ARQUITECTURA

140
ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

description

Folleto promocional de arquitectura en Ferrol-Ortegal

Transcript of ARQUITECTURA

Page 1: ARQUITECTURA

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGALARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

Page 2: ARQUITECTURA
Page 3: ARQUITECTURA
Page 4: ARQUITECTURA

Edita:Plan de Dinamización de Produto turístico Ferrol-Ortegal

Deseña:Item-Aga

Fotografía:Arquivo PDPT Ferrol-OrtegalArquivo Item-AgaOvidio Aldegunde

Dep. Legal:C 0000-2009

FERROL-ORTEGAL

Page 5: ARQUITECTURA

ARQUITECTURA POPULARARQUITECTURA POPULAR | POPULAR ARCHITECTURE

Page 6: ARQUITECTURA
Page 7: ARQUITECTURA

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGALARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

7

En Ferrol-Or tegal existen multitude de vilas ealdeas que conservan intacto o seu patrimo-nio arquitectónico, no que destacan magnífi-cos exemplos da arquitectura tradicional deuso popular.Hórreos, muíños, cruceiros e fontes son o claroexemplo de como o enxeño transforma un ma-terial sen pulir en algo perpetuo, belo e, sobretodo, útil. Coñecer un pouco máis de cada undeles descóbrenos como se vivía nestas bisba-rras no pasado.

CRUCEIRO DE CHANTEIRO(ARES)Está situado na parroquia de Cervás, concre-tamente en Chanteiro. É un cruceiro moi aus-tero desde o punto de vista ornamental xa quecarece de figuras. Érguese a partir dunha pla-taforma case invisible. Destaca pola súa singu-laridade decorativa e simbolismo simple.

En Ferrol-Ortegal existen multitud de villas,pueblos y aldeas que conservan intacto su pa-trimonio arquitectónico, en el que destacanmagníficos ejemplos de arquitectura tradicionalde uso popular.Hórreos, molinos, cruceiros y fuentes son elclaro ejemplo de cómo el ingenio transforma unmaterial sin pulir en algo perpetuo, bello y,sobre todo, útil. Conocer un poco más de cadauno de ellos nos descubre cómo se vivía enestas comarcas durante el pasado.

CRUCEIRO DE CHANTEIRO(ARES)Se encuentra situado en parroquia de Cervás,concretamente en Chanteiro. Es un cruceiro muyaustero desde el punto de vista ornamental yaque carece de figuras. Se levanta a partir deuna plataforma casi invisible. Destaca por su sin-gularidad decorativa y el simbolismo simple.

Ferrol-Ortegal is scattered with a myriad oftowns and villages that conserve their architec-tural heritage intact, offering magnificent ex-amples of popular traditional architecture.Granaries, mills, stone crosses and fountainsare all clear examples of how skill and ingenu-ity combine to transform rough materials intolong-lasting objects that combine both beautyand functionality. Learning a little more abouteach of these objects provides a fascinating in-sight into life in these regions in years gone by.

CHANTEIRO STONE CROSS(ARES)It stands in the parish of Cervás, in a hamletknown as Chanteiro. This sober stone cross lacksany carved figures and is therefore quite simplefrom an ornamental point of view. It stands on apractically invisible platform and is noted for itsunusually simple decoration and plain symbolism.

Page 8: ARQUITECTURA

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGALARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

BATERÍA DE SEGAÑO(ARES)Situada en Punta do Segaño, a uns 30 metrosdo nivel do mar, na parroquia de Cervás, e con-cretamente no lugar de Chanteiro. Trátasedunha fortificación que se levanta no ano 1739,xunto coa enseada de Cariño, para a protec-ción da estreita entrada da ría. En anos poste-riores sofre diversas modificacións destinadasá consolidación dos paramentos e da estruturamediante boas pezas de cantería. A finais doséculo XVII conta con 16 canóns. Con posterio-ridade anexiónanse diversas construcións e pa-villóns, ata ben entrado o século XX.

PONTE DA CISCADA(ARES)É unha ponte dun só arco dos denominados“romanos”. A súa calzada está lixeiramentealombada e ten unhas características propiasdas construcións deste tipo do século XVIII, conreminiscencias medievais. Atópase na alamedacontigua á praia de Ares e cruza sobre o arroiode Ciscada, de aí o seu nome.

BATERÍA DE SEGAÑO(ARES)Situada en la Punta Segaño, a unos 30metros delnivel del mar, en la parroquia de Cervás, y con-cretamente en el lugar de Chanteiro. Se trata deuna fortificación que se levanta en el año 1739,junto con la enseada de Cariño, para la protecciónde la estrecha entrada de la ría. En años poste-riores sufre diversas modificaciones destinadas ala consolidación pararmentos y a la estructura,mediante buenas piezas de cantería. A finales delsiglo XVII cuenta con 16 cañones. Con posteriori-dad se anexionan diversas construcciones y pa-bellones, hasta bien entrado en siglo XX.

PUENTE DA CISCADA(ARES)Es un puente de un solo arco de los denomina-dos “romanos”. Su calzada está ligeramentealomada y tiene unas características propias delas construcciones de este tipo del siglo XVIII,con reminiscencias medievales. Se encuentra enla alameda contigua a la playa de Ares, cruzasobre el arroyo de Ciscada, de ahí su nombre.

SEGAÑO DEFENCE BATTERY(ARES)Situated at Segaño Point, some 30 metresabove sea level, in the hamlet of Chanteiro,in the parish of Cervás, this battery was builtin 1739, at the same time as Cariño Inlet, todefend the narrow entrance to the tidal estu-ary. The walls and general structure werelater reinforced with large stones on severaloccasions. By the late 17th century a total of16 cannons had been installed. A number ofbuildings and pavilions were annexed to thesite, work that continued until well into the20th century.

CISCADA BRIDGE(ARES)This is a single arch bridge of the type known as a‘Roman’ bridge. The roadway is on a slight slopeand the bridge has several features that are remi-niscent of the Middle Ages and which were popularin the 18th century. It is situated on the tree-linedavenue that runs from Ares Beach, and crossesover Ciscada Stream, from where it takes its name.

8

Page 9: ARQUITECTURA

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGALARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

9

HÓRREO EN LANDOI(CARIÑO)No lugar do devandito nome, na parroquiade Santiago de Landoi, atópase este hórreo.Dúas cepas de cachotería serven para sus-tentar a cámara desta construción. Trátasede cepas máis anchas na súa par te inferior,coroadas por amplos tornarratos, rectangu-lares, de perfil en noiro e escaso grosor. Acámara é de madeira na súa totalidade, detres claros marcados polas columnas, e pé-chase con balaústres ver ticais. A cuber ta, acatro augas, é de lousa e está reforzada contella do país. Responde ao tipo Cabanas, moiestendido pola bisbarra, aínda que convivecon outros tipos.

FONTE DE SANTO ANDRÉDE TEIXIDO(CEDEIRA)É unha fonte de tres canos construída no ano1781. Está realizada en pedra con encintadoen branco, como boa par te das edificaciónsdo arredor, o que lles confire unhas caracte-

HÓRREO EN LANDOI(CARIÑO)En el lugar de dicho nombre, en la parroquiade Santiago de Landoi, se encuentra este hó-rreo. Dos cepas de cachotería sirven parasustentar la cámara de esta construcción. Setrata de cepas más anchas en su parte infe-rior, coronadas por amplios tornarratos, rec-tangulares de pefil en talud y escaso grosor.La cámara es de madera en su totalidad, detres claros marcados por las columnas, ce-rrándose con balaustres ver ticales. La cu-bier ta, a cuatro aguas, es de losa y estáreforzada con teja del país. Responde al tipoCabanas, muy estendido por la comarca, aun-que conviviendo con otros tipos.

FUENTE DE SAN ANDRÉSDE TEIXIDO(CEDEIRA)Es una fuente de tres caños construída en elaño 1781. Está realizada en piedra con encin-tado en blanco, como buena parte de las edi-ficaciones del alrededor, lo que les confiere

GRANARY IN LANDOI(CARIÑO)This granary is situated in the hamlet of the samename, in the parish of Santiago de Landoi. Twostone pillars support the body of this construc-tion. They are broader at the base and topped bywide rectangular flat stones known as tornar-ratos, designed to stop rodents from entering thegranary. The body of the granary is made entirelyof slatted wood, with three groves where thecolumns are positioned and enclosed with verti-cal balusters. The hipped roof is made of stoneslabs reinforced with local tiles. This type of gran-ary is known as a Cabanas granary, examples ofwhich can be seen throughout the area, althoughvisitors will also see other types.

FOUNTAIN OF SAN ANDRÉSDE TEIXIDO(CEDEIRA)This three-spout fountains dates back to 1781.It is made of stone with white edging, in keepingwith most of the constructions in the surround-ing area, giving them an unusual appearance

Page 10: ARQUITECTURA
Page 11: ARQUITECTURA

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGALARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

11

rísticas visuais peculiares. Garda unha tradi-ción e unha lenda moi arraigada entre os de-votos e visitantes a este lugar de SantoAndré de Teixido. Trátase de botar unha migade pan na fonte e, se esta flota, é un símbolode bonanza e a petición cúmprese; se seafunde, é símbolo de mala sor te e o desexonon será cumprido.

CRUCEIRO DE CRISTO DA PONTE(CEDEIRA)Está situado xunto á ermida de Cervo ou ca-pela de San Antón de Corveiro. Mostra do pa-trimonio etnográfico, este cruceiro levántasesobre unha plataforma de tres bancadas,onde aparece a inscrición “Cristo da Ponte”,pedestal, fuste e cruz. Foi patrocinado polopárroco de Cedeira no ano 1742 para situalona ponte do río Condomiñas. No ano 1968 foitrasladado á localización actual. Está reali-zado en pedra de toelo e desde as súas in-mediacións pódese observar unha magníficavista de toda a ría de Cedeira.

unas características visuales peculiares.Guarda una tradición y una leyenda muy arrai-gada entre los devotos y visitantes a este lugarde San Andrés de Teixido. Se trata de echaruna miga de pan en la fuente y si ésta flota esun símbolo de bonanza y la petición se cum-ple, si se hunde, es símbolo de mala suerte yel deseo no será cumplido.

CRUCEIRO DE CRISTO DA PONTE(CEDEIRA)Está situado junto a la ermita de Cervo o Ca-pilla de San Antonio de Corveiro. Muestra delpatrimonio etnográfico, este cruceiro se le-vanta sobre una plataforma de tres banca-das, donde aparece la inscripción “Cristo daPonte”, pedestal, fuste y cruz. Fue patroci-nado por el párroco de Cedeira en el año1742 para situarlo en el puente del río Con-domiñas. En el año 1968 fue trasladado alemplazamiento actual. Está realizado en “pie-dra de toelo” y desde sus inmediaciones sepuede observar una magnífica vista de todala ría de Cedeira.

that immediately catches the eye. There is acustom associated with this fountain that isdeeply rooted amongst the devout and visitorsto San Andrés de Teixido: if you throw a bread-crumb into the fountain and it floats, it is a signof prosperity and your wish will come true; if onthe other hand it sinks, bad luck will fall on youand your wish will not be heard.

CRISTO DA PONTE STONE CROSS(CEDEIRA)This cross stands next to the Chapel of Cervo,also known as the Chapel of San Antonio deCorveiro. A fine example of the region’s ethno-graphic heritage, it stands on a three-stepstaggered base, with an inscription that reads’Cristo da Ponte’, and consists of a pedestal,shaft and cross. It was commissioned and paidfor by the parish priest of Cedeira in 1742, andoriginally stood on the bridge across the RiverCondomiñas. It was moved to its current site in1968. It is carved out of ‘serpentine stone’ andthe surrounding area offers magnificent viewsof the Cedeira tidal estuary.

Page 12: ARQUITECTURA
Page 13: ARQUITECTURA

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGALARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

13

CRUCEIRO DE CARREIRO(CEDEIRA)Mostra do patrimonio etnográfico, este cru-ceiro está situado na estrada cara a PuntaCandelaria e atópase a pouca distancia nuncruzamento de camiños. Érguese sobre unhaplataforma de tres bancadas, pedestal, fustee cruz. A cruz é a par te máis impor tante detoda a peza e posúe no anverso a imaxe deCristo crucificado e na par te de atrás unhaimaxe mariana.

CRUCEIRO DE ESTEIRO(CEDEIRA)Trátase dun cruceiro situado na igrexa de SanFiz de Esteiro. A obra consta dunha bancadacon tres chanzos, pedestal, fuste e cruz. Tenno anverso o Cristo crucificado e no reversounha imaxe da Virxe. Ademais foi patrocinadopor seis devotos, cuxos nomes figuran nunhainscrición no pedestal.

CRUCEIRO DE CARREIRO(CEDEIRA)Muestra del patrimonio etnográfico, este cru-ceiro está situado en la carretera hacia PuntaCandelaria y se encuentra a poca distancia enun cruce de caminos. Se levanta sobre unaplataforma de tres bancadas, pedestal, fuste ycruz. La cruz es la parte más importante detoda la pieza y posee en el anverso la imagende Cristo crucificado y en la parte de atrás unaimagen mariana.

CRUCEIRO DE ESTEIRO(CEDEIRA)Se trata de un cruceiro situado en la iglesia deSan Fiz de Esteiro. La obra consta de una ban-cada con tres peldaños, pedestal, fuste y cruz.Tiene en el anverso el Cristo crucificado y en el re-verso una imagen de la Virgen. Además fue pa-trocinado por seis devotos, los nombres de loscuales figuran en una inscripción en el pedestal.

CARREIRO STONE CROSS(CEDEIRA)A fine example of the region’s ethnographicheritage, this cross stands on the road to Can-delaria Point just a short distance from a cross-roads. It rests on a three-step staggered base,and consists of a pedestal, shaft and cross. Thecross is the most outstanding element in thiswork, and the front shows the image of Christon the cross whilst the reverse side features animage of the Virgin Mary.

ESTEIRO STONE CROSS(CEDEIRA)This stone cross stands outside the Church ofSan Fiz de Esteiro and consists of a three-stepstaggered base, pedestal, shaft and cross. Thefront features an image of Christ on the cross andthe reverse side an image of the Virgin. It was fi-nanced by six devotees, whose names are in-cluded on an inscription carved on the pedestal.

Page 14: ARQUITECTURA

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGALARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

MUÍÑO DE BOUZA(CERDIDO)Construído no século XIX, este muíño está si-tuado nun ámbito rural, no lugar de Penso, naplanta baixa dunha casa con dúas alturas. Trá-tase dun antigo muíño de maquía que aproveitaa enerxía hidráulica do río Forcado. Esta cons-trución conserva as tres rodas, dúas para moero millo e outra para moer o trigo, xa que aíndahoxe funciona como muíño. Ten ocos estreitos,a carpintería de madeira e os muros de pedraestán recebados e pintados.

FONTE DE SAN RAMÓN(FENE)A fonte de San Ramón está situada no adroda igrexa de Santa Mariña de Sillobre e datado século XVI-XVII. Posúe dous canos poronde sae a auga e enriba de cada un deleshai unha inscrición: San Ramón Milagreiro eSanta Mariña Auga Sa. A fronte da fonte é deperpiaños de granito. No centro da fonte haiun nicho para a imaxe do santo e debaixo delvese unha cruz inscrita nun cadrado.

MOLINO DE BOUZA(CERDIDO)Construído en el siglo XIX, este molino se encuen-tra situado en un entorno rural, en el lugar dePenso, en la planta baja de una casa con dos altu-ras. Se trata de un antiguo molino de maquila queaprovecha la energía hidráulica del río Forcado.Esta construcción conserva las tres ruedas, dospara moler el maíz y otra para moler el trigo yaque todavía hoy en día funciona comomolino. Tienehuecos estrechos, la carpinteria de madera y losmuros de piedra están recebados y pintados.

