A PAISAXE COMO RECURSO

TEMA 15

Introducción• A paisaxe foi escenario da historia do home e da

súa forza transformadora, pero mantén propiedades orixinadas en tempos remotos, xunto a oturas máis recentes: é algo vivo.

• A paisaxe é un recurso natural, xa que posúe uns valores estéticos, culturais e educativos.

Estudo da paisaxe: dúas concepcións:• Paisaxe-ecosistema: territorio extenso formado

por estruturas e procesos, é fonte de información do territorio.

• Paisaxe-percepción: escena abarcable dun golpe de vista.

PROCEDEMENTO PARA O ESTUDO DA PAISAXE:A análise dunha paisaxe lévase a cabo a partir de unidades paisaxísticas que son entidades distintas que o conforman (formas de releve, uso do territorio, impactos).PASOS A SEGUIR:• Coñecer e recoñecer os elementos e compoñentes da paisaxe e analizalos.• Diagnosticar o estado actual da paisaxe.•Aplicar medidas de corrección de impactos e anomalías detectadas.• Propoñer técnicas de prevención de impactos.

CONCEPTO DE PAISAXE• O térmo paisaxe asociáse a sensacións e recordos

máis ou menos próximos polo que resulta difícil precisar.

• Ecolóxicamente: Paisaxe é un complexo de interrelacións derivadas da interacción de rocha, auga, aire, plantas e animais (Dumm).Percepción multisensorial dun sistema de relacións ecolóxicas (Bernáldez).

• Sistemicamente: paisaxe é a forma e imaxe do xeosistema complexo territorial con organización, estrutura e dinámica.

Bernáldez, en 1981, establece que << a paisaxe é información que o home recibe do seu contorno ecolóxico>> e considera dous compoñentes: o fenosistema e o criptosistema

O Convenioi Europeo da Paisaxe defínea como << calquera parte do territorio tal e como a percebe a poboación, cuxo carácter sexa o resultado da acción e a interpretación de factores naturais e/ou humanos>>

A PERCEPCIÓN DA PAISAXEÉ un proceso no que o observador recibe información de dous tipos:• Concretas: elementos da paisaxe (vexetación...)• Abstractas:liñas, formas...Estas informacións levan a formar un modelo mental

Elementos básicos da percepción

1. Paisaxe2. Zona de visión3. Observación e contorno

Interpretación

Modelo mental da paisaxe

COMPOSICIÓN DA PAISAXE

No estudo da paisaxe distinguimos: os compoñentes da paisaxe e os elementos visuais

• Compoñentes da paisaxe:- Compoñentes abióticos:

•Relevo: xorde dos procesos xeológicos e aporta as principais formas da paisaxe.•Litoloxía: tipos de rochas.•Clima ou condicións atmosféricas.•Auga: elemento chamativo que aporta contraste.•Solo: determina as formas vexetales.

- Compoñentes bióticos: •Vexetación:constitúe a cuberta do solo;

natural (árbores...); artificial (xardíns, repoboacións...)

• Fauna: destaca en prados de pastoreo, praias con aves mariñas...

- Compoñentes antrópicos: •Uso do solo: actividades agrícolas e gandeiras

•Obras públicas:estradas, ferrocarrís•Explotación de recursos: minería, canteiras...•Creación de espazos rurais e urbanos.•Actividades lúdicas e deportivas

•Elementos visuais da paisaxeSon rasgos que caracterizan visualmente unha paisaxe.

• Cor: propiedade de reflectir a luz• Forma: volume ou superficie dun ou máis obxectos• Líña: é o camiño real ou imaxinario que percebe o

observador• Textura: variacións ou irregularidades que se perciben

sobre as superficies continuas.• Escala: relación entre o tamaño dun obxecto e o

contorno.• Configuración espacial: conxunto de cualidades da

paisaxe (panorámicos, pechados, dominados)

Diferentes texturas:a) Gran c) Regularidadeb) Densidade d) Contraste interno

a) Escalab)Configuración espacial

Cor

Forma irregular

Clasificación das paisaxes

• Paisaxe como xeosistema - Paisaxes con predominio case exclusivo de compoñentes abióticos: desertos, glaciares, canchais. - Paisaxes onde predominan os compoñentes abióticos: a tundra, as zonas de alta montaña. - Paisaxes con predominio de compoñentes abióticos sobre os antrópicos: canteiras e minas abandonadas. - Paisaxes con presenza case exclusiva de compoñentes bióticos: as selvas tropicais, os bosques caducifolios, a taiga. - Paisaxes con predominio exclusivo antrópico: as cidades, as zonas agrícolas, as explotacións forestais.

• Localización xeográfica Podemos atopar paisaxes polares, tundra, taiga, bosque tropical, bosque caducifolio, desertos e pradeiras.• Funcionalidade ou uso da paisaxe - Paisaxes naturais: zonas de alta montaña, desertos, selvas. - Paisaxes rurais: paisaxes agrícolas e as explotacións forestais. - Paisaxes urbanos: as cidades, as zonas industriais, as zonas comerciais e as paisaxes de ocio como parques e xardíns.

