57234618 Constitucion Nacional Del Paraguay en Guarani PortalGuarani Com

download 57234618 Constitucion Nacional Del Paraguay en Guarani PortalGuarani Com

If you can't read please download the document

Transcript of 57234618 Constitucion Nacional Del Paraguay en Guarani PortalGuarani Com

ANDELei G uasuEditado porDecidamos, Campaa por la Expresi6n Ciudadana Col6n 1 700 esq. ParsTelfono: 425 850/2Fax: 421 888Diseo y diagramaci6n: diseo tercermundo Compuesto en la familia tipogrca Jeroky, 9/11pts.Tirada: 1.000 ejemplares Mayo 2007con el apoyo de:TechaukahaNendy 16Moepyrmby 19vore w Kuaapyr Mopyrendaha rehegua,Derecho, Deber haGaranta-kura rehegua 20tepys p Kuaapyr Mopyrendahakura reheguaart.1 Estado ha tekui rehegua 21art.2 Puakapav jeheguiete rehegua 21art.3 Estado ha tekui rehegua 21tepys pp Derecho, Deber ha Garanta-kura rehegua moakha i Tekove ha Tekoha reheguapehngue a Tekove reheguaart.4 Derecho ojeikovvo rehegua 22art.5 Tortura ha ambue tembiapo vai rehegua22art.6 Yvypra rekove por rehegua 22pehngue aa Tekoha reheguaart.7 Derecho tekoha resi rehegua 23art.8 Tekohre eangareko rehegua 23242424242525 25 262627moakha ii Tekos rehegua art.9 Yvypra rekos hajeiko kyhyje rehegua art.10 Tembiguiramo jeiko rehegua art.1 1 Libertad jepea reheguaart.12 emonambi ha embokoty reheguaart.1 3 Devehre preso jeho reheguaart.1 4 Li pyahu embojevykuaa rehegua art.15 Justicia jejupe apokuaa rehegua art.16 Defensa juicio-pe rehegua art.1 7 Proceso-hapegua derecho-kura rehegua art.1 8 emombeu rembirupity rehegua 272728 28 28 28 29AeT.19 Prisin preventiva rehegua AeT.20 Ma'erapa pena rehegua AeT.21 Tekove embokoty rehegua AeT.22 Proceso jekuaauka rehegua AeT.23 Aetegua jehechauka rehegua AeT.24 Libertad, religin ha ideologa rehegua AeT.25 Teko tee eanduka rehegua AeT.26 Jee jeesva ha ikatva292930303131 31 32oemombeu rehegua AeT.27 Tembiporu marandu mosarambiha rehegua AeT.28 Marandu jehupity rehegua derecho AeT.29 Tekos periodismo-pe embaapo rehegua AeT.30 Seal electromagntica jerereko rehegua AeT.31 Marandupavha Estado mbava rehegua AeT.32 Libertad atyr ha eandukar rehegua AeT.33 Derecho teko aohapegua rehegua AeT.34 Koty oembotvarendojepokivo rehegua derecho 32AeT.35 Kuatia mva kuaaukaha rehegua 32AeT.36 Kuatiakura ha comunicacinprivada rehe ndojepokivo rehegua 32AeT.37 Derecho oembotovvopyaremiandu oipotava rehegua 33AeT.38 Derecho oepysyrvo opavavpeou porva rehegua 33AeT.39 Derecho oemuengovivo perjuicio rehegua 33 AeT.40 Derecho oembaejerurvomburuvichakurape rehegua 34AeT.41 Derecho ojeguatvo ha ojepytvo3434343535tekohpe rehegua AeT.42 Libertad joaju apo ha@ua rehegua AeT.43 Derecho de asilo rehegua AeT.44 Tetme ojehepymeva rehegua AeT.45 Derecho ha garanta-kura ojeeva reheguamoakha iii . Jojareko reheguaart.46 . Yvypora-kura pete^chapanteha rehegua35art.47 . Joja reko aete rehegua 36art.48 . Derecho joja kua hakuimbavape @uar rehegua 36moakha iv . Derecho oguerekova familia rehegua art.49 . emoanga rehe eangareko rehegua363737373738383838393939art.50 . Derecho ojererekvo familia rehegua art.51 . Menda ha joajurei rapykuere reheguaart.52 . Joaju menda rupi reheguaart.53 . Mitanguera rehegua art.54 . Mit angareko rehegua art.55 . Sy reko ha tva reko rehegua art.56 . Mit pyahukura rembiapor rehegua art.57 . Tekove ikaarmava rehegua art.58 . Tekovekura o^mbava derecho rehegua art.59 . emoanga mbae teva rehegua art.60 . Mbaretgui epysyr rehegua art.61 . Mit reru yvy ri hakua imembva resi rehegua 40404041 41 41 41moakha v . Ypykura Ret reheguaart.62 . Ypykura ret ha ijatykura rehegua art.63 . Ypykura reko tee rehegua art.64 . Imbae rereko oondivepa rehegua art.65 . Derecho ojeparticipvo rehegua art.66 . Tekomboe ha pytyv rehegua art.67 . Jejopy rehegua moakha vi . Tesi reheguaart.68 . Derecho tesai rehegua 42art.69 . Tet remimo^mby tesir rehegua 42art.70 . Tekopormba ojoapytpe rehegua 42art.71 . Kaamonge evende,hiu ha jekuera jey rehegua 42art.72 . Mbaeapopykue jehecha rehegua 43moakha jii Tekomboe ha Aranduka reheguaAeT.73 Tekomboe jehupyty ha maerpa rehegua 43 AeT.74 Derecho arandu kuaa pyhy haeporombovo jejoko rehegua 44AeT.75 Mva ppepa o^vaer tekomboe rehegua 44AeT.76 Estado ojapvaer katuete rehegua 44AeT.77 e tepe eporomboe rehegua 45AeT.78 Aporeko ehekomboe rehegua 45AeT.79 Universidad ha mboeha yvateve rehegua 45AeT.80 Viru tekomboe pytyvor rehegua 45AeT.81 Tet mbae teva tembikuaa rehegua 46AeT.82 Iglesia Catlica-pe tembiechakuaa rehegua 46 AeT.83 Tetygua mbaekuaa mosarambiha impuesto jepaga rehegua 46AeT.84 embosaraikura ratapya rehegua 47AeT.85 Igure presupuesto-pe o^vaer rehegua47moakha jiii Mbaapo rehegua474848484849494950505051 51 5151pehngue a Mbaapo rehegua Derecho-kura AeT.86 Derecho o^va oembaapvo reheguaAeT.87 embaapopaite reheguaAeT.88 ombojoavy reheguaAeT.89 Kuangura mbaapo reheguaAeT.90 Mitmbaapo reheguaAeT.91 Ara oembaapo ha ojepytuvaer reheguaAeT.92 Mbaapo jehepyme reheguaAeT.93 Mbaapohrape @uar pytyv reheguaAeT.94 emongui jehepyme reheguaAeT.95 Seguridad social reheguaAeT.96 Mbaapohra joaju rekosy reheguaAeT.97 IVe'e nome'ejoa rehegua AeT.98 Huelga ha paro apo rehegua AeT.99 Mbaapopegua li emoaete rehegua AeT.100 Derecho ga jeguereko rehegua pehngue aa . Tet rembijokuaipy reheguaart.101 . Estado-pe ombaapovakura rehegua 52art.102 . Derecho oguerekva Estado-pe@uar ombaapva rehegua 52art.1 03 . Jubilacin rehegua 52art.1 04 . Oemombeuvaerha katueteojererekva ha oeganva rehegua 53art.105 . Moki sueldo jererekokuaa rehegua 53art.106 . Estado-pe ombaapvaresponsabilidad rehegua 53moakha ik . Derecho Economico haReforma Agraria reheguapehngue a . Derecho economico rehegua54 54 54art.107 . Mbaapo he emumegua libertad rehegua art.108 . Mbaerepy gueroguata jejoko rehegua art.109 . Mbae tee reko rehegua art.1 10 . Derecho mbae apoha55ha apytu rembiapo rehegua art.1 11 . Empresa Pblica eme555555particular-pe rehegua art.1 12 . Estado mbava rehegua art.1 13 . Cooperativa-kura reheguapehngue aa . Reforma Agraria reheguaart.1 14 . Reforma agraria rembireka rehegua 565658art.1 15 . Reforma agraria ha okarayguaakrapu pyrenda reheguaart.1 16 . Yvyguasu rekorei rehegua585959 59 59moakha k . Tet emboguatar Derecho ha Deber art.1 17 . Derecho tet emboguatar rehegua art.1 18 . Voto mo^ rehegua art.1 19 . Voto mo^ atyha mich^vvape rehegua art.120 . Poravokura rehegua art.121 . Referendum rehegua art.1 22 . eporanduguasu pogupe hoava rehegua 60 art.1 23 . Tetygua ikatuha omoepyrli apo rehegua 60art.1 24 . Partido Poltico-kura rekoha rembiapor rehegua 60art.125 . Joaju poltica pegua rekos rehegua 61art.126 . Partido ha Movimiento-kuraikatuva ojapo rehegua 61moakha ki . Tembiapor tee reheguaart.127 . Lei nemoanete rehegua 61626262art.128 . Opavave rembipota itenondevaerhaha pytyv o^vaerha rehegua art.129 . Servicio Militar rehegua art.1 30 . Teta pysyrohare rehegua6363636565moakha kii . Jeroviakura Leiguasu pegua reheguaart.1 31 . Jeroviaukakura reheguaart.132 . Ohova Leiguasre reheguaart.133 .Habeas Corpus reheguaart.1 34 . Amparo rehegua art.135 .Habeas Data rehegua art.1 36 . Juez-kura ikatva ojapoha hova hesekura rehegua 66vore ww . Tet rekui emohenda rehegua 6869697070tepys p . Tet ha estado reheguamoakha i . e ropytakura reheguaart.137 . Leiguasu puakapav reheguaart.138 . Orden juridico nepysyro reheguaart.139 . Tet reko rechaukaha reheguaart.140 . Ne'enguera reheguamoakha ii . Tet ambue ndive omoir reko reheguaart.141 . Tet ambue ndive eme rehegua 70art.142 . Ne'eme'e nemondoro rehegua 71art.143 Tet ambue ndive omoir reko rehegua art.144 orair mbotove rehegua art.145 Tet arigua leikura reko reheguamoakha III Tetygua reko ha Ciudadana rehegua71 71 72727373737374 74 7474art.146 Tetaygua tee reheguaart.147 Mva tetygua jepeakuaa reheguaart.148 Derecho emboparaguair reheguaart.149 Nacionalidad heta reheguaart.150 Nacionalidad re jepyta reheguaart.151 Nacionalidad honoraria reheguaart.152 Ciudadania rehegua art.153 Ciudadana jeporu jejoko rehegua art.1 54 Poder Judicial aoite ikatva ojapo rehegua7575 757676 76moakha Ill Tet Yvy emohenda reheguapehngue I Apoukapy opaichagua reheguaart.1 55 Tet yvy puakapav haembohasakuaa ambue akre rehegua art.156 Estado smbyhyr emohenda rehegua art.1 57 Capital rehegua art.1 58 Servicio tetme @uarva rehegua art.159 Departamento ha municpio-kura rehegua art.160 Regin-kura rehegua7677 7778 78pehngue II Departamento-kura rehegua art.161 Departamento smbyhyha rehegua art.162 Oekotevva reheguaart.1 63 Tembiapor reheguaart.164 Viru tembiappe @uar rehegua art.165 Intervencin rehegua 7979 80 81pehngue III Municipio rehegua art.1 66 Jekue jehegui rehegua art.167 Municipalidad smbyhy rehegua art.1 68 Tembiapor katu rehegua art.1 69 ga ha yvy jererekre, jehepyme rehegua81 81art.170 Guerokopy angareko rehegua art.171 Categoria rehegua8282 82 83moakha j Fuerza pblica rehegua art.172 Ipype o^va rehegua art.173 Fuerza Armada-kura rehegua art.174 Tribunal Militar-kura rehegua art.175 Policia nacional reheguamoakha ji Estado politica economica reheguapehngue a Tet akrapu reheguaart.176 Akrapu mongakuaa rehegua 84art.177 Apopyr reko akrapur rehegua 84moakha ji Viru eorganiza reheguaart.178 Mbae herekopy Estado mbava rehegua 84art.179 Tributo-kura emo^ rehegua 85art.180 Impuesto jo'a rehegua 85art.181 Tributo jojareko rehegua 85tepys pp Estado yta ha iorganizacin rehegua moakha i Poder Legislativo reheguapehngue a Opaichagua disposici6n868687888889898989909091 91 91art.182 O^va ipype reheguaart.183 Congreso-pe embyaty reheguaart.184 embyatykura reheguaart.185 Cmara aty aondiveguva reheguaart.186 Comisin-kura reheguaart.187 Poravo ha ieime pukukue reheguaart.188 Juramento tr eme reheguaart.189 Senador-va hekove pukukue aja rehegua art.190 Reglamento rehegua art.191 Jepoko rehegua art.192 Informe jerure rehegua art.193 eheni ha ehakio rehegua art.194 Voto de censura rehegua art.195 Comisin myeskhar rehegua 92 93 94 94 94 94 95AeT.196 . Ojoguerahava rehegua AeT.197 . Ikatuva reheguaAeT.198 . Ambue ikatuva avei reheguaAeT.199 . Mbaaporeja mone^ reheguaAeT.200 . Mburuvichakura poravo rehegua AeT.201 . Tekokuaaha jepea rehegua AeT.202 . Ikatva ojejapo rehegua97979798989999100100 101101 101101 102102pehngue aa . Leikura apo ha imone^ reheguaAeT.203 . Moepyr reko reheguaAeT.204 . Leir emone^ha ikuaauka reheguaAeT.205 . emone^ jeheguirei reheguaAeT.206 . Aporeko embotovepaitr reheguaAeT.207 . Aporeko moambuepar reheguaAeT.208 . Mbotoveite reheguaAeT.209 . embotovepaite reheguaAeT.210 . Jehecha pyae rehegua AeT.211 . Oemboajva ijehegui rehegua AeT.212 . Jehejarei rehegua AeT.213 . emboaje ha jekuaauka rehegua AeT.214 . e ojeportava rehegua AeT.215 . Tembiapo atype embohasa rehegua AeT.216 . Presupuesto guasu Teta rehegua AeT.217 . Presupuesto ojeporvaerva reheguapehngue aaa . Congreso pegua ComisionPermanente reheguaAeT.218 . Ipypeguakura rehegua 103AeT.219 . Hembiapor rehegua 103AeT.220 . Tembiapokue mombeu paha rehegua 104pehngue ab . Diputado-kura Cmara reheguaAeT.221 . Ipypegua rehegua 104AeT.222 . Diputado Camara anoiterembiapor rehegua 105pehngue b . Senador-kura Cmara reheguaART.223 . Ipypegua rehegua 105ART.224 . Camara de Senadoresaoite rembiapor rehegua 105pehngue ba . Juicio Poltico reheguaART.225 . Aporeko rehegua 106moakha ii . Poder Ejecutivo reheguapehngue a . Presidente de la Repblica haVicepresidente rehegua107107107108108108108 109 