FUENTE DE SAN RAMÓN(FENE)La fuente de San Ramón está situada en el atriode la Iglesia de Santa Mariña de Sillobre y datadel siglo XVI-XVII. Posee dos caños por dondesale el agua y encima de cada uno de ellos hayuna inscripción: San Ramón Milagroso y SantaMarina Agua Sana. El frente de la fuente es de si-llares de granito. En el centro de la fuente hayuna hornacina para la imagen del santo y debajode la ella se ve una cruz inscrita en un cuadrado.

BOUZA MILL(CERDIDO)Built in the 19th century, this mill stands in arural setting in the hamlet of Penso, and occu-pies the ground floor of a two-storey building.This ancient grinding mill was powered by thewater from the River Forcado. All three of theoriginal millwheels are still in use today: two areused for grinding corn and the third for wheat.It has narrow openings, wooden joinery and thestone walls have been plastered and painted.

SAN RAMÓN FOUNTAIN(FENE)San Ramón Fountain stands in the atrium of theChurchof SantaMariñadeSillobre anddatesback toaround the 16th or 17th century. There are inscrip-tions above each of the two water spouts that readSan RamónMilagroso (San Ramón theMiraculous)and Santa Marina Agua Sana (Santa Marina Waterof Health). The front section of the fountain ismadeof granite ashlars. The centre of the fountain fea-tures a vaulted niche to hold the image of the saint,underneath which a cross has been carved out.

14

Page 15: ARQUITECTURA

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGALARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

15

FONTE DOS MOUROS(FENE)Está situada no lugar do Souto, na parroquiade Santa Mariña de Sillobre. Non se coñece adata de construción pero o máis seguro é queesta fonte formase parte dalgunha construciónrelixiosa da parroquia. É coñecida tamén conome de fonte do Asturiano ou fonte do Te-souro. A súa parte superior fórmaa un frontóntriangular rodeado por unha moldura e levagravada unha cruz, o que indica a cristianiza-ción do lugar. Pero a parte máis interesante dafonte é un sarcófago de granito antropomorfocolocado sobre o chan.

CRUCEIRO DE CHAMORRO(FERROL)Este cruceiro de valor etnográfico, artístico eescultórico está situado xunto á ermida de Cha-morro, na parroquia de Serantes. Realizado enpedra, conta cunha bancada de catro chanzos,pedestal sobre o que encaixan o fuste e o ca-pitel, o cal está decorado con motivos vexetais,e a parte máis importante, que é a cruz. Desde

FUENTE DE LOS MOUROS(FENE)Está situada en el lugar do Souto en la parro-quia de Santa Mariña de Sillobre. No se sabe lafecha de construcción pero lo más seguro esque esta fuente formase parte de alguna cons-trucción religiosa de la parroquia. Es conocidatambién con el nombre de Fuente del Asturianoo Fuente del Tesoro. Su parte superior la for-man un frontón triangular rodeado por unamoldura y lleva gravada una cruz, lo que indicala cristianización del lugar. Pero, la parte másinteresante de la fuente es un sarcófago degranito antropomorfo sobre el suelo.

CRUCEIRO DE CHAMORRO(FERROL)Este cruceiro de valor etnográfico, artístico yescultórico está situado junto a la ermita deChamorro, en la parroquia de Serantes. Reali-zado en piedra, cuenta con una bancada decuatro escalones, pedestal sobre el que encajael fuste y el capitel, el cual esta decorado conmotivos vegetales y la parte más importante

LOS MOUROS FOUNTAIN(FENE)It is situated in the hamlet of Souto in the parishof Santa Mariña de Sillobre. The exact date ofconstruction is unknown, although it is almostcertain that this fountain was originally part ofa religious building in the parish. It is alsoknown as the Fountain of the Asturian or theTreasure Fountain. The upper section is madeup of a triangular pediment surrounded by aframe and with a cross carved into it, indicatingthe Christianisation of the site. However, themost notable feature of this fountain is the an-thropomorphous granite sarcophagus thatstands on the site.

CHAMORRO STONE CROSS(FERROL)This stone cross of great ethnographic, artis-tic and sculptural value stands next to theChapel of Chamorro, in the parish of Serantes.Made of stone, the shaft and capital –deco-rated with vegetable motifs– stand on a four-step staggered base. The most notable section

Page 16: ARQUITECTURA
Page 17: ARQUITECTURA

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGALARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

17

este lugar pódese gozar dunha magnifica vistada ría de Ferrol.

MUÍÑOS DE BARES(MAÑÓN)Situados no faro de Estaca de Bares, este con-xunto de muíños hidráulicos, encadeados entresi, descenden pola forte pendente do acanti-lado ata o mar. Estas pequenas construciónspresentan unha planta rectangular, sobre a quese levantan dúas alturas. Na parte inferior si-túase o inferno do muíño, onde está situadaunha roda colocada horizontalmente, o rodicio,con pezas de madeira nuns casos e metálicasnoutros. Na parte superior áchase a moa, quexira sobre un pé para moer o gran.

HÓRREO DE BARES(MAÑÓN)Está situado no lugar de Vila de Bares, na pa-rroquia de Santa María de Mañón. Trátase dunhórreo de tipoloxía común na bisbarra, variantedo tipo Cabanas, que consta de corpo de ma-deira reforzado por columnas de pedra.

que es la cruz. Desde este lugar se puede dis-frutar de una magnifica vista de la ría de Ferrol.

MOLINOS DE BARES(MAÑÓN)Situados en el Faro de Estaca de Bares, este con-junto de molinos hidráulicos, encadenados entresí, descienden por la fuerte pendiente del acan-tilado hasta el mar. Estas pequeñas construccio-nes presentan una planta rectangular, sobre laque se levantan dos alturas. En la parte inferiorse sitúa el infierno del molino, donde está situadauna rueda colocada horizontalmente, el rodicio,con piezas de madera en unos casos y metálicasen otros. En la parte superior se halla la muela,que gira sobre un pie para moler el grano.

HÓRREO DE BARES(MAÑÓN)Está situtado en el lugar de Vila de Bares, en laparroquia de Santa María de Mañón. Se trata deun hórreo de tipología común en la comarca,variante del tipo Cabanas, que consta de cuerpode madera reforzado por columnas de piedra.

is the cross itself. This site offers stunning viewsof the Ferrol tidal estuary.

BARES MILLS(MAÑÓN)Situated close to Estaca de Bares Lighthouse, thissuccession of watermills follow the steep slopefrom the cliff top down to the sea shore. They aresmall, rectangular-plan constructions, built on twostoreys. The lower section houses the grindingmechanisms, including a horizontally positionedwheel; in some cases the mechanisms are madeof wood and in others of metal. The upper sec-tion includes the runner stone, which turns on abase stone in order to grind the grain.

BARES GRANARY(MAÑÓN)This granary is situated in the hamlet known asVila de Bares, in the Parish of Santa María deMañón. It is built in a style that is common tothis area, and a variation on the Cabanas-typegranary, which consists of a main wooden sec-tion reinforced by stone columns.

Page 18: ARQUITECTURA

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGALARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

18

A cuber ta a dúas augas é de lousa e nestecaso presenta remates e decoración nos fri-sos superiores.

CONXUNTO DE INTERESE(MAÑÓN)No medio dunha paisaxe de montaña atópaseeste lugar de interese chamado Santa Maríade Mañón, que se orienta cara á súa igrexa pa-rroquial. O núcleo consta dunhas poucas vi-vendas que se organizan a partir duncruzamento de camiños onde se levanta uncruceiro e que encerran un espazo arborizadoque funciona como parque e mercado, funda-mentalmente de gando, seguido dun pequenopalco para a música e unha sucesión de pos-tos fixos dunha feira que quizais se remonte aépoca medieval.

CRUCEIRO DE SAN XURXO(MOECHE)Cruceiro situado no adro da igrexa de SanXurxo no lugar de Vila. Foi levantado a princi-pios do século XX e consta de pedestal, fuste e

La cubierta a dos aguas es de pizarra y en estecaso presenta remates y decoración en los fri-sos superiores.

CONJUNTO DE INTERÉS(MAÑÓN)En medio de un paisaje de montaña se en-cuentra este lugar de interés llamado SantaMaría de Mañón y que se orienta hacia suiglesia parroquial. El núcleo consta de unaspocas viviendas que se organizan a partir deun cruce de caminos donde se levanta uncruceiro, y encierran un espacio arbolado quefunciona como parque y mercado, fundamen-talmente de ganado, seguido de un pequeñopalco para la música y una sucesión de pues-tos fijos de una feria que quizá se remonte aépoca medieval.

CRUCEIRO DE SAN XURXO(MOECHE)Cruceiro ubicado en el atrio de la iglesia de SanXurxo en el lugar de Vila. Fue levantado a prin-cipios del siglo XX, consta de pedestal, fuste y

The gable roof is made of slate and featuresfinishes and decorative elements on the upperfriezes.

SITE OF ARCHITECTURALINTEREST(MAÑÓN)This site, known as Santa María de Mañón, isset in a mountainous landscape, facing theparish church. It consists of a small numberof houses built around a crossroads with astone cross, and is enclosed by a woodedarea that acts as both a park and market-place, essentially for the sale of livestock.This area, which has probably been the siteof a market since medieval times, also in-cludes a small bandstand and a number ofpermanent stalls.

SAN XURXO STONE CROSS(MOECHE)This cross stands in the atrium of the Churchof San Xurxo in de Vila. It dates back to theearly 20th century and consists of a pedestal,

Page 19: ARQUITECTURA

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGALARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

19

cruz sinxela, que é a parte máis importante.Destaca pola súa altura.

CRUCEIRO DO CRISTO(MUGARDOS)Situado no lugar de Simou, na parroquia de SanXulián de Mugardos, trátase dunha obra sobreun pedestal de base cadrada. O podio do quearranca o fuste está decorado no seu terzo in-ferior con motivos da Paixón de Cristo. Nosdous terzos restantes é liso e biselado ata uncapitel composto. A cruz, de sección circular,mostra nun lado unha Virxe de formas suavese redondas e noutro lado un Cristo moi elabo-rado en alabastro.

MUÍÑO DA PONTE DE XUVIA(NARÓN)Situado no lugar do seu mesmo nome, este muíñode auga conta cunha fachada sobria, realizadaconmuros de cachotería recebada e pintada. Ade-mais, ten ocos reducidos e remárcase con pezasde cantería regular. O corpo inferior mostra as sa-ídas da auga por uns arcos de medio punto.

cruz sencilla, que es la parte más importante.Destaca por su altura.

CRUCEIRO DE O CRISTO(MUGARDOS)Situado en el lugar de Simou en la parroquiade San Julián de Mugardos, se trata de unaobra sobre un pedestal de base cuadrada. Elpodio del que arranca el fuste está decoradoen su tercio inferior con motivos de la Pasión deCristo. En los dos tercios restantes es liso y bi-selado hasta un capitel compuesto. La cruz, desección circular, muestra en un lado una Virgende formas suaves y redondas y en otro lado aun Cristo muy elaborado en alabastro.

MOLINO DE PONTE XUVIA(NARÓN)Situado en el lugar de su mismo nombre, este mo-lino de agua cuenta con una fachada sobria, reali-zada conmuros de cachotería recebada y pintada.Además, tiene huecos reducidos remarcándose conpiezas de sillería regular. El cuerpo inferior muestralas salidas del agua por unos arcos demedio punto.

shaft and simple cross, the most important el-ement. It stands out for its considerable height.

O CRISTO STONE CROSS(MUGARDOS)Standing in Simou in the parish of San Julián deMugardos, this cross stands on a square pedestal.The lower third of the podium from which the shaftrises up is decorated with motifs representing thePassion of Christ. The remaining two thirds aresimply bevelled, with no other form of decoration,leading up to a built up capital. One side of thecircular-section cross shows a smooth androunded image of the Virgin, whilst the other sidefeatures an elaborate alabaster image of Christ.

PONTE XUVIA MILL(NARÓN)Situated in the place of the same name, this wa-termill presents a simple façade, made of plas-tered and painted stone walls. The smallopenings are framed by evenly cut stones. Thelower section features a series of semi-circulararches which act as outlets for the water.

Page 20: ARQUITECTURA
Page 21: ARQUITECTURA

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGALARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

21

Amais de muíño fariñeiro, chegou a mover unhafábrica de papel, unha fábrica de tecidos e unhafábrica de laminados de cobre que alternaron ecomplementaron a historia deste muíño, que noano 1858 chegou a ser o máis importante dopaís na súa clase en capacidade de produción.

MUÍÑO DE GRADAÍLLE(NARÓN)Este muíño fariñeiro data da década dos cin-cuenta do século XX. Situado na ribeira do ríoXuvia, na parroquia de San Salvador de Pe-droso, tamén é coñecido como muíño de En-trerríos. É de planta cadrada e posúe dúasalturas. A planta baixa ten dous grandes arcospolos que pasa a auga.Cómpre destacar que, aínda que actualmentenon funciona como muíño, forma parte de dúasrutas de sendeirismo: unha delas chamada rutados muíños e a outra ruta do río Xuvia.

Además de molino harinero, llegó a mover unafábrica de papel, una fábrica de tejidos y unafábrica de laminados de cobre que alternaron ycomplementaron la historia del molino, que enel año 1858 en capacidad de producción de suclase llegó a ser el más importante del país.

MOLINO DE GRADAÍLLE(NARÓN)Este molino harinero data de la década de loscincuenta del siglo XX. Ubicado en la ribera delrío Xuvia, el la parroquia de San Salvador dePedroso, también se le conoce como muíño deEntrerríos. Es de planta cuadrada y posee dosalturas. La planta baja tiene dos grandes arcospor los que pasa el agua.Se debe destacar que aunque actualmente nofunciona como molino, forma parte de dosrutas de senderismo: una de ellas llamada rutade los molinos y la otra ruta del río Xuvia.

As well as a flour mill, it also drove a paperfactory, a textile factory and a copper sheetfactory that each made their own contribu-tion to the history of this mill, which in 1858was the most productive in the entire coun-try in its class.

GRADAÍLLE MILL(NARÓN)This flour mill dates back to the 1950s.Standing on the banks of the River Xuvia, inthe parish of San Salvador de Pedroso, it isalso known as the Entrerríos or ‘BetweenRivers’ mill. This square plan building is di-vided into two floors. The ground floor fea-tures two large arches through which thewater flows.Although it is no longer used as a mill, it is in-cluded on two walking trails: the Mill Trail andthe River Xuvia Trail.

Page 22: ARQUITECTURA

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGALARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

MUÍÑO DAS ACEAS(NARÓN)Este muíño de mareas, levantado a finais do sé-culo XVIII e promovido por unha sociedade deempresarios galegos e franceses, está situadono lugar das Aceas. Consta ademais de represa,vivenda, almacéns e casa de recreo apegada.Foi unha das principais fábricas de fariña de Ga-licia no século XIX, cando recibía o trigo desdeUcraína e América. Esta Real Fábrica de fariñasé unha obra de grandes dimensións, que per-mite a entrada das mareas a través dunha com-porta xiratoria e encora máis de 50.000 metroscúbicos de auga, enerxía abonda para mover asgrandes pedras de moenda das que dispón.

MUÍÑO DA CRUZ DO POUSO(NEDA)Este muíño de vento de planta circular está si-tuado no lugar da Cruz do Pouso, na parroquiade Santa María de Neda. A dita construción contacon muros de cachotería, recebados e pintados.Ademais, este muíño vaise estreitando en altura,o que crea un espazo troncopiramidal.

