Adobe InDesign CS4-TP111 Caner Arabac, Millî Mücadele Dönemi Konya Öretmenleri, Konya 1991, s....

24
YAADIKLARIVEYAZDIKLARIYLAKONYA’DABRGAZETEC: SELÇUKES NecmiUYANIK * Özet BumakaledeOsmanl’nnsondönemleriylebirlikte,Cumhuriyet’inyaklak60ylnyaam Konya’nntannmbirgazetecisiolanSelçuk(Gürel)Eselealnmtr.Siyasi,sosyal,kültürelvs. birçokaçdanönemlibirbirikimesahipolanEs,yazdklarveyaadklarylaözeldeKonyatari hinevegeneldeTürkiye’ninsosyaltarihineönemlikatksalamolanbirahstr.O’nuntarihe olankatksvebilinmeyenyönleri,kendiarivindenfaydalanlarakgözlerönüneserilmeyeçal lmtr. AnahtarKelimeler Selçuk(Gürel)Es,Konyatarihi,gazete,Deliba,BüyükKonyaAnsiklopedisi AJOURNALISTWITHHISEXPERIENCESANDWORKSINKONYA: SELÇUKES Abstract Inthisarticle,Selçuk(Gürel)Es,adistinguishedjournalistofKonya,bothexperiencedthelast termoftheOttomanEmpireandtheearly60yearsoftheRepublicanPeriodwasexamined. Knowingalotofinformationonsocial,culturalandpoliticalsciences,SelçukEswasan importantfigurebycontributingwithhisExperiencesandWorksparticularlytotheHistoryof KonyagenerallytotheTurkishHistory.Wehavetriedtostatehiscontributiontothehistoryand hismysteriouspersonalitybystudyingonhisarchieves. KeyWords Selçuk(Gürel)Es,HistoryofKonya,Deliba,Newspaper,BigKonyaEncyclopedia * Yrd. Doç. Dr., Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Öretim Üyesi. [email protected] TARHNPENDE ULUSLARARASITARHveSOSYALARATIRMALARDERGS Yl:2009,Say:1 Sayfa:171194 THEPURSUITOFHISTORY INTERNATIONALPERIODICALFORHISTORYANDSOCIALRESEARCH Year:2009,Number:1 Page:171194

Transcript of Adobe InDesign CS4-TP111 Caner Arabac, Millî Mücadele Dönemi Konya Öretmenleri, Konya 1991, s....

  • ����

    YA�ADIKLARI�VE�YAZDIKLARIYLA�KONYA’DA�B�R�GAZETEC�:�SELÇUK�ES�

    Necmi�UYANIK*���

    Özet�Bu�makalede�Osmanl�’n�n�son�dönemleriyle�birlikte,�Cumhuriyet’in�yakla��k�60�y�l�n��ya�am���Konya’n�n�tan�nm���bir�gazetecisi�olan�Selçuk�(Gürel)�Es�ele�al�nm��t�r.�Siyasi,�sosyal,�kültürel�vs.�birçok�aç�dan�önemli�bir�birikime�sahip�olan�Es,�yazd�klar��ve�ya�ad�klar�yla�özelde�Konya�tari�hine�ve�genelde�Türkiye’nin�sosyal�tarihine�önemli�katk��sa�lam���olan�bir��ah�st�r.�O’nun�tarihe�olan�katk�s��ve�bilinmeyen�yönleri,�kendi�ar�ivinden�faydalan�larak�gözler�önüne�serilmeye�çal��

    ��lm��t�r.��

    Anahtar�Kelimeler�Selçuk�(Gürel)�Es,�Konya�tarihi,�gazete,�Deliba��,�Büyük�Konya�Ansiklopedisi�

    �A�JOURNALIST�WITH�HIS�EXPERIENCES�AND�WORKS�IN�KONYA:�

    SELÇUK�ES��

    Abstract��In�this�article,�Selçuk�(Gürel)�Es,�a�distinguished�journalist�of�Konya,�both�experienced�the�last�term�of�the�Ottoman�Empire�and�the�early�60�years�of�the�Republican�Period�was�examined.�Knowing�a�lot�of�information�on�social,�cultural�and�political�sciences,�Selçuk�Es�was�an�

    important�figure�by�contributing�with�his�Experiences�and�Works�particularly�to�the�History�of�Konya�generally�to�the�Turkish�History.�We�have�tried�to�state�his�contribution�to�the�history�and�

    his�mysterious�personality�by�studying�on�his�archieves.��

    Key�Words�Selçuk�(Gürel)�Es,�History�of�Konya,�Deliba��,�Newspaper,�Big�Konya�Encyclopedia��

    * Yrd. Doç. Dr., Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Ö�retim Üyesi. [email protected]

    TAR�H�N�PE��NDE��ULUSLARARASI�TAR�H�ve�SOSYAL�ARA�TIRMALAR�DERG�S���Y�l:�2009,�Say�:�1�Sayfa:�171�194�

    THE�PURSUIT�OF�HISTORY��INTERNATIONAL�PERIODICAL�FOR�HISTORY�AND�SOCIAL�RESEARCH��

    Year:�2009,�Number:�1�Page:�171�194�

  • 172 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 1/1

    I.�G�R���Anadolu� Selçuklu� Devletine� ba�kentlik� eden� Konya,� Osmanl�� döneminde�

    özellikle�medreseleriyle�dikkat�çeken�önemli�kültür�merkezlerinden�birisidir.�Tan�zimat’�n�ilân�ndan�sonraki�süreçte,�e�itim�kurumlar�n�n�çoklu�u�ile�dikkat�çeken�“Mevlâna�Diyar�”,�ayn��zamanda�Anadolu’da�ilk�hukuk�mektebinin�de�aç�ld����bir��ehirdir.�Ula��m�aç�s�ndan�Anadolu�Ba�dat�demiryolunun�1896’dan�itibaren�faali�yete�geçmesi�ise,�Do�u�ile�Bat�’n�n�bulu�mas��aç�s�ndan�Konya’y��önemli�bir�kav��ak�noktas��yapm��t�r1.��

    Tar�m�ve�Hayvanc�l�k�kenti�olan�Konya,�siyasi�aç�dan��kinci�Me�rutiyet�devri�nin�sonlar�na�do�ru��ttihatç��ve��tilafç��çeki�mesinin�ya�and����bir��ehir�görümün�dedir.�Mondros’tan�sonra,��ngiliz�ve�ço�u��talyan�güçlerince�i�gale�u�rayan�Kon�ya,�bütün�ilçeleriyle�birlikte��zmir’in�Yunanl�larca�i�gal�edilmesi�sürecinde,�tepki�sini�aç�kça�ortaya�koymu�tur2.�Özellikle�1920’de�Deliba����syan�’yla�s�k�nt�l��günler�geçiren�Konya�yöresi,� bu� isyan�n�bast�r�lmas�ndan� sonra,�Türk� �stiklâl�Harbinde�Anadolu’da�en�fazla��ehit�veren�illerin�ba��nda�gelmi�tir.��

    Türkiye’ye�matbaan�n�devlet�eliyle�XVIII.�yüzy�lda�getirilmesinden�sonra,�ge�cikmeli� olarak� ve�daha� çok� �kinci�Me�rutiyet� devrinde� bas�n�yay�n� organlar�n�n�halk� üzerindeki� etkinli�i� artmaya� ba�lam��t�r.� Bu� ba�lamda�Konya’da� ilk� yay�n�organ��olarak�1870’de�halk�n�kar��s�na�ç�kan�Konya�Vilâyet�Gazetesi’nden�itibaren;�II.�Me�rutiyet,�Millî�Mücadele�ve�Cumhuriyet�devirlerinde�çok�say�da�gazete�ve�dergi�okuyucusuyla�bulu�acakt�r3.�Bu�gazete�ve�dergiler�kimi�zaman�siyasi�görü��lerini�(�ttihatç�,��tilafç�,�Halk�Partili�ya�da�Demokrat�Partili��eklinde)�aç�kça�ortaya�koyarken,�kimi�zaman�kapanacak�ya�da�sert�tart��malar�n�ya�and����fikir�ve�kültür�organlar�� olarak� Konya’n�n� dü�ünce� dünyas�n�� yans�tacaklard�r.� ��te� Selçuk� Es,�Me�rutiyet’ten�Cumhuriyet’e�Türkiye’de�ya�anan�de�i�im�sürecinde,�Konya�bas�n�tarihi� aç�s�ndan� özellikle� Cumhuriyet� devrinde� “liberal”� dü�ünce� yap�s�yla� ön�plana�ç�kan�bir�gazeteci�olacakt�r.��üphesiz,�O�ya�am���oldu�u�çevre�ve�co�rafya�da�Türkiye’nin� (siyasi,� sosyal,� ekonomik�vs.� birçok�yönden)�meselelerine�dönük�çok�say�da�yaz�y��kaleme�alacakt�r.�Bunun�için�öncelikle�Selçuk�Es’in�hayat�na�bir�göz�atmak�gereklidir.��

    1 Caner Arabac�, Millî Mücadele Dönemi Konya Ö�retmenleri, Konya 1991, s. 10-11. 2 Necmi Uyan�k, “�zmir’in ��galine Kar�� Konya Yöresinden Gelen Tepkiler”, Uluslararas� Soysal Ara�t�rmalar Dergisi, Say�.

    5, Kas�m 2008, s. 837-868. 3 Bu süreçte yay�nlanan Anadolu (1908-1909), Me�rik-i �rfan (1908-1913), Hakem (1908-1910), �ems (1909), Babal�k

    (1910-1952), Çiftçi (1909), Meram (1910-11), Konya Osmanl� Gazetesi (1911-15), Tekâmül (1914), Hançer (1917), Telgraf Haberleri (1918-19), �ntibah (1919-20)3, �bret (1919-20), Ö�üt Gazetesi (1917-1923), Halk (1923), Duygu (1930), Zaman (1934), Ekekon (1935-1950), Selçuk (1945-1950), Akyoku� (1947-49), Yeni Konya (1949-), Yeni Meram (1950-), Ö�üt (1950-52), Öz Demokrat Konya (1957-60), Sabah (1960-66, 69), �ehir Postas� (1962-66), Anadolu’da Hamle(1967-69) gibi gazetelerin yan� s�ra; Barika (1908-12), Ufk-� Âtî (1911), �ahab (1912-13), Konya Ocak (1917-18), Hak Yolu (1919), �� Oca�� (1924-25), Yeni Fikir (1925-29), Resimli Zaman (1925-1936), I��k Yolu (1927-30), Kervan (1929), Halka Do�ru (1929), Balar�s� (1929), Tan Y�ld�z� (1930), Terbiye Postas� (1932-33), Anadolu Klini�i (1933-1939), Selçuk (1934), Konya Halkevi Ayl�k Kültür Dergisi (1936-1950), Hukuk ve �çtihatlar (1946-1950), Millî Birli�in Sesi (1948), Bozok (1949), An�t (1949-1964), Ça�r� (1957-) gibi baz� dergilerin ismi s�ralanabilir. Bu ve di�er bas�n/yay�n organlar� hakk�nda detayl� bilgi almak için bk., Caner Arabac� vd., Konya Bas�n Tarihi, Tablet Yay., Konya 2008, s. 6-275.

  • 1/1 • ULUSLARARASI TAR�H ve SOSYAL ARA�TIRMALAR DERG�S� TAR�H�N PE��NDE • 173

    II.�SELÇUK�ES’�N�HAYATI�Selçuk,��kinci�Me�rutiyet�devrinde��ttihat�ve�Terakki�Cemiyetinin�parti�hâline�

    geldi�i�1327�senesinin�18�Nisan�(M.�1�May�s�1911)�Konya’n�n�Piri�Mehmet�Mahal�lesi’nin� 72� no’lu� hanesinde� ailenin� ilk� çocu�u� olarak� dünyaya� gelmi�tir.� Selçuk�ismi� ise,� bu� tarihlerde� Konya� Valisi� bulunan� tarihe� dü�künlü�ü� ile� bilinen�Bedirhanilerden� Arifi� Pa�a� taraf�ndan� konulmu�tur.� Selçuk’un� annesi� Nazmiye�Han�m4�ve�babas�,�bu�dönemde�“Konya�Muhacirin�Komisyonu�Kâtibi”�olan,�sonra�da�Konya�Belediye�Ba�kanl���,�3�6.�Dönem�Konya�ve�Aksaray�Milletvekilli�i�yap�m���Musa�Kâz�m�Gürel�Bey’dir5.��

