tu dag oen harrobia paisaian integratzen, baita maldaze hark atzen duten el ektr i z i tat earen sareek paisaiarekin bat egin dezaten laguntzen ere.Egilea: Miren Askasibar

Azpi eg i tur ek l a n da pai s a i arekin bat egiteko eragozpenak maiz eskala kontua dira.Irudi a n, k ol or ear en er a bi l eraren bi de z p ais aian integratzeko saiakera egiten den arren,azpi eg i t ur aren ta maina izug arr ia da inguruko elementuekin konparatuz. Egilea: MirenAskasibar


E lem entu histor ik oak

Batzuetan, eraikin eta azpiegiturez gain, e l e m e n t u h i s t o r i k o a k daude landa paisaian,edo eraikin eta azpiegitura batzuk duten b a l i o a g a t i k elementu historiko gisa izendatudira. Udalerria edo eskualdearen kultura nahiz historiari buruzko argitalpenetan, turismoarizuzendutako argitalpenetan, edo udalen araudian erraza izaten da elementu historikoeiburuzko informazioa aurkitzea.

Fitxaren atal honetan landa paisaian ikusgai dauden elementu historikoen berri jasoko da(garai bateko lursailen mugak, mugarriak, bide zaharrak, aztarna arkeologikoak edoprehistorikoak, garai bateko karobiak, errotak, etab.). Azken batean, tokiko historiarenlekukorik ba ote dagoen jakitea interesatzen da, t o k i k o h i s t o r i a "kontatuko" digutenelementuak bilatuko ditugu. Batzuetan, gerta daiteke ondarearen ikuspegitik baliorik ezdutelako babesturik ez egotea, baina bertakoen artean ezagunak izatea (garai bateanherriko batzarrak egiten ziren zuhaitzak, adibidez). Interesgarria izango da elementuenk o n t s e r b a z i o - e g o e r a jasotzea, etorkizunari begira ekintzak proposatzen lagundubaitezake.

Jarraian adibide batzuk ikusiko ditugu.

Landa eremuan ugar iak dira aztar na pr ehistorikoak, hala nola, argazkikotrikuharria. Egilea: Miren Askasibar

Batzu eta n, a z tar na k e z di ra hain antzinakoak, baina tokiaren histor ia k ontatzenl ag untz en du te b er di n - ber di n. Ir udian, XIX. mendearen bukaeran eta XX. mendearenhas ieran Tr i an o eta G aldameseko mendietan izandako meatzaritzaren aztarnakpaisaian. Egilea: Miren Askasibar

Oroitarriak eta mugarr iak ugar iak dira landa paisaian. Egilea: Miren Askasibar


Sent ipenak, lo tur ak eta as oz iaz ioak

Fitxaren azken atala s u b j e k t i b o e n a da, dudarik gabe. Agian norbaitek pentsa dezakebesteek baino garrantzia gutxiago duela, baina ez da horrela. Eskualdeko biztanleen haienpaisaiekiko duten p e r t z e p z i o a ezagutzeko ezinbestekoa da atal hau. Gainera,pertsonalena izanda, askoz ere zailagoa da beste norbaiten iritziarekin ordezkatzen; agianeskualdetik kanpoko norbaitek fitxa betez gero, lehen bederatzi ataletan antzeko gauzakjasoko lituzke, baina hamargarren honetan ezer gutxi esan ahal izango luke b i z i izan ezduen paisaiari buruz.

Atal honetan aztergai den paisaiak zer sentiarazten digun jasoko dugu. Sentipen horiekazaleratzen errazteko, hainbat proposamen ditugu.

Paisaia aztertzen denean, baita fitxa betetzen denean ere, denbora pixka bat hartuko dapaisaiak norberarengan sortzen dituen s e n t i p e n eta s e n t s a z i o a k identifikatzeko. Zeretortzen zaigu burura paisaia begiratzean? Agian bada a r t e l a n e n bat (abestia, idazlanarenpasartea, bertsoa, margolana, argazkia, etab.) sentitzen dugun hori ongi azaltzen duena, etafitxan jaso dezakegu horren erreferentzia. Horrela beste norbaiten hitzez edo lanaz baliagaitezke paisaiak sentiarazten diguna azaltzeko.

Atal honetan aztertzen diren gaien inguruan paisaiek izan ditzaketen hainbat ezaugarriproposatzen dizkizugu fitxan, eta e z a u g a r r i bakoitza deskribatzeko lau a d j e k t i b o ,aztertutako paisaiari hobekien egokitzen zaizkienak aukeratzeko.

Adibidez, paisaiaren e s k a l a r i dagokionean, aztertutako paisaia bailara txikia bada, eskalagoxoa izango da, eta goi-mendietako larre zabaletako paisaia aztertu bada, aldiz, eskalapanoramikoa izango da.

A n i z t a s u n a r i dagokionean, elementu gutxi eta haien artean berdintsuak dituen paisaiauniformea izango da, eta osagai desberdin asko baditu, konplexua izango da, ordea.

E h u n d u r a r e n kontzeptua ulertzeko harea fineko hondartza bat eta harribilez estalitakohondartza bat konparatzean pentsa dezakegu; lehenengoak ehundura fina izango du, etabigarrenak pikortsua. Paisaiak ere badu ehundura; adibidez, larre batek ehundura finaizango du sagasti batekin alderatuz.

K o l o r e e n dibertsitatea ere balora daiteke; izan ere, badira hainbat paisaia non kolorebakar bat nagusitzen den (aurreko adibideko larrea, adibidez), eta oso koloretsuak direnpaisaiak.

O r e k a eta p r o p o r t z i o a r i dagokionez, batzuetan paisaiaren osagaiak harmoniazkonbinatzen direla iruditzen zaigu, eta beste batzuetan inolako ordenarik ez dutelako itxurakaotikoa dute.

Paisaiek m u g i m e n d u a r e n s e n t s a z i o a transmititzen dute ere; ur-salto biziak dituenbailara gorabeheratsua irudituko zaigun artean, batere mugitzen ez den zekale sail zabaladuen paisaia barea irudituko zaigu.

Paisaiak adierazten duen s e g u r t a s u n maila garrantzitsua da ere; amildegi handia duentokia arriskutsua izango da batzuen ustez, eta baserri ugari eta zoko ezkuturik ez duenpaisaia erosoa izango da.

Azkenik, l a s a i t a s u n a eta bakardadearen arabera paisaiak zalapartatsuak izango dirajendez eta soinuz beteta badaude, edo urrutikoak inolako azpiegiturarik edo gizakiriksumatzen ez bada inguruan.

Atal honetan ikusmena ez diren z e n t z u m e n e i kasu egitea proposatzen da ere. Izan ere,paisaia gehienbat bistaren bidez hautematen badugu ere, beste zentzumenek badutegarrantzia. Pentsa, bestela, zabortegia ikusi ez arren haren kiratsa iristen den paisaian oinezibiltzea eta usain hori gabe paraje berean egotearen arteko desberdintasunean, edobehatoki batetik bista bikainak ikusten egotean autoen soinua entzutea eta ez entzutearenarteko aldean. Beraz, u s a i m e n a , e n tz u m e n a , u k i me n a eta d as t a m e n ar e n bidezjasotzen diren sentsazioak bilduko dira ere, baita usain, soinu eta zapore horiek bururaekartzen dituzte o r o i t z a p e n eta sentipenak ere. Maiz, paisaia bat gustuko dugulairuditzen zaigu konturatu gabe usain edo soinu batek oroitzapen gozoak ekartzendizkigulako.

A s o z i a z i o e k i n jarraituz, paisaiak norberarentzat duen zentzuaren oinarri dira. Hau da,paisaiak beste g a r a i , beste p e r t s o n a , beste t o k i e k i n lotzen gaitu, eta l o t u r a horiekgaltzen badira, paisaiak z e n t z u a galtzen du, arrotz sentiarazten gaitu. Badira erabatp e r t s o n a l a k diren asoziazioak, norberak izandako esperientzia zehatzei lotutakoak(amonarekin sendabelarrak biltzera joaten nintzen tokia), eta badira t a l d e a r e n a k direnasoziazioak (herriko haurrek bizikletaz ibiltzen ikasten genueneko tokia). Horregatik, atalhonen barruan aztergai den paisaiari lotutako g e r t a k i z u n h i s t o r i k o a k (udalerri edoeskualde mailakoak), arbasoei gertatutako p a s a d i z o a k , nahiz norberaren adin-tarteezberdinei lotutako o r o i t z a p e n a k jasoko dira, eta horien ondorioz paisaiak sortzendituen em ozioa k .

Azkenik, paisaiarekiko loturen artean bada mota berezi bat: lotura e s p i r i t u a l edoe r l i j i o s o a r e n a . Ermitak kokatzen diren tokiek, adibidez, pertsona askorentzat lotura edozentzu erlijiosoa duten paisaiak osatzen dituzte. Zentzu zabalagoan, badira beste hainbattoki esanahi espirituala dutenak, nolabaiteko m a g i k o t a s u n a transmititzen dutenak.Aztergai den paisaiak izaera hori badu, horrela jasoko da fitxan, ezaugarri espiritual edoerlijiosoak ematen dizkioten elementuak zentzuk diren azalduz.


Azaldutako gaien inguruko irudi batzuk jasoko ditugu jarraian, aurreko atalekin egin dugunmoduan.

Sor iako Calata ñaz orr en Errek on kista garaian mairu eta kristauen artekobata i la i zan om en z en t ok ian badira Erdi Ar oko gazteluaren aztarnak.Horrez g a in , g azteluar en oi narr iko lurretan garapen urbanistikorik edoaz pi eg i t ur ar i k ez eg oteak asko lag untzen du paisaiare n loturahistor ikoa mantentzen, erraza baita lauta dan alde bien arteko borrokaimajinatzea. Egilea: Miren Askasibar

Paisaiaren eskala panoramikoa izaten da tontorretan. Egilea: Mir en Askasibar

Zel a i en e hu n dur a f i na bas oen ehundura pikortsuar ekinkonbinatzen duen landa paisaia. Egilea: Miren Askasibar

La r r eak , bas oak , zelaiak, baserr iak eta errepi deak moduharm oniats uan l otzen di ra landa paisaia honetan, orekarensentsazioa tra ns mitituz. Egi lea: Miren Askasibar


Mugimendua adi erazten duen paisaia di namikoa dugu hau, seg urtasunari dagokioneanagian batzuentzat arriskutsua iza ngo dena. Egilea: Miren Askasibar

Egun lotura erli jiosoa duten paisaietako batzuk aurretik zentzu espirituala zutelakoauk eratuak izan ziren antzinako baselizak er aikitzeko. Egilea: Miren Askasibar

Infor ma z io osa gar r ia eta beha ketar i bur uzko datua k

Fitxaren amaieran tokia dago aurreko ataletan txertatu ahal izan ez diren g o g o e t a kidazteko. Horrez gain, proiekturako erabilgarriak izango diren hainbat d a t u eskatzen dira.Proiektuaren emaitzen erabilera posibleetako bat eskualdeko landa paisaiei lotutakoturismoa sustatzea denez, helburu hori gogoan izanda fitxa bakoitza betetzen duenpertsonaren iritzia eskatzen da egindako ibilbidearen inguruan, ibilbide hori egin nahi duenedozein pertsonarentzat erabilgarri izango delako.

Bestetik, proiektuaren txostenean fitxak jasoko direnez, horien e g i l e e i buruzko oinarrizkodatuak eskatzen dira ere, garrantzitsua iruditzen zaigulako proiektuan parte hartu dutenpertsonen lanaren aitortza egitea.

2.1.3. MOLDATUTAKO FITXA NOLA ERABILI DEN

Idealki, paisaiaren azterketarako metodologia ulertzeko egun bateko ikastaro praktikoaegokia litzateke, fitxa nola bete eztabaidatu ondoren PAISAIAko teknikariekin ibilbide bateginez fitxaren atalak betetzeko aukera emango lukeelako. Praktikan, aldiz, oso zail irudituzaigu proiektuaren berri zehatzik izan gabe egun oso bat eta bigarren saio bat ospatzekobezain besteko denbora proiektuari emateko prest zegoen jendea aurkitzea.

Horregatik, erdibideko irtenbidea bilatu da, eta l e h e n e n g o s a i o a n paisaiaren ingurukokontzeptua adostu eta fitxa nola bete aztertu dira. Beraz, lehenengo saioa nahiko teorikoaizan da, PAISAIAko teknikarien azalpenak jasotzera bideratua gehienbat. Lehenengo saioaeta bigarrenaren artean bi aste oso utzi dira partaideek nahi adina fitxa bete ahal izateko.

B i g a r r e n s a i o a eztabaida saioa izan da, protagonismoa partaideen esku egon delarik.Bertan, partaide bakoitzak aztertutako paisaiaren berri eman du, eskualdeko baserri-paisaien e z a u g a r r i a k adostu dira, paisaia horiek etorkizunari begira dituzten e r r o n k a keztabaidatu dira, eta proiektuaren bigarren fasean e k i n t z a k proposatzeko ospatuko denhirugarren saioari nolabaiteko sarrera egin zaio, ekintzak burutzeko bide berrien inguruanha usnar keta eginez.

Beraz, esan daiteke l e h e n e n g o s a i o a t r e b a k u n t z a saioa izan dela, eta b i ga r r e n ap a r t a i d e t z a saioa, tartean ariketa pertsonalerako tartea utziz. Bigarren saioaren ondorenaste batzuetako epea zabaldu da fitxak osatzeko, baita fitxa berriak egiteko ere.


2.1.4. PARTE-HARTZAILEEK AZTERTUTAKO PAISAIEN KOKAPEN ESPAZIALA

Saioetan eta ariketa pertsonalean landutako gaiez gain, interesgarri jotzen genueneskualdean egindako lana proiektuan parte hartu duten pertsonek aztertutako paisaiekhartzen duten a z a l e r a r e n adierazpen objektiboarekin osatzea. Beste modu bateraesanda, egoki ikusten genuen fitxetan bildutako informazio subjektiboa objektiboa deninformazioarekin osatzea, f i t x a betetako partaide bakoitzak aztertutako paisaiake s p a z i o a n k o k a t u z . Hortaz, gure helburua ondokoa zen: fitxa betetako pertsonabakoitzak ikusi duen paisaia noraino hedatzen den plano batean adieraztea (ez bakarrikegindako ibilbidea, baizik eta bertatik ikusten den lurraldea ere).

Helburu hori lortzeko oso aproposak dira Informazio Geografikoko Sistemak (IGSk,gaztelaniazko SIG edo ingelesezko GIS akronimoekin ere ezagutzen direnak), ordenagailuanp e r t s o n a b a k o i t z a k e g i n d a k o i b i lb i det ik ikus da it ekeen lurr a ldeare nz a t i a zehazki mugatzea ahalbidetzen dutelako. Horretarako, beharrezkoa da partaidebakoitzak egin duen ibilbidea zehaztasun osoz planoan kokatzea, eta parte-hartzaile askorenkasuan ezinezkoa izan zaigu hori egitea. Ondorioz, ez da posible izan eskualdean betetakofitxa guztiek zehazki aztertu duten zonaldea adieraztea.

Hala ere, a d i b i d e gisa Tolosaldean egindako fitxen artean bat aukeratu dugu azterketahoriek zer nolako itxura izango zuten azaltzeko. Emaitza grafikoa eranskinak jasotzen dituenargitalpeneko 1 Ma pa n ikus daiteke.

Kokapen espazialaren azterketa egiteko, PAISAIAk egindako beste lan baten m e t o d o l o g i abera jarraitu da (Paisaia SL, 2006). Analisi horretan, IGS tresna baten laguntzaz, parte-hartzaileak egindako ibilbidetik edo aukeratutako behatokitik lurraldeko zein puntu direnikusgarri aztertu da. Azterketa honetarako beharrezko elementuak hauek dira:

MDT-a

Behaketa puntuak

Finkatutako aldagai eta baldintzak

M D T -a, lurralde baten altitude banaketa adierazten duen geruza da. Horren bidez,azterketako eremuaren puntu bakoitzak nolako altuera duen definituta gelditzen da. Gureazterketarako, 2009ko 5x5 metroko bereizmeneko MDT-a erabili da. MDT hau,"GeoEuskadi" Euskadiko Datu Espazialen Azpiegituraren web atariaren bidez lortu da (EuskoJaurlaritza, 2011a). Geruza horretan lurzorua biluzik ageri da, hau da, ez da eraikin edobestelako elementuen altuera kontutan hartu. Beraz, gure behaketa puntuek izango dutenoztopo bakarra lurrazalaren topografia izango da.

B e h a k e t a p u n t u a k lortzeko, parte-hartzaileak aukeratutako ibilbide edo behatokiahartu da kontuan. Ibilbideen kasuan, elementu linealak direnez, behaketa puntuak lortzekoibilbidearen ardatzean zehar 1 0 0 m e t r o bakoitzeko puntu bat sortu beharko litzateke.Behatokien kasuan, berriz, elementu puntualak direnez, puntu hori bera erabiliko litzatekeanalisia egiteko.

Azterketa egin ahal izateko, sortutako puntuei zenbait a l d a g a i eta baldintza definitu beharzaizkie:

Behaketa puntuen altuera

Ikusmen-angelua (horizontala eta bertikala)

Distantzia maximoa

Behaketa puntuen a l t u e r a k behatzailearen begiak lurzorutik zein altueratan aurkitzendiren adierazi behar du. Oinez egindako ibilbideen behaketa puntuei 1,65 metroko altuerazehaztuko litzaieke (pertsona baten begien batez besteko altuera). Autoz egindakoibilbideetan, berriz, behaketa puntuek 1,2 metroko altuera hartuko lukete (autoz bidaiatzenduen pertsona baten begien batez besteko altuera).

I k u s m e n - a n g e l u a r i dagokionez, angelu horizontala eta bertikala desberdindu ditugu.Angelu h o r i z o n t a l a r e n mugak ezartzerako orduan, ibilbidea oinez edo autoz egin denkontutan hartuko da. Oinezkoen kasuan, angelu horizontal osoa aukeratuko genuke (0: eta360: artean). Autoz eginiko ibilbideetan, berriz, angelu horizontalaren muga autoarenabiaduraren araberakoa izango da, eta azken hori errepide-motak finkatuko du (abiaduramaximoa behintzat). Horrenbestez, literaturaren arabera (Lucas, 1991, or. 276), 100-120 kmorduko abiadura daukan auto batetik ikusmen-angelua 40:-koa izango da; 70-80 km ordukoabiadurarekin 65:-koa; eta 40-50 km orduko abiadurarekin 100:-koa.

Behatokien kasuan, angelu horizontala 180:-tan mugatuko litzateke, behatzaileak begiradazuzentzen duen noranzkoa kontutan hartuta.

Angelu b e r t i k a l a r i dagokionez, aurreko kasuan bezala, oinez eta autoz egindakoibilbideak desberdinduko ditugu. Oinezkoen kasuan, angelu bertikala osoa izango litzateke (-90: eta 90: bitartean). Autoz eginiko ibilbideetan, angelu bertikala 0: eta 65: bitarteanfinkatuko da.

Objektu bat ikusi ahal izateko d i s t a n t z i a m a x i m o a bere altueraren araberakoa da.Egindako beste ikerketa batzuen arabera (MacFarlane, Haggett, Fuller, Dunsford, & Carlisle,2004, or. 111), 50 metroko elementu bat 20 kilometroko erradio batean ikus daiteke. 20


metroko elementu bat berriz, 6 kilometroko erradio batean izango da ikusgarri. Gureazterketaren kasuan, aldagai hau erabilitako MDT-ak baldintzatuta agertu zaigu. Lehenaipatu dugun moduan, erabili dugun MDT-ak ez ditu lurrazala ez den bestelako elementuenaltuerak kontutan hartzen. Hori dela eta, behaketa puntu guztietan elementuakhautemateko 6 kilometroko distantzia maximoa ezarri da.

Azkenik, adibide bezala hartutako fitxaren azterketa egin da. Elkar-ikusgarritasunarenanalisiak ibilbidean zehar sortutako puntu bakoitzetik inguruko lurraldean ikus daitezkeenpuntuak identifikatzen ditu. Gainera, azterketak zehaztu dezake ibilbidetik ikus daitekeenzonaldearen puntu bakoitza ibilbideko zenbat puntutatik den ikusgai. Horregatik 1 Mapaneremuaren zonalde batzuk ibilbideko puntu bat eta zazpi punturen artean dagoen kopurubatetik ikus daitezke, eta beste batzuk, aldiz, ibilbideko 37-63 kopuruaren tartean daudenpuntuetatik ikus daitezke. Hau da, azterketak ahalbidetu egiten digu ibilbidearen zati txikibatetik ikus daitekeen paisaia eta ibilbide gehienean zehar ikusiko dena diskriminatzea.

Modu horretan, fitxan agertzen diren elementu eta sentipenak lurraldearen zein eremuridagozkion islatu ahal izango da irudi baten bidez. Eskualde guztiko fitxetan aztertutakopaisaien kokapen espaziala egin ahal izan balitz, mapa batean guztiek hartutako eremuaadierazi ahal izango zen ere, begiratu bakarrean eskualdearen zein alderdi analizatu direnikusteko.

2.2. Pr oie ktuar en fase h onetan em a nda ko ur r atsak

Paisaien identifikazioa eskualde bakoitzeko eragile eta herritarrekin landu aurretik hainbaturrats eman dira. Lehenik eta behin, PAISAIAk prestatutako oinarrizko inprimaki bat gidabezala hartuta, DEBA-GARAIAk eskualde mailan proiektuari begira ekarpen mamitsuak eginzitzaketen e r a g i l e a k eta p e r t s o n a k i d e n t i f i k a t u ditu. Identifikatutako eragileenartean eskualdeko udal bakoitzeko ordezkari bat behintzat izan da, udalek parte har zezatennahi baitzen.

Bestetik, Landa Garapen Elkartearekin egindako bileretan, parte-hartze saioen deialdiakzabaltzeko biderik egokienak zein parte-hartzea lantzeko, eskualdean aurretik egon direnparte-hartze ekimenak eta dinamikak aztertu dira, eta deialdiak eta proiektuaren berriemateko hauek erabiltzeko aukeren inguruan hausnartu da. Honen harira, herridesberdinetan parte-hartze prozesuak burutu direla ikusi da, baina orokorrean momentuandinamikarik martxan ez dagoenez, bide hau ez erabiltzeko erabakia hartu da. Hortaz,aipatutako inprimakian zehaztutako eragile zein pertsonei gonbidapena posta elektronikozeta telefonoz luzatu diete PAISAIAk eta DEBA-GARAIAk.

Horrez gain, eskualde bakoitzean herritarrek gehien erabiltzen dituztenk o m u n i k a b i d e a k identifikatu dira (GOITB, Arrasate irratia, Oñati irratia, Goiena irratia,Kontzejupetik aldizkaria, Mondraberri aldizkaria, Arteman komunikazioa, Goiena taldea,Diario Vasco eta Noticias De Gipuzkoa). Identifikatutako hedabideei proiektuaren berriematen duen prentsa oharra helarazi zaie, baita saioen deialdiak eta saioak burutuondorengo oharra ere. Hau guztiaz gain, proiektuaren berri emateko elkarrizketak burutudira hainbat komunikabidetan. Beraz, eskualdeko komunikabideak ere inplikatu diraproiektuaren berri zabaltzen, eta oso eskertzekoa izan da haien laguntza ekimenarenoihartzuna zabaltzeko.

S a i o e n d e i a l d i a k herriz herri zabaltzeko udalen laguntza eskatu da (ohiko tokietantriptiko eta kartelak jartzeko eta izan zitzaketen posta elektronikoko taldeei zabaltzeko),baita udal ordezkariak saioetara gonbidatu ere. Gainera, proiektuan interesa izan zezaketeneragileak (lehen sektoreko ekoizleak, turismoari eta aisiari lotutako jarduera ekonomikoenordezkariak, kultur eta natur ondarearen kontserbaziorako elkarteak, landa eremuanburutzen diren kirolen elkarteak, herritarren elkarte eta taldeak, etab.) gonbidatu dira postaelektronikoz eta telefono deien bidez.

Beraz, deialdia burutu aurretik, triptikoak, kartelak eta prentsa oharrak prestatu dira. Horrezgain, DEBA-GARAIA Landa Garapen Elkartearekin eta Debagoienako TurismoMankomunitatearekin saioetarako m a t e r i a l a prestatu da (eskualdeko landa-paisaieninguruko informazioa, eskualdeko ibilbideen mapak eta abar). Bestetik, PAISAIAk saioetanerabiltzeko aurkezpenak, paisaiaren behaketarako fitxa eta fitxaren adibide praktiko batprestatu ditu.

Azaldu bezala, parte-hartzea e s k u a l d e k o b i s a i o e n bidez bideratu da, hurrengo ataleanhauetan landutakoa zehazki azaltzen den bezala. Dena den, prestatutako m a t e r i a l asaioetan bertan azaldu eta banatzeaz gain, DEBA-GARAIA Landa Garapen Elkartearen w e batarian eskuratzeko moduan jarri dira ere, eta saioetan parte hartu dutenei zein deialdialuzatu zaienei posta elektronikoz helarazi zaie. Bi saioen artean h o g e i t a b a t e g u n e k oe p e a utzi da, partaideek burutu beharreko ariketa egin ahal izan dezaten, ariketa hori baitalanaren mamia.

Fase honi bukaera emateko, saioetara bertaratutakoen paisaiaren behaketa f i t x a k zeinetorri ez direnenak posta elektronikoz j a s o , landu eta a z t e r t u egin dira. Azkenik, fasehonetan landutakoaren emaitzak aurkeztutako t x o s t e n h o n e t a n jaso ditugu.Txostenaren lehen zirriborroa PAISAIAk prestatu du, eta saioetan parte hartutako pertsonaguztiei helarazi zaie haien ekarpenak eta zuzenketak jasotzeko. Horrela, behin betikotxostena itxi da, eta lanen hurrengo faseari ekin zaio, aztertutako eskualdeko paisaietanekintzak proposatzearen ingurukoa.


2.3. E skua ldea n os patuta k o par te - har tze sa io ir ek ien da tu or ok or r ak

Aurreko atalean aipatu den bezala, Debagoienan bi saio burutu dira, 2012ko irailaren 20aneta urriaren 4an A r a n t z a z u k o e l k a r t e a n (Oñati). Lehenengo saioan h o ge i ta z o r t z ipertsonek hartu dute parte, bigarren saioan, aldiz, hoge ita la uk .

Lehenengo sa ioaproiektuaren azalpenlabur batekin hasi da,

bertaratutakoakkokatzeko helburuarekin.Jarraian, partaide guztienartean pa isa iar e nkontzept ua landu da,eta paisaiaren ingurukokontzeptu hori EuropakoPaisaiaren Hitzarmenak(«The EuropeanLandscape Convention»,d. g.) proposatzen duendefinizioarekin alderatu

Ondoren, eskualdeko baserri-paisaiek aurrean dituzten e r r o n k a k identifikatzeari ekin zaio.Horretarako, 2025 muga gisa jarrita, parte-hartzaileek irudika dezaketen ikuspegipositiboena eta negatiboena deskribatu dira, bakoitzaren hiru ezaugarri izendatuz. Ikuspegipositiboenak baserri-paisaien potentzialak eta aukerak agerian utziko dituzte, eta ikuspeginegatiboenak, aldiz, baserri-paisaiek dituzten mehatxu eta arriskuak.

Saio hauetan sortutako eztabaiden eta emaitzen berri dokumentu honen hurrengo ataleanematen dugu, orain arte metodologia eta urratsak besterik ez baititugu azaldu.

Lehen parte-hartze saioa Arantzazun. Egilea: Ag urtzane Diaz da, biek bat egiten dutelaagerian utziz. Ondoren,

eskualdeko paisaiari buruzko d a t u o r o k o r batzuk eman dira, partaide bakoitzak eginbeharreko ariketa pertsonalerako erabilgarri suertatuko direnak. Saioaren hurrengo ataleanpaisaiaren behaketarako PAISAIAk diseinatutako f i t x a betetzeko a r g i b i d e a k eman dira.Azalpen horien bukaeran, partaide bakoitzak aztertuko duen paisaia a u k e r a t u du, etamapa batean gutxi gora-behera kokatu du.

B i g a r r e n s a i o a n , aldiz, egindako lana k o m u n e a n j a r r i da eta ondorio orokor batzukatera dira eskualdeko landa-paisaien balioen eta etorkizunaren inguruan. Hasteko, 6-8pertsonez osatutako taldeetan banatuta, partaide bakoitzak aztertutako paisaia a u r k e z t udu, eta fitxan jasotako alderdi nabarmenenak azaldu ditu, behatutako paisaiak bereikuspuntutik dituen balioak azpimarratuz. Azalpen horien inguruan sortutako e z t a b a i d a kagerian utzi du bakoitzak balio desberdinak ikusten dituela paisaian, hau da, lurraldearenzati bera behatu arren, pertsona bakoitzak paisaia desberdina ikusten duela, bakoitzak bereesperientzien galbahetik iragazten duelako begiek ikusten duten hori. Hori horrela izandaere, taldeak eskualdeko baserri-paisaien e z a u g a r r i n a b a r m e ne n inguruan eztabaidatudu, guztien artean antzemandako balioak batera jarriz.


3 . E S K U A L D E K O L A N D A - P A I S A I A R E NEZA UG ARR I OR OKO R R AKTxostenaren atal honetan l e h e n s a i o a n azaldutako informazioa bildu eta zabaldu da,f i t x a r e n atalen izenburuei jarraituz. Horrela, proiektuan zehar bildutako fitxen edukiakhobeto uler daitezke, eta etorkizunean eskualdeko paisaien azterketa berriak egitekooinarrizko informazioa jaso da.

3.1. E gun go la nda - pa isa ie i bur uzk o ha inbat datu

3.1.1. GEOLOGIA ETA ERLIEBEA

Debagoiena eremu m e n d i t s u a da, nahiz eta orokorrean altitude ertaineko lurraldea izan,Arabarekin (Aizkorri eta Elgea mendizerren inguruan) eta Durangaldearekin (Udalaitz-Urkiola inguruan) muga egiten duten guneetan salbu. Eskualdean Zaraia, Elgea, Urkilla,Aizkorri eta Altzania mendilerroak ageri dira; hauen artean Aitxuri eta Aratz tontorrak diranabarmenenak.

Horrez gain, Debagoienan Kantauri-Mediterraneoko u r e n b a n a l e r r o a ere badago.Eskualdea D e b a i b a i a r e n goiko haranaren inguruan egituratzen da eta hau Oñati,Antzuola, Aramaio, Angiozar eta Ubera haranekin elkartzen da.

Bestalde, mendiguneak erliebe malkartsua du eta haren gainean, f o r m a k a r s t i k o e nmultzoak garatu dira (Senderismo Euskadi, d. g.). Eskualdea, h i r u e r e m uh o m o g e n e o t a n bana daiteke: Bergaraldea (Deba ibaian behera eta Uberakoibaiadarrarekin elkartzen den zonaldea), Oñatialdea (Oñati errekaren ibarra hartzen dueneremua) eta Leintz Bailara (Deba ibaiaren goi-ibilgua hartzen duen zonaldea, eta isurialdemediterraneoa duten Olaeta eta Albinako arroak) (Toledo taldea, 2005a).

Lurraldearen gehiengoa behe kretazikoko materialez osatua egon arren (Aptiar, Albiar etaCenomaniarrekoa), Bergarako lurren gehiengoan, Elgetan eta Antzuolan, goi Kretazikokobasaltoaren azaleramenduak agertzen dira nonahi (Toledo taldea, 2005a).

Ondoren, beren b a l i o g e o l o g i k o e n g a t i k edota geomorfologikoengatik nabarmentzendiren guneak biltzen dira: Eguarbizta haitza, Ugarriaga Azpikoko faila eta bretxa tektonikoa,konplexu karstikoak (Udalako konplexua, Aizkorriko konplexua, Araotzeko arroila),Arantzazuko harana, Zañartu, lerradurak (Maringokoak, Leintz Gatzagakoak), aldapak(Kurutzebarrikoa, Orkatzategikoa, Aloñakoa), Gesaltza-Zelaizabalgo hobia, Arlabango alubial

esekia, dolinak (Degurixakoa, Bioxkorniakoa, Alabitakoa) eta Arrikrutzeko haitzuloa (Toledotaldea, 2005b).

3.1.2. KLIMA ETA URAREN ERAGINA PAISAIAN

Eskualdeko k l i m a , Euskal Autonomia Erkidegoko isurialde atlantikoan aurkitzen denberbera da, hots, klima epel hezea edo atlantikoa. Tenperatura epela da, bataz beste 14ºC -koa izanik. Ozeano Atlantikoak eragin nabarmena du, hortaz, gaueko eta egunekotenperatura-bitarteak edota uda eta negukoak ez dira nabarmenak. Prezipitazioaren aldetikoso euritsua da eta urteko batez besteko prezipitazioa 1200-2000 mm bitartekoa da. Euri-erregimen hori orografiak eta itsasotik hurbil egoteak baldintzatzen du. Izan ere, lurraldeazeharkatzen duten aire masak mendikateekin topo egiterakoan euriteak sortzen ditu(Euskalmet, 2005).

Eskualdea Deba haranaren gune garaiaren inguruan antolatzen da, eta D e b a i b a i a k etabertan jatorria duten Ar am a io eta O ña t i iba iek egituratzen dute (Toledo taldea,2005a).

L u r a z p i k o u r a k , hautemateko zailak badira ere, eskualdean kare-harrizko materiala,dolomita, konglomeratuak eta material alubialak agertzen diren lekuetan egoten dira.

3.1.3. LURZORUAREN ERABILERAK

Debagoienan lurren %3a egoitza eta jarduera ekonomikoetara zuzendua dago eta beste %3bat azpiegiturek hartzen dute. Beraz, eskualdearen l u r e r e m u n a g u s i e n a l a n d a -e r e m u a k osatzen du, lurraldearen %94a hain zuzen ere. Landa eremuko lurzoruaren %72inguru basogintzarako erabiltzen da maldak direla eta. Azalera honen %70a koniferoekhartzen dute (batez ere intsinis pinua), %3 inguru eukaliptoak eta %27a hostozabalek(Gipuzkoan orokorrean %37a). Nekazaritza eta abeltzaintzarako, aldiz, %18 inguru erabiltzenda, eta azalera honetatik %15a belardiek hartzen dute (Eusko Jaurlaritza, 2008). Azkenik,lurraldearen %9 inguru erabilera antzuko azalera gisa sailkatzen da (eustat, 2011).

3.1.4. LEHEN SEKTOREA ESKUALDEAN

Debagoienan lehen sektorea garatzeko z a i l t a s u n h a n d i a k daude, industriarennagusitasunak nekazaritza jarduera nagusi bezala uztea ekarri baitu, eta gainera presiohandia dago landa lurretan (Deba-Garaia Landa Garapenerako Elkartea, d. g.). Lehenengosektorean aritzen direnen %95ak dedikazio m i s t o a du. Basogintzan, aldiz, oraindik ereaktibitatea oso handia da. Gaur egun, basogintza, nekazaritza eta abeltzaintzako


azpisektoreek eskualdearen l a n p o s t u e n % 0 . 7 sortzen dute, eta Gipuzkoako batezbesteko tasaren azpitik dago, beraz, Gipuzkoan %1a sortzen baitute (eustat, 2010) (Datoseconómicos y sociales Alto Deba, 2012).

Debagoienan ez dago nekazaritzarako ahalmen handiko l u r z o r u askorik; gainera, lurzoruhorietako asko desagertu egin dira hirigintzaren presioaren ondorioz (etxebizitzak, industria,ekipamenduak, azpiegiturak eta abar). Bestetik, nekazaritzarako erabili ezin diren etahirigintzaren garapenerako egokiak diren lurrak oso urriak dira.

Esplotaziorako eraikuntza isolatuak kokatzen diren eremuetan, lur horiena p r o b e t x a m e n d u i n t e n t s i b o a gertatu da. Ustiapen horiek nekazaritza-erabilerak(baratze-laborantza eta bazka-laborantza) belardiekin txandakatzen dituzte.

Lehen aipatu bezala, lehen sektoreak lurraren %31.29 hartzen du eta honen %7.14anekazaritzarako lurrak dira. Eskualdean, azalera osoaren %0.058a soilik erabiltzen dalaborantza intentsiboa egiteko: 7 ha Arrasaten, beste 7 ha Oñatin eta beste zenbait besteudalerri batzuetan (Eptisa Cinsa, 2010).

Nekazaritzarako balio handia duten l u r z o r u e n b a b e s a eta kokapenari dagokionez,eskualdean b i e g o e r a bereizten dira: lurraldearen gehiengoan ematen den egoera, hauda, ia mota horretako lurrik ez duen eremua eta Aramaio ingurua, non nekazaritzarakoahalmen handia duten lurzoru-erreserbak aurkitzen diren (lurzoru nagusiki alubialak)(Toledo taldea, 2005b).

