A ORATORIACicerón

Ciceron. Museos Capitolinos. Imaxe de DivesGallecia na galería de Chiron en FlickrÁlvaro P. Vilariñov. 2.0. febreiro 2013

1

INDEXIntrodución

Principios da retórica grega

Tipos de discurso

Partes da oratoria (oratoriae partes)

Partes do discurso (orationis partes)

Finalidade do discurso

A retórica romana

Cicerón

Vida

Obra (Cartas, Retórica, Discursos, Filosofía)

Retórica posterior a Cicerón

Marco Anneo Séneca o Retórico (55 a.C.-39-d.C.)

Gaio Cornelio Tácito (55-120 d.C.),

Marco Fabio Quintiliano (30-100 d.C.),

Imaxe wikimedia Commons. The comic history of Rome.

2

IntroduciónOratoria como “xénero literario”

Comprende os discursos que foron elaborados segundo as regras da retórica.

Oratoria > Arte de falar diante dun auditorio (ars dicendi)

finalidade: agradar e persuadir

orator = artifex, elabora e pronuncia o discurso (oratio)

Rhetorica > Conxunto de regras da Oratoria

Eloquentia > O coñecemento e dominio da Rhetorica

O orador, orator, experto na arte de falar (dicendi peritus)

Cessare Macari 1840-1919 Cicerón denuncia a Catilina Wikimedia Commons.

3

Introdución (II)Retórica: incluída nas artes liberais (liberi≠servi), o currículum das universidades na Idade Media.

Trivium (Gramática, Dialéctica e Retórica)

Quadrivium (Aritmética, Xeometría, Música e Astronomía)

Florecemento da retórica en Grecia (Ars Rhetorica de Aristóteles)

III-II a.C.: contacto coa oratoria grega: filohelenos e conservadores.

161 a.C.e 92 a.C.: expulsión dos oradores gregos e romanos

Posterior inclusión da oratoria nos plans de estudios para:

Carreira política

AvogacíaSeptem artes liberales from "Hortus deliciarum" by Herrad von Landsberg (about 1180)

Wikimedia Commons.

4

Tipos de DiscursoTò dikanikòn génos = lat. genus iudiciale = “xénero xudicial”.

O discurso perante os xuíces dun tribunal

Veredicto respecto a un feito pasado a favor da parte acusadora ou da defensa

Alegatos da acusación e da defensa, en latín actio, “proceso”.

Tò symbouleutikòn génos = lat. genus deliberativum = “xénero deliberativo”.

Discurso político pronunciado perante unha asemblea popular, contio.

Invita a tomar unha decisión respecto a unha acción futura que o orador aconsella ou desaconsella.

Tò epideiktikòn génos = lat. genus demonstrativum = “xénero demostrativo”.

En latín chámase tamén genus laudativum, “xénero laudatorio”

Discurso pronunciado en loubanza dunha persoa (laudationes funebres, elogia), dunha comunidade, dunha actividade ...

Tamén pode empregarse para vituperar e desacreditar.

Pode haber mesturas de xéneros entre sí.

5

oratoriae partesInventio

Atopa-las ideas verdadeiras, ou verosímiles, que lle permitan probar a súa causa.

Ordo ou dispositio.

Distribución axeitada das ideas da inventio.

Elocutio

Subministra a «roupaxe lingüística»: selección dos termos axeitados, orde na frase, ritmo, emprego de figuras retóricas, etc.

Memoria

Dominar o conxunto do discurso e a distribución de cada unha das súas partes.

A memoria > cualidade que o orador debe ter por natureza.

Pronuntiatio, declamatio o actio.

Exposición oral do discurso.

Técnicas para modular a voz e controlar os ademáns e desprazamentos, adecuados ao ton e ao asunto do que se vaia falar.

Barack Obama Wikimedia Commons.

6

Orationis partesExordium.

Comezo do discurso.

Obxectivo: gañar a simpatía (benevolentiam captare)

Narratio.