    Selçuk’un,� I.� Dünya� Sava��� y�llar�na� ait� hat�rlad���� önemli� olaylardan� birisi,�1915� y�l�nda�Mevlâna� Dergâh��Mevlevi� Alay�n�n,� Haleb’e� sava�’a� gitmek� üzere�Konya’dan� ayr�l���d�r.� Bununla� birlikte� küçük� Selçuk,� alt��yedi� ya�lar�n�;� babas��Kâz�m�Bey’in,��stanbul�Hicaz�Demiryollar��Komutan��Topal��smail�Hakk��Pa�a’n�n�emir�subay��olmas�� sebebiyle,�askerlik�vazifesinden�dolay�� (1916�17),�Büyükdere,�Ayasofya�Gedik�Pa�a,��i�li,�Büyükada�mahalle�ve�semtlerinde�geçirecektir.�Çöken�bir��mparatorlu�un�ba�kentiyle�çocuk�ya�ta�tan��an�Selçuk,�burada�Konya�tarihi�nin�önemli� isimlerini�de�görme� imkân�n��elde�edecektir.�O� tarihlerde�bekâr�olan�Babal�k�gazetesinin�sahibi�Mazhar�Bey�ve�(Konya�Milletvekili)�Tevfik�Fikret�(S�lay)�Bey�bu�isimlerden�baz�lar�d�r.�28�Eylül�1917’de�Tevfik�Bey’in�evinde�iken�Haydar�pa�a’da� cephane�yüklü� tren�vagonlar�n�n�patlay���n�,� bir�Cuma�günü�Divan�Yo�lundan�geçerken,�Sultan�Re�ad’�n�Cuma�selaml���n��da�görmü�tür.�Annesi�ile�bir�likte� �ehzadeba��’ndaki� Komik� Kel� Hasan’�n� temsillerine� giden� Selçuk,� Eminö�nü’nde�idam�edilmi��asker�kaçaklar�n�n�cesetlerini�de�görme�talihsizli�ini�ya�am���t�r.�Hatta�bu�tablo�kar��s�nda�Selçuk’un�“Mazhar�Amcas�”�ona,�“sak�n�sen�de�bü�yüyünce�asker�oldu�un�zaman�kaçma,�ay�p�ve�günaht�r”�ö�üdünü�vermi�tir6.��ki�y�l� �stanbul’da�kalan�Selçuk,�Ekim�1917’de�odunla�çal��an�trenle�Konya’ya�döne�cektir.� 1919�21� tarihleri� aras�nda� Kürkçü�Mahallesinde� oturan� Selçuk,� Konya’y��derinden�etkilemi��olan�Deliba��Mehmet��syan�’n�,�Kurtulu��Sava��’n�n�“Kara�gün�lerini”�burada�ya�am���ve�arkada�lar�yla�birlikte�“Kuva�y��Millîyeci”�oyunlar�n��da�burada�yine�arkada�lar�yla�birlikte�oynam��t�r7.�Bu� tarihlerde�babas��Kâz�m�Bey,�Vilayet�Mektupçu�Mümeyyizli�i,�Vali�Vekili�ve�Kolordu�Komutan��Fahrettin�(Al�tay)�Pa�a’n�n�Konya�Mektupçusudur�(Vali�Vekili).��

    4 1957’de rahmetli olmu�tur. 5 “Selçuk Es ve Kütüphanesi”, Koyuno�lu �ehir ve Müze Kütüphanesi, Selçuk Es Koleksiyonu; Selçuk Es, “Konya’ya

    Sürülen Kara Leke Deliba� Mehmet Olay�”, Selçuk Es Koleksiyonu, s. 1. Musa Kâz�m Gürel (1890-1973), 1908-1941 tarihleri aras�nda Konya �skân Muhacirin Komisyon Kitabeti Muavinli�i, Konya Meclisi �dare �kinci Kitabeti, Konya Mektubi Kalemi Mümeyyizli�i, Konya Vilâyeti Mektupçu Vekaleti, Konya Vilâyeti Mektupçulu�u (1 A�ustos 1920-28 �ubat 1923), Konya ve Aksaray Milletvekilli�i yapt�ktan sonra emekli olmu� ve 1943 y�l�ndan, öldü�ü (19 Ekim 1973) tarihe kadar �stanbul’da (Ortaköy, Beyo�lu) ya�am��t�r. Bu süre içerisinde 20 Temmuz 1959 tarihinde Fatma Ulviye Han�mla evlenmi� (Fatma Han�m 30 Ocak 1984’te vefat etmi�tir), yani ikinci evlili�ini gerçekle�tirmi�tir. Geni� bilgi için bk. Emekli Sand��� Ar�ivi Musa Kâz�m Gürel’e Ait Dosya, No: MO 053530.

    6 Hac� Selçuk Es, “Konya’ya Sürülen Leke Deliba� Mehmet Olay�”, Selçuk Es Koleksiyonu, s. 1. 7 Kendisinin bahsetmi� oldu�u baz� arkada�lar�n�n isimleri �u �ekildedir: Sonradan PTT’den emekli olmu� Tahir Kur�un,

    Tüccar Haydar Gündemir, Harita Albayl���ndan emekli Kemal Bey ve onun a�abeyi Topçu Albay� E�ref’tir.

  • 174 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 1/1

    Ö�renim� hayat�na� 1918� y�l�nda� Konya’da� Erkek� Ö�retmen� Okulu� Tatbikat�k�sm�na�ba�layan�Selçuk,��ntibah�Terakki�Özel�Okuluna�geçerek,�1�ve�2.�s�n�f��bu�rada�okumu�tur.�1921’de�Konya�Rehberi�Hürriyet�Okuluna�geçerken,�3.�s�n�f��Ö��retmen�Okulu�Tatbikat�k�sm�nda�tamamlam��t�r.�Cumhuriyet’in�ilan�edildi�i�1923�24�ö�retim�y�l�nda�Konya�Sultanisinin�ilk�k�sm�nda�ö�retim�hayat�n��devam�ettir�mi�tir.�Dördüncü�s�n�fa�1924�25�ö�retim�y�l�n�n�ba��nda��stanbul’a�giderek��stanbul�Divan�Yolu�Özel�Feyzi�Âti�(Bo�aziçi�deresinde,�sonradan�kald�r�lm��t�r)�okulunda�ba�larken,� 1926’da� �lkokulu� bitirmi�tir.� Selçuk,� bu� y�llarda� “tarih� ve� edebiyat”�derslerine�merak� salmaya� ba�larken,� bir� taraftan� da� 1924� y�l�ndan� itibaren� özel�kütüphanesini�olu�turmaya�ba�lam��t�r.�1926�27�ö�retim�y�l�nda�Galatasaray�Lisesi��hsan�K�sm�na�geçerek8,� burada� iki� y�l� okuduktan� sonra,� Frans�zca� olarak� ikinci�defa�1929’da��lkokul�diplomas�n��alm��t�r.�Ayn��y�l�Ankara�Erkek�Lisesi�Orta�K�s�m�na� geçerken,� 1933’de� Ankara� Gazi� E�itim� Enstitüsü� bünyesinde� aç�lm��� olan�Gazi�Lisesinde�bir�sene�okuduktan�sonra,�ikinci�s�n�fta�Konya��lk�Ö�retmen�Oku�luna�dönmü�tür.�Bu�okul�1935�senesinde� la�vedilirken�(Ankara�Gazi’nin� temeli�dir),�Gürel�soy�ismiyle�(o�dönemde�Türkiye’de�240�ki�iye�verilmi��olan)�iyi�derece�ile�Lise��lk�Ö�retmen�(27�Temmuz�1936)�okulu�diplomas�n��alarak�yirmi�dört�ya���nda�ticaret�hayat�na�at�lm��t�r9.��

    Sarayönü�Civa�Maden� ��letmesinde�bir�y�l� çal��an�S.�Gürel,� 1936’da� �stanbul�Yedek�Subay�okulunda�askerli�e�ba�lam��t�r.�1937’de�okulun�Dokuzuncu�devre�sinde�mezun�olurken,�Konya�13.�Piyade�Alay�’nda�askerli�ini�bitirmi�tir.�6�Kas�m�1940� tarihinde� Emine�Han�m’la� evlenen� Selçuk�Gürel10,� Dutlu� K�r�ndaki� Krom�Manyezit�madeninde�1941�y�l�na�kadar�çal���rken,�1941�y�l�n�n�Mart�ay�nda�tekrar�askere�ça�r�lm���ve�1942�senesinin�yaz�nda�terhis�olmu�tur.�Ancak,��kinci�Dünya�Sava��n�n�hararetli�günlerinde� (1943)�üçüncü�defa�askere�ça�r�l�rken,�1947�y�l�na�kadar�Ak�ehir�Askerlik��ubesi�Nokta��a�e�Subayl����ve�k�sa�süreli�de�olsa�Ak�ehir�Askerlik� �ube� Ba�kanl���� yapm��t�r11.� 1946’da� seferberlik� haz�rl�klar�� nedeniyle�Konya�Askerlik�Dairesi’ne� görevlendirilirken,� alt�� buçuk� senelik� askerlik� hizme�tinden� sonra,� 1948’inin�May�s� ay�nda� askerlik� görevini� tamamlam��t�r.� Ayn�� y�l�Toprak�Mahsulleri�Ofisi�Cihanbeyli�Ambar�Memurlu�unda�i�e�ba�larken,�1948’de�ayn�� vazifeyle� Sarayönü’ne� görevlendirilmi�tir.� 1948’de� çal��malar�ndan� dolay��“takdirname”� al�rken,� 1949� senesi� bahar�nda� Yap�� Kredi� Bankas�� Konya� �ubesi�veznedar��olmu�tur.�1953’te�bankan�n�istihbarat��efi�olurken,�1954’te�Adana�Cey�han� �ubesine� nakledilme� karar�� ç�k�nca� görevinden� ayr�lm��t�r12.� 1955� Temmuz�

    8 Selçuk Es, “Galatasaray Lisesine Ait Hat�ralar�m”, Selçuk Es Koleksiyonu. 9 “Selçuk Es ve Kütüphanesi”; Emekli Sand��� Ar�ivi Selçuk Es’e Ait Dosya, Emekli Sicil No: 11 546 760 10 Emekli Sand��� Ar�ivi Selçuk Es’e Ait Dosya. E�i Emine Han�m’�n babas� Sultan Selim Camii �mam ve Hatibi

    Abdurrahman �ükrü Özayd�n’d�r. Emine Han�m, 5 Eylül 1992 tarihinde vefat etmi�tir. 11 22 Nisan 1943 tarihinde Ak�ehir Askerlik �ubesi nokta ia�e subayl���na dühul ederken, Millî Savunma Bakanl���n�n 20

    �ubat 1947 tarihli emri gere�ince terhis edilmi�tir. Emekli Sand��� Ar�ivi Selçuk Es’e Ait Dosya. 12 Selçuk Gürel, Konya 2ci Asliye Hukuk Hakimli�inin 22.10.1956 tarih ve 806/729 say�l� karar� ile soyad�n� ES olarak

    de�i�tirmi�tir. Emekli Sand��� Ar�ivi Selçuk Es’e Ait Dosya. Selçuk Es, yazm�� oldu�u mektuplar�ndan birinde karde�i Alp Kaya’n�n durumundan dolay�“Es” soyad�n� ald���n� belirtir. Mektup için bk., Selçuk Es Koleksiyonu.

  • 1/1 • ULUSLARARASI TAR�H ve SOSYAL ARA�TIRMALAR DERG�S� TAR�H�N PE��NDE • 175

    ay�na�kadar,� ticaretle�u�ra�an�S.�Gürel,�ayn��y�l�Konya�Halk�Bankas��Senetler�ve��stihbarat�Memuru�olurken,�1957�61�y�llar��aras�nda�“Es”� soyad�� ile�Türkiye�Ga�ranti�Bankas�’nda�çal��m��t�r.�1961’de�be��ay�kadar�bo�ta�kalm���ve�1961�63�seneleri�aras�nda�Konya�Raybank� �ubesinde� i�e� ba�lam��t�r.� 1963’te� bu�görevinden� istifa�ederken,�Karayollar��3.�Bölge’de�kitapl�k�memuru�olarak�görev�alm���ve�1964�y��l�nda,� Turizm� Tan�tma� Bakanl���� Konya� Turizm� Bölge� �efli�inin� aç�lmas�ndan�sonra,�burada�her�y�l�aç�lan�Mahalli�Rehber�ve�dört�defa�Tercüman�Rehber�Kursla�r�nda�folklor�ö�retmeni�olarak�ders�vermi�tir�13.��

    1924’ten�itibaren�eser�biriktirmeye�ba�layan�Selçuk�Es’in�kitapl���nda�8�bin�cil�di�a�an�kitap,�ar�ivinde,��stanbul�ve�Konya�gazetelerine�ait�dokümanlar,�dört�yüze�yak�n�eski�plak�koleksiyonu,�pul�koleksiyonu,�on�binin�üzerinde�kartpostal,�kibrit�kutusu� koleksiyonu,� yak�n�Konya� tarihine� ait� baz�� vesikalar�n� yan�� s�ra� 1923�69�y�llar��aras�ndaki�milletvekili�ve�belediye�seçimlerine�ait�dosyalar�ve�özellikle��stik�lâl�Sava��na�ait��ifre�defterleri14�bulunmaktad�r.��

    Selçuk�Es’in�(1941�do�umlu)��zmir�Ticari��limler�Akademisi�mezunu�olan�Kâ�z�m�Hüsnü15� ve� (1944� do�umlu)� yine� Ticari� �limler� Akademisi�mezunu�Naz�m�Gürel� ad�nda� iki� çocu�u� vard�r.� Bu� çocuklardan�Kâz�m�Hüsnü,� (babas�n�n� ölü�münden�7�ay�sonra)�25�Nisan�1981�tarihinde�vefat�etmi��olup16,�di�er�o�lu�Naz�m�Gürel�bugün�itibar�yla�hâlâ�ya�amaktad�r17.�

    1962�y�l�ndan� itibaren,�Yeni�Konya,�Sabah,��ehir�Postas�,�Anadolu’da�Hamle�gazetelerinde�“Yak�n�Konya�Olaylar�na�Ait�Sohbetler”�ba�l����alt�nda,�Konya�tari�hine�ait�yaz�lar�yazmaya�ba�lam��t�r.�Bir�aile�toplant�s��s�ras�nda�bir�bayan�ö�ret�menin,�ö�rencilerinden�birinin�“Konya’n�n�yeti�tirdi�i�büyükler�kimlerdir”�soru�suna�ancak�Hadimli�Hoca�sözü�ile�cevap�verdi�ini�belirtmesi�ve�ba�ka�bir�kimseyi�tan�mad���n�,�“Konya’n�n�yeti�tirdi�i�büyüklere�ait”�bir�doküman�n�bulunmad����n�� söylemesi�üzerine,18� �stanbul�Ansiklopedisi19�örne�inden�hareketle�S.�Es,�1968�May�s’�ndan� itibaren�Anadolu’da�Hamle� gazetesinde�Konya� �l�Ansiklopedisiyle�ilgili�yaz�lar�n��sekiz�ay�boyunca,�(gazetenin�kapan���tarihi�olan�15�Ekim�1969�tari�hine� kadar)� yazm��t�r.� Bu� gazetenin� kapanmas�yla� birlikte,� Selçuk�Es� ismi,� Yeni�Konya� Gazetesinin� sütunlar�nda� görülecektir20.� Bu� ansiklopediyle� ilgili� olarak,�

    13 “Selçuk Es ve Kütüphanesi”; Emekli Sand��� Ar�ivi Selçuk Es’e Ait Dosya. Ord. Prof. Dr. Süheyl Ünver’e 12 Mart 1966

    tarihinde yazm�� oldu�u mektubunda, 1964 y�l�ndan itibaren Konya Turizm Müdürlü�ünün haz�rlad��� tercüman rehber kurslar�nda Konya Mutfa��, Konya Folklorü, Konya Eski Kad�n ve Erkek K�yafetleri, Konya Efsaneleri ve Konya Hat�ra E�yalar�, Konya Ak�ehir ve Karaman �htifalleri üzerinde dersler verdi�ini ve hatta bu ders notlar�n� Konya Turizm Müdürü Hicret Hürkan’a bas�lma�� için iletti�ini belirtir. Bu yaz�lar� ayr�ca (Konya) �ehir Postas�’nda seri olarak yay�nlam��t�r. Mektup için bk., Selçuk Es Ar�ivi.