109110ART.226 . Imboguata reheguaART.227 . Vicepresidente reheguaART.228 . Tekotevva reheguaART.229 . Are pukukue reheguaART.230 . Jeporavo reheguaART.231 . Tetsme jejupi rehegua ART.232 . Tetasa japyhy rehegua ART.233 . Pore rehegua ART.234 . Tet Smbyhyha rehegua ART.235 . Ikatuha rehegua ART.236 . Ikatuha Leiguasu contra-peonese rupi rehegua 111ART.237 . Ojoguerahava rehegua 111ART.238 . Repblica Presidente rembiaportee ha hembiapor katu rehegua 111ART.239 . Repblica Vicepresidente rembiapopyr katuete ha ikatva rehegua 113pehngue aa . Ministro-kura ha Ijaty reheguaART.240 . Tembiapor tee rehegua 114ART.241 . Tekotevva, tekojoguerahaha jepoko rehegua 114ART.242 . Ministro-kura rembiapo teeha hembiapo katu rehegua 114ART.243 . Ministro aty ha hembiapor teeha hembiapor katu rehegua 115pehngue III . Repblica Procuradura General reheguaaeT.244 . O^va pype rehegua 115aeT.245 . Tekotevvakura ha imo^ rehegua 115aeT.246 . Tembiapor tee hatembiapor katu rehegua 116116116117117117118118118 119 119moakha III . Poder Judicial reheguapehngue I . Opaichagua disposicion rehegua aeT.247 . Tembiapor tee ha ipypegua reheguaaeT.248 . Poder Judicial kue jeheguiete reheguaaeT.249 . Viru poru jehegui reheguaaeT.250 . Ne'eme'e reheguaaeT.251 . Juez-kura mo^ reheguaaeT.252 . Juez-kura emongui reheguaaeT.253 . Juez jeprocesa ha jeity reheguaaeT.254 . Ikatuva rehegua aeT.255 . Jepoko rehegua aeT.256 . Juicio apo rehegua aeT.257 . Tekotevha oepytyvjusticia rembiapo regegua 119pehngue II . Corte Suprema de Justicia reheguaaeT.258 . Ipypegua ha oekotevva rehegua 119aeT.259 . Tembiapor tee ha tembiapor katu rehegua 120 aeT.260 . Sala Contitucional rembiapo teeha rembiapo katu rehegua 121aeT.261 . Ministro-kura Corte Supremade Justicia pegua emongi rehegua 121pehngue III . Magistratuta Consejo rehegua 122122123aeT.262 . Ipypegua rehegua aeT.263 . Oekotevva ha tembiapo arekue rehegua aeT.264 . Tembiapor tee ha tembiapor katu rehegua aeT.265 . Tribunal de Cuenta ha ambue Magistratura123ha temimo^ pytyvrngura rehegua123 124pehngue ab . Ministerio Pblico reheguaart.266 . Ipypeguakura hembiapor rehegua art.267 . Tekotevva rehegua art.268 . Tembiapor tee ha124125 125 125 125tembiapor katu rehegua art.269 . Jeporavo ha jeiko arekue rehegua art.270 . Agente Fiscal-Kura rehegua art.271 . Cargo jejapyhy rehegua art.272 . Polica Judicial rehegua 125 126pehngue b . Justicia Electoral rehegua art.273 . Ikatva ojapo rehegua art.274 . emo^mba rehegua art.275 . Tribunal Superior deJusticia Electoral rehegua 126moakha ij . Ambue organismo-kuraEstado pegua reheguapehngue a . Tet5ygua pysyrha reheguaart.276 . Tet5ygua pysyrha rehegua 127art.277 . Tae ae, emo^ ha emoingi rehegua 127art.278 . Oekotevva, joguerahaha jepokuaa rehegua 127art.279 . Tembiapor tee hatembiapor katu rehegua 128art.280 . Tembiapor tee rehegua 128pehngue aa . Contralora Generalde la Repblica reheguaart.281 . Heko, hetakue ha o^ arekue rehegua 129art.282 . Mombeu ha jehechakue remiandu rehegua 129 art.283 . Tembiapor tee hatembiapor katu rehegua 130art.284 . Jepoko, ikatuva ha emongi rehegua 131 pehngue aaa . Banca Central del Estado reheguaart.285 . Heko hembiapor tee hahembiapor katu rehegua 131art.286 . Ikatuva rehegua 131art.287 . Ijoaju reko ha iemongue rehegua 132TervsA iii . Estado de Excepcion reheguaart.288 . Kuaapyr, mbaicharpa, ipukukueha arapangura rehegua 133TervsA iv . Leiguasu embopyahuha inemyatyro reheguaart.289 . embopyahu rehegua 135art.290 . Nemyatyro rehegua 135art.291 . Tet Atyuguasupavmo^mbahra pokatu rehegua 136TervsA v . Temimo^ ipahapegua ha sapyaguaart.1 .137art.2 . 137art.3 . 137art.4 . 138art.5 . 138art.6 . 138art.7 . 139art.8 . 139art.9 . 139art.1 0 . 140art. 1 1 . 140art. 12 . 140art.13 . 140art.14 . 141art. 15 . 141art.16 . 141art.1 7 . 141art.18 . 141art. 19 . 141art.20 . 142endyAporeko:Ara pa:Arandukuaa:Ary Jevyjevy:Ary:Hae ae:Jerovia repy:Kyhyje:Mar:Mbaekuaaver:Mbotove:Mboereko:Mone^:av:ekuavejoja:N emboj evykuaa:emoanga:embohasahra: em e:engra:Poguype:Pokatu - Puaka:Puakapav:Pysyr: Procedimiento, tcnica. Plazo.16Cultura.Cada ao, Anualmente. Ao.Libre, por s solo.Fianza.Seguridad.Mancha, defecto, impureza. Fines cientficos.Denegar, rechazar.SistemaPermitir, consentir, aprobar. Cada.Reciprocidad. Irretroactividad.Familia.Intrprete. Promesa. Abogado. Independiente.Poder:Soberana. Defender (onepysyro: se defiende).17Teko Marangatu: Dignidad humana. Tekoavy repy: Multa.Tekome, tembiapoukapy: Ley, resolucin.Tekos: Libertad.Tekongatu: Accidente, catstrofe. Te ku i: Gobierno.Te kua itra: Gobernador.Tembiapokue rechaukaha: PruebaTembiapor katu: Atribucin.Tembiapor tee: Deber.Tet rembijokuai: Funcionarios oempleados pblicos.Tetve tee: Mayora absoluta.Tetave tee: Mayora simpleTuva reko: Paternidad.Yta: Base, estructura, fundamento. Jeroviauka: Garanta.Monyrhra: Reparador.Rangavoaha: Sello.G ueroro: Condenar, Censurar. Ijapy: Su lmite.Tembiasakue: Historia, trayectoria. Mbohapy vorgui moki: Dos tercios.Irundy vorgui pete^: Cuarta parte.19MoepyrmbyTet Paragui, hra tepe oembyatva rupive Tet Atyguasupav Mo^mbahrape, imanduvo Tupre, ohechakuavo teko marangatu, omoaetepotvo tekos, joja ha tekokatu omoaetvo tekui tetygua remo^mbva, tembijokui rupiguva, omonguva tetygua voi ha ijahpe maymva, omombae jeyjevo ipuakapav ha ijeiko hae ae, ojehevo mayma tetre, omoaete ha omboajeko Leiguasu.Paraguay, jasypote^, 20, 1992-me.20Vore zKuaapyra Mopyrendaha rehegua, Derecho, Deber ha Garanta-kura rehegua.Tepysa i. KuaapyraMopyrendahakuera reheguaartculo 1 .Estado ha tekuai' reheguaParagui Repblica opaite rama oikta hae ae* ha poguype*. Hae Estado ojeikohpe leietre ha oeangarekohpe tetygure, ipete^ ha oembojaokuava ha oguerekopava pete^ hendpe ipokatu* smbyhyr, Leiguasu ha leikura heihicha. Paragui ret oipuru iemboguatpe tekui tetygua rem imo^mbva, jokuaihra rupiveguva, ijahpe tetygua maymva, opaichaguva, ha ipyendva teko marangatu* jehechakuape.artculo 2 .Pu'akapave' jeheguiete reheguaParagui retme puakapav o^ tetyguakura ppe, ha va oipuru ko Leiguasu omohendahicha.artculo 3 .Teta pu'aka' reheguaTetyguakura oipuru ipuaka vto rupive. Tekui omboguata oondive Poder Legislativo, Ejecutivo ha Judicial; maymva oguereko hembiapor tee, omandare ojuehe; oomoir, oopytyv ha omaa ojuehe. Mavavva ko Poder ndikati ome ijupe tr ambupe, tr pete^ yvypra r yvypra atpe, pokatu o^va lipe, tr ombyatypa ipogupe puakva o^va. Dictadura oste voi ligui.KUAAPYR MOPYRENDAHAKURA REHEGUAzzDERECHO, DEbER HA GARANTA-KURA REHEGUATepysa pp Derecho, Deber haGarantia-kuera reheguaMoakha i . Tekove ha Tekoha rehegua Pehngue a . Tekove reheguaartculo 4 .Derecho ojeikovevo reheguaMayma yvypra oguereko ijeheguiete voi derecho oikovvo. Ko derecho iaetvaer, ikatma guive, maymvape oikove ypy guive isy ryeppe. Juez ndaikati ojukauka avavpe hembiapo vaikure. Estado oangarekvaer mayma tekovre oembyai ha@ua hete ha iakme, hra ha heraku porme. Lipe o^vaer mo mevpa pete^ tapicha ojapokuaa ojaposva hetgui oipytyvmbotvo mbaekuaaver tr tesir.artculo 5 .Tortura ha ambue tembiapo vai reheguaAvavre ndojepuruvaeri tortura tr embosari vai ojojava yvypra rekre. Jejukapaguasu, tortura, yvypra em bohapykuerekay mbaretpe, ha jeporojuka polticakure, jepeve arma oiko hague, ndopytareivaeri.artculo 6 .Yvyp6ra rekove pora reheguaEstado oehane yvyporakura rekove ipor ha@ua, ha upevar omo^ne tembiapor ohechakuava o^ha imboriahuetva, o^mbaporva, imititerei, ha ikaarmava. Estado oipytyvvaer avei oemyesak ha@ua opa mbaetetygua reko rehegua, mbaichapa upva ojoaju akarapu ndive, tekoha embyai ndive, ha yvyporakura reko porve ndive.Pehengue ii Tekoha reheguaartculo 7 .Derecho tekoha resai reheguaMayma yvypra oguereko derecho oikovvo tekoha hesivape, oguerekopva tekover. Tenondetegua tembiapor, tekohre eangareko, oembyai ha@ua, ipor porve ha@ua, ha picha omoir ha@ua yvypra akarpu. Ko tembipota rapykuri okuvaer leikura ha tekuaitra rembiapo.artculo H .Tekohare nenangareko reheguaLi ohechvaer tembiapo ikatva opoko vai tekohre. Ikatu voi ojoko umva umi tembiapo ohechakuar ombyane ha@ua. Ko tetme ndojejapovaeri arma atmica, avei arma ahapva ha onvenenva tekoha; kova ndaikati ojejapo, ojegueru ambue tetgui, ojejogua, ojeguereko tr ojepuru; upichante avei ndaikati oemoinge ko tetme koichagua veneno rembyre. Li omo^ngekuaa voi ko ikatuva ojeguereko apytepe hetave mbae ombyaikuava tet resireko. Lipe o^vaer mbaicharpa oiko delito tekoha contra-pe ha mbae castigo-pa oguerekvaer. Oembyar tekoha oemopor jey ha ojehepymevaer.DERECHO, DEbER HA GARANTA-KURA REHEGUA2324DERECHO, DEbER HA GARANTA-KURA REHEGUAMoakha ii Tekos* reheguaartculo I .Yvypora rekosa'y ha jeiko kyhyje'y' reheguaMayma yvypra oguereko derecho oeangarekvo hese ilibertpe ha kyhyjere oiko ha@ua. Avavpe ndikati ojejopy ojapo ha@ua Li omandava, tr ojejoko chugui ojapvo Li oproiviva.artculo 10 .Tembiguairamo jeiko'y reheguaNdaikati ojeguereko tembigui ramo yvyprape; upicha avei ambue pogupe jeiko, tr jejogua ha evende mvape. Lipe o^vaer jokuaipy ikatva ojejapo Estado-pe @uar.artculo 11 .Libertad jepe'a reheguaAvavgui ndaikati ojepea hekosy tr ojeprocesa hekope; o^vaer mbarepa ha oikvaer heihicha Leiguasu ha ambue leikura.artculo 12 .Nemonambi ha nembokoty reheguaAvave ndikati ojejoko ha oemonambi, mburuvichaetva nomei rire ramo kuatia upevar, ndahai ramo ojejapyhva hembiapo vai javete. Opaite oembokotva oguereko derecho:1 Oemombevo chupe, mamo ojejapyhyhpe, mbarepa ojereraha preso; ndojejopivo oe ha@ua ha oipytyvvo chupe pete^ engra* ijeroviaha. Oporomonambi jave, mburuvicha ohechaukvaer kuatia heva ikatuha upva ojapo;DERECHO, DEbER HA GARANTA-KURA REHEGUA252 Pyae ojekuaaukvo hogaygupe tr hae oipotvape, opytaha oembokoty;3 Ojehejvo chupe oe oesva ndive, noimima guive pete^ Juez heva ndaikatuiha ojuecha avave ndive. Jepmo o^ incomunicado iengra ndive ikatvaer oe, ha mbaevichar ndaikati hiarevvo lipe hevagui;4 Oomo^vo chupe, oikotev ramo, e mbohasahra*; ha5 Oemo^vo juzgado pogupe veinticuatro aravo ohasa mboyve, ojejapo ha@ua lipe heva.artculo 13 .Devehre preso jeho' reheguaAvave ndaikati oemonambvo idevehre. Juez heramo upicha ha@ua mante, nombohasi hagure hogaygupe hiupyr, tr ohepymerngue tekoavy repy* ha jerovia repy*.artculo 14 .Li pyahu nembojevykuaa' reheguaMbaevichagua li ndaikati ojeporu hae os mboyve oikovaekure; oime ramo ou porve procesado ha condenado-pe mante.artculo 15 .Justicia jejupe apokuaa' reheguaAvave ndaikati ojapo justicia ipo rupi tr ojerure iderecho mbaretpe. Ha katu oemboaete pysyr tee ijeheguva opavavpe.26DERECHO, DEbER HA GARANTA-KURA REHEGUAartculo 16 .Defensa juicio-pe reheguaAvavgui ndaikati ojepea idercho oepysyrvo juiciope. Maymvape ohuzgavaer tribunal ha Juez upevar o^va, ijeheguva oporombojojva.artculo 17 .Proceso-hapegua derecho-kura reheguaProceso-pe tembiapo vaikure, tr mamo ikatutahpe oecondena, maymva tapicha oguereko derecho:1 Ojererekvo hembiapovaiva ramo;2 Ojehuzgvo emihape; ikatuvaer ambuehicha Juez ohecha ramo tekovha, oepysyrmbotvo ambue derecho-kura;3 Noecondenivo juiciore, li osvaekue ojeprocesa mboyve rupi, ndaikati avei ojeprocesa tribunal oemo^va chupe @uar ante rehe;4 Ndojehuzgajoivo pete^ mbare. Ndaikati oemoepyr jey pete^ proceso opamavaekue, o^meramo ojejuhu ikatva ou porve oecondenavaekupe, li proceso rehegua ohechaukahpe;5 Oepysyrvo hae aete, tr oepysyrukvo ijeroviaha hae oiporavva rehe;6 Omevo