Dena den, lehenengo sektoreak eskualdeko lanpostuen %0.70a bakarrik sortzen dutenarren, Debagoienako l u r r a r e n % 8 0 a l a n d a - e r e m u a da. Beraz, esan daiteke, lagungutxi batzuek mantentzen dutela lurraldean gehien hedatu eta eskualdean ezagutzen denpaisaia (Deba Garaia LGE, d. g.).

3.1.5. LANDAREDIA

Inguru honetako landaredi bereizgarria p a g a d i z eta a m e z t i z osatua dago, nahiz etaharitz batzuk ere ageri diren. Baso-landaketak eta belardiek paisaia modu oso nabarmeneanaldatu dute, baita berez bertan hazi daitekeen landaredia ere (Senderismo Euskadi, d. g.).

Goi-ibarraren inguruetan kontserbazio-egoera ezin hobea dute i b a r - b a s o e k . Haltzadiaeta pagadietan integratzen den horren aldaera menditarra dira nagusi bertan. Dena den,Leintz Gatzaga inguruan belardiak eta baso landaketak nagusitzen hasten dira eta haltzadiazuhaitz-zerrenda estu batera mugatzen da.

Eskoriatzatik behera, Deba ibaiaren degradazioa handia da eta erriberako basoa iadesagertu egiten da. San Prudentzio ingurua egoera horren salbuespena da; izan ere,hegaleko haltzadiek eta hariztiek balio aipagarria dute oraindik ere (Eptisa Cinsa, 2010).

3.1.6. POPULATZE-EREDUA ETA ERAIKUNTZA TRADIZIONALAREN EZAUGARRIAK

Debagoienako populazioa A r r a s a t e eta B e r g a r a hiri-eremuen inguruan polarizatzen da,bi nukleo nagusi osatuz. Hala ere, eskualde-egituran garrantzi handiko beste herri-gunebatzuk ere badaude, hala nola O ña t i , Ar etxa ba leta eta E skoria tza .

H a r a n a h o n d o e t a n bizi da biztanleen gehiengoa eta bertan ere metatzen diraekonomia-jardueretako ia erabilera guztiak; ondorioz, haranak guztiz aseta daude.Mendialdea, aldiz, lehen sektoreko jarduerekin lotzen da, Antzuola, Elgeta eta LeintzGatzagako herrietan izan ezik.

Eskualdeko p o p u l a z i o a k egitura gaztearen ezaugarri demografikoak ditu, bainapopulazioak berak b e h e r a egin du. Joera hori, ordea, ez dator bat inguruko enpresa-dinamika handiarekin eta enplegu ahalmenarekin. Desoreka nabarmena dago biztanleen etaez-biztanleen fluxuetan enpleguari dagokionez. Izatez, bertako 3.000 lanpostu ingurueskualdean bizi ez diren langileek betetzen dituzte (Toledo taldea, 2005b).

Baserri edo eraikuntza tradizionalaren e r e d u a r i dagokionez, gaur egungo baserri ereduaXVIII-XIX. mendeetan sortu zela esan daiteke. Honen material nagusia hareharria edokareharria zen. Hala ere, harlana, haritz egurra eta teilak ere erabiltzen ziren. Ekialderabegira eraikitzen ziren eta bi edo hiru solairu izan ohi zituzten. Aurreko erdialdean familiabizi zen, atzealdean, suhesi batez banaturik korta eta sabaia kokatzen ziren (Txelu Angoitia,d. g.). Beste ezaugarri adierazgarriak, arkuak, bihitegi eta egurrezko tailak dira, hauekfamiliaren baliabide ekonomikoen erakusle gisa hartzen ziren (Ezquiaga ArquitecturaSociedad y Territorio S.L., 2002; Santana & Otero, 1993).

XVIII. eta XIX. mendeetan, jabeek baserri zaharrak zatitan banatzeko joera hartu zuten, bietxebizitza sortuz batetik. Honen adierazle, maiz baserri baten alde bat konponduta etabestea zaharkitua ikus daitekeela. Aldi berean, mende hauetan, zurak protagonismoa galduzuen.

Aipatutakoaz gain, b o s t b a s e r r i e r e d u aurki daitezke, garaian garaiko egoerak zirela eta(Santana & Otero, 1993). Lehena, b e r p i z k u n d e g a r a i k o baserriek osatzen dute. Hauek,lau paretak harrizkoak dituzte eta beraien egitura dela eta antzinako dorretxeekin nahastuizan dira maiz. Baserri hauek ez dute ezkaratzik, ezta aterperik ere, eta leiho oso gutxizituzten.


Bigarrena, z u t o i z k o z u r a j e a zuen baserri eredua da. Hauek, fatxadaren zurajearenzutoiak agerian dituzte. Horrez gain, beraien eraikuntza eta egurrezko zutoiak zirela etagaraiera altuagoa har zezaketen. Baserri mota hauetan, besteetan ez bezala, ez da piezakurbaturik agertzen.

Hirugarren lekuan, z u r e z k o b a s e r r i a k daude. Hauetan, fatxada nagusiko zati bategurrarekin itxita aurkitzen da. Ezkaratza dute eta atzeko eta alboko paretak harlanezkoakdira.

Laugarrenak, a r k u p e d u n e z k a r a t z e k o baserriak ditugu. Hauen jabeak nekazaridirudunak izaten ziren, eta arkuak honen erakusle izaten ziren. Baserri eredu hau,Iparraldeko hargintza ofizioaren garapenarekin lotuta dago eta garaiera altuagoa harzezakeen.

Azkenik, e z k a r a t z i k g a b e k o b a s e r r i a k aurkitzen dira. Hauek XIX. mendekoak dira.Materialaren kalitatea xumeagoa izan ohi zen. Leiho handiak dituzte eta tximiniazkosukaldea.

3.1.7. AZPIEGITURAK ESKUALDEAN

Eskualde-egitura honetako biztanleria oso herri-gune gutxitan kontzentratzen da, eta herri-gune hauek nahiko ongi konektatuta daude e r r e p i d e - sa r e a r e n bitartez. Ingurukoerrepide nagusienak, GI-627, GI-632, A-1 eta A-8 dira.

Debagoiena osoko ur - h o r n i d u r a r e n k u d e a k e t a udalaz gaindikoa da (Gipuzkoako UrKontsortzioa), eta Urkulu, Albina, Aixola eta Urrunaga u r t e g i e t a n biltzen dira lur gainekourak (Iñola, Olaeta eta Urkiola ibaiek Araba Erdialdeko eremu funtzionalean dagoen azkenurtegi honetara isurtzen dituzte urak). Egungo Urkulu, Leintz Gatzaga eta Albixuko edatekouren a r a z t e g i a k aurkitzen dira Debagoienan. Hondakin-uren Epele eta Mekolaldearaztegiak ere kokatzen dira eskualdean.

Bestalde, lurraldea zeharkatzen duten h i r u z e r b i t z u - s a r e h a n d i daude, gas naturalekosarea, argindar sarea eta telekomunikazio sarea. Horrez gain, l u r r a l d e a n h a m a rz e n t r a l h i d r a u l i k o t x i k i daude. Gainera, Elgeako mendiguneko p a r k e e o l i k o k oinstalazioak garatu dira, eta instalazio honen zati batek eskualde barruan kokatzen da.

Azkenik, Akei, Unión Cerrajera (labe garaiak) eta Epele dira Debagoienan dauden h i r uzabor teg iak (Toledo taldea, 2005b).

3.1.8. AZTARNA HISTORIKOAK LANDA-PAISAIETAN

Debagoienako eskualdeak o n d a r e a r k e o l o g i k o eta pa l e on t ol o g i ko aberatsa du, etahorren barruan nabarmen daitezke Aizkorriko gune megalitikoa eta Elgea-Artiako gunemegalitikoa. Biak monumentu-multzo kategoriarekin kalifikatuta barne hartzen dira KulturaOndasunen Erregistroan (Toledo taldea, 2005b). Horrez gain, gertuagoko garaiko etabaserrietako bizimoduaren lekuko diren aztarnak ere aurki daitezke.

3.2. La nda - pa isa ia r en eboluz i o hist or ikoan er a gin duten faktor ea k

Lehenengo sektoreak historian zehar jasan dituen aldaketak izan du eragin gehien landa-eremuko paisaian. Azkeneko urteetan, Debagoienako l e h e n s e k t o r e a k b e h e r a egin dunabarmen. Gaur egun oso gutxi dira dedikazio osoa ustiapenari bideratuta duten baserriak,nahiz eta geratzen diren gutxiak geroz eta aurreratuago, espezializatuago etaprofesionalagoak diren. Ustiapen m i s t o a , hau da, nekazaritzaz aparte beste jarduera batdaukan baserria (batez ere industrian, hau izaten da jarduera nagusia eta ez baserrikoa),berriz, ugaria da oraindik eta hauetan dedikazioa geroz eta txikiagoa da.

Lehenengo sektorea egoera honetara ekarri dituen b i f a k t o r e nagusi daude. Lehena,b a i l a r a r e n e s t u t a s u n a da, honek lur lauen gabezia ekartzen baitu eta ondorioz hauenerabilera errentagarriagoak diren aktibitateetara bideratzera eramaten du, hala nola,industria eta etxebizitza. Hau XX. mendeko bigarren erdialdetik aurrera oso agerikoa izanda, izan ere, landa lur askotan industriak eraiki ziren.

Lehenengo sektorearen gainbehera ekarri duen beste faktoreetako bat, eta beraz landa-paisaiaren eraldaketa suposatu duena, i n d u s t r i a k eta k o op e r a t i b i s m o a k eskualdeanduten indarra izan da, batez ere industrializazio garaitik aurrera. Hauek konpetentziaizugarria egin diote lehen sektoreari, eta egiten jarraitzen diote. Presio fisikoaz gain, lehensektorerako lan esku gabezia ere ekartzen du industrian dauden lan baldintza hobeak direlaeta (ordutegi hobeak, lotura gutxiago, inbertsio txikiagoak, etab.) (Deba-Garaia LandaGarapenerako Elkartea, d. g.).

Beraz, XX. mendeko lehen erdira arte eskualdeko egitura ekonomikoaren ardatza izan zenlehenengo sektorearen gainbehera eragin zuten faktoreak eskualdearen garapenekonomikoa eta bereziki industrializazio garaia izan ziren. Garai hartan, nekazaritzarakolursail ugari galdu eta desoreka handiak sortu ziren (Deba Garaia LGE, d. g.). Gainera, basoazaleraren %72.2-a koniferoek hartzea hedapen industriarekin lotua dago zuzen-zuzeneanere. Industrian lan egiten zuten baserritarrek ez baitzuten lurra lantzeko denborarik ez etalurrei etekin bat ateratzeko formula hau jarraitu zuten, eta jarraitzen dute oraindik ere.


4 . E S K U A L D E K O L A N D A - P A I S A I E N B A L I ON A B A R M E N A K I D E N T I F I K A T Z E K O S A I O E NEM AIT ZAKMetodologiaren atalean aipatu den bezala, landa paisaia esanguratsuenen balioakidentifikatzeko s a i o p r a k t i k o a k burutu dira. L e h e ne n go s a io a n , paisaiaren ingurukokontzeptu orokorrak landu eta fitxari buruzko argibideak eman dira. Ondoren, parte-hartzaile bakoitzak norberarentzat esanguratsu den paisaia aukeratu, eta lehen azaldutakobehaketa f i t x a r e n laguntzaz aukeratutako guneen analisia egin du, paisaiaren b a l i o etazentz ua aztertzeko.

Beraz, txostenaren hasieran esan den bezala, proiektu honetan ez da eskualdeko paisaiarenazterketa integrala burutu, baizik eta eskualdetik proiektuan parte hartu duten eragileentzatgarrantzitsuenak eta esanguratsuenak diren paisaienak soilik. Horri guztiari behaketaeskua ldeko er a gi leek egin dutela gehitu behar zaio; horrela, eskua lde koikuspeg it ik egindako azterketa bat izan dela bermatzen baita.

Bildutako paisaiaren behaketa fitxa guztiak eranskinak biltzen dituen argitalpenean jasotadaude, eta atal honetan fitxetan biltzen diren datuen s intes ia egingo dugu.

igarotzen baita, gris kolorea hartuz (zuhaitzek hostoa galtzen dutenean), udaberrian berrizere berdea nagusitu aurretik.

Lehenengos e k t o r e a k dueneragina, basogintzaksortzen du batez ere.Izan ere, aipatu bezalabasoa da landaredimota hedatuena etahau erregulartasunbatekin ustiatzen da.Paisaian beha daitekenasaldadura bakarrabaso ustiakuntzarakoegindako bideak dira.Inguruanabeltzaintzarenpresentzia beha daiteke

4.1. Pr oie ktuar en fase h onetan eskua l dean a zter tutako landa pa isa iak

ere, negu parteanzaldiak eta behiakikusiz.

Leintz Gatzagako paisaiaren argazkia. Egilea: AitziberGorosabel.

Ondoren, Debagoienan aztertu diren hogei landa-paisaien behaketa f itxeta noinarritutako azalpen txiki bat aurkezten dugu paisaia bakoitzerako.

4.1.1. LEINTZ GATZAGAKO PAISAIA

Fitxa honek Leintz Gatzaga inguruko ibilbide batetik behatzen den paisaia jasotzen du.Ibilbide hau autoz, oinez zein gurpil-aulkiz egin daiteke.

Bildutako datuen arabera, paisaia honen i z a e r a r e n e r a n t z u l e n a g u s i a k landarediaeta lehenengo sektorea dira. Dena den, lurzorua paisaia honen elementu nabarmen gisaidentifikatu da ere. Nahiz eta azken hau biluzik ez egon, hau estaltzen duten orbelak etagoroldioak paisaiaren izaeran eragina dute.

L a n d a r e d i a r i dagokionez, basoa da formaziorik ugariena. Harizti landatuak dira nagusi,nahiz pagadiak ere aurki daitezkeen. Gizakiak landatutako basoak izanik, zuhaitzaklerrokatuak daude. Baso mota hauek, urtaroen arabera paisaian aldaketa nabarmenaksortzen dituzte. Batez ere koloreetan antzematen da hau, berde, gorri eta hori tonuetatik

Paisaia h e z e xamarra den arren (goroldio ugaria horren adierazle da), ez da haizerikegoten. Honek ahalbidetzen du bertan aurkitu daitezken baso landak egotea, izan ere egitenden ustiaketaren helburua tantaidiak dira, hots, zuhaitz zuzenak, eta haizerik balego hauzailduko luke. Aldi berean, baso mota hauek egiteko guneak nahiko lauak izaten dira, etaberaz, inguru aldapatsua izan arren aztertutako ingurua ez da maldan kokatzen. Bestalde,e r l i e b e a k paisaiara forma borobilduak ekartzen ditu, bertatik Deba ibaia igarotzen da etagertu Urkuluko errekak sortzen dituen meandroak aurkitzen dira.

Behatzaileak paisaiak sortzen dizkion s e n t i m e n d u e n pisua baxutzat hartu arren, berehaurtzaro eta gaztaroko oroitzapenak dakarzkio burura eta poza sentiarazten dio. Horrezgain, bere amonak kontatutako ipuinak bertan kokatzen ditu. Inguru lasaia da; hosto etaegur usaina, zein orbel eta errekaren hotsak hauteman daitezke.

Bestalde, Leintz Gatzagari buruz b e s t e f i t x a b a t bete da ere. Honetan, urak, erliebeak,lurzoruak, basogintzak eta paisaiak sortutako sentimenduek paisaian duten garrantziaazpimarratu da, elementu hauek guztietarako hainbat leku eta ekimen aipatuz, baita haingarrantzitsutzat hartu ez diren elementuentzat ere.


4.1.2. SAN JUAN ERMITA INGURUKO PAISAIA

Paisaia hau, San Juan ermita (Bergara) inguruan behatzen dena da; bertara oinez, bizikletazzein autoz iritsi daiteke, hala ere ermita barrura sartzeko aukerarik ez dago.

Behatzailearenarabera, paisaianagertzen direnelem entuenpis uaor ekatua da.Bertan, erliebea,landaredia,eraikinak etaelementuhistorikoak diraelementunagusienak, nahizeta, lehenengosektoreak,azpiegiturek etapaisaiari lotutako

Azkenik, fitxa betetako pertsonarengan inguruak sortzen dituen s e n t i m e n d u a k paisaianpisu nabarmena hartzen duen elementu gisa identifikatu dira. Izan ere, honi haurtzarokopasarteak gorarazten dizkio (bertan zegoen beheko suaren irudia datorkio burura),aipatutako eskolan ikasi baitzuen.

4.1.3. BERGARAKO GERRIKO BIDETIK BEHATUTAKO PAISAIA

Paisaia honen behaketa SL-GI 38 ibilbidetik egin da (zati batean trenbideak utzitako bidetik).Honek, Bergarako hirigunea inguratzen du mendien magaletatik igaroz.

Paisaia honetan landaredia da e l e m e n t u n a g u s i e n a , nahiz eta erliebeak eta lehenengosektoreak ekarpennabarmena egitendioten inguruak duenizaerari.

Hirigunea belardiek,hariztiek eta pinudiekinguratzen dute.Baserrien ondoanbaratzak ikus daitezkeeta paisaian zehar

sentimenduekere eragin

San Juan er mita eta bertatik beha daitek een paisaia. Egilea:Amaia Zabaleta. barreiaturik

sastrakadiak (haueknabarmena duten honen izaeran.

Inguruan, mendiek sortutako for ma bor obilak dira nagusi. Bestalde, tarte batzuetanlurzorua biluzik aurki daitekeen arren, gehiengoan landarediz estalia dago. Honen baitan

gero eta ugariagoakdira). Beraz, hariztienkasuan izan ezik,leheneng o

Bergarako gerriko berdea. Egilea: Gi puzkoako mendizalefederazi oa.

ustiatutako basoa k dira nagusi, nahiz eta sastrakek zein belardiek hartzen duten azaleranabarmena den ere. Azken hauetan, behiak eta ardiak beha daitezke normalean.

San Juan ermita bailaran agertzen da, baina ez honen hondoan. Eraikuntza hau, inguruandauden gainontzekoak bezalaxe bertako harriak erabiliz eraiki zen, tokiko ezaugarriakmantenduz. XIV-XV mendeko eraikuntza da eta elizaren gainaldean, lehen eskola etxea izanzena dago. Ermita barruan, egoera onean dagoen XIV-XV. mendeetako amabirjina aurkidaiteke. Dena den, esan beharra dago, eraikin honek sute bat pairatu zuela eta ondoriozteilatuaren egoera kaxkarra dela. Aipatzekoa da, eskualdean San Blas ermitan zein ElizaHandia bezala ezagutzen denenean, garai horietako amabirjinak aurkitzen direla ere.Horretaz gain, paisaian beha daiteken a z p i e g i t u r a bakarra ermita aurretik igarotzen denbidea da, hormigoizkoa da eta paisaiarekin bat ez dator bat behatzailearen iritziz.

s e k t o r e a k egiten duen paisaiaren ustiaketa erabatekoa da. Behatzaileak aipatzen duenez,lur eremu horietan ekoitzitakoa garrantzitsua izan da populazioaren sostengurako. Lekuan,behiak dira topatzen diren azienda ohikoenak. Dena den, azken urteetan baso-landaketekbelardiak nola ordezkatu dituzten ikusi da, baita abeltzaintzaren beherakadaren ondorioz,sastrakaz betetzen ari diren belardiak ere (aipagarria da Angua aldean ematen ari dena).Esan beharra dago, bertako biztanleen etxebizitza eredu ohikoena baserria dela, nahiz etatxalet batzuk ere eraiki izan diren azken aldian. Lekuan aurki daitezkeen a z p i e g i t u r a kantena eta argindar sarea dira, hauek inguruaren hautematean eragina sortuz.

E r l i e b e a r i dagokionez, honek forma borobildu leunak dakartza paisaiara, nahiz etabatzuetan aldapa gogorrak agertzen diren ere. Hauek azaltzen diren inguruetan kontrastenabariak sortzen dira bailararen hondo lauarekin. Bestalde, behatutako inguruaren


ekialdean, Goiazoko San Martzial inguruan, k o b a z u l o a k eta Bergarako g u n e k a r s t i k obakarra agertzen da. Bertako kareharriak eta ipar-ekialdean, Angua inguruko basaltoek,paisaiaren nortasunean eragina dute.

O n d a r e k u l t u r a l a r e n ikuspegitik, garrantzitsuak diren elementu historikoak aurkidaitezke, Zupide, Lamanontorre edota Agirreko garaiaren kasuan. Horretaz gain, lehen bidehartatik igarotzen zen t r e n b i d e a k historia berezia dauka eta bide ondoan Moiua dorreaaurki daiteke. Bestalde, San Martzial erromeria Bergarako jai nagusienetako bat da etaUnamunok XX. mendean deskribatu zuen. Halaber, bertan iturri bat kokatzen da, eta honenurak gaixotasunak sendatzen zituela uste zen.

Azenik, behatzaileak paisaiek eragindako s e n t i m e n d u e k izan dezaketen pisua zehaztenez badu ere, hausnartzeko jarrera bultzarazten diola aipatzen du (historiaz, gizarteaz,jasangarritasunaz, etab.). Hautatutako inguruan, natura, abeltzaintza, senti daitekeenlasaitasuna eta hirigune zein industrialdeen ikuspegi panoramiko zein zarataren arteansortzen den kontr aste nabarmena antzematen da.

4.1.4. PAGOLA-LOIDIKO PAISAIA

Bildutako datuak Bergarako lurretan dagoen Pagolatik Loidira doan ibilbidetik behatutakopaisaiarenak dira.

Fitxaren egilearen arabera, landaredia da e l e m e n t u n a g u s i e n a paisaian, gainontzekoekpisu ertaina edo baxua hartuz.

Aldapa gogorrak direla eta, Loidiko hegomagaleko belardietan, aziendek egindakobide ugari beha daitezke. Inguru honetan,a b e l t z a i n t z a da jarduera nagusiena, etaaipatutako hegoko larreak mantentzendituena. Basogintzaren eragina, ordea, ez daoso nabaria; basoetan pagadia nagusi da, etabertan ematen den baso ustiaketa ez dahandia.

Paisaia honetan ez da ia eraikinik behatzeneta aipatutako ubidearekin erlazionatutazeudenak bertako materialekin egindakoakdira. Aldiz, hegoaldeko belardiei lotuta,ustiapen handi bat beha daiteke. Haupaisaian dagoen beste azpiegituretako batda, eta inguruan topa daitekeen argindarsarea da azkena.

S e n t i m e n d u e i dagokionez, behatzailearipaisaiak lasaitasuna eta natura garbianegoteko sentsazioak sortzen dio. Bertanbasoko soinuak zein usainak (orbela, egurhezea eta abar) antzeman daitezke. Aldi

Pagolatik Loidira doan ibilbi dea. Egilea:Iñaki Ir izar.

Egindako ibilbidean zehar, sastrakadia, belardia eta basoa beha daitezke, la nda r ediar idagokionez. Ipar magaletan basoa da nagusi, pagadi helduak eta pinudiak tartekatzendirelarik. Hego magalean aldiz, belardi eta sastrakadiak (otadiak eta txilardiak) ugaritzendira. Beraz, kontraste nabaria sortzen da bi magalen artean. Aldi berean, urtaroek erepaisaiara aldaketak eta kontrasteak dakartzate.

Bestalde, erliebea, ura, lehenengo sektorea, azpiegiturak, elementu historikoak etasentimenduek p i s u e r t a i n a hartzen dute. Mendiek forma borobilduak ekartzen dituztepaisaiara nahiko malda gogorrekin baina kontraste berezirik sortu gabe. Ipar magalean iturriugari agertzen dira eta basoan hezegune txikiak sortzen dira. Hegoaldeko magalean aldizuraren presentzia askoz murritzagoa da. Horretaz gain, ibilbidearen zati bat Bergarako herri-gunera ura eramateko XIX. mendean eraiki zen ubide artifizialetik igarotzen da. Hau behadaitekeen azpiegituratako bat da, eta paisaiarekin bat egiten duela esan beharra dago.Gainera, elementu historikotzat hartzen da ere, eta inguruan topa daitezkeen elur-zuloekinbetera inguruko lehengo garaietako aztarna bakarrak dira.

berean, paisaian agertzen den ubideak, Bergarara ura eramateaz gain, argindarra eresortzen zuen bere garaian. Beraz, herriarentzat aurrerakada nabarmena suposatu zuen. Horidela eta, behatzaileak pozaren sentimenduarekin ere erlazionatzen du ingurua.

4.1.5. OSINTXUKO BOLUKO INGURUKO PAISAIA

Bergarako Osintxu auzoan dagoen Bolu errotaren inguruan behatutako paisaiaren datuakbiltzen ditu fitxa honek. Bertara autoz edo oinez iritsi daiteke.

Azterketaren datuen arabera, klima, ura, erliebea, eraikinak, elementu historikoak etapaisaiak sortutako sentimenduak dira honen ele me ntu na gus i ak .

U r a r e n presentziak garrantzi berezia hartzen du inguru honetan; izan ere, erreka honekerdiz erdi zeharkatzen du hautatutako parajea. Hau zeharkatzeko zubi bat dago etaibarretan landaredi dentsoa garatzen da. Aldapek sortzen duten haran sakona dela etaneguan leku lainotsua eta laiotza bilakatzen da.


Horretaz gain, er l ie bea ezaugarritzen duen elementu nagusienetakoa errekaren arroa da.Bertan ez dago lurrazalaren forma horizontalik, baizik eta horma bertikalak bi alboetan.Zerua eta lurraren arteko mugak erliebeak definitzen ditu eta inguru malkartsu honetan,

errota gune estrategikoankokatzen da; errekabazterrean, alegia. Hau garaibateko errota zein okindegiaizan zen, eta martxan zegoenbitartean argindarraeskuratzen zen bertatik ere.Paisaian topa daitekeeneraikin bakarra den arren,errekan gora eginez gerobeste hiru errota aurkidaitezke eta guztiak bertakomaterialekin eginda daudelanabari da.

Garai batean, Bergara inguruan 41 errota zeuden eta Osintxun hauetako lau. Hala ere, 50-70hamarkadetan zehar hauetako asko desagertu ziren. Errotaren inguruan egongo zenustiapenak eta zuen jabego konpartituak, behatzaileari auzolanaren ideia dakarkio burura.Guzti honek tristura, poza eta beldurra ere sentiarazten dizkio. Poza eta tristura, joan direngaraiak eta pertsonak oroitzerakoan, eta beldurra erreka gainezka doanean paisaia etaerrota bera imajinatzeak.

4.1.6. UBERA AUZOKO PAISAIA

Fitxa honek Bergarako Ubera auzotik antzeman daiteken paisaiaren behaketa datuak biltzenditu.

Fitxaren arabera, bertako e l e m e n t u n a g u s i e n a lehenengo sektorea da, nahiz etaklimak, urak, landarediak eta eraikitze ereduak ere eragin nabarmena duten paisaian.

L e h e n e n g o s e k t o r e a r i dagokionez, abeltzaintzak pisu handia du bertan, ganaduabaserri askotan hazten baita (azienda ugariena behia izanik), ondorioz, belardiak etabaserrien mantenua bermatzen da. Inguruan azpisektore honi dedikazio esklusiboaeskaintzen

Osintxuko errota. Egilea: Mari Itziar Urizarbarrena. Bestalde, harriek,landarediak, lehenengo

dion baserribakarra dago,

sektoreak eta azpiegiturek paisaian hartzen duten pisua aurreko elementuena bainobaxuagoa izan arren, oraindik ere nabarmena da. H a r r i a k errekaren arroan zeharhedatzen dira, baita atzeko mendi batzuetan ere, zein paisaian aurkitzen diren garai batekoeraikinetan.

L a n d a r e d i a k beha daitekeen gunearen azalera handiena estaltzen du, pinudiak,sastrakadiak eta belardiak tartekatuz. Hiru landaredi formazio hauen artean basoak diraugarien, basogintza izanik erraz antzeman daitekeen azpisektore bakarra. Honek inguruarenmalkartasunarekin eta honen erabilera mugatuarekin erlazioa izan dezake. Dena den, esanbeharra dago errota martxan zegoen garaietan, inguruko lurrak nekazaritza lurrak zirela(batez ere zekaleen landaketak).

A z p i e g i t u r e i dagokienez, errota ez da inguruan aurki daitekeen bakarra; izan ere,errepideak, argindar sareak eta errotaren alboan dagoen putzua topa daitezke. Dena den,azken hau bertako harriekin eraikia izan da eta ondorioz paisaian integratua gelditzen da.

Azkenik, eta lehen aipatu bezala, paisaiak behatzailearengan sortzen dituen

nekazaritzarialdiz bi.Bestalde,ustiapentxikiak diraUberanaurkitzendirenak, nahizeta pabiloigutxi batzukere azaltzendiren.Horretaz gain,baserri guztiekpinudiren bat

Ubera auzoko ik uspegia. Iturr ia: Jesus Elorza

s e n t i m e n d u a k lekuaren elementu nagusi gisa identifikatu dira. Bertan lasaitasuna sumadaiteke (errekako soinuek sortua) eta garai batean leku lainotsu eta hotz hartan gizakiakegindako ustiaketa imajinarazten dio (aldi berean baserriko ogiaren usaina datorkio burura).

daukatela esan beharra dago. Dena den, lehenengo sektoreak aktibo dirauen arren, soroasko zelai bihurtu dira, baita batzuk baso ere. Ondorioz, paisaian belardiak eta basoaktartekatu egiten dira pareko azalerekin.


Auzoan u r a k presentzia handia du, hiru errekak bertan bat egiten baitute, eta hauei lotutahiru errota egon dira funtzionamenduan lehengo garaietan (Errekalde, Errotagain eta Bolu).Bertako e r a i k i n ugarienak baserriak dira, eta errotak bezalaxe garai batekoak dira hauekere. Auzoak ez du ia hazkuntzarik jasan eta ondorioz etxe berri gutxi eraiki dira, gehienakbaserriko seme-alabek egindakoak dira eta aurretik zeuden baserrien ezaugarriak mantendudituzte. E r l i e b e a r e n formak leunak eta borobilduak dira eta baserriak magaletankokatzen dira sakabanaturik.

Azkenik, esan beharra dago, behatzailea bertan jaiotakoa dela eta, beraz, lotura handiadaukala inguruarekin. Horretaz gain, bertako paisaiak l a s a i t a s u n a transmititzen dio etalekuan errekaren soinuak antzeman daitezke. Gainera, errekarekin erlazionatuta gaztarokooroitzapen asko dauzka. Dena dela, sortutako beste sentsazio bat poza bada ere, errekakutsatua egoteak tristura eragiten dio. Bestalde, Uberak gertakari historikoekin lotura du,1936ko gerrarekin hain zuzen ere, Intxortako frentetik gertu baitago, eta auzoaren goikomagaletan trintxerak beha daitezke oraindik.

4.1.7. URKULUKO URTEGIAREN INGURUKO PAISAIA

Inguru hau bi behatza i lek hautatu dute eta egindako behaketetan, beste batzuen

haizetsua bezaladefini daiteke etagoizean goizurtegiko ur-gainazala behe-lainoz estaliaaurkitu ohi da.

E r a i k i n e k tokikoeraikitze ereduajarraitzen dute,auzoak elizeninguruan antolatuz.Lehen, baserrigehienak bailarahondoan kokatzenziren, baina urtegiaegin zenez geroztiktontor gainetan

Urkuluko urtegia. Egilea: Garazi Etxeberrida.

artean, landaredia eta lehengo sektorea paisaiaren eleme ntu n agus i gisa zehaztean bategin dute. Hala eta guztiz ere, batek bi hauekin batera harriak, elementu historikoak etasentimenduak ere identifikatu ditu inguruko izaeraren erantzule nagusi bezala.Bestearentzat, aldiz, klima eta ura, zein azpiegiturak dira erantzule nagusiak, lehenengosektore eta landarediarekin batera.

Azalera gehiena l a n d a r e d i a k hartzen du; behealdean larreak dira ugarien eta pixka batigoz gero, formazio nabarmenena basoa da. Honekin erlazionaturik, l e h e n e n g os e k t o r e a r e n barnean basogintza indar gehien duen alorra da. Azpisektore honekaldaketa nabarmenak ekarri ditu paisaiara; izan ere, lehen gaztainondo eta pagadiak basohedatuenak baziren ere, gaur egun hauek pinudiekin ordezkatu dira. Dena den,abeltzaintzak ere pisu nabaria dauka, bertako animalia ohikoenak ardiak eta behiak izanik.Honek ere aldaketak ekarri ditu, lehen aziendak etxe barruan gordetzen baitziren, eta gauregun, aldiz, estalpeak egin dira baserri inguruetan honetarako. Horretaz gain, lehen zeudensoro ugariak zelai bihurtu dira.

Inguruan ia h a r r i r i k ez agertu arren, Aitzorrotz eta Kurtzebarriko haitzek behatzaile batenustez izaera berezia ematen diote paisaiari. Aipatutako mendiez gain, paisaiaren atze-oihalaosatuz Aloña, Orkatzategi, Ametzueta eta Hiruatx azaltzen dira. E r l i e b e a r e n formaaldapatsua da, eta Urkuluko urtegia bailararen barnealdean kokatzen da. Bestetik, hainbaterrekak bailara zeharkatzen du eta hauek ere maldak sortu egiten dituzte. Atsedenlekua toki

kokatu dira. Bestalde, urtegiaren eraginez baserri multzo berri bat eraiki zen arren, paisaiantopa daitezkeen baserri gehienak garai batekoak dira eta hauetako asko berrituak izan dira.Horretaz gain, orokorrean, baserrien artean zeuden hutsuneak betez eraiki dira etxebizitzaberriak, Aozaratza auzoan eman den kasu batean izan ezik.

Inguruan, e l e m e n t u h i s t o r i k o e k garrantzi berezia hartzen dute behatzailearentzat,hauen artean auzo guztietan topa daitezkeen elizak daude, baita Otalako dorretxea edogarai batean eraikitako baserriak ere.

S e n t i m e n d u e i dagokienez, berdearen lasaitasuna, bakea, freskotasuna eta mendiek zeinurtegiko urek sortzen duten binomio liluratsua azpimarratzen dute behatzaileek. Bertannaturako soinu ugari entzun daitezke (txoriak, txantxikuak, ardiak eta abar), baita belarmoztu berriaren usaina zein uraren hezetasuna hauteman ere. Dena den, jai egun etaasteburuetan urtegiaren ingurua jendez betetzen da eta, ondorioz, giza zalapartaantzematen da. Behatzailetako bati Urkuluko urtegia egin zireneko garai latzak datozkioburura; lurren desjabetzea eta horrek sortu zituen arazoak. Biei auzora ekarri zuenbizimoduaren eta paisaiaren aldaketa oroitarazten die. Aldiz, bertan ez dauden senideenoroitzapenen sentimenduak indartsuagoak dira behatzaileetako batentzat. Bestalde,paisaiaren magikotasuna azaltzen da fitxetako batean, paisaia lasaitzeko erabiltzen duguntresna gisa definituz, eta ura, mendi zein kolore berdea izanik tresna honen ezinbestekoelementu.


4.1.8. BEDOÑA-MENDIOLA IBILBIDEKO PAISAIA

Behatutako paisaian landaredia e l e m e n t u n a g u s i e n a da, nahiz eta erliebeak,lehenengo sektoreak eta inguruak sortutako sentimenduek garrantzi nabarmena duten ere.Bertan, larreek eta bakanak diren zuhaitzek azalera gehien hartzen dute.

E r l i e b e leun eta gozoak, biguntasun sentsazioa sortzen du, eta atzealdean Kurtzebarriagertzen da. Lekuko hezetasunak eta epeltasunak zelaietan eragina dute eta ur emariekgarrantzia hartzen dute errekasto eta iturrietan.

L e h e n e n g o s e k t o r e a azaltzen diren soroek, zelaiek, behiek eta ardiek ordezkatzendute. Nekazaritza eraikinak eta baserriak ere paisaian esanguratsuak direla esan daiteke,honek duen izaeran eraginez. Lehenengo sektoreak mantentzen duen l a n d a r e d i a r e k i nbatera, paisaiak freskura, oparotasuna eta patxada eskaintzen ditu.

Bestalde, inguruko etxebizitza ugarienak bertako eraikitze eredua eta materialak dituztenb a s e r r i a k dira, nahiz eta tarteka txaletak ere topa daitezkeen. Inguruan lehenengosektorearekin erlazionaturiko etxe-bideak daude, hauek izanik paisaian agertzen direna z p i e g i t u r a bakarrak. Horrez gain, aurreko behaketa fitxetan aipatu diren dorre-etxe etabaselizak aurki daitezke paisaia honetan ere.