• Estado actual da paisaxe - Paisaxes en equilibrio: onde a erosión, impactos humanos son mínimos. - Paisaxes en regresión: sometidos a fortes procesos erosivos...que o fan inestable e cambiante

Impactos producidos na paisaxe

As causas dos impactos paisaxísticos poden ser.• Ocupación do territorio por asentamentos urbanos,

industriais ou obras públicas. Efectos:- Movementos de terras que alteran a vexetación e as formas

naturais do relevo- Aparición de liñas rectas non acordes coas formas

xeométricas do terreo.- Contrastes cromáticos co contorno.- Introducción de elementos artificiais de grande tamaño.

Impacto paisaxístico: alteración estrutural ou funcional duns, varios ou todos os compoñentes naturais e elementos visuais da paisaxe como consecuencia da intervención do home, o que provoca unha diminución da súa calidade ambiental e visual.

• Actividades agrícolas, forestais e gandeiras que ocasionan alteracións na vexetación.

• Extracción de recursos que provocan cambios na morfoloxía do relevo, vexetación e alteracións cromáticas.

• Actividades agrícolas, industriais e urbanas que producen residuos.

▬ Calidade visual da paisaxe

Cualidade intrínseca da mesma que nos indica os seus valores estéticos, é dicir, a súa belleza.

ANÁLISE DO IMPACTO SOBRE A PAISAXE:CALIDADE E PAISAXE E

FRAXILIDADE VISUAL

• Métodos directos de valoraciónEscala de valoración: excelente, moi boa, regular e mala

• Métodos indirectos de valoración: son procedementos cualitativos e cuantitativos.

▬ Fraxilidade visual da paisaxe

• Indica o grao de deterioro visual que pode sufrir unha paisaxe debido a determinado uso.

Susceptibilidade dunha paisaxe ao cambio

A capacidade de absorción visual, que se define como concepto oposto á fraxilidade visual, é a aptitude dunha paisaxe para <<acoller>> posibles modificacións ou impactos sen producir unha diminución grave da súa calidade visual

Factores:

● Componentes bióticos e abióticos da paisaxe: - Vexetación e relevo.

● Factores de visualización.

● Factores históricos culturais

● Accesibilidade.

▬ Actuacións de corrección paisaxística

• Remodelación do terreo para axeitalo á topografía: reproducir a topografía previa á actuación, non introducir elementos que engadan artificialidade, repectar a escala topográfica...

• Establecemento dunha cuberta vexetal: seleccionar especies que sexan o máis coincidentes coa vexetación propia do contorno e dispolas espacialmente.

• Control da perda da capa de solo fértil.

A lexislación española só esixe a avaliación do impacto sobre a paisaxe en determinados proxectos, despois introduciranse as medidas correctoras que forman parte da restauración paisaxística e son:

1

2

3

4

5

6

7

8

9

A CONSERVACIÓN DA PAISAXE: OS ESPAZOS NATURAIS PROTEXIDOS

Os espazos naturais protexidos son áreas que conteñen sistemas ou elementos singulares, fráxiles, ameazados ou de especial interese ecolóxico, paisaxístico, xeolóxico ou educativo e que están dedicados á protección da diversidade biolóxica, da xeodiversidade e dos recursos naturais e culturais asociados.

A UNESCO e dentro do seu programa sobre o Home e a Biosfera (MaB), establece a protección de certos lugares da Terra como paisaxes consideradas como biomas e recursos do patrimonio mundial, que reciben o nome de Reservas da Biosfera.

■ A protección dos espazos naturais en España

En España (1916), promúlgase a Lei Xeral de Parques Nacionais e 1918 decláranse os dous primeiros: Covadonga (Picos de Europa) e Ordesa (Pirineo aragonés).

En 1975 apróbase a lei de Espazos Naturais Protexidos, que amplía as figuras de protección a Parque Natural, Reserva Integral e Paraxe Natural. Créase unha rede de 11 Parques Narurais e 8 de Paraxes Naturais

• Lei 4/89 establece a Lei de Conservación dos Espazos Naturais e da Fauna e Flora Silvestres que sinala como figuras básicas de protección: Parques, Reserva Natural, Paisaxe Protexido e Monumento Natural.

Actualmente está vixente a Lei 42/2007, do Patrimonio Natural e da Biodiversidade, que regulas os aspectos da política de conservación e preservación da paisaxe.Os Parques son áreas naturais pouco transformadas pola explotación e ocupación humana.Dentro dos Parques esteblécese a categoría de Parques Nacionais: espazos de alto valor ecolóxico e cultural, cuxa declaración de interese xeral para a nación que teñen o máximo nivel de protección. e se rexen pola Lei 5/2007, da Rede de Parqueas Nacionais. Actualmente existen catorce, os últimos foron o das Illas Atlánticas (2002) e Monfragüe (2007).Parques Naturais: espazos con recoñecidos valores paisaxísticos e ecolóxicos, nos que se permite o aproveitamento ordenado. Créanas as Comunidades Autónomas.

