SI

2000,3: 105-112

A COLECCIÓNBENITO SOTO1

ISSN: 1138-9664

SABINO TORRES FERRER

O SEMANARIO CIUDAD

Tiñan razón os que dixeron que a ColecciónBenita SotonaceuporquenospecharanCiudad

Ciudad era un semanarioque xurdiu no ano1945 pola conversióndourromodestosemanario,no queeu entreriñaas miñasafecciónsó par queIle botabaunhamanó PontevedraCF. recéncrea-do pola xunranzade dous históricos: Eiriña eAlfonso. Meu pai, entendíaque a cidade riña queter un periódicodiario e ó editar un semanario,abría un bo cambio para conseguirestaníera. Elnon podía coafinanciacióndun diario, nin riña amaquinarianecesaria,e facía o que podía.A Gue-rra deixara a Pontevedranun longo silencio deletra impresae ondeanteshabíatresdiarios e máisdun semanario,nos anos corenra non quedabaningún.

Dirixin estaprimeira etapade Ciudad, EmilioCanda,un exquisitoxornalisra,do queini poucosmeseschoramosa súa morre en Madrid. Candamarchoupronto á Capital de Españacoa revistaFinisterre, que editabae dirixía, e que sendúbidafoi unhadas importantespublicaciónsda Galiciaderódolos tempos;euocupeio seupostona direc-ción de Ciudad

Cambiei moiras cousas. Convencin a CelsoEmilio Ferreiro para que se uníse a esta nos-aredacciónna que estabanródolos meus amigos,(Cuña Novás, Negreira, Peláez, Virxilio NovoaGil.) e se puxeseá fronre dela.

Eran temposdifíciles patao xornalismo. Maisnós tiñámo-lo lume da zuventudenas mans; unlume inconformisra, molesto. Foi lóxico que o

Este artigo unha recreacióndedñasconferenciaspro-nunciadasnaCasadeGalicia enMadrid (8-6-1999)e no Tea-tro PrincipaldePontevedra(30-11-1999>co gallo da home-naxe adicadaá <So/ecciónBenita Soro

lume nos qucimase.Meu pai, o editor, sen recibiroutracousaquea incomprensióndasxentes,cansodeperderdiñeiroe clientes,acaloua vozqueserna--nalmenreconvocabaós ponrevedresese a cidadevolveu á súamudez.Corríao ano 1948.

A COLECCION BENITO SOTO

Senriámo-lamorre de Ciudadcoma a dun boamigo. Deixou na alma, no cotián quefacer,undifícil baleiroquenon sabiamoscomo encher.

Seguíareunindomecon Cuña e con Negreirana vella redacciónde Ciudad,convertidaagora enalmacénde papel. Ah, nun curruncho,durmíaavella mesade redacción,que parecíaavergoñadadasúainacrividade,e polafiestrado patiosemprecheo de flores, seguíanchegandona tardiña, asnotasda Orquestrade Cámara,repasandounhaemil veces, a PequenaMúsica Nocturna deMozart.

Tiña unha idea, e expúxenanunhadesasreu--niónsna vella redaccion:

«Vou editar libros de versos.Os nososlibros, oslibros dos nososamigos.Faremosunha colecciónde libros, sen permisosoficiais, sen dar conta ácensura,senónó nosocorazón..,como correspon-de á verdadeira maneira de entendera poesía:ceibe. Seráunhacolecciónpirata.»

«Enrón—Interviu AlvarezNegreira—se é pirata,¿porquenon líe chamamos«BenitoSoro?»

Gusrounosa ideae non era malacousaadicaronosoesforzoeditorial a unhafigura pontevedresa,tan interesante,comoerao piratada Moureira,dealma delicada,barba laura, ollas azuis, corazónduro e empaquedistinguido,como a describiríaFerreiro,nunhafolía de propagandaqueeditamos.Dendea nosaóptica,Benito Soto eraun persona-xc apaixonanre.

1~~

SABINOTORRESFERRER A COLECCIÓNBENITOSOTO

«Faremosentregasdedauslibros cadatrimestre,ou canda nos pareza,—fun informandoós dousamagos—e os primeiroslibros seránvasos.Eu ireina segundaentrega.Rafael e Porreladebuxaránportadas.»

Emilio Alvarez Negreira trouxo un pequenolibro: MadrigaL CuñaNovásretrasabao proxecro.Deu unha convincenteexplicación:«esrou malo,non sei o queteñoque non me deixaescribir, nincorrixir os poemas.»

Eu corrín a vez e aif, sabor das caixas daimprenta, ordenei e corrixín alguns poemasdeamor, duncadernoquechamabaCuadernode Car-men,porqueeseerao amordaquelesmomentos—eno corazónquedoupara sempre—anqueno librohabíaoutrasmulleres.