4.1.9. MENDIOLATIK BEHATUTAKO PAISAIA

Behatutako paisaiaren e l e m e n t u n a g u s i e n a k ura, erliebea, lehenengo sektorea etabertan sortutako sentimenduak dira. Dena den, harriek eta landarediak eragin nabarmenadute ere inguruak duen izaeran.

antzematen da, ematen duenez bertakoak izanik hauen eraikuntzan erabili diren materialak.Aipatu beharra dago etxebizitzak eta baserriak erliebea lautzen den guneetan kokatu izandirela urteetan. E r a i k i n e k tipologia orokorra dute eta honen ondorioz hauen txertatzeapaisaian modu harmonikoan ematen da.

L a n d a r e d i a k paisaiaren azalera gehiena estaltzen du. Honen baitan, gune lauetanbelardiak nagusitzen dira eta bertan bazkatzen aziendak ikus daitezke. Hauen inguruetanere ortu batzuk azaltzen dira. Baina aldapak hasten diren heinean basoa ugaritzen doa etahonen barnean zuhaizti mota ugariena pinudia da. Dena den, Apotzaga inguruan bertakobasoak azaltzen dira eremu handiagoa hartuz. Beraz, landaredi ezberdin guzti honetanurtaroek sortzen dituzten aldaketak antzeman daitezke. Era berean, landarediarenberdetasuna lekuaren hezetasunaren adierazle da eta beraz u r a r e n p r e s e n t z i a r e n a .Izan ere, inguru lehorragoa balitz, landarediak berde apalagoak edo kolore marroiagoakerakutsiko lituzke. Azaleraren gehiengoa belardi eta pinudiek estaltzen dutela kontutanhartuz, paisaia hau abeltzaintzak, nekazaritzak eta basogintzak moldatutako landa-paisaiadela esan daiteke.

S e n t i m e n d u e i dagokienez, behatzaileari lasaitasun sentsazioa sortzen zaio bertan.Bestalde, fitxan Apotzagako eliza atzean kokatzen den hilerri zirkularraren berezitasunaazpimarratzen da, baita Anbotori lotutako kondaira mitologikoa ere. Gainera, ApotzagaEskoriatzako elizatea zela azaltzen da. Hau elizaren inguruan sortutako landa eremua da, etagarai batean bertako bizilagunek elizan egiten zituzten erabakiak hartzeko bilerak.

4.1.10. BEDOÑA AUZOKO PAISAIA

Mendi olatik behatutako paisaia. Egilea: Itziar Urizarbarrena.

L u r r a z a l a r e n f or m ahorizontalak nagusitzendira eta atzealdetikpaisaia mugatzenmendiak agertzen dira.Ipizte eta Anbotorenhorma harkaiztsuekforma bertikalakdakartzate paisaiara eta,ondorioz, harriekgarrantzi gehiago hartzendute. Horretaz gain,h a r r i e n presentziainguruko eraikinetan ere

Paisaia honen behaketa Bedoña auzoan kokatutako Arantzazuko auzo elkartetik egin da.

Bertan bildutako datuen arabera, inguru horrek duen i z a e r a r e n e r a n t z u l e n a g u s i a kelementu historikoak eta elkarturiko sentimenduak dira, nahiz eta klimak, erliebeak,landarediak, lehenengo sektoreak eta eraikitze ereduak ere eragin nabarmena duten.

E l e m e n t u h i s t o r i k o e n artean Bedoñako parrokia dago. Hau garai bateko gotorleku edodorretxea izan zen, ondoren eliza bihurtutakoa. Gainera, Gipuzkoako leiho eta aztarnaerromaniko garrantzitsuenetako batzuk aurkezten ditu.

Bestalde, e r l i e b e malkartsuak forma borobil eta leunak dakartza paisaiara, gune lauakurriak izanik. Normalean, baserriak maldak hain gogorrak ez diren lekuetan kokatzen dira,eremu publiko baten inguruan antolatuz. Auzo-elkartea aldiz, mendi gain batean kokatzenda, ondorioz haizearen eragina nabarmena da. Gainera, bertatik urtaroek paisaian sortzendituzten aldaketa nabarmenak oso ongi antzematen dira.


Landar ediar i dagokionez, belardiak dira formazio ugariena, nahiz eta pinudiak ereazaltzen diren. Honekin guztiz koherentea da beraz, azpisektore indartsuenaabeltza intza izatea. Dena den, maldetan baso ustiaketa ematen da eta gune lauagoetan

azalera txikiagoan baitanekazaritza ere.

Behatzaileakazpimarratzen du azkenurteetan bertakoen bizibaldintzak hobetzekoegindako lanak emaitzapositiboak izan dituela.Ondorioz, baserriakindartu dira eta paisaiaorekatua sortu da. Aldiberean, behatzaileakbertako e r a i k u n t z e knortasun propioa etabertako ezaugarriakmantendu dituztela

Malkartasuna hain handia ez den lekuetan agertzen dira baserriak eta agerikoa da bertakoharriekin eraikiak izan direla.

Inguruan gune harkaiztsuak garrantzi berezia hartu arren, azalera handiena l a n d a r e d i a kestaltzen du. Hostozabalen basoak (pagadiak, hariztiak, etab.) eta pinudiak landare formazionagusienak dira. Bestalde, hesi bizi gutxi gelditzen dira inguruan. Beraz, aurkezten denlandaredia dela eta urtaroen aldaketek ere kolore ezberdinak sortuko dituzke, kontrasteakeraginez. Dena den, esan beharra dago, garai batean nekazaritzak eta abeltzaintzak indarasko zutela bertan, eta aldiz gaur egun b a s o g i n t z a k aurrea hartu diela. Ondorioz, belardiugari baso bihurtu dira eta beste hainbeste sastrakek hartu dituzte. Hala eta guztiz ere,oraindik ere artaldeak ikus daitezke paraje hauetan, hau izanik azienda ohikoena.

U r a r e n presentzia ere nabaria da inguruan, Arantzazu errekak nahiz beste errekasto ugarikzeharkatzen baitute paisaia. Hauen soinua bertan daudenaren adierazpena da, eta haubatez ere neguan nabarmentzen da. Horretaz gain, paraje haizetsua da, batez ere mendigailurretan.

A z p i e g i t u r e i dagokionez, bi dira azpimarratzekoak. Alde batetik aspaldi egindakoerrepidea eta inguruan ongi txertatua dagoena. Bestaldetik, parke eolikoa dago eta honekkontraste nabarmena sortzen du paisaian.

Arantzazuko auzo-elkartetik behatutako paisaia. aipatzen du. Azkenik, behatzaileari paisaia honek isiltasuna, handitasuna, baikortasuna eta ingurua bizirik

Azkenik, aztertutako paisaiak l a s a i t a s u n a transmititzen duela adierazten da fitxan, baitaedertasunaz gozatzeko, naturarekin bat egiteko eta isiltasuna zer den jakiteko aukeraeskaintzen duela ere. Bestalde, bertan egoteak, ezer egin behar izan gabe, zirrarasortarazten dio fitxa bete duen pertsonari, baita gaztaroko oroitzapenak eta sentimendupozgarriak burura ekarri ere. Gainera, lekuaren magikotasunak urtaro ezberdinetansentimendu anitzak sortzeko gaitasuna du.

4.1.11. ARANTZAZU INGURUKO PAISAIA

Fitxa honek Oñatiko Arantzazu auzotik antzematen den paisaiaren ezaugarriak biltzen ditu.

Honen arabera, erliebea eta landaredia dira lekuko eleme ntu gar ra ntz i ts uenak , nahizeta harrien, uraren, lehenengo sektorearen, azpiegituren eta sentimenduen pisua erenabarmena den.

E r l i e b e a r i dagokionez, auzoa leku harkaiztsuan kokatzen da, eta horma bertikal handiakageri dira inguruan. Ondorioz, h a r r i e k garrantzi berezia hartzen dute paisaian, batez ereiparraldean, Aizkorri mendikatea nabarmenduz. Harriek kolore ezberdinak dakartzatepaisaiara. Dena den, forma leunak ere sortzen ditu erliebeak, kontr aste nabaria eraginez.

dagoela transmititzen dio. Xabier Amuriza eta Imanol Larzabalen "Mendian gora haritza"abestia dakarkio burura eta Xalbadorren heriotzaren bertsoak. Horrez gain, belarren usaina,freskotasunaren s e n t s a z i o a eta hegaztien soinuak antzeman daitezke inguruan. Gainerabertan kokatzen den harkaitzez inguraturiko basilikak magikotasun sentsazioa atxikitzen diopaisaiari.

4.1.12. ITURRIGORRIKO PAISAIA

Iturrigorri Arantzazu errekako goiko arroa da, eta bertatik antzemandako paisaiarenazterketa burutu da fitxa honetan.

Bildutako datuen arabera, erliebea, landaredia eta lehenengo sektorea dira inguru honeni z a e r a r e n e r a n t z u l e n a g u s i a k , nahiz eta urak, klimak eta sentimenduek pisunabarmena duten ere.

Ingurune m e n d i t s u e t a m a l k a r t s u a da, nahiz agertzen diren forma leunek izaerabiguneko paisaia eratzen duten. Horretaz gain, Arantzazu errekako goi-arroa izanik, haranegitura mantentzen du. Lekuan material geologiko ezberdina agertzen da (kareharria etaharearria), ondorioz sortutako erliebea forma gogorragokoa da batzuetan eta borobilagoa


besteetan, k o n t r a s t e nabariak sortuz. Erliebe menditsu honek e u r i erregimen altuaizatea eragiten du, eta udak nahiko epelak izan arren, neguak oso hotzak izaten dira.Gainera, mendien garaiera dela eta, askotan behe-lainoa trinkotu egiten da m i k r o k l i m aberezia sortuz.

L a n d a r e d i a r i dagokionez pagadia da formazio ugariena; hori dela eta urtaroen aldaketekkolore ezberdinak ekartzen dituzte paisaiara. Behatzaileak udaberriko berde bereziek edoudazkeneko koloreen iraultza nabarmendu egin du fitxan. Hala eta guztiz ere, han-hemenkapinudiak aurki daitezke baso mota honekin tartekaturik, baita belardi eta sastrakadiak ere.

Historian zehar, b a s o g i n t z a izan da bertan azpisektore aktiboena, bai egurra lortu, ikatzaegin, etab.-erako. Tarteka, basoetan aziendak sartzen direla beha daiteke, baina hauekpresio gutxi egiten dutenez, zuhaitz gazte eta txikien hazkuntza bermatua dago.

Azkenik, paisaia honek bakea eta naturarekin bat egitearen s e n t s a z i o a sortarazten diobehatzaileari. Bertan belarraren usaina, haizearen soinua eta goroldioaren goxotasunahauteman daiteke. Ingurua naturaren harmoniarekin, pozarekin eta magikotasunarekinerlazionatzen du.

4.1.13. ORKATZATEGIKO PAISAIA

Behaketa fitxa honetan bildutako datuen arabera, pasaia honen e l e m e n t u n a g u s i a kerliebea eta elementu historikoak dira. Dena den, harriek, urak eta inguruak sortutakosentimenduek eragin nabarmena dute paisaian.

Inguruko e r l i e b e a malkartsua da, eta gailur harkaiztsuen horma bertikalek, errekek,arroilak, etab. sortzen dituzten forma zuzenak nortasun propioa ematen diote lekuari.Inguruaren malkartasuna dela eta, eraikinak bailara hondoetan eta mendien magaletankokatzen dira. Pareta bertikal hauen eraginez h a r r i a k elementu garrantzitsua dirapaisaian, izan ere paretek ematen duten ikusgarritasunak hauen presentzia azpimarratzenbaitu. Gainera, bertako eraikuntzak ere harri hauek erabiliz eraikiak izan dira, inguruaneuren pisua areagotuz.

Paisaia hau u r a k ere moldeatu du, eta horretan jarraitzen du. Izan ere, Orkatzategikoeremuan koba, haitzulo, ur jauzi eta iturburuak aurkitzen dira. Gainera lekuko toponimianurari erreferentzia egiten dioten izen ugari daude, harriekin gertatzen den bezalaxe.

L a n d a r e d i a r i dagokionez, haitzak eta lurzoru eskasak honen garapena baldintzatu egitendute eremu batzuetan. Dena den, belardiak, sastrakadiak eta basoak aurkitzen diratartekatuta.

Bestalde, paisaia hau lehengo bizitzaren a z t a r n a ugari gordetzen dituen gunea da. Bertan,garrantzi arkeologikoa dutenaz gain, Sandailiko baseliza eta bere kondaira, bide zaharrakzein toki historikoak aurkitzen dira.

S e n t i m e n d u eta asoziazioek paisaian hartzen duten pisua, aipatu bezala, nagusia da.Orkatzategiko kareharriek sortzen dituzten aire korronteek xarma eta misterioa ematendiote lekuari. Aldi berean, leku baketsu bezala definitzen da fitxan. Bertan, usain ezberdinak,hezetasuna, soinuak zein uraren tantak hauteman daitezke. Behatzaileak aipatzen duenez,bere aitona-amonen sorlekua da eta berari garai ezberdinetako bizipenak dakarzkio burua,honek poza eta lekuarekiko lotura sentiaraziz. Gainera, lekua enterramendu, gotorleku etabestelako kondairekin erlazionatua dago; honek guztiak, urak eta haitzekin batera,magikotasuna emanez paisaiari.

4.1.14. MURGIA AUZOKO ETA HAITZONDOKO PAISAIA

Paisaia honen behaketa Oñatiko Murgia auzotik egin da.

Bildutako datuen arabera, e l e m e n t u e n p i s u a n a h i k o o r e k a t u a dago. Dena den,ezaugarri garrantzitsuenak klima, ura, erliebea eta lehenengo sektorearen presentzia dira.Bigarren maila batean, harriak, lurzorua, landaredia, eraikitze eredua eta inguruak sortutakosentimenduak kokatzen dira.

Harana babesten duen Aizkorriko mendilerroak inguruko k l i m a n eragin nabarmena dauka,izan ere, klima ozeaniko eta kontinentalaren arteko muga egiten baitu, tenperaturenkontraste handia sortuz. Horretaz gain, Aloña menditik datorren errekaren presentziakbertan u r a k duen garrantzia agerian uzten du. Gainera, toponimo ugarik egiten dioteerreferentzia elementu honi.

Inguruan agertzen diren mendietako harrizko pareta bertikalek ikusgarritasuna ematendiote paisaiari, h a r r i e k ere modu honetan garrantzi handiagoa hartuz. Mendien inguruanarro sakonak sortzen dira eta gailurretan paisaiari forma borobildua ematen dioten lautadazabalak kokatzen dira.

B a s e r r i a k tontorretako lautaden goialdetan, lepoetan eta errekatik gertu agertzen dira.XVI. mendeko baserriak paisaian sakabanatuak azaltzen dira. Hauetan harearria agertzen da,nahiz eta inguruan azaltzen diren beste eraikuntza batzuetan bertako kareharria agertu(karobi, zubi, zelai itxitura, txaboletan). Bestalde, lekuan hiru baserri edo garaiko etxebizitzabereiz daitezke: errotak, landa zabaleko baserriak eta mendi ingurukoak.

Horretaz gain, garaiera ezberdinek l a n d a r e d i a baldintzatzen dute. Lautadetan soro etabelardiak azaltzen dira, aldapetan, ordea, basoak eta goi mendietan, berriz ere belardiak.


Beraz, nekazaritza, abeltzaintza eta basogintzaren jardunak inguruko paisaia moldatu etamantendu dutela esandaiteke. Ohikoa da, ardi,behi, ahuntz eta behorrakbelardietan bazkatzenikustea, baita soro, ortuedo mahastien inguruan.

S e n t i p e n e idagokienean, paisaiaklasaitasuna eta bakeatransmititzen diobehatzaileari. Aldi berean,ezkutuan asko gordetzen

Izaera karstiko honen ondorioz, paisaiaren forma nagusienak e r l i e b e a k sortzen dituelaesan daiteke. Aldi berean, mendiaren arrakalek forma zuzenak eta koskatsuak sortzendituzte. Besaide mendiak, ordea, forma borobilagoak dakartza paisaiara. Azken hau EuskalHerriko mendizaleentzat leku esanguratsua da, bertan mendian hildako mendizaleenoroitarria baitago. Hori dela eta, urtean behin Euskal Herriko mendizaleen topaleku izatenda festa giroan. Bestalde, erliebe malkartsua dela eta, baserriak magaletan kokatzen diraUdala auzoan, neguan babestuagoak geldituz.

Udalaitz mendia oso lehorra da eta bi isurialdeen ezberdintasun k l i m a t i k o a ageriangelditzen da. Ondorioz, iparraldera begiratzen duten magaletan pagoak ugaritzen dira, etahegoaldean, aldiz, artadia. Dena den, beheko aldean pinudiak dira nagusi eta baserriinguruan azaltzen diren zelai ertzetan baso mistoa. Paisaian gorago azken baso motak hauekugaritzen dira, nahiz eta oraindik ere pinudiak azaldu. Urtaro aldaketek inguruko koloreetanduten eragina antzematen da, batez ere Udala auzoan. Horretaz gain, basoen oihanpean

Murgia auzotik behatutako paisaia. Iturria: Aritz Galdos. denaren sentsazioa etalurrarekiko lotura

sastrakak eta egurra ugarituz doaz, eta honek ganaduaren presentziaren eta ustiapenarenbeherakada agerian uzten du. Gainera, lursail batzuk basoa moztu eta gero utzi egiten dira,

sentiarazten dio. Gainera, behatutako paisaia Bernardo Atxagaren "Soinujolearen semea"liburuarekin erlazionatzen du; kontatzen duen istorioa bertara egokitu liteke bere ustez.Tokian aziendek, hegaztiek zein ur jauziek sortutako soinuak; belar, orbel, erreka zeinbasoaren usaina, eta udazken haizea antzeman daitezke. Bestalde, haurtzarokooroitzapenak burura datozkio bertan, baita ikazkinen edo karreteroen lanbideak ere. Honekguztiak, lotura handiko sentipena sortarazten dio eta norberaren sustraien kokalekuarengarrantzia azpimarratzen du.

4.1.15. UDALA-BESAIDE IBILBIDEKO PAISAIA

Paisaia hau Arrasaten, Udala auzotik abiatu eta Besaide mendiraino doan ibilbide batetikhautematen da.

Bildutako datuen arabera, inguruak duen izaeraren e l e m e n t u n a g u s i a k harriak, klima,ura, erliebea eta sortutako sentimenduak dira. Dena den, landarediak ere ekarpennabarmena egiten dio paisaiak duen nortasunari.

Udalaitzeko izaera karstikoak, h a r r i a k inguru honen elementu garrantzitsu bihurtzen ditu,kolore grisa ekarriz paisaiara. Horretaz gain, bidean zehar harri ugari topa daitezke, baitabertatik behatzen diren eraikin edo azpiegituretan ere (elurzuloak, harrobiak, artzaintxabolak, hormak, iturriak, baserriak zein eskortak). Guzti hauetan bertako materialabehatzen da.

hauetan ezer landatu gabe.

Egindako ibilbidean artadia da nagusi, hego isurialdetik egin baita. Ingurua lehorra izanarren, iturri, garbitoki eta putzuak topa daitezke. Gainera Olakortako errekastoareniturburua beha daiteke egindako bidetik. Haizeari dagokionean, Udalaitz mendiak babesaematen dio egindako bideari, beraz ez da haize-leku nabarmena, nahiz elementu honierreferentzia egiten dioten toponimoak dauden.

Behatzailearen ustez, aztertutako paisaiak b e t i r a k o g a l d u k o d e n b i z i m o d u baterakusten du. Izan ere, ez da artzainik gelditzen bertan, ezta meatzaririk ere. Bertandirauten baserri ustiapenak eredu mistoko nekazaritza eredua jarraitzen dute. Hori dela eta,gizakiok lurrari lotzen gaituen azken kate-begiak dira lehengo sektorean ari den belaunaldia.Ondorioz, b a s e r r i t a r r e n j a k i t u r i a galduko dela uste du, behintzat egoera aldatzen ezbada. Paisaiak sortutako s e n t s a z i o a k Mikel Laboaren "Gure bazterrak" abestiarekindefinitzen ditu behatzaileak. Horretaz gain, haurtzaroarekin lotzen du ingurua eta bertan,paisaiak lasaitasuna, bakea, harmonia eta bizipozaren sentimenduak dakarzkio.

4.1.16. LIZARRAGA-UZARRAGA-IRIMO AUZOA IBILBIDEKO PAISAIA

Ibilbide hau Antzuolako Lizarragatik Irimo auzora doa.

Bertatik antzematen den paisaiaren e l e m e n t u n a g u s i a k erliebea, ura, landaredia etalehenengo sektorea dira. Dena den, eraikitze ereduak eta azpiegiturek eragin nabarmenadute ere.


Egindako bidea b a i l a r a i t x i a n kokatzen da eta inguruan Udalaitz, Anboto, Arrola, Irimo,Gorla zein Aizkorriko mendi lerroa ikus daitezke. Paisaian aldapek lurren erabileran duteneragina hautematen da. Izan ere, lurra lauagoa den lekuetan belardiak agertzen dira, etamalda gogortzen den lekuetan, basoa. Horretaz gain, baserrien eraikuntza aldapetaraegokitua izan dela behatzen da.

Bestalde, e r r e k a s t o ugari eta Lizarraga erreka aurkitzen dira ibilbidean zehar, hauekdepresioak sortuz inguruan. Uraren presentziarekin jarraituz, errekek sortzen duten soinuaantzeman daiteke ibilbidetik, pertsonaren kokalekuaren arabera aldatuz. Gainera, iturri bataurki daiteke ere aztertutako inguruan.

Landar ediar i dagokionez, basoa da nagusi, honen baitan ugariena pinudia izanik. Bertakozuhaitzen artean pagadiak eta hariztiak aurkitzen dira. Baserri inguruetan, aldiz, belardiaketa laborantza lurrak agertzen dira tartekaturik. Gorla eta Trekutzeko gainak estaltzenbelardiak kokatzen ziren garai batean, baina abeltzaintzaren beherakada dela eta, basoa

landatu da bertan ere.Beraz, aurkitzen denlandaredi mota dela eta,urtaroek aldaketanabarmenak sortzendituzte paisaian.

Hortaz, ingurua aztertuta,b a s o g i n t z a lekukoazpisektore indartsuenadela esan daiteke.Ondoren abeltzaintzakjarraitzen dio eta, azkenik,nekazaritzak. Aziendenartean ohikoenakabelgorriak eta ardiak

Aldiz, Bergarako industrialdea beha daiteke bertatik, baita autopistako zubi bat ere etahauek ikus-inpaktu nabarmena sortzen dute. Bi elementu hauetaz gain, Abiadura HandikoTrena eta Beasain-Durango errepidea momentuan obretan daude, eta Deskarga inguruandena apurtuta dago. Guzti hau ez da batere atsegina ikusmenerako eta behatzaileari tristuratransmitimen dio, azpieg itur a hauek zenbateraino derrigorrezkoak diren pentsaraziz.

Azkenik, aztertzailearen ustez, paisaia honek neurtzeko modukoa denaren s e n t s a z i o asortzen du, norberak eremuaren kontrola izango balu bezala, harago beste mundu batizango balitz bezala. Gainera, baso eta belardi irekien artean sortzen diren kontrasteakbeste mundu bat irekitzen denaren sentsazioa sortzen dio.

4.1.17. ANTZUOLAKO PAISAIA

Behaketa fitxan, Antzuolako herri-gunetik behatzen den paisaiaren azterketa burutu da.

Bildutako datuen arabera, paisaia osatzen duten elem entu na bar m enenak ura,eraikitze eredua eta azpiegiturak dira.

Herria forma borobilduak dituzten mendiez inguratua dago eta herri-gunearen erditikerreka igarotzen da, ondorioz garrantzi berezia hartuz. Gainera, lehengo garaietan inguruankokatzen ziren hainbat erroten funtzionamendua bermatzen zuen honek dakartzan urak.Horretaz gain, badira toponimo batzuk elementu honi erreferentzia egiten diotenak.

E r a i k i t z e e r e d u a r i dagokionez, lehen herria kale nagusi bakarrak osatzen zuen etahonen alde bitan kokatzen ziren etxe gehienak. Poliki-poliki, ordea, etxe berriak eraiki dira,ondorioz herria luzatu eta zabalduz. Honekin batera, auzo berriak eta kale berri bat sortudira. Lehen erabilitako eraikitzeko materialak harria eta egurra ziren, baina orain hormigoiaeta material berriak dira nagusi. Herriko hiru lantegi nagusiak herriaren kanpoaldeankokatzen dira, argindar sareek herria alderik-alde zeharkatzen dute eta telefonomugikorrentzako zein telebistarako antenak ere ageri dira.

Herrian, nekazaritzatik bizi den baser r i bakarra gelditzen da eta beste bat abeltzaintzatik.Aztertutako ibilbideko paisaia. Egilea: Mª Kar men Iturbe. dira. Laborantzari Antzuola eta Bergarako lurretan abeltzaintza intentsiboko ustiapen bat ere badago eta beredagokionez, gehienbat abereak bazkatzeko laboreak lantzen dira. Hala ere, aipatu bezala,abeltzaintzaren jarduna behera egiten ari da eta, ondorioz, belardiak baso bilakatzen aridira. Gainera, baso batzuk lantzeari utzi zaio eta oraindik gutxi badira ere, urtetik urteraegoera hau areagotzen joango dela aurreikusten da.

Igarotako bi auzoetan b a s e r r i a k era sakabanatuan antolatzen dira eta paisaian ongiintegratzen dira. Bestalde, abereentzako eraikinak egin dira, nahiz eta hauek ez duteninpakturik sortzen behatzailearen ustez.

inguruko lur eremuan zelai zabalak ageri dira. Hala ere, baserri gehienek autokontsumorakoeredua jarraitzen dute, euren inguruak garbi mantenduz, aldi berean. Esan beharra dagogarai batean basogintzaren jarduna nabarmena izan zela, baina gaur egun, aldiz, ia guztizgelditu da.

Behatzailearen ustez, oraingo gizartea presaka bizi da eta inguruko mendietara ihesaldi bategiterakoan, paisaiak transmititzen duen l a s a i t a s u n a sentiarazten du berriro. Momentuhartan, herri-gunean denak korrika eta presaka ikusten direla ematen du.


4.1.18. ANGIOZAR BAILARAKO PAISAIA

Fitxa honek Asentsioko gainetik hautematen den Angiozar bailarako paisaia jasotzen du.Bertara iristeko oinez zein bizikletentzako prestatutako Asentsio bidea jarraitu daiteke; hausoilik zati batzuetan dago seinaleztatua eta lekuen kokapenak ez dira adierazten.

Bestalde, fitxan bildutako datuen arabera, paisaia honen i z a e r a r e n e r a n t z u l en a g u s i a k klima eta ura, erliebea, populatze eredua, elementu historikoak eta paisaiaksortutako sentimenduak dira. Behatzaileak ingurua baserri eraikuntza bikainak, eliza etaermitak dituen nekazal giroko gune bezala definitu du, mitologiari lotutako mendiharkaiztsuek ixten duten bailara osoaren ikuspegi panoramikoa hauteman daitekeelarikbertatik.

U r a e t a k l i m a r i dagokionez, Asentsioko putzuak eta Angiozar errekaren goi ibilguaknabarmenuzten duteurarenpresentziaidentifikatutako eremuan.Bestalde,goizaldetanbehe-lainoapilatzen dabailararenbekaldean,gainaldea

agertzen diren berde eta gorrien arteko bizitasunak, paisaia ikusgarria bihurtzen dutebehatzailearen iritziz.

Ibilbidean zehar, garai ezberdinetako b a s e r r i a k azaltzen dira bere materialetan hauagerian geldituz eta eraikitze eredu tradizionala erakusten dutenak. Bestalde, Angiozarrenl a u a u zo azaltzen dira, bakoitzaren antolaketa modua ezberdina izanik; hauen arteaneredu sakabanatua, multzokatua edo kalea sortzen lineala azaltzen dira.

Asentsio bideaz gain, hainbat b i d e z a h a r daude erlijioari, ohitura edo elementuhistorikoei loturik, batzuk galtzen ari direlarik (hala nola Angiozartik Elgetara doan bidea),beste batzuen kasuan, ordea, oso ondo mantenduta daude eta haien balioa agerian jarri da(Intxorta). Hala ere, ibilbideez gain, ugari dira h i s t o r i a r e n a z t a r n a gordetzen duteneraikuntzak, hala nola, elizak eta baselizak (hauetako batzuk haurdun dauden amabirjinenirudiak azaltzen dituzte).

Honek guztiak, eta antzeman daiteken baso, lore, abere zein ke usainak, eta goizekoargiaren eta behe-lainoaren elkarrekintzak, lasaitasunari, erlijioari eta historiari lotutakos e n t i m e n d u a k sortarazten dizkio behatzaileari. Aldi berean, bertan bizitutakoakoroitzapen atseginak sortarazten dizkio; hala ere, bere senideei entzundako gerradenborako garai triste eta gogorrak ere dakarzkio burura inguruak.

Azkenik, aipatu behar da behatzaileak paisaiaren ikuspegitik esanguratsuak diren ondokoi b i l b i d e a k identifikatu dituela Angiozarren: Ermiten ibilbidea, Erroten ibilbidea, Tumuluenibilbidea eta Angiozar bailarari bira. Aldi berean, bailarako paisaiaren ikuspegi ikusgarrienakere identifikatu ditu, hala nola, Anboto-Udalaitz-Elgea eta Aizkorriren ikuspegia, Parteititikhautematen dena, Zabaletamenditik antzeman daiteken bailararen luzetasuna etaAralarreko ikuspegia eta Sagasta gainetik lortzen den Durangaldearen ikuspegia.

garbi geldituz,eta neguan

Asentsio bidetik beha daitekeen paisaia. Egilea: J ose Angel Mikeo.4.1.19. PARTAIDETZAREN BIDEZ OSATUTAKO FITXEN EDUKIEN ANALISIA

ere sarritan azaltzen da, paisaiari izaera berezia emanez.

Hurbileko m e n d i e n f o r m a k leunak dira, eta zelai eta basoz (batez ere pinudiz) estaliakdaude, aldiz, urrutirago kokatzen direnen itxura zorrotzagoa da haien pareta harkaiztsuakdirela eta. Mendien arteko morfologia eta koloreen ezberdintasunak k o n t r a s t e a k sortzenditu aztertutako landa-paisaian, honen nortasunean eraginez. Asentsio bidetik gertu,Intxortako tontorrak kokatzen dira eta hauen artean Bizkaia eta Gipuzkoako ikuspegipanoramikoak hautematea ahalbidetzen duen Gaztelu mendia.

Aipatu bezala, b a s o a r e n azalera gehiena pinudiek hartzen dute; hala ere, pagadiak ereazaltzen dira. Bestalde, hesitutako zelaiak eta soroak ere agertzen dira inguruan, eta nabariada hauek eta zuhaiztien artean sortzen diren kolore aldaerak. Aldi berean, udazkenean

Lehenik eta behin, behaketa ezberdinetatik lortutako datuak alderatuz, esan daitekeDebagoienan aztertu diren landa-paisaietan pisu edo garrantzi gehien hartzen duenelementua e r l i e b e a dela. Aztergunearen bekaldean belardi lauak agertu ohi dira etaaldeetara aldapa gogorreko mendi hegalak. Bestalde, inguruan azaltzen diren materialgeologikoen arabera forma borobildu eta leunak, edota harkaitzezko pareta eta formabertikalak agertzen dira.

Oso gertutik l a n d a r e d i a k eta l e h e n e n go s e k t o r e a k jarraitzen diote. Landarediaridagokionez belardiak eta koniferoen presentzia aipatzen dira, batez ere, nahiz etahostozabalei ere sarri egiten zaien erreferentzia, baita urtaroek hauengan sortzen dituztenkolore aldaketei ere. Lehenengo sektoreari dagokionez, behin baino gehiagotan honen


jardueraren beherakada azpimarratu egin da, baita honen ondorioz gertatu diren aldaketakere (belardi eta soroak baso bihurtu, zein belardiak sastrakez bete izana).

Ondoren, bigarren plano batean baina pisu nabarmenarekin oraindik ere, k l i m a zein u r aeta paisaiak sortutako s e n t i m e n d u a k aurkitzen dira. Hirugarren mailan, h a r r i a k ,p o p u l a t z e e r e d u a eta a z t a r n a k kokatuko lirateke. Harrien kasuan, paisaian mendienpareta bertikalak agertzen direnean hartzen dute garrantzia. Bestalde, ikusi da gizakiaksortutako antolatze eta bizimodu ereduek ere pisua nabaria dutela eskualdeko landa-paisaietan.

Azkenik, esan beharra dago aztertutako paisaien gehiengoan e h u n d u r a pikorduna ageridela. Aldi berean, a n i z t a s u n a eta kolore aniztasuna gailentzen dira, baina aldi bereanelementuen pisua orekatua duten paisaiak dira aztertutakoen artean ugarienak.Aukeratutako paisaien i k u s p e g i a panoramiko edo zabala da, eta bertan l a s a i t a s u n a ,segur ta suna zein er osota suna dira nagusi.

4.2. Par ta ide tza sa ioeta n ide nt if ikatuta k o ba lio eta ezauga r r iak

Lehenago aipatu den moduan, eskualdeko bigarren partaidetza saioan proiektuan partehartu duten pertsonek, osatu dituzten f i t x e t a n oinarrituz, informazioa elkartrukatu dutebakoitzak aztertutako paisaien inguruan, guztien artean bildutako informaziotik abiatutaeskualdeko landa-paisaien b a l i o a k identifikatu eta adostu dituzte, lehen sektoreak paisaiahoriei egindako ekarpenaren inguruan h a u s n a r t u dute, eta eskualdeko baserri-paisaiakinguruko eskualdeetakoetatik desberdintzen dituzten e z a u g a r r i a k identifikatu dituzte.Eztabaida horien guztien berri ematen da atal honetan.

4.2.1. ESKUALDEKO LANDA-PAISAIEN BALIO NABARMENENAK

Eskualdearen paisaiaren gehiengoa landa-paisaia da, l a n d a - a u z o kopurua 70tik gorakoaizanik eta honetan identifikatu diren balio nabarmenak lehenengo sektorearekin, landa-eremuko bizi moduarekin zein natur baliabide, erliebearekin eta herri-guneenantolakuntzarekin erlazionatu dira.

Baserritarrek mendez-mende egindako lanak, zein gaur egun horretan dihardutenek sortueta mantentzen dituzte Debagoienako landa-paisaiak. Hori dela eta, baser r i tar r enj ar duna landa-paisaiaren balio nabarmen gisa identifikatu da, eta honek paisaiaraekartzen dituen ezaugarrien artean aipu berezi bat egin zaio baser r i ingur ua txuk unmantentzeari, belardien zaintzari, abereak aske ikusteko ematen duen aukerari eta dagoen

b a s o g i n t z a jarduera nabarmenari. Gainera, baserria bera eta bertan egindako lana,landa-eremuaren oinarrizko osagaia izateaz gain, euskaldunon s u s t r a i e n , a r b a s o e n ,kultur a r en eta abarren esanahi eta ikur tzat hartzen dira.

Bestalde, antzinako baserritarren lan jarduera anitzak eta hauetan oinarrituriko landa-auzoetako bizimoduak Debagoienako landa-paisaian beste balio nabarmen bat sortarazi etaeragin dute, landa-auzo gehienetan aurkitzen den o n d a r e h i s t o r i k o , a r t i s t i k o e t ae t n o g r a f i k o aberatsa, hain zuzen ere. Izan ere, ga r a i b a t e ko l a n d a - e r e m u e ta k ob i z i m o d u a e t a l a n a r e n o n d o r i o z agertzen dira paisaian karobiak, elur zuloak,txondor-plazak, txabolak, eskortak, errotak, iturriak, zubi txikiak, mendiko askak eta abar.Aipatu beharra dago baselizen presentzia ere oso ugaria dela, auzo bakoitzak berea izaniknormalean. Aztarna megalitikoak ere nonahi ageri dira, eta hauek zein baselizak,espir i tua ltas u nar ek in erlazionatzen dira, paisaiari sentimendu hau erantsiz.

