ARO GARAIKIDEA MAITE ODRIOZOLA

JON TELLERIA OLYMPIA LARRAÑAGA

ASIER GURREA SUGOI IPARRAGIRRE

HASIERA ETA BUKAERA

HASIERA: 1789an Frantses iraultzarekin.

BUKAERA: 2015…

CARLOS IV (1748-1819)

Aita Karlos III.a izan zuen eta ama, berriz, Maria Amalia Saxoniakoa.

1765ean, Karlos Maria Luisa Parmakoa bere lehengusuarekin ezkondu zen.

1788an, Espainiako errege bilakatu zen. Bere erreinaldian, gobernatzeko jarrera pasiboa hartu zuen eta emaztearen eragin handia izan zuen.

Bere erreinaldia 1808an bukatu zen.

1789 FRANTSES IRAULTZAFrantses iraultza 1789tik 1799ra bitartean Frantzian aldaketa azkar eta sakonak ekarri zituen prozesu sozial eta politikoa izan zen. Prozesu horretan Frantziako Antzinako Erregimenaren egitura politikoa irauli zen.Frantses Iraultzak lelo bat zuen: Liberté (libertatea), Egalité (berdintasuna) eta Fraternité (anaitasuna) hitzez osatua. Egon ziren aldaketak asko astindu zuten Frantzia osoa, gerra asko egon ziren eta, adibidez: errepublikaren aldekoek eta erregearen aldekoek borrokan aritu ziren.

FRANTSES IRAULTZAAro Garaikidea Frantziako Iraultzaren atzetik etorri da. Harrezkero, errepublikak eta demokraziak ugaldu eta hedatu dira, eta ideologia modernoak sortu, Frantziako Iraultzan jaiotako liberalismoaren, nazionalismoaren, sozialismoaren eta sekularizazioaren argitan.

NAPOLEONNapoleon Bonaparte Ajaccio, Korsikan jaio zen, 1769ko abuztuaren 15ean. Santa Helenan hil zen 1821eko maiatzaren 5an. Militar frantsesa izan zen, frantsesen enperadore izatera iritsi zen. Napoleoni bere aitak beka bat eman zion, Brienne-ko Eskola Militarrean sartu eta ikasketak Parisko Eskola Militarrean bukatzeko. Bigarren teniente maila lortu zuen, hasieran kuartel askotatik ibili zen. Urte batzuk beranduago, bere anaia Josef eta Napoleon politikaren munduan sartu ziren.

NAPOLEON1799ko azaroaren 9an Bonapartek Frantziako boterea bereganatu zuen eta 1804ko abenduaren 2an Bonapartek Enperadore izendatu zuen bere burua. Napaleon Bonaparte Frantziako jeneralik arrakastatsuena izan zen Iraultzako Gerretan, Italiako zati handiak konkistatu baitzituen, Austria bakea sinatzera behartuz. Napoleon bi aldiz ezkondu zen, Josefina eta Maria Luisarekin, honekin seme bat izan zuen Napoleon II.na.

1812ko Espainiako konstituzioa edo Cadizko konstituzioa Espainiako lehenengo konstituzioa izan zen, Cadizko gorteek aldarrikatuta.

1820an, Jose Felix Amundarain Zegamar apaizak konstituzio hari buruzko testu bat egin zuen.

Gaztelaniaz, konstituzio hura San Josef egunez onartu zenez eta Santu izen izen horren gaztelaniazko apokaristiko zabalduena Pepe denez, herritar hizkeran La Pepa ere deitzen zaio.

Bere onorez La Pepa izeneko zubi bat eraiki zuten

ESPAINIAKO LEHENENGO

KONSTITUZIOA

FERNANDO VIIJaio zen, San Lorenzo Eskorialen 1784-ko urriak 14an eta hil zen, Madrilen 1833 ko irailren 29an. 1813-1833an zehar izan zen Espainiako erregea. Karlos IV.a eta Maria Luisa Parmakoren semea zen. Napoleonekin izkutuko harremanak euki zituen, Karlos IV.a erregetzatik bota eta bera jarri zuten errege bezala. Fernando VII.nak Napoleoni Espainian sartzen utzi zion eta Napoleonek Espainia bereganatu zuen.

AMERIKETAKO INDEPENDENTZIA GERRRA

Ameriketako estatu batzuk espainolengatik menderatuak zeuden.

Estatu hauek sozialki baztertuak sentitu ziren eta borroka batzuen ondorioz independentzia lortu zuten.

Hau 1808 eta 1826 bitartean gertatu zen

1821 PERUREN INDEPENDENTZIA

Simon Bolivar eta San Martin generalak lortu zuten Peruren betiko independentzia aldi berean erasotzen gerra askorekin eta militarrekin, Peruko Erregeordeari erasotzen. Batek iparraldetik eta bestea hegoaldetik. Espainiako monarkiatik independizatu zen Peru. 1811tik nahi zuen Peruk independentzia baina 1821arte ez zuen lortu. Amerika Espainiarreko independentzia gerretako garrantzitsuenetako bat izan zen.

TRENBIDEAREN LEHEN LINEA ESPAINIAN Espainian trenbidearen

historia XIX. Mendean hasten da lehen trenbideen eraikuntza batera eta gaur egun arte luzatu da, espainiar gizartearen eta ekonomiaren elmentu garrantzitsuenetako bat egiteko.