MOLINO AS ACEAS(NARÓN)Estemolino demareas levantado a finales del sigloXVIII y promovido por una sociedad de empresa-rios gallegos y franceses, está situado en el lugarde Aceas. Consta además de represa, vivienda, al-macenes y casa de recreo adosada. Fue una delas principales fábricas de harinas de Galicia en elsiglo XIX, cuando recibía el trigo desde Ucranía yAmérica. Esta Real Fábrica de harinas es una obrade grandes dimensiones, que permite la entradade las mareas a través de una compuerta girato-ria y embalsa más de 50.000 metros cúbicos deagua, energía suficiente para mover las grandespiedras moledoras de que dispone.

MOLINO DE CRUZ DO POUSO(NEDA)Este molino de viento de planta circular está si-tuado en el lugar Cruz do Pouso, en la parroquiade Santa María de Neda. Dicha construccióncuenta con muros de cachotería, recebados y pin-tados. Además, este molino en altura se va estre-chando, lo que crea un espacio troncopiramidal.

AS ACEAS MILL(NARÓN)This tide mill, built in the late 18th centuryand financed by a group of Galician andFrench entrepreneurs, stands in the villageof Aceas. It includes a millpond, house,storerooms and adjacent recreation centre.In the 19th century, it was one of Galicia’smost impor tant flour mills, receiving wheatfrom as far away as America and the Ukraine.This Royal Flour Factory is a large-scale featof engineering, allowing tidal waters to enterthrough a floodgate and with a capacity tohold more than 50,000 cubic metres ofwater, generating sufficient energy to drivethe huge millstones.

CRUZ DO POUSO MILL(NEDA)This circular windmill is situated in Cruz doPouso, in the parish of Santa María de Nedaand features plastered and painted stone walls.The windmill becomes narrower as it rises up,forming a truncated pyramid.

22

Page 23: ARQUITECTURA

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGALARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

23

Cómpre salientar que é unha construción ex-cepcional, xa que este muíño era empregadopara a elaboración de pólvora. Precisamente, ocarbón vexetal usado na composición da pól-vora movía os dispositivos do muíño.

MUÍÑO DO CARBALLO(NEDA)Desde Neda, ao pasar a ponte do río Belelle, apouca distancia atópase Santa María, onde estáo muíño de auga. É diferente dos modelos tra-dicionais debido a que as súas dimensións sonmoito maiores. Por outra banda, esta constru-ción conta ademais cunha vivenda tradicionalde dúas plantas pegada ao propio muíño.

CRUCEIRO DE SAN NICOLÁS(NEDA)Na parroquia do mesmo nome e situado novello camiño de peregrinación encóntrase estecruceiro, que quizais sexa o máis representa-tivo de Neda. Foi labrado por un vello canteirodo século XIV ou XV en granito galego. Do cru-ceiro primitivo só queda a parte máis impor-

Se debe destacar que es una construcción ex-cepcional, pues este molino era utilizado parala elaboración de pólvora. Precisamente, el car-bón vegetal usado en la composición de la pól-vora movía los artilugios del molino.

MOLINO DEL CARBALLO(NEDA)Desde Neda, al pasar el puente del río Belelle,a poca distancia se encuentra Santa María,donde se encuentra el molino de agua. Es di-ferente a los modelos tradicionales debido aque sus dimensións son mucho mayores. Porotro lado, la construción cuenta, además, conuna vivienda tradicional de dos plantas pegadaal propio molino.

CRUCEIRO DE SAN NICOLÁS(NEDA)En la parroquia de dicho nombre y situado en elviejo camino de peregrinación, se encuentra estecruceiro que quizás sea el más representativo deNeda. Fue labrado por un viejo canteiro del sigloXIV o XV en granito gallego. Del primitivo cruceiro

This is a unique construction, as it was used toproduce gunpowder. The vegetable coal usedto produce the gunpowder drove the mill’smechanism.

CARBALLO MILL(NEDA)Just a short distance from Neda, on the otherside of the bridge over the River Belelle, liesSanta María, the site of this windmill. The mostoutstanding feature of this mill is that it is muchlarger than more traditional mills. It also fea-tures a traditional two-storey home whichstands adjacent to the actual mill.

SAN NICOLÁS STONE CROSS(NEDA)Standing in the parish of the same nameand on the ancient pilgrimage route, this isprobably the finest stone cross of all thoseto be found in Neda. It was carved by astonemason out of Galician granite sometime in the 14th or 15th century. All that re-mains of the original is the actual cross,

Page 24: ARQUITECTURA
Page 25: ARQUITECTURA

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGALARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

25

tante, que é a cruz, a cal leva a imaxe de Cristopolas súas dúas caras e catro figuras ao pédesta (dúas en cada cara). Trátase dunha cruzgótica das que non hai en toda Galicia máis demedia ducia.

MUÍÑO DE MAREAS DE POL(ORTIGUEIRA)Este muíño hidráulico está situado na desem-bocadura do río Maior, na ría de Ortigueira eno lugar de Pol, pertencente á parroquia deSan Xulián de Senra. Xunto ao muíño hai unhapiscina para que a auga recollida na suba dasmareas poida liberarse despois e mova a en-grenaxe do muíño coa súa forza. Trátasedunha construción de pequeno tamaño, cosmuros de cachotería e un sistema de cubri-ción cunha estrutura de madeira que sus-tenta a lousa do teitume. Na actualidade,este exemplo de arquitectura tradicional po-pular está fóra de servizo.

sólo queda queda la parte más importante quees la cruz, que lleva la imagen de Cristo por susdos caras y cuatro figuras al pie de esta (dos encada cara). Se trata de una cruz gótica de lasque no hay en toda Galicia más de media docena.

MOLINO DE MAREAS DE POL(ORTIGUEIRA)Este molino hidráulico está situado en la des-embocadura del río Maior en la ría de Orti-gueira, en el lugar de Pol en la parroquia de SanXulián de Senra. Al lado del molino hay una pis-cina para que el agua recogida en la subida delas mareas pueda ser soltada después y muevael engranaje del molino con su fuerza. Se tratade una construcción de pequeño tamaño, conlos muros de cachotería y un sistema de cubri-ción con una estructura de madera que sus-tenta la pizarra de la techumbre. En laactualidad, este ejemplo de arquitectura tradi-cional popular se encuentra fuera de servicio.

which features an image of Christ on bothsides and four figures at his feet (two oneach side). Today, there are no more thanhalf a dozen of these Gothic crosses left inGalicia.

POL TIDE MILL(ORTIGUEIRA)This watermill stands at the mouth of theRiver Maior in the Ortigueira tidal estuary, ona site known as Pol in the parish of SanXulián de Senra. Next to the mill is a pool toallow the water collected during high tide tobe released in order to drive the mill’s mech-anism. This is a fairly small construction, withstone walls and a wooden roof structure thatsuppor ts the slat roof tiles. Today, this fineexample of traditional popular architecture isno longer in use.

Page 26: ARQUITECTURA

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGALARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

26

MUÍÑO DO CAMPO DA TORRE(ORTIGUEIRA)Situado no núcleo urbano de Ortigueira, estemuíño de vento ten un corpo circular fixo e cu-berta xiratoria con catro pares de aspas. Cons-truído no ano 1888 e restaurado en 2005,conserva as dúas pedras de moer: unha paratrigo e outra para millo. É un dos muíños devento máis grandes de Galicia.

CASA DA VELA(ORTIGUEIRA)Situada nun lugar estratéxico con fermosas vis-tas da ría de Ortigueira e dos núcleos de Cariñoe do Porto de Espasante, atópase esta garitade vixilancia marítima de finais do século XVIII,próxima ao castro Monumento con Forno. É deestilo neoclasicista. Presenta unha racionalplanta rectangular cuberta a dúas augas e noseu interior aínda conserva unha antiga lareira.Conta a historia que ante as incursións e ac-cións de saqueo dos ingleses e holandeses du-rante a Idade Moderna, un párroco de SanXoán de Espasante solicitou no ano 1703 a do-

MOLINO DE CAMPO DA TORRE(ORTIGUEIRA)Situado en el núcleo urbano de Ortigueira, estemolino de viento tiene un cuerpo circular fijo ycubierta giratoria con cuatro pares de aspas.Construído en el año 1888 y restaurado en el2005 conserva las dos piedras de moler: unapara trigo y otra para maíz. Es uno de los mo-linos de viento más grandes de Galicia.

CASA DA VELA(ORTIGUEIRA)Ubicada en un lugar estratégico con hermosasvistas a la ría de Ortigueira y a los núcleos deCariño y Porto de Espasante, se encuentra estagarita de vigilancia marítima de finales del sigloXVIII, próxima al castro Monumento con Forno.Es de estilo neoclasicista. Presenta una racio-nal planta rectangular cubierta a dos aguas yen su interior aún conserva una antigua lareira.Cuenta la historia que ante las incursiones y ac-ciones de saqueo por parte de los ingleses yholandeses durante la edad moderna, un pá-rroco de San Xoán de Espasante solicitó en el

CAMPO DA TORRE MILL(ORTIGUEIRA)Situated in the town of Or tigueira, this wind-mill has a circular body and a revolving roofwith four pairs of sails. Built in 1888 and re-stored in 2005, it still preserves the twooriginal millstones: one for wheat and theother for corn. This is one of Galicia’slargest windmills.

CASA DA VELA(ORTIGUEIRA)Strategically situated and offering spectacularviews of the Ortigueira tidal estuary and thetowns of Cariño y Porto de Espasante, thiscoastal surveillance post was built in the late 18thcentury, just a short distance from the Monu-mento con Forno Iron Age Fortified Settlement.Built in the Neo-classical style, it has a rectangu-lar plan and gable roof and the interior includesa traditional Galician hearth known as a lareira.History has it that the constant raids and loot-ing by English and Dutch troops during themodern age drove a parish priest from San

Page 27: ARQUITECTURA

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGALARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

27

tación de medios de defensa, que uns anosdespois se concretaron na instalación dunhagarita de vixilancia, que presenta un pequenocorpo militar.

FONTE DE SAN ROQUE(SAN SADURNIÑO)Fonte de cantería, de gran sinxeleza e compostapor unha pía de pedra rústica sobre a que secolocou un nicho que venera a san Roque. Estárodeada dunha espesa vexetación arbórea enas proximidades sitúanse a igrexa parroquialde Santa María de Naraío e un cruceiro.

CRUCEIRO DE SANTIAGO(AS SOMOZAS)No lugar da Igrexa, na parroquia de SantiagoSeré, encóntrase este cruceiro levantado aprincipios do século XX (1902), probablementepor Antón Rodríguez “O Quinto”. Conta co pe-destal elevado, fuste curto e acabado con ele-gante capitel. Está decorado con anxos demedio corpo en actitude orante nas catrocaras. Pertence a un antigo viacrucis.

año 1703 la dotación de medios de defensa,que unos años después se concretaron en lainstalación de una garita de vigilancia, dotadacon un pequeño cuerpo militar.

FUENTE DE SAN ROQUE(SAN SADURNIÑO)Fuente de cantería, de gran sencillez y compuestapor un pila de piedra rústica sobre la que se hacolocado una hornacina que venera a San Roque.Está rodeada de una espesa vegetación arbóreay en las proximidades se ubican la iglesia parro-quial de Santa María de Naraío y un cruceiro.

CRUCEIRO DE SANTIAGO(AS SOMOZAS)En el lugar da Igrexa, en la parroquia de San-tiago Seré, se encuentra este cruceiro levantadoa principios del siglo XX (1902), probablementepor Antón Rodríguez “O Quinto”. Cuenta con elpedestal elevado, fuste corto y acabado con ele-gante capitel. Está decorado con ángeles demedio cuerpo y actitud orante en las cuatrocaras. Pertenece a un antiguo Vía-Crucis.

Xoán de Espasante to request protection in1703. Several years later, a coastal surveillancepoint was built and a small number of troopswere stationed here.

SAN ROQUE FOUNTAIN(SAN SADURNIÑO)A delightfully simple stone fountain, consistingof a rustic stone basin and a vaulted niche inhonour of San Roque. It stands in the middle ofa densely wooded area just a short distancefrom the parish church of Santa María deNaraío and a stone cross.

SANTIAGO STONE CROSS(AS SOMOZAS)This stone cross, which dates back to the early20th century (1902), is situated in Igrexa, inthe parish of Santiago Serét. It is attributed toAntón Rodríguez ‘O Quinto’ and features a highpedestal and a short shaft topped by an ele-gant capital. All four sides are decorated withthe half-body images of angels praying. It formspart of an ancient Way of the Cross.

Page 28: ARQUITECTURA
Page 29: ARQUITECTURA

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGALARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

29

CRUCEIRO DE SEIXAS(AS SOMOZAS)Na parroquia de Seixas atópase este sinxelocruceiro de finais do século XIX (1896). Sen pe-destal, con fuste curto e de sección octogonal,presenta un final con capitel, decorado con mo-tivos vexetais. Na cruz, de paus cilíndricos, apa-rece o Cristo crucificado no anverso e atradicional imaxe mariana no reverso.

CRUCEIRO DE VILARRUBE(VALDOVIÑO)Este cruceiro está situado preto da igrexa deSan Martiño de Vilarrube. A obra ten unhabancada con tres chanzos, pedestal, fuste ecapitel. Este último está decorado con queru-bíns que sosteñen a cruz, parte principal detodo o cruceiro. No anverso da cruz está es-culpida a figura do Cristo crucificado, no re-verso unha imaxe mariana.

CRUCEIRO DE SEIXAS(AS SOMOZAS)En la parroquia de Seixas se encuentra este sen-cillo cruceiro de finales del siglo XIX (1896). Sinpedestal, con fuste corto y de sección octogo-nal, presenta un final con capitel, decorado conmotivos vegetales. En la cruz, de palos cilíndri-cos, aparece el Cristo crucificado en el anversoy la tradicional imagen mariana en el reverso.

CRUCEIRO DE VILARUBE(VALDOVIÑO)Este cruceiro está situado cerca de la iglesiade San Martiño de Vilarrube. La obra tiene unabancada con tres peldaños, pedestal, fuste ecapitel. Este último está decorado con queru-bines que sostienen la cruz, parte principal detodo el cruceiro. En el anverso de la cruz estáesculpida la figura del Cristo crucificado, en elreverso una imagen mariana.

SEIXAS STONE CROSS(AS SOMOZAS)This simple late 19th century stone cross(1896) is situated in the parish of Seixas. It hasno pedestal, a short octagonal-section shaftand is topped by a capital decorated with veg-etable motifs. The cylindrical cross featuresChrist on the cross on the front and the tradi-tional image of the Virgin Mary on the rear.

VILARUBE STONECROSS (VALDOVIÑO)This stone cross is situated near the Churchof San Mar tiño de Vilarrube. It features athree-step staggered base, a pedestal, shaftand capital, decorated with cherubs holdingthe cross, the most outstanding feature of thiswork. The front of the cross shows an imageof Christ on the cross, and the rear an imageof the Virgin Mary.

Page 30: ARQUITECTURA
Page 31: ARQUITECTURA

ARQUITECTURA RELIXIOSAARQUITECTURA RELIGIOSA | RELIGIOUS ARCHITECTURE

Page 32: ARQUITECTURA
Page 33: ARQUITECTURA

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGALARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

33

Ferrol-Ortegal caracterízase pola abundanciade arquitectura relixiosa, xa que cada núcleo,por pequeno que sexa, conta habitualmentecoa súa respectiva igrexa parroquial. Asímesmo, abundan os mosteiros, conventos esantuarios, aos que ao longo do ano acodenpuntuais milleiros de fieis devotos.Todos contribúen a manter unha relixiosidadeprofundamente arraigada nesta terra donorte.