Debagoienan a u z o l a n a r e n presentzia eta pisua nabarmena da oraindik. Eskualdean,nortasun-ikurretako bat izateaz gain, balio garrantzitsutzat hartzen da, herria elkartzeaeragiten baitu. Baserri-paisaian lanerako modu hau ohikoa da, eta era honetan auzoetakohainbat elementu berreskuratzea lortu da. Auzolanari, eskualdeko landa-auzoetakob i z t a n l e e n i n p l i k a z i o e t a i z a e r a a kt i b oa gehitu behar zaizkio. Izan ere, honi eskerhainbat ekimen burutu dira, eta nahi ez ziren beste batzuk gelditu ere. Horretaz gain, esanbeharra dago landa-auzoetan oraindik ere bertan eta bertako o h i t u r e k i n hazi etahezitako herritarrak daudela, eta modu honetan oraindik bertako ohitura eta bizimoduarieusten zaiela. Gainera, azken boladan eskualdeko gazte eta baserritarren arteko hartu-emana eta elkarlana hasi da, nekazaritzako lan ohiturak transmitituz batzuek eta laguntzaeskainiz besteek. Beraz, Debagoienako landa-paisaietan bertako a u z o e n d i n a m i k a k etae l k a r b i z i t z a k bizirik dirau eta hau oso garrantzitsua da eskualdekoentzat eta modupositiboan baloratu egin da.

H e r r i e t a a u z o e n t a m a i n a t x i k ia izateak hainbat o h i t ur a oraindik ere mantentzeaahalbidetu du, baita e u s k a r a ere. Hau landa-paisaiako elementu garrantzitsutzat hartzenda, izan ere, lekuko ohiturak eskualdeko balio nabarmentzat identifikatu baitira, haienartean paisaiarekin erlazionatutakoak aurkituz oraindik.

B a s e r r i a landa-eremuan aurkitzen diren baliabide naturalen erabilera jasangarriarenerakusle da, natura errespetatuz gizakiarentzat onura ateraz. Honen praktika eta aldi bereanpraktikaren erakusle izateak paisaiaren balio nabarmen gisa identifikatzea ekarri du.Honekin batera, u r t a r o en a l d a k e t e k baserriko labore zein baliabide naturaletansortzen dituzten aldaketak azpimarratu dira ere, hala nola, udaberri eta udazkeneanhostoen koloreek eragiten duten paisaiaren aldaketa eta kontrasteak, edota bizitzen den


negu gogorra. Aldi berean, b a l i a b i d e n a t u r a l e k landa-paisaian duten garrantzia ereagerian gelditu da, hauen artean zuha itza k , er r eka k eta ura nabariak izanda.

Z u h a i t z a k hainbat baliabideren iturri dira (ezkurrak, egurra, basoak) eta bilera-leku ereizan ohi dira. E r r e k e k paisaia diseinatzen dute eta honek paisaiako elementu garrantzitsubihurtzen ditu; aipatu beharra dago, gainera, horietako batek ur gazia daroala. Erreketanduen presentziaz gain, ura Debagoienako landa-paisaian agertzen diren elementu ugarirekin(errotak, iturriak, ur-soinua, hezetasuna, etab.) erlazionaturik dago, horrela paisaian duenpisua azpimarratuz.

E r l i e b e a k eskualdeko landa-paisaiaren izaeran pisu nabarmena hartzen du ere. Izan ere,Debagoienako landa-paisaien atze-oihala osatzen hainbat mendi agertzen baitira (Udalaitz,Anboto, Aloña, Kurtzebarri, Urbia, Atxorrotz, Degurixa, Intxorta, Elosu, Aizkorri-Aratz).Eskualdeko landa-paisaietan elementu garrantzitsuak izateaz gain, gehienak kareharrizkoakdirela gehitu behar zaio eta honek euren presentzia are nabarmenagoa egiten du, etaondorioz, eskualdeko paisaiari duen nortasuna ematen diote.

Azkenik, erliebearen konfigurazioak h e r r i e t a m e n d i e n a r t e k o g e r t u t a s u n aeragiten du. Hau balio nabarmentzat hartzen da, denbora gutxian herri-gunetik mendianegoteko aukera baitago.

Horretaz gain, aipatutako gertutasunak eta konfigurazioak eskualdeko paisaian dagoenk o n t r a s t e a are nabariagoa egiten dute. Industrializatutako herri-inguruneak eta baserrigiroko landa-eremuaren paisaien arteko ezberdintasuna eskualdearen ikurretako bat da.

Herri-gunean eraiki eta honen artifizialtasun maila areagotzen joan den bitartean, l a n d a -au z o e t a n u r b a n i z a z i o a u r r i a izan da, eta artifizialtasun maila txikia mantendu da.Aldi berean, landa-eremuak iraganaren oinarri izan zen baserria gordetzen du eta herri-guneetan aldiz, orainaren oinarri den industria dago.

Bestetik, landa-paisaiaren beste ezaugarri garrantzitsu eta preziatuak b a k e a etal a s a i t a s u n a dira, eta herri-guneen bizimodu azkarrarekin alderatuz berriz ere kontrasteasortzen da. Landa-eremu eta -paisaiek indarberritu eta estresa arintzen laguntzen dutelaazpimarratu da, eskualdeko landa-eremuaren balio nabarmenena bihurtuz.

4.2.2. LEHEN SEKTOREAK ESKUALDEKO PAISAIEI EGINDAKO EKARPENARI BURUZKOGOGOETA

Lehen aipatu bezala, Debagoienako paisaiaren gehiengoa landa-eremua da, eta lehenengosektoreak historian zehar egindako lanak, zein gaur egun burutzen duenak, sortu etamantendu dituzte eskualdean ezagutzen diren landa-paisaiak. Aldi berean, paisaia

ezaugarritzen duen elementu nagusi ugari landa-eremuetako baserritarren oraingo etalehengo bizimodu zein lanbide anitzen ondorio dira (abere askeak behatzea, belardienpresentzia, baso-bizitza nabarmena eta ondare naturala, artistiko zein etnografikoaberatsa). Beraz, eskualdeko paisaiari nortasuna ematen dioten parajeen gehiengoakleheneng o sektor ea n eta honetan jardun dutenen biz im oduan du oinarr ia .

Bestalde, aurretik esan den bezala, baserritarrek eta hauek baliabide naturalak ustiatzekoerabilitako moduek o r e k a bat mantendu izan dute n a t u r a e t a g i z a k i a r e n a r t e a n .Momentu bakoitzeko erabakiak h u r r e n g o be l a u n a l d ie i b e g ir a eta a ur r e k oa kg o g o a n i z a n d a hartzen ziren, eta oraindik ere horrela hartzen dira. Gainera, baserrii n g u r u a k t x u k u n mantentzen dituzte, bideak zainduz, sastrakak garbituz, zuhaitz eroriakkenduz, etab.. Orain, lehenengo sektorearen aktibitatea gainbeheran dagoenean etalursailak uzten ari direnean, euren funtzioa inoiz baino gehiago agerian gelditzen ari da.

Horretaz gain, bertan bizi direnentzako zein turismoa egitera datozenentzat, lehenengosektoreak sortutako elementu guzti hauek inguru atsegin eta lasaia sortzen dute. Beraz,esan daiteke, baserrien aktibitateak gainontzeko eskualdeko biztanleentzat, landa-eremuanbizi direnentzat zein turistentzat garrantzitsua den balioa sortzen dutela, n o r t a s u n aduen pa is a ia atseg ina hain zuzen ere.

Dena den, baserriek paisaian daukaten funtzioa edo honi egiten dioten ekarpena gero etaageriago gelditzen ari den arren, oraindik ere e z d a a i n t z a t h a r t z e n , eta baibaserritarrek zein baserritarrak ez direnek ere, lehenengo sektoreko lana gutxiesteko joeradute. Gainera, gazte eta baserritarren arteko elkarlana sustatzen ari den arren, oraindik erelehenengo sektorean interesa duten g a z t e e k zail dute sektorean murgiltzeko. Honidagoen belaunaldi gazteen txanda hartze eskasa gehituz gero, dagoen arazoa are larriagobihurtzen da. Beraz, egoera honi buelta ematea ezin besteko ikusten da.

4.2.3. ESKUALDEKO LANDA PAISAIAK INGURUKO ESKUALDEETATIK DESBERDINTZENDITUZTEN EZAUGARRIAK

Debagoienako landa-paisaiak inguruko eskualdeetatik desberdintzen dituzten ezaugarrigehienak eskualdean b a l i o n a b a r m e n gisa identifikatu diren elementuak dira. Hau da,l e h e n e n g o s e k t o r e a r e n urteetako eta gaur egungo jarduera, baserritarren antzinakobi z i m o d u a eta lanbide anitzen ondorioz sortutako o n d a r e h is t o r ik o, k u l t u r a l e t ae t n o g r a f i k o anitza, a u z o l a n a r e n kultura zein bizta n le en inp l ikaz i o m a i la etainiziatiba, eskualdeko o h i t u r a k , mendi eta herri-guneen arteko ge r t u t a s u na zein landa-eremu eta hiri-gune paisaien arteko kontr astea , mendiek osatzen duten atze- oihalikus gar r ia , ur ak paisaian duen presentzia eta eragina eta abar dira Debagoiena ingurukoeskualdeetatik desberdintzen dutenak.


Dena den, aipagarria da ere eskualdean dauden la nda - a uzo kopur u a ltua . Gainera,auzo hauetan a uz o- a lkateak izendatuak daude eta her r i batzar r ak ere egiten dira.Hau, eta eskualdean landa-eremuko biztanleen artean dagoen harreman maila osoezaugarri bereizgarriak dira. Horretaz gain, aipatutako ohit ur en artean eskualdekopropioak direnak daude, hala nola Angiozarren ehorzketa moduak edota Koruako elizkanpaiak jotzeko modua. Bestalde, Ar etxa ba leta ko toma tea , aurrekoekin gertatzenden bezala, nahiz eta herri bakarreko elementu zehatza izan, eskualdeko ezaugarribereizgarritzat hartzen da ere, honen hazia autoktonoa izanik.

Azkenik, ezau gar r i ne gat ibo gisa identifikatu diren arren, ondokoak ere eskualdeko "Dia gris en Gorla" 2010, Egilea:Rikar Azkargorta.Iturria:landa-paisaiako elementu bereizgarritzat hartzen dira: eskualdeko har r obi kopuru altua(Kanpazar inguruan ugari daude eta Garagartzako harrobiaren kasuan inpaktu handiasortzen du), eremu txikian aurkitzen diren tamaina handiko a z p i e g i t u r a kopurua etaE l izak duen lur-jabego zabala.

4.3. E skua ldeko la nda - pa isa ie n is la a r tea n

Partaidetza saioen bidez azaleratutako informazio baliotsua osatzeko asmoz, PAISAIAtikbeste ekintza batzuk burutu ditugu, kasu honetan partaidetza zuzena eskatu ez dutenak.Horrela, eskualdeko paisaiek artean duten isla aztertu dugu, oso azaletik izan bada ere.Paisaiek artean nola lantzen diren aztertzeak asko lagun dezake behaketa fitxetakosentipenen atalean jasotzen diren alderdiak aberasteko. Izan ere, artearen helburuetako bate m o z i o a k i s l a t u e t a p i z t e a da eta, ondorioz, ospea irabazten duten artistek paisaiaklantzen dituztenean horien balioak jasotzen dituzte beraien lanetan. Hortaz, eskualdekolanda-paisaiaren garrantzia eta esanahia aztertzeko beste modu bat paisaia horiek arteanizan duten isla aztertzea da.

Debagoienan, bertako landa paisaiak erakusten dituzten artelan ugari eta estiloezberdinetakoak aurkitzen dira. Atal honetan, eskualdeko landa-paisaia artean duen islaaztertzeko eskualdeko paisaiak lantzen dituzten b e d e r a t z i l a n aurkeztuko dira. Hauenartean lauk proiektuan paisaia esanguratsu bezala identifikatu diren hiru paisaia hartzendituzte lanerako gai (Udalaitz, Udala eta Arantzazu), beste lauk eskualdeko baliogarrantzitsu bezala identifikatu diren beste bi (Aizkorri eta Intxorta), eta azkenakproiektuaren baitan identifikatu ez den leku bat islatzen du. Eskualdeko paisaietanoinarritutako lanak aurkitzeak, Debagoienako landa-paisaia inspirazio iturria izan delaadierazten du, eta dituen balioak agerian uzten ditu. Aurrerago azalduko den bezala, artelanbakoitzean paisaia modu ezberdinean antzeman daiteke, eta paisaia bera moduezberdinetan tratatua izan da.

http://spain.urbansketc hers .org/2010/12/dia -gris-en-g orla-las-17-pm.html

Artelanek s e n t s a z i o a k transmititzea dute helburu maiz. Paisaiari buruzko artelanetanartistak paisaia hauteman duen moduan islatzen du, beretzat nabarmenenak direnalderdiak azpimarratuz, hau da, hautematen duen paisaiaren interpretazio bat eginez.Horrela, bi artistak artelan diferenteak egingo dituzte paisaia beraren gainean.

Aurkeztutako m a r g o zein a r g a z k i e t a n , hots, irudiz osatutako artelanetan, paisaiarenzati bat antzeman dezakegu ikusmenaren bidez, baina paisaiako beste hainbat elementuhauteman gabe geratzen dira (entzumen, ukimen, usaimen zein dastamenaren bidezjasotzen direnak). O l e r k i e t a n maiz sentimendua da nabarmentzen den elementua, etahonek paisaiak norbanakoarengan duen lotura eta esanahia ere isla dezake. Gainera, paisaiabere osotasunean aurkeztu beharrean, norbanakoarentzat paisaiaren elementuesanguratsuenak direnak aurkezten ditu. Kasu honetan ere hainbat elementu etazentzumenen bidez jasotako bestelako ezaugarriak hauteman gabe gera daitezke artistakhitzetan islatzen ez baditu.

Lehen esan bezala, "Dia gris en Gorla", "Aierdiazpikoa" Bergarako baserria, "Udala(Mondragon). Vista general de Udala" eta "Zeruak non nai dun, antxe!" lanetan, proiektuaneskualdeko landa-paisaia esanguratsu bezala identifikatutako paisaiak azaltzen dira.Lehenengo bietan Udalaitz islatzen da, hurrengoan Udala auzunea, eta azkenekoanArantzazu. Jarraian, artelanean islatutakoa zonalde horri buruzko fitxan jasotakoarekinalderatuko da.

Fitxen analisiaren atalean bi pertsonek Udalaitz mendiko eta inguruko paisaia hautatu duteeta hau aztertutako bi artelanetan agertzen da ere. Bi margolan hauetan ( " D i a g r i s e nG o r t a " eta " A i e r d i a z p i k o a " lanetan), erliebea, lainoa eta landaredia har daitezkeelementu nagusi gisa, baita lehenengo sektoreak landutako paisaia eta baserriak ere"Aierdiazpiko" lanean. Horretaz gain, azken honetan harrien presentzia ere antzematen daUdalaitz gailurrean. Behaketa fitxetan bildu diren datuen arabera elementu hauek pisunabarmena izan arren (lainoa izan ezik), azpiegiturak, ura, klimaren aldaketa ipar eta hego


magalen artean,zein paisaiaksortutakosentimenduakidentifikatzendira ereelementunagusitzat.Lainoaridagokionez,behaketafitxetanaipamenik ezegitearenarrazoia,behaketa egin "Aier diazpik oa" 2012, Egilea: Pil i Azkarate.Iturr ia:

paisaiak sortutako sentimenduak eta ura ere azaltzen ditu. Esan bezala, fitxan bildutakoarenarabera, eraikitze eredua ez da hartu elementu garrantzitsu gisa. Hau, behatutako paisaiaikuspegi zabalago batekin hauteman delako izan daiteke, izan ere, eskala handiagoaneraikitako azalera txikiagoa ikusiko da eta beraz honen garrantzia txikiagoa izan ere.Bestalde, aurkezten den argazkiaren lehen planoan auzunea azaltzen da eta, beraz,adierazgarriagoa da honen presentzia. Hori dela eta, paisaia subjektiboa izateaz gain, ikusida eskalak ere eragin nabarmena izan dezakeela honen hautematean.

" Z e r u a k n o n n a i d u n , a n t x e ! " olerkian, Arantzazuri aipamena egiten zaio. Dena den,esan beharra dago ugari izan direla Arantzazuri erreferentzia egiten diotela aurkitu direnpoemak., batez ere, bertako amabirjina edo duen izaera erlijiosoa dela eta. Horretaz gain,lan honetan, eskualdeko balio bezala identifikatu diren Aizkorriri eta Urbiari ere aipamena

elementu nagusi gisa. Dena den, bertako hegaztiak, eraikitze eredua, elkarlana eta haizea

"Zeruak non nai dun, antxe!", 1949 Egilea: Salbatore Mitxel ena. Iturria:http://klasikoak.ar miarma.com/idazlanak/M/Mitxel enaSArantzazu013.htm

zen momentuan http://pil irenkoadernoa.blogspot.c om.es/ Mendi anaien gañetik dagoAizkorri, guzien buru.

Antxe eliza jaso bear zan,amildegi artan kako,

lainorik ez egotearena edo behatzaileak garrantzirik ez ematearena izan daiteke. Honek,berriz ere, paisaiaren pertzepzioan subjektibotasuna eta aldaketa agerian uzten ditu.

Saioetan parte hartutakoen artean, Udala auzoko paisaia ere aztertu da eta hau " U da la( Mondr a gon) . Vis ta ge ner a l de U da la" argazkian azaltzen da. Honetan, elementunagusi gisa erliebea, populatze eredua eta lainoa har daitezke, nahiz eta lehenengo

sektorea, landarediaeta harriek ereeragin nabarmenaduten paisaian.Paisaia hau

aztertutakobehatzaileak,

eraikitze ereduaizan ezik,

gainontzekoelementu guztiakaipatzen dituinguruko izaerareneragile nagusi

Lau probintzitan zerra luzeakerroak ezartzen ditu.Gutxik zekiten aren altzoanbazala antziña Arantzazu.Gaurregun, Ama an degunetik,danok bedeinkatzen degu.

Aizkorri-goitik amildutakoarkaitzen azken-arrua.—Ara Zabalaitz, Urbian bakar,biderdian gelditua...—Arrano, bele, putre ta basa-piztien bizilekua...Eliza an jaso nai zun Erriakbear zun, bazun azkua.

Arantzatzu'ko eskualdea,Aizkorri'ren biotz-muña,lau probintzien beginini gaur,erroitz zakarrena antziña.Arritzeko zan an takatzea,

erdi aidean, erdi zintzilik,aitz zankar batean zalko.Kosta bear zun lantegi uraneke ta izerdi pranko,itz-emandako Elizagintzaamaituta ikus orduko!

Danak zekiten uraxe zalaAmaren borondatea.E'tzan besterik bear, lanerajartzeko euskal-jendea.Batak besoak eskeintzen zitun,besteak idi-parea...Arkaitz gallenak zaillak ba'ziran,Zaillago euskal-fedea!

Erraztasuna utzita aldebat,Goiari gauzkion adi.Ez guk, Zeruak nun nai dun... antxe!gure egitekoa bedi.Euskal-Fedeak Eliz ontantxe

"Udala (Mondragon). Vista g eneral de Udala" 1947, Egilea:Indalecio Ojang uren.Iturria: http://www.guregipuzkoa.net/

bezala. Hala ere,hauekin batera

goiz-ozkorritan, Birjiña.Arritzekoa araxe deitzenGinduan zeru-txiliña.

izango du bere irudi,aize gaiztoak botako ez edun

arkaitz gogorrean zuti!


"Aitzgorr i", Egilea:Pepe Garcia. Iturr ia:http://www.foropicos .net/ for o/viewtopic .php?f=1&t=16698&start=672

ere aipatzen dira. Halaeta guztiz ere, harkaitzeta paisaiarenmalkartasuna azaltzendira gehienbat, baitahonek inguruari ematendion handitasuna ere.Egindako behaketafitxen arabera, ordea,erliebea, harria, klima,ura, lehenengosektorea, landaredia,elementu historikoak,azpiegiturak eta

sortutakosentimenduak dira

da, " A i t z g o r r i " margolanean, " Z e r u a no n n a i d u n , a n t xe ! " eta " I ha u te r i ! "olerkietan, hain zuzen ere. Guzti hauetan harriak eta erliebeak duen garrantzia aipatzen da,hauetako bi artelanetan elementuok ematen dioten ikusgarritasuna agerian geldituz.Intxorta ere eskualdeko gune bereizgarri bezala identifikatu da saioetan eta txosteneanondorengo bi lanetan islatzen da: " E l g u e t a . G a s t e l u ( I n t x o r t a ) d e s p u e s d e lb o m b a r d e o " eta " E z t e be Par e d oia n (z i r r i bor r o pr o bis i ona l a k) " . Bi lanhauetan bertako gertakizun historikoak pisu nabarmena dutela antzematen da. Olerkian,gainera, sentimenduak agerian gelditzen dira. Dena den olerkian, hego-haizeari, erliebearieta lehenengo sektoreko ezaugarriei ere banakako aipamenak egiten zaizkie. Hortaz, baisaioetan zein bertan bildutako lanetan, Debagoienako paisaiak historiaren gordailu direlaere argi geratu da. Gainera, kasu honetan argazki zein olerkian ere bildu dira Intxortakopaisaiak gordetzen duen historiaren lekukoa.

"Ihauteri!", 1988 Egilea: Patxi Etxeberria. Iturria:http://www.basquepoetry.net/?i=poemak& b=1570Ihauteri dugu gaur, zoroen egunaEuskaldunok inondik behar ez deguna.

elementu garrantzitsuenak. Ikusten den bezala, behaketa fitxetan ugari dira eraginnabarmena sortzen duten paisaiaren ezaugarriak. Dena den, kontuan izan behar dabehaketa guztiak ez direla leku beretik egin eta, beraz, ezberdin antzeman daitezkebehatokiaren arabera. Hala ere, esan beharra dago egindako hiru fitxetan zein aztertutakoolerkian bat egiten dela erliebe malkartsuak eta sentimenduek paisaian duten garrantzian.

Ondoren aztertzendiren artelaneidagokionez, lehen esanbezala, ez dute bategiten proiektuaneskualdeko landa-paisaia esanguratsubezala fitxetanbildutako guneekin,baina bai ordeasaioetan identifikatudiren eskualdeko baliogarrantzitsukopaisaiekin.

Etsaiak eman digu bailitzan beruna....Ez dugula opako inondik ez duna.

Rio nazkagarrian brasildarrak eroZabalkundeak dakar arnasez txit bero.Inork ez ikusi nahi letorkena gero...Negar malkoa darit ohean gauero.

Alboko biztanleak, hotsaundiz ibiltzenEguratsak iradu gaitula zikintzenGuztion etxetara irratiz iristen....Ikas beharra degu belarrik itxitzen.

Behinola haratuzteak, izaten zituzten:Hiru egun ondoren barau estu zuten.Gurasoek apalik esaten ziguten....Orduko egun latzak oroituz gatxauden.

Euskotarren sinismen behinola bai zutiEz digu aitortu nahi mokolo gezurtik.Beheraka egin digu egunero ordutik....Piztea dagokigu oraintxe bertatik.

Aizkorri hiruartelanetan azaltzen

"Elg u eta. Gast elu ( I ntx or ta) despues del bombardeo" 1937,Eg i l ea : In da l ec io Oj a ng ur en. I t ur r ia:http://www.guregipuzkoa.net/

Tamalez, askorentzat, eginkizun gaitza!Bigunagoa omen Aizkorrin harkaitza.Lotsa gutxiko dator lasaken ekaitza...Eska dezagun zintzo Goi-goiko emaitza.


" V i s t a d e A r a o t z ( O ñ a t i ) " artelanari dagokionez, lehen esan bezala, ez du bat egitenproiektuan eskualdeko landa-paisaiaesanguratsu bezala identifikatutakoguneekin. Baina lan honetanaukeratutako paisaien eta eskualdekoezaugarri bereizgarri gisaidentifikatutako elementuak islatzendiren aztertu egin da. Argazkihonetan, lehenengo sektorearenlana, landaredia eta erliebeapaisaiaren elementugarrantzitsuentzat har daitezke.Bigarren maila bateko eraginasortzen duten ezaugarritzat, aldiz,mendi gailurrean agertzen direnharriak eta eraikitze eredua izandaitezke. Izan ere, eraikinak erliebea

liteke. Horretaz gain, ikuspegiak edota eskalak paisaiaren antzematean eragina izandezakeela ere ikusi da, beraz, hau lanetan aldatuko balitz ere agian antzeman zitekeen.

Azkenik, azaldutako guztiari gehitu behar zaio landa paisaiak ar tera ko inspir az ioitur r ia izateak atxikitzen dioen balioa ere.

"Vista de Araotz (Oñati)" 1962, Egilea: IndalecioOjanguren.Iturria: http://www.guregipuzkoa.net/

laua den gunean eraikiak izan direlabehatzen da, hots, hondoan. Horretaz

gain, belardiak eraikinen inguruan antolatzen direla ere antzematen da.

Olerkiek, paisaiek sortutako edo paisaiei lotutako s e n t i m e n d u a k agerian uzten dituztelehen esan bezala, aldi berean pisu nabarmena hartuz. Oso nabarmena da olerkietanmendiak euskal nortasunaren gordailu gisa ikusten direla, e u s k a l k u l t u r a r e n i t u r r ibezala. Euskal kulturan oso hedatua egon da, eta horrela jarraitzen du izaten, euskalnortasunaren jatorria m e n d i e k i n lotzea, eta mendikoak diren bizimoduekin, berezikiartzaintzarekin (Askasibar Bereziartua, 1999, or. 12–13).

Artelanen analisitik ateratako ezaugarri nabarmenenak parte-hartze saio zein fitxenanalisitik bildutako datuekin alderatuz gero, hauek eskualdeko landa-paisaien ezaugarribereizgarritzat hartu direnen artean daudela egiaztatzen da. Beraz, esan daiteke, lanhauetan ere Debagoienako paisaiaren izaerari ekarpena egiten dioten elementu nagusienartean gehienak islatuak izan direla, hau da, erliebea, landaredia eta honekin erlazionaturikdagoen lehenengo sektorea, klima, auzolana (edota elkarlana), harrien presentzia,populatze eredua, arrasto historikoak eta paisaiak sortutako sentimenduak. Dena den, lanhauetan uraren presentzia ez da islatu eta hau saioetan eskualdeko ezaugarri bereizgarribezala identifikatua izan da ere. Hala eta guztiz ere, atal honen hasieran esan bezala, bertanlanda-paisaiek artean izan dezaketen isla aztertzeko artelanen lagin txiki bat baino ez dahartu, hots, lagin handiagoa hartuz gero elementu hau ere islatzeko probabilitatea egon


"Eztebe Par edoian (zirriborro probisionalak )", 1978 Egilea: Ibon Sarasola.Iturria: http://www.basquepoetry.net/?i=poemak&b=1576PAREDOIA mementorik krudelena daMementorik krudelena zazpiretako egunsentianparedoianEgunsentian paredoian eztarrira igandakorapilatzenZaituenAntsiaZer egun da, zer ordu da, Jauna ?AngustiaEztarriko korapiloan esplikagaitza: hau gerra daHau gerra da. Mendien beste aldean, itsasorainoZure lagunak borrokatzen jarraikitzen diraOraindik. DiotenezGauez berrirabazten dute egunezAbioien pean galtzen duten haitza.Lautada honetatik iparralderantz behatzen duzu,Mendiez bestaldeko gerrara paredoiko pakeIkaragarritik: iparralderantzZuk. ZukAldiz hegoalderantz, zeren hegoaldetiksortalderantzHegoaldetik sortalderantz zazpiretako egunsentitikEtsaia—zure itsasoa orain lehen aldiz ikusi duen etsaiaIntxortako zure trintxerara helduko baita.

Paredoia da unerik krudelena1937ko udaberriko haize urratuanGasteizko lautadaren gainetikgortzen dutenabioi urrundik helduak pasatzenikusten dituzuOngiaren eta Gaizkiaren infernutik bat-bateanjetsirikzure batailoi ditximatua birditximatuko dutenak dirazure laguna oroitzapen bihurtuko dutenakeurianagian ama alargunduko duten abioi urrundik helduakpasatzen ikusten dituzuzuk. zukgoizero zeure trintxeran, Intxortan edo Lemoan

Zer ordu da, zer egun, Jauna itxarotendituzunak dira, berehala, Ongiaren etaGaizkiaren infernutik jetsirik,Bonben pean munduaren eta bizitzaren zentzua galdezazun arteBizitzeko gogo zoro hori, etxeko pake subazterragortzen duten abioi urrundik helduakzure emaztea, emaztegaia edo arreba zaharrenaerretagoardianakabatuko dutenak dirazure seme txikiak edo anaia jaio berriakeskolan ikasiko ez dituenbonbaldietan...

ORAINDIK EZ ZEN habearen suntsidura eta keametal irakinaren labetik jeisteanatsegin ez zitzaizkizun gauzak,uniformeak eta numeroak, espaloiarenlege derrigorrezkoa zure bidexigor oin-hutsa azpiratzen,eta garoaren eta kresalarenhondamendia, oraindik ez ziren mila baino kantitate handiagoak,oraindik ez hizkuntza arrotzaplomozko letra belikoez eskolaren paredoietan ikasaraziazure hitz sehaskatsua amaren ezpainetan setiatzen.Oraindik kanpaiaren erreinua zen nekazariarenjeografian, eta olaren ximista aldez aurretikaditua, atariko xakolin bertsolariarenjakituria ahoz aho ezagutarazia. Orduan zenhamaika harri zutituen harremana, haritzaren hizkuntzaudalehentsua abarkaren eta makilaren esan-nahi azkenean.Oraindik taula zen, eta xalupa, konstelazio ikas-berrienazpian, izugarria lamia-koba pertsekutatuaren keinuaartzainaren ezpain tolesgabean.Ihiztari inoiz aipatuaren kanabera soilaerrekaren borondate guztiz mehearen egokitasunaborobilki gurutzatzen. Oraindik laboraria, kapitain bere goldean,eta uhin basatiaren krudelkeria arrokanmiserere arrantzalea hondartzaren ertzean ehortzen.Baserritik jeisten den eztei-gurdianlihozko izara brodatuaren jabego oso hori, aztorearen eta oin hutsarenaboz oraindik ez lurperatua, noiz ezarri zen zure adin ahalguztiduna ?


Aurrek oaren jarraipenaZure itsasoa ezagutzeko berrogei egunez eta berrogei gauezibili behar izan duenakez daki irakurtzenzure arbola elementalaren orria etazure euriaren zuhurtasunaren eskuizkribuakalendarioz kalendariomormoratua.

UNIBERTSOAN EHORTZIRIKarrotz zeure etxeanate hertsiren eta leiho ahulki argituren ordu ezaguneanME HACEN EL FAVOR SEÑORES, SON 182ke airean zintzilikatuaren eta errege destronuratuaren garaia daDrugestorearen hesteetako zaldi izugarrietan.Bost edalontzi husturen artean Me han dicho que escribes envascoqué difícil, no? Gasteiztarra, Estibalizetorri behar ez lukeen trenaren xistuabezala. Udaberri berri honetan ez dituzu aurpegiak ikustensoilik behera-behar eragotzia lege orotatik atPOR FAVOR SEÑORES, QUE VAMOS A CERRARsoilik hautsontzia pospolo erre eta zigarro-hondarrez gainezkabeste egun bat beste hainbat bezalakoa.Pues nos lo pasamos ideal. Zu.

Zu, arroztasunaren muga ikaragarrietaraino arrotzamorantearen ezpain urrunetan gudari beti bentzutuaPOR FAVOR SEÑORES, BUENAS NOCHESgeldi zaitez orain nirekinBUENAS NOCHES. BUENAS NOCHES, SI, BUENAS NOCHES.

Oh! aquí siempre está lloviendoAGUR, BUENAS NOCHES.Donostian, Euskal Herriagu eta gure poema liburuaren paredoi izugarriak.

Zure bihotza da paredoirik desolatuena


4.4. E skua ldeko la nda - pa isa ie n is la tur ism oa r i bur uzko m ater ia letan

Atal honetan, eskualdeko landa-paisaiek turismoan duten trataera eta garrantzia aztertu dahainbat mailatan (Euskal Autonomia Erkidegoa, Gipuzkoa eta eskualdeko mailan).Horretarako, eskala bakoitzean Web atari bana aztertu da baita papereko euskarrianargitaratutako hainbat material ere.

E u s k a d i g o z a e z a z u ! EAE mailako turismoko Web atarian lehenengo orrian eta azpi atalbakoitzaren orrialde nagusian agertu diren argazkien %10ean lehenengo sektoreaksortutako paisaiak hartzen du nagusitasuna. Dena den, argazkien beste %11a bateanlehenengo sektoreak kudeatzen dituzten paisaiak agertzen dira bigarren planoan. Horrezgain, beste %3an lehengo sektoreko produktuak azaltzen dira. Argazki hauen artean,eskualdeko sustapena egiteko baliorik aipatuenak Arantzazu eta Aizkorri dira, nahiz etaArrikrutz haitzuloa, hiru tenpluen ibilbidea eta Debagoienako jardunaldi gastronomikoa eremaiz aipatu.

Bestalde, Web atarian azaltzen diren proposamen gomendagarrienen eskaintzaren artean%59ak paisaiarekin zerikusia dute bertan adierazten denaren arabera. Ekimen guztien%23ak soilik dute erlazioa landa-eremuarekin eta lehenengo sektorearekin. Top esperientziahauen artean bat Debagoienan burutzen da (Idiazabal gazta antzinako kultura etabizipenak), eta guztiek dute landa-eremuarekin nolabaiteko erlazioa, batez ere lehenengosektoreko produktuekin. Bestalde, paisaiarekin erlazioa izan arren, lehenengo sektorearekinzerikusirik ez duten turismorako ekimenak promozionatzeko erabiltzen diren argazkienartean, lehenengo sektoreak kudeatzen dituzten paisaiak argazki guztien %12an agertzendira.

Azaldutako web atariaz gain, E A E m a i l a k o s e i l i b u r u x k a aztertu dira: "Euskadi"(Basquetour, 2011), "Hiri ihesaldiak" (Basquetour, 2012b), "Natura aktiboa" (Basquetour,2012c),"Iparreko Donejakue bideak" (Eusko Jaurlaritza, 2011b), "Gastronomia etaenoturismoa" (Basquetour, 2012a) eta "Turismo irisgarria, EUSKADIn, oporrak guzti-guztientzat dira" (Eusko Jaurlaritza, d. g.).

Lehenengoan, hau da, E u s k a d i izena duenean, agertzen diren irudietatik %13 ingurulanda-eremuan ateratako paisaiak dira, eta beste %4an paisaiak ez agertu arren lehenengosektoreari espresuki erreferentzia egiten zaio. Hauen artean, %60an lehenengo sektoreaklandutako paisaia elementu nagusia da eta %40an elementu nagusia beste bat izan arren,eremu zabala hartzen du paisaiak. Dena den, agertzen diren irudi guztien %11an lehenengosektoreak kudeatutako paisaia ageri da bigarren planoan, eta %5ean baserriko produktuakaurkezten dira. Bestalde, liburuxkak dituen 33 orrialdeetatik landa-eremuari bat eskaintzenzaio, eta bertan lehenengo sektoreak landutako paisaiak, baserriak eta produktuen irudiak

azaltzen dira (nahiz eta azken hauek ugarienak izan). Eskualdeari dagokionean, Goierrisustatzeko erabilitako balioak Arantzazu eta Aizkorri-Aratz natur gunea dira.

Arantzazuko santutegia, Iturria: Debagoienako turismo Web ataria

Bigarrenean, hots, h i r i i h e s a l d i e n liburuxkan agertzen diren irudien %5a landa paisaiakdira. Hauetan lehenengo sektoreak sortutako paisaiak hartzen du azalera gehien, nahiz etaelementu nagusia beste bat izan askotan. Bestalde, beste %3an bigarren planoan lehenengosektoreak landutako paisaiak azaltzen dira. Azkenik, liburuxka honen irudien %4aklehenengo sektoreko produktuei erreferentzia egien dio. Liburuxka honetan, besteetanbezalaxe, Aizkorri da eskualdeko sustapen turistikoa egiteko erabiltzen den balioa berriz ere.

G a s t r o n o m i a e t a e n o t u r i s m o a r e n liburuxkan aurkezten diren irudien %11 landa-paisaienak dira. Bestalde, irudien %42ak lehenengo sektorearen produktuak azaltzen ditu.Liburuxka honetan Debagoienako turismoa sustatzeko lehen aipatutako jardunaldigastronomikoari eta Bergarako betegarri eta tostoiei egiten zaie erreferentzia.

N a t u r a a k t i b o a liburuxkako argazkien %42ak landa- paisaiak dira. Horien artean erdiekdute lehenengo sektoreak landutako paisaiak elementu nagusi gisa. Horrez gain, irudiguztien artean %25ek bigarren planoan lehenengo sektoreak landutako paisaiak agertzendituzte, eta %2an honen produktuei erreferentzia egiten zaio. Liburuxka honetaneskualdeko paisaien parte diren elementuen artean Arantzazu da gehien agertzen dena,nahiz eta Aizkorri, Kurtzebarri, Anboto, Aitzorrotz eta Urbia ere azaltzen diren.

