A Literatura Medieval Galego Portuguesa

A cantiga de amigoA cantiga de amorAs cantigas e escarnio e maldicirAs cantigas de Santa María

Lírica:

Prosa medieval

Lírica: Xéneros literariosLírica profana:

Lírica amorosa: Cantigas de amor Cantigas de amigo

Lírica satírica: Cantigas de escarnio Cantigas de maldicir

Lírica relixiosa:Cantigas de Santa María

Xéneros menores:PastorelasTenzóns

Os cancioneirosCancioneiro da Ajuda: Cantigas de amor.Cancioneiro da Biblioteca Nacional: moi

rico, contén información teórica (Arte de Trovar).Cancioneiro da Vaticana: de todos os

xéneros, con nomes de autores.

Outros manuscritos:• Pergamiño Vindel: cantigas con música de

Martín Códax• Pergamiño Sharrer: tamén con notación

musical.

Os creadores e intérpretesTrobadores: compoñían textos e músicas,

de clase nobre.Xograres: de clase baixa, polo xeral eran só

intérpretes de cantigas creadas polos trobadores.

Menestreis: músicos.Soldadeiras: bailarinas que tamén tocaban

algún instrumento (o seu nome vén de que levaban unha vida lixeira, acompañando aos soldados).

A cantiga de amigo

TemáticaRecursos formaisTipos

TemáticaComposición postas en boca dunha muller

namorada que lamenta a ausencia do seu amigo, nas que aparece a palabra clave “amigo” ” = amado

Proceden dunha tradición autóctona anterior ao trobadorismo.Textos populares nos que a muller tiña gran protagonismo.

Confidentes: nai, amiga, natureza personificada...Ambiente natural. A natureza ás veces con papel

simbólico: non só un simple escenario, connotacións eróticas.

Tema habitual: ausencia do “amigo”.

Recursos formaisRefrán: verso ou versos finais que se repiten

en todas as estrofas da cantiga.

-Digades, filla, mía filla velida,Por que tardastes na fontana fría?-Os amores ei.

-Digades, filla, mia filla louzana,Por que tardastes na fía fontana?-Os amores ei.

Recursos formaisParalelismo: repetición das estrofas con

variación da parte final dos versos.

Ondas do mar de VigoSe vistes meu amigoE ai Deus se virá cedo

Ondas do mar levadoSe vistes meu amadoE ai Deus se virá cedo

Recursos formaisLeixaprén: repetición do segundo verso da

1ª e 2ª estrofa como primeiro verso da 3ª e 4ª estrofa.

Ondas do mar de Vigo Se vistes meu amigo….

Ondas do mar levado Se viste meu amado…

Se vistes meu amigoO por que eu sospiro…

Se vistes meu amadoPor quen ei gran coidado?…

Tipos Bailadas: composicións que invitan ao baile e

á ledicia de vivir.Mariñas ou barcarolas: composicións que se

desenvolven ao pé do mar ou nas que o mar é o interlocutor.

Romaría: composicións localizadas ou relacionadas cunha capela ou romaría.

Albas ou alboradas: composicións que describen a separición dos namorados á alba.

Especialistas da cantiga de amigo Martín Codax:

Sete cantigasSeis con notación musical

Mendiño:Cantiga da ermida de San Simón.Segue os modelos tradicionais

Johan Zorro:Só cantigas de amigo

Pero Meogo:Nove cantigas que forman un ciclo.Presenza de elementos eróticos: cervos, a

fonte…

A cantiga de amor

O amor cortésA temáticaOs recursos formais

O amor cortésAmbiente cortesánCançó: traslación literaria da teoría do

amor cortésCaracterísticas amor cortés:

Amor = camiño de perfecciónRelación amorosa = relación de vasalaxe:

Muller: “senhor”. Trobador/xograr: vasalo, servo . Mesura: non revelaba o nome dela.

Recompensa final o goce amoroso (só nos textos provenzais)

Dama idealizada, perfecta, de clase superior, inalcanzable.