    14 Ak�ehir Askerlik �ubesinde görevli iken tespit etmi� ve özel ar�ivine dâhil etmi�tir. 15 Kâz�m Hüsnü, ayr�ca �stanbul �ktisat Fakültesi ��letme �daresi bölümünü bitirdikten sonra, Sümerbank ad�na 4 y�l süreyle

    Amerika’da New York Üniversitesinde pazarlama üzerine ö�renim görmü�tür. Bilgi için bk., 20 Temmuz 1973 tarihli mektup, Selçuk Es Koleksiyonu.

    16 Emekli Sand��� Ar�ivi Selçuk Es’e Ait Dosya. 17 Kâz�m Hüsnü ve Naz�m Gürel karde�lerin resimleri için bk. Ek 1-2. 18 Büyük Konya Ansiklopedisi Ön Söz K�sm�. 19 �stanbul Ansiklopedisi’ni ç�karan Re�ad Ekrem Koçu, Selçuk Es’in babas� Kâz�m Gürel’in arkada��d�r. 20 Selçuk Es, “Büyük Ansiklopedi”yi haz�rlarken faydaland��� kaynaklar� �öyle aç�klar: “Kamusu Alam, Osmanl� Müellifleri

    �akaiki Numani, Esmai Müellifini, Sefinei Mevleviye ve Sicili Osmanî eserlerini ilk çal��ma program�nda ele ald�m. Bu

  • 176 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 1/1

    1974’de�P�harfine�gelen�Es,�1975�1�Mart’�nda�Z�harfine�gelmi��ve�ilaveleriyle�birlik�te�ancak�1976�y�l�nda�1600�sayfa�hacmi�ile�bu�eseri�tamamlayabilmi�tir.�Bu�süreçte,�ansiklopediyi�Konya’da�“çekemeyen”�baz���ah�slar�n�varl���yla�birlikte,�baz��insan�lar�da�takdir�etmi�lerdir.�Çal��may��takdir�ve�te�vik�eden�baz���ah�slar�se��unlar�d�r;�brahim�Hakk��Konyal�,�Ahmet�Rasih��zzet�Koyuno�lu,��ehabettin�Uzluk,�Fey�zi�Hal�c�,�Mustafa�Naci�Gücüyener,�Hasan�Özönder,�Hasan�Yörük,�Veyis�Ersöz,�Abdülkadir� Arslan,� Burhanettin� Canatan,� Tahir� Kur�un,� Ahmet� Özay,� Hanefi�Aytekin,�Mustafa�Ataman,�Nail�Gökbudak,�Prof.�Dr.�Sadi�Irmak,�Prof.�Dr.�Süheyl�Ünver,� Dr.� Feridun� Nafiz� Uzluk,� Avukat� Erbil� Koru,� Milletvekili� Muzaffer�Demirta�,�eski�Senatör�Muammer�Obuz,�Hamdi�Rag�p�Atademir.�Doç.�Dr.�Saim�Sakao�lu�21.��

    Selçuk� Es,� yap�lan� ele�tirilerle� ilgili� olarak� da� �unlar�� söyler22:� “Ba�ta� Yeni�Konya�Gazetesi�Sahibi�Mustafa�Gücüyener’le�o�lu�Gültekin�hariç�di�erleri�ne�za�man�bitecek,�kabir�kitabeleri,�lüzumsuz�isimler�yaz�yorsun�diye�ç�k���yorlar,�ayr�ca�büyük�mevkilerde�bulunan�bir�sözde�münevver�hem�erim�de�benimle�konu�tu�u�zaman� sen,� Ansiklopediye� Odac�,� Muba�ir,� Bevvab,� Hademe,� Bekçi,� Ahç�� gibi�kimseleri�de�isimleri�ile�alarak�yaz�yorsun�bu�do�ru�olmad����gibi�ad��da�Ansiklo�pedi�olmaz�dedi,�ben�de�defi�belâ�kabilinden�bir�daha�al�p�yazmayay�m�diye�sa�vu�turdum.”�

    1966�y�l�nda�Yeni�Meram�Gazetesi’nde�Konya�valileri�hakk�nda�yaz�lar�kaleme�alan�Selçuk�Es,�bu�yaz�� sebebiyle� eski�valiler�hakk�nda�bilgi� bulup,�Cumhuriyet�dönemine�ait�baz��valiler�hakk�nda�bilgi�bulamay����konusundan��ikâyetçi�olur23.�Bu�çal��malarla�birlikte�Selçuk�Es’in�(20�Temmuz�1973�tarihli�mektubundan�anla���ld����üzere)�1967�y�l�ndan�itibaren�kalp�hastas��oldu�u�görülmü�tür24.�1961’lerde�

    eserlerde buldu�um Konya �li’nin bugünki s�n�rlar� içerisinde yeti�enleri “Konya Büyükleri Yaz� Serisi” ad� alt�nda 1964-1966 y�llar� içinde Konya �ehir Postas�’nda yay�nlad�m. Bu arada Konya’da Valilik, Beylerbeyilik, Muhaf�zl�k yapm�� olanlar� da ayr�ca tesbit ederek 1966 senesinde Konya Yeni Meram Gazetesi’nde alt� ay devaml� olarak “Karamano�ullar�’ndan Türkiye Cumhuriyetine Kadar Konya Valileri” ve “Türkiye Cumhuriyeti’nin Kurulu�undan Zaman�m�za Kadar Konya Valileri” isimli yaz� serisi meydana ç�km��t�r ki, bu son k�s�m geçen sene Hanefi Aytekin taraf�ndan di�erlerinin kar���m� ile Yeni Konya Gazetesi’nde aynen bir süre yay�nlanm��t�r. Ara�t�rmalar�m�n birinci program� bitince ikinci k�s�mda Konya Gazetesi, Babal�k Gazetesi, Me�riki �rfan Gazetesi, Ö�üt Gazetesi noksan koleksiyonu, Türk Sözü Gazetesi koleksiyonlar� ile Konya’da yay�nlanm�� eski ve yeni yaz� dergileri bilhassa Konya Dergisi’nde Veli Sabri Uyar’�n Konya Bilginleri ve Konya Hattatlar arma�an� yaz� serisini inceledim, An�t Dergisi’nden istifade ettim. Program�n�n üçüncü k�sm�nda Say�n �brahim Hakk� Konyal� üstad�m�z�n, Konya, Ak�ehir, Karaman, Ere�li, Alanya Tarihlerini, Konya Yer Adlar�, Konya Halkiyat ve Harsiyat�, Konya Rehberi, Eski Eserler Klavuzu ve Konya Hakk�nda yay�nlanm�� birçok kitaplar� inceledim. Müze Mahkeme-i �er’iye sicil defterleri kay�tlar�na bakt�m. Müzedeki kitabeler envanterini tetkik ettim. 1967 senesinde “Büyük Konya Ansiklopedisi”nin çekirde�i meydana ç�kt�. 25 sahife tapaj ederek Yeni Konya’ya verdim. O tarihte �ehir Postas� ve Yeni Meram Gazetesi, Yeni Konya ismi alt�nda birle�ince bu yaz�m birkaç idareci taraf�ndan takdirle kar��lanm�� ise de birkaç k�skanç ve sivri ak�ll� hasodun gayreti ile yay�nlanmas� önlendi. Bu s�rada geçirdi�im a��r enfarktüs hastal��� ve ev in�aat�na kalkmam sonucu bir buçuk y�l çal��malar�m� tatil etmek mecburiyetinde kald�m”.

    21 “Selçuk Es ve Kütüphanesi”. Destek veren isimlerin baz�lar� buraya yaz�lmam��t�r. 22 Büyük Konya Ansiklopedisi Ön Söz K�sm�. 23 Süheyl Ünver’e Yazm�� Oldu�u Mektup, Selçuk Es Koleksiyonu. 24 Feriha Han�m’a yazm�� oldu�u mektup için bk., Selçuk Es Koleksiyonu. Selçuk Es, Ankara Yüksek �htisas Hastanesinde

    tedavi gördü�ünü belirtir.

  • 1/1 • ULUSLARARASI TAR�H ve SOSYAL ARA�TIRMALAR DERG�S� TAR�H�N PE��NDE • 177

    babas�� K.� Gürel’le� uzun� süre� küs� durduklar�� da� aile� içi� çatlak� aç�s�ndan� dikkat�çeken�di�er�bir�konudur25.�

    18�Nisan�1976�tarihinde�(Karayollar��3.�Bölge�Müdürlü�ünden)�ya��haddinden�emekli�olan�S.�ES26,�5�Eylül�1980�tarihinde�vefat�etmi�tir27.�Turizm�müdürlü�ünde�vermi��oldu�u�ders�notlar�n�,�Kurs�Notlar��olarak�yay�nlarken,�Konya�Yemekleri,�Konya’da�Yatan�Peygamberler�ve�Evliyalar�gibi�kitaplar�n��da�okuyucu�ile�bulu��turmu�tur.� Bunlar�n� yan�� s�ra,� “Konya’ya� Sürülen� Kara� Leke�Deliba�� Mehmet�Olay�”�ba�l�kl��yaz��dizisini��ehir�Postas��ve�Yeni�Konya�gazetelerinde�yay�nlam���t�r28.�

    Emekli�Sand���’n�n�verilerine�göre�Es’in,�1936’dan�emekli�oldu�u�1976�y�l�na�kadar�hizmet�cetveli��u��ekildedir29:�

    1. Yedek�Subay�Haz�rl�k�K�tas��(Okul):�1�Eylül�1936�31�Ekim�193730.�2. Konya�Merk.��ehit�Sad�k�Ok.�Ö�retmenli�i:�3�5�Ekim�1938.�3. Yedek�Subay�olarak�askerlik:�24�Mart�1941�31�Mart�1947.�4. Toprak�Mahsulleri�Of.�Sarayönü�Anb.�Memuru:�8�A�ustos�1947�5�Haziran�1949.�5. Yap��Kredi�Bankas��:�6�Haziran�1949�31�May�s�1954.�6. Halk�Bankas��Konya��ubesi:�1�Temmuz�1955�16�Eylül�1957.�7. Türkiye�Garanti�Bankas�:�16�Eylül�1957�25�Nisan�1961.�8. Raybank�Konya��ubesi:�25�Ekim�1961�16�Eylül�1963.�9. Karayollar��3.�Bölge�Müdürlü�ü:�12�Ekim�1963�2�Haziran�1976.��III.�ESERLER��ve�ELE�ALDI�I�KONULAR�A.�Kitaplar��Selçuk�Es’in�Büyük�Konya�Ansiklopedisi�hariç�tutulacak�olursa�küçük�hacimli�iki�

    adet� kitab�� bulunmaktad�r.� Bunlardan�Konya’da� Yatan� Peygamberler� ve� Evliyalar31�isimli�eserinde�yazar,�Konya�Belediye�s�n�rlar�� içerisinde�(en�az�ndan�baz�lar�n�n)�yatt����varsay�lan��ah�slar�ve�kabirleri�üzerinde�durmu�tur.�On’un�üzerinde�pey�gamberle�birlikte,�çok�say�da�“baba,�çelebi,�dede,�emir,�efendi,�hoca,�halife,�sultan,���h”� lâkapl�� ve� lâkaps�z� olarak�baz�� �ah�slar�n� ismi� verilerek,� �stanbul’dan� sonra�Konya’n�n�önemli�bir��ehir�oldu�u�vurgusu�yap�lm��t�r32.��

    25 27 Kas�m 1961 tarihli dava dilekçesi, Selçuk Es Koleksiyonu. Es, ba�ka bir mektubunda babas�yla soyad�n� de�i�tirme

    y�llar�ndan itibaren yakla��k 20 y�l küs durduklar�n� ve 1972’de o�lu Naz�m’�n ni�an� için �stanbul’a gitti�inde “baban hasta sabaha zor ç�kar” demeleri üzerine evine gidip elini öperek bar��t���n� söyler. 1973 tarihli mektup için bk., Selçuk Es Koleksiyonu.