Traballei algunhasnoiresna soidadedaimpren-tade meupai, compañendoe inrprimindo aquelesdouslibros: Madrigalde Emilio Alvarez Negreiraeo meuquechameiComoeíría (anosmáistarde,ennava edición, devolvinile o seu primearo nome:Cuadernode Carmen).Despoisencaderneinos.Foiunha edición sinxela de 200 exemplares,qtíe serepetiron tres veces,non porqríe se vendesenaslibrerías,senónporqueesteslibros fiaronutilizadosparaa promociónda Colección.Estabanprestoseconvoqueiós meusamigos,no lugar de sempre:avella redacción do semanaria Ciudad. EstabanCuña, Negreira e Rafael Manso, que debuxaraunhaspreciosasviñetasparaasporradasdos libros.Eraun milagreque xurdía da nasanecesidadedecomunicarnos.Corría a primaverade ano 1949.

Cos libros nas mans e xa imaxanandoos nasosnomesnosescaparatesdas librerías, asusraunosaaudaciade sairá rúa senpermisoningún,sencen--sura,senningúndas trámitesqueabrigabana cal--querapublicación.

Foi miña a decisiónde consultaraquelaarídaciaxuvenil con CelsoEmilio Ferreiro,quenon cañe-cía o nasoproxecto.CelsoEmilio erapara noson-tros, a pesarde ser máisvello, un bo camarada,epara mm en particular un irmán maior. Aproboucon grandeestusiasmoa coleccióne a maneiradepoñelana rúae coasúa«humanidadecombarenre>como despois diría Emilio Alvarez Negreira,romou o remón da reencontradaBurla Negra—nomeda navede Benito Soto— e escribiucartas,falou con amigas,publicou comentariosdas nasoslibrose deua coñeceren tertuliase coloquiosesteproxecto que era xa tamén del. Boraunosunhaman Camilo José Cela, que publicou arrigos na

106

prensanacional,e un delesestárecollido no libroGafédeArtistas.TaménBorobó nosseusAnacosenLa Noche, falau eloxiosarnente,mairastardesdacolección,comatantosoutros amigos...

E así comezona fermosasingraduraque durouataa primaverade 1952. No día da fesrividadedeSan Cibrán acabousede imprenraro libro Fabit la--rio NovodeM. CuñaNavás.Foi o derradeirolibroda colección. E foi fermosa siíígradura,porquenelase abriron os vellos arcónsandetanta poesíaagardabao momentoda súapublicación,e taménporquenovosvenros,deproxecrosediroriais,che-gananata a nasaxeografía, acabandocoa longanoite depedra,na que vivía a culturagalega.

O nasoproxectotivo un eco extraordinario.Aescasezade ediroriais con continuidadena nasarerra,e raménpoíoanuncioda edicióndelibros engalega —a seguinreentrega fiaron os libros dosrmánsAlvarez Blázquez,Poemasde ti e de mm,en

galega,e Dana da carpo delgadadeCunqucirodes-pois— naquelmomentocaseInexistentes(recordosó a ediciónde CómarasVerdes,deAquilina IglesiaAlvariño, en 1947;e Br¿temasMariñáns, deCeles-tino Luis Crespo)xa que nósproclamabamosquea nasacolecciónera bilingúe e igual cabida tiñanos poetasgalegasqueescribíanen casrelán,comoos que o facíanen galega,porquedaquela,osmal-ditos, os que gardabanos seusversosporqueexis-tían moirasdificultadese por qué nondicilo, xus-tificados medos,eran os poetasque escribían enlingua galega.

O enderezoda editorial era na Rúa Nava deAbaixo, mais a vida literaria da Coleccióncentrá--basena imprentaque meu pai tilia na rúade donFiliberto, estarúa pontevedresaqueperdeuosape-lidos dun ilustre personaxe,primeira no dicir dasirenres,lago no nomenclátormunicipal.

Conservoa primeira lista de subscritoresqríeacudiron A chamadado manifesroque redacrouCelsoEmilio Ferreira,en colaboracióncanEmilioAlvarez Negreira. Son noventa. Número que seamplionatacenrosesentae tantos.Non podo pre-cisaro númeroexacto,perobastantesmáisdasquevaticinanJulio Sierra, un heterónimode Borobó,quen nuneloxiosoarriga en La Noche,admitíaunmáximode vinrecinco, rendoen cantaqueeseerao númerode poetascon posibilidadeseconómicassuficientesparamercarlibros.