Espainiako lehen Tren-Cuba eraiki zen 1837, orduan Espainiako probintzia zena, eta lerro Habnako-Guines dagozkie.

Isabel II Erresuma Batukoa jaiotzez, Elizabeth Alexandra Mary Windsor (1830eko urriaren 10ean jaio zen) Erresuma Batuko erregina zen.

Bere titulu ofiziala Britania Handiko Erresuma Batuko eta Ipar Irlandako eta beste erresuma eta lurraldeetakoIsabel II erregina.

Commmohwalth burua eta fedearen babeslea da.

ISABEL II

AMADEO DE SABOYA

1870eko azaroaren 16an Espainiako Gorteek Amadeo Savoiakoa aukeratu zuten errege, 191 botorekin. 1871-ko urtarrillaren 2an karguaren zina egin zuen. 1872ko udaberrian Hirugarren karlistaldia piztu zen. 1873ko otsailaren 11n, uko egin zion koroari.

LEHENENGO ERREPUBLIKA

1873-1874 Espainiako Lehen Errepublika

Espainian izandako erregimen politikoa izan zen. Espainiako Historiako lehen errepublika oso laburra izan zen.

Ezengorkotasun politikoa eta bortizkeria izan zituen ezaugarri nagusiak.

Errepublikak lau presidente izan zituen eta aldarrikatu zenetik hamaika hilabetera Pavía jeneralak estatu kolpea egin eta Errepublika unitarioa ezarri zuen, De la Torre dukearen menpean.

Borboitarren berrezartzearekin amaitu zen.

1875-1885 ALFONSO XIIJAIO:1857ko azroaren 28an Madrilgo Errege Jauregian. HIL: 1885ko azroaren 28an El Pardoko Madrilgo Erregeen Jauregian, 27 urterekin tuberkoulosiak hil zuen. Baketzailea ezizenez, Espainiako errege izan zen 1875etik 1885era bitartean. 1869ko konstituzioa indarrik gabe utzi eta 1876ean berri bat aldarrikatu zuen, atzerakoiagoa. Hirugarren karlistaldian garaile izan zen, Erregimen Zaharraren moldeei loturiko aginpide ekonomiko eta politikoak zokoratu zituen, estatuaren batasuna bermatuz. Euskal Herriko fotu lurralde zena probintzia soil bihurtu zuen.

ALFONTSO XIIBere gurasoak Elisabet II.a Borboikoa eta Frantzisko Asisko Borboikoa printzea ziren. Alfontso bi aldiz ezkondu zen. Lehenengo Maria de las Mercedes Orleansekoarekin 1878ko urtarrilaren 23an baina oso goiz hil zen. Gero Maria Kristina Habsurgo-Lorenakoarekin ezkondu zen, 1879ko azroaren 29an eta hiru seme alaba izan zituen. Alfontso XIII.a jaio zenean, bere aita hilda zegoen jada eta jaiozenetik izan zen errege.Baina txikia zenean, bere ama izan zen ereginordea.

ALFONSO XIII. ESPAINIAN Alfonso XII. Borboikoa 1857ko

azaroaren 28an jaio zen. Baketzailea ezizenez, Espainiako errege izan zen 1875etik 1885era bitartez. Elisabet II. Espainiakoaren eta honen senarra Frantzisko Asiskoa Borboikoaren semea zen. Borboien berrezarkuntzaren lehen erregea izan zen, 27 urterekin tuberkulosioak hil zuen arte. Haren hil ondoko semea Alfontso, izan zen ondorengo erregea, adin txikikoa zen bitartean Alfontso XII.alarguna Maria Kristina erreginordea izan bazen ere.

LEHENENGO KOTXEA

Aurreko auto antzekoak lurrinez mugitutako ibilgailuak ziren XVIII. Mendean, baina XIX. Mendearte ez zuten asmatu eztanda motorra.

1896an hasi ziren saltzen eta Karl Fiedrich Benzek asmatu zuen.

XIX-XX

LEHENENGO GERRA MUNDIALA

1914ko abuztuaren 4an hasi zen eta 1918ko azaroaren 11 amaitu zen, batik bat Europan garatu zena, munduko beste eskualde zenbaitetara hedatu zen. Bere garaian, historiako gatazka odoltsuena izan zen. Euskal Herriariere sekulako hondamendia eragin zion. Herrialde ugari aritu ziren borrokan.

ERRUSIA IRAULTZA 1917

1917ko Errusiako Iraultza garrantzi handiko mugimendu politikoa izan zen; 1917an Errusian tsarra ordezkatu zuen behin-behineko gobernua bota eta 1991ra arte iraungo zuen SESB ezarriko zuten.

Bi garai bereizi behar dira: 1917ko Otsaileko Iraultza: Errusiako

azken tsarra izango zen Nikolas II.aren autokrazia kendu eta errepublika liberala ezarri zuten.

1917ko Urriko Iraultza: Sobietarrak eta Alderdi Boltxebikea izan ziren protagonista nagusiak. Vladímir Ilich Uliánov, Lenin, eta Leon Trotsky nabarmendu ziren eta Aleksandr Kerenskik zuzenduriko behin-behineko gobernua gainditu zuten.