Temática da cantiga de amorExpresa os seus sentimentos un cabaleiro

namorado (seguindo as normas do “amor cortés”)Tema máis habitual →Coita de amor = sufrimento

de amorTemas secundarios: síntomas do amor, descrición

da muller amada (nobre, idealizada, perfecta,…)Ás veces ten interlocutor: a amada, amigo, Deus,

o Amor,…Amor platónico, sen aspirar a ser correspondido

nin a realizalo.

A forma da cantiga de amorEstrofas máis longas que na c. de amigo. Predominan

versos de 8 e 10 sílabas.Ás veces aparece algún verso libre (Palavra perduda). Tipos de cobras:

Unissonans: único esquema rítmico Dobras: esquema varía cada dúas estrofas Singulars: diferente esquema en cada estrofa.

Tipos: Cantigas de refrán: normalmente con estrofas de catro

versos e maior influencia da lírica autóctona.Cantigas de mestría: normalmente sete versos e maior

influencia da lírica provenzal.Dobre: repetición dunha palabra en lugares simétricos da

estrofa.Mordobre: repetición do mesmo lexema con diferentes

morfemas.Finda: versos de finalización despois da última estrofaAtá-finda: concatenación de estrofas por medio de

encabalgamentos ata chegar á finda.

As cantigas de escarnio e maldicirComposicións de burla ou sátira. A súa orixe está no sirventés provenzal xunto coa tradición

satírica oral.Textos creados con intención de divertir e facer rir.Diversidade temática:

Sátira política e militar: Condena aos nobres portugueses que entregan os seus castelos ao

Bolóñés Condena aos nobres que abandonan a Afonso X na guerra de

Granada Sátira social, dalgunhas clases sociais como os infanzóns Sátira de costumes e crenzas Sátiras obscenas e sexuais Sátira literaria Satira moral e relixiosa

Diferenzas escarnio e maldicir: Escarnio: crítica encuberta con palabras de dobre sentido Maldicir: crítica directa

As cantigas de Santa María427 composicións en honra

da Virxe.Compostos na corte de

Afonso X.Catro códices: Biblioteca

Escorial (2), Biblioteca Nacional de Madrid, Biblioteca Nacional de Florencia.

Fontes: Coleccións de milagres

medievaisRelatos da tradición

orientalMilagres atribuídos a

outros santos

TiposTipos:

Narrativas: narran un milagre atribuído á Virxe. Estrutura: Limiar: indica o milagre que se vai explicar + refrán Presentación do protagonista e do conflito Gabanza á Virxe

Líricas: Intercaladas entre as cantigas narrativas. Son semellantes ás cantigas de amor.

Métrica e linguaMétrica:

Extraordinariamente variadaVersos de 4, 5, 15 e 16 sílabas. (música)

Lingua:Máis próximas á lingua oralCarecen de castelanismos, latinismos ou

galicismosSi provenzalismos.

Xéneros menoresPastorelaPastorela: cantigas nas que a protoganista é : cantigas nas que a protoganista é

unha pastora que recibe os amores dun unha pastora que recibe os amores dun cabaleiro que a atopa fortuitamente.cabaleiro que a atopa fortuitamente.

PrantoPranto: composición na que o trobador se : composición na que o trobador se lamenta da perda dun ser querido.lamenta da perda dun ser querido.

TenzónTenzón: diálogo entre dous trobadores sobre : diálogo entre dous trobadores sobre temas burlescos ou amorosos.temas burlescos ou amorosos.

A prosa medievalSon traducións de textos doutras linguas.Tres grupos:

Materia de Bretaña: Xosé de Arimatea Merlín A demanda do Santo Graal

Materia de Troia: Crónica Troiana Historia de Troia

Milagres de Santiago

Páx. 62 , texto 1 : CANTIGA DE AMIGOAiras NunesBailemos nós ja todas tres, ai amigas,so aquestas avelaneiras frolidase quen for velida, como nós, velidas, se amigo amar,so aquestas avelaneiras frolidas verrá bailar.