Pronto chegaron as primeiras nubes negrasanunciadorasda rempestade,como comenrouAlvarez Negreira. Una maíiá recibin recado do

SI2000, 3: 105-112

SABINOTORRESFERRER A COLECcIÓNBENITOSOTO

Alcalde para que o visitase urxenremenre.Poraqueltempo era Rexedorda cidade don RemixioHevia, bo alcaldee amigo das poetaslocais. DonRemixio recibiurnecon afecto e, coasalemnidadepropianel, infarmaume:

«Un grupo de pontevedreses,ilustres represen--ranresdaCultura eda Sociedade,visitáronme,paraqueeu inrerviseen pro deeliminar da coleccióndepoesíaquevosredeedita, o nomeinfamantepara acidadee taménparaa cultura, dopirata Benita Soto,aforcado en Xibraltar, e a súa cabezapastano altodunhapica, ti entrada do porto, para escarmenta...Ante a gravidadedo caso —e ó dicila sorriu, bur-lón— dixenlíesque habíaque recorrera instanciasmáisaíras...e mandemosó Gobernador.»

Don Remixio ergueaseda solerunidadeda súacadeirae, causarara nel, a que mostrabao seuafectopor nós,acampañaumeataa parra.Golpe-ándamecaí-iñosamenreno brazodixo:

— «Esreavosredepreparado.Chamarano.»A chamadaanunciadapor dan Remixio non

rardou, e aquelamesmatardecomparecíaanteaGobernador.

Erapar aquel rempo Gobernadorde Ponteve-dradanXaséSolís Ruiz; recibiumeserio e casesenpreámbuloningún, fóra o da cortesía,lea o pará-grafo do procesode Benito Satoquexa me referiraa Mealde.Tiña a libro aberrosobrea mesa. Dei--xáranaos ilustrespanrevedresesque atael chega--ron avergañadasda infamanterapazada,froito danasafalta de cultura.

Aclareille a donXosé, queesaera semprea pos-tiara típica das que enrendenque a Cultura e sócausadeles.

«Si, sabemosquen foi Benito Soto. Estamosreunindo datospara unha biografía —informei óGobernador—.Si, sabemosque fai un despiadadamatadorde homes,mais puxemos o seu nome ánasa colección poética porque nos consta queBenita Soto—aquí borei mandaroía imaxmnación---era un mai bo poeta, unhaespeciede Lord Byrone FedericoBarbarraja.Se Benito Soto naceseenInglaterraau en Holanda...»

E tan brillante e apaixonadadebeuse-lamiñaexpasici6nque don XoséSalís deupor concluidoaquel asunto. Despoispediumeque o informasedo nasoproxectoeditorial. 6 despedirsesorpren-deumecunhaestrañapetición:

— «Fágaine,a título persoal,subscritordehonra».Nesemomento¿ranounicamenredon JoséFer--

nándezLópeze donAlvaro Gil Varela.

O curioso,é queaquelesofendidospantevedre--ses non sabíano doadoqueresultabaprohibirnosuns libras totalmenteilegais. O gobernadortam-pancacoñecíaa nasailegalidade.

Como editor de Benito Soto viaxei par todaGaliciatomandocontactopersoalcon moiraspoe-tas daquel tempo.Haubo unha excepción:Lugo.As miñasrelaciónscaasxenresdesacidadee dasúaprovincia,fiaron sempreou epistolares,ou a travésdeterceiraspersoas.Lugo quedabamoi lanxe,paraos mediosde comunicacióndaquelesanos.Así deManuelMaría, ou de Luís Pimentel, fai AquilinoIglesia Alvarilio, que trasladaraa súa cátedradeLugo a Pontevedra,quen trauxo a súasnoticias eos seuslibros.

Sempresentínnon coñecerpersoalmenrea LuísPimentel.Se eu esrivesecon el, a libro Barco sinluces, quenon cañecía,tantosanosinéditoporqueninguénqueríapublicalo, malia levarun prólogode Dámaso Alonso, seria publicado pola nasacolección. E para mm un dos máis belas librosescritosen Galicia nesteséculo.

Alvaro Cunqueiroestabaen Mondoñedo,can--finado nos seus límites municipais. Tiña proble--mas. As familias forzaran a separacióndo seumatrimonioe cadaun vivía afasradodo autro, endúasvilasdistintas,cianbosquee unhapresadadequilómetrospolo medio.

Enviou un libro singular:Dana da coipo delgada,quepola súacalidadee raménpalo namedo autormereceuunhaardede ediciónpreferente.Cunquei-no non sabíadesto e ós paucosdíasda libro recibínunacariñosacartadel, urxíndomenapublicación,ecañecendoas nasaslimiracións económicas,estabadisposraa contribuircon algún diñeira.Contesreiávolta decorreodicíndolle queo seu libro sairíanapróximaentrega,como así foi, e que ííe agradecíaasúacolaboraciónquenon necesitabamos.Mais nondeixou de estrañarmequeun poetada calidadedeCunqueiro,mostraseaquelinteresepor un pequenolibro, camaun principiante.

