7/23/2019 3 Transvases e Problemas Hidricos

http://slidepdf.com/reader/full/3-transvases-e-problemas-hidricos 1/4

Tema 3.- Problemática dos recursos hídricos en Españae posibles solucións

Un país mediterráneo como España ten habitualmente un problema de escaseza

de auga asociado á forte estacionalidade das precipitacións.O crecemento económico fomentou a demanda sempre crecente da auga. Oincremento do nivel de vida, a expansión urbana, o incremento do regadío, o turismo, apropagación de segundas residencias, o consumo de parues e xardíns, as piscinas, arefrixeración de centrais t!rmicas e a acuicultura, en conxunto, provocan ue hoxe endía a auga sexa un ben escaso.

A. Política hídrica e transvases

"oa parte da agricultura das rexións peninsulares de clima mediterráneo dependedo regadío, ue se converte na principal actividade demandante de auga en España. #s

superficies de regadío xeran unha demanda hídrica duns $%.&&& hm'

 ao ano, dos uemáis da metade corresponden ás grandes cuncas do Ebro, (ouro e )uadaluivir. *ostoue a superficie de regadío se ten incrementado de xeito ininterrumpido ao longo das+ltimas d!cadas, a demanda de auga tam!n se incrementa de xeito notable.

ais a auga ten outros usos- urbano, turístico campos de golf, complexosurbanísticos,.../ e industrial entre os máis destacados.

0a actualidade, existen en España máis de 1$&& grandes encoros para regular osnosos ríos e abastecer de auga ao conxunto da poboación. # s+a capacidade total superaos 2&.&&& hm' e a lonxitude das s+as beiras !, en conxunto, cinco veces máis grande uea da costa española. # auga ue almacenan destínase a distintos usos- abastecementourbano, regadíos, industria, produción de electricidade, etc. dependendo da localizaciónde cada un.

# insuiciencia de recursos hídricos para atender á crecente demanda xustifica aadopción dunha política hídrica ue ten tradición en España, e da ue o aspecto máisdestacado e controvertido está conformado polos transvases.

!a no Antigo "#xime $s#culo !%&&&' se detectan as orixes da planiicaciónhidráulica en España. Os gobernantes ilustrados xulgan imprescindible, entre outrasmedidas de diversa índole, a vertebración da España peninsular, cara a unificar o seumercado agrícola, mediante un sistema de comunicacións con acusado protagonismo danavegación interior. (escoñecen e infravaloran os condicionamientos físicos doterritorio, sobre todo a s+a elevada altitude media e as serias dificultades de circulación

inherentes do relevo. #sí como a penuria estival de precipitacións ue padece a maioríado territorio, provocando duras estiaxes na s+a rede hidrográfica. (esta !poca son ascanles de 3ampos de 3astilla, prolongación da 3anle 4mperial de #ragón, canle de5auste, entre outros.

# promulgación da primeira (ei de Augas dase en )*+,, preludio do *lan 6eralde 3anles de 7ego e pantanos, de 18&$ 9influenciado polas formulaciónsrexeneracionistas de :oauín 3osta9, data en ue tam!n se crean as 3onfederacións;indicais <idrográficas.

0a ditadura de *rimo de 7ivera a política hidráulica española, aduire un carácterdecididamente rexional. Os logros das 3onfederacións ;indicais <idrográficas son moidesiguais, en contraste, por exemplo, co !xito espectacular no Ebro, onde se

transforman unhas 1&&.&&& hectáreas de regadío. ) Plan /acional de bras0idráulicas $),33' tratou de supeditar cal1uera interese particular ao hori2ontenacional.  Este *lan tivo un marcado sesgo mediterráneo, favorecendo os regadíos

7/23/2019 3 Transvases e Problemas Hidricos

http://slidepdf.com/reader/full/3-transvases-e-problemas-hidricos 2/4

murcianos. O devandito *lan ten como finalidade corrixir dous problemas básicos- enprimeiro lugar, solucionar os dese1uilibrios hídricos entre a vertente atlántica e amediterránea e en segundo lugar, emendar o deseuilibrio resultante do *lan de 18&$,onde a cunca mediterránea ! marxinada.