Lurjabe handien eta kapitalisten lurrak nekazarien artean banatu zituzten eta, hau dena aurrera eraman ahal izateko, Trotskyk zuzenduriko Armada Gorria osatu zuten.

1923 PRIMO RIVERAREN DIKTADURA

1923ko irailaren 23an, Alfontso XIII.na errege zela, Primo de Riverak, kataluniako kapitain generalak, estatu-kolpea eman zuen, diktadurari hasiera emanez. 1930ko urtarrilaren 28an dimititu zuen arte egon zen diktadura. Primo de Riverak botere guztiak bereganatu zituen, konstituzioa ezbatu zuen eta debekatu egin zituen alderdi politiikoak: erregeak ia garrantzi guztia galdu zuen.

MUNDUKO KRISI EKONOMIKOA

1929ko erdiaren inguruan munduko leku askotan agertzen ziren ekonomiaren atzerapenaren seinaleak. Baina amerikar espekulazioaren marea handiak aurrera jarraitu zuen indartsu.

Krisia, finantza sistemarekiko konfiantza haustu zenean hasi zen, espekulazio gehiegi baitzegoen eta, beraz, akzioen balioa egonkortzen hasi eta lehen beherakadak agertu zirenean, inbertsore txikiek ahalik eta bizkorren saldu behar izan zituzten beren akzioak. Horren ondorioz, akzioen balioa izugarri jaitsi zen

BIGARREN ERREPUBLIKAEspainiako Bigarren errepublika 1931tik1939ra arte iraun zuen erregimen politika izan zen, Errepublikan oinarrituta.

Espainiako Gerra Zibilak markatu zuen Espainiako Bigarren Errepublikaren amaiera eta Francisco Francoren diktadura.

GERRA ZIBILA1936 eta 1939 urteen artean Espainian,

Hego Euskal, Herria barne jasota gerra izan zen. Espainiako armadako militar batzuek Bigarren Errepublikako gobernu demokratikoaren aurka egiteko. Uztailaren 17an eta 18an.Espainiako armadaren zati handi batek estatu kolpea jo zuen Errepublikaren gobernuaren aurka eta, porrot egin zuenei herrialdea bitan zatitu zen. Gerraren ondoren, Francisco Franco jeneralak beren garatu zituen estatuko aginpide guztiak, Caudillo titulua hartuta.

BIGARREN GERRA MUNDIALA Bigarren Mundu Gerra 1939-1945 urteen artean

mundu osoan hedatu zen gerra izan zen. Gizateriaren historian hildako gehien eragin duen guda izan da, munduko biztanleriaren %2 hil baitzen (61 milioi pertsona inguru) horietako gehienak zibilak. Bi alderdi lehiatu ziren: Aliatuak eta Ardatza.

Ardatza osatu zuten herrialdeak: Alemania, Italia eta Japonia. Ardatzari atxiki zitzaizkion beste herrialdeak: Eslovakia, Finlandia, Hungaria, Errumania, Bulgaria, Kroazia eta Thailandia.

Aliatuak: Frantzia eta Erresuma Batua izan ziren. Aliatuei atxiki zitzaizkien herrialdeak Polonia, Danimarka, Norvegia, Belgika, Herbehereak, Luxenburgo, Jugoslavia eta Grezia izan ziren . Australia, Kanada, Hegoafrika eta Zeelanda Berria ere parte hartu zuten. Ardatzaren erasoak jasan ondoren Sobietar Batasuna ere batu zitzaien. Estatu Batuak ere parte hartu zuen Ardatzaren kontra.

Neutralak: Irlanda, Espainia, Portugal, Suedia, Suitza eta Turkia.

GOYAFrancisco de Goyan Fuendetodosen, Zaragozan 1746ko martxoaren 30an jaio zen. 1828 apirilaren 16an Bordele, Frantzian hil zen. Erromantizismoari hasiera eman zion espainiar pintore, marrazkilari eta grabatzailea izan zen. Erretratugile ofiziala izan bazen ere, bere garaiko estilo eta gai konbentzioak baztertu zituen. Irudimen erabat librea agertuz, molde plastiko berezia sortu zuen. Hori dela eta, arauak hautsi nahi dituen margolaritza modernoaren aitzindari izan zen.

GOYAREN OBRAK

LA MAJA DESNUDALA VIEJA VESTIDA

GOYAREN OBRAK

LA FAMILIA REALEL FUSILAMIENTO

CEE-REN SORRERAEuropar Batasuneko historia antzinatik uler daitekeen prozesu baten emaitza da. Historian zehar hainbat inperiok Europa mailako zabalkundea izan zuten; hauen artean Erromatar Inperioa, Inperio Frankoa, Germaniako Erromatar Inperio Santua, Frantziako Lehen Inperioa eta Alemania nazia leudeke.

Europan izandako gerren sarraskiak aintzat hartuta, 1945ean Bigarren Mundu Gerra amaitu aurretik, hainbat politikari eta pentsalarik Europako herri eta estatuen arteko batasunean amesten zuten, besteak beste, Victor Hugo, Charles de Saint-Pierre, William Penn eta Giuseppe Manzini aipa daitezke.

CEE-REN SORRERAHala ere, Europako estatu eta herrien arteko batasuna bilatzeko benetako urratsak Bigarren Mundu Gerra amaitu ostean sortu ziren. Winston Churchillek Europako Estatu Batuak sortzea proposatu zuen. 1949an Europako Kontseilua sortu zen, estatuz gaindiko lehen erakunde europarra.