chupe Estado reiete ipysyrharar ndoguerekiramo ohepyme ha@ua ijehegui;7 Oemombeupaporvo ichupe, oepyr mboyve, mbapa oemboja hese ha upicha avei, oemevo chupe kuatia iproceso rehegua ha opaite oikotevva, oembosakoi ha@ua oepysyrvo ha tojehecha chupe toe oesva ndive;8 Oikuavevo, ojapvo, oguerekvo hespe ha ombotovvo hembiapokue rechaukaha*;9 Ndojepurivo hese tembiapokue rechaukaha ha opaite mbae ojehekiva lipe o^ hicha;10 Ikatvo ohecha haete tr iengra* rupi opaichagua kuatia iproceso rehegua. Umva ndaikati mbaeveichavr ojejapo emihpe chugui ha sumario ndaikati oho pukuvvo lipe hevagui;11 Ohepymevo chupe Estado, sapynte oecondenareramo, Juez ojejavy rupi.artculo 18 .Nemombe'u rembirupity reheguaAvave ndaikati ojehekojopy hei ha@ua ivava ijehe, hembirekre, imna tr hekoirre, ha ipariente a@ui rehe. Tapicha rembiapo vaikue ndohupiti hogaygua tr iparientekurape.artculo 19 .Prisin preventiva reheguaNambis sapyarer @uarguva ojepurukuaa tekotev jave mante, oipytyvramo oho por ha@ua juicio rehegua tembiapo. Mbaeveichavr ndaipukuvevaeri pena mich^vvagui, ikatuva os chupe hembiapo vaikure.artculo 20 .Ma'erpa pena reheguaUmi tekojejopy oipeva tekos ojeaplicta jahechpa noemboguatajei tape pot^re umi hembiapo vavape ha avei ojeproteje ha@ua sociedad. Ndaiporimovima arakaeve pena-ramo propiedad jepea ha tetgui emos.DERECHO, DEbER HA GARANTA-KURA REHEGUADERECHO, DEbER HA GARANTA-KURA REHEGUAartculo 21 .Tekove nembokoty reheguaOpaite oembokotva li rupi ojererekvaer ga upeicharichagupe ojeheahpe kua ha kuimbava. Imitva ndaikati oembotvo kakuaavakura ndive. Umi ojepyhvaekue ojekuaareka ha@ua hembiapokue, ndojererekovaeri oecondenmava apytpe.artculo 22 .Proceso jekuaauka reheguaOjekuaauktar marandu rupi umi proceso judicial o@uah mboyve hume, ojejapvaer ojeere mbapa oepensa hese ha mbaichapa vaicha opatahna. Ojeprocesvare ndojeevaeri haeha katuetei mbae vai apohare os mboyve icntrape sentencia ikatuvemava oembojevy.artculo 23 .Anetegua jehechauka reheguaUmi juicio ojejapva o^gui publicacin oheja vava mva rra, heraku por tr heko por, har delito privado tr conducta privada ijahpe Juez-kura pokatu, hegui upicha ko Leiguasu tr li sai, ndojeporuvaeri aete rechaukaha ramo umi mbae vai oiko hague aetehpe tr ojee hagure ojekuaapaha voi. Ko prueba ikatu ojeporu tet rembigui rembiapo vaikure ha avei umi li heihpe ikatuha ojepuru.artculo 24 .Libertad, religion ha ideologia reheguaOjehechakuaa opaite tapichpe hembireroviapykura maymva, ndohima guive ko Leiguasu ha leikura contra-pe. Estado nahembireroviapi. Estado ojoguerahneiglesia Catlica ndive tae ae opytyv ha poguype rupi. Oemoaete tae ae ha poguype maymva tupo ha mbaereroviappe; ko Leiguasu ha leikura heihicha ikatu oembaapo ha ojerereko umi tembireroviapy. Avave ndaikati ojejopvo odeclara ha@ua imbaereroviapy tr ijideologa kusare.artculo 25 .Teko tee nenanduka reheguaMaymva tetygua oguereko derecho oeandukvo oipotahicha heko tee, oguenohvo iapytu poty ha ojekuaaukvo haechaite. Oemoaete ikatuha o^ opaichagua ideologia.artculo 26 .Je'e je'eseva ha ikatuva onemombe'u reheguaIkatu ojee ha oemosarambi oimehichagua temiandu ha apytu poty, oecensurare, ndohapejokima guive ko Leiguasu; upvare noeguenohvaeri li ojokva ko derecho. Ndaiporimoi delito de prensa, o^tar jepe delito comn oikva prensa rupive. Maymva oguereko derecho omohei, ombyaty, tr omosarambvo oimehichagua marandu, ha ikatu avei mbaer ojeguereko opaichagua tembiporu, proividoma guive.artculo 27 .Tembiporu marandu mosarambiha reheguaTembiporu marandu mosarambiha, o@uah rupi opavavpe, ndaikati oemboty ni ojejoko hembiappe. Ndaikati o^vo prensa ismbyhyhra jekuaava. Noembojoavyvaeri avavpe oeme tr oevendekuvo chupekura oikotevva prensa-pe @uar, noeheDERECHO, DEbER HA GARANTA-KURA REHEGUA2930DERECHO, DEbER HA GARANTA-KURA REHEGUAnondeavaeri radio e rape, ndojehapejokovaeri mbaeveichavr peridico, libro, revista ha opaichagua publicacin oguerekma guive responsable hesegua. Oemoaete marandu opaichaguva Li omohenda porvaer publicidad rehegua tembiapo ojeprotege porve ha@ua mit, kariay, kuata^, umi oleeva ha kua derecho-kura.artculo 28 .Marandu jehupity rehegua derechoOemoaete maymvape iderecho oemevo chupe marandu aeteguva ha hendpe por ojeva. Ndaiporivaeri avei jejoko oimerava ohupity ha@ua oimehaichagua marandu mburuvichakuragui. Lipe oemo^vaer mbaeichaitpa ojejapta kva ko derecho ojepuru ha@ua. O^r opyta vava marandu ijapva, tr hesak porva rupi, oemosarmbivaekue, oguereko derecho oguenohuka jevo iepyr hagueichaite ambue marandu oheja por jeyvaer ichupe, ha ikatu avei ojehechakuaa chupe oimerava mbape perjuicio oikva hese.artculo 29 .Tekosa'y periodismo-pe nemba'apo rehegua Oembaapo ha@ua periodismo-pe, tahae haehicha, o^ libertad ha nakotevi oemone^ ra. Umi perdiodista, ojapokuvo hembiapo, ndaikati mavave ojopy chupekura ojapo ha@ua iconciencia heihicha, ahnirir katu omombeu 00d0c9ea79f9bace118c8200aa004ba90b0200000003000000e0c9ea79f9bace118c8200aa004ba90b1a0000006d00610069006c0074006f003a00680061004000750061000000ha@ua imarandu mamguipa oguenohrae. Umi ombaapva marandpe ikatu ohai oguenoh hemiandu, hra reheve, pe Medio ombaapohpe, ojeporavore ichugui hembiapokue. Huvicha katu omombeu kuaa ojoavyha upe temiandu ndive ha ojeheki upicha responsabilidad-gui. Periodista-kurape oerrekonose haeha hembiapokue jra, tahae tembiapo arandu, mbae jegua, tr taanga rehegua, tahae aporeko oimehaichagua, lei he'ihaicha.artculo 30 .Seal electromagntica jerereko reheguaUmi mbae jehechava omyenyhva arapy ha ojeporva oemosarambi ha@ua yvytre e, tyapu ha tanga, umva Estado mbae; ha hae, omoaetvo tet puakapav, ombohapvaer ojeporupaite ha@ua, tet mbae tee rupi, ha omohendahicha em haipyre ambue tetngura ndive. Li oaseguravaer, oporombojuavyre, ikatuha maymva oiporu umi mbae ha tombipurukura hesegua avei, ombyaty ha omyatyrva marandu tet rehegua; li hevaer mbaichapa ojeporta, ha jekopyty tet ambue ndive aoite ikatu omopychi^ ko mbae jeporu. Mburuvichakura oasegurvaer ani ojepurtei ko mbae oembyai ha@ua mva reko, hogaygua reko, ha avei oenega ha@ua derecho aete ko Lei Guaspe o^va.artculo 31 .Marandupavha Estado mbava reheguaUmi marandupavha Estado mbava, li hevaer mbaichapa oembohekta ambaapo ha@ua, ha oemoaetvaer ikatu ha@uicha maymavva aty oipuru pete^chapa , ojeporavore ha eporombojoavyre.artculo 32 .Libertad atyr ha eandukar reheguaMayma yvypra oguereko derecho oembyaty ha oeandukvo pyaguappe, armare ha iporvar, tekotevere upevar ojerure emone^; upichante avei oguereko derecho ndojejopivo chupe ko atyr. Li saive hevaerDERECHO, DEbER HA GARANTA-KURA REHEGUA3132DERECHO, DEbER HA GARANTA-KURA REHEGUAmbaichapa ojeporta ko derecho kva, mbae aravo ha guataha rupipa, ojeho ha@ua ambuekura derecho contrape ha emohenda li omo^va contra-pe.artculo 33 .Derecho teko anohapegua reheguaNdaikati ojepoko aohapegua ha ogapypegua teko rehe, ha avei emboaje o^vaer teko ogapy rehe. Yvypra reko ndohiramo hna embohenda tetpypegua contra-pe, tr ambuekura derecho contra-pe, ndoi mburuvicha pogupe. Oemoaete mayma yvyprape angareko heko ogapre, heko marangatu ha manduapora heseguare.artculo 34 .Koty onembotvare ndojepokivo rehegua derecho ga imbaeme ndaikati mavave oikntevo Ikatuvaer jepe ojeike tr onembotyete, Juez ojapouka ramo lipe heihicha. Ikatta avei ojeike oiko jave uppe tembiapo vai, tr upva ojejokopotvo oikta katuetr, avei ojejoko ha@ua ivava oiktar tapicha tr imbae tee rehe.artculo 35 .Kuatia mva kuaaukaha reheguaAvavgui ndaikati ojepea kuatia ikuaaukaha tr omombeva hembiapo r hembiapokue. Mburuvichakura ndaikati oheja umi kuatia noimiramo li upicha h e va.artculo 36 .Kuatiakura ha comunicacin privadarehe ndojepokivo reheguaNdaikati ojejavyky umi kuatia pete^ tapicha mbaeteva,upichante avei imarandu tr iomongetaha carta, telfono, telegrama ha opaichagua, avei hemiongatupy pe mvape @uarnte ovalva. Ndaikati ojehecha tr ojepea chugui ndaipriramo orden judicial upevarite osva ha tekotevtar katuete oemyesak ha@ua juicio-pe oikva. Li avei heivaer mbaicharpa ikatne mburuvichakura ohecha libro comercial ojerahahpe contabilidad tr registro mbaapo rehegua. Opaite mbae hekope ojekuava, ndovali ojepuruvaer juicio-pe. Opaichavvo ojeguerokirir^vaer umi mbae oguerekova relacin oemyesaksva hna ndive.artculo 37 .Derecho oembotovvopy'aremiandu oipota'va reheguaMaymva ikatu omomar tembiapopy ohejava chupe ojapo ipya remiandu ha itupandu ko Leiguasu ha leikura ombohapma guive.artculo 38 .Derecho oepysyrvo opavavpe ou porva rehegua Mayma yvypra oguereko derecho, haeo r ambuekura ndive, ojerurvo mburuvichakurape tomo^ tembiapor oipysyrva tekoha, oembyai ha@ua; avei o^ ha@ua tesi, angareko tet reko tee rehe, ha consumidor-kura derecho rehe; toipysyryr tekove comunidad reko iporve [email protected] 39 .Derecho oemuengovivo perjuicio reheguaMayma yvypra oguereko derecho Estado omuengovivo chupe, hendpe ha hekpe por, perjuicio chugui ohupitva. Li saive omohendavaer ko derecho kva.DERECHO, DEbER HA GARANTA-KURA REHEGUADERECHO, DEbER HA GARANTA-KURA REHEGUAartculo 40 .Derecho onembaejerurvo mburuvichakurape rehegua Mayma yvypra, haeo tr ambuekura ndive, oguereko derecho ijeheguiete ombaejerurvo, kuatia rupive, mburuvichakurape, ha kova ombohovaivaer ra pame li heihicha. Nombohoviri ramo upe ra pame heise noemoe^riha ojejerurva.artculo 41 .Derecho ojeguatvo ha ojepytvo tekohpe rehegua Mayma paraguayo oguereko derecho oikovvo hetme. Tetyguakura ikatu oemongue ilibertpe por tetpre, ova hga tr hekohgui, oho tet ambure ha upi ou jey hetme, ogueru imbaekura tr ogueraha kogui, ojapma guive li kova rehegua heihicha. Jeike ha es rehe oevaer umi li hesaivva, oguerekokuvo hesa renondpe ko derecho. Pytaguakura jeike ovaitere kope, lipe oemo^-vaer ojehechakuapype tetngura jekopyty kova ko mbae rehegua. Pytaguakura opytaitmava, ndaikatuvmai oemos kogui Juez nomeir kuatia upevar.artculo 42 .Libertad joaju apo ha@ua reheguaMayma yvypra ikatu oomoir ha ojoaju iporvar; upicha avei avavpe ndaikati ojejopy oike ha@ua pete^ atyhpe. Li heivaer mbaichapa profesionalkura ojoajta. Ndaikati ojejapo joaju emi, ha umi aty paramilitar.artculo 43 .Derecho de asilo reheguaParagui omombaete asilo eme ijyvpe ha iembajdape umi hetgui oemuvape poltica kure ha opaitembae upva rehehpe ojapo hagure, hemimo ha hembirerovire. Mburuvichakura omevaer chupe pyae por, kuatia hra kuaaukaha ha salvoconducto oemongue ha@ua. Mavave ojeasilva poltica-kure ndaikati ojererahvo mbaretpe upe tet oemua hagupe.artculo 44 .Tetame ojehepyme'eva reheguaAvave ndaikati ojejopvo ohepyme ha@ua tetme tr ombaapvo chupe @uar, oimema guive lipe, tapykuevma osvaekue. Ndojejopyvaeri avavpe ome ha@ua jeroviarepy hateitareva ha tekoavyrepy ipohyirasva.artculo 45 .Derecho ha garantia-kuera oje'e'yva reheguaDerecho ha garanta oembohysiva ko Li Guaspe, ndeisi oembotoveha umi ambue asva voi yvypra rekgui, jepevnte kope noemo^ri. Ndaipri hagure li orreglamentva, ndeisi oembotove kuaaha tr ndojejapi ha@ua mbaevr umi derecho ha garanta.Moakha iii Jojareko reheguaartculo 46 .Yvypora-kuera peteichapanteha reheguaOpaite oikva ko Repblica-pe pete^chapnte hekokatu ha iderchope. Ndaikati oeporombojoavvo. Estado ojapne tekotevva upicha oiko ha@ua. Joja rehe angareko ndojehechavaeri oeporombojojava ramoguaicha.DERECHO, DEbER HA GARANTA-KURA REHEGUA3536DERECHO, DEbER HA GARANTA-KURA REHEGUAartculo 47 .Joja reko aete