ERMIDA DE NOSA SEÑORADA MERCÉ(ARES)Situada no lugar de Chanteiro, na parroquiade Cervás, atópase esta ermida mandadaconstruír polo cabaleiro Fernán Pérez de An-drade, señor de Ferrol e Pontedeume. É deestilo gótico (1379) e sobre a súa plantarectangular desenvólvese unha única navedividida en tres espazos por arcos apunta-dos que se apoian en semicolumnas. A áb-sida está cuber ta por unha bóveda decruzaría apoiada sobre columniñas dobradas

Ferrol-Ortegal se caracteriza por la abundanciade arquitectura religiosa, ya que cada núcleo,por pequeño que sea, cuenta habitualmentecon su respectiva iglesia parroquial. Al mismotiempo también proliferan los monasterios, con-ventos y santuarios, a los que a lo largo del añoacuden puntuales miles de fieles devotos.Todos contribuyen a mantener una religiosidadprofundamente arraigada en esta tierra delnorte.

ERMITA DE NUESTRA SEÑORADE LA MERCÉ(ARES)Situada en el lugar de Chanteiro, en la parro-quia de Cervás, se encuentra esta ermita man-dada construír por el caballero Fernán Pérezde Andrade, señor de Ferrol y Pontedeume. Esde estilo gótico (1379) y sobre su planta rec-tangular se desarrolla una única nave divididaen tres espacios por arcos apuntados que seapoyan en semicolumnas. El ábside está cu-bier to por una bóveda de crucería apoyadasobre columnillas acodadas. La fachada princi-

Ferrol-Ortegal is noted for its wealth of reli-gious architecture; indeed, every centre of pop-ulation, however tiny it may be, would have itsown parish church. There is also a large num-ber of monasteries, convents and sanctuaries,which are visited by thousands of religiousdevotees during the course of the year.Each and every one of these sites contribute tomaintaining the deeply-rooted sense of reli-giosity and spirituality that characterises thisnorthern land.

CHAPEL OF NUESTRA SEÑORADE LA MERCÉ(ARES)This chapel, built on the orders of the knightFernán Pérez de Andrade, Lord of Ferrol andPontedeume, is situated in Chanteiro, in theparish of Cervás. Dating back to 1379, it isGothic in style, and its rectangular plan fea-tures a single nave divided into three spacesby pointed arches resting on semi-columns.The apse is covered by a cross vault on a se-ries of small columns. The main façade, which

Page 34: ARQUITECTURA

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGALARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

en forma de cóbado. A fachada principal, re-construída a finais do século XVII, mostraunha por ta de entrada rectangular cun tím-pano no que aparecen a Virxe Sedente coNeno flanqueada por san Pedro Nolasco esan Raimundo de Peñafor t.O luns de Pascua de Pentecoste ten lugarnesta ermida o tradicional “Voto de Chan-teiro”, celebrado desde hai séculos en re-cordo do agradecemento á Virxe da Mercé,protectora da bisbarra durante a peste quedevastou Asia e Europa. O voto consistíanunha ofrenda á Virxe dun ramo dun canis-trel de flores e seis libras de cera, pero copaso dos anos todo isto cambiouse por unhaflor traballada á man. O concello de Ferrolconmutou o seu voto no ano 1840, para ce-lebralo cada ano na igrexa do Socorro, porser a máis próxima ao mar. Os concellos deAres e Mugardos, desde hai varios anos,están a levar adiante esta tradición.

pal, reconstruida a finales del siglo XVII, mues-tra una puerta de entrada rectangular con untímpano en el que aparecen la Virgen Sedentecon el Niño flanqueada por San Pedro Nolascoy San Raimundo de Peñafort.El lunes de Pascua de Pentecostés tiene lugaren esta ermita el tradicional “Voto de Chan-teiro”, celebrado desde hace siglos en re-cuerdo al agradecimiento a la Virgen de laMercé, protectora de la comarca durante lapeste que asoló Asia y Europa. El Voto con-sistía en una ofrenda a la Virgen de un ramode un canistrel de flores y seis libras de cera,pero con el paso de los años todo esto secambió por una flor trabajada a mano. Elayuntamiento de Ferrol conmutó su voto en elaño 1840, para celebrarlo cada año en laIglesia del Socorro, por ser la más cercana almar. Los ayuntamientos de Ares y Mugardos,desde hace varios años, están llevando ade-lante esta tradición.

was rebuilt in the late 17th century, includesa rectangular door with a tympanum with animage of a seated Virgin and Child flanked bySan Pedro Nolasco and San Raimundo dePeñafor t.On Whit Monday the traditional ‘Voto deChanteiro’ is held in this Chapel. This cen-turies-old ceremony gives thanks to the Vir-gen de la Mercé, the protectoress of the areaduring the plague that devastated much ofAsia and Europe. Originally, the Vow con-sisted of an offering of a bunch of wild flow-ers and six pounds of wax, although over theyears it has been replaced by hand-craftedflowers. In 1840 Ferrol City Council decidedto move this ceremony to the Church of ElSocorro, as it was the closest to the sea. Forthe last few years, the boroughs of Area andMugardos have been responsible for pre-serving this tradition.

34

Page 35: ARQUITECTURA

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGALARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

35

MOSTEIRO DE SANTACATALINA DE MONTEFARO(ARES)No lugar de Montefaro, na parroquia de SanPedro de Cervás, atópase este edificio levan-tado no ano 1393, cando o arcebispo com-postelán Juan García Manrique lle concede aoseñor de Ferrol e Pontedeume, Fernán Pérezde Andrade “O Bo” (señor feudal da bisbarra),a licenza para construír o mosteiro e lle cede aermida de Nosa Señora da Mercé. Coa des-amortización de Mendizábal (1837) os fran-ciscanos víronse obrigados a abandonar omosteiro, pasando a propiedade e a xestión doedificio ás mans do exército ata o ano 2000.O mosteiro é de estilo románico, aínda quenesa época xa se impoñían os canons do gó-tico. Ten dous claustros. O mellor conservado éde estilo renacentista e ademais conta cun re-tablo de madeira policromada con esquemasde ornamentación barroca. A igrexa sufriu mo-dificacións no século XVIII, en que pasou deplanta en forma de cruz a unha nave de cu-berta única con bóveda de canón sobre arcos.

MONASTERIO DE SANTACATALINA DE MONTEFARO(ARES)En el lugar de Montefaro en la parroquia de SanPedo de Cervás, se encuentra este edificio levan-tado en el año 1393 cuando el arzobispo com-postelano Juan García Manrique concede al señorde Ferrol y Pontedeume, Fernán Pérez de An-drade “O Bo” (señor feudal de la comarca), la li-cencia de construír el monasterio y cede al mismola ermita de Nuestra Señora de la Mercé. Con ladesamortización de Mendizábal (1837) los fran-ciscanos se vieron obligados a abandonar el mo-nasterio pasando la propiedad y la gestión deledificio a manos del ejército hasta el año 2000.El monasterio es de estilo románico, aunque enesa época ya se imponían los cánones del gó-tico. Tiene dos claustros, el mejor conservadoes de estilo renacentista y además cuenta conun retablo de madera policromada con esque-mas de ornamentación barroca. La iglesia su-frió modificaciones en el siglo XVIII, en que pasóde planta en forma de cruz a una nave de cu-bierta única con bóveda de cañón sobre arcos.

MONASTERY OF SANTACATALINA DE MONTEFARO(ARES)Montefaro in the parish of San Pedro deCervás is the site of this monastery, built in1393. The Archbishop of Santiago de Com-postela, Juan García Manrique granted the Feu-dal Lord of Ferrol and Pontedeume, FernánPérez de Andrade ‘the Good’, the licence tobuild the monastery, which was to include theChapel of Nuestra Señora de la Mercé. Follow-ing Mendizábal’s disentailment of Church prop-erty in 1837, the Franciscans were forced toleave the monastery, which became the prop-erty of the army until the year 2000.The monastery is Romanesque in style, despitethe fact that at the time it was built the Gothic in-fluence was already predominant. Of the twocloisters, the Renaissance one is in better con-dition. This monastery also boasts a paintedwooden altarpiece featuring an ornate Baroqueornamentation. The church was altered in the18th century, when the cross plan was trans-formed into a single nave with a barrel vault

Page 36: ARQUITECTURA
Page 37: ARQUITECTURA

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGALARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

37

No interior do mosteiro pódense observar res-tos de capiteis, estatuas, lápidas de sepulcros...Outros restos esculturais do século XVI ató-panse na actualidade no Museo Arqueolóxicode San Antón (A Coruña).

IGREXA DE SANTA EULALIADE LUBRE(ARES)Situada no lugar de Lubre, esta igrexa xa apa-rece citada nunha relación de igrexas do ano830 feita polo abade Tructinio. A súa constru-ción actual é dos séculos XV-XVI, aínda que apa-recen noticias da súa existencia desde o ano1134. Trátase dunha obra de estilo gótico, queconsta de planta rectangular cunha soa nave,que posúe tres tramos delimitados por arcosapuntados percorridos por baquetas grandesque continúan polas xambas e rematan nunhabase común cilíndrica. A capela maior está cu-berta por bóveda estrelada de cinco claves, connervios que descansan en columnas dobradasen forma de cóbado de esveltos fustes remata-dos en capiteis esculpidos con lixeiros relevos.

En el interior del monasterio se pueden obser-var restos de capiteles, estatuas, lápidas de se-pulcros... Otros restos esculturales del siglo XVIse encuentran en la actualidad en el Museo Ar-queológico de San Antón (A Coruña).

IGLESIA DE SANTA EULALIADE LUBRE(ARES)Situada en el lugar de Lubre, esta iglesia ya apa-rece citada en una relación de iglesias del año830 hecha por el abad Tructinio, pero no obs-tante, su construcción actual es de séculos XV-XVI, aunque aparecen noticias de su existenciadesde el año 1134. Se trata de una obra de es-tilo gótico, que consta de planta rectangular conuna sola nave, que posee tres tramos delimita-dos por arcos apuntados recorridos por baque-tones que continúan por las jambas y rematanen una base común cilíndrica. La capilla mayorestá cubierta por bóveda estrellada de cinco cla-ves, con nervios que descansan en columnasacodadas de esbeltos fustes rematados en ca-piteles esculpidos con ligeros relieves. Además,

resting on arches. The monastery houses theremains of various capitals, statues and tombstones, although other 16th century sculpturesfrom this site can also be seen in the San AntónArchaeological Museum in A Coruña.

CHURCH OF SANTA EULALIADE LUBRE(ARES)Situated in the hamlet of Lubre, the first men-tion of this church was made in 830; it was in-cluded in a list of churches drawn up by AbbotTructinio. However, the current building datesback to the 15th and 16th centuries, althoughthere are also references to the existence of achurch on this site since 1134. This Gothicchurch has a rectangular plan and a singlenave, divided into three sections by pointedarches featuring beaded archivolts that runalong the jambs and end in a cylindrical basecolumn. The main chapel is covered by astarred vault with five keystones, and ribs thatrest on groups of slim shafted columns toppedby capitals carved with delicate reliefs. The tran-

Page 38: ARQUITECTURA

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGALARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

Ademais, o espazo entre a nave e o presbiterioestá delimitado por un arco apuntado. Ao seupé sitúase un coro alto de madeira.A ornamentación é dunha gran sobriedade, edesta pódese destacar a presenza dalgunha lá-pida sepulcral con escudos nos que aparece aCruz de Calatrava, do mesmo xeito que no púl-pito aparece outro escudo, e cabe a sospeitade que exista outra lápida señorial debaixo doaltar construído no século XX; a existencia detodo isto leva a pensar que na construción daigrexa colaboraron algúns nobres da bisbarra.

IGREXA DE SAN PEDRODE CERVÁS(ARES)Atópase no lugar de San Pedro de Cervás, ao quese chega tomando a estrada de Ares a Chanteiro.Esta igrexa ten datada a súa construción do séculoXII, aínda que desa época só conserva a ábsida se-micircular. É de nave única e está dividida en trestramos pormedio de arcos faixóns apoiados sobrepilastras. No primeiro espazo sitúase un coro alto.É moi sinxela desde o punto de vista ornamental.

el espacio entre la nave y el presbiterio está de-limitado por un arco apuntado. A los pies de lamisma se sitúa un coro alto de madera.La ornamentación es de gran sobriedad, pudién-dose destacar la presencia de alguna lápida se-pulcral con escudos en los que aparece la Cruzde Calatrava, de la misma manera que en el púl-pito aparece otro escudo y, cabe la sospecha deque exista otra lápida señorial bajo el altar cons-truído en el siglo XX; la existencia de todo estolleva a pensar que en la construcción de la igle-sia colaboraron algunos nobles de la comarca.

IGLESIA DE SAN PEDRODE CERVÁS(ARES)Se encuentra en el lugar de SanPedro de Cervás to-mando la carretera de Ares a Chanteiro. Esta Igle-sia tiene datada su construcción en el siglo XIIaunque de esa época sólo conserva el ábside se-micircular. Es de nave única y está dividida en trestramos pormedio de arcos fajones apoyados sobrepilastras. En el primer espacio se sitúa un coro alto.Esmuy sencilla desde el punto de vista ornamental.

sition from the nave to the presbytery is markedby a pointed arch, where the wooden choirstalls are situated.There is little ornamentation in this church; per-haps the most outstanding features are thetombs featuring coats of arms with the Cala-trava Cross. The pulpit also bears another coatof arms, and it is thought that other nobletombs may lie under the 20th century altar, in-dicating that local nobles probably played ahand in the construction of this church.

CHURCH OF SAN PEDRODE CERVÁS(ARES)This church is located in San Pedro de Cerváson the road between Ares and Chanteiro. Therehas been a church on this site since the 12thcentury, although only the semi-circular apse re-mains of the original building. It has a single naveand is divided into three sections by transversearches resting on pilasters. The choir stalls aresituated in the first of these sections. This churchis lacking in excessive ornamentation

38

Page 39: ARQUITECTURA

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGALARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

39

IGREXA DE SAN XOSÉ DE ARES(ARES)Esta igrexa sen estilo definido, comezada noano 1721 como filial da parroquial de Lubre,foi designada no ano 1868 igrexa matriz poloCardeal Arcebispo García Cuesta e remodeladaa comezos do século XX por Julio Galán de Car-vajal. É de planta rectangular con presbiterio.As naves laterais están divididas por arcos fai-xóns que sustentan as bóvedas de cruzaría,mentres que na nave principal os arcos son demedio punto. Tamén destaca o branco dos seusmuros e da súa fachada, á que se apega unhatorre campanario de planta cadrada.

ERMIDA DE SAN XIAO DO TREVO(CARIÑO)Atópase situada mirando ao mar, asomándosesobre a ría de Cariño. É un sinxelo templo edi-ficado nun lugar apartado, entre Cariño e oCabo Ortegal. No lugar atopáronse restos ar-queolóxicos da época romana.Desta ermida cóntase a seguinte lenda: sanXiao era un humilde cazador e pescador casado

IGLESIA DE SAN XOSÉ DE ARES(ARES)Esta iglesia sin estilo definido, comenzada en elaño 1721 como filial de la parroquial de Lubre.Fue designada en el año 1868 como iglesia ma-triz por el Cardenal Arzobispo García Cuesta y re-modelada a comienzos del siglo XX por JulioGalán de Carvajal. Es de planta rectangular conpresbiterio. Las naves laterales están divididaspor arcos fajones que sustentan las bóvedas decrucería, mientras que en la nave principal losarcos son de medio punto. También destaca elblanco de sus muros y su fachada, a la queadosa una torre campanario de planta cuadrada.