D o n e j a k u e b i d e e n liburuxkaren orrialdeetatik %21a Euskal Autonomia Erkidegoanzehar doan zatiari eskaintzen zaio. Orrialde hauetan agertzen diren irudien artean %33alanda-paisaian ateratako argazkiak dira. Eremu horietan ateratako argazkien artean %39anlehenengo sektoreak sortutako paisaiak azalera gehien hartzen du edo elementu nagusiada. Bestalde, orrialde horietan agertzen diren irudi guztien %14an lehenengo sektoreaksortutako paisaiak bigarren planoan agertzen dira. Liburuxka honetan Aizkorrin kokatutako


San Adriango tunela azaltzen da behin baino gehiagotan. Hala eta guztiz ere, esan beharradago liburuxka honetan ez dagoela lehenengo sektoreak ekoiztutako produktueierreferentzia egiten dion irudirik.

T u r i s m o i r i s g a r r i a r e n liburuxkari dagokionez, lehenik eta behin landa-paisaien islaaztertu eta neurtzerakoan ikonoen irudiak ez direla aintzat hartu aipatu behar da. Liburuxkahonetan azaltzen diren irudien %9ak landa-paisaienak dira. Bestalde, aztertu diren irudiguztien artean %4an lehenengo sektorearen lanari erreferentzia egiten zaio eta %7ansektore honek sortutako paisaiak beha daitezke bigarren planoan. Horrez gain, irudien %3aklehenengo sektorearen produktuak agerrarazi dituzte. Dena den, Euskal AutonomiaErkidegoko liburuxka honetan ere ez zaio Debagoienari erreferentziarik egiten.

EAE mailako materialaz gain, Gipuzkoakoa ere aztertu da. G i p u z k o a k o F o r uA l d u n d i k o T u r i s m o ko W e b a t a r i a r e n sarreran eta azpi atalen orrialde nagusietanagertu diren argazkien %16ak lehenengo sektoreak sortutako paisaiak azaltzen dituzte,nahiz eta horietatik %34an soilik agertzen diren irudiko gai nagusi bezala, batzuetan paisaiaosoak islatu beharrean elementu zehatzak bilduz. Dena den, argazkien beste %14an lehengosektoreak kudeatzen dituzten paisaiak agertzen dira bigarren planoan. Horrez gain, irudienbeste %1ean lehenengo sektoreko produktuak azaltzen dira. Beraz, Gipuzkoan turismoasustatzeko helburua duen Web atari honetan erabiltzen diren argazkien %49an lehenengosektorearen presentzia dago, batzuetan modu nabarmenean, eta beste batzuetan bigarrenplanoan.

Eskualde honen sustapena egiteko g e h i e n e r a b i l i t a k o a r g a zk i a k Arantzazu, Aizkorri,Urkulu eta Arrikrutzekoak izan dira, hau da, txosten honetan jaso denaren araberapartaidetzaren bidez identifikatutako paisaiaren balio nagusietako batzuk jasotzen dirabildutako materialetan. Horrez gain, behin baino gehiagotan Antzuola, eta hiru tenpluenibilbidea agertu dira. Xarma duten lekuen artean Arrikrutz, Urkulu eta Aizkorriko San

Adriango tunela azaltzen dira. Halaber, Bergara Gipuzkoako hamar gune ikusienen arteankokatzen da. Debagoienari hiribildu monumentalak, gune naturalak eta Arantzazukosantutegia egozten zaizkio ezaugarri bereizgarri gisa.

Horrez gain, a i s i a l d i a eta n a t u r a r e n aldetik interesgarriak diren Gipuzkoako g u n e e ng i d a aztertu da (Gómez Piñeiro et al., 1999). Bertan agertzen diren irudien %20a landa-eremukoak dira, eta horien %84an lehenengo sektoreak sortutako paisaia elementu nagusiada. Bestalde, irudien %13an lehenengo sektoreak landutako paisaiak ageri dira bigarrenplanoan eta %3a baserrien irudiak dira. Eskualdeko sustapenari dagokionez, Urkulu,Arantzazu eta Leintz Gatzaga aipatzen dira.

"G i p u z k o a n 6 i b i l b i d e b a s o a n " (Agirre Iraeta, 2005) liburuxkan aurkezten direnirudien %67ak lehenengo sektoreak kudeatzen dituen paisaiak dira. Horrez gain, esanbeharra dago, liburuxka honetan Gipuzkoa osoko sei ibilbide esanguratsu biltzen direla, etahorien artean bi Debagoienan kokatzen direla, Arantzazukoa eta Udalakoa, hain zuzen ere.Horrez gain, Udalaitz eta Aizkorriko argazkiak azaltzen dira.

E s k u a l d e m a i l a n , "Debagoiena, ezagutzea… maitatzea da" Web ataria aztertu da. Bertanagertzen diren irudien %33 landa-eremukoak dira eta %21an lehenengo sektoreak sortutakopaisaiak agertzen dira lehenengo planoan eta %12 bigarren planoan. Horretaz gain, %8alehenengo sektorearen produktuei eta jardunaldi gastronomikoei erreferentzia egitendieten irudiak dira. Bestalde, maiztasun gehienarekin Arantzazu, Intxorta eta Arrikrutzagertzen dira, Web atariaren sarreran agertzen diren argazki nagusiak hiru hauenak izanik.Bestalde, eskualdean gehien azpimarratzen diren balioak Arantzazu eta ibilbideak dira.

Halaber, "PRDebagoiena"eskualdekoturismo liburuxka aztertu da.Bertan agertzen diren irudien%66a landa paisaianateratako argazkiak dira etalehenengo sektoreaksortutako paisaia azaleragehiena hartzen du %44etan.Beste % 12an lehenengosektoreak sortutako paisaiakbigarren plano bateanagertzen dira. Liburuxkahonetan ez da lehenengo

Arrikrutzeko k obazuloa, Iturr ia: Debagoienako tur ismo Web ataria. sektorearen produkturik Aizkorri -Aratz parke naturala, Iturr ia: Debagoienakoturismo Web ataria


agertzen. Bestalde, Leintz Gatzaga, Arrasate, Elgeta zein Bergarako herri-gunetako aldezaharrak, Aretxabaleta, Antzuola, Arrasate, Eskoriatza zein Oñatiko ondare arkitektonikokulturala, Arantzazuko santutegia, Aizkorri Aratz parkea, Arrikrutzeko kobazuloa, museoak,bisita gidatuak, festak eta merkatuak azpimarratzen dira. Dena den, liburuxkan aipamengehien, "ferrocarril Vasco-Navarro"-ri egin zaio eta ondotik, Leintz Gatzaga, Aitzorrotz,Arrikrutz, Arantzazu, Besaide eta Aizkorri-Aratz parkeari.

4.5. E skua lde ko la nda - pa isa ie k a ur r ea n dituzte n er ronkak

Bigarren partaidetza saioan landutako beste alderdi bat eskualdeko l a n d a p a i s a i e net o r k i z u n a r e n inguruko eztabaida izan da. Horren harira, lehenengo sektoreak izandezakeen ibilbidea eta horrek sor ditzakeen ondorioak ere aztertu dira. Ariketa honenhelburua etorkizunera begira eskualdean nahi den landa paisaiaren inguruan hausnartzeada, eta hori lortu ahal izateko eman beharreko pausuetan pentsatzen hastea.

Epe ertainean eskualdeko landa paisaiek aurrean izango dituzten e r r o n k a kidentifikatzeko, b i a r i k e t a burutu dira: 2025 erreferentzia bezala hartuta, imajinadaitekeen panoramarik negatiboena eta positiboena irudikatzea, eta bakoitzaren hiruezaugarri adieraztea. Jarraian, gai hauen inguruko eztabaidaren emaitzak biltzen ditugu.

4.5.1. EPE ERTAINEAN EMAN LITEKEEN IKUSPEGIRIK NEGATIBOENA

2025 jomuga gisa hartuta eskualdeko landa paisaientzat irudika daitekeen ikuspegiriknegatiboenean ondokoak emango lirateke: eskualdean k o n t s u m i t z e n dena bertakoekoizleek produzitzen dutena ez izatea, eta honekin erlazionatuta l e h e n e n g os e k t o r e a r e n g a i n b e h e r a k ekarriko lituzkeen ondorioak ere. Izan ere, paisaia lantzeariutziz gero, baserri guneak zein basoak zaindu gabe geratuko lirateke. Gainbehera hauareagotuz gero, landa-paisaien galera emango litzateke. Izan ere, baserritarrek haienjarduna utzi eta baserriak husten joateko arriskua legoke, ondorioz baserririk gabeko paisaiasortuz.

Eszenatoki horretan oinarrituz b e s t e b i e s z e n a t o k i aurreikusi dira ere. Lehena, landa-eremua galdu ondoren bertan i n d u s t r i a z a b a l t z e a eta bigarrena k o m u n i k a z i oazpie g itur a handiak eraikitzea edota erraustegiak.

Ikuspegirik negatiboenean gerta litekeen beste zerbait landa-eremua t x a l e t e z b e t e t z e ada. Auzoko bizitzan parte hartzen ez duten pertsona ugari bizitzen hasiko lirateke, landa-eremuari ekarpenik egin gabe.

Aipatutako hiru eszenatoki hauek eskualdeko biztanleen kezka garrantzitsuenak islatzendituzte, eta gizakiaren nahien edo beharren arabera, beste ezertan erreparatu gabe etabertako errealitatera egokitu gabe, landa-eremuan m o d u n a b a r i a n e r a i k i t z e asuposatuko lukete.

Azkenik, etorkizuneko landa-paisaian b a s o g i n t z a b a s a t i a ezartzea, baso landaketaaloktono eta zuhaitz mota bakarrekoak ugaritzeko, zein eskualdean m o n o l a b o r a n t z e neredua zabaltzea izango lirateke ikuspegirik negatiboenean gerta litezkeen beste gauzabatzuk.

4.5.2. EPE ERTAINEAN IRUDIKA LITEKEEN IKUSPEGIRIK POSITIBOENA

2025 erreferentzia bezala hartuta parte-hartzaileek pentsa dezaketen ikuspegi positiboenairudikatzean, landa-eremuan bizi diren b a s e r r i t a r r a k l u r r a k e m a t e n d u e n e t i kb i z i k o lirateke modu duinean. Horrela, eskualdeko lehen sektorea mantendu etaareagotuko litzateke, eta baserritar profesionalak bertan biziko lirateke, baldintza duin etaorekatuak lortuz aldi berean. Honekin batera, lurrak errentagarritasuna berreskuratu ahala,lurrarekiko harremana berreskuratuko egingo litzateke, eta oreka mantenduko litzateke horiguztia eta biodibertsitatearekiko errespetua eta paisaiaren balioen artean.

Bestetik, eta aipatutako ikuspegi negatibo batekin kontrajarrita, gizartea k o n t s u m oe r e d u b u r u j a b e eta arduratsu batetara iritsiko litzateke. Bertako produktuakkontsumitzeko kontzientzia hedatuko litzateke eta, horrela, haragia, barazkiak eta baserrikobestelako produktuen zuzeneko salmenta areagotuko litzateke (etorkizun batean lehenengosektoreak azken urteetan hormigoiak merkatuan utzi duen hutsunea beteko luke). Honekinloturik, b a s e r r i t a r r e n l a n a e t a p r o d u k t u a k aintzat hartuko lirateke, baitalehenengo sektoreari e r r e n t a g a r r i t a s u n a itzuli, l ur r ar ek ik o l ot ur a berreskuratueta bertako landa-paisaien mantenua bermatzeko kontzientzia garatu ere.

Bestalde, gaur egun bizi den krisialdiak ondorio positibo bezala g a z t e a k berrirob a s e r r i r a bueltatzea ekarriko luke, lehen sektorea gaztetuz eta indarberrituz. Fenomenohonen ondorioz, bertako landa-paisaiak mantendu (garbi kontserbatutako baso, etxe inguruzein belardiak) eta utzitako lursailak berreskuratuko lirateke.

Landa-eremuko auzo eta herrien h a z k u n t z a aurreko ataletan identifikatutako balioak zeinlanda-auzoetako memoria (bertan ikusitakoa eta bizitakoa) mantenduz emango litzateke,horien kontserbazioarekin bateragarri den moduan, bai hedapenean, baita erritmoan ere.


Aldi berean, landa-eremuko e s k o l e k a u z o k o g i r o a sortu eta suspertzen laguntzenjarraituko lukete, auzoei nortasuna eta lotura emanez, eta horien etorkizunaren oinarrisendo izaten jarraituz.

Azkenik, aurrekoa gertatu beharrean epe ertainean gaur egun landa-paisaietan dagoenegoera mantenduko balitz, utzitako lursailetan bertako espezieak bere kabuz aterako direlaaurreikusten da, b a s o a u t o k t o n o a r e n a z a l e r a h a n d i tu eta naturari lotutako paisaiasortuz, gizakiaren esku-hartzerik gabe.


5 . B A S E R R I - P A I S A I E N B A L I O E NID ENT IF IK AZ IO AR I BU R UZK O O ND OR IO AKFase honetan burutu diren Debagoienako bi saioen b a l o r a z i o a p o s i t i b o a izan dajasotako e k a r p e n e i eta parte-hartzaileen i n p l i k a z i o a r i dagokienez. Etorritakoenk o p u r u a esperotakoa izan da, beste eskualde batzuetako kopuruak aise gaindituz.Gainera, jendeak saioetan modu aktiboan parte hartu du, eta parte-hartzea arina egin zaiolaeta gustura egon dela esan daiteke, nahiz eta lehenengo saioa astunagoa izan teorikoazelako.

Dena den, aipatu beharra dago Landa Garapen Elkartearen bidez identifikatutako eragileezgain ez dela saioetara askoz ere jende gehiago etorri. Hau udalen bidez egindako deialdiakuste baino eragin gutxiago izan duelako izan daiteke. Bestalde, nahiz eta saioetan hainbatudal ordezkari egon, ez dira udalerri guztietakoak bertaratu. Beraz, azpimarratu behar daproiektu honen ema itzek ez d ituzt e la esk ua lde os ok o ir it z i etas e n t s i b i l i t a t e a k b i l d u k o , ezta eskualdeko landa paisaiaren balio guztiak ere. Hala ere,argi dago hemen jaso direnak badirela paisaiaren balio, eta agian eskualdeko biztanle askoados egongo direla hemen bildutakoekin.

Udal ordezkariez gain, ikusi da lehenengo saioan parte hartu dutenetako batzuk ez dutelabehaketa fitxarik bete, baina orokorrean bi saioetara bertaratutakoen kopuruak antzekoakizan direla. Saioetara etorritako jende kopurua eta hauen konpromiso maila altua biezaugarriei lotu zaizkio bereziki: eskualde mailan b i z t a n l e e n artean dagoen k o n e x i o a ,inplikazioa eta antolaketa maila nabarmena, eta L a n d a G a r a p e n E l k a r t e a k izan dueninpl ikaz io altua.

Metodologiarekin jarraituz, esan beharra dago h o g e i izan direla jasotako paisaiarenbehaketa f i t x a k , eta kopuru hau modu oso onean baloratu dela. Behaketa f i t x ab e t e t z e k o orduan, ordenagailuz betetzeko formatua eraginkorra izan dela ikusi da. Denaden, formatua dela eta pertsona batzuk hauek betetzeko arazoak izan dituzte, laukitxoakezin izan dituztelako bete, edota idatzitakoa gordetzen utzi ez dielako. Hori dela eta,behaketa fitxak beste formatu batetara pasatzea komeni dela ikusi da. Bestalde, fitxabetetzerako orduan, paisaia bat aukeratzearen helburua ez da argi gelditu. Horrez gain,kezkak sortu dira ere fitxa betetzeko beharrezkoa den ezagutza mailaren inguruan. Izan ere,ezagutza maila altuagoa izateak fitxetan hautatutako paisaiaren datu gehiago eta zuzenakbiltzea ahalbidetzen du. Zentzu honetan, ariketa egin aurretik udalek ondare naturala etakulturalari buruzko memoriak osatuak izatea interesgarria izango litzateke parte hartzaileenustez. Fitxa betetzeko orduan, subjektibotasunari zenbateko garrantzia ematen zaion eredudan jarri da, beste elementuek hau baino pisu gutxiago ezin dezaketela izan uste baita.

Dena den, zailtasunak azaldu diren arren, fitxaren erabilerari buruzko balorazio orokorrapositiboa izan da.

Aztertutako p a i s a i a r e n e l e m e n t u g a r r a n t z i t s uene i dagokienez, behaketa fitxetanpaisaian pisu gehien duen balioa e r l i e b e a izan da, eta jarraian l e h e n e n g o s e k t o r e aeta l a n d a r e d i a . Bigarren mailan klima zein ura eta paisaiak sortutako sentsazioakleudeke, eta hirugarren mailan harriak, populatze eredua eta aztarna historikoak. Bigarrensaio praktikoan balio nabarmenak zehazterakoan l e h e n e n g o s e k t o r e a , landa eremukob i z i m o d u a , n a t u r b a l i a b i d e a k eta hauen ustiaketa orekatua, ur a , e r l ie b e a , herri-guneen a n t o l a k e t a , paisaian sortzen den k o n t r a s t e a , on d a r e k u l t u r a l a etaa u z o l a n a zein herritarren i n p l i k a z i o m a i l a a i p a t u dira. Beraz, ikus daiteke saioetanlandaredia ez dela aipatu eta sentimenduez modu hertsian hitz egin ez den arren, bai aipatuda landa eremuak euskaldunon sustraietan eta bertakoen bizitzekin duen lotura. Bestalde,elementu historikoei zein populatze ereduari dagokienean, orokorrean behaketa fitxetanhartu duten pisua ahula izan da, eta saioetan, ordea, garrantzi gehiago eman zaie. Saiopraktikoetan landaredia elementu nagusi bezala ez identifikatzea zuzenean eskualdekolandaredi mota lehenengo sektorearekin erlazionatu delako izan daiteke, apartekoelementu bezala hartu gabe. Elementu historikoei eta populatze ereduei saioetan garrantzigehiago eman izanak subjektibotasunarekin izan dezake lotura. Izan ere, behaketa fitxakelementua modu objektiboagoan baloratzera bultza dezake, bai galdera zehatzak eginezzein beste elementuekin konparaketak eraginez. Horretaz gain, gerta daiteke ere behaketaegin denean elementu historikorik edo giza presentziaren zantzurik bistan ez aurkitzea, etahori dela eta haien pisua baxua izatea. Dena den, paisaian azalera handia ez hartu arren,hauek garrantzitsuak direla behatu da.

Saioetan eta fitxetan jaso den bezala, erliebea, auzolana, paisaiekiko dauden sentimenduak,populatze-eredua, elementu historikoak zein lehenengo sektorea bera, baita horrek sortzendituen paisaiaren aniztasunak ere, Debagoienako paisaiaren b a l i og a r r a n t z i t s u e n e t a k o a k dira. Erliebeari dagokionez, gizakiak berau eralda dezakeenarren, Debagoienako paisaiei duten izaera ematen dien forma borobildu zein zuzenaknaturaren eraginez sortuak izan dira. Hori dela eta, horien mantenurako errespetua etababesaz gain, ez da besterik behar. Aldiz, Debagoienan ezagutzen den ondare historikoarenzati handi bat, landaredia eta paisaia lehenengo sektoreari guztiz lotuak egon dira, eta azkenbien kasuan oraindik ere horrela diraute. Orain arte, ordea, l e h e n e n g o s e k t o r e a r i ezzaio landa paisaien balioak gordetzeko egiten duen l a n a a i t o r t u , eta are gutxiagojendartean kaleratu. Beraz, gai honen inguruan gizartearen (bai gizartearen zein lehenengosektorean inplikatutako eragileen) sents ib i l i zaz ioa ezinbestekoa dela ikusten da.

Landa-paisaien balioen adibideetako bat a r t e l a n e t a n i s l a izatea da. Gainera, txosteneanazaldu den bezala, proiektuan parte hartu dutenen artean hautatutako paisaietako batzuk


artelanetan islatuak daude; horrek pertsona ezberdinen inspirazio iturri izan direla esan nahidu eta, beraz, garrantzia eman diotela. Horrez gain, aztertutako artelanetan paisaian bertanbetetako fitxan zein saioetan identifikatu diren eskualdeko paisaien elementu nagusi etabereizgarriak islatzen direla ikusi da. Gainera, lanetan urtaroen aldaketak paisaiaradakartzaten aldaketak ere islatzen direla behatu da, baita paisaiek norbanakoarengansortzen dituzten sentimendu eta lotura ere. Ondorioz, pentsa daiteke eskualdeko paisaiakaldatzen jarraituz gero, eta artistak paisaietan oinarritzen jarraituz gero, aldaketa hauek ereartelanetan islatu egingo direla.

Bestalde, t u r i s m o k o m a t e r i a l e t a n landa-paisaiei emandako trataeran ere horienbalioa agerian gelditu da. Egindako azterketaren arabera, landa-paisaiaren isla eskualdekoeskalara hurbiltzearekin batera pixka bat handitzen doa, baina nabarmenena turismo-motaren arabera ematen den trataeraren aldaketa da. T u r i s m o a k t i b o a r e k i n edon a t u r a r e k i n erlazioan oinarritutako materialetan baserri-paisaien presentzia gehiagonabarmentzen da beste turismo motei zuzendutakoekin alderatuz gero. Bestalde, aipatubehar da lehenengo sektoreak sortzen dituen l a r r e a k erabiltzen direla gehien bat paisaiamota hauek sustatzeko, eta sarritan a b e r e a k edo b a s e r r i a k azaltzen direla. Maizenerabilitako eskualdeko elementuak Aizkorri eta Arantzazu izan dira, nahiz eta Arrikrutz zeinUrkulu ere askotan azaldu, lehen esan bezala. Dena den, aipatu beharra dago lehenengosektoreak sortzen duen paisaiari zein jardunari nolabaiteko garrantzia eskaintzen zaienbitartean, honen p r o d u k t u e i ez zaiela ia garrantzirik ematen (jardunaldi gastronomikoaketa Idiazabal gazta salbu). Horretaz gain, eskualdea definitzeko orduan hiribilduei, gunenaturalei eta Arantzazuri egiten zaie erreferentzia, baina ez zaie lehenengo sektoreari edohonek sortutako paisaiei espresuki erreferentziarik egiten.

Saioetan landa-paisaiaren e t o r k i z u n a z aritu denean, lehenengo sektoreari dagozkionkezkak atera dira, baita bizimoduaren aldaketan eta balio eta ezagutzen galerari buruzkoakere. Izan ere, etorkizuneko landa paisaian modu negatiboan eragin dezakeen faktorenagusia l e h e n e n g o s e k t o r e a r e n g a i n b e he r a da, lursailen erabilerak bertan beherauztea ekarriko lukeena, baita baserriak eta auzoak hustea ere. Horrez gain, landa-eremuanjatorria ez duten pertsonak bertara bizitzera etorri eta integratzen ez badira, inguruan,auzo-ohituretan, pertsonen baliotan eta landa-eremuko biztanleen erlazionatzeko moduaneragina izango duela pentsatzen da. Lurrarekiko loturaren galerak, gainera, basogintzabasatia ekar lezake. Ondorioz, lehenengo sektoreari errentagarritasuna itzul diezaioketenekintzak garatzea ezinbesteko ikusten da.

Ildo berean, lehenengo sektorean dihardutenak paisaiaren eragile nagusienetakoak izanik,euren lana errekonozitzeaz gain, ezinbestekoa da haien i r i t z i a k aintzat hartzea landa-paisaian eragiten duten edozein ekimen edo proiektu abian jartzerakoan.

Laburbilduz, argi dago hainbat arlotan landa-eremuak duen b a l i o a , hala nola, turismoarensustapenean, edo artean, nortasuna duen inguru atsegin eta lasaia izanik jendearentzathartzen duen garrantzian, eskualdeko herritarren nortasunean eta sustraietan duten pisuan,eta abar. Dena den, esan bezala, gutxitan onartu zaizkio landa eremuari bete izan dituenfuntzioak, eta are gutxiago paisaia hauek lantzen dituzten arduradunei. Dena den, landapaisaiek funtzio zehatzak betetzen dituzten bitartean, bertan hautematen diren a r a z on a g u s i e n a k landa-auzoen inguruaren mantenua bermatuko duen belaunaldi gazteentxanda hartzea, lehenengo sektorearen errentagarritasun falta, landa-eremuko biztanleenbalioen aldaketak, azpiegiturek paisaian zein inguruan sor ditzaketen eraldaketak eta baso-kudeaketa eredu oso intentsiboak garatzea dira. Gainera, lehenengo sektorean lanean hasinahi duten gazteak ugaritzen ari direla behatu den arren, ezinbestekoa da hauei l u r r a ke s k u r a t z e k o e r r a z t a s u n a k jartzea, belaunaldi berri honek aurrekoen lekukoa hartzeanahi bada. Halaber, kontsumo ereduaren inguruko zein lehenengo sektorearen lana agerianjartzen dituzten s e n t s i b i l i z a z i o ekintzak oso garrantzitsutzat ikusten dira. Aldi berean,landa-auzoak h a z t e a modu positiboan ulertzen da, baina beti ere bertako memoria zeinohiturak mantenduz, hau izango baita landa-eremu bizia mantentzea bermatuko duena.Hortaz, kezka hauei irtenbidea eman diezaieketen jarduera eta jarrera aldaketak burutzealehentasunezko ekimena da, eta jada jarduera batzuk martxan badaude ere, hauetansakontzea garrantzitsua da.

Halaber, ekintzak f i n a n t z a t z e k o m o d u b e r r i a k bilatu behar direla argi geratu da, etafinantzatzeko bidea aukeratzerakoan ekintzaren izaera eta eskalari hobekien egokitzenzaion bidea hautatu behar da. Horrez gain, gizartean norbanakoaren j a r r e r aa r d u r a t s u a garatzen joan behar da landa paisaien balioekiko. Orain arte b a s e r r i t a r r a keta d i r u p u b l i k o a ikusi dira iturri ia bakartzat balio horien zaintzarako, eta horrekgizartea jarrera eroso batera bultzatu du, non norberaren aldetik esfortzua edo ardurarikjartzeko beharriz ez den. Jarrera horri buelta emateko beharra azaleratu da gogoetahonetan, landa paisaien balioak mantendu nahi badira behintzat.

Bukatzeko, proiektuan parte hartu duten pertsonen ekarpenek, nahiz jasotako artelanek,agerian uzten dute baserri-paisaiak ez direla edonolako balioak dituzten paisaiak. Zentzuhonetan, oso azpimarragarria da parte-hartzaileek osatutako fitxen aberastasuna etaedertasuna; modu oso egoki eta pertsonalean adierazi baitituzte haiek baserri-paisaietanaurkitutako balioak.

Oso nabarmena da b a s e r r i - p a i s a i ek euskal kulturaren testuinguruan e s a n a h ib e r e z i a dutela, bertako n o r t a s u n a , h i s t or i a eta k u lt u r a r e n oinarrizko elementudirelako, s i n b o l i s m o z beteak. XX. mendearen hasieratik nabaria da egun paisaian ikusgaidiren hainbat elementu eta ezaugarri b e s t e g a r a i b a t e k o b a s e r r i k o k u l t u r a r e noinor dek o direla, onerako eta txarrerako atzean utz i ta ko gar a ien ar rastoa ,


noizbait herri bezala izan ginen hori gogora ekartzea ahalbidetzen digun ebidentzia. Iraganaguregana ekartzeko duten indar hori dela eta eutsi nahi die gizarteak neurri handi bateanbaserri-paisaiei. Hala ere, e t o r k i z u n e r a b e g i r a t z e a ere ezinbestekoa da, hurrengobelaunaldiei Debagoienako landa-paisaiei dagokienez utzi nahi diegun h e r e n t z i a zeinizango den guztion artean erabakitzeko, eta egun lur horietan bizimodua irabazten dutenekb i z i b a l d i n t z a d u i n a k izan ditzaten moduak bilatzeko. Bide horretan proposamenakegitea bilatuko du proiektu honen h u r r e n g o f a s e a k , Debagoienako baserri-paisaietarako ekintza zehatzak mahai gainean jarriz.

5.1. L anda - pa isa ien ba l ioa ager ia n j ar tzeko ekintzak nola bur utu?

Landa paisaiei zuzendutako e k i n t z a k proposatu aurretik interesgarria da ekintzakg a u z a t z e k o m o d u e n inguruan gogoeta egitea. Jakina da egun krisian murgildutagaudela, eta administrazioek ekimenak burutzeko dituzten aukerak urritzen ari direla. Beraz,proiektu honen baitan proposatuko diren ekintzak aurrera eramateko modu berririkbururatzen al zaigu?

Proiektu honen baitan eskualdeetako batean ospatutako saioetan gai honi buruzkoeztabaida egiteko aukera izan dugu. Erreportaje motz bat ikusi ondoren («Se estrenadocumental financiado por la red sobre la historia un horno tradicional, Telediario - RTVE.esA la Carta», d. g.), partaideek ideiak bota dituzte. Jarraian ikusiko dugun bezala, ekintzakburutzeko formula ezberdinak aipatu dira, baina bertaratutakoek adierazi dute e k i n t z e na r a b e r a k o a k izan behar dutela formula horiek, hau da, ez dela posible aldez aurretikformulak aukeratzea.

Bestalde, f i n a n t z a z i o p u b l i k o a ezinbestekoa dela esan bada ere, diru-iturriak lortzekomodu ezberdinez hitz egin da saioan. Horren harira, g i z a r t e a n e m a n b e h a r r e k oa l d a k e t a azpimarratu da, guztionak diren balioekiko ardurazko jarrera orokortu dadin.Horrekin lotuta hain zuzen ere ondoko ekimenak azaldu dira: auzolana, denbora bankuak,lurralde zaintza, baserriko abereen aitabitxi bihurtzea, eta crowdfunding (finantzaziokolektiboa edo mikro-mezenasgoa), kontsumo arduratsua, kooperatibak. Bakoitzari buruzkoazalpenak ematen ditugu jarraian.

A u z o l a n a landa eremuan aspaldian ezaguna den formula da, modu boluntarioan edoderrigortuta elkarlanean egiten den auzoarentzako lana. Garai batean oso hedatua, egunoraindik ere eskualde batzuetan mantentzen den sistema da. Zenbait ekintza gauzatzekoaproposa izan daiteke, bai bere forma ohikoenean, baita auzolanaren interpretazio berrienbidez (adibidez, crowdfunding delakoa auzolan mota berri bat dela esan liteke).

D e n b o r a b a n k u a lan zehatzetarako norberaren denbora trukatzeko prest daudenpertsonek osatzen duten kolektiboa da («Bancos de Tiempo - Trueque Online - Trueques porInternet», d. g.). Diruan oinarritutako ekonomiatik ihes egiteko sistema bat da, zerbitzuaketa ondasunak diruarekin erosi ordez, trukean oinarritzen dena. Eskualde batzuetan badirahonelakoak («AUZOPOLIS Denbora Bankua», d. g., «Tik-Tak Truk Tolosako Denbora Bankua |Facebook», d. g.). Orain arte denbora bankuak hiriari lotuta daude nagusiki, baina ekimenamolda liteke esku artean dugun proiektutik eratorritako ekintzetara. Landa eremukobiztanleek haien beharrak asetzeko, solidaritatea indartzeko eta harremanak sustatzekobalio lezake; hau da, landa eremuan identifikatu diren hainbat balio ukiezin kontserbatzeko.

Baserriko abereen a i t a b i t x i bihurtzeko hainbat proiektu daude. Batzuk bertako arrazakkontserbatzeko balio dute (El refugio del burrito, d. g.), eta beste batzuetan baserrikoproduktuak eskuratzeko aukera ematen dute, laguntza ekonomikoaren truke. Formula hauere egoki izan liteke sentsibilizaturik dauden herritarrak baserrira gerturatzeko, hiria etalanda eremuaren arteko harremana eta lotura sendotzeko.

L u r r a l d e a r e n z a i n t z a lurraldearen erabiltzaileak eta jabeak natura-, kultura- etapaisaia-baliabideen kontserbazioan eta berauen erabilera egokian inplikatu nahi dituenestrategia eta tresnen multzoa da. Horretarako, akordio eta etenik gabeko elkarlanaksustatzen ditu jabeen, zaintza-erakundeen eta bestelako eragile publiko nahiz pribatuenartean (Xavier Basora Roca & Xavier Sabaté i Rotés, 2006). Gure erkidego autonomoan hasidira horrelako akordioak ematen, bereziki landa eremuan, eta espero da hurrengo urteetanhedatzen joango direla. Tresna horien artean leudeke lur bankuak, adibidez. Berezikigarrantzitsuak izango dira honelako tresnak landa eremuko balioak kontserbatzeko, lurgehienak jabego pribatuaren eskuetan daudela jakinda. Tresna hauek, gainera, landaeremuarekiko sentikortuta dagoen gizarteak hainbat praktika eta jarduera manten daitezeneta ustiapenek haien errentagarritasuna hobe dezaten laguntzeko balio dute.

C r o w d f u n d i n g , finantziazio kolektiboa edo mikro-mezenasgoa bezala ezagutzen direnekimenak, jarduera zehatzak finantzatzeko pertsona kopuru handien laguntza ekonomikoabiltzean datza. Ezaugarri bereizgarrienetako batzuk ondokoa dira: pertsona bakoitzakegindako diru-ekarpena txikia izaten da (maiz 5 eurotik hasita), eman nahi den kopuruaaukera daiteke, eta emandako kopuruaren araberako pizgarriak eskaintzen dira ordainetan(finantzatzen lagundu duten pertsonen zerrenda zabaltzetik hasita, lagundu duenenpresaren publizitatea egitera, edo ekimenari lotutako produktuak oparitzera). Maiz, IKTekeskuragarri jartzen dituzten bideak erabiltzen dituzte horretarako, nabarmenki Internetsarea. Verkami izeneko plataforma aipatzen da saioan, («Verkami | Crowdfunding paraamantes de la creación», d. g.), baina egia da euskal plataformetan ere hasi dela honelakotresnak lehen sektoreko ekimenetarako erabiltzen, hala nola, Oiartzunen Goteo Euskadiplataforma erabiliz Arraztalo Elkarteak sustatutakoa (Arraztalo Elkartea, 2012). Honelako


ekimenak landa eremuko balioen kontserbaziorako gutxi erabili diren arren, badutehorretarako potentziala, eta bereziki aproposak izan daitezke hirietan bizi direnen laguntzaekonomikoa bideratzeko.

K o n t s u m o a r d u r a t s u a k forma ezberdinak hartzen ditu, eta horien artean egun indarhandia dute k o n t s u m o t a l d e e k . Landa eremuko balioak kontserbatzen asko lagundezaketela uste da, baita kaleko eta baserriko bizimoduak elkarren artean hobetoezagutzeko, eta gizartea landa paisaien balioez jabetzeko ere. Eskualde nahiz udalerri mailantalde hauek hedatzen ari dira, eta aukera polita ematen dute eskualdean bertan eskuhartzeko. Kontsumo taldeen aldaera bat bezala har litezke eskualdeko hainbat erakundeedo enpresekin akordioak zehaztea ekoizle batek (edo talde batek) baserriko produktuzhornitzeko (adibidez, langileentzat edo ikasleentzat dituzten jantokietan janaria prestatzekoenpresa/eskolekin egindako hitzarmenak, edo jatetxeekin egindakoak).

K o o p e r a t i b e k emaitza onak eman dituzte eskualdean orain arte, eta etorkizunari begiraere egoki ikusten da horiek sustatzea, lehen sektoreko ekoizleek bakarka aurrera eramanahal izango ez lituzketen zenbait ekintza mamitzeko balioko dutelako. Kooperatibez gain,elkarteek eta bestelako ekoizleen sareek funtzio berak bete ditzakete.

Herritarrak ekintzak burutzen inplikatzeko, saiora bertaratutakoek garrantzitsu ikusi duteburutu nahi den hori herritarrei gerturatzea, eta konpromiso mugatua eskatzea. Izan ere,jendea mobilizatzea zaila da. Horregatik, oso garrantzitsu ikusten da s e n t i b e r a t z e a ,inplikazioa emateko aurrebaldintza baita.


6 . I D E N T I F I K A T U T A K O B A S E R R I - P A I S A I E NIN GUR UA N PRO P O S ATUT A K O EK I N TZAK

6 . 1 . P r o i e k t u k o f a s e h o n e t a n ema ndako ur ratsak eta parte - hartze sa ioir ek iar en da tua k

Proiektuaren aurreko fasean identifikatutako baserri-paisaien balioak agerian jartzeko etamantentzeko aproposenak izan daitezkeen ekintzak zerrendatzeko ere eskualdeko eragileenparte-hartzetik abiatu dira lanak. Horretarako, beste bi p a r t a i d e t z a s a i o i r e k iantolatu dira eskualdean.