Anas máis tarde,polo propio Cunqueiro sou-benque Dona do carpo delgada, libro queo poetadedica á súamuller, fol bamenaxea aquel afasra-mentaimposto.

Cuinprindocanasocompromisoeditorial e conalgunhaque aurrafalta perdoable,foron saindodaimprentaos nasoslibros: 1. Madriga¡~ Emilio Alva-rez Negreira;II. Comael ría, SabinoTorres Ferrer;III e IV. Poemasde ti e demm,XoseMaría e Emi--ho Alvarez Blazquez; y. Dona do corpo delgada,

SI2000, 3: i05-fl2

107

SABINOTORRESEERRER A COLECCiÓNBENITOSOTO

Alvaro Cunqueiro; VI. Gárgolas, Tomás Barros;VII. Auxade terra, Ricardo CarballoCalero; VIII.Cantos de cotovía, Eliseo Alonso Radriguez; IX.Triscas, Luis Pimentel; 5<. Muiñeiro dc brétemas,Manuel Maria; Xl. El dios de los prec¡ipicios, JoséRuibal; XII. Carnikds da naite moza, AugustoCasas;e despoisdas iransformaciónsde 1951, nasque seamplíana caleccións:XIII. Follas deun arbreseníleiro,ManuelFabeiroGómez;XIV. (‘anciós diseamor que se diz olvida, JuanPérezCreus.Nesrasderradeirasediciónsforontransformadasas presen--racionesdaslibros con novas portadas.

Faltabaa cita editorial do máisapaixonadocola-borador.E CelsoEmilio Ferreirasupriu estafaltacunfeixe derraducciónsdepoetasalemánsfeitaencolaboraciónconAntonio BiancaFeixeira.Recor--do a procesodestastraducciónsque Blanco Frei-jeiro facíadirectamentedo alemándunhaanrolo--xía traídadunhadassúas‘laxes, e Ferreirorecreabaa traducción ó seu xeiro. Foi, sen dúbida. unhacolaboraciónmoi eficazquecreanun libro precio--so; acasoos versosda máisalta valoraciónlírica dopoetade Celanova.

Importamoiro destacaraquícomo recordatorioe hamenaxe,a Antonio BlancaFeijeiro, esquecidonestaa súaterrapesea serSubdirectordo Museodo Fradoedirectordo Instituto Españolen Roma,ademaisde recoñecidoarqueólogae catedrático.MorreucamaSecretariada AcademiadaHistoria.

Mais tornemosa MusaAlemá,o libro de Ferrei--ro e Blanco Freijeiro. A súa excepcionalcalidadepedíaunhaedición especiale rsa mesmapuxemoso nasomaíarentusiasmo.Tivo un tratamentodis-tinto: navaformato e a cualificaciónde primeironúmero extraordinaria.Rafael Manso debuxouunhasbelasilusrraccións,andeas manchasde corloran gravadasen pranchasde linóleo, porquehabíaqueseguircaa tradición linaleisrade Ponte-vedrae taménporqueasí afarrabamosalgúns car-ros,—dosquesempreesrabamosescasos—Ka queasilusrraciónssaíanmáis baratas.

Coa edición xa acabada,cometemosun peque--no pecado,e os pecadospágansesempre. DonCarlos Caba, brillante escritor, autor da novelaVolfraud, Volfrand. que cantaa odiseada volíra-mío nos montes de Silleda durantea II GuerraMundial, con quen nos reuníamosa cario natabernada Niña Bonita, ande tilia tertulia canAquilino IglesiaAlvauiño, e con Agustín Panela,eFerreiro,e PesqueiraSalgada,na súacondición desubeamisariode policía, recordábanosamistosa-

mentea nasaprecariasituaciónlegal. MusaAlemápola súacalidadepoéticae taniénpolos seusauto-res, pareceunaso libro ideal parapañerun pancade cordurana nasanavegacíanen corso.

Uns días despaisde presentarformalmenteapetición de autorizacióndo libro, estafoi denega-da. O Director Xeral de Propaganda,don PedroRocamora,acolléndasea un decretoquedeixabaóseuarbitrio a autorizaciónde rraducciónsa dialec-ros peninsulares,non aurorizoua publicacióndeMusaAlemá.Corexadoa tal decreto,nel indicába-sequea lingua galegaera unha]ingua peninsularenon un dialecto, poíaque a resolucióndo Direc-tor Xeral non eracorrecta.