1945 ONU-REN SORRERABigarren Mundu Gerraren ostean, estatuek beren arteko gatazkak saihestu eta arazoak bide baketsu eta diplomatikoetatik konpontzeko mundu mailako foro zabal bat eratzeko beharra ikusi zuten horregatik NBA sortu zuten.Nazio Batuen Erakundea 1945eko Urriaren 24an sortu zen, Nazioen Liga izeneko aurreko erakundea ordezkatzeko. Gaur egun, nazioarteko erakunde handiena da. Bere helburu garrantzitsuenak hauek dira: nazioarteko zuzenbidea, ordenua, garapen ekonomiko eta soziala eta giza eskubideak bermatzea.

FRANCISCO FRANCOREN DIKTADURA

Francoren diktadura, diktadura frankista edo erregimen frankista 1939tik 1975era Espainian ezarritako erregimen politiko diktatoriala izan zen, Francisco Franco Bahamonderen buruzagitzapean. Espainiako Gerra zibiletik 1975ean hil zen arte iraun zuen.

ONU-REN SORRERAGarai hartan 50 estatuk sinatu zuten San Frantziskoko Ituna, geroago Nazio Batuen Gutuna izenez ezagutuko zena. NBEn barne sartzen dira bestelako hainbat agentzia programa eta erakunde ere, gai zehatzetan jarduten dutenak. NBEk sei hizkuntza ofizial ditu: arabiera, errusiera, frantsesa, gaztelania, inglesa eta txinera. Gaur egun, NBEk 193 estatu ditu.

NEIL ARMSTRONG ILARGIA ZAPALDU ZUEN LEHENENGO ALDIZ

1969ko uztailaren 16an, Amstrongek, Michael Collinsek eta E.Buzz Aldrinek ilargiko bidaia hasi zuten. Collins komando moduloko pilotua izan zen. Aldrin sistemetan aditua, ilargi-moduloko pilotuaizan zen, eta ilargian ibiltzen bigaren pertsona. Apolo XI.eko komandante bezala, Armstrongek ilargimodulua pilotatu zuen. Segurtasunarekin. 1969ko uztailiaren 2an, 22:56an, Neil Amstrongek ilargia zapaldu zuen eta bere esaldia esan zuen. 24an, hiru gizonak Ozeano Barean itsasoratu ziren.

JOAN KARLOS I. GOBERNUA(1975-2014)

Oinordekoa haren seme Filipe VI.a da, Joan Karlosek abdikatu zuenez gero. Hala ere, Joan Karlosek errege titulua izaten jarraitzen du.

Francok izendatu zuen bere ondorengo estatuburu, nahiz eta, izatez, errege izatea Joan Karlosen aitari zegokion. Horrela, Franco hil eta gero Espainian monarkia berrezarri zen.

1975ean izendatu zuten errege, Francisco Franco hil ondoren. 1978ko Espainiako Konstituzioak Espainiako erregetzat onartu zuen, Borboi leinuaren oinordeko izendatu zuen eta estatuburutza eman zion. Kargu hauek jaso aurretik ere, Joan Karlosek Estatuko buruzagitzaren barneko eginkizun batzuk izan zituen Franco gaixo zegoen bitartean.

1975-1978 TRANTSIZIOAEspainiako trantsizioa da Frankoren diktaduraren amaieratik hasi eta mendebaldeko herriak demokratikotzat onartutako estatua bihurtu zen arteko denbora. 1947ko Estatuko Ondorengotzarako Legeak erabaki eta gero, Juan Carlos I.a izendatu zuten errege 1975eko azaroaren 22an, Franko hil eta gero 1975eko azaroaren 20an. Carlos I.ak Estatuko buruzagiaren lanak egiten zituen Franko gaixo zegoenean, errege izan baino lehenago.

ADOLFO SUAREZ PRESIDENTEA

Adolfo Suárez González (Cebreros Ávila, Espainia 1932ko irailaren 25a - Madril Espainia, 2014ko martxoaren 23a) politikaria izan zen, 1976tik 1981era Espainiako gobernuburua.

GAUR EGUNEKO KONSTITUZIONAREN ERREFERENDUMA

Izan zen asteazkena abenduak 6 1978an galdera izan zen konstituzioaren proiektoaren proba. Proiektoa aprobatu zuen 87, 78%.

LEOPOLDO CALVO SOTELO(1926-2008)

Leopoldo Calvo Sotelo Bustelo politikari espainarra eta gobernu buru izan zen.Bideetako ingeniaritza ikasi zuen eta 1967 eta 1981 artean hainbat kargu publikoz arduratu zen. 1981an, Adolfo Suarezek bere kargua utzi ondoren UCDren bigarren gobernu burua izendatu zuten, hauteskunderik gabe. Inbestidura bozketan, otsailaren 23an Antonio Tejero burutuko estatu kolpea gertatu zen.

Handik bi egunera Calvo-Sotelok botoen gehiengoa lortu eta presidentzia bereganatu zuen.