ERMITA DE SAN XIAO DO TREVO(CARIÑO)Se encuentra situada mirando al mar, asomán-dose sobre la ría de Cariño. Es un sencillo tem-plo edificado en un lugar apartado, entre Cariñoy el Cabo Ortegal. En el lugar se han encontradorestos arqueológicos de la época romana.De esta ermita se cuenta la siguiente leyenda:San Xiao era un humilde cazador y pescador

CHURCH OF SAN XOSÉ DE ARES(ARES)Work on this church, of indefinite style and origi-nally a subsidiary of the parish church of Lubre,began in 1721. In 1868 it was declared a motherchurch by Cardinal and Archbishop García Cuestaand in the early 20th century it underwent majoralteration work under the guidance of Julio Galánde Carvajal. It is a rectangular plan church with apresbytery. The side naves are divided by trans-verse arches supported by cross vaults, whilstthe main nave features semi-circular arches. Alsoworthy of note are the whitewashed walls andfaçade, which features a square bell tower.

CHAPEL OF SAN XIAO DO TREVO(CARIÑO)Looking out to sea, this chapel stands on theshore of the Cariño tidal estuary. This simplechapel is situated in a remote spot betweenCariño and Cape Ortegal. Roman remains havebeen discovered in and around this site.The following legend is associated with thischapel: San Xiao was a humble hunter and fish-

Page 40: ARQUITECTURA
Page 41: ARQUITECTURA

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGALARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

41

cunha fermosa rapaza. Unha mañá invernalpartiu de caza e na súa ausencia chegaron ásúa casa os seus pais enchoupados pola chu-via. A muller de Xiao foi amable con eles e aco-lleunos no mellor cuarto da casa. Partiu amuller a buscar a Xiao para advertirlle da visitapero, asemade, este regresaba por un camiñooposto. Cando chegou á casa e viu unha pare-lla no seu leito, pensou que a súa muller o es-taba a enganar, polo que, ferido pola ira,disparoulles e matounos.Ao sentir os disparos, a muller de Xiao regre-sou, pero xa non había solución. Tal foi a pena,a dor e o arrepentimento que sufriu o bo deXiao que acabou por converterse nun santo.Outra tradición asegura que a actual figura desan Xiao que descansa na ermida veu polo marata aquí, nos tempos dos piratas, que saquea-ban todas as costas polas que adoitaban pasar.Ao achegarse a Cariño, os profanos asaltantesdecidiron tirar ao mar a pequena e coqueta fi-gura do santo, amarrándolle unha enormepedra ao colo para afogala. Pero o santo fixoun milagre, liberándose das ataduras e che-

casado con una hermosa chica. Una mañanainvernal partió de caza y en su ausencia llega-ron a su casa sus padres empapados por la llu-via. La mujer de Xiao fue amable con ellos y losacogió en el mejor cuarto de la casa. Partió lamujer a buscar a Xiao para advertirle de la vi-sita, pero al mismo tiempo este regresaba porun camino opuesto. Cuando llegó a casa y vió auna pareja en su lecho, penso que su mujer loestaba engañado, por lo que herido por la ira,les disparó, matándolos.Al sentir los disparos, la mujer de Xiao regresó,pero ya no había solución. Tal fue la pena, eldolor y el arrepentimiento que sufrió el buenode Xiao que acabó por convertirse en un santo.Otra tradición asegura que la actual figura deSan Xiao que descansa en la ermita vino por elmar hasta aquí, en los tiempos de los piratas,que saqueaban todas las costas por las que so-lían pasar. Al acercarse a Cariño, los profanosasaltantes decidieron tirar al mar la pequeña ycoqueta figura del santo, amarrándole unaenorme piedra al cuello para ahogarla. Pero elsanto hizo un milagro, liberándose de las ata-

erman married to a beautiful girl. One wintermorning he went out hunting and while he wasaway his parents arrived at his home in torren-tial rain, soaked to the skin. His wife receivedthem warmly and gave them the best room inthe house. The good women set off to tell Xiaothat his parents had come to pay a visit, but atthe same time he was returning home via a dif-ferent path. On arriving home and seeing a cou-ple in his bed, he assumed that his wife wasbeing unfaithful to him, and, blinded by rage,shot them both, killing them instantly.On hearing the gunshots, Xiao’s wife ran home,but nothing could be done to save them. The sor-row, grief and remorse that tortured Xiao for therest of his days eventually turned him into a saint.Legend also has it that the current statue of SanXiao came by sea to the chapel during the dayswhen the coastal towns and villages were con-stantly being raided and looted by pirates. Dur-ing an attack on the town of Cariño, the raidersdecided to hurl the figure of the saint into thesea, tying an enormous stone around its neck toensure that it would sink to the seabed. But the

Page 42: ARQUITECTURA

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGALARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

gando á costa cariñesa a nado. Unha vez alí,foi recollida polos mariñeiros da zona, que asubiron polo acantilado para construírlle, alímesmo, unha fermosa capela que aínda semantén hoxe en día.

IGREXA DE SAN BARTOLOMEU(CARIÑO)Situada no centro da aldea, na parte alta donúcleo urbano, atópase esta igrexa do séculoXX, que se pode relacionar coa igrexa da Bar-queira de Cerdido, tanto pola planta comapolo ciborio octogonal e mesmo na coloca-ción sobre a torre da fachada dunha imaxeco santo patrón. O esquema das dúas igre-xas é idéntico: unha arquitectura sinxela demoita sobriedade decorativa.

IGREXA DE SANTA MARÍADE PEDRA(CARIÑO)Esta igrexa do século XVIII-XIX está situada naparroquia do mesmo nome. Non se apreciansignos da súa época inicial. Ten unha única

duras y llegando a la costa cariñesa a nado.Una vez allí, fue recogida por los marineros dela zona, que la subieron por el acantilado paraconstruírle, allí mismo, una hermosa capilla queaún se mantiene hoy en día.

IGLESIA DE SAN BARTOLOMÉ(CARIÑO)Situada en el centro del pueblo, en la parte altadel núcleo urbano, se encuentra esta iglesia delsiglo XX, que se puede relacionar con la iglesiade A Barqueira de Cerdido, tanto por la plantacomo por el cimborrio octogonal e incluso enla colocación sobre la torre de la fachada deuna imagen con el santo patrón. El esquema delas dos iglesias es idéntico: una arquitecturasencilla de mucha sobriedad decorativa.

IGLESIA DE SANTA MARÍADE PEDRA(CARIÑO)Esta iglesia del siglo XVIII- XIX está ubicada enla parroquia del mismo nombre. No se apreciansignos en su época inicial. Tiene una única nave

saint performed a miracle, loosening the ropeand managing to reach the shore. It was res-cued by the local fishermen, who carried it upto the top of the cliff where they built a beauti-ful chapel that still stands there to this day.

CHURCH OF SAN BARTOLOMÉ(CARIÑO)Standing on the highest point of the towncentre, this 20th century church is reminis-cent of the Church of A Barqueira de Cer-dido, both in terms of its shape and theoctagonal dome and even the figure of thepatron saint that stands on the tower on themain façade. The layout of both churches isidentical: a simple design lacking in exces-sive ornamentation.

CHURCH OF SANTA MARÍADE PEDRA(CARIÑO)This church, which dates back to the 18th and19th centuries, is situated in the parish of thesame name. There are no apparent elements

42

Page 43: ARQUITECTURA

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGALARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

43

nave con capelas laterais separadas por arcosde medio punto. Nesta parroquia celébrase afesta da Milagrosa en honra á Virxe dos Mila-gres no mes de xullo.

SANTUARIO DE SANTO ANDRÉDE TEIXIDO(CEDEIRA)O santuario de Santo André é o segundo san-tuario de Galicia despois de Santiago de Com-postela e é considerado como a “Meca dosgalegos”, o que dá unha idea do número de vi-sitas anuais que pode chegar a recibir. A igrexa,de estilo gótico-barroco dos séculos XVI e XVIII,está situada nun marabilloso e espectacularlugar, caracterizado por presentar os acantila-dos máis altos de Europa, que circundan a serrada Capelada. Da igrexa anterior só queda aporta do muro norte, así como pinturas murais.Destaca unha imaxe relicario de estilo barrocoitaliano, cun fragmento de óso de santo André.A torre campanario que data do século XVIII, debase cadrada, está formada por tres corpos de-crecentes e cúpula rematada en pináculo.

con capillas laterales separadas por arcos demedio punto. En esta parroquia se celebra lafiesta de la Milagrosa, en honor a la Virgen delos Milagros en el mes de julio.

SANTUARIO DE SAN ANDRÉSDE TEIXIDO(CEDEIRA)El Santuario de San Andrés, es el segundo san-tuario de Galicia, después de Santiago de Com-postela y es considerado como la “Meca de losgallegos”, lo que da idea del número de visitasanuales que puede llegar a recibir. La iglesia, deestilo gótico-barroco de los siglos XVI y XVIII, estáemplazada en un maravilloso y espectacular pa-raje caracterizado por los acantilados más altosde Europa que circundan la sierra da Capelada.De la iglesia anterior sólo queda la puerta delmuro norte, así como pinturas murales. Destacauna imagen relicario de estilo barroco italiano,con un fragmento de hueso de San Andrés. Latorre campanario que data del siglo XVIII, de basecuadrada, está formada por tres cuerpos decre-cientes y cúpula rematada en pináculo.

to indicate the exact date of construction. It hasa single nave and several side chapels sepa-rated by semi-circular arches. In July, this parishcelebrates the Festival of La Milagrosa, in ho-nour of the Virgen de los Milagros.

SANCTUARY OF SAN ANDRÉSDE TEIXIDO(CEDEIRA)San Andrés is one of the most important sanc-tuaries in Galicia, second only to Santiago de Com-postela. It is known as the ‘Galician Mecca’ due tothe vast number of visitors it attracts each year.The Gothic-Baroque style church dates back tothe 16th and 18th centuries and stands againsta truly spectacular backdrop featuring the highestcliffs in Europe that line the Capelada Mountains.Of the original church, only the north door andmural paintings remain. Particularly worthy ofnote is the Italian Baroque style reliquary, whichcontains a fragment of a bone of San Andrés. Thesquare-plan 18th century bell tower is made upof three sections, each decreasing in size, and adome topped by a pinnacle.

Page 44: ARQUITECTURA
Page 45: ARQUITECTURA

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGALARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

45

Existe unha lenda asociada que di que santoAndré, un dos doce apóstolos, chegou nave-gando ata os acantilados próximos, onde en-vorcou a súa embarcación, que quedouconvertida nunha pena, coñecida como a“Barca de Santo André”. Deus axudouno e asírecibiu a promesa de que tería un santuario eunha romaría ata a fin do mundo, á que, vivosou mortos, acudirían todos os mortais. Se-gundo a lenda, “quen non vai de vivo a SantoAndré vai de morto convertido en réptil”.O santuario pódese visitar todo o ano, pero aromaría celébrase o día da festividade do santoé o 8 de setembro.A venerada ermida é, ademais, o final do vellocamiño a Teixido, ou camiño de romeiros a Tei-xido, que nos últimos corenta anos foi empre-gado como camiño principal da cornixanoroccidental da Coruña. Nel consérvase eofrece un numeroso patrimonio cultural e ar-tístico, que ten nalgúns casos máis de 2.000anos de antigüidade. É un camiño primitivopero vivo e vixente: vivo porque se conservanos camiños orixinais case ao 100 %, e vixente

Existe una leyenda asociada que dice que SanAndrés, uno de los doce apóstoles, llegó nave-gando hasta los acantilados próximos, dondevolcó su embarcación, que quedó convertidaen un peñasco, conocido como la “ Barca deSan Andrés”. Dios le ayudó y así recibió la pro-mesa de que tendría un santuario y una rome-ría hasta el fin del mundo, a la que, vivos omuertos, acudirían todos los mortales. Según laleyenda “quien no va de vivo a San Andrés vade muerto convertido en reptil”El Santuario se puede visitar todo el año perola romería se celebra el día de la festividad delsanto es el 8 de septiembre.La venerada ermita es, además, el final del viejocamino a Teixido, o camino de Romeros a Tei-xido, que en los últimos cuarenta años fue uti-lizado como camino principal de la cornisanoroccidental de A Coruña. En él se conserva yofrece numeroso patrimonio cultural y artístico,que data en algunos casos de más de 2.000años de antigüedad. Es un camino primitivopero vivo y vigente; vivo porque se conservanlos caminos originales casi al 100% y vigente

Legend has it that Saint Andrew, one of thetwelve apostles, reached the cliffs by seawhere his vessel over turned and was con-ver ted into a large rock, known as the ‘Barcade San Andrés’ or ‘Saint Andrew’s Boat’. Inorder to give thanks to God for his help, thesaint promised to build a sanctuary and tocelebrate a pilgrimage that would last untilthe end of the world, and which all soulsmust complete, either in life or in death. Thesaying goes that ‘he who does not visit SanAndrés in life will do so in death, conver tedinto a reptile’.This place of worship also marks the end ofthe ancient trail to Teixido, known as theCamino de Romeros, which over the lastfor ty years has also been the main routealong the nor thwest coast from A Coruña. Itboasts a wealth of cultural and ar tistic her-itage, some examples of which date backmore than 2,000 years. This ancient trail isstill very much alive and of considerable im-por tance: indeed, practically all the originalpaths can still be seen and it is the route

Page 46: ARQUITECTURA

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGALARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

porque milleiros de romeiros, a pé ou en coche,continúan a percorrelos hoxe en día.

IGREXA DE SANTA MARÍADO MAR(CEDEIRA)No centro de Cedeira atópase esta igrexa deestilo gótico do século XV, de planta rectangu-lar e con tres naves e unha ábsida poligonal. Acapela maior ten unha cúpula e a nave centralconta con bóvedas estreladas. A fachada prin-cipal conserva a antiga porta de entrada, quepresenta un arco semicircular con moldurascontinuadas ao longo das xambas.

CAPELA DE SAN ANTÓNDE CORVEIRO(CEDEIRA)Situada no lugar de Corveiro, na parroquia deSantalla de Cervo, esta capela é de mediadosde século XVII e de planta rectangular. É un edi-ficio sinxelo e austero, sen ningún tipo de deco-ración exterior. No seu interior hai un retablo deestilo barroco que foi trasladado desde a igrexa

porque miles de romeros a pie o en coche lossiguen recorriendo hoy en día.

IGLESIA DE SANTA MARÍADEL MAR(CEDEIRA)En el centro de Cedeira se encuentra esta igle-sia de estilo gótico del siglo XV de planta rec-tangular con tres naves y un ábside poligonal.La capilla mayor tiene una cúpula y la nave cen-tral cuenta con bóvedas estrelladas. La fachadaprincipal conserva la antigua puerta de en-trada, que presenta un arco semicircular conmolduras continuadas a lo largo de las jambas.

CAPILLA DE SAN ANTONIODE CORVEIRO(CEDEIRA)Situada en el lugar de Corveiro en la parroquia deSantalla de Cervo, esta capilla es de mediados desiglo XVII y de planta rectangular. Es un edificiosencillo y austero, sin ningún tipo de decoraciónexterior. En su interior se encuentra un retablo deestilo barroco que fue trasladado desde la iglesia

chosen by thousands of pilgrims travellingby car or on foot.