    26 Emekli Sand��� Ar�ivi Selçuk Es’e Ait Dosya. 27 Kabri, Üçler Mezarl���ndad�r. Resmi için bk. Ek 3. 28 Selçuk Es ar�ivinin önemli bir k�sm�n� Koyuno�lu Müze ve Kütüphanesine ba���larken, kitaplar�n�n bir k�sm� o�lu

    taraf�ndan Selçuk Üniversitesine ba���lanm��t�r. 29 Emekli Sand��� Ar�ivi Selçuk Es’e Ait Dosya. 30 Yedek Subay Okulundan 1 May�s 1937 tarihinde ç�karken, Muvazzafl�k döneminde piyade tak�m komutan� olarak

    k�tas�ndan (2. Ordu 5. Kolordu 13. Alay 2. Tabur 5. Bölük) 31 Ekim 1937 tarihinde terhis olmu�tur. 31 Selçuk Es, Konya’da Yatan Peygamberler ve Evliyalar, Y�ld�z B.evi, Konya 1965, (31 s.). 32 Selçuk Es, bu kitapç���n� haz�rlarken Konya Vilâyet Salnameleri, Türk Folklor Ara�t�rmalar� Dergisi’nin yan� s�ra

    (�stanbul), Prof Dr. Süheyl Ünver, Galip Kemali Söylemezo�lu, Frans�z Sefareti Ba�katibi Monsieur Cl. Huart ve kay�npederi �ükrü Özayd�n gibi isimlerden de faydalanm��t�r. Ayr�ca, kitaptaki baz� bölümler �ehir Postas�’ndaki yaz�lar�ndan al�nm��t�r. Ayr�ca 1970’de yazd��� bir mektupta kitab�n 500 bask� yapt���n� ve ucuz fiyat olmas�na ra�men

  • 178 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 1/1

    Yazar�n� 1965�y�l�nda�yay�nlad����di�er� eseri� ise,�Konya�Yemekleri33� ad�n�� ta���maktad�r.� Es,� Konya’ya� mahsus� çorba,� kebap,� yahni,� yemek,� börek,� tatl�� ve�çetnevir� türü� e�lencelik� yiyecek� çe�itlerini,� malzeme� ve� yap�l��lar�yla� birlikte,� o�tarihlerde�ya�lar��80�civar��olan�Konya�ninelerinden�sorarak�yazm��t�r.�Bu�kitab�n��yazma�amac�� ise,�unutulan�âdetler�gibi�bu�tarihlere�kadar�yaz�lmam���olan�Kon�ya’n�n�yemek�kültürünü�ileriye�dönük�olarak�ya�atabilmektir34.��

    Büyük�Konya�Ansiklopedisi’nin�yaz�l���yla�ilgili�olarak�ise�Selçuk�Es,��unlar��söy�ler35:��

    “Konya�Ansiklopedisi,�Ansiklopedi�de�yaln�z�Konya��ehri�olsa�ba�armak�çok�kolayd�r.�Fakat�konumu�geni��tutturarak�Konyam�z’�n�merkez� ilçesi� ile�birlikte�18�ilçe,�44�nahiye�ve�950�köyünü�içerisine�almas��ve�bunlar�n�mahalle,�sokak,�yer�adlar�,�ak�ll�s�,�delisi,�türküsü,�adetleri,�görenekleri,�yeti�tirmi��oldu�u�büyükleri�ile�buralarda�gelip�geçmi��tarihten�evvel�ve�sonraki�olaylar��elde�edebildi�im�ve�sikalara� dayanarak� belirtmeye� çal��t�m.� Vesikas�z� hiçbir� madde�Ansiklopedi’de�yer�almad����gibi,�yanl���aksettirmemek�için�de�elden�gelen,�dikkat�ve�gayret�gös�terilmi�tir.�

    Ansiklopedide�Konya�s�n�rlar��içerisinde�hizmet�görmü��Valiler,�Beylerbeyi,�Muhaf�zlar,� Komutanlar,� Yarg�çlar,� Savc�lar,� Ö�retmenler,� Resmi� veya� Özel�Müesseselerde� çal��m��� olup,� bugün� için� birço�unun� ahirete� göçmü�� olanlar�,�memuriyeti�ne�olursa�olsun�vesikalara�dayanarak�hayatlar�n��tesbit�edebildi�im�hayatlar�n��yazarak,�tesbit�olunmayanlar��da�çal��t����y�llar�ile�memuriyetini�gös�termek�sureti�ile�ansiklopediye�ald�m.�Halen�hayatta�bulunan�birçok��ahsiyetler�den�münasib� bulduklar�m�� dahil� edip,� di�er� kimseleri� de� �imdilik� s�ras�� gelirse�yay�nlamak�üzere�doküman�ma�dahil�ettim.”��

    �Bu�cümlelerle�birlikte�Selçuk�Es,�gazetedeki�yaz�lar�nda�Konya�halk�ndan��u�

    �ekilde�yard�m�ister:��“Ansiklopediye�dahil�edilmesini�arzu�ettikleri�babas�,�day�s�,�amcas�,�karde�i�

    veya�arkada���bulundu�u�kimselerin�bilhassa�hayatta�olmayanlar�için�k�saca�do��um�yerlerini�ve�tarihini,�tahsil�durumunu,�medeni�hali�ile�hizmetlerini,�var�ise�eserlerini,�ölüm�tarihi�ile�kabrinin�bulundu�u�mezarl�k�ile�mezar�ta���kitabesini�yazarak�Yeni�Konya�Gazetesi� eliile� adresime�gönderirler� ise�memnuniyetle�ya�y�nlayaca��m�� bildirirken,� bir� çok� memleket� de�erlerinin� unutulmamas�na� da�hizmet�etmi��bulunacaklar�n��da�takdir�ederim.�Ansiklopediyi�hiçbir�yard�mc�m�olmadan�her�maddesini�ayr�,�ayr��bulup�haz�rlad���mdan�belki�ufak�tefek�hata�ve�

    üç senede ancak 300 adet satt���n� ve geri kalan�n da bas�m paras� olarak matbaaya devretti�ini belirtir. Bk. Selçuk Es’in Mehmet Saliho�lu’na yazm�� oldu�u 4 �ubat 1970 tarihli mektup, Selçuk Es Koleksiyonu.

    33 Selçuk Es, Konya Yemekleri, Y�ld�z B.evi, Konya 1965, (28 s.). 34 Es’in bu kitab�ndan sonra Nevin Hal�c�, 1979’da Geleneksel Konya Yemekleri ad�yla (Konya Kültür ve Turizm Vakf�

    Yay�nlar�ndan, 170 s.) bir kitap yay�nlam��sa da bu kitab�n�n sunu� k�sm�nda Selçuk Es’in kitab�ndan hiç bahsetmez. 35 Büyük Konya Ansiklopedisi Ön Söz K�sm�.

  • 1/1 • ULUSLARARASI TAR�H ve SOSYAL ARA�TIRMALAR DERG�S� TAR�H�N PE��NDE • 179

    noksanlar�m�olursa�ba���lanmas��temennisi�ile�Allah’dan�sa�l�k�dileklerimle�ya�z�ma�ba�l�yorum.”36.�

    Asl�nda�Selçuk�Es’in�ansiklopediye�olan�ilgisi�Türkiye’de�1927’de�ilk�olarak�fa�sikül� hâlinde� yay�nlanmaya� ba�layan� “Çocuk� Ansiklopedisi”,� 1930� senesinde�Cumhuriyet� Gazetesi’nin� “Hayat� Ansiklopedisi”,� 1933� y�l�nda� da�Merhum� �brahim�Alaaddin�GÖVSA’n�n�“Me�hur�Adamlar�Ansiklopedisi”�ile�olmu�tur.�1946�senesinde�10�15�fasikül�ç�k�p�kapanan�ve�1958�y�l�nda�tekrar�birinci�fasikülden�yay�na�ba�la�yan�ve�1976’da�122’nci�say�s��adresine�gönderilen��stanbul�Ansiklopedisi’ni�yeniden�okuyup� takip�etmeye�ba�layan�Selçuk�Es,�bu� �ekilde�Konya� için�bir� ansiklopedi�haz�rlamay��uygun�bulacakt�r.�Es,�Ansiklopediyi�haz�rlarken�çok�say�da�kaynak�tan� faydalanm��t�r.37� Konya� Ansiklopedisi’nin� haz�rl���nda� kendisine� yard�mc��olan�kurum�ve��ah�slar�Turizm�ve�Tan�tma�Bakanl����Konya��ubesi�eski�Müdürü�Hicret�Hürkan,�Müzeler�Müdürü�Kemal�U�ur,�Müdür�Yard�mc�s��Necati� Elgin,��zzet� Koyuno�lu,� Kitapl�k�Müdürü�Celal� Ki�mir,� Yusufa�a�Kitapl����Memurlar��Hac��Mustafa�Bilici�ve�Hac��Ahmet�Parlak,�Müze�Memurlar�ndan�Ahmet�Aygün,�Arkeolog�Hayri�Bey,��zmir�Millî�Kütüphane�Memuru�Faruk�Bayman�olmakla�bir�likte�Es,�bu��ah�slara�ayr��ayr��te�ekkür�edecektir.�Ansiklopedideki�noksan�ve�hata�lar�n�n�ise,�kendisine�bildirilmesini�“say�n�okuyuculardan”�bekleyecek,�noksan�ve�hatalar��her�harfin�sonunda�ç�karaca���ilavede�bilgi�veren��ah�stan�da�bahisle�ilave�edece�ini�duyuracakt�r38.�

    Büyük�Konya�Ansiklopedisi’nde�Es,�biyografi,�siyasi,�sosyal,�co�rafî,�kültürel,�dinî,�sanat�vs.�türü�maddelerinin�yan��s�ra�baz��ninni,�mani�ve�atasözleriyle�de�halk�kültürü�aç�s�ndan�Konya�ve�dolay�s�yla�Türk�kültürüne�önemli�katk�lar�sa�lam���olacakt�r.�Konya�Türkülerinin�aras�na�Balkan�Sava���ve�Birinci�Dünya�Sava���y�lla�r�nda�girmi��olan�Benim�Kaderim�Türküsü,�bilhassa�cepheye�giden�erler�taraf�ndan�söylenen�bir�türkü�olmakla�birlikte,�1934�y�l�nda�bir�mecliste�merhum�Çopur��sma�il�A�a’dan�dinleyerek�bu�türküyü�Selçuk�Es,�yaz�l��hâle�getirmi�tir.�A�a��da�görü�lece�i� üzere� bu� türküde� sava�lardan�dolay�� ya�anan� ayr�l���n,� üzüntünün� etkisi�kendisini�aç�k��ekilde�hissettirecektir39:�

    “Ne�oldu�Allah’�m�bana�ne�oldu,�Bahar�seli�gibi�gözlerim�doldu,�Ana,�baba�hem�karda��hasret�oldu,�Vatandan�mektubum�gelmez�a�lar�m.”��

    36 Koyuno�lu �ehir ve Müze Kütüphanesi. 37 Bu kaynaklar�n baz�lar� �u �ekildedir: Sicili Osmani, Kamus-ül Âlam, Cevdet Pa�a Tarihi, �akaiki Numaniyye, �üera

    Teskereleri, �stanbul Ansiklopedisi, Türk Folklor Ara�t�rmalar� Dergisi, Konya, An�t, Yeni Fikir mecmualar� koleksiyonlar�n�n yan� s�ra Türk Ansiklopedisi, �slâm Ansiklopedisi, Me�hur Adamlar, Türk Me�hurlar�, Türk ve Dünya Me�hurlar�, Ayl�k Hayat Ansiklopedileri ile Türk Co�rafya Sözlü�ü, Osmanl� Devrinin Son Sadrazamlar�, Konya, Babal�k, Me�rik-i �rfan, Türk Sözü, Ekekon, Yeni Konya, Yeni Meram, �ehir Postas�, Sabah gazeteleri koleksiyonlar�, Konya Halkiyat ve Harsiyat�, Konya Tarihi, Mevlânâ �ehri Konya, Nasrettin Hoca �ehri Ak�ehir, Bey�ehir ve E�refo�ullar�, Ere�li ve Tarihi kitaplar� ile, Eski ve Yeni Yaz� Konya Rehberleri ve baz� risalelerden faydalan�larak haz�rlanan Ansiklopedi ve di�er büyük yard�mc� da Devlet-i Âliye-i Osmaniye ile Konya Vilayeti Salnameleri.