1986an utzi zuen politikagintza

1982-1996 FELIPE GONZALEZ PRESIDENTEA

Felipe Gonzalez Marquez Dos Hermanas, Sevillan jaio zen, 1942ko martxoaren 5an.Politikaria da. 1963an sartu zen PSOEn. Idazkari nagusi izan zen 1974 urtearen geroztik, eta alderdiaren aldaketa bultzatu zuen: ikuspegi marxista izatetik jarrera sozialdemokrata izatera igaro zen. Monarkiaren lehenbiziko gobernuetan oposizioko buru izan zen, eta Espainiako gobernuburu (presidentea) hautatu zuten 1982an, bai eta 1986an, 1989an eta 1993an ere (1982-1996).

FELIPE GONZALEZ PRESIDENTEA

Haren agintaldian, Europako Ekonomia Erkidegoan sartu zen Espainia.Presidente izan zen azken fasean, haren inguruan zenbait ustelkeria- eskandalu piztuz iren, eta GAL heriotza eskuadroiaren eskandaloak ere Gonzalez zipristindu zuen. 1996an hauteskundeak galdu eta gero, politikagintza aktiboa utzi zuen.

EUROPAKO EKONOMIA ERKIDEGOA

Europakok Ekonomia Erkidegoa 1957eko martxoaren 25ean sortu zen sortu zen, Alemaniako errepublika Federalak, Frantziak , Belgikak, Luxenburgok, Herbehereek eta Italiak sinatu zuten zuten Erromako Itunaren ondorioz. Gero, Danimarka, Britania Handia eta Irlanda gaineratu zitzaizkien 1973.urtean, Grezia 1986ean eta Espainia eta Portugal 1986.an. Elkarteko estatuen arteko ekonomia harremanak sendotu eta elkarren laguntza teknikoa eta zientifikoa sustatzeko helburuaz jaio zen.

JOSE MARIA AZNARJose Maria Alfredo Aznar Lopez (1953ko otsailaren 25ean jaio zen Madrilen) Espainiar izan da, eta Transizioaz geroztik Espainiak izan duen 4. presidentea 1996-2004 bitartean, Alderdi Popularreko (PP) buru zela Espainiako gobernua gidatu zuen.Ezkonduta dago eta hiru seme-alaba ditu.

BALKANEN GERRAJugoslavia osatzen zuten zeinbat herrialde desberdinak independentzia lortu zuten. Eslovenia, Serbia, Herzegobina, Monte Negro, Mazedonia, Bosnia eta Croacia. Gerrak konplexuak izan ziren, Jugoslaviako herrien arteko gatazka etniko suminen ondorioak. Gerren emaitza, eskuarki, nazioarte mailan lurralde burujabeen aitorpena izan zen, gizakien eta ondasunen galera latzekin batera.

1992 CEE IZATETIK EUROPAR BATASUNA DEITZERA PASATZEN DA Europako Ekonomia Erkidegoa

1957ko martxoaren 25ean sortu zen, Alemaniako Errepublika Federalak, Frantziak, Belgikak,Luxenburgo, Herbehereek eta Italiak sinatu zuten Erromako Itunaren ondorioz. Gero Danimarka, Britania Handia eta Irlanda gehitu zitzaizkien1973. urtean, Grezia 1981ean eta Espainia eta Portugal 1986ean. Elkarteko estatuen arteko ekonomia harremanak sendotu eta elkarren laguntza teknikoa eta zientifikoa sustatzeko helburuaz jaio zen.

Maastrichteko Itunaren ondoren (1992), Europako erkidegoa deitua zen. Gaur egun Europako Batasunean dago.

1998 KUBAREN INDEPENDENTZIA

1898ko urriaren 24an lortu zuen independentzia Kubak, Filipinas eta Puerto Ricorekin batera. Espainia izatetik Estatu Batuak izatera pasa ziren. Kubako Independentzia Gerra, (edo 1895ko Gerra) Amerikak egin zuen azken gerra izan zen Espainiako Erreinuaren kontra. Gerra1895eko otsailaren 24an hasi zen gerra, bat bateko indarrarekin hasi zirenean kubako 35 lokalidade eta 1898an bukatu zen Espainiako Ejerzitoak etsi zuenean. Espainiak Ameriketako kolonia asko galdu zituenean, batez ere Kuba, krisis soziala, politikoa eta kulturala hasi zen.

NEW YORKEKO ATENTATUAK 2001eko irailaren 11an

New Yorkeko World Trade Center eta Washintongo Pentagonoa eraikinek, hegazkin bidezko atentatuak jasan zituzten.

Atentatuak gertatu ziren. Taldeak dirua bildu eta kaltetuei laguntzeko egin ziren hainbat ekitalditan parte hartu zuen ondorioz. 2002anNew Yorkeko atentatuetan. 2001eko irailaren 11an Al Kaidak atentatu suiziden bidez 3.000 pertsona inguru hil zituen AEBetan, bereiziki New York hirian kolpatuz 2004en 2001eko irailaren 11eko atentatuak.