Bailemos nós ja todas tres, ai irmanas,so aqueste ramo destas avelanase quen for louçana, como nós, louçanas se amig'amar,so aqueste ramo destas avelanas verrá bailar.

Por Deus, ai amigas, mentr'al non fazemos,so aqueste ramo frolido bailemose quen ben parecer, como nós parecemos, se amig'amar,so aqueste ramo so'l que nós bailemos verrá bailar.

Páx. 62 , texto 2 : CANTIGA DE AMIGODon Denís

Levantou-s' a velidalevantou-s' alvae vai lavar camisaseno alto.Vai-las lavar alva.

Levantou-s' a louçanalevantou-s' alvae vai lavar delgadaseno alto.Vai-las lavar alva.

E vai lavar camisas,levantou-s' alva;o vento lhas desviaeno alto.Vai-las lavar alva.

E vai lavar delgadas,levantou-s' alva;o vento lhas levavaeno alto.Vai-las lavar alva.

O vento lh'as desvia;levantou-s' alva;meteu-s' alva en iraeno alto.Vai-las lavar alva.

O vento lh'as levava;levantou-s' alva;meteu-s' alva en sanhaeno alto.Vai-las lavar alva.

Páx. 63 , texto 3 : CANTIGA DE AMIGO

Don Denís-Ai flores, ai flores do verde pino,se sabedes novas do meu amigo! Ai Deus, e u é?

Ai, flores, ai flores do verde ramo,se sabedes novas do meu amado! Ai Deus, e u é?

Se sabedes novas do meu amigo,aquel que mentiu do que pos comigo! Ai Deus, e u é?

Se sabedes novas do meu amadoaquel que mentiu do que mi ha jurado! Ai Deus, e u é?

-Vós me preguntades polo voss'amigo,e eu ben vos digo que é san'e vivo. Ai Deus, e u é?

Vós me preguntades polo voss'amado,e eu ben vos digo que é viv'e sano. Ai Deus, e u é?

E eu ben vos digo que é san'e vivoe seerá vosc'ant'o prazo saído. Ai Deus, e u é?

E eu ben vos digo que é viv'e sanoe seerá vosc'ant'o prazo passado. Ai Deus, e u é?

Páx. 63 , texto 4: CANTIGA DE AMIGO

Pero Meogo

-Tal vai o meu amigo, con amor que lh'eu dei,come cervo ferido de monteiro del-Rei.

Tal vai o meu amigo, madre, con meu amor,come cervo ferido de monteiro maior.

E, se el vai ferido, irá morrer al mar;si fará meu amigo, se eu del non pensar.

-E guardade-vos, filha, ca ja m'eu atal vique se fez mui coitado, por guaanhar de min.

E guardade-vos filha, ca ja m'eu vi atalque se fez mui coitado, por de min guaanhar.

Páx. 80 , texto 4 : CANTIGA DE AMOR

Xoán García de GuilladeAmigos, non poss'eu negara gran coita que d'amor hei,ca me vejo sandeu andar,e con sandece o direi:

5 Os olhos verdes que eu vi me fazen ora andar assí.

Pero quen-quer x'entenderáaquestes olhos quaes son;e dest'alguén se queixará;

10 mais eu, ja quer moira, quer non: Os olhos verdes que eu vi me fazen ora andar assí.

Pero non devia a perderhome, que ja o sén non ha,

15 de con sandece ren dizer;e con sandece digu'eu ja: Os olhos verdes que eu vi me fazen ora andar assí.

1. Tema do texto

2. Análise formal

Páx. 78 , texto 1 : CANTIGA DE AMOR

Bernal de BonavalA dona que eu am’e tenho por senhoramostráde-mi-a Deus, se vos en prazer for,se non, dáde-mi a morte.

A que tenh’eu por lume destes olhos meus5 e por que choran sempr’, amostráde-mi-a,

Deus,se non, dáde-mi a morte.

Essa que vós fezestes melhor parecerde quantas sei, ai Deus!, fazéde-mi-a veer,se non, dáde-mi a morte.