A Celso Emilia Ferreiroencanrábaníleeste tipadeescritose redactano pregode descargos.Ferrei-ro estíva iraníco, duro, coa decisióndo DirectorXeral, e este responden—ante a información dadelegado Provincial da Vicesecretaríade Educa-ción Popular,JuliánAlvarez Villar; de quea libroxa estabanas librerías,malia a prohibición— arde--nandoa recollidadaedición, con multa quehabe--ría de incremenrarsepor exemplarnon recuperadodasolicirudede tirada.Non recordonín esacanrí-dade nin a inulta, só sei que non se recolleronsesentae tantas exemplaresEra para mm moirodiñeira, demasiadodiñeiro.

SCa canrei mairasveces a mina soidadeante adelegadode EducaciónPopular,quen despois darecollida dos exemplaresda edición, aindase afa-nabaen cobrara multa, arneazándomecoacadea.Xamais pensei pagar,bastanteriña coa perdadetan belo libro.

Tomei a resoluciónde presentarmeó Goberna-dor; erasubscritorde honrae seguroque me axu-daría. Recarrín a un bo amigo, SantiagoMariñoAcuña, que era a seu secretarioparticular. Estepreparana entrevista,que agarana distancianosparecea todosdivertida,pero daquela,en non asriña todascomigo.

<Veño a entregarme— loran as miñas pri-meiraspalabrasantedonXaséSolís.

— ¿Pero que fixo vosrede? — as palabras daGobernadoramasabana sía sorpresaantea meurogo.

— Un libro de poesía.MaisJuliánAlvarez Villarempéñaseen convencermede que cometin undelictae ou pagoa multa on vou á cadea>.

Den arde ó sen secretarioparaque localizaseaAlvarez Villar, que se encontrabaós pancasins-tantesó antro lado do Ño.

SI2000,3:105-112

108

SABINOTORRASFERRER A CVLECtYÓNBENITOSOTO

Enrendín,na conversacióntelefónica,algunhasrazóns que a delegado provincial de EducaciónPopulardabaó Gobernador,quenó cortaracomu-nicaciónpedin unhanavachamadacon don PedroRocainora.O Director Xeral parecíafalar de gru--posseparatistas,de maquis...e Salis respandialle:

«Sesó sonun pequenogrupode poetasnovas...Si, eu respondopor eles.»

A multa foi anulada,mais os libros quedaronnosalmacénsda DelegaciónProvincial de Educa--ción Popular. O expedienteque prometeranrevi-sar, nuncachegaua unha resoluciónVinal. Acabancan el o lume. Un día par falta de espacio nosalmacénsa edición fai quelmada.Ainda que apedín, non puiden facerme coa acta dese actoadministrativo.Transeorriao ano 1951.Agara,en1999, a Golección Hif acampoAmz~o,un filía tar-día da ColecciónBenito Sato, case un neto, ediraestaobra, coacolaboracióndo Concello de Ponte-vedrae a Xunta de Galicia, nunhaediciónsfacsí-mil, daquelaqucimadanun incomprensibleactoadministrativa.

Quera recordara dúaspersoas,compañeirasecolaboradoresda ColecciónBenito Soto, das calesnadase di, nas moiras comparecenciasdos poetasda mesma.Creo que é chegadoo momentodepoñelosna historia desraaventuraeditorial. Esroureferindamea Antonio Puig Sanmarríne Jesúsdela Sara—Susode la Saracomalíe chamabamas—.Oprhneiro, por aquelesdías estudiantede Filosofía,foi quenprendenen nósa amará nasacultura, ásnasasrradicíóns,á nasalingna, e calabarouno bodicir e escribir das nasostextosen lingua galega.Fun con el par algúns anos,a Santiago,no díadaPatrón, para asistir á misa por Rosalíaen SantoDomingo de Banabal. A misa que en tempossechamoudas ateospoía pensamenraque animabaos seus organizadores.Suso de la Sara, exquisitodebuxante,foi rigarasacrítico casnasosproxecras,e campar-rindalgunhamaneiraa direcciónartísticacasenextraordinariaamigo, Rafael Alonso.

A TERTULIA DO BIRIMBAO

Aíndacandoó final dasmañás,asisriamosá ter--tulia de RamónPeña,no CaféSavoy,á queconca--trían tódolos artistas daquela, tiñamos tertuliapropia no café Carabela, os mozos da ColecciónBenito Soto, e algún non tan mozo camaLucianodel Río e Emilio Quiroga. Celso Emilio Ferreiro

que asistía de canda en cando, chamaulle dobirimbao, caidaque poíoruidosacomportamentae porquea instrumentoencuestión,ten a caixa deresonanciana bocade quen o ranxe.

A tertulia rivo unhafeliz traxecroriae foi teca-llida pala radio local do bo amigaJaséHermidaVidal que desbordabaentusiasmoen participarcoa emisoraen toda quefacerpontevedrés.Nonriva éxito, a pesardas nasasesforzosen facelaani-mada. Primeira retransmiriasedende o propioC’arabeía, logo dendeosestudiasda emisora,peronon puido caaindiferenciadasaínres.