Reservas Naturais: a súa finalidade é protexer os ecosistemas, comunidades ou elementos biolóxicos que pola súa rareza, fraxilidade, importancia merecen un especial recoñecemento. A explotación de recursos está limitada.

Áreas mariñas Protexidas: creadas para a protección de ecosistemas comunidades ou elementos biolóxicos e xeolóxicos do medio mariño que pola súa rareza, fraxilidade e singularidade merecen un especial recoñecemento.

Monumentos Naturais: espazos ou elementos da natureza constituidos por formacións de notoria singularidade, con interese científico ou humano.

Paisaxes protexidos: lugares concretos que polo seus valores estéticos e culturais merecen unha protección especial.

Tamén se inclúen os espazos protexidos da Rede Natura 2000, Rede Ecolóxica, as áreas protexidas por Convenios e Acordos internacionais como humedais, hábitas de aves acuáticas e de importancia internacional, áreas incluídas na protección do medio ambiente mariño do Atlántico, os Xeoparques e as Reservas da Biosfera, declarados pola UNESCO, as reservas bioxenéticas declaradas polo Consello de Europa.

Reserva da Biosfera: declaradas pola UNESCO, en lugares representativos de ecosistemas naturais ou minimamente alterados que sexa ejemplo de cómo convivir coa natureza e que actúen como centros de educación e investigación ambiental.

Constan de tres zonas:• Zona de núcleo: lugar no que o ecosistema permanece

inalterado, adicado á función de conservación.• Zona de amortiguamento ou tampón: rodea á

anterior, é posible un uso dos recursos compatible coa conservación.

• Zona de transición: existe un maior grao de explotación pero con sostentabilidade

Funcións das Reservas da Biosfera• Función de desenvolvemento: á protección do medio ambiente asóciase o desenvolvemento económico e social.

• Función de conservación: dos recursos xenéticos e ecosistemas, así como o mantemento da diversidade biolóxica.

• Función loxística: proporciona unha rede internacional que permita o trasvase de experiencias e a cooperación en materia de investigación e formación.

Espazos protexidos de Galicia

Parque Nacional: Parque Nacional das Illas Atlánticas de Galiciahttp://gl.wikipedia.org/wiki/Parque_nacional_das_Illas_Atl%C3%A1ntica

Parque Natural: Monte Aloia (1978) - Dunas de Corrubedo e lagoas de Carregal e Vixán (1992) - Baixa Limia-Serra do Xurés (1993) - O Invernadeiro (1997) - Fragas do Eume (1997) - Serra da Enciña da Lastra (2002)

Monumento Natural: Praia das Catedrais - Costa de Dexo-Serantes - Fraga de Catasós - Souto da Retorta - Souto de Rozabales - Carballa da Rocha - Pena Corneira

Humedal Protexido: - Rías de Ortigueira e Ladrido - Dunas de Corrubedo e lagoas de Carregal e Vixán - Lagoa e areal de Valdoviño - Ría do EoComplexo Intermareal Umia-O Grove

Reserva da Biosfera: Terras do Miño - Área de Allariz - Os Ancares lucenses e Montes de Navia, Cervantes e Becerreá - Río Eo, Oscos e Terras de Burón

Outros: Rede Natura 2000

Parques naturais Galicia conta na actualidade con seis parques naturais (en cada caso indícase a data na que foron declarados parques naturais):• ••Μοντε Αλοια, con 746,29 ha (4.12.1978). •••Χοµπλεξο δυναρ δε Χορρυβεδο ε ασ λαγοασ δε Χαρρεγαλ ε ςιξ⟨ν, 996,25 ha (5.06.1992). • ••Βαιξα Λιµια−Σερρα δο Ξυρσ, 20.920 ha (11.03.1993). • ••Ο Ινϖερναδοιρο, 5.722 ha (5.06.1997). • ••Φραγασ δο Ευµε, 9.125,65 ha (11.08.1997). http://gl.wikipedia.org/wiki/Fragas_do_Eume• ••Σερρα δα Ενχι⟩α δα Λαστρα, 3.151,67 ha (2002).Outros espazos naturais galegos singulares aspiran a esta figura de protección:• ••Μοντε Πινδο. • ••Ο Χουρελ. • ••Οσ Ανχαρεσ.

http://www.vexetaciondegalicia.es/espazos-tipos.html

http://www.youtube.com/watch?v=qxey6qG9dOM&feature=related

http://www.galiciaparaelmundo.com/blog/?page_id=51&recurso_id=3803

Espazos protexidos de Galicia

http://www.turgalicia.es/sit/form_busqueda.asp?ctre=111&cidi=E

http://www.guiarural.com/turismo_rural/A_Coruna/PARQUE_NATURAL_DAS_FRAGAS_DO_EUME.html

http://www.antena3.com/noticias/sociedad/incendio-fragas-eume-fue-intencionado-sigue-activo-pero-controlado_2012040100035.html

http://www.elmundo.es/elmundo/2012/04/02/galicia/1333382023.html