reheguaEstado amoaetvaer maymvape:1 Jojareko justicia rovake; upevar oipene umi ohapejokva;2 Jojareko leikura rovake;3 Jojareko oike ha@ua ombaapo tet rembijokuir, ojeikeha rupi, voto rehe ae, ikatupyrma guive tembiaporme; ha4 Jojarekpe ohupity ha@ua yvy remimo^ngue, opaite herekopy ijapopyre ha arandukuaa.artculo 48 .Derecho joja kua ha kuimbavape @uars rehegua Kua ha kuimbae ojoja idercho-pe: oporoporavvo, ojeporavvo, oemombavo hekpe, mbaerekoppe ha arandukuape. Estado ojapovaer tekotevva upe jojareko upva iaete ha@ua, oipevo opaite mbaeojokva ijapo ha ombohapvo kuangurape oike ha@ua ombaapo opa mbape tet tuichakue javeve.Moakha ij Derecho oguerekvafamilia reheguaartculo 49 .Nemoanga* rehe eangareko reheguaNemonanga omopyenda tetayguara aty. Estado ojapovaer tekotevva, oeangareko pormbaite ha@ua hese. Ojeguereko avei emoanga ramo, kuimbae ha kuajoaju mbarete, tayrakura ndive ha comunidad oikva emoare sy reheve ao tr tva reheve ao.artculo 50 .Derecho ojererekvo familia reheguaMaymva oguereko derecho oguerekvo hemimoanga, ha upva appe, kua ha kuimbae pete^chante hambiapor katu ha tembiapor tee.artculo 51 .Menda ha joajurei rapykuere reheguaLipe o^vaer mbaichapa ojejapta omenda 00d0c9ea79f9bace118c8200aa004ba90b0200000003000000e0c9ea79f9bace118c8200aa004ba90b1a0000006d00610069006c0074006f003a00680061004000750061000000ha@ua kuimbae kua ndive, mbapa oekotevta upevar, mbaichapa ikatu ojueja jey hikui, ha oparei jerpa mbae hapykuere; o^vaer avei lipe mbaichapa ojeporta mbae oguerekva hikui; hevaer avei mbae mbapa hembiapor katu ha hembiapor tee mokivva. Umi ojoajureva, ikatma guive omenda ojuehe, ha oikma guive hikui omendaitvaicha, oheja hapykuere ku omendaitr guicha, ndohima guive li contra-pe.artculo 52 .Joaju menda rupi reheguaKuimbae ha kua joaju, menda rupigua, hae emoanga yta tee pete^va ha tenondetegua.artculo 53 .Mitngura reheguaTva ha sykura oguereko hembiapor katu ha hembiapor teva ramo oangarekvo mitngura iemoare rehe mich^ aja, omongarvo ha ohekombovo. Lipe o^vaer tekojopy umi ombohasavape @uar imitngurape hiupyr. emoare okakuaapa pyre oangareko ha oipytyvvaer isy ha itvape, kova oikotevr. LipeDERECHO, DEbER HA GARANTA-KURA REHEGUA3738DERECHO, DEbER HA GARANTA-KURA REHEGUAhavaer mbaichapa oepytyvta iemoare retvape ha kua imenavape, omyakva hogapy. emoarekura pete^chapa li renondpe. Kva omone^vaer jeporeka tuvareko rehegua. Ndaikati oemo^ kuatia kuaaukahpe pe mvapa mitrei terpa omendva emoare.artculo 54 .Mita nangareko reheguaemoanga *, tapicha aty ha Estado omoaetvaer mitme okakuaa por ha@ua ha oipuru ha@ua mayma tekokatu: ndojehejavaeri haeorei prupi, tr iembyahi, oeembosari hese, ojejopyeterei hendive, oevende tr oemombaapo vaipa. Kova mbae oikr, oimerava ikatu ojerurejopy mburuvichpe opa ha@ua ha ojehekojopy ha@ua ijapohakura. Mit rekokatukura itenondvaer ambue tekokatu rovi, o^r ontende.artculo 55 .Sy reko ha tuva reko reheguaSy reko ha tva reko ohechagiva hembiapor rehe, Estado oangarekvaer ha oehane omo^ tekotevva umi mbae ojejapo por [email protected] 56 .Mita pyahukuera rembiapora reheguaEstado oehavaer ikatu ha@uicha mit pyahukura oike ha ombaapo avei ambuekura javeve tet ha tetygua akrapurre, opaichagua tembiappe.artculo 57 .Tekove ika'arumava reheguaMaymva tekove ikaarmava ohvo oguereko derechooipytyv ha oangarekvo hese hogayguakura, tetyguaaty ha Estado avei. Mburuvichakura aehavaer ojuhu jeiko porve ichupekura, jeykeko rupi, ohechakuavaer hemikotev okaru ha oepohno 00d0c9ea79f9bace118c8200aa004ba90b0200000003000000e0c9ea79f9bace118c8200aa004ba90b1a0000006d00610069006c0074006f003a00680061004000750061000000ha@ua, ga oiko ha@ua, hekoarandu ha hekorei omyenyh [email protected] 58 .Tekovekuera oimba'yva derecho reheguaOemoaete tekove o^mbavape iderecho oeangarekvo hese, hesi, oehekomboe, oiko pytuu rory ha@ua, ha avei oembokatupyry ha@ua oimerava tembiappe ikatu ha@uicha oike ha ojehea hapichre. Estado omo^vaer mbaichapa oehenondeta mbae vai ikatva ojehu umi tekovpe, o^mbava hetpe, iakme ha heteandpe, ha oipytyvvaer opicha kovape hemikotev ohupity ha@ua. Ojehechakuavaer ko tekovpe opichagua tekor ko Leiguasu omeva mayma yvypra tetpre oikvape, oembojoavyre, ikatu ha@uicha ogueropuaka por hekove ku o^mbaitr guicha.artculo 59 .Nemonanga mba'e teeva reheguaOjehechakuaa pe emoanga mbae teva tekotevha o^ oiko porve ha@ua tekovekura oondivepa; lipe havaer mbaichapa oemohendta. Nemoanga mbae tevape oike ga oijeikoha tr yvy oeemitha, tembiporu ogapypegua ha mbaapohapegua, ha va mbae ndaikati ojepea devehre mbaeveichavr.artculo 60 .Mbaretegui nepysyr6 reheguaEstado ombohapevaer ani ha@ua mbarete oike ojohogayguakura pame, ha upicha avei ani ha@ua oike ijapytepekura mbae vai ikatva omoingo me@ua oon d ive.DERECHO, DEbER HA GARANTA-KURA REHEGUA3940DERECHO, DEbER HA GARANTA-KURA REHEGUAartculo 61 .Mit reru yvy Sri ha kuna imembva resi rehegua Estado ohechakuaa tekor katu yvypra oguerekva ijeheguiete oguervo mit yvy ri, hetakupe ha ypyingupe; avei ahupitvo tekomboe, embohape kuaapyrme ha angareko hekoitpe, tet rembijokuaipy epytyv rupi. Oemo^vaer aporekor hesi ha@ua oemova, kua imembva ha mit mich^ imboriahuvva apytpe.Moakha v Ypykura Ret reheguaartculo 62 .Ypykura ret ha ijatykura reheguaKo Leiguasu ohechakuaa o^ha ypykura ret, pete^cha heko teva, o^mavaekue voi oiko mboyve Estado paraguayo.artculo 63 .Ypykura reko tee reheguaOjehechakuaa ha oemoaete tekor katu ypykura ret oguerekva oangareko ha omombaretvo heko tee hekohaitpe. Upicha avei oguereko derecho oiporvo, apytire, heko yma, tekoha emboguatpe, jeiko oondivpe, mbae jererekpe, teko rechaukahpe, ha mbae reroviappe. Upichante avei oikovaer heko ymre nomomarima guive umi tekor katu o^va ko Leiguaspe. Indgena rekokue emyesakme ojehechvaer ha ojeporu hekor katu imbae teva.artculo 64 .Imba'e rereko onondivepa reheguaIndgena retngura oguereko derecho oiporvo yvy oondivepa tuichakupe hemikotev hei hicha, ha iporngupe heko tee rehegua angareko ha imyakrapu ojerurehicha. Estado ome rentevaer chupekura ko yvy, ha va ndaikati ojejopy, oembojao, oembohasa ambue akre; ndaikati avei o^ oembojrava hese arma oipuru hagure, tr ojepea devehre, tr ojepuruka; ndopagavaeri avei impuesto. Ndaikati oemos tr ojeguerova hekohgui haekura nomone^ri ramo upva ijeheguiete.artculo 65 .Derecho ojeparticipavo reheguaOemoaete indgena retngurape tekor katu oikvo tet Paragui rekovpe, herekopyr appe, jeiko porme, tet sambyhpe ha arandukuape, teko yma, Leiguasu ha leikura heihicha.artculo 66 .Tekombo'e ha pytyv6 reheguaEstado omoaetvaer ypykura reko yma, tenonderite tekomboe rehegupe. Oeangarekne avei, ani ha@ua ipokve ohvo, oembyai ha ykyapa ha@ua hekoha; ani oemombaapo reipa chupekura, ha ani ha@ua teko ambue ojapyhy vai.artculo 67 .Jejopy'y reheguaIndgena-kura ndojejopvaeri ojapo ha@ua tembiapo Estado mbava, ha cuartel-pe jeho; ndohupiti avei chupekura umi tet rembiapoukapy* o^va lipe.DERECHO, DEbER HA GARANTA-KURA REHEGUADERECHO, DEbER HA GARANTA-KURA REHEGUAMoakha ji Tesi reheguaartculo 68 .Derecho tesai reheguaEstado oangareko ha omombarete tesi, hae rupi kva yvypra derecho tenondegua ha comunidad rembipota. Avavpe noemboykvaeri Estado angarekgui, ojehapejoko tr oemonguera ha@ua mbaasy opaichagua tr plga; avei oiko jave sarambiguasu ha tekongatu*. Mayma yvypra ojapvaer katuete tembiapor li omo^va tesir, nomomarima* guive teko marangatu.artculo 69 .Teta remimoimby tesaira reheguaEstado omboguatvaer temimo^mby tesir ikatuhpe tembiapokura oomoir ha oomo^mba; tomo^ avei tape ikatu ha@ume o^ ejoja, ha opytyv Estado ha tetyguakura oondive.artculo 70 .Tekoporamba ojoapytepe reheguaLi rupive oemohendvaer tembiapo tetygua reko porr ha imboguatpe ipyendvaer tekomboe tesir ha tekohayguva omoirme.artculo 71 .Ka'amonge nevende, hi'u ha jekuera jey rehegua Mburuvichakura ojopvaer ani ojejapo ha oevende kaamonge ha opichagua droga tekove mbyaiha; upicha avei ojokvaer pirapire umvagui guare ani ojeporu. Ojopne avei ani ha@ua umi droga ojeporu ojeporu ha@ume. Li hane mbaichapa ojeporvaer poh ramo. Oemo^ne apopyr oemboe ha@ua ani ojeporudroga ha oemonguera jey ha@ua umi ojepokuaamavaekupe hese, atyha tet mbae pytyv reheve.artculo 72 .Mba'eapopykue jehecha reheguaMburuvichakura ojapne tekotevva ipor ha@ua mbae apopyre: Hiupyr, poha@ua, kmikova ha opaite mbae tekove reheguva, ojejapohpe, ojereru jave ambue tet rupigui ha oevende jave. Upicha avei, Estado ojapvaer ikatva mboriahu ohupity ha@ua umi poh tekotevva.Moakha jii Tekomboe haAranduka reheguaartculo 73 .Tekombo'e jehupyty ha ma'erapa reheguaMaymva oguereko derecho oemboeukvo hekpe por, tekotevhicha, ojejapohicha voi opavave tetygua emboeukpe. Tekomboe rembiapor hae: yvyprape omongakuaapvo hekpe, tekosa embyaire ha pyaguapyr; hae avei tekojoja ha opytyv jepyso ha tetngura joaju emombarete por; oemboaje derecho humano ha democracia pyenda, oemombarete tet rayhu, oemombae guasu Paragui reko; oemomgakuaa apytu rembiapo; oemombareteve teko marangatu ha tapicharayhu; upicha avei, ojepeapaite umi mbae oporombojojava arandukuape. Kuatia moekuaa opaitvaer ha o em bokatupyrvaer maymvape ombaapo kuaa [email protected], DEbER HA GARANTA-KURA REHEGUADERECHO, DEbER HA GARANTA-KURA REHEGUAartculo 74 .Derecho arandu kuaa pyhyha eporombo'vo jejoko' reheguaOemoaete tekor katu ojekuaa pyhvo arandu ha tekojojpe por ikatvo maymvape ija ohupitvo yvypra rehegua ikuaapy, opichagua mbaekuaa ha mbae apo kuaa rehegua katupyry. Oemoaete avei oeporombovo tekosme por; upevar tekotevnte upe oporombova ikatupyry aete hembiappe ha heko por, upicha avei oguereko derecho ombovo tembirerovia ha temiandu iambuva.artculo 75 .Mva ppepa oiva'er tekombo'e reheguaTekomboe o^vaer tetygua aty ppe ha tenonderite emoanga, municipalidad-kura ha Estado ppe. Estado ombohapvaer tembiapopy mitngura temimboe omokarapachi 00d0c9ea79f9bace118c8200aa004ba90b0200000003000000e0c9ea79f9bace118c8200aa004ba90b1a0000006d00610069006c0074006f003a00680061004000750061000000ha@ua hembiu mboehape ha avei ohupity ha@ua hemikotev mboehape umi oguerekokatuva hepyr.artculo 76 .Estado ojapva'er katuete reheguaMit mboe oikvaer katuete. Mboehao tet mbavape, upva revaer. Estado oipytyvvaer oiko ha@ua emoporomboe mbytepegua, oeporomokatupyry ha@ua mbae appe, mbaapo kokupe, mymba mongakuape, industria appe ha pe yvatevegua tr universitaria-pe; upicha avei arandu pypukuve ha mbae apo kuaa rekpe. eporomoarandu rehegua tembiapo, hae Estado rembiapor tee. Ha ijappe oikvaer avei tetygua aty. Upe tembiapo ahupity tet jokuappe ha jokuaipype, mboehape ha mboehaope.artculo 77 .Ne'e teepe neporombo'e reheguaMboehaokurape iepyrr mitme oembovaer hogaygua e tepe. Upicha avei oemoarandvaer chupekura mokive Paragui eme. Umi tapicha, tetygua aty imbovyvva, noeiva guaranme, oiporavo kuaa Paragui e pete^va oemboeuka [email protected] 78 .Aporeko nehekombo'e reheguaEstado oipytyvvaer maymva ikatupyry ha@ua mbaappe, oemboe rupi chupekura upevar, ikatu ha@uicha tet oguereko oikotevva oakarapu [email protected] 79 .Universidad ha mbo'eha yvateve reheguaUniversidad ha umi mboeha yvateve oguerekvaer hembiapo tenondete ramo, oporomoarandu pypuku porvo, ohekvo arandukuaave ha aporeko kuaave, ha upicha avei, omosarambvo universidad rembiapo. Universidadkura oiko ijehegui. Oikuane haekueraite mbaichapa oesmbyhvaer, oikuane mbapa ombovaer ombojojma guive tembiapor ehekomboe rehegua