# grande obra hidráulica do s!culo 66 ! o transvase Tao45egura6  deseñadodurante a ditadura do xeneral *rimo de 7ivera e aprobado en 18'', en tempos da

;egunda 7ep+blica a proposta do ministro de =omento, o socialista 4ndalecio *rieto.(ebido á guerra civil non se realiza. > durante a ditadura do xeneral =ranco cando selevou a cabo devandito proxecto, sendo inaugurado en 18?8.

O proxecto consiste nunha canle de $@A Bm de lonxitude, cunha capacidade de ''m' por segundo, ue arrinca do embalse de "olarue no 5aCo, augas abaixo dos deEntrepeñas e "uendía, chega ao de #larcón sobre o río :+car, e desde alí ao embalse de5alave no río undo, principal afluinte do ;egura. #s achegas deste trasvase posibilitaronunha agricultura na zona murciana altamente produtiva, pero non impediu o consumopor enriba dos recursos hídricos dispoñibles, nin o esgotamento progresivo deencoros e augas subterráneas da rexión murciana. Este transvase afecta a setecomunidades- #ragón, 3astela 9 # ancha, adrid, Estremadura, Dalencia, urcia e#ndalucía.

O Plan 0idrolóxico /acional $P0/' ! un instrumento xurídico de planificación.4sto significa a regulación e coordinación de accións necesarias para a xestión dunrecurso natural tan importante como ! a auga. #probado en $&&1, adoptouse paratransvasar auga da España h+mida cara ás zonas con d!ficit de rego, principalmente nazona de evante especialmente urcia e #lmería/. Unha das máis pol!micas propostas9ue finalmente non se ten levado a cabo9 era o transvase do Ebro, recollendo augaspróximas á desembocadura deste para, a traverso dos encoros de #larcón e 5ous3omunidade Dalenciana/ transvasalas á cunca do ;egura incluso algunha alternativafalaba da posibilidade de transvasar auga desde o 7ódano, en =rancia/. # proposta

causou unha enorme protesta en #ragón. # pol!mica zanxouse coa adopción dunbhapolítica alternativa, consistente no incremento das plantas desalgadoras  no litorallevantino, especialmente a partir da posta en marcha do programa A78A #ctuacionespara la )estión F la Utilización del agua en España/, con actuación específica nosterritorios das cuncas do ;ur, ;egura, :+car, Ebro e cuncas internas de 3ataluña.

9. A desalini2ación

(iante da constante escaseza de auga ue temos como país mediterráneo e doimparable crecemento dos usos da auga a nivel agrícola, urbano, turístico e industrial,nos +ltimos anos optouse por incrementar a desalinización como obxectivo para reducir

a nosa dependencia da escaseza habitual de precipitacións.# desalga2ón # unha t#cnica consistente en retirar o sal da auga. #s t!cnicasexistentes para desalgar son varias, aínda ue a máis estendida ! a desalación porósmosis 4nversa. O proceso consiste en bombear auga a alta presión a trav!s demembranas semipermeables ue separan auga e sal. # eficiencia enerx!tica dadesalación medou de xeito moi importante nos +ltimos anos, convert!ndoa nunha dasmellores alternativas de actuación.

# auga procedente de desalgadoras ! dunha gran calidade e pódese utilizar tantopara consumo humano como produtivo agricultura, industria, sector terciario/.

España obt!n auga a trav!s de desalgadoras desde hai máis de %& anos.# primeira desalgadora cunha produción significativa instalouse en España en 18A2, enanzarote. 0a actualidade existen máis de ?&& desalgadoras en funcionamento.

España ! un país punteiro no desenvolvemento de tecnoloxías de desalgazón e ouinto con maior n+mero de desalgadoras do mundo. 3anto ao uso de auga para labores

7/23/2019 3 Transvases e Problemas Hidricos

http://slidepdf.com/reader/full/3-transvases-e-problemas-hidricos 3/4

agrícolas $$G do total/, ! o maior de caluera país occidental. En Europa dispoñen deplantas outros países mediterráneos como 4talia, )recia, 5uruía e 3hipre.