MADRILGO ATENTATUAMadrilgo 2004ko martxoaren 11ko atentatuak - euskaraz M-11 izenaz ere ezagunak (11-M gaztelaniaz) — Madrilgo aldirikoen tren sareko 4 trenetan egindako eraso terroristak izan ziren, Europako historia osoko handiena.Espainia eta Europan egindako atentaturik handiena, goizeko zortzietan ia-ia aldi bereko 10 lehergailuk eztanda egin zuten lau trenetan. 191 lagun hil eta 1.700 baino gehiago zauriturik suertatu ziren. Beranduago, poliziak lehertu ez ziren beste bi bonba kontrolpean lehertu zituen, eta hirugarren bat indargabetu zuen. Azken honi esker, errudunen lehen zantzuak aurkitu ziren. Aste batzuen ostean, poliziak Leganesen aurkitu zuen komando islamista. Ezkutatzen zituen etxebizitza eztandarazita, terrorista denak eta GEO polizia bat hil ziren.Espainiako Auzitegi Nazionalak hainbat islamiar terroristei egotzi zizkieten atentatuen egiletza..

GOBERNUKO FORMAK

MONARKIA Konstituzioarekin mugatutako monarkia baten ideia modernoan Europan zehar poliki kontsolidatzen joan zen. Oraindik monarkia konstituzional asko aurki daitezke, gehien bat batasun nazionalaren sinbolo direnak.

ERREPUBLIKAErrepublika estatu baten

gobernu mota bat da eta bertan Erregea ez da Estatu Burua. Orokorrean, Herriak demokratikoki aukeratzen du Estatu Burua, Presidente edo lehendakari izena hartzen duena. Izenaren jatorria latinetikoa da: Res publika= Gauza publikoa.

DIKTADURADiktadura, pertsona edota ideologoa bereko talde jakin baten eskuetan botere absolutua jartzen duen gobernu era bat da, estatuaren hiru botereak (legegilea, eragilea eta judiziala).

XIX. MENDEKO BIZIMODUA Industria iraultzak izugarrizko aldaketak

eragin zituen Europako gizartean eta eragin handia izan zuen Hazkunde Demografikoan. Hazkunde azkarrago bat gertatu zen zergati ezberdinen ondorioz: bizi baldintzak hobetu ziren . Honen ondorioz elikadura hobetu zen eta gaixotasunak eta goseak murriztu ziren eta bizi –itxaropena luzatu zen.

Honetaz gain aurrerapen asko egon ziren medikuntzan eta higienean ere, eta honen ondorioz mende askotan zehar Europako biztanleriak jasaten zituen epidemia asko modu nabarmenean murriztu egin ziren. Honen adibide argia da Edward Jenner mediku britaniarrak 1796.urtean baztangaren kontra aurkitu zuen txertoa, gaixotasun honengatik hiltzen ziren pertsonen kopurua modu harrigarrian murriztun zuena.

Industria iraultzaren ondorioz hiriak izugarriak handitu ziren, Nekazariek hirietara joan zirelako bizitzera.

1790 JOSTEKO MAKINA

Nahiz eta guk pentsatu 1790ean Tomas Saintek asmatu zuela josteko makina, 35 urte lehenago Charles Fredrick Wiesenthalek josteko orratz bat makina batean adaptatu zuen.

1857 FONOAUTOGRAFOAEdouard- Leon Scott de Martinville Parisen jaio zen 1817ko apirilaren 25ean. Parisen hil zen 1879ko apirilaren 22an. Impresore, liburudun eta idazle frantsesa izan zen. Fonoautografoa asmatu zuen, soinua grabatzeko lehen aparatua. Soinua nola grabatu aritu zen pentsatzen bizitzan zehar. Azkenean, membrana elastika tinpanoaren ordez jarri, palanka batzuk belarriko hezurtxoen ordez, hoiek papera, kristala edo egurrean jo eta soinua ateratzen zuen. 1857ko urtarrilaren 26an bere diseinua Frantses Akademiari entregatu zion. 1857ko martxoaren 25ean frantsesek patentea eman zioten fonoautografoarengatik.

Aderren pasioa abiazioa zen, denbora eta diru asko eskaini zion bere bizitza osoan zehar zuen Louis Pierre Mauillard hegaztien hegaldia buruzko ikasketei esker, Éole du bere lehen egan makina, eraiki zuen 1886an , lurrun berak lehen hegaldia egiten saiatu zen. Orokorrean, artisau hori aireatu, vaina 50 metro eta 20cm jauzi erabat basati bat da altxatzen 3, 4, 5, 6 nahiz 13 urte lehenago Wright anaiak baino.

HEGAZKINA

ITSASPEKO Estatu batuetako Gerra

Zibilean Alligator itsaspekoa asmatu zuten, eta etsaien itsasontzi eta minak errazago ezartzeko sistema bat izan zuen lehena izan zen. Propultsio mekanikoa izan zuen lehen itsaspekoa Plogeur izenekoa zen eta erreskuntza-motorra lehen aldiz erabili zuena. Iktineo II. Hasieran, propultsio 16 gizonek bultzatutako helize batek eragiten zuen baina aurrerapenei esker lurrun-motor bat erntsi zitzaion, emaitza hobeak lortuz.

BIZIKLETABizikleta gizakiaren indarraz, bi gurpilen gainean eta oinpeko edo pedalei eraginez dabilen ibilgailua da. XIX. mendean sortu eta hainbat aldaerez garatua, garraiobide merketzat erabili zen XX. mendean, herrialde pobre eta klase sozial apaletan bereziki, askotan autoa nagusitzen zen bitartean.