Partaidetza saioen d e i a l d i a k zabaltzeko moduari dagokionez, aurreko bi saioetarakoemandako u r r a t s a k errepikatu dira, dokumentu honen 2.2 atalean kontsultadaitezkeenak.

Partaidetza saioetan ekintzak proposatzeko orduan paper zuri baten gainean eztabaidahastea baino errazago suerta daiteke aldez aurretik egindako proposamen baten gaineanekarpenak egitea. Horregatik, aurreko faseko baserri-paisaien fitxetan eta partaidetzasaioetan proposatutako ideiak, eskualdean aurretik gauzatutako ekintzak eta eranskinenargitalpenean bilduta dauden beste herrialde batzuetan burututako ekimenak gogoanizanda, ekintzen sorta bat prestatu da partaidetza saioetan lantzeko, eta deialdiarekinbatera zabaldu da, parte-hartzaileek saioaren aurretik buruari eragiten hasteko asmoz.

Partaidetza saio irekiak Arantzazuko auzo-elkartean 2013ko apirilaren 18an eta 25eanospatu dira, eta hamasei eta hamabost lagun bildu dituzte, hurrenez hurren. Saioenh e l b u r u a ekintzen inguruko i d e i a - z a p a r r a d a sortzea izan da, proposatutako ekintzenartean l e h e n t a s u n a k ezartzeko denborarik hartu gabe. Azken hori eskualde guztietakosaioak bukatu ondoren inkesta txiki baten bidez egitea erabaki da, eta horren emaitzakorrialde batzuk aurrerago azalduko dira.

Lehen saioa aurreko fasean lortutako emaitzak l a b u r b i l d u z hasi da, fitxetan eta bipartaidetza saioetan identifikatutako baserri-paisaia esanguratsuak, baserri-paisaietakobalioak eta aurrera begira dauden erronkak labur-labur gogoratuz.

Sarrera arin horren ondoren, partaideak hiru taldetan banatuta ekintzen zerrendaeztabaidatu da, ekintza batzuk baztertuz, beste batzuk aldatuz eta ekintza berriak gehituz.Eskualdeko baserri-paisaien b a l i o z e h a t z e i b u r u z k o e k i n t z a k hiru taldeetaneztabaidatu dira, garrantzitsu ikusi baita partaide guztiek eskualdeko berariazko ekintzeninguruan iritzia ematea. Hala ere, saio bakarrean zerrendan bildutako ekintza guztiak

eztabaidatzea lortu ez denez eta parte hartzaileek erabakita, bigarren saio bat burutu daariketa bukatzeko.

Talde txikian izandako eztabaidan ekintzak burutzeko orduan kontuan hartu beharrekogaietan sakondu da, eta eztabaida mamitsuak sortu dira, ekintza bakoitzari buruzko fitxetanjaso direnak. Ekintza batzuetan azpi-ekintza zehatzak identifikatu dira. Sortutako ekarpenguztiak ekintzen fitxetan jaso dira, eranskinen argitalpenean ikus daitezkeenak.

6.2. Sa ioar en em aitz ak

Hiru taldeetako eztabaidak batera jarri dira saioaren bukaeran, eta hauxe da adostutakoekintzen zerrenda, bildutako iritzi eta ohar guztiak barne:

1. Baser r i - pa isa iez gozatu ahal iz ater a bider a tutako ekintza k

1. Eskualdeko bide zaharrak eta herri-bideak berreskuratzeko ekintzak burutu, eta horiekoinarri bezala hartuta baserri-paisaiez gozatzeko ibilbideak identifikatu.

o Deskribapena: Bideak baserri-paisaien oinarrizko elementuetako bat dira,paisaia egituratzen dutenak eta bertako balioez gozatzea ahalbidetzendutenak. Bide zaharrak galtzen ari dira, eta horiekin batera bide horieilotutako ohiturak eta historia ere galtzen ari da. Bestetik, herri gehienetandaude baserri-paisaien ezaugarriak ezagutzera emateko aproposak izandaitezkeen ibilbideak, baina ibilbide horiek ez dituzte beti bide zaharrak edoherri-bideak erabiltzen, batzuetan egoera hobean dauden pista etaerrepideak erabiliz. Ekintzaren helburua bide zaharrak ahalik eta gehienerabiltzea, bide hauek berreskuratzea, haiei buruzko informazioa zabaltzeaeta, guztiaren gainetik, bide zaharrak bizirik mantenduko dituzten ekimenaksustatzea da. Argi dagoena zera da: bide zaharrak inork ez erabiltzekoberreskuratzeak zentzurik ez duela; berreskuratzeaz gain haien erabilerasustatu behar da. Bide hauek berreskuratu eta balioan jartzeko orduan,arreta berezia eman behar zaio bidearen alboetan lehen sektorean jardutendiren lurjabeen iritziari, bidearen berreskurapenak inolako baserritarrikalterik eragingo ez diola segurtatzeko.

o Azpi-ekintza: Ibilbide homologatuak (GR, PR, eta abar) seinaleztatzean,lehentasuna eman bide zaharrei ibilbidea diseinatzeko orduan. Horrela,urtero mantenu minimo bat jasotzen dituzten ibilbideek bide zaharren sareakontserbatzen lagunduko dute.


o Azpi-ekintza: Bide zaharrei bizia emateko “aitzakiak” bilatu auzo edo herribakoitzean, urtean behin, behintzat, martxa bat antolatuz. Adibidez,Angiozarren bide zahar gehienak eliz bideak direnez, urtean behin bidehoriek zeharkatuz ibilaldiak egiten dira gurutze bidearen eta heriotzarenerrituekin lotutako ohiturak eta azalpen historikoak emanez. Horrela, bidehoriei lotutako ondare ez-materiala mantendu eta transmititzen da, etajendeak urtean zehar herriaren inguruetan oinez ibiltzeko bide zahar horiekerabiltzeko ohitura hartzen du. Herri bakoitzean pentsatu beharko litzatekezer gairen inguruan bildu jendea bide zaharrak zeharkatuz.

o Azpi-ekintza: Eskualdeko landa-paisaian zehar geocatching-eko jarduerak(Groundspeak, d. g.), ginkanak eta antzekoak antolatu. Modu horretan, bidezaharren inguruko ezagutza berreskuratu daiteke.

o Azpi-ekintza: Inbentariatu gabeko bide zaharrak inbentariatu. Bide zahar edoherri-bide asko inbentariatuta edo katalogatuta dauden arren, beste bidezahar txiki asko ez daude inon jasota, eta betirako gal daitezke horien berrijasotzen ez bada.

o Azpi-ekintza: Murgiako auzoan paisaia-ibilbideren bat egokitzeko, etahaurrentzako jarduera didaktikoak bertan burutzeko aukerak aztertu.

2. Kurtzebarri edo Iturrigorriko pagomotzen inguruan paisaia-ibilbide kulturala egokitu.

o Deskribapena: Gune hauetan burutu diren proiektuek basoetakobiodibertsitatea kontserbatzeko helburua dute, zehazki, hildako egurrean bizidiren intsektu xilofagoak kontserbatzea dute helburu. Hala ere, paisaiahorien sorrera lehengo landa-eremuko biztanleen bizimoduarekinerlazionaturik dago, bai ikazkintza, zein abeltzaintzarekin, esaterako, etamerezi du horiek zabaltzea paisaiaren ustiaketaz, eta gizakiaren jardunazohartarazteko.

2. Baser r i - pa isa ien ka l i ta tea hobetzeko eki ntza k

3. Eskualdeko ondare eraikiari buruzko informazioa bildu, ikuspegi orokorra izateko.

o Deskribapena: Ekintza kopuru garrantzitsua proposatu da eraikitakoondarearen berreskurapenaren inguruan. Ondorioz, ekintza orokorragobatean bildu dira. Orokorrean, eskualdean konpontzeko beharra duteneraikitako elementu asko daude baserri-paisaietan (baserriak, baselizak,parrokiak, errotak, iturriak, santutxoak, karobiak, eta abar). Interesgarria

litzateke udalerri mailan elementu hauei buruz dagoen informazioa (non,zenbat, kontserbazioko zein egoeratan, noren esku eta abar) biltzea, langehiegi suposatzen ez badu, behintzat.

o Azpi-ekintza: Auzoka edo herrika bertako baseliza, errota, karobi etabestelako ondare eraikiaren inguruan gogoeta egin. Elizarena denondarearen kontserbazioari eta erabilerei buruzko gogoeta egin behar da,ondare horrekin zer egin erabakitzeko. Modu horretan, horien mantenua etazaharberritzeaz nor arduratu behar den, eta hori guztiaren kostuaren arduranork hartu behar duen argitu behar da. Ardura hori elizak bere gain hartzenez duenean, auzokideek bere gain hartu nahi izanez gero, jabegoa horieneskuetara pasatzeko prozesua burutzen saiatu beharko da.

o Azpi-ekintza: Eskualde mailan egoera larrienean dagoen eraikitakoondarearen inbentarioa egin.

o Azpi-ekintza: Bergarako San Juan auzoko baseliza konpondu eta bere ateakireki.

o Azpi-ekintza: Ubera auzoko ondare arkitektonikoa auzolanean zaharberritu.

o Azpi-ekintza: Antzuolako Uzarragako eliza zaharberritu. Kontuan izan beharda eliz hau handia dela, eta sekulako obra suposatzen duela.

o Azpi-ekintza: Iturrigorriko San Juan baserri zaharra zaharberritu.

4. Arantzazuko inguruetan eta eskualdeko beste toki batzuetan hesi biziak berreskuratu,eta lubakiak dauden lekuetan horiek balioan jarri.

o Deskribapena: Heskaiak edo hesi biziak berreskuratzearen ideia ona da, bainaheskai horiek baserritarraren jardunerako funtzio bat betetzen badute soilikda bideragarria ekintza. Hau da, ezin da pentsatu baserritarrak hesi biziaklandatzen hasiko direnik paisaian eragiteko soilik.

o Azpi-ekintza: Urtean zehar mantenua jasotzen duten ibilbideen (GR, PR,etab.) alboetan hesi biziak dauden kasuetan, horiek mantenuaren barruansartu. Horrela, ohiko mantenua jasotzen duten bideen alboetako heskaiakmantenduko direla bermatuko da, behintzat. Hori bai, bidearen mantenulanak egiten dituztenek prestakuntza izan behar dute heskaien mantenuareninguruan.

o Azpi-ekintza: Lehen sektorean jarduten diren pertsonak hesi bizien funtzioeninguruan sentikortzeko ekintzak burutu. GOIMEN Landa Garapen Elkarteak


bere garaian sortu zuen materiala egokia izan daiteke honetarako (Paisaia SL,Goimen Landa Garapen Elkartea, & Zorrakin, 2002).

5. Urkuluko urtegiaren inguruek jasaten duten masifikazioa gutxitzeko neurriak hartu.

o Deskribapena: Urkuluko urtegiaren inguruan jende asko biltzen da, etabertako biztanleengan eragin negatiboa duenez, ekintzak masifikazio horimurrizteko helburua du.

o Azpi-ekintza: Urtegiaren ondoan dagoen aparkalekuraino autoa igobeharrean, bisitariak poligonoko aparkalekuan autoa utzi eta urtegirabidegorritik igotzeko modua aurkitu. Horretarako, kontzientzia garatzekosentsibilizazio kanpaina dinamikoa behar da, bidegorria indartzekokanpainarekin batera, goiko aparkalekua asteburuetan azokekin zeinemanaldiekin okupatu behar da, bisitariei beheko aparkalekuan aparkatzeabideratuz, etab. Azken finean, urtegira oinez iristeak ohitura bihurtu behardu, eta hori ingurua errespetatzearen kontzientzia garatzearekin bateragauzatu behar da.

3. Se nts ib i l iz az i or a ko ma ter ia lak pr estatzear i bur uz ko ekintza k

6. www.baserrisarea.com webguneko informazioan ibilbide naturalei buruzkoa osatubaserri-paisaiari buruzko informazioarekin.

7. Eskualdeari buruzko informazio turistikoan (webguneak, liburuxkak...) proiektuanidentifikatutako landa-paisaien balioak islatzen direla bermatu, horretarakobeharrezkoak diren azterketa eta aldaketak eginez.

o Deskribapena: Zehazki, bide zaharren inguruko informazioa zabaltzekoorduan hutsuneak identifikatu dira. Betiko ibilbideez gain interesgarriak izandaitezkeen bideak bisitariari helarazteko zailtasunak daude. Bestetik,sentiberatzea aisialdiko eta turismoko erabileren aurretik datorren gaia delauste da. Lehendabizi, tokiko eragileek baserri-paisaien balioak ezagutu behardituzte. Ezagutze horrek balio horiek aintzat hartzea ekarriko du, eta horrenondoren etorriko dira aisialdiko erabileretan baserri-paisaietara jotzea etaturismoa paisaia horietara erakartzea. Bertakoek balio horietan sinesten ezbadute, bisitariek ez dituzte bilatuko. Bestetik, aisialdia eta turismoarenaurretik datoz bertako biztanleen beharrak, eta bertakoei eman beharkolitzaieke lehentasuna aisialdiari eta turismoari lotutako ekintzak sustatuaurretik.

8. Eskualdetik kanpoko turismoari buruzko web orriak eskualdekoekin lotu eta,beharrezkoa bada, informazioa osatu.

9. Baserri-paisaiaren inguruko sentsibilizazio materiala sortu eskualdeko webguneetantxertatzeko.

10. Eskualdeko landa-paisaien inguruko hausnarketa bultzatuko duen argitalpena prestatu,garai bateko eta egungo landa-paisaien argazkiak oinarri gisa erabiliz, beste tokibatzuetan egin den bezala (http://www.catpaisatge.net/docs/suple_nadal12.pdf).

o Deskribapena: Argitalpenak agerian utzi beharko luke abeltzaintzaren eta,batez ere, artzaintzaren jardunaren eragina paisaian, aldi berean lehensektoreko produktuen eta baserri-paisaien arteko lotura inplizituki eginez.

11. Eskualdeko baserri-paisaien inguruko Wiki bat sortu, herritarrekin elkarlaneaninformazioa eta materiala biltzeko.

o Deskribapena: Wikia Debagoienako www.baserrisarea.com webgunearekinlotu daiteke baserri-paisaien balioak eta lehenengo sektorearen jardunarengarrantzia zabaltzeko.

4. Ba ser r i ta rr ak e gite n duen la na r ek iko s ent iber atze ar i etapa r ta idetza r i lotuta ko bes te la ko ekintza k

12. Lehen sektoreak sortu eta mantentzen dituen baserri-paisaiek gizarteari ematendizkioten onuren eta gizartearen ohiturek baserri-pasaietan duten eraginaren inguruangizartea sentiberatzeko materialak eta ekintza prestatu.

o Deskribapena: Basoaren kudeaketak eta nekazaritza jarduerak baserri-paisaietan duen eragina. Gizartearen ohiturak zenbaterainoko eragina duenpaisaian. Paisaiak pertsonaren osasunean duen eragina. Hau denaorokorrean agerian jartzeko hainbat material eta ekintza prestatu. Haueskualde guztietarako patroia izan daiteke eta gero bertatik eskualdebakoitzak bere adibide konkretuetara egokitu.

13. Herritarrak baserri-paisaiak osatzen dituzten elementuak errespetuz tratatzeari buruzsentiberatzeko ekintzak burutu.

o Deskribapena: Baserri-paisaien balioa neurri handi batean jabetza pribatukoelementuetan oinarritzen da (zelaiak, soroak, basotxoak, bidezidorrak,hesiak, txabolak, harresiak eta abar). Beharrezkoa da baserri-paisaietaragerturatzen diren herritarrak elementu horiek errespetatzea, baserritarrek


paisaia bisitariari irekita mantentzen jarraitu ahal izan dezaten, haienjardueran inolako kalterik jaso gabe.

o Azpi-ekintza: Ohitura onen gida bat idatzi eta zabaldu.

14. Baserritarrak euren jardunak paisaian duen eraginaz jabetzeko eta baserri-paisaien zeinhaien produktuen balioa aintzat hartzeko sentiberatze ekintzak burutu.

o Deskribapena: Paisaiari buruzko sentikortzea egin aurretik, kontuan izanbehar da lehenik baserritarrari bizimodu duina bermatu behar zaiola.

15. Landa eremuko balioak zabaltzeko sakelako telefonorako aplikazio bat sortu.

o Deskribapena: www.baserrisarea.com web orriarekin lotuta doan ekimenaizan daiteke.

16. Herritarrei zuzendutako landa-paisaien ikus-entzunezko baliabideen inguruko lehiaketaketa ekimenak proposatu, sentikortzeko ekintza gisa.

o Eskualdeko ibilbideetatik hautematen diren baserri-paisaien ikus-entzunezkomaterialak eta ibilbideen soinu-paisaiak bildu, eta webgune jakinen bidezzabaldu. Webgune horiek eskualdeko erakundeenak izan daitezke,erakundeek sare sozialetan duten presentzian oinarritu daitezke (Facebook-eko orritik eskuragarri dagoen Sound Cloud-eko aplikazioa sortuz), edo soinu-paisaiei buruzko webgune espezifikoak (Audiolab, Soinumapa.net, &Arteleku, d. g.; Audiolab, 2005).

o Eskualdeko ibilbideetako paisaien argazkiak trukatzeko plataformak erraztu(adibidez, erakunde batzuk Flickr erabiltzea proposatzen dute), etaeskualdeko baserri-paisaien bideoak biltzeko YouTuben kanal bat sortu.

o Proiektu honetan identifikatutako baserri-paisaietako balioen inguruanargazki lehiaketak antolatu, adibidez, ondoko gaiak hartuta: baserritarrenlana, zuhaitzak, ondare kulturala, auzolana, eta abar.

17. Arteaz baserri-paisaietan gozatzeko ekimenak antolatu.

o Deskribapena: Helburu duten publikoaren arabera ondo aukeratu behar dirabaserri-paisaietan kalterik ez sortzeko, eta ekimenen edukiek beti ere landa-paisaien balioekin harremana izan behar dute.

o Antzerkiak eta kontzertuak landa-eremuan burutu, kanpoan, erraz iristekomoduan dagoen baserri-paisaia batean. Modu horretan, biztanleek landa-eremuarekin lotura berreskuratzea sustatuko da.

o Eskualdeko landa-paisaiak baliabide bezala erabiltzen dituztenartista/artelanen inguruan ekimenak antolatu (erakustaldiak, literaturatailerrak, bertso-saioak...).

o Kanpoan margolanak egiteko saioak antolatu landa-paisaietan, ikastaro etamintegien bidez.

18. Eskualdeko herri edo hiri nagusiko Aste Berdean landa eremuan garatuko diren hainbatjarduera txertatu (lehiaketak, ibilaldiak, erakusketak eta abar).

o Deskribapena: Modu horretan, agerian utziko da landa-eremua delaeskualdeari berdetasuna ematen dioena.

19. Paisaiari lotutako jardunaldi gastronomikoak antolatzen jarraitu, eta baserri-paisaiarekinerlazionatutako jarduerak txertatu

o Deskribapena: Adibidez, jardunaldian landuko diren produktuak ekoiztendiren paisaian ezagutzeko ekimenak antola daitezke, ondoren produktuakprestatu eta dastatzeko (Deba Garaia eta Mankomunitateko Turismo Sailaelkarlanean antolatzen ditugu jardunaldi Gastronomikoak eta ekintzadesberdinen artean baserrietara bisitak ere antolatzen dira). Landa-paisaienbalioak eta lehenengo sektorearen jardunaren garrantziaren diskurtsoatxertatu beharko lirateke jardunaldietan. Tolosako azoken Km 0 ekimenaeredugarria da zentzu horretan (Tolosako Azoka, 2012).

o Azpi-ekintza: Eskualdean ekoizten diren baserriko produktu nabarmeneninguruan jarduerak proposatu. Inspirazio iturri bezala, Tolosaldea Garatzenekantolatutako Tolosako Babarrunaren ibilaldia (Tolosaldea Garatzen, d. g.)erabil daiteke.

20. Eskualdeko nahiz eskualdetik kanpoko ikastetxeei zuzendutako jarduera didaktikoenproposamena prestatu, landa-paisaiak ardatz gisa hartuta eskualdeko baserri-paisaiakezagutzera ematea helburu izango dutenak.

21. Gizarte eragile ezberdinak koordinatu auzolana bultzatzeko, bai orain arteko auzolaneredua zein formula berriagoekin.

o Deskribapena: Auzolana eskualdeko baserri-paisaien balio eta ikurretako batda. Landa-auzoek eta beste eragile batzuk ohitura hori oraindik eremantentzen dute, hala nola, Soraluzeko mendi taldeak, gaztetxeek eta abar.Auzolanean egin daitezkeen lan batzuk ondokoak dira: mendi bideakmantendu, ibilbideak markatu, errekak garbitu, sakabanatutako zaborrabildu, edo ondarea berreskuratu.


o Azpi-ekintza: Ekintza honen lidergoa Natur Eskolak har dezake, eragileezberdinen arteko hasierako hartu-emanak koordinatuz eta auzolanareninguruko lan ildoa zehazteko prozesua aurrera eramanez. Deialdia, aldiz,udalen bidez ere egin daiteke.

22. Denbora bankuak, mikro-mezenasgoa eta hirietan gehienbat sortzen ari diren bestehainbat ekimen eta tresna proiektuaren helburuen mesedetarako nola erabil otedaitezkeen hausnartu.

5. Lehen sektor eko pr odu ktuen k onts umoar i bur uzk o ekintza k

23. Baserriko produktuen kontsumoa eta paisaiaren balioen kontserbazioaren inguruanherritarrak sentikortzeko ekimenak zabaldu.

o Azpi-ekintza: Bertako produktuak kontsumitzeko kanpainak egin,garestiagoak ez direla ondo argudiatu, paisaian duten eragina, eta abar.Mezua ondo landu eta zabaldu. Gizartean ingurugiroaren zaintzari buruzhedatuta dagoen kontzientzia baserri-paisaietara zabaldu beharko litzateke,eta kontsumitzaileak bertako produktua kontsumitzean onura lortzen duenlehena norbera dela azpimarratu; bertako produktuak kontsumitzea ez dabaserritarrari egiten zaion mesedea, norberaren buruari egindakoa baizik.Beraz, bi aldeek lortzen dute onura harremanetik.

24. Eskualdeko lehen sektorearen ekoizpena bertan kontsumitua izan dadin sustatzekoekintzak bultzatu.

o Deskribapena: kontsumo taldeak; ustiategietan, azoketan eta eskualdekodenda eta jatetxeetan bertako produktuen salmenta zuzena; eskoletakojantokietan bertako produktuen erabilera; edo eskualdeko enpresetakojantokietan bertako produktuen erabilera dira identifikatutako bide posiblebatzuk. Aurretik sentikortzeko ekintzak burutzea oso garrantzitsua da.Tolosako 0 Km ekimena eredu bezala har liteke.

o Azpi-ekintza: Eskualdeko jatetxeek bertako produktuak erabiltzea etaerabilera hori aditzera ematea sustatu. Jatetxe batzuk bertako produktuakerabiltzen dituzte, eta salgai dituzte. Hala ere, gutxi dira haien karta etamenuetan eskualdeko produktuak erabiltzen dituztela aditzera ematendutenak. Bertako produktuaren erabilera indartu beharko litzateke, etaproduktu horiekiko harrotasuna sustatu.

o Azpi-ekintza: Bertako produktuak saltzen dituzten puntuei buruzkoinformazioa zabaldu herritarren artean, erosteko dauden aukera guztiakezagutzera eman.

o Azpi-ekintza: Herriko jaietako bazkarietan bertako produktuak erabili.

25. Eskualdeko produktuak erostea eta zerbitzuak kontsumitzea sarituko duen sistemasortzea. Adibidez, kontsumitzaileari puntuak metatzen joatea ahalbidetuko dion sistemasor liteke, eta produktuak erostearen truke lortutako puntuak eskualdeko turismoko etaaisialdiko eskaintzan erabil litzake (nekazaritza-turismoak, jatetxeak, aisialdiko jardueraketa abar), eta alderantziz.

26. Eskualde mailan eskaria duten lehen sektoreko produktuen ekoizpen, eraldaketa etasalmenta sustatzeko ekimenei jarraipena eman.

6. Lehen sektor ear i eta la nda - er emuko herr ie i bur u zko ekintzak

27. Baserritarrak bere produktuetan eta eskaintzen dituen zerbitzuetan sinets dezanekintzak burutu.

o Deskribapena: Bide honetan lagun dezaketen hainbat ideia bildu dira: ereduegokiak aztertu eta horietatik kopiatu (Suitza, adibidez); baserritarrenproduktuei eta baserri-paisaiei balio ekonomikoa aitortu; bertakoproduktuen kontsumoa bultzatu eta babestu; janaria ekoiztearen balioestrategikoa berreskuratu; administrazioetatik benetako apustua egin lehensektorearen alde; lehen sektoreari gizartearen begietara prestigioa emanbizimodu eta lanbide gisa; lehen sektorea eskualdean galduz gero paisaiakizango duen aldaketa irudikatu; elikadura burujabetza sustatu; etiketatzeabertako produktua babesteko arautu; lurra eskuragarri jarri lehen sektoreanlanean hasi nahi duenarentzat; bolumen txikia ekoizten duten ustiapenaklagundu, kalitatea lagundu, kantitatearen ordez; bertako produktuari izenaeman, prestigioa eman.

28. Artzaintzari lotutako lurrak, ohiturak, produktuak, hau da, artzaintzaren munduababesteko neurri bereziak hartu.

29. Lurrari lotutako ustiapenak bereziki sustatu, bultzatu edo lagundu, haienbideragarritasuna eta etorkizuna bermatzeko asmoz.

o Azpi-ekintza: Lurrari lotutako nekazaritza bultzatu, horretarako galtzekoarriskuan dauden “ezagupenen” transmisioa bermatuz (lehengo ohiturak,


lana egiteko erak, eta abar). Gakoa transmisioan dago, hori baita galtzen aridena.

o Azpi-ekintza: Lurren eskaria eta eskaintza aztertu, eta biak harremanetanjartzeko bideak sortu. Hori da lur-funtsen funtzioa, eta gai honi buruzkosentiberatzea eta informazioa zabaltzea oso garrantzitsua da, konfiantzazkogiroa sor dadin.

30. Ustiapenetako laboreetan bertakoak diren barietateak berreskuratzeko eta, baitabarietate horiei lotutako ezagutza hedatu (ez bakarrik laborantzari buruzkoa, baizik etatransformazioari eta elikagaiak egiteari buruzkoa ere), kontserbatu eta zabaltzeko ereekimenak martxan jarri.

o Azpi-ekintza: Eskualdean bertakoak diren barietate eta arrazen ikerketaantropologiko, historiko eta soziologikoak bultzatu, berauekin erlazionatzenden ezagutza azaleratu eta hedatzeko asmoz.

o Azpi-ekintza: Bertako barietateen hazien trukaketarako ekoizleen sareakbultzatu, baserri-paisaien biodibertsitatea eta paisaien aberastasunamantentzeko. Gai honen inguruan martxan dauden ekimenak ezagutu etaelkarlana bultzatu.

31. IKTak lehen sektorearen alde egiteko erabiltzen jarraitu eta horretan sakondu (adibidez,produktuen salmentarako).

o Azpi-ekintza: IKTen inguruko prestakuntza eskaini lehen sektoreko ekoizleei.Prestakuntza honetan landu beharrekoa IKTen erabilera lehen sektorearibereziki zuzenduta izango da, ez prestakuntza orokorra.

32. Auzo-lokalik edo -elkarterik ez dagoen landa-auzoetan horrelako bat sor dadin sustatu,landa-bizitza suspertzeko tresna gisa. Horretarako, borda edo baserri hutsak egonezgero, horien zaharberritzea aztertu daiteke, adibidez.

o Deskribapena: Auzo lokala ezinbestekoa ikusten da auzoko kohesioabermatzeko.

7. A is ia ld ia eta tur is moar i lotuta ko ek intzak

33. Eskualdera datozen bisitariek bertako balioez gozatzeaz gain, ekarpen bat egitekobideak aztertu.

o Deskribapena: Bisitariek “hartzeaz” gain “emateko” bideak aztertzea bilatzendu ekintzak. Baserri-paisaietara disfrutatzera doanak ekarpen bat eginbeharko luke (tasa minimo bat, oso masifikaturik dauden tokietan sarrera batordaintzea, eta abar). Hala ere, gogoan izan behar da eskualdeak besteeskualde batzuekiko desabantaila duela autopistaz etortzearen kostuari eginbehar diotelako aurre bisitariek, eta horri beste tasa edo sarrera bat gehitukobalitzaio berez oso jendetsuak ez diren bisitarien kopuruek behera egiteaekar lezake. Beraz, tentuz aztertu beharreko gaia da.

o Azpi-ekintza: Turismo bulegoetan liburuxka eta materialei “landa-paisaien”tasa bat jarri, eta biltzen den dirua lehenengo sektorea bultzatzekoekimenetara bideratu.

34. Eskualdeko baserri-paisaien artean bisitari gehien biltzen dituzten guneetan baserri-paisaiekiko sentikortzeko ekimenak burutu.

o Deskribapena: Ekimen hauetako batzuk bisita gidatuak, norberak gidatutakopaisaia-ibilbideak eta informazio-panelak jartzea izan daitezke.Orokorrean,dinamikoak eta elkarreragileak diren ekintzak hobetsi beharko lirateke, etapanelak beharrezkoak direnean soilik jarri. Baserri-paisaiei buruzko mezuamodu ordenatu eta koherentean zabaldu behar da, mezu homogeneo etabateratua zabalduz toki ezberdinetan. Mezu edo diskurtso horren ardatzakondokoak lirateke: baserri-paisaietako biztanle eta inguruarekiko errespetua;baserri-paisaien, baserritarren jardunaren eta lehen sektoreko produktuenarteko lotura; baserri-paisaien aldaketak, eta abeltzaintzaren garrantzia(batez ere, artzaintzarena) eskualdeko baserri-paisaietan.

o Azpi-ekintza: Bisitari gehien biltzen dituzten baserri-paisaien identifikazioaegin, ondoren sentikortzeko ekintzak burutu ahal izateko.

o Ekintzarako toki aproposak: Bergarako gerriko berdea, Goiauzoko SanMartzial ingurua,Urkuluko urtegia, Arantzazuko parketxea, Arantzazu.

35. Landa-eremuko turismoko eskaintzaren asoziazionismoa sustatu. Ekimena ostatuetaraez ezik, jatetxeetara, aisialdiko zerbitzuetara, salmenta zuzena egiten duten ekoizleetaraeta abarretara zabal liteke.

o Deskribapena: Momentu honetan badira holako ekimenak martxan gureeskualdean, Mankomunitateko Turismoko Departamendua eta LandaGarapen Elkartea elkarlanean ari gara asoziazionismoa bultzatzeko.


36. Baserri-eremuen sustapenerako ekimenak eta publizitate-kanpainak irudi tradizional etabukolikotik urrundu, adibidez, Suitzan burututako ekimenean egiten den bezala («Lospastores suizos se depilan de cara al verano», d. g.).

o Azpi-ekintza: Landa-paisaiak produktuekin lotzea ahalbidetzen dutenkanpainak burutu, kausa-ondorio erlazioa inplizituki txertatuz.

37. Eskualdean ekoizten diren produktuen inguruko auto edo/eta bizikletazko nahiz oinezkopaisaia-ibilbideak egokitu.

38. Itxitako harrobiak egokien ikusten diren erabileretarako berregokitu.

o Deskribapena: Aisialdirako gune bezala, eskaladarako, edo arteetarakoeszenatoki gisa presta daitezke itxitako harrobiak. Bakoitzaren ezaugarrienarabera erabaki beharko da erabilerarik egokiena zein izan daitekeen.

8. Ar a udia , lur ra lde a ntol ame ndua eta hir ig intz ar i b ur uzko ekintza k

39. Gure proiektua borobildu eta egindako lanari jarraipena eman eskualdeko PaisaiarenKarta eginez, Kataluniakoak eredu gisa hartuta (Observatorio del Paisaje de Catalunya,2013).

40. Jarduera ekonomikoak sustatzeko araudi eta laguntzek baserri-paisaietan zer nolakoeragina duten aztertu, eta ondorioen araberako neurriak hartu.

o Deskribapena: Baserri-paisaiak, azken batean, jarduera ekonomikoek sortzendituzte, eta jarduera ekonomiko horien atzean politika batzuk daude, alderdijakin batzuk sustatuz paisaietan sekulako eragina dutenak. Adibidez,basogintzaren politikak hainbat espezie eta basoko lan laguntzen ditu (pinualandatzea, landaketen mehazteak eta abar), eta horrek badu eragina baserri-paisaietan. Eragina zenbaterainokoa eta zein norabideetan sortzen denaztertu beharko litzateke. Lursail pribatu eta publikoen kudeaketarenplanifikazio komun bat sortzea komenigarri ikusten da. Horrela, inertziak,diru-laguntzak eta norbanakoaren onura ez izateko lurraldearenkudeaketarako indar bakarra (hori orain arte hala izan denaren adierazlegarbia landatzen ari diren eukalipto sailak edota pinudietan mozten direnharitz landare berriak dira). Izan ere, helburu komunak jarriz gero, bai lan-esfortzuan, esfortzu ekonomikoan, paisaiarekiko eraginean zein eraginekologikoan ere onurak sortu daitezke. Azken finean, planifikazio ezakbideragarritasun ekonomikoa ere baldintza dezakeela ikusi baita. Erahorretan, kudeaketa eta planifikazio komun honen baitan, oinarrietako bat

ere, produktu bakoitzak prezio duina mantendu behar duela da, diru-laguntzarik gabe bertatik bizitzea ahalbidetuz. Aldi berean, kudeaketakomunak laguntza tekniko eta formazioa ere eskatu eta eskaintzea, komenida, horrela lursailak dituzten belaunaldi gazteek lurrarekiko ezagutzaberreskuratuz.

o Azpi-ekintza: Lursail pribatu eta publikoen plangintza komuna sortu.

41. Lurralde zaintzaren esparruan egiten ari diren ekimenei eutsi (lur bankuak, akordiopuntualak...) eta horiek eskualde guztian hedatzea bultzatu.

o Azpi-ekintza: Ezagutzera eman Gipuzkoako Foru Aldundiak eta EuskoJaurlaritzak lur funtsaren inguruan argitaratu dituzten Dekretuak (GipuzkoakoForu Aldundia, 2013; Ingurumen, Lurralde Plangintza, Nekazaritza etaArrantza Saila, 2012).

o Azpi-ekintza: Iparraldeko Lurzaindia (Lurzaindia, d. g.) elkartearekinharremanetan jarri, ekimenei buruzko informazioa elkartrukatzeko etaekimena eskualdean ere zabaltzeko.

42. Hirigintzaren eta lurralde antolamenduaren ikuspegitik, eskualdearen nortasunarenezaugarri diren auzo-gune eta herri-gune txikien nortasunari eusteko neurriak garatu,besteak beste, araudiaren bidez.

o Deskribapena: Ekintza honek landa-eremuko herri eta auzoei eustea duhelburu, ez haien itxura “fosilizatzea”. Hau da, baserri-paisaien oinarrizkoezaugarri eta balioen kontserbazioa beharrezkoa den modernizazioarekinuztartu behar da. Kontuan izan behar da gaur egun familien egitura askoaldatu dela, eta gaur egun baserri asko eraiki ziren garaiekin konparatuzaskoz ere kide gutxiago bizi direla etxebizitzetan. Bestetik, landa eremukoauzo batek sozialki bideragarri izateko zenbat biztanle behar ditueneztabaidatu beharra daukagu. Auzo batzuetan bideragarria den biztanlekopuru minimoa lortzeko agian dentsifikatze bat eman beharko litzateke,baina horretarako beharrezkoa litzateke lehen sektoreaz gain bestelakojarduera ekonomikoak ere ahalbidetzea landa eremuan, beti ere,inguruarekiko errespetua dutenak.

o Azpi-ekintza: Landa eremuan eraikin eta azpiegitura berriak egitean haienintegrazio harmoniatsua bermatzeko aholku, irizpide eta beharrezkoa bada,arauak landu eta ezarri.


o Azpi-ekintza: Landa-eremuko herri eta auzoetan bertakoentzat oinarrizkozerbitzuak hornituko dituzten jarduera ekonomikoak (dendak eta antzekoak)hasteko baldintzak malgutu. Askotan, baldintza berdinak eskatzen zaizkiolanda-eremuko establezimendu txiki bati eta hiriko handiari, eta horrekeragotzi egiten du landa-eremuko biztanleentzat beharrezkoak diren hainbatzerbitzu eskura izatea.

o Azpi-ekintza: Nekazaritzako elikagaien industrien araudi europarrareninguruan estatuak egiten duen interpretazio murriztailea alda dadin eskatzenjarraitu. Antzaz, gai honen inguruan EAEko erakundeek eskuduntzarik ez dutearaudiaren oinarrizko interpretazioari dagokionez, eta beharrezkoa daestatuak berea aldatzea.