CHURCH OF SANTA MARÍADEL MAR(CEDEIRA)This 15th century Gothic church stands in thecentre of Cedeira. It has a rectangular plan,three naves and a polygonal apse. The mainchapel features a dome and the central navehas starred vaults. The main façades still pre-serves the original door, crowned by a semi-cir-cular arch with molding running the length ofthe jambs.

CHAPEL OF SAN ANTONIODE CORVEIRO(CEDEIRA)This rectangular plan chapel dates back to themid 17th century and is situated in Corverio, inthe parish of Santalla de Cervo. This simple andaustere building is lacking in exterior ornamen-tation. The interior houses a Baroque altarpiecethat was originally part of the Church of Santa

46

Page 47: ARQUITECTURA

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGALARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

47

de Santa María do Mar de Cedeira e no seu adroalberga o cruceiro do “Cristo da Ponte”. O ám-bito desta capela constitúe un privilexiado mira-doiro da entrada da ría de Cedeira.

IGREXA PARROQUIALDE SAN MARTIÑO(CERDIDO)Situada na parroquia do mesmo nome, estapequena igrexa, debido ás diferentes etapasconstrutivas, resulta dunha suma de estilos.Así, presenta unha planta de cruz latina econta con interesantes mostras do gótico isa-belino do XVI, como as dúas portas con arcosde carpanel da fachada principal e a bóvedado presbiterio. No seu exterior, ademais dasportas mencionadas, destacan uns escudos,unha torre e unha pequena espadana. Esesescudos son de pedra e coas armas dos mar-queses de San Sadurniño. Baixo os escudoshai un relevo que representa o xabaril dos An-drade (ambos incrustados no muro), símbolo,xunto co oso, desta poderosa familia do me-dievo galego que, en Cerdido, exercía o seu

de Santa María del Mar de Cedeira y en su atrioalberga el cruceiro de “Cristo da Ponte”. El en-torno de la Capilla constituye un privilegiado mi-rador de la entrada de la ría de Cedeira.

IGLESIA PARROQUIALDE SAN MARTIÑO(CERDIDO)Situada en la parroquia de dicho nombre, estapequeña Iglesia, debido a las diferentes etapasconstructivas, resulta de una suma de estilos.Así, presenta una planta de cruz latina y cuentacon interesantes muestras del gótico isabelinodel XVI, como las dos puertas con arcos de car-panel de la fachada principal y la bóveda delpresbiterio. En su exterior, además de las puer-tas mencionadas, destacan unos escudos, unatorre y una pequeña espadaña. Esos escudosson de piedra y con las armas de los marque-ses de San Sadurniño. Bajo los escudos hay unrelevo que representa el jabalí de los Andrade(ambos incrustados en el muro), símbolo juntocon oso de esta poderosa familia del medievogallego que, en Cerdido, ejercían su poder

María del Mar de Cedeira and the Cristo daPonte stone cross stands in the atrium. The priv-ileged setting of this chapel offers magnificentviews of the mouth of the Cedeira tidal estuary.

PARISH CHURCHOF SAN MARTIÑO(CERDIDO)Situated Located in the parish of the same name,this tiny church is a fascinating mix of styles, theresult of successive building phases. It has a Latincross plan as well as several interesting elementsin the 16th century Isabelline Gothic style, suchas the two doors featuring three centred archeson the main façade and the presbytery dome. Inaddition to the two doors, other elements of in-terest on the façade are the coat of arms, a towerand a small belfry. The stone coats of arms cor-respond to the Marquises of San Sadurniño.Under the coats of arms is a relief representingthe Andrade wild boar (both embedded in thewall), which, together with the bear, symbolisedthis Galician family that wielded great power in theMiddle Ages, and that controlled their lands from

Page 48: ARQUITECTURA
Page 49: ARQUITECTURA

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGALARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

49

poder desde un pazo próximo. Tamén desta-can a torre e o campanario, con traza barrocae remate en cúpula do século XVIII, con em-blemas da casa feudal.

IGREXA DE SAN SALVADORDE MANIÑOS(FENE)Situada no lugar do Cruceiro, na parroquia domesmo nome que a igrexa, atópase esta cons-trución de estilo barroco do século XVII, de tipo-loxía rural moi difundida pola bisbarra. Sobre unhaplanta de cruz latina, a nave principal áchase cu-berta por unha bóveda de canón, mentres que aslaterais o están por bóvedas de arestas. Nas ca-pelas laterais destacan uns retablos realizadospolo ferrolán Manuel Fernández en 1857.

IGREXA DE SAN XOSÉ DE LIMODRE(FENE)Situada no lugar do Camiño Grande, esta igrexadata do século XX e é de estilo predominante-mente neogótico. Conta cunha única nave, concoro alto ao pé, e destacan a súa bóveda de

desde un pazo próximo. También destaca latorre y el campanario, con traza barroca y re-mate en cúpula del siglo XVIII, con emblemasde la casa feudal.

IGLESIA DE SAN SALVADORDE MANIÑOS(FENE)Situada en el lugar de O Cruceiro, en la parroquiadel mismo nombre que la iglesia, se encuentra estaconstrucción de estilo barroco del siglo XVII, de ti-pología rural muy difundida por la comarca. Sobreuna planta de cruz latina, la nave principal se hallacubierta por una bóveda de cañón, mientras quelas laterales lo están por bóvedas de aristas. Enlas capillas laterales destacan unos retablos reali-zados por el ferrolanoManuel Fernández en 1857.

IGLESIA DE SAN JOSÉ DE LIMODRE(FENE)Situada en el lugar de O Camiño Grande, estaiglesia data del siglo XX y es de estilo predomi-nantemente neogótico. Cuenta con una únicanave, con coro alto a los pies y destacan su bó-

the manor house in nearby Cerdido. Also worthyof note are the Baroque tower and bell tower,topped by an 18th century dome, which also fea-ture symbols of this prominent feudal family.

CHURCH OF SAN SALVADORDE MANIÑOS(FENE)Situated in O Cruceiro, in the parish of the samename, this church is one of many examples ofthe 17th century rural Gothic style to be seen inthis region. The central nave of this Latin crosschurch is covered by a barrel vault, whilst theside naves feature cross vaults. The side chapelsare worthy of note due to the magnificent altar-pieces, the work of Ferrol-born artist ManuelFernández and which date back to 1857.

CHURCH OF SAN JOSÉ DE LIMODRE(FENE)Situated in O Camiño Grande, this 20th centurychurch is built in an essentially Neo-Gothic style. Ithas a single nave, at the end of which we find thechoir stalls. Particularly worthy of note is the cross

Page 50: ARQUITECTURA

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGALARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

cruzaría e o seu altar maior. No exterior sobre-saen as súas amplas ventás oxivais. A porta deentrada está tamén enmarcada polos caracte-rísticos arcos oxivais neogóticos.

IGREXA DE SANTA MARIÑADE SILLOBRE(FENE)Igrexa de estilo barroco da primeira metade doXVII. É de planta de cruz latina e ao pé da naveatópase o coro alto. O interior da nave principalestá cuberto por unha bóveda de canón sostidapor arcos. Destaca o retablo do altar maior, demadeira e policromado de dourado, así como atorre campanario que culmina cunha cúpula se-miesférica e o arco de medio punto sobre aporta da entrada.

CAPELA DE SAN MARCOS(FENE)Na parroquia de Santa Mariña de Sillobre ató-pase esta capela reconstruída a principios doséculo XX e que é de planta rectangular. No ex-terior posúe poucos vans e unha pequena

veda de crucería y su altar mayor. En el exteriorsobresalen sus amplias ventanas ojivales. Lapuerta de entrada se halla asimismo enmarcadapor los característicos arcos ojivales neogóticos.

IGLESIA DE SANTA MARIÑADE SILLOBRE(FENE)Iglesia de estilo barroco de la primera mitad delXVII. Es de planta de cruz latina y a los pies dela nave se encuentra el coro alto. El interior dela nave principal está cubierta por una bóvedade cañón sostenida por arcos. Destaca el reta-blo del altar mayor, de madera y policromadode dorado, así como la torre campanario queculmina con una cúpula semi-esférica y el arcode medio punto sobre la puerta de la entrada.

CAPILLA DE SAN MARCOS(FENE)En la parroquia de Santa Mariña de Sillobre, seencuentra esta capilla reconstruida a principiosdel siglo XX y que es de planta rectangular. Enel exterior posee pocos vanos y una pequeña

vault and the high altar. The most outstanding fea-ture on the façade are the large ogival windows.The main door is also framed by ogival arches thatare typical of the Neo-Gothic style.

CHURCH OF SANTA MARIÑADE SILLOBRE(FENE)A Baroque church dating back to the first halfof the 17th century. At the end of the nave ofthis Latin cross church we find the choir stalls.The interior of the main nave is covered by abarrel vault supported by arches. The mostoutstanding features of this church are themain altar made of gilded wood, and the belltower topped by a semi-circular dome and thesemi-circular arch over the main door.

CHAPEL OF SAN MARCOS(FENE)This rectangular plan chapel, rebuilt in theearly 20th century, is situated in the parishof Santa Mariña de Sillobre. There are veryfew openings on the façade, and the main

50

Page 51: ARQUITECTURA

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGALARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

51

porta de acceso. Está cuberta a dúas augas e,en conxunto, é unha construción moi sinxela,dunha tipoloxía rural moi frecuente en Galicia.

CONCATEDRAL DESAN XULIÁN(FERROL)Situada no centro de Ferrol, a igrexa de SanXulián está dedicada ao patrón da cidade,posúe a categoría de concatedral e foi cons-truída a finais do século XVIII segundo o pro-xecto do enxeñeiro e arquitecto de mariñaJulián Sánchez Bort en 1976, substituíndo aprimitiva igrexa románica. Está construída cunestrito estilo neoclásico, con planta de aspectocruciforme e organizada arredor dunha cúpulaá que se abren senllas capelas cubertas de bó-veda de canón e bóvedas caídas ao exterior.

IGREXA CASTRENSEDE SAN FRANCISCO(FERROL)Igrexa neoclásica levantada no século XVIIIocupando o lugar do antigo convento de San

puerta de acceso. Está cubierta a dos aguas, yen conjunto es una construcción muy sencilla,de tipología rural muy frecuente en Galicia.

CONCATEDRAL DESAN JULIÁN(FERROL)Situada en el centro de Ferrol, la iglesia de SanJulián está dedicada al patrón de la ciudad,posee la categoría de concatedral y fue cons-truida a finales del siglo XVIII según el proyectodel ingeniero y arquitecto de marina Julián Sán-chez Bort en 1976, reemplazando a la primitivaiglesia románica. Está construida con un es-tricto estilo neoclásico, con planta de aspectocruciforme y organizada en torno a una cúpulaa la que se abren sendas capillas cubiertas debóveda de cañón y bóvedas caídas al exterior.

IGLESIA CASTRENSEDE SAN FRANCISCO(FERROL)Iglesia neoclásica levantada en el siglo XVIIIocupando el lugar del antiguo convento de

door is fairly small. It has a gable roof, and itssimple and austere style is characteristic ofrural Galicia.

CONCATHEDRAL OFSAN JULIÁN(FERROL)Situated in the centre of Ferrol, the Church ofSan Julián is dedicated to the city’s patron saint.Considered to be a Concathedral, it was de-signed by the navy engineer and architect JulíanSánchez Bort in the late 18th century (1776)to replace the Romanesque church that origi-nally stood on this site. Built in strict compliancewith the Neo-Classical style, it is a cruciformchurch arranged around a dome that opens uponto chapels covered with barrel vaults andpendentive domes.

MILITARY CHURCHOF SAN FRANCISCO(FERROL)A Neo-Classical church that dates back to the18th century and standst on the site of the

Page 52: ARQUITECTURA
Page 53: ARQUITECTURA

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGALARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

53

Francisco, construído por Fernán Pérez deAndrade no século XIV. É de planta rectan-gular, sobre a cal se inscribe unha planta decruz latina, da que sobresae o espazo des-tinado á capela maior e á sancristía. Con-serva un magnífico retablo obra do escultorneoclásico José Ferreiro e valiosas tallas enmadeira. Conta con magníficas vistas detodo o interior do arsenal de Ferrol, e cóm-pre destacar que, como igrexa castrense,depende do Arcebispado Castrense, consede en Madrid.

CAPELA DASANGUSTIAS(FERROL)Situada no núcleo urbano de Ferrol, esta ca-pela de estilo neoclásico foi construída polaconfraría que leva o mesmo nome cara a finaisdo século XVIII. A súa fachada componse dunliso pechamento parietal, rectangular, definidopor pilastras de esquina e unha cornixa hori-zontal, porta enmarcada con dóricas pilastras,cornixamento e frontón circular.

San Francisco levantado por Fernán Pérezde Andrade en el siglo XIV. Es de planta rec-tangular sobre la cual se inscribe una plantade cruz latina, de la que sobresale el espa-cio destinado a la capilla mayor y la sacristía.Conserva un magnífico retablo obra del es-cultor neoclásico José Ferreiro y valiosas ta-llas en madera. Cuenta con magníficas vistasde todo el interior del Arsenal de Ferrol, ycabe destacar que como iglesia castrense,depende del Arzobispado Castrense consede en Madrid.

CAPILLA DELAS ANGUSTIAS(FERROL)Situada en el núcleo urbano de Ferrol, esta ca-pilla de estilo necoclásico fue construida por lacofradía que lleva el mismo nombre hacia fina-les del siglo XVIII. Su fachada se compone de unliso cierre parietal, rectangular, definido por pi-lastras de esquina y una cornisa horizontal,puerta enmarcada con dóricas pilastras, enta-blamento y frontón circular.

Convent of San Francisco built in the 14th cen-tury on the orders of Fernán Pérez de An-drade. This Latin cross church has arectangular plan crowned by a space for themain chapel and the vestry. It boasts a mag-nificent altarpiece, the work of the Neo-Classi-cal sculptor José Ferreiro, as well as severalmagnificent wood carvings. It offers superbpanoramic views of Ferrol’s Arsenal. As a mil-itary church, it is dependent on the militaryarchbishopric based in Madrid.

CHAPEL OFLAS ANGUSTIAS(FERROL)Situated in the city of Ferrol, this Neo-Classicalchapel was built by the brotherhood of thesame name some time in the late 18th century.The façade is made up of smooth parietal wallsforming a rectangular plan, defined by the cor-ner pilasters and horizontal cornice, a doorframed by Doric columns, an entablature andcircular pediment.