Estado omo^vare tet akrapur. Oemoaete eporomboe tekosme. Universidad-kura tahae tet mbae tr imbae, oikoypyvaer li rupive, heva mbae mbapa oembovaer ipype, ha mbae tembiappe @uarpa tekovta ttulo universitario.artculo 80 .Viru tekombo'e pytyvora reheguaLipe hene oemo^vaeraha viru oepytyv 00d0c9ea79f9bace118c8200aa004ba90b0200000003000000e0c9ea79f9bace118c8200aa004ba90b1a0000006d00610069006c0074006f003a00680061004000750061000000ha@ua arandu kuaa, mbae apo kuaa ha arte-pe @uar tenondete umi imboriahuvva ykekor.DERECHO, DEbER HA GARANTA-KURA REHEGUA4546DERECHO, DEbER HA GARANTA-KURA REHEGUAartculo 81 .Teta mba'e teeva tembikuaa reheguaOjejapvaer tekovetevva antei oembyai umi mbae, kuatia haipyre ha tenda tet rembiasakue rehegua, arte ha monumento ymaite guarva, tekove ha mymba yma retepore, mbae por ha kuaa arandu apopyre ha upicha avei umi kova jerre o^va, hava tet mbae teee ha oembyar katu oemyatyrjevaer. Estado oikuaa ha omboguapvaer kuatipe umva umi mbae ojekuava o^ha kope, ha o^r tet ambure, ajererukvaer kope. Tet rembijokui upevar o^va oguenohvaer tesarigui umi tetygua mbaekuaa ojehaiva ha umi manduar ojererekva tet mbae tee; oipytyvvaer ijehegui ombaapvape ko mbae pysyrme. Ndojeporvaeri oimehaicharei umi tet mbae tee, noemoambuvaeri, ndojeguerovvaeri henda ypgui ha noemevaeri virre ojererahauka ha@uicha tet ambure.artculo 82 .Iglesia Catolica-pe tembiechakuaa rehegua Ojehechakuaa Iglesia Catlica-pe hembiapo porngue tet emongakuape ha tetygua mbaekuape.artculo 83 .Tetaygua mba'ekuaa mosarambiha impuesto jepaga'y reheguaEstado ha Municipalidad nomo^vaeri impuesto umi mbae, henohmby ha tetygua mbaekuaa rerekua rehegua ri. Lipe o^vaer ko exoneracin ha oemokyrevaer tembiapo ojereru ha@ua tetme opichagua tembiporu tekotevva oembaapo ha@ua arte-pe, investigacin cientca ha tecnolgica-pe haavei oemosarambi ha@ua ko mbae tetpre ha tet ambue rehe.artculo 84 .Nembosaraikura ratapyna reheguaEstado ohatapyvaer embosari, tenonderite umi ndahaiva profesional, ha omokyreva tete mboe reko; omembotvo pytyv omo^vaer lipe impuesto jepaga ko mbare. mokyrevaer avei tetygua oho ha@ua umi oha oikohpe tet ambue rupi.artculo 85 .Igure presupuesto-pe o^va'er reheguaViru tekomboer o^va Presupuesto de la Nacin-pe nambovyvevaeri sgui mokipa (20%) mayma viru Estado-pe @uar oikvagui, ojepapare ojeporva ambue tetgui ha aomerenteva tetme.Moakha jiii Mbaapo reheguaPehengue a Mbaapo reheguaDerecho-kuraartculo 86 .Derecho o^va onemba'apvo reheguaMaymva tetygua iderecho oguerekvo oimehichagua tembiapo iporma guive, oiporavovaekue ijeheguiete ha omboguatva t^ndyre tekojojpe. Li oipysyrvaer mbaapo opaichagua ha umi derecho ameva mbaapohrape ndaikati hae oiporuvo.DERECHO, DEbER HA GARANTA-KURA REHEGUA4748DERECHO, DEbER HA GARANTA-KURA REHEGUAartculo 87 .Nemba'apopaite reheguaEstado oipytyvvaer o^ ha@ua tembiapo maymvape @uar ha oembokatupyry ha@ua hembiappe tapichakura, tenondete voi umi mbaapohra tetyguvape.artculo 88 .Nombojoavy' reheguaNoembojoavyvaeri mbaapoharakurape ijypykue rei rehe, kuimbae tr kua hagure, ituja, i@uai@ui, tr imit hagure, itupandu rekre, henda sociedad-pegure ha poltica tr mbaapohra aty ijeroviahre. O^mbava hetpe tr iakme rembiapo oepysyrvaer pete^rre imbaappe.artculo 89 .Kuangura mba'apo reheguaKua ha kuimbae ombaapva pete^chante hembiapor katu ha hembiapor tee mbaappe, ha syreko katu o em otenondvaer pytyvme; oeangarekvaer sy rehe ha opytuvaer tekotev hicha, mbovyvr doce semana. Kua ndaikati oembogivo imbaapohgui hyeguasu aja ha opytuvaer imemby mboyve ha imemby rire avei. Lipe hane kuimbae ikatuha ndohi imbaapohpe hembireko imembyha ra.artculo 90 .Mitmba'apo reheguaOemotenondvaer mit mbaapo rehegua derechokura oemoaete hegu chupe okakuaa porvo, oemoarandvo ha oemboheko porvo.artculo 91 .Ara onemba'apo ha ojepytu'uva'ers reheguaHetave oembaapr ndohasavaeri ocho aravgui pete^ rape ha cuarenta y ocho aravo pete^ semana-pe, arakupe ramo; lipe o^ne mbaicharpa ikatu oembaapo hetave. Lipe o^vaer avei mbaichapa oembaapta umi tenda hesiha rupi, ipeligrosoha rupi, ipohyiha rupi, pyharekue oembaapr ha umi tembiapo oemondohoha rupi. Pytuu sapyagua ha umi ary pahpe guva, ojehepymevaer li heihicha.artculo 92 .Mba'apo jehepyme'e reheguaOmbaapva oguereko derecho ojehepymevo chupe hekpe hembiapokure, ikatu ha@uicha hae ha hogaygua oikove jejopyre ha teko marangatu ojerure hicha. Li hene mbovpa igure tekotev oegana, ha pva okuevaerha ha oguerekvaer avei mbaaporepy mbojoaha ao pahapegua, hogaygupe ojehechakuaaha ramogua, jehepyme mbaapo hesiva tr ipeligrsova rehegua, ra ipukuvr rehegua pyharekue ha pytuuha ra jave rehegua. Pete^chagua tembiapre pete^cha avei ojehepymevaer.artculo 93 .Mba'apoharape @uars pytyvo reheguaEstado ohechakuaa ha omokyrevaer empresa-kurape kova ome ramo imbaapohara-kurape sueldo ri ambue pytyv. Kova ndoikeihna umi jehepyme tapiaguvape ha ambue pytyvngura li voi omo^vape.DERECHO, DEbER HA GARANTA-KURA REHEGUA4950DERECHO, DEbER HA GARANTA-KURA REHEGUAartculo 94 .Nemongui' jehepyme' reheguaOemoaete ambaapvape noemongirivo imbaapohgui, li heva ohupityha peve, upicha avei ojehepymevo chupe virpe sapynte aemosr mbaevere.artculo 95 .Seguridad social reheguaLipe o^ne mbaapohra ha hogaygua oguerekovaerha katuete seguro social. Oeehavaer kva ohupity ha@ua mayma tetygupe. Seguridad social ikatu o^ Estado tr particular r katu mokivva ppe tahae hava, Estado tapiaite oguerekvaer hespe. Viru ijatva seguro social-pe @uar ndaikati ojeporu ambue mbape, o^vaer tapiaite ojepru hua@uicha hendpe; hetave ha@ua mante ikatu oemohenda o^ por [email protected] 96 .Mba'apohra joaju rekos'y reheguaMayma ombaapva Estado tr particular-pe @uar oguereko derecho ojapvo sindicato oikotevere upevar permiso. Ko derecho ndohupyti Fuerzas Armadas ha polica-kurape. Upeichaitnte avei umi oporombaapva ikatu ojapo ijatyha. Avavpe ndaikati ojejopy oike ha@ua pete^mbaapohra atyhpe. Estado omoaete ha@ua pete^ sindicato ha pva oemo^ ha@ua hembiapo tepe, tekotevta ojehai hra institucin del Estado upevar o^vape, ha upvantema. Sindicato smbyhyhra mo^ ha iemboguata ojejapvaer democracia rekpe, lipe o^hicha; li avei omoaetvaer sindicato smbyhra okui ha@ua imbaapohgui.artculo 97 .Ne' nome'joa reheguaSindicato-kura oguereko derecho omo^vo oondivegua tembiapor ha oemo^vo pete^ eme poromombaapohra ndive tembiapo emboguatar. Estado oipytyvvaer oe@uah ha@ua jekopytpe ha oiko ha@ua ejoja o^ jave ontende mbaapohpe. Ikatu ojejerure mohendahra pytyv.artculo 98 .Huelga ha paro apo reheguaMayma ombaapva Estado ha particular-kurape oguereko derecho ojapvo huelga, sapyante o^ramo ontende imombaapohakura ndive. Upicha avei, oporomombaapva oguereko derecho ojokvo mbaapo umcha jave. Ko derecho kova, huelga ha paro rehegua, ndohupyti Fuerza Armada ha polica-kurape. Lipe o^vaer mbaichapa ojeporta ko derecho opoko ha@ua umi apopy opavave oikotevva rehe.artculo 99 .Mba'apopegua li nemoanete reheguaLeikura emoaete, mbaapo, eangareko ha mbaapoha pot^ rehegua, hae mburuvichakura rembiapo tee; kova oguerekvaer hespe leikura remimo^ngue; haekura avei amevaer tekojopy umva umi li aemomara ramo.artculo 100 .Derecho ga jeguereko reheguaMayma tetygua iderecho oguerekvo ga hekopeguva. Estado ombohapvaer iaete ha@ua ko dereDERECHO, DEbER HA GARANTA-KURA REHEGUA5152DERECHO, DEbER HA GARANTA-KURA REHEGUAcho; ha upevar omboguatne tembiapo ga emopu rehegua, oikotevvape @uar, ipuaka ha@uicha hese hepyme'eme.Pehengue ii Tet rembijokuaipy reheguaartculo 101 .Estado-pe omba'apovakura reheguaMayma tet rembijokui o^ tetygua rembijokuaipy ramo. Mayma paraguayo oguereko derecho ombaapvo Estado oporombaapohpe tr ojupvo mburuvicha ramo. Li rupi oemohenda porne mamo mampa ikatukuaa oembaapo Estado-pe @uar, tahae Judicial, poromboe, diplomacia, consular, arandu hypyve ha apokuaa reka, tetygua pytyv, militar ha polica tr ambue hicha.artculo 102 .Derecho oguerekva Estado-pe@uar omba'apva reheguaOpaite ombaapva Estado-pe @uar oguereko umi derecho omo^va ko Leiguasu mbaapohrape, tekojojpe opaichagua embaapoha ndive, li heva ohupityha peve, opytarere tekorngatu ohupitmavaekue.artculo 103 .Jubilacin reheguaLi omohenda por vaer mbaichapa umi tet rembijokui ojejubilta tet remimo^mby epytyv aete rehegua ryeppe, ojejapo ha@ua ko tembiapo kva Estado eangarekpe, ha upvape teike avei maymva, tombaapo rae hna ombaapohicha Estado rembijokuir. Li omoaetne jubilacin ojoja ha@ua opaite ra, umi Estado-pe @uar ombaapva gueteri hna rehe.artculo 104 .Oemombe'uva'erha katueteojererekva ha oeganva reheguaOpaite ombaapva Estado rembijokui ramo, umi ojupivaekue voto rupi jepeve, umi tet rrape ombaapva ambue tet ndive, umi tet empresa heko jeheguvape mombaapva, ha amo ipahpe opaite ogana tapiva Estado-gui, omombevaer oguerekva ha oganva quince da ahasa mboyve ojupi hague ha oheja hague guive imbaapoha.artculo 105 .Moki sueldo jererekokuaa'y reheguaOimehichagua ombaapva Estado rembiguir ndaikati oguerekvo moki tr hetave mbaapo repy oondive, ndahai ramo eporomboe repy.artculo 106 .Estado-pe omba'apva responsabilidad rehegua Opaite ombaapva Estado-pe @uar ndaikati ojehekivo hembiapokugui. Ojehekoavy tr hembiapo vai ramo ombaapohpe, hae omyatyrvaer jehepyme rupi; upicha avei Estado o^ta responsable omyengovia ha@ua upe mbaeavykue ha ikatu oho hembijokui ri upe rire.DERECHO, DEbER HA GARANTA-KURA REHEGUA5354DERECHO, DEbER HA GARANTA-KURA REHEGUAMoakha ik . Derecho econmico haReforma Agraria reheguaPehengue a . Derecho economico reheguaartculo 107 .Mba'apo he nemumegua libertad reheguaMaymva oguereko derecho ombaapvo ombaaposvape, hekopeguma guive, tekojojpe por. Oemoaete opavavpe oemu jojvo. Ndojehejavaeri avavpe ombae monombaguasu, ha avei ojehupi ha oemboguejvo hekope mbaerepy ombohasvaer emu joja por. Viru poruka hepy ha mbaerepy oporombyava eme, ohekojopvaeri li.artculo 108 .Mba'erepy gueroguata jejoko' reheguaOpaite mbae ojejapva tetppe, ha umi ambue tetgui hekpe por ojererva, ojegueroguatakuaa jejokore tet tuichakue javeve.artculo 109 .Mba'e tee reko reheguaOemoaete mbae tee reko, ha li havaer mamo pevpa, ojehechakuaa pype o^ha akrapur ha jeikoporr ha tekoteveha ohupity opavavpe. Mbae tee reko rehe ndojepokvaeri. Avavgui ndaikati ojepevo imbae tee, ndahai ramo sentencia judicial rupi, ikatu jepe ojepea tet ha tetygua oikotevramo, li rupive. Li avei omoaetvaer jehepyme ojepea mboyve, pete^ eme ijra ndive, r katu sentencia judicial rupi, ndahai ramo yvyguasu rekorei ikatva ojepea Reforma Agraria pe@uar, heihicha li upevar o^va.artculo 110 .Derecho mbae apoha ha apytu rembiapo rehegua Opaite mbae apohra, mbae moepyrhra tr emuhra, hae hembiapokue jra tee, lipe o^hicha.artculo 111 .Empresa Pblica neme' particular-pe reheguaEstado ombohasta ramo pete^ empresa pblica tr imbae o^va pype, sector privado-pe, omotenondvaer ijogupe umi ipype ombaapovakurape ha avei umi sector upe empresa ndive ojoajvape. Li hevaer mbaichapa oikta upe emotenonde.artculo 112 .Estado mba'va reheguaEstado mbavaer opaite mbae yvygupe o^va ijehegui voi, hidrocarburos, ha opaichagua mineral, tahae hatva, hykva, tr ot^mbva, ojejuhva tet tuichakue javeve; ndahaima guive ita, yvyrei ha cal-kura. Estado ikatu ome mvape tr umi empresa tet mbae, imbaevape ha ojehevape, apeguva ha tet ambuepeguvape, oikuaa ha, oheka, ojepovyvy, ojoo ha oguenoh ha@ua umi mbae, oemeha ra peve chupekura. Lipe oemone^ne mbaichapa