A colección riñataménunha forteparticipaciónen ródaloseventosculturais da cidade,aíndades--pois da súa marte xa que a grupo poéticaseguíasoñandonavassingraduras.Desta etapa, aíndacandoxa estabamosmetidos nun navaproxecro,queradestacarun feito singular.

Nosxardínsde Las Palmeras,baixo un fermasacedro, no lugar ande haxe está unha paxareira,erguiasemaxesrasaunha ciclópea estatuade donRamón María del Valle Inclán. Estabamososmazos poetas,organizandounha xornadado IIICongresoInternacionalde Poesíae ah, ó pé domonumento,os poetaspontevedresesrecitaríanosseusversosen honordasinvitadasvidas de todaomundo. Eu pasabacaseródolosdíaspor eselugarparair á tertulia.Gustabadesaudara dan Ramón,acasoporquede neno, como estudianteda Insti-ruto, asistíná inauguraciónda monumento,queregalaraná cidadede Pontevedraos estudiantesdaescalade canteríade Tui. Cerro día, ante o menasombra,a monumentonon estabano seu sitionin en ningunhaautraparre.Podedesimaxinarasgargalladasdasmeus amigascandolíe dei a non--cia. Fornastodasa camprobalae non enrendiamascamada naire pataa mañá, desapareceraunhamole de pedrade casecatra metros de altezaporun de perímetro;supoñiamasno silencio de cal--queranaire. Protestamos,recorremosá policía, ásautoridades,todos se sorprendían,pera ninguénmaveuun dedoparaesclarecero misterio.

¿E o nasarecital?Tiñamosque faceralgo.Rafa--el camezaua debuxar un monolito, andealgúnantrofalou da inscrición dunsversos.Nunhacan-reira, creo que poio monte de san Cibrán, apare-cenunhapedramarabillosa.Eramoi grandee nonriñamos maneirade traela ataos xardíns de LasPalmeras. Con moho pesar fornas reducindoaextensiónda pedrae ai estácas versosde Rubén,na mesmazonaca monumentodesaparecida.Os

SI 1092000,3:105-112

SABlNO TORRESFERRER A COLECCIÓNBENITOSOTO

poetaspuidemosdici-las versase a cidade rivo unnava monumentoa Don Ramón. Cativo, peroRafael Alonso non puido facer ontra causa,sencarros. A pedra foi regaloda canreira,o transpor--risra non cobrou,eacanreiraque labranos versos,rampauco.Os poetasnon riñan diheiro.

Anos despoisdescubrimoso desaparecidomonu-menroa Valle Inclán no alto da Curotiña,as costasda Pobrada Caramiflal.O queaindanon sabemosé como chegonataah,porqueaíndaninguéno can--tau,e eraboacausaquese Ile deseunhaexplicaciónó pobo de Pontevedra,dono do monumento.

AS NOVAS COLECCIÓNSE FABULARIO NOVO

O ano 1951, foi un ano importantena Colec-ción e no grupo editorial. CelsoEmilia Ferreirotrasladano seu domicilio a Vigo. Considereiqueera o momento de devolver a Emilio AlvarezNegreiraa direccióndacolección,que levabaprac-ricamentedendea senpostade secretario.

Can respectoá participaciónde CelsoEmiliaFerreirona Colección,escribinsemoiro e lamenta-blementemal. Deixemosclara que Ferreiro foi amáisapaixonadopaladíne o sen primeiradirector,pero chegona ela candaestabaxa iniciadae foiseantesda súadesaparición.Estáclaronoscadrosderedacciónque aparecennos primeiros e últimoslibros.

Nesteanode 1951 creáronseno programacdi--tonal dúas novascoleccións:Huguin, de ensaios,dirixida par Luciano del Río e que publican unlibro deXnlián Marías, La escolásticaen su mundoyenel nuestro,quecreafoi o primeiro Libra despoisda súa ausenciapala GuerraCivil; Poesíagallegacontemporánea,de Ramón González Alegre eraménNatassobre lapintura dehay, deJeanBazai-ne, traducidapor Ricardo Gullón. Nestacoleccióncolaboran un ram¿n animador da tertulia doBirimbao, PedroPérezCarvajal.A ontracolecciónCuadernosdeArte Gallego,quedirixiu RafaelAlan--so, publicau unha monografíade JaséRuibal dopintor Laxeiro.

Fabulario Novo, o extraordinariapoemariodeManuelCuñaNovás,foi sendúbidaaurraimpor-tanteLito na pequenahistoria da ColecciónBenitaSoto,e raménna poesíade Galicia.