Page 54: ARQUITECTURA

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGALARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

ERMIDA DE CHAMORRO(FERROL)Chamorro é un pequeno templo de estilo gó-tico tardío, coñecido tamén como a capela deNosa Señora do Nordés. Conta cunha únicanave rectangular e muros de cantería de gra-nito. O muro sur da cabeceira conserva unhainscrición que permite datala no primeiro terzodo XVI. A capela maior conta cunha bóveda decruzaría de 13 claves, onde a pedra debuxaunha estrela de 4 puntas; alí está o retablo.No ano 1666, acabada de formar a Confraríada Virxe de Chamorro, organízase a romaríapara difundir a devoción. Un día un pescador,co bote a punto de afundirse baixo o mar em-bravecido, implóralle axuda á Virxe do Nordése angustiado exclama: “Xa morro”. A Virxe sál-vao e desde entón este lugar é chamado er-mida de Chamorro.A súa localización é un privilexiado enclavedesde o que se obteñen magníficas panorá-micas do val de Serantes, da cidade de Fe-rrol e das vilas ribeiráns da ría. Recoméndasenon perderse a suba a Chamorro que fan os

ERMITA DE CHAMORRO(FERROL)Chamorro es un pequeño templo de estilo góticotardío, conocido también como la Capilla de Nues-tra Señora del Nordés. Cuenta con una únicanave rectangular y muros de sillería de granito. Elmuro sur de la cabecera conserva una inscrip-ción que permite datarla en el primer tercio delXVI. La capilla mayor cuenta con una bóveda decrucería de 13 claves, donde la piedra dibuja unaestrella de 4 puntas, allí se sitúa el retablo.En el año 1666, recién formada la Cofradía dela Virgen de Chamorro se organiza la romeríapara difundir la devoción. Un día un pescador,con el bote a punto de hundirse bajo el marembravecido, implora ayuda a la Virgen delNordés y angustiado, exclama: “Xa morro”. LaVirgen lo salva y desde entonces se denominaal lugar, la ermita de Chamorro.El lugar de emplazamiento es un privilegiadoenclave desde el que se obtienen magníficaspanorámicas del valle de Serantes, la ciudad deFerrol y los pueblos ribereños de la ría. Se re-comienda no perderse la subida a Chamorro

CHAPEL OF CHAMORRO(FERROL)Chamorro is a small temple built in the lateGothic style, also known as the Chapel of Nues-tra Señora del Nordés. It has a single rectan-gular nave and granite stone walls. Thesouthern wall conserves an inscription whichenables us to determine that it was built duringthe first third of the 16th century. The mainchapel features a cross vault with 13 keystones,where the stonework traces a four pointed star,under which the altarpiece is situated.In 1666, the newly-created brotherhood ofthe Virgin of Chamorro organised a popularprocession to worship at this site. Legendhas it that one day, a fisherman whose boatwas about to sink under the rough seas,called upon the Virgin to come to his aid, cry-ing out in desperation “Xa morro” (I’mdying). He was saved by the Virgin and sincethen the site has been known as the Chapelof Chamorro. This incredibly beautiful spotboasts spectacular panoramic views of Ser-antes Valley, the city of Ferrol and the towns

54

Page 55: ARQUITECTURA

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGALARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

55

habitantes da bisbarra o luns de Pascua,cando remata a Semana Santa coa celebra-ción da festividade da patroa. A romaría atraea milleiros de persoas, tanto veciños coma tu-ristas. Os devotos que se ofrecen á Virxe aco-den ese día a cumpriren a súa promesa:débese subir a costa andando, de xeonllos oumesmo descalzo. Nos últimos anos non sepermite subir en coche, córtase o tráfico e sósobe e baixa un minibús para persoas disca-pacitadas ou enfermas.

ERMIDA DE SANTA COMBA(FERROL)Situada na parroquia de San Mar tiño deCovas, atópase unha pequena illa de SantaComba, unida á terra polo areal da praia domesmo nome. Só é accesible en baixamar e élugar de peregrinación de romeiros, o derra-deiro domingo de xullo, desde o século XII. Aermida é unha construción sinxela, románicae de planta rectangular con cuber ta a dúasaugas. Ademais, posúe unha soa nave e su-friu recentes restauracións.

que hacen los habitantes de la comarca el lunesde pascua, cuando acaba la semana santa ce-lebrando la festividad de la patrona. La rome-ría atrae a miles de personas, tanto vecinoscomo turistas. Los devotos que se ofrecen a lavirgen acuden ese día a cumplir su promesa:se debe subir la cuesta, andando, de rodillas,incluso descalzos. En los últimos años no sepermite subir en coche, se corta al tráfico ysólo sube y baja un minibús para personas dis-capacitadas o enfermas.

ERMITA DE SANTA COMBA(FERROL)Situada en la parroquia de San Mar tiño deCovas, se encuentra una pequeña isla deSanta Comba, unida a tierra por el arenal dela playa del mismo nombre. Sólo accesible enbajamar y es lugar de peregrinación de rome-ros, el último domingo de julio, desde el sigloXII. La ermita es una construcción sencilla, ro-mánica y de planta rectangular con cubierta ados aguas. Además, posee una sola nave y hasufrido recientes restauraciones.

and villages that line the shores of the tidalestuary. Visitors should not miss the proces-sion to Chamorro on Easter Monday, an eventwhich draws locals and visitors alike. Theevent attracts thousands of people, whoclimb the hill on foot –some barefoot andeven on their knees– in order to fulfil a prom-ise. In recent years access by car has beenforbidden; the traffic is stopped and only aminibus for the sick and disabled is allowedto drive to the top.

CHAPEL OF SANTA COMBA(FERROL)The tiny island of Santa Comba in the parishof San Mar tiño de Covas is joined to themainland by the expanse of sand of the samename. Only accessible at low tide, since the12th century it has been a place of pilgrim-age for the faithful on the last Sunday in July.The chapel is a simple rectangular buildingbuilt in the Romanesque style with a gableroof. It has a single nave and has recentlybeen restored.

Page 56: ARQUITECTURA
Page 57: ARQUITECTURA

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGALARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

57

IGREXA DE NOSA SEÑORADO SOCORRO(FERROL)No núcleo urbano atópase este pequeno temploneoclásico dedicado a Nosa Señora do Socorroe que foi realizado polo arquitecto Pedro Lizardia finais do século XVIII. O corpo que conforma asúa única nave é por completo rectangular, conrectos e lisos muros. O seu exterior é aínda demaior simplicidade, definido por pilastras lateraise unha pequena cornixa na parte superior. Noseu interior hai dúas imaxes de gran devoción: oCristo dos Navegantes e a Virxe do Socorro.

IGREXA DE SANTA MARÍA(MAÑÓN)Situada no lugar da Vila de Bares, atópase estasinxela igrexa con planta de cruz latina de for-mas moi sinxelas que data do século XIX-XX. Ointerior presenta un cruceiro con catro arcosde medio punto que sosteñen a cuberta delousa. A fachada coróase cunha pequena es-padana de granito á que se accede por unhaestreita e empinada escaleira exterior.

IGLESIA DE NUESTRA SEÑORADEL SOCORRO(FERROL)Enel núcleourbanoseencuentra estepequeño tem-plo neoclásico dedicado aNuestra Señora del Soco-rro yque fue realizadopor el arquitectoPedroLizardia finales del siglo XVIII. El cuerpo que conforma suúnica nave es por completo rectangular, con rectosy lisos muros. Su exterior es aún demayor simplici-dad, definido por pilastras laterales y una pe-queña cornisa en la parte superior. En su interiorse encuentran dos imágenes de gran devoción: elCristo de los navegantes y la Virgen del Socorro.

IGLESIA DE SANTA MARIA(MAÑÓN)Situada en el lugar de Vila de Bares, se encuen-tra esta sencilla iglesia con planta de cruz latinade formas muy sencillas que data del siglo XIX-XX. El interior presenta un crucero con cuatroarcos de medio punto que soportan la cubiertade pizarra. La fachada se corona con una pe-queña espadaña de granito a la que se accedepor una estrecha y empinada escalera exterior.

CHURCH OF NUESTRA SEÑORADEL SOCORRO(FERROL)This small Neo-Classical church dedicated toNuestra Señora del Socorro stands in the cen-tre of Ferrol. It was designed by the architectPedro Lizardi in the late 18th century. This sin-gle nave building has a rectangular plan, en-closed by smooth, straight walls. The exterioris even plainer, characterised by side pilastersand topped by a modest cornice. It houses twoimages that are the object of great devotionamong the faithful: the Cristo de los Navegantesand the Virgen del Socorro.

CHURCH OF SANTA MARIA(MAÑÓN)Situated in Vila de Bares, this simple Latin crosschurch dates back to the 19th and 20th cen-turies. The interior features a transept with foursemi-circular arches that support the slate roof.The façade is crowned with a small granitesteeple which can be accessed via a steep andnarrow flight of steps.

Page 58: ARQUITECTURA

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGALARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

IGREXA DE SAN MAMEDEDAS GRAÑAS DO SOR(MAÑÓN)Este templo parroquial conta cunha serie de pe-culiaridades, comezando pola lonxitude da súanave principal e pola presenza de dous espazoslaterais pechados que serviron e aínda servenpara protexer os fregueses das inclemencias dotempo e que se aproveitan para reunións veci-ñais ou mesmo festas. A fachada está realizadaen cachotería vista, moi ben traballada, cunha es-padana dupla coroada con tres pináculos. A con-torna da igrexa ten varios elementos de interese:a casa reitoral, un patio con fornos restaurados,dous cruceiros e unhas antigas casetas de feira.

IGREXA DE SAN XURXO(MOECHE)A igrexa de San Xurxo de Moeche é o templomáis fermoso de todo este concello. Esta igrexaé de estilo barroco con planta rectangulardunha soa nave, sancristía e capela maior conbóveda. Consta dunha gran torre barroca deplanta cadrada apegada a un dos lados da súa

IGLESIA DE SAN MAMEDEDAS GRAÑAS DO SOR(MAÑÓN)Este templo parroquial cuenta con una serie de pe-culiaridades, comenzandopor la longitud de su naveprincipal, la presencia de dos espacios laterales ce-rrados que sirvieron y aún sirven para proteger alos feligreses de las inclemencias del tiempo, siendoaprovechadas para reuniones vecinales o inclusofiestas. La fachada está realizada en mamposteríavista, muy bien trabajada, con una espadaña doblecoronada con tres pináculos. El entorno de la igle-sia tiene varios elementos de interés, la casa recto-ral, un patio con hornos restaurados, dos cruceirosy unas antiguas casetas de feria.

IGLESIA DE SAN XURXO(MOECHE)La Iglesia de San Xurxo de Moeche es el tem-plo más hermoso de todo este ayuntamiento.Esta iglesia es de estilo barroco con planta rec-tangular de una sola nave, sacristía y capillamayor con bóveda. Consta de una gran torrebarroca de planta cuadrada adosada a uno de

CHURCH OF SAN MAMEDEDAS GRAÑAS DO SOR(MAÑÓN)This parish church boasts a series of unusualfeatures, including the length of its main nave,and the inclusion of two enclosed side spacesdesigned to provide shelter from the weather forthe congregation, and which are still used forresidents’ meetings or even local festivals. Thefaçade features elaborate stone facings with adouble steeple topped by three pinnacles.The church is surrounded by other construc-tions of interest, including the rectory, a court-yard with restored ovens, two stone crossesand traditional market stalls.

CHURCH OF SAN XURXO(MOECHE)The Church of San Xurxo de Moeche is the mostoutstanding church in this borough. It is built inthe Baroque style, and features a single naverectangular plan, a vestry and main chapel witha dome. A large square Baroque tower standsat one side of the main façade. Built in three

58

Page 59: ARQUITECTURA

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGALARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

59

fachada principal e formada por tres corpos,dos cales o central, rodeado dunha balconada,é o lugar onde se sitúan as campás. O conxuntoé o resultado de distintas remodelacións do sé-culo XV e finais do século XVI.

IGREXA DE SAN XULIÁN(MUGARDOS)É unha igrexa de estilo neoclásico malia ser demediados do século XX (1947). Trátase dunha ti-poloxía urbana adaptada á escala da vila, pero moiinspirada na Concatedral de San Xulián de Ferrol,como se pode apreciar, por exemplo, na busca damonumentalidade da súa fachada. Ten planta decruz latina cun anexo apegado ao muro seten-trional do presbiterio. O pavimento é de pedra, enalgúns dos perpiaños aparecen gravados a florde lis e as insignias de diferentes gremios.

IGREXA DE SANTIAGO DE FRANZA(MUGARDOS)É unha igrexa sen estilo definido que consta deplanta rectangular con dous pequenos corposengadidos ao muro setentrional e un máis pe-

los lados de su fachada principal y formada portres cuerpos, siendo el central, rodeado de unabalconada, el lugar donde se sitúan las campa-nas. El conjunto es el resultado de distintas re-modelaciones del siglo XV y finales del siglo XVI.

IGLESIA DE SAN JULIÁN(MUGARDOS)Es una Iglesia de estilo neoclásico, aunque de me-diados del siglo XX (1947). Se trata de una tipolo-gía urbana adaptada a la escala de la villa, peromuyinspirada en la Concatedral de San Julián de Ferrol,como se aprecia, por ejemplo, en la búsqueda de lamonumentalidad en su fachada. Tieneplanta de cruzlatina con un anexo pegado al muro septrentionaldel presbiterio. El pavimento es de piedra, y en al-gunos de los perpiaños aparece gravada la flor delis y las insignias de diferentes gremios.

IGLESIA DE SANTIAGO DE FRANZA(MUGARDOS)Es una iglesia sin estilo definido que consta deplanta rectangular con dos pequeños cuerposañadidos al muro septentrional y uno más pe-

sections, the central area, surrounded by a bal-cony, houses the bells. The current building isthe result of various alterations and additionsmade during the 15th and late 16th centuries.

CHURCH OF SAN JULIÁN(MUGARDOS)Neo-Classical in style, this church was actuallybuilt in the mid 20th century (1947). This is anurban style church adapted to a small coastaltown, although the monumental nature of itsfaçade is clearly reminiscent of the Concathe-dral of San Julián in Ferrol. It is a Latin crosschurch with an annex adjacent to the northernwall of the presbytery. The floor is made ofstone, and several of the perpend stones havefleurs de lis and the symbols of various guildscarved into them.

CHURCH OF SANTIAGO DE FRANZA(MUGARDOS)This church of indefinite style is made up of arectangular plan with two small sections addedto the northern wall and a smaller section on

Page 60: ARQUITECTURA
Page 61: ARQUITECTURA

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGALARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

61

queno ao meridional. Conta cunha única navedividida en tres espazos por medio de arcosque se apoian en piares apegados. O presbite-rio está cuberto cunha bóveda de cruzaría e ascapelas con estruturas aéreas de madeira. Ointerior é moi simple, e o máis destacado é osepulcro renacentista situado no altar maior,que representa un cabaleiro con armadura ecorreaxes co escudo da familia “Boado”.

MOSTEIRO DE SAN MARTIÑODO COUTO(NARÓN)De estilo románico, a edificación do mosteirodo Couto é unha obra de comezos do séculoXII, grazas á doazón do Conde de Traba reali-zada en 1137. Entre os seus grandes protec-tores cómpre destacar o rei Fernando II deGalicia e León. O mosteiro está declarado Mo-numento Artístico Nacional.Así mesmo, sufriu diferentes reformas ao longodos séculos. No seu interior alberga un sepulcrogótico do cabaleiro Rodrigo Esquío do século XVe, no exterior, un sarcófago do século XI.

queño al meridional. Cuenta con una única navedividida en tres espacios por medio de arcos quese apoyan en pilares adosados. El presbiterioestá cubierto con una bóveda de crucería y lascapillas con estructuras aéreas de madera. El in-terior es muy simple, y lo más destacado es elsepulcro renacentista situado en el altar mayor,representando un caballero con armadura y co-rreajes con el escudo de la familia “Boado”.

MONASTERIO DE SAN MARTIÑODO COUTO(NARÓN)De estilo románico, la edificación del Monaste-rio do Couto es obra de comienzos del siglo XII,merced a la donación del Conde de Traba rea-lizada en 1137. Entre sus grandes protectoreshay que destacar al rey Fernando II de Galiciay León. El monasterio está declarado Monu-mento Artístico Nacional.Además, ha sufrido diferentes reformas a lo largode los siglos. En su interior acoge un sepulcrogótico del caballero Rodrigo Esquío del siglo XV y,en el exterior, un sarcófago del siglo XI.

the south wall. It has a single nave divided intothree spaces by arches resting on engagedcolumns. The presbytery is covered with a crossvault and the chapels with wooden structures.The interior is strikingly simple, and the mostoutstanding feature is the Renaissance tomb onthe high altar, representing a knight in armourand bearing the Boado family coat of arms.