ojejapvaer ko mbae oupor ha@ua Estado-pe, umi empresa oemehpe ha yvy jarakurape.artculo 113 .Cooperativa-kura reheguaEstado omokyrevaer ojejapo ha@ua cooperativa ha ambue hichagua joaju ojejapo ha@ua mbaerepy ha tembiapo techakuaar, oemopyrendva opytyvmbpe ha akrapu oondiveppe, ha vape oemoaetvaerDERECHO, DEbER HA GARANTA-KURA REHEGUA56DERECHO, DEbER HA GARANTA-KURA REHEGUAoiko ha@ua ijeheguiete ha poguype. Umi pyenda ypyete omombaretva cooperativa reko, oemosarambvaer tekomboe tet ojapva rupi.Pehngue ii Reforma Agraria reheguaartculo 114 .Reforma agraria rembireka reheguaReforma Agraria hae pete^ mbae tenondete omopyrendva akrapu, okarayguakurape @uar. Upevar okarayguakurape oike aetne tet rembiapoguasu akrapurme. Oemevaer yvy oeporombojoavyre, oembohapvaer viru jeporuka ha pytyv aporeko, tekomboe ha tesirme; oemokyrevaer cooperativa apo chokokura apytpe ha opichagua ambue joaju; ha oeehavaerha hetave ha@ua mbaerepy, toeindustrialisa ha ievende tojejapo hekpe ikatu ha@ua oakrapu opicha okaraygua.artculo 115 .Reforma agraria ha okarayguaakarapu'a pyrenda reheguaReforma Agraria ha okaraygua akrapu oemopyrenda kovape:1 O^vaer impuesto jepaga omokyreva okaraygupe oprodusive ha@ua ha omokangva yvyguasu jereko; oemoaetvaer umi yvyi ha tuichaiteva jerereko, ha ijra akrapu, ikatuhicha ha mamo ikatuhpe;2 Ojejapo ha oemohenda porve vaer yvy jeporu ha emit reko, ani oembyai ohvo yvy, ha oeehavaer avei ajeprodusi pyaeve ha oeot hetave mbae;DERECHO, DEbER HA GARANTA-KURA REHEGUA573 Oemokyrevaer aty emitr mich^va ha tuichaiteva;4 Oemohendvaer okaraygupe; oeme chupe ijyvy teer, hama guive Reforma Agraria-pe mbae jarar ha ojechvaer opytaite 00d0c9ea79f9bace118c8200aa004ba90b0200000003000000e0c9ea79f9bace118c8200aa004ba90b1a0000006d00610069006c0074006f003a00680061004000750061000000ha@ua pete^ hendpe, o^pa tape ha upicha avei oehekomboe ha oepohanouka ha@ua;5 Oemo^vaer sistema ojehepyme por ha@uicha chokokupe imbaerepre;6 Ojeporukvaer viru, hepyeteva ha oporopandyvare, emitr tr mymba emongakuaar;7 Oepysyr ha oeangareko por vaer tekohre;8 Oemo^vaer seguro agrcola;9 O^vaer pytyv kua okaraygupe tenonderite umi kua ga omyakvape;10 Kua okaraygua oikvaer kuimbae ndive pete^cha Re-forma Agraria rembiappe;11 Okaraygua mbaapohrape oehendvaer Reforma Agraria ojejapokuvo ha oemotenondvaer iorganizacin oepysyr ha@ua hemikotev, ijeykeko ha hembikuaa;12 Oemotenondvaer tetygua Reforma Agraria rembiappe;13 Oehekombovaer chokokue hahogaygua ikatu ha@uicha ikatupyry ha ombaapo kyre tet akrup u r re;14 Ojejapovaer atyha ojekuaaha ha@ua yvy, ha ojekuaa mbapa oeotta umi yvy umvape;58DERECHO, DEbER HA GARANTA-KURA REHEGUA15 Oembohapvaer epytyv o^ ha@ua emit ha mymba emongakuaa, ha ojejapo atyha katupyryr tembiapo okaraygua rehegua, ha16 Oemokyrevaer okaraygua jeva pete^ hendgui ambue hendpe, tetpre ojehechakuavo tetygua retakue, tekotev vaite ha jeikoondive.artculo 116 Yvyguasu rekorei reheguaIkatu ha@uicha opa ohvo mbeguekatpe umi yvyguasu rekorei, li omavaer umi yvpa ome opu por ha@ua kga, o^pa tekotev yvypra oasingva kokure apytpe ha ojekuapa ojejapvaer okakuaa joja ha@ua tembiapo emit, mymba mongakuaa, yvykura ha industria rehegua; ha upicha avei ojeporpa hekopete ha tekotev haichaite umi mbae omeva ijehegui voi ha oeangarekpa tekohre. Ojepea ha@ua ijragui umi yvyguasu rekorei, tekotevva Reforma Agraria-r, asvaer li pete^te^vare ha ojehepymevaer hae heihicha, mbaichapa ha arakapa.Moakha x Tet emboguatarrehegua Derecho ha Deberartculo 117 Derecho tet nemboguatar reheguaTetyguakura, kua ha kuimbava pete^cha oguerekoderecho oikvo tet emboguatpe, ijeheguiete trDERECHO, DEbER HA GARANTA-KURA REHEGUA59ambue rupi, heihicha ko Leiguasu ha leikura. Oembohapvaer kua oike ha@ua umi tet rembiappe.artculo 118 Voto moi reheguaMburuvichakura jeporavo hae tetygua rembiapor tee ha hembiapor katu. Omopyrenda democracia rekpe; oguata voto rupive, ha pva hae maymva rembiapor, jejopyre, jejokuaire, mvarepa, pete^chapa; voto jepapa oikvaer tesarekohra renondpe, ha umi ojeporavva ojepoka voto retakure ha oikvaer joja rame.artculo 119 .Voto moi atyha michivevape reheguaUmi partido poltico, umi sindicato ha organizacin social smbyhyhra ojeporavo ha@ua, ojejapovaer yvate ojee haguichante avei.artculo 120 -Poravokuera reheguaHae poravohra voto rupi mayma Paraguayi oikva Paraguipe, oembojoavyre, ombotma guive 18 ary. Mayma tetygua, ikatuhicha oiporavo mburuvichar, ikatu avei ojeporavo mbaevichagua jejokore, ndahaima guive umi o^va ko Leiguasu ha ambue Leikurape. Pytagua oikoitva ko tetme oguereko avei derecho ovotvo municipalidad-kuera smbyhyhra emo^me.artculo 121 .Referendum reheguaeporanduguasu li rupive ojapva Congreso, ikatu oemoaete tr nahniri. Li oe vaer hese.60DERECHO, DEbER HA GARANTA-KURA REHEGUAartculo 122 Neporanduguasu pogupe ho'a'va reheguaNdaikati oiko eporanduguasu kovare:1 Jekopyty ambue tetngura ndive, ha eme oikva hendivekura;2 Jepea ijragui imbava;3 Tet pysyr;4 Yvre emo^ mbaicha pevpa ojeguerekokuaa tuichakupe;5 Impuesto em byaty rehegua; avei tet viru ha banco-kura rembiapo rehegua; viru ojeporukva Estado-pe; tet presupuesto guasu; ha6 Jeporavoguasu tetpypegua, departamento ha municipiope ojejapva.artculo 123 Tetygua ikatuha omoepyr li apo rehegua Ojehechakuaa umi ovotakuavape okuvo ijehegui ha omo@uah Congreso-pe lir. Lipe havaer mbaichapa upva o@uahvaer ha mbovy poravohrapa omo^vaer hese hra.artculo 124 Partido Poltico-kura reko ha rembiapor rehegua Partido poltico-kura hae mva li renondpe. Ijvaer ipype opaichagua tetygua, ha hembiapor hae: oipytyv mburuvichar emo^me, ombohape Estado rembiapor tet tuichahicha ha ipehnguehicha; ha oipytyv tetygua ehekombope.artculo 125 Joaju poltica pegua rekos'y reheguaMayma tetygua oguereko derecho ojoajvo jejopyre Partido ha movimiento Poltico appe, oipytyv ha@ua, democracia ojerure hicha, mburuvichar jeporavpe, ko Leiguasu ha ambue likurape o^hicha; avei ombohape ha@ua Estado-pe hembiapor. Li oevaer Partido ha movimiento Poltico-kura emohenda ha emongue rehe ikatu ha@uicha oguata democracia heihicha. Juez mante kuatia rupive oipeakuaa Partido ha Movimiento Poltico-kuragui imva reko li renondpe.artculo 126 Partido ha Movimiento-kura ikatu'yva ojapo rehegua1 Oepytyvuka virpe tr hembiapor embohappe atyha r Estado pytaguvape;2 Ojapo joaju ojeporu ha@uicha mbarete poltica appe; ha3 Oemo^ omyengovia ha@uicha mbaretpe tekos ha tekui tetygua remimo^mbva tr omo^ peligro gupe Repblica rekove.Moakha ki Tembiapor tee reheguaartculo 127 Li emoaete reheguaMayma yvypra ojapvaer li hava. Ikatu ojee ojeesva lire, ha katu ndaikati ojee ojejapo ha@ua hembiapoukapy.DERECHO, DEbER HA GARANTA-KURA REHEGUA6162DERECHO, DEbER HA GARANTA-KURA REHEGUAartculo 128 Opavave rembipota itenondeva'erahaha pytyvo oiva'eraha reheguaMbaeveichavr umi pete^te^va rembipota ndosakuai opavave rembipota ri. Mayma tetygua oipytyvvaer oho por ha@ua ko tet, ha ojapvaer katuete umi tembiapor tetyguahicha li oitva hiarikura.artculo 129 Servicio Militar reheguaMayma Paraguayo oembosakoi ha oearmvaer oipysyr ha@ua tet. Pevar oemo^ servicio militar obligatorio. Lipe hevaer mbaeichaitpa ojejapta ko tembiapor kva. Servicio militar apokuvo oemboajvaer tekovereko. Ha orairguasu mbae ndoikr, ndaipukuvevaeri dse jasgui. Kua ndojapvaeri Servicio Militar, oipytyv peve vaer, tekotevr, orairguasu aja ambue tet ndive. Umi oikuaaukva hembireroviapy ndohejaiha chupe ojapo, umva ojejokuivaer ambue henda tekoteveha rupi. Oemboheko ha aemboguatvo ko derecho, ndojejapvaeri chugui tekojopy ha ndaipohyivvaeri servicio militar-gui. Ndaikati ojejapo servicio militar lipe o^ va, tr pete^ mva r entidad privada provechornte. Lipe o^vaer pytaguakura pytyv rehegua teta pysyrome.artculo 130 Teta pysyrohare reheguaUmi oorairvaekue Chkope ha ambue tet ndive orair oiko jey ramo, tet pysyrpotvo, umva ojehecharamo ha oemombaeguasvaer, oemo^vaer chupekura pensin oiko ha@ua jejopyre, itenondvaer tesi angarekpe, ha pva rentevaer. Viru jehupitpe opytvaer hekovia ramo hembirekore mit aky tr o^mbava; kope oikvaer avei umi omanmavaekue emoare ko Leiguasu os mboyve. Ndojepokvaeri temime oemo^va tet pysyrharpe rehe, ha oemevaer ojekuaa rehe voi haeha chakore. Umi boliviano prisionero-kuva, ijeheguiete opytaitvaekue ko tetme chakoreichantnte avei ojeguerekvaer viru jehupitpe ha tesi angarekpe.Moakha kii Jeroviaukakura Leiguasupegua reheguaartculo 131 .Jeroviaukakura reheguaOjeporu aete ha@ua maymva derecho o^va ko Leiguaspe, oemo^ avei jeroviaukakura hysiva ko moakha kvape; li ombohapvaer ijeporu.artculo 132 .Ohoyva Leiguasre reheguaCorte Suprema de Justicia ipokatu havo o^merava li ha o^vva tembiapoukapy juez-kura oguenohvaekue, ndohoiha Leiguasre. Omboguatvo kva ko tembiapo, nosvaeri ko Leiguasu ha li havagui.artculo 133 .Habeas Corpus reheguaKva ko jeroviauka ikatu ojerure tapicha ojejopva, ijehegui tr ambue rupi, tekotevre ome pokatu upeDERECHO, DEbER HA GARANTA-KURA REHEGUA6364DERECHO, DEbER HA GARANTA-KURA REHEGUAvar; oimerava juez de 1ra. Instancia-pe ikatu ojerure ko jeroviauka. Habeas Corpus ikatu ojerure:1 Sapyarer @uar: kva rupi, o^merava tapicha, ohechr oemonambta katueteha mbaretpe, ojerurekuaa oehesaijo por ha@ua ikatpa aete oiko hese pe hae oimova; ikatu avei ojerure juez-pe opi ha@ua pe tekojopy o^va hiri;2 Moyrhra: kva rupi, oimerava tapicha oemonambvaekue hekope, ikatu ojerure oemyatyr ha@ua mburuvicha jejavykue. Juez hevaer ojereru ha@ua hendpe pe detenido mburuvicha imonambihare marandu reheve; pva oikvaer mokipa irundy aravo ahasa mboyve ejejerure hague guive. Ndojereri ramo Juez rendpe, kva ohvaer detenido o^ hpe ha uppe ombohapvaer tekojoja, ku ojereru ramo guicha hendpe pe detenido, mburuvicha marandu reheve. Ndaipri ramo mbarehepa oemonambrae pe mvape lipe heihicha, opoiukvaer chugui pyaepor; o^ ramo kuatia pe emonambir omevaekue pete^ Juez, ojererahaukvaer kvape kuatiakura detenido rehegua; ha3 Genrico: kva rupi, oimerava tapicha ikatu ojerure oemyatayr ha@ua oikvaekue hese, oemonambi rupi, tr oikomovaekue hese, ndahaima guive pete^va umi moki kso tenondeve ojehechvaekue. Upicha avei, ko jeroviauka ikatu ojejerure ojejopy vai ramo pet^ tapichpe ombyai ha@uicha hete, iak tr heko por, jepmo leitre oikrae iemonambi.Li ombohape ha hevaer mbaeichaguaite Habeas Corpus pa o^ta ha haekura ikatvaer ojeporu Estado de excepcin aja avei. Iemboguata pyae, mbyky ha revaer ha ikatvaer voi Juez omboguata avave ojerurere.artculo 134 .Amparo reheguaMaymva tekove oimo ramo oikoha hese mbae vai tr ohecha ramo oikta katuete hese, tr ojepeta chugui iderecho tr jeroviauka o^va ko Leiguasu ha ambue lipe, o^gui pete^ mburuvicha tr mburuvicha ojapva mbae hendape, tr ndojapiva ojapvaer, ha ndaikati ramo Juez omohenda ikso jepiveguicha, tekotevgui ojehecha pyae oiko mboyve ivava, ikatu ojerure Amparo Juez upevar o^vape. Tembiapo upva pyae, mbyky ha revaer ha ikatvaer omboguata tetygua aty, upeichavaerha hei ramo lipe. Juez oguerekvaer pokatu oipysyr ha@ua derecho tr jeroviauka, tr omohenda jey ha@ua oes ramo li rapgui. Umva oiko ramo jeporavor rehegua rehe, tr organizacin poltica rehe, juez oguerektava pokatu, haevaer justicia electoral-pegua. Amparo ndaikati ojejerure juicio mbytpe ni rgano Judicial-kura rembiapo contra-pe ni umi li appe. Li ombohapvaer aporeko kova rehegua. Juez heva Amparo jerurpe, ikatu ojehecha jey ha oemoambue avei.artculo 