43. Bailaretako zelaiak, artzaintzari lotutakoak, babestu.

o Deskribapena: Zelaiak galtzen ari dira, eta basoek ordezkatzen dituzte.Erraztasunak eman beharko lirateke zelaiak eta soroak mantentzeko, bestelahurrengo 50 urteetan baserri-paisaiak erabat aldatuko baitira. Hala ere,baserri-paisaien osagaiak mantentzea haien funtzioak mantentzeari lotubehar zaio, hau da, ezin zaio alderdi estetikoari erreparatu soilik. Zelaiakmantentzeko, horiei erabilera emango dien lehen sektorea mantendubeharra dago.

44. Landa-paisaietan espekulazioak izan dezakeen eraginaren gainean hausnartu, etabeharrezkoa balitz, dagozkion neurriak proposatu.

45. Landa eremuan bigarren etxebizitzak mugatzeko neurriei eutsi, eta horietan sakondu.

46. Baserriak zaharberritzean hainbat etxebizitza eraikitzea errazten jarraitu, bertakopaisaien ezaugarriei eusteko baliabide delako.

o Deskribapena: Eskualdeko baserri asko oso handiak dira tamainan, etabarruan 4-6 etxebizitza egokitzeko espazioa izango lukete, baserriaren lurrakustiapen bakarra mantentzeko aproposak diren artean. Horrelako kasuetan,zer egin? Argi dago ez dela komeni ustiapenen lurren azalera gutxitzea,horien bideragarritasuna arriskuan jarriko delako. Hortaz, baserrikoeraikinean etxebizitza bat baino gehiago egotea bateragarri izan beharkolitzateke ustiapenak bakarra izaten jarraitzearekin. Gaur egun sortzen ari denkasuistika berriari egokitu behar zaio araudia, helburu nagusi bezalaustiapenen bideragarritasuna bermatzea aintzat hartuta. Adibidez,baserriaren eraikinean 2-3 familia bizi litezke, bakoitza bere etxebizitzan, etaustiapen bakarra elkarte gisa kudea lezakete. Egoera berri hauei tokia egin

behar zaie, baina nola izan malgu? Batzuetan araudia estuegia da, etabaserri-paisaien izaera mantentzearen kontra bihurtzen diren erabakiakhartzera eramaten gaitu, hala nola, merendero xume bat irekitzea galarazitadagoelako araudiak baimentzen duen sagardotegi handiago bat irekitzera.Ekintza honek harreman estua du “Hirigintzaren eta lurraldeantolamenduaren ikuspegitik, eskualdearen nortasunaren ezaugarri direnauzo-gune eta herri-gune txikien nortasunari eusteko neurriak garatu,besteak beste, araudiaren bidez” izenburua duen ekintzarekin.

o Azpi-ekintza: Indarrean dagoen araudia aztertu eta komeni bada aldatzekoaukerak aztertu.

o Azpi-ekintza: Ustiapenen lurren zatiketa bultzatuko duen araudirik ezbultzatu baserrietan etxebizitza bat baino gehiago baimentzen denean.Adibidez, lurrak indibisoan mantentzea hobetsi daiteke.

47. Landa eremuan eraikin, instalazio eta azpiegitura berriak egitean haien integrazioharmoniatsua bermatzeko aholku, irizpide eta beharrezkoa bada, arauak landu etaezarri.

o Deskribapena: Orain arte udalen aldetik materialak arautu dira, gehienbat.Bide horretan gehiago aurreratu beharra dago administrazioen mailaguztietan, beti ere, kontuan izanda sustatzaileari egundoko kostuasuposatuko dioten baldintzarik ezin dela ezarri. Hortaz, irizpideak oso ondopentsatu behar dira, eta beste toki batzuetako eredu aproposak aztertu.Paisaiarekiko integrazioak ez du inolaz ere kamuflaje hutsean geratu behar,paisaien alderdi funtzionala aintzat hartu behar du, eta erantzun globalaeman, ez objektua “berdez margotu”. Bestetik, “txabolismoa” heda ez dadinneurriak hartzen jarraitu beharra dago.

o Azpi-ekintza: Gai honen gaineko sentiberatzea bultzatzeko ekintzak burutu.Batzuetan, paisaiarekiko integrazioa hobetuko duten neurriek ez dute kostugehigarririk suposatzen, proiektuaren hasieratik kontuan hartzen badira. Osogarrantzitsua da gaiarekiko sentiberatzea lantzea, eta ez araudia bakarrik.

o Azpi-ekintza: Eskualdeko azpiegitura handiak eraikitzeko ardura dutenerakundeei eskatu baserri-paisaiekiko integrazioaren inguruan eredugarriizan daitezela. Orain arte eskualdetik azpiegitura handi berrien paisaia-inpaktuari buruz egin diren eskaerek ez dute harrera onik izan, baina ate jokajarraitu beharra dago.

o Azpi-ekintza: Diziplina anitzeko lantaldea osatu irizpide eta arauak lantzeko.


48. Landa eremuko ondare arkitektonikoari eutsi, hura babestuz, eta zaharberritzeak egitealagunduz.

6.3. Sa ioa ospatu ond or engo ur r atsa k

Zazpi eskualdeetako saioak ospatu ondoren, eskualde guztietan proposatutako ekintzakaztertu dira eta eskualde bakoitzeko ekintzen zerrenda o s a t u egin da bestelakoeskualdeetan proposatutako ekintzekin, pentsatu delako agian beste eskualde batzuetanproposatutako ekintzak interesgarriak izan daitezkeela. Horrela, eskualdeko saioan partehartutako pertsonei ekintzen zerrenda osatua bidali zaie, eta beste eskualdeetanproposatutako e k i n t z a b e r r i a k kolore desberdin baten bidez markatu dira, errazidentifikatuak izateko.

Ekintzen zerrenda hori on - l i n e betetzeko moduko i n k e s t a bat osatzeko erabili da(inkesta bana eskualde bakoitzean). Inkesta horren bitartez saioetan parte hartu dutenpertsonek adierazi ahal izan dute ea b e s t e e s k u a l d e e t a n p r o p o s a t u t a k oe k i n t z a k bere eskualdean aplikatzeko egokiak iruditzen zaizkien, eta ekintza guztienartean lehentasunak finkatu dituzte. L e h e n t a s u n a k b i m a i l a t a n finkatu dira: ekintzenkategorien mailan lehendabizi, eta kategoria edo gai bakoitzaren barruko ekintzen arteanbigarrenik. Ondokoak dira ekintzak taldekatzeko erabili diren kategor ia k :

Baserri-paisaiez gozatu ahal izatera bideratutako ekintzak

Baserri-paisaien kalitatea hobetzeko ekintzak

Sentsibilizaziorako materialak prestatzeari buruzko ekintzak

Baserritarrak egiten duen lanarekiko sentiberatzeari eta partaidetzari lotutakobestelako ekintzak

Lehen sektoreko produktuen kontsumoari buruzko ekintzak

Lehen sektoreari eta landa-eremuko herriei buruzko ekintzak

Aisialdiari eta turismoari lotutako ekintzak

Araudia, lurralde antolamendua eta hirigintzari buruzko ekintzak

Orokorrean, ekintzen gai zabal horiek guztiek lehe nta sun nahi ko a ltua dutela adierazidute Debagoienako inkesta erantzun duten 11 pertsonek. Baserri-paisaiez gozatu ahal

izateari eta aisialdia eta turismoari buruzko ekintzei eman zaie g a r r a n t z i g u t x i e n , etakontsumoari, araudiari eta lurralde antolamenduari eta sentiberatzeari buruzko ekintzeig a r r a n t z i g e h i e n . Beste eskualdeetan proposatutako ekintza berriak apropos ikusi dira,eta kategoria bakoitzaren barruan ekintzen artean lehentasunak adierazi dira, ekintzenfitxak idazteko orduan gogoan izan direnak. Inkestaren emaitza zehatzak eta ekintzen fitxakeranskinen dokumentuan kontsulta daitezke.

6.4. A dostu tako e kintz en zer r enda

Proiektuaren fase honetako lanak burututakoan ondoko ekintzen zerrenda osatu da:

Ba ser r i - pa isa iez goza tu a hal iza ter a bider atutako ekintzak

1. Eskualdeko bide zaharrak eta herri-bideak berreskuratzeko ekintzak burutu, eta horiekoinarri bezala hartuta baserri-paisaiez gozatzeko ibilbideak identifikatu.

2. Kurtzebarri edo Iturrigorriko pagomotzen inguruan paisaia-ibilbide kulturala egokitu.

3. Eskualdeko oinezko bide berdeen sarea diseinatu eta zabaldu.

Ba ser r i - pa isa ien ka l i ta tea hobetzeko eki ntza k

4. Eskualdeko ondare eraikiari buruzko informazioa bildu, ikuspegi orokorra izateko.

5. Arantzazuko inguruetan eta eskualdeko beste toki batzuetan hesi biziak berreskuratu, etalubakiak dauden lekuetan horiek balioan jarri.

6. Urkuluko urtegiaren inguruek jasaten duten masifikazioa gutxitzeko neurriak hartu.

7. Unibertsitateekin harremana sendotu, baserri-paisaien aldeko izango diren ekimenaksustatzeko.

8. Flora exotiko inbaditzailearen hedapena mugatzeko neurriak hartu.

9. Pinudien eta eukalipto-landaketen hedapena mugatzeko neurri egokiak landu, landa-paisaien balioen kontserbazioarekin bateragarriak izatea lortzeko.

10. Baserri-paisaiei lotutako ondare ez-materiala berreskuratu eta balioan jarri.

Sents ib i l izaz i or ako m a ter ia lak pr estatzear i bur uzko ekintza k

11. Eskualdeari buruzko informazio turistikoan (webguneak, liburuxkak...) proiektuanidentifikatutako landa-paisaien balioak islatzen direla bermatu, horretarako beharrezkoakdiren azterketa eta aldaketak eginez.


12. Baserri-paisaiaren inguruko sentsibilizazio materiala sortu eskualdeko webguneetantxertatzeko.

13. Eskualdeko landa-paisaien inguruko hausnarketa bultzatuko duen argitalpena prestatu,garai bateko eta egungo landa-paisaien argazkiak oinarri gisa erabiliz.

14. ARGIAren “Euskal Herrian Ihesi” webgunean agertzen den eskualdeari buruzkoinformazioa osatu eta proiektuan identifikatutako balio nagusiak islatzen direla ziurtatu.

15. Eskualdeko telebistak landa-eremuari buruzko erreportajeak baditu bere web orrianikusgai, horiek baliabide gisa erabili eskualdeko paisaiak zabaltzeko eta bertara bisitariakerakartzeko eta bestelako web orrietatik horietara estekak sortuz.

16. Udal bakoitzaren esku utzi proiektuan baserri-paisaien balioen inguruan sortutakoezagutza udalerriko ibilaldi markatuetan txertatzeko ardura.

17. Eskualdeko baserri-paisaien balioak oinarri bezala hartuta haurrei zuzendutako ipuinaketa kondairak berreskuratu edo asmatu.

18. Baserri-paisaietako zuhaitz eta zuhaixken liburua zabaldu eskualdean.

B a s e r r i t a r r a k e g i t e n d u e n l a n a r e k i k o sent i beratzear i eta parta idetzar ilotuta ko be ste lako ek intz ak

19. Lehen sektoreak sortu eta mantentzen dituen baserri-paisaiek gizarteari ematendizkioten onuren eta gizartearen ohiturek baserri-pasaietan duten eraginaren inguruangizartea sentiberatzeko materialak eta ekintza prestatu.

20. Herritarrak eta bisitariak baserri-paisaiak osatzen dituzten elementuak errespetuztratatzeari buruz sentiberatzeko ekintzak burutu.

21. Baserritarrak euren jardunak paisaian duen eraginaz jabetzeko eta baserri-paisaien zeinhaien produktuen balioa aintzat hartzeko sentiberatze ekintzak burutu.

22. Landa eremuko balioak zabaltzeko sakelako telefonorako aplikazio bat sortu.

23. Herritarrei zuzendutako landa-paisaien ikus-entzunezko baliabideen inguruko lehiaketaketa ekimenak proposatu, sentikortzeko ekintza gisa.

24. Arteaz baserri-paisaietan gozatzeko ekimenak antolatu.

25. Eskualdeko herri edo hiri nagusiko Aste Berdean landa eremuan garatuko diren hainbatjarduera txertatu (lehiaketak, ibilaldiak, erakusketak eta abar).

26. Paisaiari lotutako jardunaldi gastronomikoak antolatzen jarraitu, eta baserri-paisaiarekinerlazionatutako jarduerak txertatu

27. Eskualdeko nahiz eskualdetik kanpoko ikastetxeei zuzendutako jarduera didaktikoenproposamena prestatu, landa-paisaiak ardatz gisa hartuta eskualdeko baserri-paisaiakezagutzera ematea helburu izango dutenak.

28. Gizarte eragile ezberdinak koordinatu auzolana bultzatzeko, bai orain arteko auzolaneredua zein formula berriagoekin.

29. Denbora bankuak, mikro-mezenasgoa eta hirietan gehienbat sortzen ari diren bestehainbat ekimen eta tresna proiektuaren helburuen mesedetarako nola erabil ote daitezkeenhausnartu.

30. Eskualdeko artisten artean baserri-paisaiekin lotura berezia dutenen lanak paisaiantxertatu.

31. Lurraren kultura sustatu, hirietan nekazaritzaren presentzia barneratuz

32. Ikastetxeen bisitak edo udalekuak antolatu landa-eremuan, bertako baserri-paisaiakezagutzera emateko.

Lehen sektor eko pr odu ktuen k ont s um oar i bur uzko e kintza k

33. Baserriko produktuen kontsumoa eta paisaiaren balioen kontserbazioaren inguruanherritarrak sentikortzeko ekimenak zabaldu.

34. Eskualdeko lehen sektorearen ekoizpena bertan kontsumitua izan dadin sustatzekoekintzak bultzatu.

35. Eskualdeko produktuak erostea eta zerbitzuak kontsumitzea sarituko duen sistemasortzea.

36. Eskualde mailan eskaria duten lehen sektoreko produktuen ekoizpen, eraldaketa etasalmenta sustatzeko ekimenei jarraipena eman.

37. Eskualdean sortu diren kontsumo-taldeen jarraipena egin eta horiek dinamizatu.

Lehen sektor ea r i eta la nda - er emuko herr ie i bur uzk o ekintza k

38. Artzaintzari lotutako lurrak, ohiturak, produktuak, hau da, artzaintzaren munduababesteko neurri bereziak hartu.

39. Lurrari lotutako ustiapenak bereziki sustatu, bultzatu edo lagundu, haienbideragarritasuna eta etorkizuna bermatzeko asmoz.

40. Ustiapenetako laboreetan bertakoak diren barietateak berreskuratzeko eta, baitabarietate horiei lotutako ezagutza hedatu (ez bakarrik laborantzari buruzkoa, baizik eta


transformazioari eta elikagaiak egiteari buruzkoa ere), kontserbatu eta zabaltzeko ereekimenak martxan jarri.

41. IKTak lehen sektorearen alde egiteko erabiltzen jarraitu eta horretan sakondu (adibidez,produktuen salmentarako).

42. Auzo-lokalik edo -elkarterik ez dagoen landa-auzoetan horrelako bat sor dadin sustatu,landa-bizitza suspertzeko tresna gisa. Horretarako, borda edo baserri hutsak egonez gero,horien zaharberritzea aztertu daiteke, adibidez.

43. Lurren jabeek etorkizunari begira zer asmo duten jakin eta lur horien erabilera zein denezagutu, paisaia nola alda daitekeen aurreikusi eta beharrezkoak ikusten diren ekimenakburutzeko.

44. Basogintzaren produktuak iraunkortasunari lotuta joan daitezela lortzeko moduakaztertu. Horrela, ustiapenentzat errentagarritasun ekonomikoaz gain, proiektu honetanidentifikatutako baserri-paisaien balioak mantentzea bermatuko da.

45. Baserrien seinaleztapena burutu eta GPS sareetan haien kokapena zehaztu.

46. Energia berriztagarrien erabilera bultzatu landa-eremuan.

47. Baserri-paisaietara eta bertako ustiategietara bisita gidatuak antolatu eta jada egitendirenak indartu.

48. Baratze ekologikoen jarduera bultzatu, baserritarrak horretara bideratuz.

Ais ia ld ia eta tur ism oa r i lotutako ek intzak

49. Eskualdera datozen bisitariek bertako balioez gozatzeaz gain, ekarpen bat egiteko bideakaztertu.

50. Landa-eremuko turismoko eskaintzaren asoziazionismoa sustatu.

51. Eskualdean ekoizten diren produktuen inguruko auto edo/eta bizikletazko nahiz oinezkopaisaia-ibilbideak egokitu.

52. Itxitako harrobiak egokien ikusten diren erabileretarako berregokitu.

Ar a udia , lur ra lde a ntolam endua eta hir i g intzar i bur uzko ekin tz ak

53. Gure proiektua borobildu eta egindako lanari jarraipena eman eskualdeko PaisaiarenKarta eginez.

54. Jarduera ekonomikoak sustatzeko araudi eta laguntzek baserri-paisaietan zer nolakoeragina duten aztertu, eta ondorioen araberako neurriak hartu.

55. Lurralde zaintzaren esparruan egiten ari diren ekimenei eutsi (lur bankuak, akordiopuntualak...) eta horiek eskualde guztian hedatzea bultzatu.

56. Hirigintzaren eta lurralde antolamenduaren ikuspegitik, eskualdearen nortasunarenezaugarri diren auzo-gune eta herri-gune txikien nortasunari eusteko neurriak garatu,besteak beste, araudiaren bidez.

57. Bailaretako zelaiak, artzaintzari lotutakoak, babestu.

58. Landa-paisaietan espekulazioak izan dezakeen eraginaren gainean hausnartu, etabeharrezkoa balitz, dagozkion neurriak proposatu.

59. Baserriak zaharberritzean hainbat etxebizitza eraikitzea errazten jarraitu, bertakopaisaien ezaugarriei eusteko baliabide delako.

60. Landa eremuan eraikin, instalazio eta azpiegitura berriak egitean haien integrazioharmoniatsua bermatzeko aholku, irizpide eta beharrezkoa bada, arauak landu eta ezarri.

61. Landa eremuko ondare arkitektonikoari eutsi, hura babestuz, eta zaharberritzeak egitealagunduz.

62. Hiri-paisaien eta baserri-paisaien arteko mugen tratamendurako irizpideak diseinatu etaadostu, eta beharrezkoa bada, horren inguruko araudia landu.

63. Landa eremuan egiten diren lorategietan espezie aproposak erabili.


7 . PR O I EKTU AR EN O ND OR IO O R O KORR AK

7.1. E skua ldeetan ide nt i f i katutako eki ntza kom unak

Proiektuan b e d e r a t z i L a n d a G a r a p e n E l k a r t e k parte hartu dute, dokumentuarenhasieran azaldu den moduan. Parte hartu duten bederatzi eskualdeetako z a z p i t a nekintzak lantzeko partaidetza saio irekiak antolatu direnez, interesgarria da eskualdeguztietan e r r e p i k a t z e n diren ekintzak identifikatzea, elkarlanean burutzeko osoaproposak izan daitezkeelako. Horregatik, zazpi eskualdeetan behin betiko ekintzenzerrendak osatu ondoren aztertu egin dira s i n e r g i a k aprobetxatuz aurrera eramandaitezkeen ekintzen bila.

Indarrak batuz batera burutzeko ekintza apropos gisa identifikatu diren ekintzak ondokotaulan bildu dira. Bertan argitzen da ekintzetako bakoitza z e i n e s k u a l d e t a n proposatuden, baita eskualde bakoitzean ekintza horrek e k i n t z a p l a n e a n jaso duen z e n b a k i aere, aurkitzen erraza izan dadin (ekintza izan beharrean azpi-ekintza bat den kasuan, * batezadierazi da ekintzaren zenbakiaren ondoan).

Taularen azken bi zutabeetan ekintzari eman zaion l e h e n t a s u n a (ikus eranskinekoekintzen fitxetan lehentasunaren kalkuluari buruzko argibideak) eta e s k u a l d e z g a i n d i k oekintzak izatera iris litezkeenak (hainbat eskualde hartu nahiz EAE mailakoak izanlitezkeenak) adierazten dira, hurrenez hurren. Eskualdez gaindiko ekintzei dagokienez,argitu beharra dago ekintza horiek ez direla nahitaez eskualdez gaindiko mailan gauzatubeharrekoak, baizik eta horretarako potentzialtasuna dutela identifikatu dela.


Deba

barr

ena

Deba

goie

na

Dura

ngal

dea

Goi

erri

Lea

Artib

ai

Tolo

sald

ea

Uro

laKo

sta

Lehe

ntas

una1

EAE

Aisialdia eta turismoaEskualdean ekoizten diren baserriko produktuak ezagutzera emateko jarduerak proposatu, hala nola, 26, 26*, 27 33 27 14* 25* A Xbaserri-paisaietara eta bertako ustiategietara bisita gidatuak antolatu eta jada egiten direnak indartu. 51

53 47 59 63 57 18* 49 BBaserri-paisaiak osatzen dituzten elementuak errespetuz tratatzeari buruz sentiberatzeko ekintzak 21 20 35 28 36 30 20* EA Xburutu.Herritarrek beren herriko paisaia eta ibilbideak ezagutzeko ekintzak antolatu. 28 29 36 29 EAInformazio turistikoan (webguneak, liburuxkak...) proiektuan identifikatutako landa-paisaien balioak 16, 55 11, 12 16, 17 21, 22 16 28 14 EB Xislatzen direla bermatu, horretarako beharrezkoak diren materialak sortuz, azterketak eta aldaketakeginez.Paisaiari lotutako jardunaldi gastronomikoak antolatu, edo ospatzen diren ekimen gastronomikoetan 27 26 28 35 28 14 25 EB Xpaisaiarekin erlazionatutako jarduerak txertatu.Baserri-paisaiez gozatzeko aproposenak diren paisaia-ibilbideak edo oinezko bide berdeen sarea 1 1, 3 1, 6 1, 2 1, 4 2 1, 11 EB Xosatzeko ibilbide aproposak bilatu, eta horietatik bista panoramikoak oztopa ez daitezen neurriak hartu. 4 2 4 5 1 BBide publikoen inbentarioak egin eta horiek erregistratu. 2 3 3 2* BItxitako harrobiak aisialdirako gune gisa berregokitu. 57 52 61 66 61 51 B XUdal bakoitzaren esku utzi proiektuan baserri-paisaien balioen inguruan sortutako ezagutza udalerriko 16 21 26 21 6 18 Bibilaldi seinaleztatuetan txertatzeko ardura.Baserri-paisaietan arteaz gozatzeko ekimenak antolatu, eta baserri-paisaiekin lotura berezia duten 24, 32 24, 30 25, 36 29, 31 24, 37 10 22, 23 B Xartisten lanei buruzko informazioa edo artelanak paisaian txertatu.ARGIAren “Euskal Herrian Ihesi” webgunean agertzen den eskualdeari buruzko informazioa osatu eta 18 14 19 24 18 4 16 B Xproiektuan identifikatutako balio nagusiak islatzen direla ziurtatu.Eskualdeko telebistak landa-eremuari buruzko erreportajeak baditu bere web orrian ikusgai, horiek 15 20 25 20 5 17 Bbaliabide gisa erabili eskualdeko paisaiak zabaltzeko eta bertara bisitariak erakartzeko eta bestelako weborrietatik horietara estekak sortuz.Landa-eremuko turismoko eskaintzaren asoziazionismoa sustatu. 56 50 60 64 60* 29 50 B X

1 A = altua, EA = ertaina-altua, EB = ertaina-baxua, B = baxua


Deba

barr

ena

Deba

goie

na

Dura

ngal

dea

Goi

erri

Lea

Artib

ai

Tolo

sald

ea

Uro

laKo

sta

Lehe

ntas

una1

EAE

Eskualdera datozen bisitariek bertako balioez gozatzeaz gain, ekarpen ekonomikoa egiteko bideak 41 49 46 49 48 Baztertu.Bestelako jarduera eta erabilerekin uztartzeaMendi-ibilbideen sare zabalean ibilgailuek (auto, moto, bizikleta) sortzen duten presioa aztertu, eta 6 8 20 15 5 EBbeharrezkoa bada erabilerak mugatzeko neurriak hartu.Eskualdean hildako pertsonen errautsak bota eta horiei omenaldiak egitean sortzen diren arazoak 7 7 16 12 7 Bprebenitzeko neurriak hartu.Gizartearen sentiberatzeaLanda-paisaien inguruko gogoeta bultzatuko duen argitalpena prestatu, garai bateko eta egungo landa- 17 13 18 23 17 7 20* EB Xpaisaien argazkiak oinarri gisa erabiliz.Landa eremuko balioak zabaltzeko sakelako telefonorako aplikazio bat sortu. 28* 22 30 43 30 8 20* EB XIkastetxeen jarduera didaktikoak, bisitak edo udalekuak antolatu landa-eremuan, bertako baserri- 22, 35 27, 32 31, 40 37, 38 31, 32 11, 18 26, 27, EB Xpaisaiak ezagutzera emateko. 32Baserri-paisaien balioak oinarri bezala hartuta haurrei zuzendutako ipuinak eta kondairak berreskuratu 15 17 22 27 22 15 B Xedo asmatu.Herritarrei zuzendutako landa-paisaien ikus-entzunezko baliabideen inguruko lehiaketak eta ekimenak 23 23 24 30 23 9 21 B Xproposatu, sentikortzeko ekintza gisa.Eskualdeko herri edo hiri nagusiko Aste Berdean landa eremuan garatuko diren hainbat jarduera txertatu 25 25 26 32 13 24 B(lehiaketak, ibilaldiak, erakusketak, eta abar).Landa-eremuko bizi-baldintzak eta kohesioaAuzolan tradizionala suspertu eta auzolanerako formula berriak bilatu, hala nola, denbora bankuak, 29 28 32 38 33 15 28 EA Xmikro-mezenasgoa eta hirietan gehienbat sortzen ari diren beste hainbat ekimen. 30 29 33 39 34 16 29 BEnergia berriztagarrien erabilera bultzatu landa-eremuan. 52 46 58 62 56 43 EB XAuzo-lokalik edo -elkarterik ez dagoen landa-auzoetan horrelako bat sor dadin sustatu, landa-bizitza 47 42 51 56 50 44 Bsuspertzeko tresna gisa.Baserrien seinaleztapena burutu eta GPS sareetan haien kokapena zehaztu. 51 45 56 60 54 27 37 B XLuizien inbentarioak egin. 57 61 55 38* B XLehen sektoreko produktuen kontsumoa


Deba

barr

ena

Deba

goie

na

Dura

ngal

dea

Goi

erri

Lea

Artib

ai

Tolo

sald

ea

Uro

laKo

sta

Lehe

ntas

una1

EAE

Baserri-paisaiek gizarteari ematen dizkioten onuren eta gizartearen ohiturek baserri-pasaietan duteneraginaren inguruan gizartea sentiberatzeko materialak eta ekintzak prestatu, bereziki baserrikoproduktuen kontsumoa eta baserri-paisaien kontserbazioa lotuz.Eskualdeko lehen sektorearen ekoizpena bertan kontsumitua izan dadin sustatzeko ekintzak bultzatu,bereziki ikastetxeetako jangeletan eskualdeko baserri-produktuak erabiltzea bultzatuz, eskualdekoproduktuen kontsumoa sarituko duten sistemak sortuz, eta baserri-produktuen ekoizpena, eraldaketaeta salmenta sustatuz.

31, 36 19, 33 34, 41 40, 44 35, 39 20, 33 EA X

37 34 42 45 40 21 34 A X38,39 34*, 35 43, 44 46, 47 41, 42 20 34* EB40 36 45 48 43 B

Eskualdean sortu diren kontsumo-taldeen jarraipena egin eta horiek dinamizatu. 42 37 47 50 44 35 BLehen sektorearen sustapena eta baserri-paisaien hobekuntzaPinudien eta eukalipto-landaketen hedapena mugatzeko neurri egokiak landu, landa-paisaien balioenkontserbazioarekin bateragarriak izatea lortzeko.Lurrari lotutako ustiapenak bereziki sustatu, bultzatu edo lagundu, haien bideragarritasuna etaetorkizuna bermatzeko asmoz.Tokiko barietateak berreskuratzeko eta horiei lotutako ezagutza hedatzeko eta kontserbatzeko ekimenakmartxan jarri.

9 14 19 7 13 EA X

43 39 48 52 46 22 40 EB X

44 40 49 53 48 23 41 EB X

Baserrietako lurrei eusteko ekintzak bultzatu. 45 53 58 52 26 46 EB XLurren jabeek etorkizunari begira zer asmo duten jakin eta lur horien erabilera zein den ezagutu, paisaianola alda daitekeen aurreikusi eta beharrezkoak ikusten diren ekimenak burutzeko.

43 54 57 53 45 EB X

Basogintzaren produktuak iraunkortasunari lotuta joan daitezela lortzeko moduak aztertu. 50 44 55 59 47 47 EB XIKTak lehen sektorearen alde egiteko erabiltzen jarraitu eta horretan sakondu. 46 41 50 54 49 24 42 B XBaserritarrak bere produktuetan eta eskaintzen dituen zerbitzuetan sinets dezan eta horietatik etekinaatera dezan ekintzak burutu.Baratze ekologikoak sustatu nekazaritzan aritu nahi dutenei zuzenduta, eta nekazaritza ekologikoariburuzko ikastaroak antolatu, lehen sektorearekiko sentiberatze tresna gisa.

48 21 52 51 51 25 36 B X

34,54 48 38, 39 41, 42 25, 26 31 B X

Hesi biziak berreskuratu, eta lubakiak dauden lekuetan horiek balioan jarri. 11 5 10 14 10 8 B XFlora exotiko inbaditzailearen hedapena mugatzeko neurriak hartu. 13 8 13 18 6 12 B XAraudia, hirigintza, antolamenduaEskualdeko Paisaiaren Karta egin, Kataluniakoak eredu gisa hartuta, baserri-paisaien balioen inbentarioabarne izango duena.

12, 58 53 11, 62 15, 67 11, 62 3, 35 9, 52 EB X


Deba

barr

ena

Deba

goie

na

Dura

ngal

dea

Goi

erri

Lea

Artib

ai

Tolo

sald

ea

Uro

laKo

sta

Lehe

ntas

una1

EAE

Lurraren kultura sustatu, hirietan nekazaritzaren presentzia barneratuz. 33 31 37 55 38 30 EB XLurralde zaintzaren esparruan egiten ari diren ekimenei eutsi (lur bankuak, akordio puntualak...) eta 59 55 63 68 63 31 53 EB Xhoriek eskualde guztian hedatzea bultzatu.Hirigintzaren eta lurralde antolamenduaren ikuspegitik, eskualdearen nortasunaren ezaugarri diren 60 56 64 69 64 54 EBauzo-gune eta herri-gune txikiak kontserbatzeko neurriak garatu, besteak beste, araudiaren bidez.Landa eremuan eraikin, instalazio eta azpiegitura berriak egitean haien integrazio harmoniatsua 60* 60 64* 69* 64* 33 54* EB Xbermatzeko aholku, irizpide eta beharrezkoa bada, arauak landu eta ezarri.Landa-paisaietan espekulazioak izan dezakeen eraginaren gainean gogoeta egin, eta beharrezkoa balitz, 62 58 66 72 66 56 B Xdagozkion neurriak proposatu.GOIMENek argitaratutako baserri-paisaietako zuhaitz eta zuhaixken liburua zabaldu eskualdean. 20 18 23 19 19 B XUnibertsitateekin harremana sendotu, baserri-paisaien aldeko izango diren ekimenak sustatzeko. 9 7 12 17 13 17 10 B XLanda lurrak babestu, batez ere bailaretakoak. 61 57 65 71 65 32 54* BAzpiegiturak paisaian integratzearen inguruko gaiak erregulatuko dituen araudia landu. 65 60* 69 75 68 33 54* B XJarduera ekonomikoak sustatzeko araudi eta laguntzek baserri-paisaietan zer nolako eragina duten 66 54 70 76 69 60 B Xaztertu, eta ondorioen araberako neurriak hartu.Hiri-paisaien eta baserri-paisaien arteko mugen tratamendurako irizpideak diseinatu eta adostu, eta 62 71 70 70 34 55 B Xbeharrezkoa bada, horren inguruko araudia landu.Landa eremuan egiten diren lorategietan espezie aproposak erabili. 67 63 72 77 71 36 59 B XBaserriak zaharberritzean hainbat etxebizitza eraikitzea errazten jarraitu, bertako paisaien ezaugarriei 63 59 67 73 67* 57 B Xeusteko baliabide delako.Kultur ondareaBaserri-paisaiei lotutako ondare ez-materiala berreskuratu eta balioan jarri. 14 10 15 10 14 4 EB XOndare eraikiari buruzko informazioa bildu, egoera barne, ikuspegi orokorra izateko, eta berau 10, 64 4, 61 9, 68 13, 74 9, 67 3, 58 EB Xkontserbatzeko neurriak hartu.


7.2. Baser r i - pa is a ietan a ur kitu dir en ba l io or okor r a k

Eskualde guztietan ospatutako saioetan eta bildutako fitxetan oinarrituz, baserri-paisaiaatlantikoetan aurkitu diren pa is a ia - ba l io na gus iak ondokoak direla esan daiteke:

Lehenengo sekt or ear i l otutak oak

Baserritarraren lana, inguruak txukun mantentze dituena.

Baserritarraren lur-mina, lanerako duen prestutasuna.

Larre zabalak, alfonbra berde baten modukoak.

Basoak, landaredia, kolore eta ehunduren aniztasuna sortzen duena.

Zuhaitza, baliabide iturri eta kulturaren osagai dena.

Abereak, bereziki larrekoak.

Naturarekin orekan dagoen sistema, baliabide naturalen erabilera iraunkorra.

Galzorian dagoen bizimodua.

Baserria, eta bere lurrekin batera sortzen duen landa-espazioaren antolaketatradizionala.

Lurrarekin lotura.

Osasunarentzat onuragarriak diren produktuak ekoiztea.

Landa - er emuko bizta nlee i lot uta koa k

Auzolana.

Herritarren arteko harreman estua.

Biztanleriaren dinamismoa.

Biztanleriaren elkartasuna eta ingurunearekiko lotura.

Baserriko bizimodua alde batera utzi baina baserria mantendu dutenen artean,

Ondare artistikoa, arkitektonikoa, etnografikoa eta kulturala. Honen barnean daudeeuskara, ohiturak, toponimia, mitologia, eta paisaian ikus daitezkeen hainbat elementu(saroiak, karobiak, mugarriak, baselizak, baso mugarratuak, eta abar).

Euskal kulturaren iturri eta gordailu.

Beste la ko bal i o or okor r a k

Landa-lurra gure etorkizuna da.

Paisaiaren kontrasteak: zelai eta basoen artean, landa-eremua eta hiriaren artean, etaabar.

Urtaroen aldaketa nabarmenak.

Artifizialtasun maila txikia (Debagoienakoa bezalako salbuespenekin).

Azpiegitura gutxi, haien inpaktu urria (salbuespenak daude, eta eskualde batzuetanberriki eraikitako azpiegituren inpaktua izugarria da).

Naturako elementuekin kontaktua ahalbidetzea.

Uraren presentzia.

Lainoaren presentzia.

Mendiekiko gertutasuna.

Erliebeak eta urak sortutako izaera.

Mendi tontorrak eta haietatik ikusten diren bista panoramikoak.

Kobazuloak.

Ibilbideen kopuru handia.

Turismorako baliabide izatea.

Artearentzat inspirazio-iturri izatea.

Kontsumo taldeen eta autokontsumoaren areagotzea, landa-eremua eta hiriarenarteko gertutasuna errazten duena.

etxearen inguruak txukun mantentzeko ohitura. Sorrarazten dituen sentsazio eta sentimenduak: usain eta soinu atseginak, lasaitasuna,

Nortasun propioa.

Herri txikien kopuru handia.

isiltasuna, bakardadea, naturaren erritmo mantsoa baina etengabea, naturarenhanditasuna, bakea, haurtzaroko oroitzapenak, indarberritzea, estresa gutxitzea, etaabar.

Eraikitze-eredu tradizionala.