FOTOGRAFIAArgazkigintza, argazkilaritza edo fotografia argiari sentikor den gainazal batean irudi finkoak grabatzeko prozesu eta arteari deritzo. Horretarako kamera ilun (camera obscura) deritzan printzipioa erabiltzen da, zeinarekin gainazal batean egindako zulo txiki batekin jasotako irudia proiektatzea lortzen den, honen tamaina txikituz eta gardentasuna handituz. 

ARGIKUNTZA PUBLIKOAArgikuntza publikoa serbizio publiko konsistente argikuntzan da. Lehen sua jartzen zuten argitzeko lekuak. Lehenengo argikuntza publikoak XVI mendean izan ziren.

TELEGRAFOATelegrafo elektrikoa seinu elektrikoak erabiltzen duen telegrafoa da. Telegrafia distantzia handiko mezu idatzien transmisioa da, gutun fisikoen garraio gabea. Irrati-telegrafia edo harrigabea irratia erabiliz mezuak bidaltzen ditu. Telegrafiak, gaur egun geratu diren sistemak ere batzen ditu hala nola Faxa, ePosta eta Internet orokorrean.

X IZPIAK X izpiak izenarekin Wilhelm

Röntgenek 1896an aurkitutako erradiazioa ezagutzen da, gorputz opakoak zeharka.

X izpien erabileren artean medikuntzan hezurren diagnostikoan egitea da ohikoena.

Era berean kristalografian asko erabiltzen da materiaren egitura kristalinoa aztertzekoa.

GIZARTEA XIXXIX. Mendean hiru klasetan zegoen banatuta gizartea: Goiko klaseak, Erdiko klaseak eta Herri Xehearen klaseak. Goiko klasea: aristokratak (nobleak) eta burgesak (fabriken jabeak, merkatari handiak, bankariak…). Erdiko klasea: merkatari eta enpresari txikiak, lur-jabe txikiak, medikuak, abokatuak, funtzionarioak... Herri Xehearen klasea: baliabide ekonomiko gutxi zutenak: nekazariak lurrik gabe, fabriketako langileak, zerbitzariak... XIX. Mendean masa-gizartea sortu zen.

ARKITEKTURA NEOKLAZISMOA Neoklazismoa XVII.mendearen

bigarren erdialdean eta XIX.mendearen hasieran Europan garatu zen mugimendu artistikoa izan zen Barroko eta rokokoaren gehiegikerien aurkako erreakzioa izan zen, eta antzinate klasikoaren eta zibilizazio greko-erromatarrenoroimena izan zuen ordatz. Eredu klasikoak kopiatzen ziren, oso era zehatzean aztertuz. Printzipio nagusiaren muina, arrazoia sentumenduari gailentzen zetzan.

ARKITEKTURA MODERNISMOA

Modernsmoa XIX.mendearen amaieran eta XX.mendearen hasieran Europan eta Ipar Amerikan geratu zen arte, arkitektura eta disinua mugiendua da. Herrialdearen arabera izen ezberdinak hartu zituen.

Dituzten izen guztiek arte beri bat sortzeko asmoa adierazten dute garai hartan nagusi ziren eklektizismo eta historicismo estiloekiko haustura bat sortuz. Estetika berri bat sortzean datza, naturan oinarritzen den inspirazioa eta industria iraultzetik eratortzen diren berrikuntzak uztartuz.

ARKITEKTURA MODERNISMOA ARGAZKIAK

JOAQUIN SOROLLA Joaquín Sorolla y Bastida (Valentzia, 1863ko otsailaren 27a - Cercedilla, Madrilgo probintzia, 1923ko abuztuaren 10a), pintorea eta artista grafiko emankorra izan zen, Inpresionismoaren garaikoa. 2.200 margolan baino gehiago dauzka katalogatuta bere izenean.Hasieran historia eta erlijio gaiak erabili zituen, baina 1894tik aurrera gizarte gaiak landu zituen; bigarren aldikoak izan dira, hain zuzen, ospe gehien eman dioten koadroak. Bere lanen ezaugarri nagusia argia erabiltzeko trebetasuna da, Mediterraneoko atmosferan bereziki. Erakusketa ugari egin zituen eta sari asko irabazi zituen.

JOAQUIN SOROLLA

AYAMONTE UMEAK HONDARTZAN

Joaquin sorolla

AYAMONTE UMEAK HONDARTZAN

Salvador dali

CRUCIFIXIÓN ERRINOZERONTEA

PABLO PICASSO Pablo Ruiz

Picasso (Málaga, Espainia, 1881eko urriaren 25ean jaio zen - Mougins, Itsas Alpeak, Frantzia, 1973ko apirilaren 8an hil zen) margolari eta eskulturagile espainiarra izan zen, XX. mendeko artista esanguratsuenetarikoa.

 Georges Braque frantsesarekin batera kubismoa sortu zuen.

Izen osoa Pablo Diego José Francisco de Paula Juan Nepomuceno María de los Remedios Cipriano de la Santísima Trinidad Mártir Patricio Clito Ruiz y Picasso zuen.

Pablo picasso

USOA GUERNICA

INPRESIONISMOA Inpresionismoa XIX.

Mendearen azken herenean Frantzian, Parisen bereziki, sortu eta garatu zen pintura-joera eta estiloa da, arte modernoaren mugimendu nagusietakoa. Artista inpresionistak 1860an hasi ziren publikoki agertzen.