135 .Habeas Data reheguaMayma Tekove ikatvaer oikuaa marandu ha dato-kura hesegua tr herekopy imbava rehegua o^va umi Registro ocial tr privado-ha rupi; ikatvaer avei oikuaa mbaichapa ojeporu umi mbae ha maerpa ojeguereko. Ikatu ojerure juez upevar o^vape oembopyahu, oeDERECHO, DEbER HA GARANTA-KURA REHEGUA6566DERECHO, DEbER HA GARANTA-KURA REHEGUAmoambue tr oembyaipaite ha@ua umi marandu ha datokura no^ri ramo hekpe tr opokta ramo iderchore.artculo 136 .Juez-kura ikatva ojapo ha hova hesekura rehegua Juez oguerekva pokatu ndaikati ohechagvo recurso ojejerurva chupe umi artculo kva mboyve o^va heihicha. Ndohechasi ramo mbaevere, oenjuicivaer upvare ha tekotev ramo, oemongivaer.Juez hevaer avei hembiapoukappe mamo mevpa oho mburuvicha jejavykue ha ojejuhu ramo mbaevai apo pe tekoavpe, amonambiukvaer mbae vai apoharpe ha ojapvaer tekotevva oemoaete ha@ua pe responsabilidad. Oguereko ramo pokatu omoepyrvaer sumario omyesak ha@ua mbae vai apokue ha omombevaer Ministerio Pblico-pe, r katu ombohasvaer kuatiakura hesegua hapicha juez ipokatvape ombosyryry ha@ua upe tembiapo.Vore zz68TET HA ESTADO REHEGUATet Rekui emohenda reheguaTepysa p Teta ha Estado reheguaTET HA ESTADO REHEGUA69Moakha i e ropytakura reheguaartculo 137 Leiguasu pu'akapave reheguaRepblica li pav hae Leiguasu. Constitucin, emembyre ambue tetngura ndive, oemoe^ ha oemoaetvaekue, leikura Congreso remimo^ngue ha tembiapoukapy oemoe^vaekue avei upe rire, kova hae derecho positivo Paraguipe ha ojererekvaer ovalekupe kope hysi hicha. Oimerava omoambuesva kva ko temimo^mby tape omo^va Leiguasu rehe oguatare, ojekoavy ha hembiapo vaikure, li ohekojopvaer chupe. Ko Leiguasu ndopytareivaeri oemomar hague rehe mbarete rupive tr ojehejareise ramo hape tee rupi. Ndaikati oembovale mbaevichagua tembiapoukapy ha tembiapokue opuva ko Leiguasu rehe.artculo 138 .Orden juridico nepysyro reheguaMayma tetygua ikatu ojepytaso, opaite mbae ohupitva reheve, umi hekope tets ojapyhva renondpe. Oimerava tr tekove aty, tahae hava rrape, o^ r ko Li Guaspe, ojapyhy ramo tets, ndaikati ombovale hembiapoukapy ha upvare, tetygua iderechope por ikatu opu hesekura ha ndojapi haekura heva. Tet ambuekura ojokupytva oimerava mbare umi mbaretpe ajapyhvaekue tets ndive, ndaikati upe rire ombohra umi tembiapor omoir hague, ojopy ha@ua tet Paraguipe omoaete ha@ua umi e membyre.70TET HA ESTADO REHEGUAartculo 139 .Teta reko rechaukaha reheguaKova hae tet Paragui mva reko rechaukaha:1 Tet Poyvi;2 Tet Raangavoaha (sello)3 Tet Puraheiguasu.Lipe oemo^ne mbaeichagua vaerpa ha mbaichapa ojeporne umi tet mva reko rechaukaha o^ va upe Congreso General 25 de Noviembre de 1842 rembiapoukappe.artculo 140 .Ne'enguera reheguaParagui hae tet hembikuaa arandu heta ha ie mokiva. Estado e tee hae castellano ha guarani. Lipe havaer mbaichapa ojeporta mokivva. Mayma ypykue emoare e ha opaite imbovyvva e hae tet rembikuaa arandu avei.Moakha ii Tet ambue ndiveomoir reko reheguaartculo 141 .Teta ambue ndive ne'eme'e reheguaUmi eme ambue tet ndivegua oemoaete por ha oemone^vaekue li rupi, hesegua kuatia oemohasmava ojupe, opyta avei tet leikura apytpe ha oemohendne ko Leiguasu omohendahicha artculo 137-pe.TET HA ESTADO REHEGUA71artculo 142 .Ne'me' emondoro reheguaUmi eme ambue tet ndive, derecho humano reheguva ndaikati oemondoro oimehicha rei, ojejapmantevaer Leiguasu emyatyrr aporeko rupive.artculo 143 .Tet ambue ndive omoir reko reheguaTet Paragui iomoir rekpe omboaje derecho internacional ha ojehekombojoja ko mbae rupive:1 Tet jeiko poguype;2 Tetngura jeiko ijehegui;3 Tetngura ombojoja por;4 Tetngura opytyv ha tembiappe omoir;5 eangareko derecho humano-re;6 Ysyryguasu ojepysva heta tetre jeporu joja;7 Tetngura jeike ojohekovpe; ha8 Opichagua dictadura, tet oporojopva ha imperialismo, guero'yro.artculo 144 .Norair mbotove reheguaParagui ombotove aete orair, ha katu omone^ tet epysyr hekopeguva. Upva nombyari derecho ha emembyre, oguerekva Organizacin de las Naciones Unidas ndive, Organizacin de Estados Americanos ndive, tr umi tet omoir rembiapo ndive.7zTET HA ESTADO REHEGUAartculo 145 .Teta arigua leikuera reko reheguaTet Paragui, jojpe por ambue tetngura ndive, omboaje leikura o^va tet ri jey ogarantizva derecho humano, tekoguapy, tekokatu, opytyv akrapur, tekuipe, mbae jererekpe, jeiko ondivpe ha arandu kuape. Ko mbae oiko ha@ua oemo^vaer ooeme mokive Cmara Congreso pegua, tetave tee rupi.Moakha iii Tetygua reko haCiudadana reheguaartculo 146 Tetaygua tee reheguaParaguayo tr paraguaya teete hae:1 Opaite onacevaekue tetppe;2 Mva isy tr itva paraguayo-va, onacvaekue ombaapo jave Estado-pe @uar tet ambupe.s Isy tr itva paraguayo-va, onacvaekue ambue tetme, ovo Paraguipe opytaite; ha4 Umi mit ojejuhu reva tetpre, ojekuaava itva ha isy.Oemoaete paraguayo-ha, pe peh mbohapyhpe o^va, oikuaauka hagure ipyapy, omboty vove 18 aos. Nomboti ramo gueteri katu, tva tr isy ikatu oe hese, upi hae okakuaapa rire omoaete.TET HA ESTADO REHEGUA73artculo 147 Mva tetygua jepe'akuaa' reheguaMavave Paragui emoare tegui ndaikati ojepevo inacionalidad, ikatu jepe hae orrenuncia ijeheguiete chugui.artculo 148 Derecho emboparaguair reheguaPytaguakura ikatu oemboparagui naturalizacin rupi; ohechaukma guive ko mbae pe hysiva:1 Okakuaapamaha;2 Oikmaha igure tres aos ko tetme;3 Ombaapomaha ko tetme o^merava mbape; ha4 Teko por, lipe heihicha.artculo 149 Nacionalidad heta reheguaNacionalidad heta ikatu ojeguereko eme rupi ambue tet ndive. Ikatu avei, upicha hegui pytagua reta Leiguasu.artculo 150 Nacionalidad re jepyta reheguaUmi Paraguio naturalizado ikatu opyta jey inacionalidare iporeramo kogui, oire mbarepa, tres aos aja pukukue, upicha her Juez, tr ojapyhy ramo ijehegui ambue nacionalidad.74TET HA ESTADO REHEGUAartculo 151 .Nacionalidad honoraria reheguaPytaguakura oipytyv aete vaekue Paraguipe, ikatu ojehechakuaa potvo, li rupi oeme chupekura nacionalidad honoraria.artculo 152 .Ciudadana reheguaHa'e ciudadano tera ciudadana:1 Tekove paragui teetva, dieciocho aos omboty guive; ha2 Tekove oemboparaguivaekue naturalizacin rupi, ohasa rire 2 anos oneme'e hague chupe upe nacionalidad.artculo 153 .Ciudadana jeporu jejoko reheguaOjejoko ciudadana tetygugui:1 Ojejapyhr ambue nacionalidad, no^rima guive ekuaavejoja hesegua;2 Juicio rupi ojer upe mva hasyha iakme ha ndaikatuiha upvare ojapo mbaeve ijeheguiete;3 O^ro tekos reheve, Juez ome rupi chupe jeheko jopy.Ciudadana jejoko opa, opr avei umi causa hesegua lipe oemboysiva.artculo 154 .Poder Judicial aoite ikatva ojapo reheguaLipe o^vaer mbaicharpa ikatu ojejapyhy nacionalidad ha avei mbaicharpa ikatu ojejoko ciudadana. Poder Judicial aoite oguerekta pokatu kova mbae omohenda 00d0c9ea79f9bace118c8200aa004ba90b0200000003000000e0c9ea79f9bace118c8200aa004ba90b1a0000006d00610069006c0074006f003a00680061004000750061000000ha@ua.TET HA ESTADO REHEGUA75Moakha ry . Tet Yvyemohenda reheguaPehngue i . Apoukapy opaichagua reheguaartculo 155 Teta yvy pu'akapave ha nembohasakuaa'yambue akare reheguaTet Paragui yvy arakaeve ndaikati oemevo, oembohasvo ambue okre, ojeporukvo, ha mbaeveichavr ojehejvo, tasapynte jepe, mavave tet ambupe. Umi Estado oguerekva tet Paragui ndive relaciones diplomticas ha umi tet atyha o^hpe avei hae, ikatu ojogua kope yvy vore oikotevva omopu ha@ua ipype ga irrepresentacin-kura rendagu, ha upva ojejapvaer lipe heihicha. Upicha ramo jepe umi yvy peh akinte opyta tet puakapav pogupe.artculo 156 Estado sambyhyra nemohenda reheguaIkatu ha@uicha oesmbyhy ha oemboguata Estado, tet yvy oembojoa Departamento ha Municipio-pe, ha va ko Leiguasu ha leikura haiha peve oikvaer ijehegui iemboguatpe, ha hekor emo^me ha ijeheguiete oipuru hagu opaite mbae oguerekva.artculo 157 Capital reheguaTva Paraguay hae tet Paragui tavaguasu ha Estado pokatukura renda. Hae pete^ municipio, o^ va mavave departamento-pe. Lipe o^vaer mamo mampa ijapy.76TET HA ESTADO REHEGUAartculo 158 Servicio tetame @uarava reheguaDepartamento ha municipio-kura ryeppe oemo^tar apopyr ohupitva tetygua maymavpe, upe guive oemboguata ha@ua, li rupive oemo^vaer.artculo 159 .Departamento ha municipio-kuera reheguaOemo^ yptar, ha avei oembojoaju tr oemoambuta ramo Departamento ha itavaguasukura, municipio ha distrito-kura, li rupive ojejapvaer, ojeguerekvo tesa renondpe mbaichapa o^ iakrapume, yvypra retakue ipype ha tekoha rekpe, kuaaha rechaukapy ha tembiasakupe.artculo 160 .Region-kuera reheguaDepartamento-kura okatu ojoaju ha ojapo hikui regin, upva rupive ikattar oakrapu pyaeve umi comunidad hyeppe o^va. Li hevaer mbaichapa upva oikta ha okuta.Pehngue ii Departamento-kura reheguaartculo 161 .Departamento sambyhyha reheguaDepartamento oismbyhvaer pete^ Tekuaitra ha pete^ Junta Departamental. Kovape oiporavo ha omo^vaer tetyguakura upe departamento pegua ivto rupive, jeporavo guasu tetppe oiko jave, ha o^vaer hembiappe cinco aos pukukue. Tekuaitra hae upe Departamento-pe Poder Ejecutivo rrape omboguatva tetrembiapo. Ndaikati ojeporavojoa. Li hane mbachapa oemo^vaer Junta Departamental-kura ha mbapa hembiapor.artculo 162 .Onekoteveva reheguaTekuaitra ramo ojeiko ha@ua tekotev:1 Tahae paraguayo teete;2 Tombotma treinta ao; ha3 Tonace rakae upe departamento-pe, ha toikoitma rae uppe pete^ ao guivnte jepe;a Tekuaitra ramo ndaikati oiko umi Presidente ha vicepresidente ramo ikatuva avei. Ndahair upe Departamento-gua voi, tekotevta oikma uppe cinco onte jepe. Mokive ara pa ojepapvaeri jeporavo oiko mboyve guive.Junta Departamental miembro ramo ojeiko ha@ua tekotev Gobernador-pe @uar oemo^vante avei; edad-pe katu veinticinco ao omboty guive ikatma.artculo 163 .Tembiapora reheguaDepartamento rekui rembiapor hae:1 Ombojoaju municipalidad-kura rembiapopy upe Departamento pegua; omboguata umi apopyr upe Departamento-pe oekotevva, tape apo, energa emo^, y hesiva jeguereko hambae; omomivaer municipiokurape ojoaju ha oopytyv ha@ua hembiapo tepe;TET HA ESTADO REHEGUA78TET HA ESTADO REHEGUA2 Ombosakoi apopyr Departamento akrapuar rehegua; pva aguatvaer apopyrguasu tetmegua ndive; ojapvaer avei presupuesto ao jey jere oike ha@ua tet presupuestoguasu ryeppe;3 Omboguata Departamento rembiapo pytyvme Gobierno Nacional ojapva ndive, tenonderite voi tesi ha tekomboe rehegupe;4 Omo^mba ombaapo ha@uicha umi Consejo de Desarrollo Departamental; ha5 Ambue tembiapor Leiguasu ha leikura omo^va.artculo 164 .Viru tembiappe @uar reheguaViru oikotevva Departamento hembiappe @uar hae:1 Umi impuesto, tasa ha contribucin vore, ko Leiguasu h e va;2 Umi viru ombohasva chupe Gobierno Nacional,3 Umi viru haete omonova lipe heihicha, ha avei temime ha hejapyre chupe @uarva; ha4 Umi ambue viru monor recurso li omo^va.artculo 165 .Intervencin reheguaPoder Ejecutivo ikatu ointerveni Departamento ha municipio-kura, omone^ rire Cmara de diputado, ko ksope:1 Ojerurr Junta Departamental tr Municipal, teta teeve rupi;TET HA ESTADO REHEGUA792 Oembojaopr Junta Departamental tr Municipal ha upicha rupi ndaikatuvi ombaapo; ha3 Ojeporuvai ramo iviru, upicha herire Contralora General de la Repblica.Intervencin oikva ndaikati ipukuve noventa das-gui, ha uppe hesakr oiko hague upe punto 3-pe hava, Cmara de Diputado, tetave tee rupi, ikatu omongi gobernador tr Intendnte-pe; upichar Tribunal de Justicia Electoral ombosakovaer jeporavo ipyahva upgui os ha@ua okuivaekue rekoviar; pva oikvaer umi noventa das ovape