10 Ai Deus, que mi-a fezestes mais ca min amar,mostráde-mi-a u possa con ela falar,se non, dáde-mi a morte.

Páx. 97 , texto 1 : CANTIGA SATÍRICA

Afonso Mendes de Besteiros

Don Foão, que eu sei que ha preço de livão,vedes que fez ena guerra - daquesto son certão:sol que viu os genetes, come boi que fer tavão, sacudiu-se e revolveu-se, al-

-çou rab'e foi sa vía a Portugal.

Don Foão, que eu sei que ha preço de ligeiro,vedes que fez ena guerra - daquesto son verdadeiro:sol que viu os genetes, come bezerro tenreiro, sacudiu-se e revolveu-se, al- -çou rab'e foi sa vía a Portugal.

Don Foão, que eu sei que ha prez de liveldade,vedes que fez ena guerra - sabede-o por verdade:sol que viu os genetes, come can que sal de grade, sacudiu-se e revolveu-se, al- -çou rab'e foi sa vía a Portugal.


Fernán García EsgaravunhaEsta ama, cuj'é Joán Coelho,per bõas manhas que soub'aprender,cada u for, achará bon conselho:ca sabe ben fiar e ben tecere talha mui ben bragas e camisa;e nunca vistes molher de sa guisaque máis limpia vida sabia fazer;

Ant', é hoje das molheres preçadasque nós sabemos en nosso logar,ca lava ben e faz bõas queijadase sabe ben moer e amassare sabe muito de bõa leiteira.Esto non digu'eu por ben que lhi queira,mais porque ést'assí, a meu cuidar.

E seu marido, de crastar verrões,non lh'achan par, de Burgos a Carrión,nen a ela de capar galiõesfremosament', assí Deus mi pardón.Tod'esto faz; e cata ben argueiroe escanta ben per olh'e per calheiroe sabe muito bõa escantaçón.

Non acharedes, en toda Castela,graças a Deus, de que mi agora praz,melhor ventrulho nen melhor morcelado que a ama con sa mão faz;e al faz ben, como diz seu marido;faz bon souriç'e lava ben transsidoe deita ben galinha choca assaz.

1. Tipo de sátira?2. Tema do texto.3. Análise formal.


Pero da Ponte

Quen a sesta quiser dormir,conselhá-lo-hei a razón:tanto que jante, pense d'irá cozinha do infançón:e tal cozinha lh'achará,que tan fría casa non hana hoste, de quantas i son.

Aínda vos én máis direieu, que un día i dormí:tan bõa sesta non levei,des aquel dia'n que nací,como dormir en tal logar,u nunca Deus quis mosca darena máis fría ren que vi.

E vedes que ben se guisoude fría cozinha teero infançón, ca non mandoudes hogan'i fogo acender;e, se vinho gaar d'alguén,alí lho esfriarán ben,se o frío quiser bever.

"

1. Cantiga de escarnio ou de maldicir? Por que?

2. Tendo en conta o anterior, cal é o tema real da cantiga? Tipo de sátira?

3. Explica que bondades ten a cociña do infanzón.


Xoán García de GuilladeAi, dona fea, foste-vos queixarque vos nunca louvo em meu cantar;mais ora quero fazer um cantarem que vos loarei toda via;

5 e vedes como vos quero loar:dona fea, velha e sandia!

Dona fea, se Deus me pardom,pois avedes a tan gran coraçomque vos eu loe, en esta razom

10 vos quero ja loar toda via;e vedes cual será a loaçom:dona fea, velha e sandia!

Dona fea, nunca vos eu loeiem meu trobar, pero muito trobei;

15 mais ora ja um bom cantar farei,em que vos loarei toda via;e direi-vos como vos loarei:dona fea, velha e sandia!

Tema deste texto. Tipo de sátira.

Trátase dunha cantiga de escarnio ou de maldicir? Por que?

Análise formal.