KUBISMOA Kubismoa arte modernoaren

mugimendu abangoardista da. XX mendeko lehenengo bihamarkadetan eta Frantzian garatutakoa. Pblo Picasso, Georges Braque eta Juan Gris bultzaile nagusiak izan ziren margolaritza eta eskultura arloetan. Poetan artean , berriz, Guillaume Apollinare eta Jean Cocteau aipatzekoak dira. 1919inguruan surrealismoak eztanda egin zuen eta Kubismoa ordezkatu zuten.

SURREALISMOA 1920ko hamarkadansortutako

arte modernoare nmugimendua da, Andre Breton bultzaile nagusi eta Paris erdigune eduki izan zituena, mundo osoan zabaldu bazen ere. Automatismo pskikoaren bidez ordu arteko gizarte moldeaketa arte etakultura balioak irauli nahi zituen eta XX. Mendeko artean eta pentsaeran eragin handia izan zuen. Surrealismoaren jarraitzaileei eta horiek egindako lanei surrealista deritze.

ARTE ABSTRAKTUA Mundu naturaleko

gauzakiak irudikatzen ez duen artea da. Hortaz. XX. mende hasieran, abstraktu hitza arte mota zehatza adierazteko erabiltzen zen, batez ere kubismoa eta futurisama. Arte abstraktuak artelanaren alderdi kromatikoa da. Hortaz, esan daiteke arte abstraktuaren ikuspegitik adierazpide figuratiboen ordez.

SUFRAGIO UNIBERTSALASufragio unibertsala adinez nagusiak diren giza- emakume guztiei botoa onartzeko edo emateko eskubidea da, honen bitartez parlamentuan parte hartzen duten ordezkariak zein gobernuburuak aukeratzeko. XIX. mendean gizonezkoen sufragio unibertsala bakarrik ezarri zen. Herrietan gehienetan emakumeek ez zuten botoa emateko eskubidea lortu XX. mendean lortu arte. Botoa emateko eskubidea inori ukatzen ez dion hauteskunde sistema hau, Iraultza Frantsesaren aldietan lortu zenetik borroka garrantsitsuenetakoa izan zen.

ESKLABUTZA ABOLITZEA

Beltzek sufritu zuten esklabutzaren amaiera da.

ZIENTZIA TEKNOLOGIAKO AURRERAPENAK

Ordenagailu eramangarriak, ntbookak, tabletak, smarphonak… Nork ditu gogoan garai bateko idazmakina pisutsu horiek?

80ko hamarkadako azken txanpan jaio ginegok nekez oroitzen dugu idazmakinen letrak soinu zaratatsu berezia, vaina veste askori nostalgia malkoak sorrarazten dizkio. Ordenagailuak pixkanaka – pixkanaka idazmakinak ordezkatuz joan ziren et teknologia azken urte hauetan asko hobetu da. Eta pentsamendu zientifiko bat egon zen.

AURRERAPEN NABARMEN BATZUK

PENIZILINA Penizilina bakterioek sortutako infekzio

ak tratatzeko erabiltzen den antibiotiko betalaktamikoa da.

Penizilina gehienak azido 6-aminopenizilanikoaren deribatuak dira eta euren artean duten desberdintasuna amino taldeari lotutako Antibiotiko betalaktamiko hau, Alexander Fleming mediku eskoziarrak aurkitu zuen 1929an.

Aurkitutako lehen antibiotikoa izan zen. Penicillium notatum izeneko onddoak sortzen du penizilina era naturalean.albo katean datza.

GARAIKOETXEA (Iruña, Nafarro Garaia,

1938ko ekaiaren 2ª) euskal herritar abokatu eta politikaria da, Euskal Autonomia Erkidegoko lehendakari izana. 1975-1980. Urteen artean , (EAJ) agintari izan zen Nafarroako Legebizitzaren partaide 1979tik 1985era Euskal Autonomia Erkidegoko lehendakari izan zen. Euskal Alkartasunaren ordezkaritzat Eusko Legebizitzareko kide izan zen.

ARDANZA (Elorrio, Bizkaia, 1941ko

ekainiaren 10ª) politikari jeltzalea eta enpresaburua da. 1985tik 1999ra EJ lehendakaria izan zen. Gaur egun euskateleko presidentea da. 1985an Karlos Garaikoetxeak lehendakaritza utzi zuenean Eusko Alkartasunaren zatiketaren ondoren Ejko zatiketaren ondoren EJko lehendakari zuzendatu zuten.

IBARRETXE (Laudio, 1975ko

martxoaren 15ª ) euskal herritar politikaria da, EAJren kidea eta EAE lehendakaria 1999ko urtarrillaren 2tik 2009ko maiatzaren 5ª arte.

PATXI LOPEZ1959-

Euskal Autonomia Erkidegoko seigarren lehendakaria izan zen. PSE alderditik.

Euskalduna ez den lehen lehendakaria.

2009-2012 bitartean Euskal Autonomia Erkidegoko lehendakaria izan zen.

URKULLUIñigo Urkullu Renteria Alonsotegin, Bizkaian, 1916ko irailaren 18an jaio zen. Eusko Jaurlaritzako lehendakaria eta EAJ alderdiko politikaria da. 2012ko abenduaren 13an , bere alderdiaren bozekin eta Euskal Autonomi Erkidegoko eta Euskal Jaurlaritzako lehendakari izendatua ian zen.