Cmara de Diputado oguenoh hagupe tembiapoukapy.Pehngue iii Municipio reheguaartculo 166 Jekue jehegui reheguaMunicipalidad hae temimo^mby smbyhyr tetyguva hendapegua oguerekva; hae mva li renondpe, ha hembiapor ryeppe okue ijeheguiete mburuvicha emo^me, tembiapo emboguatpe, ha ili teer appe, avei hae aetntee okue viru embyaty ha iporpe.artculo 167 Municipalidad smbyhy reheguaMunicipalidad-kura oismbyhvaer pete^ intendente ha pete^ Junta Municipal, ivto rupi ohupva umi ikatva hekopete ovota.TET HA ESTADO REHEGUAartculo 168 Tembiapora katu reheguaMunicipalidad-kura rembiapor yjyvpe ha li hei hicha, hae kova:1 Tekosme ombaapne opaite mbae ikatva appe, tenondete tva moporme, tekoha angarekpe, tekotevmby emo^me, emoporombope, teko jechaukpe, oha vype, mbohupa rembiecharme, tesir ha jeiko porr angarekpe, viru jeporukar emo^me, aty jesarekor ha polica emo^me;2 Oiporukuavo imbaerekopy ha ojapvo chugui ojaposva ohecha porve hicha;s Ojapvo presupuesto oikvaer rehe ha ojeporuvaer rehe;a Oguerekvo avei imbaer tetme @uar oikvagui,s Omohendvo hekpe por mbopa ojehepymevaer chupe servicio ojapo aete vaekure, ahasare hepykugui ijapopyr;6 Oguenohvo ordenanza, reglamento ha opaite tembiapoukapy;7 Ikatvo ojeporuka chupe viru, Estado mbava ha mbaeva, tetppe ha ambu tet rupi;8 Ombohekorvo ha oguerekvo hespe tetygua emomi opichagua mbayru jeiko; ha9 Ojapvo opaite mbae omo^va chupe @uar ko Leiguasu ha ambue leikura.TET HA ESTADO REHEGUA81artculo 169 .Oga ha yvy jererekre, jehepyme rehegua Municipalidad -kura ha umi Departamento-pe @uar opytapaite impuesto inmobiliario repykue. Opyta avei ippe imono. Cien oemonovagui, setenta opytvaer municipalidad-pe, quince departamento-pe ha quince hembva katu oembojaovaer municipalidad-kura iviruivvape, lipe o^hicha.artculo 170 .Guerokopy angareko reheguaMbaevichagua institucin del Estado, tahae rae umi oiko poguypeva, tr umi ijeheguietva viru jerereko ha iporpe, tr umi descentralizdova, ndaikati oemombae Municipalidad-pe @uar oemonovaekure.artculo 171 .Categoria reheguaMunicipalidad, rekor ha pete^te^va mbae categora-pa oguereko, hevaer li, ahechakuapype tekove retakue, iakrapu katu, mamoitpa o^, hekohpa mbaicha, mo mevpa ikuaarandu, mbapa hembiasakue, ha opaite mbae ikatva oipytyv opu ha@ua. Municipalidad-kura ikatu oomoir ojapo ha@ua oondive hembiaporngura ha, li rupi, ambue tetmegua municipalidad ndive.82TET HA ESTADO REHEGUAMoakha v Fuerza pblica reheguaartculo 172 .Ipype oiva reheguaFuerza pblica-pe oike fuerza Militar ha Fuerza Policialkura aoitnte.artculo 173 .Fuerza Armada-kuera reheguaFuerza Armada-kura hae pete^ institucin oemohenda tembiapor tapia @uaricha, profesional, ikatuva ijatye, ierendva Estado-pe ha Leiguasu ha ambue leikura hevape. O^ oangareko ha@ua ani jepoko tet yvre, ha oipysyr ha@ua mburuvichakura vto rupi ojehupivaekupe, hei hicha ko Leiguaspe ha ambue leikurape. Lipe hene mbaichapa oeorganizvaer ha mbonepa ypypeguakura.Militar-kura servicio activope o^va ombaapne hei hicha li ha reglamento-kura oemo^va, ha ndaikati ojealivo partido tr movimiento poltico-pe, ha nombaapivaer mbaevichagua poltica-pe.artculo 174 .Tribunal Militar-kuera reheguaTribunal Militar-kura ohuzgvaer tembiapovaikue militar pamegua mante, umi ojehechva upeichaha li rupi, ha ojapva militar o^va servicio activo-pe. Umi Sentencia omo^vaekue Tribunal Militar, ikatu ojehecha jey Justicia Ordinaria-pe.Oimva tembiapovaikue ojehechva voi ojecastigavaerha mokivva tribunal-pe, ndohasvaeri tribunal Militar-pe, noimi guive upe tembiapo vai ojaprae pete^TET HA ESTADO REHEGUA83militar o^va servicio activo-pe. Ndojekuaapori ramo mbaetpa, ohasavaer delito comn-va ramo. Oeorair jave ambue tet ndive mante ikatukuaa ohuzga civl-pe ha militar retirado-pe, hei hicha li.artculo 175 .Polica nacional reheguaPolica nacional hae pete^ institucin profesional ikatuva ijatye oemohendva tembiapor tapiaricha, ierendva mburuvichakura Poder Ejecutivo omo^vape oangareko ha@ua antei oiko sarambi tetppe. Ko Leiguasu ha umi ambue leikura hevare o^ oangareko ha@ua antei oiko sarambi, oemboaje ha@ua maymva derecho ha ojepoko avavre hekome, ha upicha avei opaite oguerekvare; o^ ojoko ha@ua ani oiko tembiapovai, ojapo ha@ua mburuvicha imo^mbyre heva, ha omyesak ha@ua, Juez-kura pogupe, tembiapovaikue. Lipe oembohysine mbaeichaitpa oemohendvaer ha mbapa hembiapor. Polica nacional-pe oismbyhvaer pete^ ocial mburuvicha ipypeguavova. Polica-kura ndaikati ojealivo mbaevichagua partido tr movimiento poltico-pe ha ndoguerekivaer actividad poltica. Polica ijeheguirekva, ikatu o^ li rupi, hevaerva avei mbaerpa oemo^ ha mbapa hembiapor, ambuekura Estado pokatu ryeppe ha municipalidad ryeppe84TET HA ESTADO REHEGUAMoakha ji . Estado polticaeconmica reheguaPehengue a . Tet akrapu reheguaartculo 176 Akarapu'a mongakuaa reheguaTet emboguata herekopy rehegua ohekavaer tet akrapu oondivepa ha arandukuaa pe@uar. Estado oehavaer omongakuaa akrapu, oipurukuavo opaite mbae oguerekva upevar, ikatu ha@uicha okakuaa mbarete por tet economa; omo^vvo oembaapo ha @ua ha heta hetavvo herekopy ha oasegurvo ipor porve 00d0c9ea79f9bace118c8200aa004ba90b0200000003000000e0c9ea79f9bace118c8200aa004ba90b1a0000006d00610069006c0074006f003a00680061004000750061000000ha@ua ohvo tetygua rekove. Upevar oembohysine tembiapor tet tuichakupe @uar, ikatvaer omopete^ ha ombohape opaichagua mbaapo tet economa mopuhar.artculo 177 Apopyra reko akarapu'ara reheguaApopyr oemo^va tet akrapur, particular-kura ikatu omboguata tr nahniri ha Estado pe@uarngura katu oemboguatvaer katuete.Pehengue aa Viru eorganiza reheguaartculo 178 Mba'e herekopy Estado mba'eva reheguaEstado, ojapo ha@ua hembiapor tee, omo^ impuesto ha ambue hichagua viru emono ha mbae jerereko; oguenoh haete tr ambue rupi umi mbae rekopy o^va ipogupe, ha omo^ mbaichapa ajehepymevaerTET HA ESTADO REHEGUA85chupe umi mbae rehe, tekojojpe ha oupor ha@uicha tet remikotevme; omo^ ha omohenda hembiapor ha omono hembiapo repy; oiporu viru kogui tr ambue tetgui ombaapo ha@ua tet akrarapurre; omo^ por tet viru jerereko ha ojapo mboereko* viru rehegua.artculo 179 .Tributo-kuera nemoi reheguaMaymva tributo, tahae haehichagua ha tahra hra hicha, oemo^vaer li rupive aoitnte, ahechakuavo viru reko ha oondive jeiko rehegua tekojoja, emongue tet akrapurme ou porva. Li aoite avei amo^vaer pe tributo pyrenda, mva umi ohepymetava ha mbaichatapa pe mboereko tributo rehegua.artculo 180 .Impuesto jo'a reheguaNdaikati pete^ impuesto pyrenda ojeporu jevo oemo^ ha@ua ambue impuesto. Tet ambuekura ndive, Estado ikatu, ekuave joja* rupi, oemo^ pete^ eme ani ha@ua oiktei pe impuesto joa.artculo 181 .Tributo jojareko reheguaJojareko hae tributo pyrenda. Mbaevichagua impuesto ndaipohyietereri vaer ipuaka ha@uicha hese tetygua. Oemo^vo, ojehechakuavaer mboy pevpa ikatu ohepyme pete^ tetygua ha avei tet economa mbaichapa o^.86ESTADO YTA HA IORGANIzACIN REHEGUATepysa pp. Estado yta haiiiorganizacion reheguaMoakha i . Poder Legislativo reheguaPehngue a . Opaichagua disposicinreheguaartculo 182 .Oiva ipype reheguaPoder Legislativo omboguata Congreso ha kva ryeppe o^ Cmara de Senadores ha Cmara de diputados. Umi miembro teete ha ipyruharakura, mokive camara-ygua, ojeporavovaer tetygua ijeheguiete, lipe heihicha. Umi miembro pyruhra oipyrvaer titular-kurape kova omanr, ohajr icargo tr ojepea ramo chuguikura ipokatu, periodo constitucional rembyre pukukue aja, tr o^ aja pokatu hiarikura. Ambue caso-pe, jepyru oemohendvaer pete^te^va cmara reglamento-pe hei hicha.artculo 183 .Congreso-pe nembyaty reheguaMokive Cmara mante ijatvo Congreso-pe, ikatu ojapo ko mbae:1 Ohendu eme ojapva Presidente de la Repblica, Vicepresidente ha Corte Suprema de Justicia peguakura, ojapyhvo hembiaporngura,2 Omone^ tr ombotove Repblica Presidente oheja sapya ha@ua icargo ko Leiguaspe heihicha.ESTADO YTA HA IORGANIzACIN REHEGUA873 Omoe^ pytagua ffaa-pe oike ha@ua tet ryeppe ha os ha@ua okpe ffaa koapeguva, ndahaima guive mbaepor rechaukavorente.4 Omo@uah mburuvichakura Estado tr smbyhyha ambue tet rupigua; ha5 Oimevva tembiapor hava ko Leiguaspe.Presidente Cmara de Senadores pegua ha Cmara de Diputados pegua omyakvaer umi congreso embyaty; amva Presidente ramo ha kva katu Vicepresidente ramo.artculo 184 .Nembyatykura reheguaMokive cmara Congreso pegua oembyatvaer jepiveguicha ary pukukue aja, primero de julio guive 30 de junio peve, ha opytuvaer 21 de Diciembre guive primero de marzo peve, ha pva pe rape omombevaer hembiapokue Repblica Presidente-pe. Mokive Cmara oohenivaer aty hiarapeguar tr oipysvaer iembyatykura upicha her iryndy vorgui pete^ voto rupive oimerava umi Cmara; ikatu avei ko mbae oiko Comisin Permanente del Conreso upicha her mbohapy vorgui moki voto rupive, tr Poder Ejecutivo her decreto rupive. Presidente Congreso pegua tr Comisin Permanente-gua ohenivaer embyatyr 48 aravo ohasa mboyve. Upichante avei ojejapovaer o^ta ramo aty embojoapy. Umi aty oikva hiarape aehenivaer ojehecha ha@ua pete^ tr hetave mbae ojekuaa porva, ha opvo tembiapo, oembotyjevaer.88ESTADO YTA HA IORGANIzACIN REHEGUAartculo 185 .Cmara aty aondiveguva reheguaCmara mokivva ijatvaer oondive upicha ohechaukahpe ko Leiguasu tr Congreso embohekor, ha pva avei ombohapvaer mbaichapa oemonguta. Ovale ha@ua upe aty o^vaer uppe mokivva Cmara retakugui mbyte rupi ha pete^ve hiri, noimi ramo ko Leiguasu ojerure tetave tee tuichavva. Tembiapoukapy osvaer umi o^va apytgui omone^ ramo hetavva. Congreso pegua Camara-kura jevotahpe ojerereko mayora simple ramo mbytere ri o^ve ramo pete^ ipypeguakuragui; mayora de dos tercios heise mbohapy vorgui moki ojepapvo ipypeguakura o^va atpe; mayora absoluta heise quorum legal ha mayora absoluta de dos tercios mbohapy vorgui moki ojepapvo pete^te^va Cmara pegua retakue. Ijaty ramo oondive mokive Cmara pichante avei oentendvaer mayora-kura rehegua. Pichante avei aontendvaer quorum ha mayora oimehichagua temimo^mby ojeporavovaekue voto rupive, tahae hava, o^ hicha ko Li Guaspe.artculo 186 .Comisin-kura reheguaCmara-kura ombaapvaer oondivepa ha avei atyivpe pete^ Cmara pegua tr mokive pegua oondive. Opavaite umi atype oikvaer, ikatuhaguicha, bancada-kura retakue o^va pe Cmara-pe, jojarame. Oepyrvo tembiapo, ary pyahpe, mokivva Cmara omo^vaer icomisin-kura ipytyvhra. Kova ikatu ojerure informe tr temiandu opichagua tapichpe ha tet remimo^mbpe tr haevape, omopyenda ha@ua hembiapo ha oguata porve ha@ua Congreso rembiapotee.artculo 187 Poravo ha ineime pukukue reheguaSenador ha Diputado-kura, titular ha suplente, ojeporavvaer oemo^ jave avei Presidente de la Repblica. Ko li apohakura o^vaer cinco ary pukukue hembiappe, primero de julio guive, ha upi ojeporavokuaajey. Oime ramo Cmara de Diputado pegua iporeva, oikvaer hekovia ipyruhra upe Departamento peguva; Cmara de Senadores-pe katu oikvaer umi ipyruhra Tribunal Electoral omoaetevaekue.artculo 188 Juramento tera ne'eme'e reheguaSenador ha Diputado-kura, oike ypvo pete^va Cmara-pe, ojapvaer juramento tr eme ombaapotaha hekoitpe upe apykpe ha ojapotaha ko Leiguasu heihicha. Mavavva Cmara ndaikati omoepyr hembiapo ijatypaite mboyve tetave tee. Mbovyve o^r, kova ikatu ojopy umi ouvape ijaty ha@ua, pe Cmara rembiapoukappe hei hicha.artculo 189 Senador-va hekove pukukue aja reheguaUmi Repblica Presidente ramo o^vaekue, tetygua remimo^nguva, oikta chuguikura senador oikove aja