    38 Büyük Konya Ansiklopedisi Ön Söz K�sm�. 39 Selçuk Es, “Benim Kaderim Türküsü”, Büyük Konya Ansiklopedisi.

  • 180 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 1/1

    Es’in�aktard����di�er�bir�eser�ise,�Konya�türküleri�içerisinde�oynak�na�meleri�ile�okunup�çal�nan�Bir�Ate��Ver�Türküsü�olup,�oturak�âlemlerinin�popüler�müzik�lerinden�birisidir40:�

    “Bir�ate��ver�sigaram��yakay�m,�Sen�sal�n�gel�ben�boyuna�bakay�m,�Ak�gerdana�be�ibirlik�takay�m.�Tabaka�benim,�tütün�benim,�keyf�benim,�Öper�severim�kahyam�m�d�r�el�benim”��B.�Di�er�Yaz�lar��“Konya’ya�Sürülen�Kara�Leke�Deliba��Mehmet�Olay�”�adl��tefrikas�nda�Selçuk�Es,�

    Millî�Mücadele�y�llar�nda�1920’de�Konya’da�gerçekle�en�isyan�hareketlerini�de�er�lendirir41.�Deliba��Mehmet�olay�n��1980’de�ikinci�defa�ele�almas�n�n�sebebi,�“tarihin,�olaydan�elli�y�l�sonra�ortaya�ç�kmas�yla,�hakikate�kavu�tu�u”�dü�üncesinden�hareketle,�birilerini�savunmak�ya�da�olaya�kar��an��ah�slar�n�çocuklar�n��ve�torunlar�n��töh�met� alt�na� almadan� tarafs�zca�olay�n�derinine� inebilmek� için� yaz�lm��� olmas�d�r.�Özellikle�Konyal�n�n�ve�en�küçük�birimine�var�ncaya�kadar�köylüsünün�“temiz�ve�saf�kalplili�in”�kurban��olarak�“dibi�karanl�k�bir�uçuruma”�zorla�itilmesini�kabul�lenemeyen�Es,�“Konya’ya�haks�z�olarak�sürülen�bu�lekeyi”�temizleme�ad�na�kendisin�de�güç�bulmu�tur42.��

    Konya’da�gerçekle�en�olayla�ilgili�gördükleri�ve�duyduklar�na�geçmeden�önce,�Konya’da�meydana� gelen� isyanlarla� ilgili� yaz�lm��� eserler� üzerine� bir� de�erlen�dirme� yapan� Es’in43� babas��Kâz�m�Gürel� isyan�n� ortas�nda� bulunan� bir� �ah�st�r.�Bununla� birlikte� Es,� Askerlik� vazifesini� yerine� getirirken,� 12.� Kolordu� Ak�ehir�Askerlik�Dairesi�evrak�kay�tlar��ile�1919�y�ll�nda�Ak�ehir’e�nakledilen�Soma�Asker�lik�Dairesi��ifre�Kay�t�defterleri�ve��kinci�Ordunun�baz��emirnamelerinden�fayda�lanarak�tefrikaya�orijinallik�katm��t�r44.��

    40 Selçuk Es, “Bir Ate� Ver Türküsü”, Büyük Konya Ansiklopedisi. 41 Selçuk Es, 4 Haziran 1980 tarihinde ilk bölümünü yay�nlad��� bu tefrikadan önce, Konya’da meydana gelen Deliba�

    Mehmet olay�n�, ilk defa 1962’de �ehir Postas�’nda yay�nlamaya ba�lam��t�r. Yeni Konya Gazetesinde ba�layan yaz�, “Elli y�ll�k bir eme�in mahsulü Bir önemli olay�n ama yava� yava� ciddiyetle ve objektif olarak ele al�n�p de�erlendirilmesi” �eklinde verilmi�tir, (No: 11687, 4 Haziran 1980, s. 1.) ve 3. sayfada Hac� Selçuk Es imzas�yla ilk bölüm yay�nlan�r. Son bölümü 25 Ekim 1980 tarihinde 11805. say�da okuyucu ile bulu�ur.

    42 Selçuk Es, “Deliba� Mehmet Olay�”, Selçuk Es Koleksiyonu, s. 2-3. 43 Selçuk Es, bu k�s�mda son dönem Konya tarihine katk� yapan ve Mevlâna Müzesinde asistanl�k yapan Mehmet Önder ile

    1952 senesinin son bahar�nda tan��m�� ve akabinde babas� Kaz�m Gürel ile tan��t�rd���n�, haftada iki gün Mehmet Önder’in bu konuyla ilgili olarak babas�ndan bilgi ald���n� belirtir. Mehmet Önder, bu görü�melerinde elde etti�i bilgileri 1953 y�l�nda Yeni Konya gazetesinde önce tefrika olarak yay�nlarken, sonra bu yaz�lar�n� kitap hâline getirecektir. Kitap için bk., Mehmet ÖNDER, Millî Mücadele’de Konya-1-Deliba� Hadisesi, Konya 1953.

    44 Selçuk Es, o tarihlerde bu defterleri baz� foto�raflarla birlikte Belediye Kütüphanesine devretmi�tir. Es, Ak�ehir’deki evraklar�, 1943’de üçüncü defa silah alt�na al�nd��� zaman depoyu tanzim ederken bulmu�tur. �ube Ba�kan� Yarbay Muammer Üstüner, Konya M�nt�ka Komutanl���ndan gelen “bütün evraklar�n çuvallanarak �zmit Ka��t fabrikas�na gönderilmesi” emrine uymayarak, Selçuk Es’in bu evraklar� incelemesine ve hatta bir k�sm�n� da özel olarak yan�na almas�na izin vermi�tir. Selçuk Es, inceledi�i evraklar içerisinde, Garp Cephesine ili�kin çe�itli bilgiler, asker kaçaklar� hakk�nda ihzar müzekkereleri, 135. Alay�n Çanakkale Sava�lar�n ait günlük harp ceridesi, Köylerden toplanan hayvan ve arabalara ait yaz��malar� bulmu�tur. Defter olarak 12 adet döküman buldu�unu belirtir. Es, 3 ay boyunca yapm�� oldu�u çal��malardan sonra, 19 çuval evrak� �zmit Ka��t Fabrikas�na gönderdi�ini söyler. Mehmet Önder, Selçuk Es’in buradan

  • 1/1 • ULUSLARARASI TAR�H ve SOSYAL ARA�TIRMALAR DERG�S� TAR�H�N PE��NDE • 181

    Deliba���syan�’yla�ilgili�hat�ralar�na�ya�da�geli�melere�do�rudan�girmeden�ön�ce�Selçuk�Es,�âdeta�bir�tarihçi�bilinciyle�konuya�yakla�arak�öncelikli�olarak�Balkan�Sava�lar�,�Birinci�Dünya�Sava���y�llar�ndan�ve�Osmanl��Devletinden,�halk�n�fakirli��inden�bahseder.�Mustafa�Kemal�Pa�a�ve�Kuvâ�y��Millîye’nin�halk��nas�l�örgütle�di�ine�de�inerek,�Türkiye’de�ayd�nlar�n,�din�adamlar�n�n�halk�üzerindeki�tesiri�ve�f�rkac�l�k�çeki�melerinden�bahseder.�Es’in�anlat�m�na�göre,�1919�senesinde�Damat�Ferit�Pa�a� taraf�ndan� tayin� edilen�Vali�Cemal�Bey45,� “Ermenilerle� s�k�� f�k�� ili�ki”�peyda� etti�inden,� ismi� “Artin� Cemal”� olarak� kalan� bir� �ah�st�r.� Vali� Cemal,� bu�tarihlerde��çi�leri�Bakan��Ali�Kemal�Bey’den�emirler�ald���n��söyleyerek,�Konya’y��i�gal�eden��ngiliz�ve��talyan�i�gal�kuvvetlerine,�Gazi�Lisesi’nin�binas�n��da�kolayca�tahsis�etmi�tir.�Olaylar�n�ya�and����bu�günlerde�Es,�Konya�Erkek�Ö�retmen�Oku�lunun� (Darül�Muallimin�Mektebi)� ilk� k�sm�� Tatbikat�Mektebinin� ikinci� s�n�f�nda�ö�rencidir.�Fötr��apkal��ve�k�sa�pantolonlu��ngiliz�ve��apkalar�nda�tavuk�tüy�soku�lu��talyan�askerlerinin�geldi�i�gün�okuldad�r.�Konya�halk�n�n�“Bald�r��ç�plak”�de�di�i� �ngiliz� askerlerinin� okula� girdikleri� bu�gün,� okulun�üst� kattaki� yatakhanesi�bo�alt�lm��t�r.�Ba�ö�retmenleri�Melek�Bey’in,�gözü�ya�l��elinde�mendil�ö�rencileri�ne�“üzülmeyin�çocuklar�yak�nda�yine�buraya�dönece�iz”�dedi�i�ve�hatta�üçüncü�s�n�f�ö�rencilerinden�Topal�Ali’nin�eline�yar�m�kiloluk�ta��alarak��ngiliz�Komuta�n�na�ta��atmaya�çal��t����günlerdir46.��

    Es,�Konya’n�n�i�gal�sürecinde��stanbul�Hükümetinin�(Üçüncü�Damat�Ferit�Ka�binesi)� Harbiye� Naz�r�� �efik� Pa�a’n�n� Konya� ba�ta� Bey�ehir� Kuvâ�y��Millîyecilerinden� M.� Naz�m� Bey� olmak� üzere,� Konya’daki� di�er� Kuvâ�y��Millîyeciler� üzerine� nas�l� bask�� yapt���n�� anlat�r47.� Buna� kar��,� Sivasl��Ali� Kemal�Hoca,�Hadimli�Mehmet�Vehbi�Hoca,�Müftü�Yalvaçl��Ömer�Vehbi�Efendi,�Gilisral��Hac��Tahir�Efendi�gibi�hocalar�n�Konya’da�bulunan��talyan�ve��ngiliz�i�gal�kuvvet�lerinin�yöreyi�terk�etmeleri�ad�na�Konya’da�düzenledikleri�mitingi�ve�bu�çal��ma�lar�sonucunda�Vali�Cemal’in�Konya’y��nas�l�terk�etti�i�hakk�nda�da�bilgiler�verir48.��

    Konya’da�gerçekle�en�isyanla�ilgili�olarak�da�Es,�baz��tespit�ve�de�erlendirme�lerde�bulunur:�

    �stanbul’da�Padi�ah’�n�ve�özellikle��ngilizlerin�Papaz�Fru�ile�ba�latt�klar��Birin�ci�Bozk�r��syan��(27�Eylül�1919�4�Ekim�1919)�ve��kinci�Bozk�r��syan��(20�Ekim�1919�

    getirdi�i ve müzeye devretti�i evraklardan faydalanm��t�r. Bilgi için bk., Selçuk ES, “Deliba� Mehmet Olay�”, Selçuk Es Koleksiyonu, s. 5.

    45 Es, Vali Cemal Bey’in 1948’de ölen ve CHP’de Maliye Bakanl��� yapm�� olan o�lu Halit Nazmi Ki�mir’den de bahseder. 46 Selçuk ES, “Deliba� Mehmet Olay�”, Selçuk Es Koleksiyonu, s. 5-9. 47 Es’in bahsetti�i bu olayda Vali Cemal, Harbiye Naz�r� Süleyman �efik’e sert bir emir yazd�rtm��t�r. 12. KO Komutan� Sait

    Pa�a’ya 19 Eylül 1919’da gönderilen bu emirde, köy ve kasabalara taarruzla halk� e�kiyal��a ve kötülüklere sevk eden Alay Kumandan Vekili Naz�m’�n, din ve devlet ve Padi�aha ba�l� askerî birimlerce ölü ya da diri olarak yakalanmas� istenmektedir. Emir için Bk. Harp Tarihi Vesikalar� Dergisi, Y�l. 12, S. 46, Aral�k 1963, Vesika No. 1074.

    48 Selçuk Es, Türk �stiklal Harbi eserinden de faydalanarak (C. 6, s. 63), Konya Müdafaa-i Millîye Cemiyetinin 8 Ekim 1919 günü yapm�� oldu�u Kongre’ye kat�lan isimleri �u �ekilde s�ralar: 1. Sivasl� Ali Kemali Efendi, 2. Müftü Yalvaçl� Ömer Efendi, 3. Gilisral� Hac� Tahir Efendi, 4. Kâz�m Hüsnü Bey, 5. Abdülhalim Çelebi Efendi, 6. Sertarik Mevlâna Adil Çelebi Efendi, 7. Müftüzade Cevat, 8. Hac� Mindizade Süleyman Efendi, 9. Ahizade Baba Yusuf (Yusuf Mazhar Babal�k), 10. Tahir Pa�azade Cevdet ve devam�nda 26 ki�iyi bulan bir liste verir. �simlerin tamam� için bk., Selçuk ES, “Deliba� Mehmet Olay�”, Selçuk Es Koleksiyonu, s. 10-11.

  • 182 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 1/1

    27�Ekim/1�Kas�m�1919),�1920�Ekim’inde�Konya�Merkezde�ba�lat�lacak�olan�isyan�n�habercisidirler.�Damat�Ferit’le�birlikte,�Zeynelâbidin,�Molla�Sait,�Ali�Kemal,�Hoca�Sabri�ve�Nemrut�Mustafa�Pa�a�gibi� isimler�Konya’daki� isyanla�do�rudan� ili�kili�olan��ah�slard�r49.�Bu�s�ralarda�Y�ld�r�m�K�taat��Müfetti�i�ve� �kinci�Ordu�Kuman�dan��Mersinli�Cemal�Pa�a’n�n50�Konya’dan�al�nmas�na�sebep�Vali�Cemal�Bey’dir.�12�Kolordu�Komutanl���na�atanan�Albay�Fahrettin�Bey,�Ankara�ad�na�Konya�Mü�dafaa�i�Hukuk�Cemiyetini�koordine�eden�Refet�Bey’in�ve�Bey�ehir�7.�Süvari�Alay�Komutan��Naz�m�Bey’in�ilerleyen�süreçte�Konya�aç�s�ndan�rolleri�büyük�olacakt�r.�Vali�Cemal’le� birlikte�Konya’da� �ttihat� ve� Terakki�Partisi� taraftarlar�n�n� etkinli�i�k�r�lm��,�meydan�Hürriyet�ve��tilaf�Partisine�kalm��t�r.�Deliba���Mehmet�A�a�ise,�Çumra’n�n� Ali� Beyhöyü�ü� Köyü’nden� Konya’y�� i�gal� edecek,� isyan�� ba�latacak�olan��ah�st�r.�Hatta�isyandan�bir�süre�önce�Deliba���Mehmet’e,�Konya�Valisi�Hay�dar� Bey� taraf�ndan�Binba��l�k� rütbesiyle� birlikte,� Bat��Cephesi’nde�dü�manla� sa�va�mak�için�asker�toplama�yetkisi�bile�verilmi�tir.�Buna�ra�men�Deliba��,�özellikle�etraf�na� toplad���� asker� kaçaklar�ndan� da� faydalanarak� 2/3� Ekim� 1920� tarihinde�Çumra’dan�ba�layarak�Konya’y��i�gal�edecektir.�4�5�Ekim�1920�tarihlerinde�Sivasl��Ali�Kemali,�Hadimli�Mehmet�Vehbi�Efendi�gibi�Kuvâ�y��Millîyeci� �ah�slar�öldü�rülmek�amac�yla�tek�tek�toplanm���ve�Konya�sokaklar�nda,�“Halifesini,�padi�ah�n�,��eraiti�seven�bizimle”�olsun�denilerek,�halk�n�dini�duygular��sömürülmü�tür.�Ni�tekim� Sivasl�� Ali� Kemali�Hoca,� 4� Ekim� 1920� tarihinde� vah�ice� öldürülecektir.� 6�Ekim’den�itibaren�isyan�hareketini�bast�rmaya�yönelik�harekâtta;�Albay�Refet�Bey,�Dervi��Bey,�Demirci�Mehmet�Efe,�Yarbay�Osman�Müfrezesi�ba�ar��sa�layacak,�22�Ekim�1920� tarihi� itibar�yla�Konya�yöresindeki� isyan�hareketi� önlenmi�� olacakt�r.��stiklâl� Mahkemesi� gerekli� yarg�lamalar�� yaparak� Konya� yöresinde� hâkimiyeti�sa�lam��t�r.�Babal�k�gazetesinin�4�Kas�m�1920’de�yazd����gibi�Konya�yöresindeki�isyanda�as�l� suçlu�“cehalettir”.�Çünkü�Galip�Pa�a’n�n�valili�i�döneminde�Konya�yöresi�Türk��stiklâl�Harbine�çok�ciddi�destek�sa�layacak�ve�en�fazla��ehit�veren�il�olarak�dikkat�çekecektir.�Nitekim�Gazi�Mustafa�Kemal�Pa�a�da�Konya’y��ziyaretle�ri� s�ras�nda� (Mart� 1921)� “Konya�as�rlardan�beri� tüten�büyük�bir�nurun�oca��d�r;�Türk�hars�n�n�esasl��menbalar�ndan�birisidir”�diyecektir51.�

    Deliba��Mehmet��syan�n��ciddi��ekilde�ele�alan�Es,�bu�yaz��dizisiyle�genel�ola�rak�Konya�halk�n�n�suçsuzlu�unu�ispat�etmeye�çal���r.�Bu�olay�n�haricinde�di�er�makalelerine�bak�ld����zaman�Selçuk�Es,�yaz�lar�nda�Konya�tarihine�önemli�katk��yapan�bir�ki�ilik�olarak�kendisini�gösterir.�

    Buna�göre�Es,�Konya�tarihiyle�ilgili�olarak��u�konular��ele�alm��t�r:� 49 Es’e göre, �stanbul’un Konya’daki uzant�s� olan �ah�slar (Deliba� hariç), Zeynelâbidin’in bacana�� Burhanzade Hac�

    Mustafa, Mazlumzade Hac� Osman, Kalfazade Hac� Sabit, Kad� Hilmi, Ç�kr�kç� Mehmet gibi isimlerdir. Bilgi için bk., Selçuk ES, “Deliba� Mehmet Olay�”, Selçuk Es Koleksiyonu, s. 20.

    50 25 Nisan 1919’da Konya’ya gelen Cemal Pa�a, Y�ld�r�m K�taat� Müfetti�i ve �kinci Ordu Kumandan� olarak vazifeye ba�lam��, 24 Temmuz 1919’dan itibaren II. Ordu Müfetti�li�i görevi fiilen sona erdikten sonra, bu tarihten 2 Ekim 1919 tarihine kadar “Mekâtib-i Askerî Müfetti�li�i Umumili�i” vazifesinde bulunmu�tur. Bilgi için bk., Dursun GÖK, “Mersinli Cemal Pa�a”, Atatürk Ara�t�rma Merkezi Dergisi, C. XII, S: 34, Ankara Mart 1996, s. 127-148.

    51 Selçuk Es, “Deliba� Mehmet Olay�”, Selçuk Es Koleksiyonu, s. 21-140.

  • 1/1 • ULUSLARARASI TAR�H ve SOSYAL ARA�TIRMALAR DERG�S� TAR�H�N PE��NDE • 183

    1908�Me�rutiyet’inin�ilan�yla�birlikte�Konya’ya�gelen�Sineman�n�tarihi52,�Millî�Mücadele’de�Mahalle�Köy�baz�nda�yap�lan�yard�mlar53,�Fahrettin�Altay�Pa�a�gibi�Konya’n�n�önemli�simalar�54,�1927’de�Konya’da�elektri�in�olmad���55,�Konya’ya�ilk�otobüsün�1916’da�Almanlar�taraf�ndan�Vali�Azmi�Bey�döneminde�girdi�i56,��tfaiye�te�kilat�n�n�Konya’da�Cumhuriyet’in�ilan�ndan�sonra�kuruldu�u57,�Konya�Valilik�Binas�n�n�daha�sonra�Sadrazaml�k�yapacak�olan�(�ngiliz)�Sait�Pa�a�taraf�ndan�yap�t�r�ld���58�vs.��

    Es’in�siyasetle�ilgili�dü�üncelerinin�özetlenmesi�ve�yak�n�dönem�Türk�siyasi�ta�rihi�aç�s�ndan,�12�Eylül�1980�sürecine�gidilen�bir�ortamda�kendi�kaleminden�ç�kan�a�a��daki�sat�rlar�n�okunmas��anlaml�d�r59:�

    “Merhum�babamla�day�m�n�(Kâz�m�Hüsnü60)�siyaset�içerisinde�çal��arak�göçüp�gittik�lerini�ve�yeni�yeni�yeti�irken,��ttihat�ve�Terakki�mensuplar�n�n��zmir�suikast��sonucu�ak��betlerini� duyup� okudukça,� hizmetin�ne� olursa� olsun�nankör� siyasetin� kurban��Demokrat�Parti�Ba�kan�n�n�idam�sehpas�nda�can�vermesinden�sonra�siyasi�hayata,�dolay�s�yla�partici�li�e�bende�büyük�bir�umursama�meydana�geldi.�Bir�zamanlar�particilik� furyas�na�ben�de�kap�lm��t�m.�Baldan�tatl��bu�nankör�furyan�n�çarklar��aras�ndan�yakam��s�k��madan�kolay�ca�kurtard�m.”�

    Hayat�nda�hiçbir�siyasi�partiye�üye�olmayan�Es’in�ba��ndan�baz��siyasi�olaylar�geçmi�tir.� 1950� seçimlerinde�Demokrat�Partiden� sand�k�mü�ahitli�i�yapan�Es’in,�Demokrat�Partinin� iktidara�geldikten�sonra,�halka�vaat�ettiklerini�yapmamas��ve�“beyaza�kara”�diyerek,� inat� içerisinde�ve� iktidar�n� rehavetiyle�“yam��mas�ndan”�sonra,� siyasi� hayat� aç�s�ndan� ümitleri� k�r�lm��t�r.� Çünkü� O’na� göre� 1950� öncesi�CHP�(�emseddin�Günaltay�Hükümeti)��ktidar��dönemimde�“ç�kar�sa�lamak�yok�denilecek�kadar”�azd�r.�Oysaki�Demokrat�Parti�döneminde�“donu�ku�a���gev�ek�b�rakarak”�görmemezlikten�gelmek�kar��s�nda,�1954�seçimleriyle�beraber61�1957�ve�1961seçimleri�dahil�CHP�lehinde�çal��malar�yapm��t�r.�1961�seçimlerinde�CHP’nin�

    52 Es’e göre, Konya’da ilk gösterilen film Veliaht Yusuf �zzettin Efendi’nin Sofya gezisi hakk�nda olup �ttihat ve Terakki’nin

    merkez binas�nda seyirci ile bulu�mu�tur. 1920’li y�llarda Konya’da gösterilen baz� sinema isimleri �unlard�r: Denizler Hâkimi Tiriten, Hafiye Kenedi, Pehlivan Masist’in Maceralar�, Canbazhane Cinayeti, Büyük Zehir, Eva’n�n Dü�ünü. Bilgi için bk., Selçuk Es, “Konya Sinema Tarihi”, Selçuk Es Koleksiyonu.

    53 Selçuk Es, “Konya’da Kurtulu� Sava��nda Orduya Bu�day Yard�m� Yapan Köy Mahalle ve �ah�slar”, Selçuk Es Koleksiyonu.

    54 Selçuk Es, “Fahrettin Pa�a (Altay)”, Selçuk Es Koleksiyonu. 55 Selçuk Es, “Fahrettin Pa�a (Altay)”. 56 Selçuk Es, “Konya’da ilk Otobüsler”, Selçuk Es Koleksiyonu. 57 Selçuk Es, “Konya Belediyesi Etfaiye Tarihçesi”, Selçuk Es Koleksiyonu. 58 Selçuk Es, “Konya Hükûmet Kona�� Tarihçesi”, Selçuk Es Koleksiyonu. 59 Hac� Selçuk Es, “Siyasi Hayat�m”, Selçuk Es Koleksiyonu. 60 �ttihatç� kimli�iyle bilinen Halil Kâz�m Hüsnü ile ilgili bir de�erlendirme için bk., Ahmet Atalay, Millî Mücadele’de Konya

    Kuvâ-y� Millîyecileri (�lk Meclise Girenler), Birinci Cilt, Konya 1997, s. 110-138. Ayr�ca Selçuk Es, day�s�n�n “münevver, milliyetçi, teceddütperver, hay�r sever” bir �ah�s oldu�unu belirtir. Bk., Selçuk Es, “Konya’ya Sürülen Kara Leke Deliba� Mehmet Olay�”, Yeni Konya, No: 11789, 4 Ekim 1980, s. 3.

    61 1954 seçimlerinde CHP % 35, 29 (106 497) ve Demokrat Parti 57,50 (164 002) oran�nda oy alacakt�r. Bilgi için bk., http://www.belgenet.net/ayrinti.php?yil_id=2/(20.01.2009); http://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/secimler.secim_cevresi_partiler?p_secim_yili=1954&p_il_kodu=42/ (20.01.2009).

  • 184 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 1/1

    yar��iktidar�olmas��sürecinde�eski�“Tek�Parti�zihniyetinin�hortlamaya�ba�lad���n�”�gören�Es,�siyasetten�ve�particilikten�“nefret”�etmeye�ba�lam��t�r62.��

    1965�seçimlerinde�ipotekli�evinin�banka�taraf�ndan�sat�lmas��sebebiyle,�tam�se�çim� günü� evini� ta��mak� zorunda� kalan� Es,� sand�k� ba��na� gidemezken,� 1969’da�“sözünü�dinleyen”�baz��arkada�lar�yla�birlikte�seçime�ba��ms�z�olarak�adayl���n��koyan�Necmettin�Erbakan’a�oy�vermi�tir.�1973�seçimlerinde�Adalet�Partisi’ne�oy�veren�Es,�bu�y�l�kurulan�Koalisyon�Hükümeti’nin�ha�ha��ekimi�yasa��n��kald�rma�s�,�K�br�s�Bar���Harekât�’n��gerçekle�tirmesi�sürecinde�k�sa�süreli�olarak�kendi�ifa�desiyle�“Atatürk�devri�ya�ant�s�n�”�tatm��t�r63.��

    Es’in,�1939�y�l�nda�ya�am���oldu�u�iki�olay�Türk�siyasetinin�bulundu�u�nok�tan�n�görülmesi�aç�s�ndan�önemli�bir�örnek�te�kil�edecektir.�Buna�göre�ilk�olayda�Es,�1939�y�l��iki�dereceli�milletvekilli�i�seçimi�zaman�,�Konya�Ferhuniye�Mahalle�sinden��kinci�Seçmen�olarak�Alaattin�Belediye�Halk�Sinemas�’na64�gidecektir.�Sa�londa�ise��unlar�ya�anm��t�r65:��

    CHP�Genel�merkezi� taraf�ndan� gönderilen� Kocaeli�Milletvekili� Salah� Yarg�,�Cumhurba�kan��ve�parti�genel�ba�kan���smet��nönü’nün�selam�n��ilettikten�sonra,�elinde�bulunan�mühürlü�zarf�� açm���ve� ikinci� seçmenlerin� say�s�nca�bulunan�oy�pusulalar�n��da��tm��t�r.�Buna�göre�pusulalardaki�yirmi�isimden�be�inin�silinmesi�istenmi�tir.�Konya�CHP�sekreteri�Lütfi�Berkman’�n�da�bulundu�u�ortamda,�“�efle�rin�emri,��u� isimleri�silin”�cümlesi�kulaklara� f�s�ldanm��,�Selçuk�Es� itiraz�etmeye�kalksa�da,�R�za�Ekener’in�“Selçuk�Bey�karde�im�sonucu�bilmezsiniz,�itiraz�etmeyin�ne� istiyorlarsa�yap�n”�uyar�s��neticesinde� istenen� isimler�silinmi��ve�Selçuk�Es’in�babas�n�n� da� aralar�nda� bulundu�u� ki�iler� seçimi� kazanm��lar� ve� çay� ziyafetine�geçilmi�tir.�

    �kinci�olay� ise,�yine�1939�y�l�nda�ya�anm��t�r.� �l�genel� seçimleri� için�Belediye�Halk�Salonuna�eni�tesi�ile�birlikte�giden�Selçuk�Es,�bu�defa�Konya�CHP�Parti�Ba��kan�� Halis� Ulushan’�n� konu�mas�ndan� sonra,� yine� kulaklara,� �u� isimleri� yaz�n�f�s�ldamas�yla�harekete�geçmi�tir.�Ancak,�Selçuk�Es�ve�eni�tesi�bu�defa�“matrak”�olsun�diye,�pusulalara�kar��l�kl��birbirilerinin�isimlerini�yazm��lard�r.�Sand�k�ba���na�gittiklerinde�Lütfi�Bey,�zarflar��atmadan�listeye�bak�yor,�sonra�da�zarf��sand��a�at�yordu.�Pusuladaki� isimleri� gören�Lütfi�Bey�her�ne�kadar�gülümsemi��olsa�da�1942’de,�Es�ve�eni�tesi�ikinci�seçmen�olarak,�bu�davran��lar��sonucunda�“saf�d���”�b�rak�lm���olacaklard�66.�

    Selçuk�Es�gibi�tecrübeli�bir�gazetecinin�ya�ad�klar��asl�nda�Türkiye’de�bu�tarih�lerde�ya�anan�Tek�Parti�gerçe�ini�ya�da�Duverger’in�siyaset�sosyolojisi�aç�s�ndan�bahsetti�i,� itaat�edilen�bir�liderin�me�ru�otoritesinin�etkin�oldu�u67�siyasi�bir�ger�

    62 Es, “Siyasi Hayat�m”, Selçuk Es Koleksiyonu. 63 Es, “Siyasi Hayat�m”. 64 1956 y�l�nda yanm��t�r. 65 Es, “Siyasi Hayat�m”. 66 Es, “Siyasi Hayat�m”. 67 Maurice Duverger, Siyaset Sosyolojisi, (Çev. �irin Tekeli), 2. bsk., Varl�k Yay., �stanbul 1982, s. 188.