Foi un libro queo poetaxesroudurantemoirosanos.Estabacasepreparadoparasero primeiro e

foi o último libro da Colección. Parricipei canAlvarez Negreiraen rodo o procesode creaciónerecordoa primeiralectura da poemaNoite Maiar.Quedei entusiasmadocon aquelesversos quecomezaban

Baixan segredossanosa escadadasfrígares,ata aJbxaandeenterro o metí anxo...

Fai tanta o meuentusiasmopoío poema, queernerxiacon forza ante a poéticaen uso, na nasaterra,quesobrea marchaimprimín unhafolía conaquelesversos,folía que repartimospalastabernasde Pontevedra, namentras recirabamasa setíencantopoético. Unha tremendaborracheirafoipremio daquel <raid> literaria.

Críña Novás era poetaqueridae esperadaporrodos como sucesor de Pondal, de Curros, deCabanillas.GarcíaSabelía pesarda miña solicitu--de,nonse compramereua prologaro libro, que semostrabaanteel con moirasdúbidase cunhahin--guaxeestraña.Fíxaoun poeta:FermínBauzaBrey.

O libro de Cuñadesperranas máisdisparatadascontroversias.Era unha poesíanava, distinta, daque se levaba e chegabacomaunha bafaradadeaire frescoá literaturagalega.En puxenna edicióndo libro, o meuafectaó poetae a máis altaadmi--raciónpola súapoesía,e aíndacandofixemasunabelísimaedición, estanon se vendeu. Agora, naconmemoraciónda cincuentenarioda ColecciónBenito Soto, os paucosque quedamosdesraaven-turapoética,agradecemosá DepuraciónProvinciala reimpresióndeste libro, en edición facsímile, easí cumprimascunha promesafeira hai anos ópoeta.

Na nasa breve vida editorial, daus proxectosquedaronno cainiña sen chegara realizarse.Undeles fai anunciado por Barabó, nun das serísAnacosen La Noche, sen dar names.Queriamosfaceren prosaa quese conseguiraen poesía.Unhacolecciónde narrativabreve.

Outra das proxecros pretendíaencerrar nungranlibro, todaa grandezadaPórticoda GloriadaCatedral compostelana.Ergueríaseunha estadasobar da cal un grupo técnico formado por unescultor, un crítico de artee un fotógrafo,mostra-rían, utilizando espellos, as carascoñecidase asocultas,en planosnovase oríxínais.O libro leva--ría tres textos: sobreo camiñade Santiago,sobreCompostelae sobreo Pórticoen si, que escribiríanEuxeniaMontes,SantiagoMontero Díaz e Euxe--

SI2000,3:105-112

110

SABINOTORRESFERRER A COLECCIÓNBENITOSOTO

nio D’Ors. Un grupo de médicos santiagueses,capitaneadaspalo traumaróloga,Sr. AlvarezAlva--tez, financiaríaa praxecra.Un accidentedeixouinútil ó daurorAlvarez, accidenteque despoisfoicausada súa marte, e o praxecronaufraganporfalta de líder no inecenada.

FINAL E PRINCIPIO DUNHA NOVAAVENTURA

Corríaa ano 1952.As tempestadesqueazaura-ron a naveeditorial, faron minando a menentu-siasmo,e raniénpor qué non dicilo, as complica--cións económicasxurdidascoasnavasCaleecións,taménaxudarana certadesalenroquesilencianasediciónsdaslibras.

Chamanpor mi ó sendespachoenVigo, danValentin Paz Andrade. Falamas das edicións.OConsellade Galaxia, creadaun ano antes,comu-nícaume don Vahenrín, estabapreocupadopolasituación que aparentementeatravesabaa Edito-rial. Queríanmeaxudar. «Don Xosé FernándezLópezdeixou clara,na reuniónandefai tratadaatema—informan don Vahentín—que a ColecciónBenitoSoto riñaquecontinuar,e haberáquedaraSabinoTorrestodaa axudaqueprecise».

Foi Viñas Corregosaembaixadorpara tratarestasaxudas.Despaisde variasentrevistasquedouclaraa posturade Galaxia;non dasenConsellodeAdministración,senóndasxesroresda navaedito-rial, que a quepretendíaera quedarsecoa Colec-ción sen dar nadaa cambio. En verdadeque seenfrontabandúaspasturascantrapastas.A nóssóa poesíae a aventuranos importaba;paraelesexis--tían antroscamiños,autrasmetasmáis compro-metidas.