:. s acuíeros e a s;a recuperación

3ando as precipitacións se producen sobre sustratos permeables, unha proporciónnon desdeñable do auga ! absorbida e circula baixo terra formando acuíeros. Estes sonmoi diversos, xa ue os distintos tipos de unidades xeolóxicas ou xeomorfolóxicossusceptibles de contelos determinan tam!n a accesibilidade, volume e calidade dasaugas subterráneas-

As rexións silíceas prácticamente carecen de grandes acuíeros. 3on todo, nascalizas pode haber acuíferos de gran extensión e espesor presentando boascaracterísticas para o aproveitamento das s+as augas mediante pozos. #s depresións demoitos grandes ríos Ebro, (ouro, 5exo e )uadaluivir/ están recheas de materiaisdetríticos e evaporíticos do 5erciario e albergan acuíferos de productividade en xeralmediana ou baixa. 0as 4llas 3anarias dominan case exclusivamente as formaciónsvolcánicas de grande espesor. Os acuíferos contidos nelas están intensamente explotadospor multitude de galerías e pozos, ue constit+en a principal fonte natural de recursosdo aruip!lago.

A sobreexplotación dun acuíero prod;cese cando a extracción de auga dosubsolo se reali2a a un ritmo superior ao da iniltración ou recarga natural . Estasituación implica o consumo progresivo do auga ue se atopaba almacenada no terreo, ecarrexa numerosas consecuencias negativas, por exemplo- un gradual encarecemento daprodución, problemas nos cursos de auga ou entre usuarios e, frecuentemente, unhadegradación da calidade do auga. ;e a situación de sobreexplotación se mant!n, !posible ue os acuíferos terminen incluso esgotándose.

#demais, as augas subterráneas son moi vulnerables6 e a s;a calidade podeverse alterada por enómenos de contaminación de orixe humana. Un dos máishabituais prod+cese en zonas de elevada productividade agrícola e densamentepoboadas, e ten lugar pola infiltración de nitratos e outros abonos moi solubles usadosna agricultura.

/o territorio español as subcuencas máis sobreexplotadas sit;anse no ter2osureste da Península e en ambos ar1uip#lagos6 coincidindo coas rexións onde obalance hídrico # máis desavorable e nas 1ue existen importantes acuíeros.

0os acuíferos situados xunto á costa o problema agrávase, xa ue a extracciónartiicial de auga avorece a entrada $<intrusión=' de auga mariña. 4so vai salinizandoo acuífero, e deteriorando a calidade das s+as augas ata facelas inadecuadas para a

agricultura ou o consumo humano.

>. saneamento dos ríos

As ontes de contaminación das augas continentais son moi diversas, eproducen impactos distintos dependendo das sustancias veruidas, e do carácterlocalizado ou disperso da s+a orixe.

O índice de calidade xeral $&.:.!.' asigna un valor de 1&& ás augas cunha calidadeóptima e de & ás p!simas. O valor A& establece o limiar ue separa as augas de calidadeHadmisibleI das ue presentan cada vez maiores inconvenientes, e non resultan aptaspara a maioría dos usos. (ver mapa da presentación)

En xeral, as augas de maior calidade atópanse nas rexións chuviosas demontaña, mentres ue as peores corresponden a áreas secas con industria e cunhaorte presión agraria. 0o entanto, a progresiva aplicación da normativa europea, ue

7/23/2019 3 Transvases e Problemas Hidricos

http://slidepdf.com/reader/full/3-transvases-e-problemas-hidricos 4/4

obriga a depurar as augas residuais e a respectar uns mínimos de calidade, estápermitindo reducir o n+mero de tramos fluviais afectados por contaminación grave oumoi grave.

A 8nión Europea aprobou no ano ?@@@ a chamada >irectiva arco de Augas$>A', que obriga a que en 2015 se consiga un bo estado ecolóxico para todas as augas ,incluíndo os ríos, lagos, augas costeiras e freáticas. O obxectivo ! previr e reducir a s+a

contaminación, fomentar o seu uso sostible, protexer o medio acuático, mellorar asituación dos ecosistemas acuáticos e paliar os efectos das inundacións e das secas.3on vistas a cumprir esta lexislación, a directiva obrigaba 9en $&&89 a elaborar un

plan de xestión e un programa de medidas en cada demarcación hidrográfica tendo enconta os resultados das análises e estudos realizados.

En España, o Plan /acional de :alidade das Augas $&&?/ incide no saneamento edepuración dos recursos hídricos. 0el faise especial incidencia en- xeralizar sistemaseficaces de depuración e redes de saneamiento ue conduzcan todas as aguas residuais ásdepuradorasJ fomentar a reutilización de augas depuradasJ eliminación dos veruidos tóxicos eincontrolados nas beiras dos ríosJ restauración dos ríos mediante un programa de voluntariado.