Exposición concisa, clara e verosímil dos feitos

Verosimilitude mediante a correcta concatenación dos sete: elementa narrationis, “elementos da narración”:

quis “quen”, quid “que”, cur “por que”, ubi “onde”, quando “cando”, quemadmodum “como”, quibus adminiculis “con que medios”.

Argumentatio. confirmación complementaria da narratio

Presentación das probas favorables (confirmatio, probatio)

Refutación das probas desfavorables (refutatio, confutatio).

Epilogus ou Peroratio:

Parte final do discurso

Dobre obxectivo:

refrescar a memoria facendo unha recapitulación

influír nos sentimentos do auditorio

Mick Jagger ano 1982. Estadio Vicente Calderón de Madrid.

Pero que público más tonto tengo, pero que público más anormal (...)

Kaka de Luxe - 1982

7

Finalidade do discurso Persuadere (convencer)

Antes o orador deberá:

docere (instruír ou demostrar)

delectare (deleitar)

movere (impresionar)

Cessare Macari 1840-1919 Cicerón denuncia a Catilina Wikimedia Commons.

8

a Retórica en roma ii-i a.cForum

Comitium (Comitia tributa)

Rostra

Curia, sede do Senado (patres)

Puteal de Libón onde o pretor tiña o seu tribunal

Tradición autóctona

Apio Claudio o Cego (s.III-II a.C.) Famoso discurso contra Pirro.

Marco Porcio Catón (234-149 a.C.): “Rem tene, verba sequentur”

S. II a.C., chegada de mestres gregos (Rhetores)

A oratoria > arte, forxada sobre modelos helenos.

Ata o século I a.C. a oratoria ensinouse en grego.

No foro, interior da Curia Iulia; vense claramente as tres gradas ou escalóns onde se ubicaban os senadores e o podium central reservado ao emperador.

Imaxe de Paideiarevista en Flickr

9

a Retórica en roma s.i a.cI a.C. Rhetorica ad Herennium, resume escolar de retórica grega.

Escolas de retórica:

a asiática, estilo florido e exuberante (Hortensio é o orador máis destacado)

a ática, sobriedade de estilo (Licinio Calvo e M. Xunio Bruto)

a rodia, próxima á asiática, pero máis moderada (Cicerón, aínda que ecléctico, formouse nesta escola)

Grandes oradores romanos anteriores a Cicerón:

Apio Claudio o cego, Catón, Cornelio Cetego, Sulpicio Galba, Escipión Emiliano, Cayo Lelio, os irmáns Graco, Marco Antonio, Licinio Craso, etc.

A máxima autoridade é Marco Tulio Cicerón

Cessare Macari 1840-1919 Apio Claudio entra no Senado Wikimedia Commons.

10

Cicerón - Vida106 a.C. Nace en Arpino > “arpinate”

Familia rural de clase “ecuestre”.

Estudios superiores

Xurisprudencia e filosofía.

Viaxa a Roma e Grecia

Mestres recoñecidos: Apolonio de Rodas, Hortensio, Fedro, etc.

Realiza o cursus honorum suo anno

75 a.C. > Cuestor en Sicilia (“Verrinas”)

69 a.C. > Edil

66 a.C. > Praetor (apoio a Pompeio)

63 a.C. > Consul (ano da coniuratio Catilinae)

Pater patriae

Desprezo dos nobiles por seren un homo novus

Bols de propaganda electoral a favor de Cató el Jove i de Catilina (63 a.C.), Museo Nazionale Romano nelle Terme di Diocleziano, Roma

Imaxe de Sebastiá Giralt na galería de Chiron en Flickr

Localización de Arpino en Italia.Imaxes Wikimedia Commons.

11

cicerón - ObrasCartas

Descubertas por Petrarca no s.XV.

Temas variados: familiares, oficiais...

Epistulae ad familiares

Ad Atticum

Ad Quintum Fratrem

Ad Marcum Brutum

Obras de Retórica

De oratore (formación do orador)

Orator (retrato do orador ideal: talento e formación en tódolos campos do saber)

Brutus > historia da elocuencia romana.