7.3. Pr oiektut ik er ator r ita ko gomendioak

Egindako lanak borobiltzeko asmoz, eskualdeetan aurkitu diren paisaiaren balioetatik etaproposatu diren ekintzetatik abiatuz, ekimenak sentiberatu nahi lituzkeen hiru eragilerizuzendutako gomendioak azalduko ditugu ondoren.

ERAKUNDEEI ZUZENDUTAKO GOMENDIOAK

Baserri-paisaiei buruzko proiektu honetan identifikatu diren erronken eta proposatu direnekintzen inguruan erakundeek eman ditzaketen urrats nagusiak e k i n t z a k b u r u t z e aahalbidetzearekin lotuta daude. Horrekin batera, l e h e n s e k t o r e a r e n a l de k o a p u s t us e n d o a egitea eta gizarteak baserri-paisaietan ikusitako balioak kontuan izanda, l a n d a -e r e m u e t a n i n b e r t i t z e a lirateke erakundeek egin beharreko gai nagusiak. Azkenbatean, proiektuaren ondorio nagusiaren arabera, baserri-paisaien balioak mantendu ahalizateko bete behar den lehen baldintza lehen sektorea bera mantentzea da; baserritarrikgabe ez baita baserri-paisaiarik izango.

Zehazki, erakundeei begira ondoko gomendio orokorrak egingo genituzke:

L a n d a - e r e m u k o d i n a m i z a z i o a r i zuzendutako ekimenei eutsi eta horiek indartu,landa-garapena errealitate bihurtuz, lehen sektorearen b i d e r a g a r r i t a s u n ahobetzen dutelako, eta landa-eremuko biztanleen b i z i - k a l i t a t e a areagotzendutelako.

L u r r a r i l o t u t a k o u s t i a p e n a k bereziki sustatu, bultzatu eta lagundu, horiekbaitira baserri-paisaien balioak mantentzen gehien laguntzen dutenak.

Lehen sektorean jarduten diren pertsonek eta landa-eremuko lur jabeeke t o r k i z u n a r i b e g i r a zer nolako a s m o a k dituzten ikertu, baserri-paisaiak horrenarabera nola aldatuko diren a urr e ikus i , eta beharrezkoak diren neur r iak hartu.

Lehen sektoreak sortu eta mantentzen dituen baserri-paisaiek gizarteari ematendizkioten onuren gainean gizarte osoa s e n t i b e r a t z e k o e k i m e n a k gauzatu, eta lanhori er r ekonoz itu eta sar i tu .

Lehen sektoreko eragileak ba serr i - pa isa ien eta haien pr oduktue n ba l i oeninguruan sent ikor tzeko ekimenak burutu.

Euskal paisaiak zeharkatzen dituzten i b i l b i d e e n artean b a s e r r i - p a i s a i e zg o z a t z e k o a p r o p o s e n a k direnetan arreta berezia jarri, horiek i d e n t i f i k a t u zeta b a l i o a n j a r r i z , eta ibilbide horiek diseinatzea ahalbidetzen duen bide-sareama ntentzen la gundu , lan hori pribatuen esku soilik egon ez dadin.

Baserri-paisaien ezagutza, horiekiko errespetua eta jakin-mina, eta berauen balioezjabetzea b i z i t z a o s o a n z e h a r r e k o i k a s k u n t z a r a ko ekimenetan etah e z k u n t z a n txertatu, haurtzarotik hasita lurraldearen eta gizartearen zati haingarrantzitsua den landa-eremua aintzat hartua izan dadin.

Gizartearen ohiturek baserri-paisaietan dituzten e r a g i n a k a g e r i a n u t z i . Bereziki,baserriko produktuen k o n t s u m o a r e n eta paisaiaren b a l i o e nk o n t s e r b a z i o a r e n inguruan gizartea s e n t i k o r t z e k o ekimenak hedatu behardira.

Baserri-paisaiak bizirik mantentzeko parte hartu behar duten eragile guztiene l k a r l a n a eta e r a n t z u n k i d e t a s u n a sustatu, bai aspaldian landa-eremuan existitudiren formulen bidez, hala nola, auzolana, baita bide berrien bitartez ere. Berezikigarrantzitsu jotzen da hiria landa-eremuaren etorkizunean zuzenean inplikatzea,berezitako sistemak izango balira bezala jokatu gabe.

Lehen sektorearen ekoizpena t o k i a n k o n t s u m i t u a izan dadin sustatzeko ekintzakbultzatu. Zentzu honetan, proiektua burutu den eskualde guzietan proposatu diraeskoletako jantokietan t o k i k o b a s e r r i k o p r o d u ktuak er ab i l i ak izan daitezela,hori ikusten baita eskualde bakoitzeko lehen sektoreko ekoizleen etorkizuna bermatuzhaurrei kalitate goreneko jakiak emateko bidea, bestetik, egungoa baino askoz erejasangarriagoa izango den eredu baten alde eginez.

Landa-eremuan ematen diren j a r d u e r a e z b e r d i n a k (bereziki aisialdiari lotutakoak)lehen sektoreko jarduerekin b a t e r a g a r r i a k izan daitezen neurri egokiak ezarri,baserri-paisaien kontserbazioan lehen sektoreak betetzen duen paper garrantzitsuagogoan izanda.

J a r d u e r a e k o n o m i k o a k sustatzeko ekimenek eta erabakiek baserri-paisaietan zernolako er agina duten aztertu, eta ondorioen araberako neurr iak hartu.

T u r i s m o a r e n s u s t a p e n e r a k o sortzen diren material eta baliabideetan baserri-paisaiei behar bezalako p i s u a eman eta gizarteak ematen dien b a l i o a a i t o r t u .Bestetik, baserri-paisaien balioez gozatzeko eta balio horiek urte askotan mantenduahal izateko, t u r i s m o j a s a n g a r r i a r e n bidea hartu beharra dago, eta turismoakl a n d a - k o m u n i t a t e e t a n e r a g in p os i t i b o zuzena eta nabarmena izan dezalalortu behar da.


T u r i s m o a r e n sustapenean b a r n e a l d e ko ba s e r r i - pa i sa ie i ematen zaiengarrantzi eta pisua k o s t a l d e k o paisaiei eta h i r i e t a k o e i ematen zaienarekinp a r e k a t u . Proiektu honek agerian utzi du barnealdeko baserri-paisaiek askotarikobalioak dituztela, baina barnealdea eta kostaldea hartzen duten eskualdeetan argigeratu da turismoari zuzendutako materialek ia esklusiboki kostaldea hartzen dutelaaintzat.

Baserri-paisaien inguruan e s k u a l d e m a i l a ko d ia gn os t i k o pa r te k a tu a k ,a k o r d i o a k , k o n p r o m i s o a k eta e k i n t z a k adostea bultzatu. Zeregin honetanbereziki aproposak izan daitezke l u r r a l d e a r e n z a i n t z a k o tresnak eta bestelurralde batzuetan emaitza onak eman dituzten tresnak, hala nola, KataluniakoPaisaiaren Kartak (Observatorio del Paisaje de Catalunya, 2013).

Lurralde antolamenduaren eta hirigintzaren ikuspegitik, baserri-paisaien nortasunarenezaugarri diren a u z o g u n e eta h e r r i - gu n e txikiak ko n ts e r ba t z e ko ne u r r i a kgaratu, beti ere, horien itxura “fosiltzea” bilatu gabe. Bereziki garrantzitsua ikusten dalanda-eremuko gazteak bertan bizitzen gera daitezen aukerak sortzea.

Hiri-paisaien eta baserri-paisaien arteko mugen tratamendurako ir izp ideakdiseinatu, adostu eta aplikatu.

Baserri-paisaietan e r a i k i n , i n s t a l a z i o eta a z p i e g i t u r a berriak egitean haienp a i s a i a - i n t e g r a z i o h a r m o n i a t s u a bermatzeko aholku eta irizpideak garatu etaaplikatu.

Landa-eremuko b i d e z a h a r r a k eta h e r r i - b i d e a k i n b e n t a r i a t u etae r r e g i s t r a t u , baserri-paisaiak zeharkatzeko eskubideak bermatuz eta, aldi berean,bertan jarduten diren lehen sektoreko eragileen interesak landa-eremura aisialdikojarduerak burutzera doazen pertsonen interesekin uztar tu .

Baserri-paisaiak zeharkatzen dituzten bide eta pistetan m o t o r d u n i b i l g a i l u e nerabilera aztertu eta, beharrezkoa bada, erregulatu, ibilgailuak lanerako ibili behardituzten lehen sektoreko eragileei lehentasuna emanez. Beti ere, paisaia hauenl a s a i t a s u n a eta isiltasunaren balioak kontserbatzea litzateke helburua, ibilgailuenerabilera balio horiekin bateragarri den mailetan mantenduta.

Landa-eremuko o n d a r e e r a i k i a mantentzen lagundu, paisaia horien balioenoinarrian baitago. Horrekin batera, o n d a r e e z - m a t e r i a l a r i (landa-eremukoohiturak, ahozko literatura, toponimia, eta abar luzea) pareko garrantzia eman beharkolitzaioke.

Landa-eremuan sortzen diren e r a b i l e r a b e r r i e i j a r r a i p e n a egin, eta horiekbaserri-paisaien balioekin b a t e r a g a r r i egiteko moduak bilatu. Adibide gisa, proiektuhonetan hildako pertsonen errautsak bota eta horiei omenaldiak egiteko ohiturahedatzen doala agerian geratu da, eta horren areagotzeak paisaian izan ditzakeenondorioak aztertu dira.

LEHEN SEKTOREKO ERAGILEEI ZUZENDUTAKO GOMENDIOAK

Lehen sektoreko eragileei jarraian azalduko diren gomendio orokorrak egingo genizkieke,proiektu honen emaitzen harira. Gomendio hauetako batzuk aurretik TOLOMENDIksustatutako proiektu batetik eratorriak dira (Paisaia SL & 4ki Arkitektura, 2010).

Bestetik, kontuan izan behar da gomendio hauetako batzuk martxan jartzeko beharrezkoaizango dela lehen sektoreko eragileek g i z a r t e k o b e s te la k o e r a g i le e n l a g u nt z aizatea; beraz, aholkuetako batzuk ustiapenaren jabeak berak zuzenean burutzekomodukoak diren arren, beste batzuk udalerri edo eskualde mailan hartutako erabakienondorioz gauzatzekoak izango dira.

Lehen sektoreko eragileak parte diren gizarteak baserri-paisaietan hautematen dituenbalioak ezagututa, lehen sektoreak bere p r o d u k t u e t a z e r b i t z u e i b a l i oe r a n t s i a g e h i t u ahal izango die, gizarteak estimatzen dituen paisaiaren balio horieksortu eta mantentzen laguntzen duelako. P r o d u k t u a k e t a z e r b i t z u a km e r k a t u r a t z e a n kontsumitzailearen begietan lotura hori nabarmendu behar dahorretarako. Hori eginez gero, gainera, gizartea lehen sektorearen garrantziazsentiberatzen lagunduko da.

Lehen sektoreko lanen ondorioz sortutako balioak zeintzuk diren jakinik, sektorehorretako eragileek haien j a r d u e r a o r i e n t a dezakete, baserriko produktu etazerbitzuen kontsumitzaileak diren pertsonek estimatzen dituzten balioakkontserbatzen laguntzeko. Adibidez, baserritarraren jardueraren ikuspuntutik esfortzueta errendimendu berdina eskaintzen duten bi praktiken artean, baserri-paisaienbalioen alde egiten duena aukeratuko du, hori eginez bere jarduerari etekin hobeaateratzeko aukera duelako. Landa-paisaietako balioak hobeto mantentzeko berejardueran sartu beharreko aldaketek esfortzua areagotzea edo errendimenduagutxitzea suposatuko lioketela aurreikusten duenean, aldiz, oztopo hori mahai gaineanjarri ahal izango du, gizartearen konpromisoa eskatuz.

Baserri-paisaien balioei etekin zuzena atera ahal izango diote l u r r a r i l o t u t a k olehen sektoreko jarduerak burutzen dituztenek, horiek baitira EAEko baserri-paisaiaksortzen eta mantentzen laguntzen dutenak. Orokorrean, bertako produktu guztiek


plazaratu behar dute honen gaineko m e z u a r g i a : b e r t a k o p r o d u k t u a kkontsumitzeak t o k i k o b a s e r r i - p a i s a i a k mantentzen laguntzen duen artean,kanpokoak kontsumitzeak beste nonbaiteko paisaietan eragina izateaz gain, hemengopaisaietan inpaktua sortzen duten hainbat elementu areagotzea dakar, hala nola,produktu horiek hona ekartzeko beharrezkoak diren errepideak. Zer esanik ez, kanpokoproduktuak kontsumitzean bertakoak ekoizten dituzten ustiapenen errentagarritasunaurritzen da eta, zeharka, bertako paisaien mantenua bera.

Produktuak m e r k a t u r a t z e k o orduan sortzen diren m a t er ia l e t a n (etiketak,liburuxkak, web orriak, publizitatea, bildukiak, eta abar) produktuaren ekoizpena etaaipatutako landa-paisaien balioen kontserbazioa lotu, ahal bada, ustiapenareninguruko paisaietako adibide zehatzekin.

Ustiapenean bertan s a l m e n t a z u z e n a egiten denean ere, ekoizpena eta landa-paisaiaren balioen kontserbazioaren arteko lotura azpimarratu.

Ustiapenean salmenta zuzena egiten denean, horretaz gain bertako b a s e r r i -p a i s a i e n b a l i o a k e z a gu t z e r a e m a t e k o e k i m e n a k martxan jarri (bisitagidatuak eskaintzea, salmentako puntuan balio horiek bilduko dituzten liburuxkak edoposterrak saldu edo banatzea, eta abar).

Ustiapenean b i s i t a k jasotzen dituztenek paisaiaren balioak ezagutzera ematekojarduerak egiten dituzten kasuetan, ahal den guztietan inguruko bestelakoustiapenekin e l k a r l a n e a n aritzea eskaintza osatzeko eta ahalik eta mezu aberatsenazabaltzeko, bai inguruan ekoizten diren produktuei buruz, baita inguruko paisaiarenbalioen inguruan ere.

Baserritarrak k o n t s u m o t a l d e e k i n egindako a k o r d i o a k eta autokontsumoanaritzen direnei emandako a h o l k u l a r i t z a eta laguntza lehen sektorearekikosentiberatzearen mailan egiten den i n b e r t s i o moduan ikusi, gizartea lehensektorearen garrantziaz jabetzen laguntzen dutelako. Horrelako talde eta eragileekinizaten diren harremanetan paisaiaren balioen kontserbazioaren mezua azpimarratzeakomeni da.

Ustiapenetan a n t z i n a k o a k diren elementuak (jatorrizko baserria, txabolak, iturri etaaskak, harresiak, hesi-biziak, hesolak eta lursailen mugetako bestelako elementuak,karobiak, eta abar) elementu b e r r i e k i n nahasten dira (biltegi modernoak, ukuiluberriak, makineria, siloak, eta abar). Posible den guztietan, antzinako elementuakmantentzeko ahalegina egingo da, paisaiaren balio historikoa neurri handi bateansortzen dutenak direlako, eta landa-paisaien artifizialtasuna maila baxua mantentzenlaguntzen dutelako.

Baserri-paisaien e g i t u r a berezia sortzen laguntzen duten elementuak errespetatu(bideak, bidexkak, zuhaitzen lerroak, errekastoak eta haien landaredia, hesi biziak,harresiak, eta abar), baserri-paisaien izaera eta nortasun berezia kontserbatzenlaguntzen dutelako. Gainera, ustiapenaren elementu modernoak integratzen laguntzendute.

U r t a r o e n a l d a k e t a k azpimarratzen dituzten l a n d a r e espezieak mantendu etahedatu, posible den neurrian. Hau da, hostozabalak orokorrean sustatzea, etabaserriaren inguruan udaberri edo udazken kolore deigarriak dituztenak faboratzea(gereziondoa, astigarrak, eta abar).

L e h e n s e k t o r e k o j a r d ue r a k baserri-paisaietara a i s i a l d i a z gozatzeradoazenekin b a t e r a g a r r i egiteko moduak bilatu, bereziki ustiapena zeharkatzenduten bideak eta bidezidorrak bisitariari irekita mantentzeari begira. Paisaiaren bierabilera hauek bateragarri egiteko neurriak hartu beharko dira horretarako.

Ustiapenean u r a k paisaian duen presentzia mantendu (putzuak, iturriak, askak,errekastoak, eta abar), bereziki bide eta bidezidorren inguruetan eta, horretarakoaukerak badaude, presentzia hori areagotzeko moduak bilatu.

Ustiapena zeharkatzen duten bideetatik egon daitezkeen b i s t a p a n o r a m i k o a kzaba l ik mantendu, bereziki landarediak oztopatuko ez dituela ziurtatuz.

Ustiapeneko b i d e a k z a b a l d u behar badira, alboetan harresia edota heskaiadutenen kasuan, teknikoki bideragarria bada behintzat, albo batekoak mantendu.

Ustiapenean jada existitzen diren h a r r i - l u b e t e t a n belarra edo landare igokariaklandatu, horien ikusgarritasuna baretzeko.

Ustiapenaren inguruak traste eta hondakinez gar bi mantendu.

Desitxurosoak diren e r a n s k i n edota eraikin laguntzaile txikiak (txabolak etaantzekoak), konpondu edo botatzea.

E r a i k i n l a g u n t z a i l e berriak egitura eta material arinez eraiki, eta horienfuntzioarekin bat datorren itxura eman.

Ustiapeneko eraikinen inguruak material iragazgaitzaz z o l a t z e a n landaredia tarteaneta ertzetan txertatu.

Heskai eta zuha itz isola tuak landatzeko orduan, bertako espezieak erabili.

E r a i k i n b e r r i a k egiteko orduan, aurretik dagoen t o p o g r a f i a ahalik eta gehienerrespetatu, lurren mugimenduak ekidinez.


Eranskin eta eraikin laguntzaileak m o d u p l a n i f i k a t u a n eraiki, eta ahalik eta kopurutxikienean, orokorrean.

E r a i k i n n a g u s i a r e n a u r r e a l d e a r i dagokion duintasuna eman, are gehiagoezaugarri arkitektoniko on bat badu (arkua, harrizko aldeak eta abar).

Ustiapeneko eraikin berriak aurretik daudenekiko t a r t e e g o k i e t a r a eraiki, hierarkiamantentzeko.

Ustiapeneko eraikinen inguruan z o l a d u r a zaindu, horren akabera eta kalitateaegokiak izan daitezen.

Ustiapeneko bideetan zoladura jarri edo berritzeko orduan er tzen aka ber a kzaindu, bereziki hormigoizkoak badira.

Landa eremuko a u z o e t a n , gutxi erabiltzen diren errepideetan b i d e a z a b a l t z e k obeharra suertatzen denean, luzera osoan ez zabaldu, tarte jakinetan zabalguneak jarrizbaizik. Aldi berean, bertakoei lehentasuna emango zaie errepidea erabiltzeko orduan,egoki ikusten bada.

Errepidetik ustiapenera doan la nda - bidea akabera finekoa egin, eta luzera egokikoa.

Ustiapeneko eraikinen inguruko bestelako eleme ntu gehigar r ia k bereziki zaindu.

Baserriaren bueltan eta lursailen i t x i t u r e t a n konifero exotikoen espezie bakarraerabiltzen dituzten heskaiak baztertu, bertako espezie anitzetakoak hobetsiz.

Eraikinetan eta bestelako eraikuntzetan, e s t i l o a r i dagokionez gaurkotasuna etaabstrakzioa hobetsi.

Eranskinak eraikitzean konpos iz ioa zaindu.

GIZARTEARI OROKORREAN ZUZENDUTAKO GOMENDIOAK

Gizartearen esku dauden aldeen artean, lehendabizikoa bere i n d a r r a z j a b e t z e alitzateke. Izan ere, gizarteak badu erakundeen gain eragiteko ahalmena, baita lehensektorearen etorkizunean eragiteko aukera ere. Jabekuntza horren ondoren letorkesinesten den horrekin bat datozen e r a b a k i a k hartzea, bereziki k o n t s u m i t z a i l e gisa.Ondorioz, jarraian adierazten diren gomendio orokorrak luzatzen zaizkio gizarteari:

Baserri-paisaien proiektu honetatik eratorritako ondorio eta gomendioekikoatxik ime nd ua plazaratu, horretarako jarriko diren bideak erabiliz.

Eskura dauden bitartekoak erabilita e r a k u n d e e i jakin arazi baserri-paisaien alde egindezaten nahi dela, gertuen dauden erakundeetatik hasita.

Baserri-paisaietara g e r t u r a t u eta paisaia horietako balioez g o z a t u , ezagutzazuzenaren eskutik etorriko baita paisaia horiek balioztatzea. Paisaiak ez ezik, bertakob i z t a n l e a k eta o h i t u r a k ere ezagutzeko ahaleginak egin, horiek sortu baitituzteikusgarri dauden paisaiak. Horretarako aukera aproposa dira b i s i t a g i d a t u a k ,adibidez.

Eskualdean ekoitzitako lehen sektoreko produktuak k o n t s u m i t u , eta horienkontsumoa sustatu. Bertako produktuan kontsumitzean tokiko baserri-paisaiakmantentzen lagunduko da, besteak beste.

Baserri-paisaietara bisitari moduan gerturatzean er r espetua eta be gir unea izan.Izan ere, ibilbide bakoitzaren albo bietako soro, zelai eta basoak bertan bizi den familiabaten etxearen ataria edo ezkaratza dira. Ondorioz, bertan ez genuke egin beharedozein etxebizitzaren atarian egingo ez genukeen ezer.

Baserri-paisaietako bide eta lursail batzuk publikoak dira, eta beste batzuk pribatuak,aldiz. Mendia kartelez betetzeak zentzurik ez duenez, maiz zaila da bisitariarentzatpublikoa eta pribatuaren arteko muga non dagoen bereiztea. Horregatik, g u z t i o na r t e a n z a i n d u b e h a r r e k o t o k i a n gaudela gogoan izango da, bidean topatutakoguztia zegoen moduan utziz. Inolako jarduerarik antolatu baino lehen, noski,bururatutako tokiaren jabetzaren eta bertako erabileren araudiaren inguruaninformazioa lortuko da, udaletxera joz.

Baserri-paisaien b a l i o n a b a r m e n e t a k o b at bertako ba keak , i s i l tas u nak etal a s a i t a s u n a k sortzen dute. Bisitari bezala paisaia horiek zeharkatzean gogoan izanbehar da ez garela bertara gerturatzen garen bakarrak, eta bisitari guztien eraginabatuta ere emaitza baketsua izan dadin lagundu behar dela. Bestetik, kontuan izanbehar da ibilbidearen ondoan dagoen baserriaren paretik agian behin bakarrik igarokogarela gu, baina bertan bizi den familiak segurutik dozenaka pertsona ikusiko dituelabertatik igarotzen egunero, eta familia horrek ere egun atsegin eta baketsua igarodezan lagundu behar du norberak.

Baserri-paisaien balioak mantentzeko eta berreskuratzeko martxan jarritakoe k i m e n e t a n zuzenean p a r t e h a r t u , horretarako irekiko diren bideak baliatuz.Zuzeneko partaidetzak sortuko du i k a s k u n t z a eta ezagutzarik e s a n gu r a t s u e n a .Bestetik, norberaren eskuekin eraikitakoak emandako pozaren parekorik ez dago.


8 . ERR EF ER ENTZ I EN ZER R END AAgirre Iraeta, E. (2005). 6 ibilbide basoan Gipuzkoan. 6 paseos por el bosque en Gipuzkoa.Donostia: unda i n utxa.

Arraztalo Elkartea. (2012). Okobi Baratzak Traktorea. GoteoEuskadi. Berreskuratua2013(e)ko otsailakaren 20a, -(e)tik http://euskadi.goteo.org/project/traktorea

Askasibar Bereziartua, M. (1999). La evolución y la idealización del paisaje vasco. In E.Ayerbe Echebarria (Arg.), Geografía simbólica. Cultura de los espacios (or. 8–17). Lasarte:Etor-Ostoa. Berreskuratua -(e)tik http://www.etorkultura.com/capitulos/1-EE-T01c1.pdf

Audiolab. (2005). Euskal Herriko Soinu Mapa. SOINUMAPA.NET. Berreskuratua 2013(e)komartxoakaren 7a, -(e)tik http://www.soinumapa.net/

Audiolab, Soinumapa.net, & Arteleku. (d. g.). HOTS! Paisai Soinu Irratia. Berreskuratua2013(e)ko martxoakaren 7a, -(e)tik http://www.hots-radio.info/

AUZOPOLIS Denbora Bankua. (d. g.). Berreskuratua 2012(e)ko urriakaren 22a, -(e)tikhttp://www.auzopolis.net/eus/index.htm

Bancos de Tiempo - Trueque Online - Trueques por Internet. (d. g.). Berreskuratua2012(e)ko uztailakaren 25a, -(e)tik http://www.depersonaapersona.es/

Basquetour. (2011). Euskadi. Eusko Jaurlaritza.

Basquetour. (2012a). Gastronomia & enoturismoa. Eusko Jaurlaritza.

Basquetour. (2012b). Hiri ihesaldiak. Eusko Jaurlaritza.

Basquetour. (2012c). Natura aktiboa. Eusko Jaurlaritza.

Bell, S. (1991). Community woodland design guidelines. London: HMSO Books.

Cortina, A., & Queralt, A. (2007). Convenio Europeo del Paisaje : textos y comentarios.Madrid: Ministerio de Medio Ambiente.

Datos económicos y sociales Alto Deba. (2012). Berreskuratua -(e)tikhttp://internotes.cajaespana.es/pubweb/decyle.nsf/3A3C5DABA92A438AC12578720023A035/$File/CCE1608.PDF?OpenElement

Deba Garaia LGE. (d. g.). Debagoiena baserri sarea auzolanean zurekin. Berreskuratua -(e)tikhttp://www.baserrisarea.com/debagoiena/2-debagoiena/45-debagoiena

Deba-Garaia Landa Garapenerako Elkartea. (d. g.). Deba-Garaia. Debagoieneko landagarapenerako elkartea. Berreskuratua -(e)tik http://www.debagaraia.com/landa-garapena/lehen%20sektorea%20eskualdean/basogintza

El refugio del burrito. (d. g.). El refugio del burrito. Berreskuratua -(e)tikhttp://www.elrefugiodelburrito.com/about

Eptisa Cinsa. (2010). Gehigarria. Eskualde Egituren ingurumen-azterketa. In EAEko BigarrenErrepide Planaren berrikuspena Ingurumen Inpaktuaren Ebaluazio Bateratuaren azterketa.Berreskuratua -(e)tik https://www6.euskadi.net/r41-430/eu/contenidos/informacion/segundo_plan_gral_carreteras/eu_pgc2/adjuntos/apendice-eu.pdf

Euskalmet. (2005, otsailak 25). Klimaren araberako lurraldeen sailkapena. Berreskuratua2012(e)ko urriakaren 23a, -(e)tik http://www.euskalmet.euskadi.net/s07-5921/es/contenidos/informacion/cla_clasificacion/eu_7264/eu_clasificacion.html

Eusko Jaurlaritza. (2008, azaroak 11). Inventario forestal 2005. Berreskuratua 2013(e)kourtarrilakaren 31a, -(e)tik http://www.nasdap.ejgv.euskadi.net/r50-15135/es/contenidos/estadistica/inven_fores_bd_tablas/es_dapa/inven_fores_bd_tablas.html

Eusko Jaurlaritza. (2011a). GeoEuskadi. Euskadiko Datu Espazialen Azpiegitura - DEA.GeoEuskadi. Berreskuratua 2013(e)ko urtarrilakaren 15a, -(e)tikhttp://www.geo.euskadi.net/s69-15375/eu

Eusko Jaurlaritza (Arg.). (2011b). Iparreko Donejakue bideak. Eusko Jaurlaritza, KantabriakoGobernua, Asturias Printzerriko Gobernua, Galiziako Xunta, Nafarroako Gobernua, ErrioxakoGobernua.

Eusko Jaurlaritza (Arg.). (d. g.). Turismo irisgarria. Euskadin, oporrak guzti-guztientzat dira.Eusko Jaurlaritza.

eustat. (2010). Población de 16 y más años ocupada de la C.A. de Euskadi por ámbitosterritoriales según sectores económicos. Berreskuratua 2012(e)ko urriakaren 24a, -(e)tikhttp://www.eustat.es/elementos/ele0006400/ti_Poblacion_de_16_y_mas_a%C3%B1os_ocupada_de_la_CA_de_Euskadi_por_ambitos_territoriales__segun_sectores_economicos_1-I-2010/tbl0006438_c.html#axzz2ACQoz5YX

eustat. (2011). Estructura general y orgánica, y calificación del suelo de la C.A. del Euskadipor municipio. Berreskuratua 2012(e)ko urriakaren 23a, -(e)tikhttp://www.eustat.es/elementos/ele0005400/ti_Estructura_general_y_organica_y_calificac


ion_del_suelo_de_la_CA_del_Euskadi_por_municipio_Superficie_en_Ha_2011/tbl0005454_c.html#axzz2A1oJ8LS0

Ezquiaga Arquitectura Sociedad y Territorio S.L. (2002). Durangoko eskualde egiturarenlurraldearekiko zati-egitamua.

Forestry Commission. (1989). Forest landscape design guidelines. Edinburgh: ForestryCommission.

Gipuzkoako Foru Aldundia. 2013ko martxoaren 5eko 10/2013 FORU DEKRETUA, GipuzkoakoLurralde Historikoko Nekazaritza Lurren Funtsa arautzekoa. , 53 Gipuzkoako AldizkariOfiziala (2013). Berreskuratua -(e)tikhttps://ssl4.gipuzkoa.net/euskera/gao/2013/03/18/e1302694.htm

Gómez Piñeiro, F. J., Sola Bueno, A., Segurola Lázaro, C., Eguizabal, L., Lozano, P., SáezGar ía, J. A., … Altuna, I. (1999). Guía de espa ios de interés lúdi o-naturalístico deGipuzkoa. Lurralde: investigación y espacio, 22, 3–222.

Groundspeak, I. (d. g.). Geocaching - The Official Global GPS Cache Hunt Site. Geocaching -The Official Global GPS Cache Hunt Site. Berreskuratua 2013(e)ko martxoakaren 7a, -(e)tikhttp://www.geocaching.com/

Ingurumen, Lurralde Plangintza, Nekazaritza eta Arrantza Saila. 193/2012 DEKRETUA,urriaren 2koa, Euskal Autonomia Erkidegoan nekazaritza-lurra kontserbatzeari eta lurhorren erabilpena sustatzeari buruzkoa. , 196 Euskal Herriko Agintaritzaren Aldizkaria(2012). Berreskuratua -(e)tik http://www.lehendakaritza.ejgv.euskadi.net/r48-bopv2/eu/bopv2/datos/2012/10/1204431e.shtml

LKS Ingeniería S. Coop. (2012). Catálogo de Paisaje del Área Funcional de Zarautz-Azpeitia-ko Eremu Funtzionalaren Paisaiaren Katalogoa. Eusko Jaurlaritza.

Los pastores suizos se depilan de cara al verano. (d. g.). Turistario. Berreskuratua 2013(e)kootsailakaren 20a, -(e)tik http://blogs.elpais.com/turistario/2012/04/suiza-campa%C3%B1a-verano.html

Lucas, O. W. R. (1991). The design of forest landscapes. Oxford ; New York: OxfordUniversity Press.

Lurzaindia. (d. g.). LURZAINDIA - Harrera. Lurzaindia. Berreskuratua 2013(e)ko apirilakaren30a, -(e)tik http://www.lurzaindia.eu/index.php/ek/

MacFarlane, R., Haggett, C., Fuller, D., Dunsford, H., & Carlisle, B. (2004). Tranquilitymapping: developing a robust methodology for planning support. Report to the Campaign toProtect Rural England, Countryside Agency, North East Assembly, Northumberland Strategic

Partnership, Northumberland National Park Authority and Durham County Council, Centrefor Environmental & Spatial Analysis, Northumbria University (or. 191).

Observatorio del Paisaje de Catalunya. (2013). Cartas del paisaje. Observatori del Paisatge.Berreskuratua 2013(e)ko martxoakaren 7a, -(e)tikhttp://www.catpaisatge.net/esp/cartes.php

Paisaia SL. (2006). Propuesta de ordenación del paisaje en el ámbito del Parque de LauHaizeta en el término municipal de Errenteria. Errenteriako Udala.

Paisaia SL, & 4ki Arkitektura. (2010). Landa-eremu estrategikoetan nekazaritza ustiapenekduten integrazio paisajistikoaren egokitzapena. Tolosaldeako azterketa pilotua. Tolomendi,Landa Garapen Elkartea.

Paisaia SL, Goimen Landa Garapen Elkartea, & Zorrakin, I. (2002). Zuhaitz eta zuhaiskakBaserri eremuan. Landare-hesien onurak eta erabilpenak. Ordizia: Goimen. Berreskuratua -(e)tik http://www.goimen.org/eu/zerbitzuak/publikazioak.php

Santana, A., & Otero, X. (1993). Baserria. [San Sebastián, Spain]: Diputación Foral deGipuzkoa, Departamento de Cultura y Turismo. Berreskuratua -(e)tikhttp://bertan.gipuzkoakultura.net/bertan4/pdf/bertan4.pdf

Se estrena documental financiado por la red sobre la historia un horno tradicional,Telediario - RTVE.es A la Carta. (d. g.). Berreskuratua 2012(e)ko urriakaren 2a, -(e)tikhttp://www.rtve.es/alacarta/videos/telediario/se-estrena-documental-financiado-red-sobre-historia-horno-tradicional/1442773/

Senderismo Euskadi. (d. g.). Pequeños recorridos Debagoiena. Berreskuratua -(e)tikhttp://www.senderismoeuskadi.net/archivos/menusarchivos/DG%20NODO%20ficha%20tecnica%20ES_2010_12_27_17_10_10.pdf

Spiegler, A., & Dower, M. (2006). ECOVAST. Landscape Identification. A guide to goodpractice. ECOVAST. Berreskuratua -(e)tikhttp://www.ecovast.org/papers/good_guid_corr_e.pdf

Swanwick, C., & Land Use Consultants. (2002). Landscape character assessment. Guidancefor England and Scotland. The Countryside Agency, Scottish Natural Heritage.

The European Landscape Convention. (d. g.). Berreskuratua 2012(e)ko urriakaren 2a, -(e)tikhttp://www.coe.int/t/dg4/cultureheritage/heritage/landscape/default_en.asp

Tik-Tak Truk Tolosako Denbora Bankua | Facebook. (d. g.). Berreskuratua 2012(e)kourriakaren 22a, -(e)tik http://www.facebook.com/TikTakTrukTolosakoDenboraBankua


Toledo taldea. (2005a). Arrasate-Bergarako Lurraldearen Zatiko Plana (Debagoiena) (Libk. I.liburukia 1.dok azterlanak eta informazio planoak).

Toledo taldea. (2005b). Arrasate-Bergarako Lurraldearen Zatiko Plana (Debagoiena) (Libk. II.liburukia 2. dok.: memoria; 3–4.dok.: azterlan ekkonomikoa eta finantziarioa egikaritzeprograma).

Tolosako Azoka. (2012, martxoak 7). Tolosako Azoka. KM-0. Tolosako Azoka, bertakoa tagaurkoa. Berreskuratua 2013(e)ko apirilakaren 30a, -(e)tikhttp://www.tolosakoazoka.com/home.php?center=includes/notice.php&menu=includes/menu_azoka.php&submenu=includes/submenu_azoka.php&right=includes/right.php&idioma=es&id=27&idioma=eu&idioma=eu

Tolosaldea Garatzen. (d. g.). Tolosako Babarrunaren bidaia. Descubre Tolosaldea Ezagutu.Berreskuratua 2013(e)ko apirilakaren 15a, -(e)tik http://www.tolosaldea.net/eu/sabores-olores/experiencias-gastronomicas/viaje-alubia-tolosa

Txelu Angoitia. (d. g.). Urkiola Durangaldea Milkeldi GR 229. (Arin-Arin, Itzul., Urkioladurangaldea pratzuergo turismoa, Arg.).

Verkami | Crowdfunding para amantes de la creación. (d. g.). Berreskuratua 2012(e)kouztailakaren 25a, -(e)tik http://www.verkami.com/

Xavier Basora Roca, & Xavier Sabaté i Rotés. (2006). Custodia del territorio en la practica.Berreskuratua -(e)tik http://www.custodia-territorio.es/

2013 Landa-eremuatlantikoen paisaia-balioak:oraina …...mailan bertako herritar eta eragileen ustez...

Documents

Transcript of 2013 Landa-eremuatlantikoen paisaia-balioak:oraina …...mailan bertako herritar eta eragileen ustez...