Páx. 117, texto 2. Cantigas relixiosas: C. de Sta. María

Afonso X, o SabioComo Santa Maria feze estar o monge trezentos anos ao canto da passara,porque lle pedia que lle mostrasse qual era o ben que avian os que eran en Paraiso.

Quena Virgen ben serviráa Paraíso irá.

E daquest' un gran miragre vos quer' eu ora contar,que fezo Santa Maria por un monge, que rogarll'ia sempre que lle mostrasse qual ben en Parais' á

Quena Virgen ben servirá...

E que o viss' en ssa vida ante que fosse morrer.E porend' a Groriosa vedes que lle foi fazer:fez-lo entrar en ha orta en que muitas vezes já


Entrara; mais aquel dia fez que ha font' achoumui crara e mui fremosa, e cab' ela s'assentou.E pois lavou mui ben sas mãos, diss': «Ai, Virgen, que será


Se verei do Parayso, o que ch' eu muito pidi,algun pouco de seu viço ante que saya daqui,e que sábia do que ben obra que galardon averá?»


Tan toste que acababa ouv' o mong' a oraçon,oyu ha passarinna cantar log' en tan bon son,que sse escaeceu seendo e catando sempr' alá.


Atan gran sabor avia daquel cant' e daquel lais,que grandes trezentos anos estevo assi, ou mays,cuidando que non estevera senon pouco, com' está


Mong' algua vez no ano, quando sal ao vergeu.Des i foi-ss' a passarynna, de que foi a el mui greu,e diz: «Eu daqui ir-me quero, ca oy mais comer querrá


O convent'.» E foi-sse logo e achou un gran portalque nunca vira, e disse: «Ai, Santa Maria, val!Non é est' o meu mõesteiro, pois de mi que se fará?» Quena Virgen ben servirá...

Des i entrou na eigreja, e ouveron gran pavoros monges quando o viron, e demandou-ll' o prior,dizend': «Amigo, vos quen sodes ou que buscades acá?» Quena Virgen ben servirá...

Diss' el: «Busco meu abade, que agor' aqui leixey,e o prior e os frades, de que mi agora quiteyquando fui a aquela orta; u seen quen mio dirá?» Quena Virgen ben servirá...

Quand' est' oyu o abade, teve-o por de mal sen,e outrossi o convento; mais des que souberon bende como fora este feyto, disseron: «Quen oyrá Quena Virgen ben servirá...

Nunca tan gran maravilla como Deus por este fezpolo rogo de ssa Madre, Virgen santa de gran prez!E por aquesto a loemos; mais quena non loará Quena Virgen ben servirá....

Mais d'outra cousa que seja? Ca, par Deus, gran dereit' é,pois quanto nos lle pedimos nos dá seu Fill', a la ffe,por ela, e aqui nos mostra o que nos depois dará». Quena Virgen ben servirá

a Paraíso irá.

Páx. 116, texto 1 : XÉNEROS MENORES

Xoán Airas de SantiagoPelo souto de Crexente

üa pastor vi andar

muit’alongada da gente,

alçando voz a cantar,

5 apertándose na saia

quando saía la raia

do sol nas ribas do Sar.

E as aves que voavan

quando saía l’alvor,

10 todas d’amores cantavan

pelos ramos d’arredor,

mais non sei tal qu’i stevesse

que en al cuidar podesse

senón todo en amor.

15 Alí’stivi eu mui quedo,

quis falar e non ousei,

empero dix’a gran medo[4]:

- Mia senhor, falarvos ei

un pouco, se mi ascuitardes,

20 e irm’ei quando mandardes,

mais aquí non estarei.

- Senhor, por Santa María,

non estedes mais aquí,

mais ídevos vossa vía[5];

25 faredes mesura[6] i,

ca os que aquí chegaren,

pois que vos aquí acharen,

ben dirán que mais ouv’i[7].

Cantigas musicadas e outros textos

http://sondepoetas.blogspot.com/2008/06/bailemos-ns-ja-todas-tres-ai-amigas.html

A Literatura Medieval Galego Portuguesa

Education

Transcript of A Literatura Medieval Galego Portuguesa