  • 1/1 • ULUSLARARASI TAR�H ve SOSYAL ARA�TIRMALAR DERG�S� TAR�H�N PE��NDE • 185

    çe�in� Konya� örne�inde� görülmü�� olmas�yd�.� Bekta�’�n� ifadeleriyle� CHP,� �smet��nönü�devrinde,�uzun�y�llar�tek�parti�döneminin��eflik�yönetimi�etkisinden�kurtu�lamam���ve�“�efin� iradesinde”�kristalle�en�parti�yönetimiyle�devletin�özde�le�ti�rilmesi�sonucu,�ortaya�yönetimin�tepeden�a�a��ya�do�ru�formüle�edilmesinin�yan�s�malar��olan�bir�tablo�ç�km��t�r68.��

    Yukar�daki� olaylarla� birlikte� “atalar�n�n� sözünü� dinleyerek”� siyasetten� uzak�duran�Es,�1955’te�i�siz�kal�nca,�birkaç�yere�i��ba�vurusunda�bulunmu��ve�kendisi�ne�partiye�kay�tl��olup�olmad����sorulmu�tur.�Bunun�üzerine,�Avukat�Saim�Özkut�ve�tüccar�Bekta��Baran�imzas�yla�DP’ye�giri��için�müracaat�etmi��ve�bu�giri�imden�hiçbir�cevap�ya�da�sonuç�alamam��t�r.�Art�k�bu�dönem,�Türkiye’de�iktidar�ve�mu�halefetin�“a��r��sinir�gerginli�i”�içinde�oldu�u�y�llard�r69.�Yukar�daki�olayla�birlikte�ömrünün� elli� y�l�n�� resmi� ve� özel� memuriyetlerde� geçiren� Selçuk� Es,� mümkün�oldu�u�kadar� siyasetten�uzak�durdu�unu�belirtirken,�yaz�s�n�n� sonunda�da�“iyi�mi�ettim�bilemeyece�im”�sorusunu�sormaktan�da�kendisini�alamam��t�r70.��

    �mar�ve��skân�Bakanl����Tetkik�Kurulu�Üyesi�Mehmet�Saliho�lu,�dil�devrimini�savunmas��sebebiyle�yazd����Ataçla�Gelen�isimli�eserini�Konya’da�satmas��için�Sel�çuk�Es’e�göndermi�71�ve�kitaptan�gere�i�kadar�sat���yapamayan�Selçuk�Es�bu�ko�nudan�hareketle�siyasi�görü�leri�ve�Konya�halk�n�n�durumuyla�ilgili�baz��tespitle�rini�bir�mektupla�Saliho�lu’na,�4��ubat�1970’de�yazm��t�r.�Buna�göre�Es’in,�Kon�ya’da�do�up�büyüyen�bir�isim�olarak�en�büyük�suçu�“Atatürkçü�olmas�,�evvelce�Halk�Partisini�tutmas��(memur�olmas��dolay�s�yla�hiçbir�partiyi�tutamamas�),�gericilikle�mücade�le�etmesi�sebebiyle�pek�sevilmemesidir”.�Ona�göre�Konya�halk��“tamamen�de�i�ik�ve�kozmopolit�bir�kitle�manzaras�”�vermekle�birlikte,�“sa�c�lar�n”�çok�olmas��nede�niyle�“Atatürk’e,�yeniliklere,�ileri�fikirlere�daima�kar��”�ç�kan�bir�yap�dad�r.�Bu�da�“halk�n� büyük� k�sm�n�n� cahil� olmas�ndan� istifade� ile� din� kisvesi� alt�nda� baz�� ç�karlar�n��sa�lamak� maksad�yla� dindar� görünen� kimselerle� maalesef,� yüksek� tahsil� gördü�ü� halde�kolayca�sivrilmek�için,�bunlara�adeta�taparcas�na�yaranan�baz��zavall��gençler[in]�memleke�ti,��imdiki�hâle”�sokmalar�na�neden�olmu�tur.�Dolay�s�yla�Es’e�göre,�Konya’daki�bu�kitleye�Ataçla�Gelen�ismi�yerine�Atatürk’le�Gelen�yaz�lsa�kimse�dönüp�bakmayacak�t�r.�Bu�nedenle�Es,�Saliho�luna�kitab�n�n�satmas��için�ad�n��“Muhammed’le�Gelen”�ya�da�“Mevlana�ile�Gelen”�ismi�koyabilirse�o�zaman�Konya’da�sataca��ndan�bah�sedecektir.�Es,��stanbul’da�bir�Konyal�n�n�ç�kard����“Türk�Folklor�Ara�t�rmalar�”72�

    68 Arsev Bekta�, Demokratikle�me Sürecinde Liderler Oligar�isi, CHP ve AP (1961-1980), Ba�lam Yay., �stanbul 1993, s.

    76. 69 Hikmet Bila, Konumuz Türkiye CHP 1919-1999, Do�an Kitap, 2. bask�, �stanbul 1999, s. 173. 70 Es, “Siyasi Hayat�m”, Selçuk Es Koleksiyonu. 71 Kitab�n fiyat� 15 TL’s� olup, ek yaz�dan anla��ld���na göre 2-4 adet istenirse % 10, 5-19 aras�na % 30 indirim yap�laca��

    yazmaktad�r. 72 Bu dergi, 1949-80 tarihleri aras�nda aral�ks�z 366 say� ç�karken, 1916 Konya do�umlu ve �stanbul Belediyesinde

    Memurluk yapm�� olan �hsan H�nçer Bey sahipli�ini yapm��t�r. Bilgi için bk. Kültür Bakanl���’na ait web sitesi: http://www.kultur.gov.tr/TR/BelgeGoster.aspx? F6E10F8892433CFFE603BF9486D4371DE170CAE93653F56E / (20.01.2009).

  • 186 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 1/1

    isimli�dergiden�200�bin�nüfuslu�Konya’ya�be��tane�geldi�i�ve�bunlardan�üçünün�geriye�iade�edilmesi�nedeniyle�yak�nmada�bulunacakt�r.�

    Es,�yukar�da�görüldü�ü�üzere�kendi�aç�s�ndan�Konya’daki�kültür�ve�sanat�or�tam�n�n�durumunu�özetlerken,�mektubunun�ilerleyen�sat�rlar�nda�kendisinin�Ata�türkçü�oldu�unu�ve�bunu�etraf�ndaki�Konyal�lar�duyarsa,�kendisiyle�selam��sabah��keseceklerini�belirtecektir.�Hatta�bir�örmek�vererek,�Ortado�u�Teknik�Üniversite�sinden� içlerinde�mini�etek�bulunan�bir�grup�ö�renciyi� rehber�olarak�gezdirmesi,�cami�ve�türbelere�sokmas��sebebiyle,�bir�ahbab�n�n�k�zg�n�bir��ekilde�“ilk�f�rsatta�seni�Konya’dan�uzakla�t�raca��z”�dedi�inden�bahsedecektir.�Mektubunun�sonun�da� Konya’n�n� içine� dü�tü�ü� durumu� özetledi�ini� belirten� Es,� “sizleri� manas�z�sözlerimle�üzdü�ümden�dolay��özür�dilerim”73�diyerek,� acaba�gerçekten�yapt����tespitlerdeki� samimiyetini� mi� ortaya� koymu�tur,� yoksa� kitap� satamamas�na� bir�gerekçe�mi�bulmu�tur,�belli�de�ildir.�Elbette�ki�Selçuk�Es,�kendi�dünya�görü�ünü�ortaya�koymakta�ve�Konya�halk�n�n�(bir�k�sm�ndaki)�cahilli�inde�hakl��görünmek�tedir.� Ancak,� Konya� halk�n�n� “tamam�n�n”� sa�c�� olarak� yeniliklere� ve� hele� hele�Atatürk’e�kar���olma�gibi�bir�pozisyonda�bulunmas��söz�konusu�olamazd�.�Es’in�bu�de�erlendirmelerinde� 1969� seçimlerinin� etkisi� olabilirdi,� ancak�böyle�de� olsa,�AP’nin�ald����%�49,�57’ye�kar��l�k�CHP,�21,72lik�gibi�bir�oy�alacakt�r74.�

    Siyaset,�belediyecilik,� iktisattan�tutun�da�bir�çok�konuya�gazete�sütunlar�nda�yer�veren�Es,�“mizah�edebiyat�”�ve�“halk�kültürü”�aç�s�ndan�Konya�f�kralar�n��da�yazmay��ihmal�etmemi�tir.�Türkiye’nin�Nasreddin�Hoca,��ncili�Çavu�,�Bekri�Mus�tafa,��air�E�ref,�Neyzen�Tevfik�ve�Bekta�i�f�kralar�n�n�bulundu�u�konusuna�dikkat�çeken�yazar,�Konya�folkloru�aç�s�ndan�Tayyip�A�a�f�kralar�na�Yeni�Konya�Gazete�sinin�sütunlar�nda�geni��yer�vermi�tir75.�

    Konya’n�n�sosyal�tarihi�aç�s�ndan�toplu�ta��t�araçlar�n�n�(otobüs)�kullan�m�nda�toplum�davran���n�n�görülmesi�aç�s�ndan�ya�da�teknik�yeniliklerle�geleneksel�dav�ran��lara�sahip�bir�toplumun�bulu�mas�na�örnek�te�kil�etmesi�bak�m�ndan�a�a���daki�f�kray��anlatmak�mizahla�sosyal�bilimlerin�bulu�mas��aç�s�ndan�önemli�olsa�gerektir76:��

    Çar��da�postane�önünden�Meram� istikametine�giden�Konya�Belediye�otobü�süne,� yan�nda� dokuz� ya�lar�nda� bir� çocukla� binen� kad�na,� biletçi� çocu�un� bilet�kesmek�istemesi�üzerine�kad�n;�

    “�Annah�hiç�duymad�m�ç�rnak�kadar�çocu�a�bilit�mi�olur,�tövbe�bir�kuru��vermem”�diyecektir.�Biraz�sonra,�iki�koltu�u�kaplayan�kad�na�tekrar�biletçi�çocuk�gelmi��ve�

    73 Selçuk Es’in Mehmet Saliho�lu’na 4 �ubat 1970 tarihinde yazm�� oldu�u mektup, Selçuk Es Koleksiyonu. 74 Seçim sonuçlar� için bk.,

    http://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/secimler.secim_cevresi_partiler?p_secim_yili=1969&p_il_kodu=42/ (20.01. 2009). 75 Selçuk Es, kendisinden (1975’ten) önce Celaletin Ki�mir’in, 1962 y�l�nda Yeni Konya Gazetesinde, “Konya F�kralar�”

    ba�l���yla okuyuculardan gelen f�kralar� yay�nlad���n� ve kendisinin de buraya katk�da bulundu�unu belirtir. Avukat Mehmet Ali Apal� f�kra yazma i�ini bir sürede daha devam ettirmi�tir. Selçuk Es, son f�kra yaz�lar�nda Adil Gücüyener ve Fakir Usman’dan da faydalanm��t�r. Bilgi için bk., Hac� Selçuk Es, “Unutulmaz Konya F�kralar�”, Selçuk Es Koleksiyonu.