Con moira amargurae desazametin ródoloslibros da fonda editorial, os papeis, os oríxinaissenpublicar,queeranmairasporqueah estabanoslibros dasvocesnovas da nasaliteratura,a corres--pandencia,os praxecras,nun vello veleira queagardabaa despece,non tan airoso e mariñeirocomaa Burla Negrade dan Benita Soro,peraquechegabapara convocara vella redacciónbaixo omandade Rafael Alonso, que ben coñecía esesmesteresda navegación.Saimasó alta mar, e nuncurrunchoda Atlántico, prendemoslume ó vellogaleón, e tantos afáns, proxectose esperanzas,purificáronsenas chamasque aireabaa brisa domar.

Foi unhalonganavegacióna da volta ó parto;case un anoremandoen calmase borrascas.

Chegadosó parra, aíndanos quedabanfarzaspara ultimar un libro que deixamasinconcluso:Romería,de RamónGonzálezA1e~re.

Despoiscoaaixndade Emilio Alvarez Negreira,merínmena aventuradun navaperiódico: Litora4da que fun editar, subdirector,e tantascausas...

Estebelo acabamenro,e fantasiosavisión dunsfeitosacaecidas...PorqueJaséRuibal, levou canela América, un par de grandes caixóns no quemetemosmoiros dos nasosfondos ediroriais e batrabalhofíxo con elesporquedendea súaarribadacomezarona coñeeetnose apreciarnos,na autrabeirado mar. A CuñaNavás,polo sen FabularioNava,cancedéraníleun importantepremio.A his--tanade Musa Alemá, fai levadaantea UNESCOpaíasCentros Galegas,como inostra de persecu--ción da lingua galega.

O incendioraméné algacertaxa queun peque-no lumena miña casalevaudocumentose corres-pondencia.

E o ano perdido no mar fai o rempoque vivi--¡nos en tertuliase traballasá marxedo nasoapai-xonadoquefacer,atapadonovamenreno semana--rio Litoral.

Durante trinta anos, a miña vida transcorreuámarxedas libras e da poesía,afastadode amigoseilusións,lanxedamiñacidade,e soamenrenasxor--nadasvacacionaisatapabacoa poesíanesremarcaidílico de Pontevedra,ande a vida coriá pasabacoma unha película a través das crisrais do CaféSavay,quegardabaa quenruradasvellas tertulias.

Nestasviaxes a Pontevedra,reuniámanosparaxantar, os mozasde Benito Soto, xa gozandodaancíanidade,en calqueradas moiros restaurantesda nasacidade.Foi o derradeiroxanrar, en Aios,nacasade ManuelCuñaNovás. Esacasada poetaxunta á praia, ande nalgúnsseránsnos atapaba--mas can Manuel María, e tamén ca marxesrasobardodo Caurel,lixía Novoneira,quenestesdíaschoramosa súamarre.

Esrabamosnesederradeiraxanrar, can CuñaNavás,RafaelManso,JaséRuibal, Emilio AlvarezNegreirae eu.Josefina,a inuller do poeta,servínunhaespléndidacomida,na que faJamosde novasproxecrasnos que en deberíapensaren volver anavegarcaa Burla Negra,naveda nasopiratadanBenito Sato.

Mesesdespais,na primaverade 1992, anuncícía nava proxecta. Cuña Navás estabaxa ma¡

SI2000, 3: lOS-) 12

‘II

SABINOTORRESFERRER A COLECCIÓNBENITOSOTO

enfermo.«~Valvemasa toparnoscaa poesía!Cha-marasea colección, HipocampoAmigo. (Tituloramónaparradapar Emilio Alvarez Negreira,quevolvía a ser a inen colaboradormáis íntima emáiscrítica, sempreó men lada, comaun rebul-deiro trasgodispasraa enredaros sañas,e quehoxeen soidade,gardacelosamenteo recanrodoCafé Savoy, para que en en cada volta á miñacidadeencontreunhacadeirana vella tertulia).Coma nos vellos rempos. Mais agora irás ti eNegreira,naprimeiraentrega—diclalle a Cufla nasuacasade Campalongo—despoisirei eu.Tes unlibro en casrelán.Negreira xa enrregou o sen.Gustaríameque corrixiseso ruenlibro queescri--bínnunverán,na Lanzada,porqueti ramóndur-

míches moiras naires acariñadoca rumor dassuasondaso.

Días máis tardeentregonmeun orixinal garda-do durantecorenraanos.6 menregresaa Madrid,púxenme mans á obra, na edición das libras.Aproveirandaunhaviaxe de RafaelAlonso a París,que descansouun par de días na miña casa,ilus--tronasdúasedicións:Lapasiónen eltiempa,deM.Curia Nováse Sonetosde quicio volante,de EmilioAlvarez Negreira.

O venres14 de maia falei can Curia por teléfo-no, anunciándoMeo libro acabada.Candochegueia Pontevedra,o meuamiga non puida recibir osexemplaresquelevaba paraeí. Estabanun araúdecoasmansenlazadasna nada.

SI2000,3: ¡05-112

112