De optimo genere oratorum, Partitiones oratoriae, Topica

Retrato de Francesco Petrarca, Andrea del Castagno. Imaxe wikimedia Commons.

Cicerón, M. TulliiEpistolae Ad Atticum.Brutum,et Quintum fratrem

Edición de 1540. Imaxes blog bibliotrastornado

12

DiscursosDiscursos

A práctica dos seus principios teóricos.

Obras literarias (notas de secretarios + retoques do autor)

Xudiciais:

pronunciados nos tribunais (pro = defensa; in = acusación)

Pro Archia poeta, Pro Roscio, Pro Milone, In Verrem.

Políticos:

pronunciados no senado ou asemblea do pobo

In Catilinam (Catilinarias), cumio da súa carreira), Filipicae (Filípicas), atacan ao poderoso Marco Antonio e precipitan a súa morte) Cicerón, Marco Tulio. Discursos. Manuscrito en vitela, letra humanística, siglo XV.

Biblioteca de Santa Cruz. Valladolid. Imaxe de DivesGallaecia na galería de Chiron en Flickr.

Cicerón, Marco Tulio. Discursos. Manuscrito en vitela, letra humanística, siglo XV.Biblioteca de Santa Cruz. Valladolid.Imaxe de DivesGallaecia na galería de Chiron en Flickr

13

Filosofía - Tratados políticosÚltimos anos da súa vida.

Pensamento das escolas filosóficas gregas: Platón, Aristóteles, estoicos...

Tratados políticos:

de re publica, de legibus

Teorías éticas e morais:

de finibus bonorum et malorum, de officiis, Tusculanae

Teorías gregas sobre a natureza dos deuses ou o destino

de natura deorum, de divinatione, de fato

Ensaios filosóficos:

Cato Maior de senectute, Laelius de amicitia (a vellez, a amizade)

Consolatio (trala morte da súa filla Iulia, defende a inmortalidade da alma)

Creación dun vocabulario latino propio para traducir termos gregos.

Transmisor do pensamento filosófico da época.

Cicerón descubrindo a tumba de Arquímedes. Martín Koller 1775. Imaxe wikimedia Commons.

14

POST CICERONEMRéxime imperial

Asembleas perden poderes

Senado perde competencias

Decadencia da oratoria: do foro ás escolas.

Marco Anneo Séneca o retórico (55 a.C.? -39 d.C.)

Nado en Corduba, pai de Séneca o filósofo.

Exercicios escolares (a miudo anacrónicos, irreais, rebuscados...)

Controversiae: exercicios prácticos de tema xurídico. Temas imaxinarios. Os alumnos defendían mesmo posturas opostas.

Suasoriae: consultas ficticias a personaxes célebres, que deben explicar a súas decisións (debía Agamenón sacrificar á Ifixenia?)

Queixas de Séneca o filósofo (4-65 d.C.)

non vitae, sed scholae discimus

Colonia Patricia Corduba, Córdoba, Andalucia. Imaxe de Rafael dP na galería de Chiron en Flickr

Colonia Patricia Corduba, Córdoba, Andalucia. Imaxe de Elaios2008 na galería de Chiron en Flickr

15

Tácito - QuintilianoGaio Cornelio Tácito (55-120 d.C.),

Coñecido historiador.

Dialogus de oratoribus: historia da elocuencia romana.

Marco Fabio Quintiliano (30-100 d.C.)

Nado en Calagurris (Calahorra, Aragón), director da 1ª escola pública en época de Vespasiano.

De institutione oratoria:

Formación do orador

Estudio do sistema educativo romano do seu tempo.

Modelo: Cicerón.

De causis corruptae eloquentiae

De institutione oratoria.Imaxe de Cercamon en Flickr

Estatua de Quintiliano na súa Calahorra natal. Imaxe, wikimedia Commons.

16