    76 Es, “Unutulmaz Konya F�kralar�”.

  • 1/1 • ULUSLARARASI TAR�H ve SOSYAL ARA�TIRMALAR DERG�S� TAR�H�N PE��NDE • 187

    “han�m� çocu�unu� kuca��na� al� da,� ayakta� duran� �u� ihtiyar� nine� oraya� otursun”�diye�seslenmi��ve�bu�defa�ba��ndaki��elmeyi�s�k�ca�örten�kad�n;�

    “�Anav� hiç� duymad�md�� kaz�k� kadar� koca� o�lan�� ben� nas�l� kuca��ma� alay�k� dah,�delirdinmi�ne”�diyecektir.�

    Selçuk�Es’in�yazm���oldu�u�f�kralarda;�1900’lerin�ba��nda�Avlonyal��Ferit�Pa�a�ile�Müftü�Gevrakizade�Abdülkadir�Hoca�aras�nda�geçen�tart��malar�,�Babal�k�ga�zetesinin�tertibinde�yap�lan�gülünç�yanl��l�klar�,�Vali�Suphi�Bey’le�ilgili�baz��geli��meleri,�Vali�Galip�Pa�a�ve�Kurtulu��Sava���y�llar�nda�Konya�halk�n�n�vs.�durumu�mizah�ortam�nda�ve�ince�dü�ünce�içeren�mesajlar�okunmaktad�r.��

    Kurtulu��Sava��’n�n�Konya�ile�ilgili�k�sm�n�n�bilinmesi�aç�s�ndan�Es’in�gerçek�le�tirmi��oldu�u�di�er�bir�faaliyet�ise,�“Kurtulu��Sava��ndaki�Konyal�lardan�Baz�lar�”77�ba�l�kl��yaz�s��ile�olmu�tur.�Bu�yaz��serisinde,�Konya�ve�ilçelerinden�Kurtulu��Sa�va��na�kat�lan�erlerin�isimleri�ve�orduya�kat�l���tarihleri�verilmi�tir78.�

    Es,�Folklor�Ara�t�rmalar��ba�l����alt�nda;�“A��k�Seyit”,�antika�e�yalar�üzerine�yaz�lar��olan�“�htikâr�Destan�”,�“Halk��airi�A��k�Mehmet�Yak�c�”,�“A��k�Karamanl��Gufrani�ve�Gufrani’nin�Harbi�Umumi�Destan�”,�“Silleli�A��k�Ni�âri�Destan�”,� II.�Me�rutiyet�devrini�hicveden�“�air�E�raf’a�Ait�Bir�Kaside”�ve�1933’deki�k�tl����anla�tan� “A��k� Ziya”� ba�l�kl�� konular�� ele� alm��t�r.� Bu� konularla� birlikte� Yeni� Konya�Gazetesinde� “Konya� Maden� Ara�t�rmalar�� Ba�l���”� alt�nda� Konya’da� magnezit�madeninin�ilk�bulunu�u�konusunu�ele�alm��t�r79.��

    Yukar�daki�konu�ba�l�klar�ndan�“�htikâr�Destan�”n�n�bir�bölümüne�bak�ld����zaman�XX.�yüzy�l�n�ilk�yar�s�nda�Türkiye’deki�özel�ticaret�anlay���yla�ilgili�bir�fikre�sahip�olunmaktad�r80:�

    “Ç�kt��Üçyüz�altm��a�bir�metrelik�un�tahtas�,�Guya�Allah’tan�gelmi�,�yaz�lm���yaftas�.�Be�yüze��imdi�yap�lmaz�baklavan�n�sahtesi,�Cana�kâr�etti�billâh,�bu�y�l�bayram�haftas�.�Pek�hazindir,�dullar�n,�bikeslerin�aç�yatmas�,�Bari�onlar�da�[dan]�utanda�yapma�böyle�ihtikâr.”�Yine�Gufrani’nin�“Harbi�Umumi�Destan�’”ndan�bir�dörtlük�bir�Anadolu��airi�

    nin�I.�Dünya�Sava��n��nas�l�alg�lad���n�,�sosyal�tarih�aç�s�ndan�aç�k��ekilde�ortaya�koyar..81�

    “Heman�üç�yüz�otuz�üç�sene�karda�,�Harbin��iddetinden�titredi�da��ta�,�

    77 Selçuk Es Koleksiyonu. Es, bu yaz�lar�n erat künyelerinden faydalanarak yazm��t�r. 78 Örnek iki kay�t �ekli verilecek olursa: “Bey�ehir �lçesi Çukurkent Köyü’nden Hasan o�lu 1297 (1881) do�umlu Hüseyin.

    17 �ubat 1922 günü dahil olmu�tur.”; “Ak�ehir �lçesinin Do�anhisar Kasabas�ndan Mustafa o�lu 1314 (1898) do�umlu Süleyman. 7 �ubat 1922’de dahil olmu�tur.”; “Bozk�r �lçesinin Sazl� Köyünden Mustafa o�lu 1303 (1887) do�umlu Mehmet. 7 Mart 1922’de dahil olmu�tur.” Liste için bk., Toplayan Selçuk Es, “Kurtulu� Sava��ndaki Konyal�lardan Baz�lar�”, Selçuk Es Koleksiyonu.

    79 Selçuk Es Koleksiyonu. 80 Selçuk Es, “�htikâr Destan�”, Selçuk Es Koleksiyonu. 81 Selçuk Es, “A��k Karamanl� Gufrani ve Gufrani’nin Harbi Umumi Destan�”, Selçuk Es Koleksiyonu.

  • 188 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 1/1

    Yok�idi�tufan��Nuh’da�bu�tela�,�Dü�manlara�kahru�süphan�yürüdü.”��Sille’de�Berberin�Ahmet�olarak�tan�nan�(1919�senesinde�vefat�etmi�tir)�Nigâr’�n�

    el�yazmas���eklindeki�“Silleli�A��k�Ni�âri�Destan�”na�bak�ld����zaman�II.�Me�ruti�yet’in�“hürriyet”�kavram�na�bir��airin�nas�l�bakt����konusu�(Es’in�aktard���)�bir��iir�format�nda�dikkat�çekecektir82:�

    “Koydular�ad�n��bir�de�Hürriyet,�Müslim�ile�nisara�oldu�müsavat,�Dediler�meydana�ç�kt���eriat,�Sars�land��Ba�dat,�Basra�Buhara�Hile�imi��me�er�anlar�n�sözü�Yo�umu��içinde�iman��özü,�Kör�olsun�arada�aduvun�gözü,�Ç�kmaz�oldu�herkes�çar�u�bi[a]zara�………………………………�Ezdiler�arada�ehl�i�iman�,�Sevindi�bu�i�e�cümle�nisara.�………………………….�Âl�i�Osman�Devletinin�veziri�facir,�Zulmiyle�adaleti�millete�zahir,�Facirler�elinde�kald�k�hep�yazir,��Maslahat���slâm�dü�tü�küffara.�…………………………….��eraiti�itilaf�önüne�gerdi,��ddihat�arada�ipe�un�serdi,�Dinar��cemetmek�anlar�n�derdi,�Baisi�ulema�de�i�ti�dini�dinara.�…………………………….�Tepelendi�millet�kötü�Bulgar’a.”��Yukar�daki� �kinci� Me�rutiyetle� ilgili� de�erlendirmelerinin� yan�� s�ra� Es,�

    Ebüzziya� Tevfik’in� Konya’da� sürgün� olarak� hapiste� bulundu�u� II.� Abdülhamit�döneminde,�day�s��Kâz�m�Hüsnü’nün�yazm���oldu�u�hat�ralar�ndan83�faydalana�rak�Konya’da�Padi�ah�Abdülhamit’e� kar��� düzenlenmek� istenen�bir� suikast� ola�y�ndan�bahseder.� Buna�göre� suikast� olay��Avlonyal�� Ferit� Pa�a’n�n�valilik�döne�minde�(1899�1902)�Ebüzziya�taraf�ndan�planlan�r�ve�görev�“Hürriyet�Fedaisi�Kon�yal��Aziz� Efendi’ye”� verilir.� Aziz� Efendi� ise,� Yaz�r� Köyü’nden� ulema�Abdülas�r�

    82 Selçuk Es, “Silleli A��k Ni�âri Destan�”, Selçuk Es Koleksiyonu. 83 Kâz�m Hüsnü Bey, hat�ralar�n� 1932’de Yeni Anadolu gazetesinde yay�nlam��t�r.

  • 1/1 • ULUSLARARASI TAR�H ve SOSYAL ARA�TIRMALAR DERG�S� TAR�H�N PE��NDE • 189

    [Abdülbasir]�Efendi’nin�o�ludur84.�Es’in�anlatt�klar�na�göre�Abdülaziz�Efendi�M��s�r’da�bomba�e�itimi�al�p�gelmi�tir85.�Ebüzziya’dan�ba�ka�suikast�toplant�s�na�kat��lan� isimler� ise,�Arnavut�Murat�Bey,�Maarif�Müdürü� �zmirli�Azmi�Bey� (Me�ruti�yet’in� ilân�yla� Konya� valisi� olmu�tur),� Feylosof� yönü� oldu�u� belirtilen�Kadaifçizade�Süleyman�Efendi,� (Babal�k�gazetesi� sahibi)�Nedimbeyzade�Mazhar�Bey,�Baytar��brahim�Efendi�ve�ev�sahipli�ini�yapan�Kâz�m�Hüsnü�Bey’dir86.�

    Yap�lan�toplant�larda,�padi�aha�verilmek�üzere�Konya’da�bir�hal��seccade�do�kunmas�87�ve�bunun��stanbul’a�Aziz�Efendi�taraf�ndan�götürülmesi,�hal�n�n�padi��aha� verilmesi� s�ras�nda� ise,� hançerlenmesi/tabancayla� vurulmas�� iki� defa� plan�lanm��t�r.�Ancak�plan�n��stanbul�aya���sonuçsuz�kalm��t�r.�Konya’da�hal��seccade�yi�dokuyanlar�aras�nda�Selçuk�Es’in�annesi�Nazmiye�Han�m�ve�teyzeleri�de�var�d�r88.��

    Selçuk�Es,�el�yazmas��destanlardan�yapm���oldu�u�önemli�çeviriler�ve�aktar�malarla�birlikte,�yaz�lar�n�n�ciddi�bir�k�sm�n��hat�ralar�na�ay�rm��t�r.�Bunlardan�bir�k�sm�,�Hayal�Olmu��Hakikatler�ba�l����alt�nda��u��ekildedir89:��

    Sultan�Re�ad’��Görü�üm,�Me�hur�Haydar�Pa�a�Yang�n�,�Udi�Selanikli�Ahmet�Bey,�Komik�Kel�Hasan�Efendi�ve�Leblebici�Horhor�Opereti,��stanbul’un���gali�Gü�nü�Konya�Rumlar�n�n�Ta�k�nl���,�Konya��ntibah�Terakki�Okulu�Hat�ralar�m,��stik�lâl� Sava��� Y�llar�nda�Konya� Erkek�Ö�retmen�Okulu�Hat�ralar�m,�Cumhuriyet’in��lân�� Günü� Konya’da� Gördüklerim,� Konya� Sultanisi� (Lisesi)� Hat�ralar�,� Konya�Musiki� Hocas�� Karnik� Kazanc�yan,� Konya’da� Alaattin� Tepesindeki� Saat� Kulesi�Niçin�ve�Nas�l�Y�k�ld�.��

    Bu�hat�ralar�n�önemli�bir�k�sm��II.�Me�rutiyet,�Millî�Mücadele�ve�Cumhuriye�tin�ilk�dönemlerindeki�Konya�özelinde�baz���ah�slar,�olaylar�hakk�nda�önemli�bil�giler�ihtiva�etmektedir.��stanbul’un�i�gali�s�ras�nda�Konya’daki�Rumlar�n�bir�papa�z�n� liderli�inde� “Zito�Venizelos”� diye� ba��rarak� nas�l� sevindiklerini90,� Okuldaki�hocalar�n� ö�rencilerine� nas�l� davrand�klar�n�91� ve� Ankara’da� ilân� edilmi�� olan�Cumhuriyet’in�Konya�ö�rencileri�taraf�ndan�nas�l�alg�land����gibi�konular�net��e�kilde�görülmektedir.�Buna�göre,�1923�senesine�kadar�içlerinde�Selçuk�Es’in�de�bu� 84 Nak�i �eyhi ve Müderris olan Abdülbasir Efendi hakk�nda bilgi için bk., Caner Arabac�, Osmanl� Dönemi Konya

    Medreseleri 1900-1924, Konya Ticaret Odas� Kültür ve E�itim Yay., Konya 1998, s. 279-280. 85 Selçuk Es, Aziz Efendinin 1324/1908’de �stanbul’da öldürülmü� ya da hastal�ktan ölmü� olabilece�inden bahseder. Es’in

    vermi� oldu�u tarih olmakla birlikte, 29 A�ustos 1908 tarihli bir belgeye göre Abdülaziz Efendi, Dersaadet Umumi Hapishanesinde vefat etmi�, para ve e�yalar�n�n komisyon taraf�ndan karde�ine verilmesi kararla�t�r�lm��t�r. Bilgi için bk., BOA., DH. MKT., 1285/33.

    86 Selçuk Es, “Hürriyet Fedaisi Konyal� Aziz Efendi”, Selçuk Es Koleksiyonu. 87 Dokunan hal� seccadenin ölçüleri 4,20x1,20 ebad�nda olup üzerine, “Ey Padi�ah�m Sen Sa� Oldukça, Cenab-� Hak Seni

    Taht�nda Daim Eylesin” yaz�s� i�lenmi�tir. 88 “Hürriyet Fedaisi Konyal� Aziz Efendi”, Selçuk Es Koleksiyonu. 89 Ba�l�klar� verilen yaz�lar Selçuk Es Koleksiyonu’nda daktilo edilmi� halde bulunmakla beraber, Konya’da ç�kar�lmakta

    olan �ehir Postas� gazetesinde de yay�nlanm��t�r. Baz�lar�n�n künyeleri �u �ekildedir: “Sultan Re�ad’� Görü�üm”, �ehir Postas�, Say�: 334-335, 11-12 Mart 1963, s. 2, 2; “Me�hur Haydar Pa�a Yang�n�”, �ehir Postas�, Say�: 336-338, 13, 15 Mart 1963, s. 2, 2; “Udi Selanikli Ahmet Bey”, �ehir Postas�, Say�: 339-341, 16, 18 Mart 1963, s. 2, 2; “Cumhuriyetin �lân� Günü Konya’da Gördüklerim”, �ehir Postas�, Say�: 358-360, 29-30 Mart/ 1 Nisan 1963, s. 2, 2, 2.

    90 Selçuk Es, “�stanbul’un ��gali Günü Konya Rumlar�n�n Ta�k�nl���”, �ehir Postas�, Say