MONASTERY OF SAN MARTIÑODO COUTO(NARÓN)Built in the Romanesque style, the Monasteryof San Martiño do Couto dates back to the early12th century. Work on the monastery beganthanks to a donation made by the Count ofTraba in 1137. King Ferdinand II of Galicia andLeón was one of the major protectors of thismonastery, which today is classified as one ofSpain’s National Artistic Monuments.It has been altered several times over the cen-turies. The interior houses the Gothic tomb of the15th century knight Rodrigo Esquío and outsidevisitors can admire an 11th century sarcophagus.

Page 62: ARQUITECTURA
Page 63: ARQUITECTURA

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGALARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

63

IGREXA DE SANTA MARGARIDA(NARÓN)Atópase situada nunha zona rural e foi cons-truída no século XV. É de planta rectangular, eno interior a nave principal posúe unha bóvedarebaixada. O presbiterio esta cuberto por unhabóveda de cruzaría e delimitado por un arcotriunfal, de características oxivais, apoiadosobre columnas rematadas en capiteis de sin-xela decoración. Exteriormente a fachada é deestilo gótico, cun arco conopial no que apare-cen os relevos dun xabaril (escudo de armasdos Andrade, señores feudais).

IGREXA DE SAN NICOLÁS(NEDA)Esta igrexa é de estilo gótico e data da segundametade do século XIV. Posúe unha nave e unhaábsida rectangular. Ten tres capelas de dife-rentes dimensións que se construíron nos sé-culos XV e XVI. Interiormente o presbiteriocóbrese cunha bóveda de cruzaría, con nerviosque descansan sobre semicolumnas. A inter-sección entre a nave e a ábsida presenta un

IGLESIA DE SANTA MARGARITA(NARÓN)Se encuentra ubicada en una zona rural y fueconstruida en el siglo XV. Es de planta rectan-gular, y en el interior, la nave principal posee unabóveda rebajada. El presbiterio esta cubiertopor una bóveda de crucería y delimitado por unarco triunfal, de características ojivales, apoyadosobre columnas rematadas en capiteles de sen-cilla decoración. Exteriormente la fachada es deestilo gótico, con un arco conopial en el queaparecen los relieves de un jabalí (escudo dearmas de los Andrade, señores feudales).

IGLESIA DE SAN NICOLÁS(NEDA)Esta iglesia es de estilo gótico y data de la se-gunda mitad del siglo XIV. Posee una nave y unábside rectangular. Tiene tres capillas de dife-rentes dimensiones que se construyeron en lossiglos XV y XVI. Interiormente el presbiterio secubre con una bóveda de crucería, con nerviosque descansan sobre semicolumnas. La inter-sección entre la nave y el ábside presenta un

CHURCH OF SANTA MARGARITA(NARÓN)This church stands in a rural setting anddates back to the 15th century. It has arectangular plan, and inside the main navefeatures a flat arch. The presbytery is cov-ered by a cross vault and separated by anogival triumphal arch, resting on columnstopped by simply decorated capitals. Thefaçade is Gothic in style, with an ogee archfeaturing a wild boar (the coat of arms ofthe Andrade family, the feudal lords of thisregion).

CHURCH OF SAN NICOLÁS(NEDA)This Gothic church dates back to the sec-ond half of the 14th century. It has a singlenave and a rectangular apse as well asthree chapels of varying size that werebuilt during the 15th and 16th centuries.The interior of the presbytery is covered bya cross vault, with ribs resting on semi-columns. The point at which the nave and

Page 64: ARQUITECTURA
Page 65: ARQUITECTURA

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGALARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

65

arco triunfal apuntado que descansa sobredúas semicolumnas xemelgas con capiteis de-corados con figuración animal. No presbiterioencóntrase o sepulcro de don Diego Esquío,señor feudal da bisbarra.

IGREXA DE SANTA MARÍADE NEDA(NEDA)Construída no século XVII, esta igrexa é de es-tilo barroco. A planta é de cruz latina e a súaúnica nave está dividida en tres tramos, dousdeles rectangulares e o correspondente aocruceiro cuadrangular. Un arco triunfal demedio punto delimita os espazos da nave e opresbiterio. A fachada principal conta con ca-racterísticas barrocas que van cara ao neoclá-sico. A torre campanario está composta pordous corpos (o primeiro con catro machónsque dan lugar aos ocos onde se colocan ascampás, mentres que o segundo está formadopor unha cúpula sobre tambor). No seu interiordestaca a talla de madeira do Cristo da Cadea,situado no altar maior e de procedencia inglesa.

arco triunfal apuntado que descansa sobre dossemicolumnas gemelas con capiteles decora-dos con figuración animal. En el presbiterio seencuentra el sepulcro de don Diego Esquío,señor feudal de la comarca.

IGLESIA DE SANTA MARÍADE NEDA(NEDA)Construida en el siglo XVII, esta iglesia es deestilo barroco. La planta es de cruz latina y suúnica nave dividida en tres tramos, dos de ellosrectangulares y el correspondiente al crucerocuadrangular. Un arco triunfal de medio puntodelimita los espacios de la nave y el presbiterio.La fachada principal cuenta con característicasbarrocas que van hacia el neoclásico. La torrecampanario está compuesta por dos cuerpos(el primero con cuatro machones que dan lugara los huecos donde se colocan las campanas,mientras el segundo está formado por una cú-pula sobre tambor). En su interior destaca latalla de madera del Cristo de la Cadena, situadoen el altar mayor, de procedencia inglesa.

apse meet is marked by a triumphal archresting on two twin semi-columns with cap-itals featuring figures of animals. The pres-bytery houses the tomb of Diego Esquío, afeudal lord of this region.

CHURCH OF SANTA MARÍADE NEDA(NEDA)Built in the 17th century, this Baroque Latincross church has a single nave divided intothree sections, two of which are triangularand a square transept. A triumphal semi-cir-cular arch marks the transition from the naveto the presbytery. The main façade featurestypical Baroque elements reflecting the tran-sition towards the Neo-Classical style. Thebell tower is made up of two sections (thefirst has four buttresses that create theopenings in which there bells are situated,whilst the second is topped by a dome over adrum). Inside, the carved wooden figure ofChrist in Chains, of English origin, is wor thyof admiration.

Page 66: ARQUITECTURA

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGALARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

OS DOMINICOS(ORTIGUEIRA)Situada na praza de Isabel II, esta construciónforma un conxunto arquitectónico coa igrexa pa-rroquial de Santa Marta. O antigo convento dosdominicos foi construído na primeira metade doséculo XIV e foi expropiado no ano 1835. O edi-ficio presenta unha planta cuadrangular, na quese desenvolven dúas alturas, arredor dun patiointerior co seu correspondente claustro. Esca-samente ornamentado, a decoración exteriorconcéntrase na fachada principal, que forma unángulo recto co adro da mencionada igrexa. Nointerior resaltan tres escudos heráldicos labra-dos en pedra, con emblemas da vila. O edificioalberga hoxe dependencias municipais e dedí-case en parte a actividades culturais.

IGREXA PARROQUIALDE SANTO DOMINGO(ORTIGUEIRA)Esta igrexa de estilo barroco pertence ao an-tigo convento fundado no século XVI polos pa-dres dominicos. Ten planta de cruz latina cunha

LOS DOMINICOS(ORTIGUEIRA)Situado en la plaza de Isabel II, esta construcciónforma un conjunto arquitectónico con la iglesia pa-rroquial de Santa Marta. El antiguo convento delos dominicos fue construido en la primera mitaddel siglo XIV y fue expropiado en el año 1835. Eledificio presenta una planta cuadrangular, en laque se desarrollan dos alturas, alrededor de unpatio interior con su correspondiente claustro. Es-casamente ornamentado, la decoración exteriorse concentra en la fachada principal, que formaun ángulo recto con el atrio de la mencionada igle-sia. En el interior resaltan tres escudos heráldicoslabrados en piedra, con emblemas de la villa. Eledificio alberga hoy dependencias municipales yse dedica en parte a actividades culturales.

IGLESIA PARROQUIALDE SANTO DOMINGO(ORTIGUEIRA)Esta iglesia de estilo barroco pertenece al anti-guo convento fundado en el siglo XVI por los pa-dres Dominicos. Tiene planta de cruz latina con

DOMINICAN CONVENT(ORTIGUEIRA)Standing in Plaza de Isabel II, this building formspart of a group of architectural interest whichalso includes the parish church of Santa Marta.This former Dominican convent was built in thefirst half of the 14th century and disentailed in1835. It is a square plan building on two floors,constructed around an interior courtyard whichfeatures a cloister. Lacking in excessive orna-mentation, most of the decorative elements areto be found on the main façade, which forms aright angle with the atrium of the aforementionedchurch. Inside, three coats of arms carved instone and the symbols of the town can be seen.Today the building houses local authority officesand is also used for cultural activities.

PARISH CHURCHOF SANTO DOMINGO(ORTIGUEIRA)This Baroque church is par t of the ancientconvent founded on this site in the 16th cen-tury by the Dominican order. It is a Latin

66

Page 67: ARQUITECTURA

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGALARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

67

soa nave. Na fachada presenta un pórtico contres vans e unha torre de campanario no es-quinal esquerdo. A torre, de orde toscana, or-ganízase en tres corpos e cúpula. O primeiroremata en catro pilastras, o segundo albergaa torre de campás e o terceiro corpo presentaun octógono de intercolumnios que pechanunha bóveda apuntada oitavada.O aspecto actual do conxunto débese ás obrasde conservación e rehabilitación levadas acabo nos anos 90 do século XX, e alberga, ade-mais da igrexa parroquial, a casa consistorial eo Teatro da Beneficencia. As orixes do conxuntocorrespóndense cunhas primeiras edificaciónsconstruídas na primeira metade do século XVI,destinadas ao convento da orde dos dominicosinstalada na vila desde 1303.

IGREXA DE SANTA MARÍADE SAN CLAUDIO(ORTIGUEIRA)Esta igrexa de estilo neogótico consta deplanta de cruz latina e dunha soa nave contres accesos, dous desde o exterior e o ter-

una sola nave. En la fachada presenta un pór-tico con tres vanos y una torre de campanarioen el esquinal izquierdo. La torre, de orden tos-cana, se organiza en tres cuerpos y cúpula. Elprimero acaba en cuatro pilastras, el segundoacoge la torre de campanas y el tercer cuerporebien un octógono de intercolumnios que cie-rran una bóveda apuntada octavada.El aspecto actual del conjunto se debe a lasobras de conservación y rehabilitación desarro-lladas en los años 90 del siglo XX, y alberga,además de la iglesia parroquial, la Casa Consis-torial y el Teatro de la Beneficencia. Los orígenesdel conjunto se corresponden con unas primerasedificaciones construidas en la primera mitad delsiglo XVI, destinadas al convento de la Orden delos Dominicos instalada en la Villa desde 1303.

IGLESIA SANTA MARÍADE SAN CLAUDIO(ORTIGUEIRA)Esta iglesia de estilo neogótico, consta deplanta de cruz latina y una sola nave con tresaccesos, dos desde el exterior y el tercero

cross church with a single nave. The façadefeatures three openings and a bell tower onthe left. The Tuscan tower is made up ofthree sections and a dome. The first of thesesections is topped by four pilasters, the sec-ond houses the bells and the third forms anoctagonal intercolumniation covered by ashored vault.The current appearance of this group of build-ings is the result of conservation and restora-tion work carried out during the 1990s. Inaddition to the parish church, they also housethe town hall and the Beneficiencia Theatre.They back to the first half of the 16th century,and were originally used as a convent for theDominican Order, which had been present in thetown since 1303.

CHURCH OF SANTA MARÍADE SAN CLAUDIO(ORTIGUEIRA)This Neo-Gothic Latin cross church has asingle nave and three accesses; two fromthe exterior and a third from a space adja-

Page 68: ARQUITECTURA
Page 69: ARQUITECTURA

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGALARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

69

ceiro desde un espazo anexo á nave. O es-pazo interior articúlase mediante arcadas demedio punto sobre os que se apoia unha bó-veda de canón. Na entrada atópase un bap-tisterio sobre o que se levanta un coro e asescaleiras que conducen ao campanario.Como outras igrexas parroquiais da bisbarra,a súa orixe é medieval, aínda que foi recons-truída a principios do século XX co diñeiro pro-porcionado polos indianos.

CAPELA DE SAN ANTÓN(ORTIGUEIRA)Situada no porto de Espasante, esta capela doséculo XVIII, como outras igrexas da zona, é deestilo barroco, con planta basilical dunha soanave dividida en dous tramos por un arco demedio punto. O acceso realízase por un adrocuberto apegado á fachada principal, no quese abre unha porta alintelada.Nesta capela séguese celebrando a romaría deSan Antón, coa peculiaridade de que se manténa tradición do porco de San Antón criado entretodos os veciños.

desde un espacio anexo a la nave. El espaciointerior se articula mediante arcadas de mediopunto sobre los que se apoya una bóveda decañón. En la entrada se encuentra un baptiste-rio sobre el que se levanta un coro y las esca-leras que conducen al campanario.Como otras iglesias parroquiales de la co-marca, su origen es medieval, si bien fue re-construida a principios del siglo XX con eldinero aportado por los indianos.

CAPILLA DE SAN ANTONIO(ORTIGUEIRA)Situada en el Puerto de Espasante, esta capi-lla del siglo XVIII como otras iglesias de la zonaes de estilo barroco, con planta basilical de unasola nave dividida en dos tramos por un arcode medio punto. El acceso se realiza por unatrio cubierto adosado a la fachada principalen el que se abre una puerta adintelada.En esta capilla se sigue celebrando la romeríade San Antonio con la peculiaridad de que semantiene la tradición del porco de San Antonio,criado entre todos los vecinos.

cent to the nave. The interior features semi-circular arches suppor ting a barrel vault. Atthe entrance visitors can see a baptisterywith a choir and the stairway that leads tothe bell tower.Like many other parish churches in the region,it is of medieval origin, although it was rebuilt inthe early 20th century thanks to donationsgiven by wealthy Galician emigrants who hadmade their fortunes in America.

CHAPEL OF SAN ANTONIO(ORTIGUEIRA)Standing in the Port of Espasante and like manyother churches in the area, this chapel is builtin the Baroque style, and has a basilica planwith a single nave divided into two sections bya semi-circular arch. Access is via a coveredatrium attached to the main façade which fea-tures a trabeate door.This chapel continues to celebrate the Processionof San Antonio. Another unusual fact is that the tra-dition of breeding the pig of San Antonio, a taskshared by all the local residents, still survives today.

Page 70: ARQUITECTURA

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGALARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

IGREXA E CONVENTODO ROSARIO(SAN SADURNIÑO)Este antigo convento monacal da orde dosfranciscanos actualmente é a sede do concello.Conserva o claustro do convento con setearcos de medio punto en cada lado. No interiordestaca a escaleira de acceso ao andar supe-rior, para a construción do cal empregouse adenominada pedra de Moeche, caracterizadapola súa peculiar cor verdosa.A igrexa de Santa María do Rosario, construídano s. XVIII, está situada xunto ao convento e atao ano 1835 formou parte deste. Destacan asúa torre campanario e os seus tres sepulcroscoas súas respectivas estatuas.

IGREXA DE SANTA MARÍADE NARAÍO(SAN SADURNIÑO)Situada no lugar do Eirixado, esta igrexa é deestilo barroco e foi construída entre os sécu-los XI e XVIII. Ten planta de cruz latina, con naveprincipal, dúas capelas laterais e sancristía.

IGLESIA Y CONVENTODEL ROSARIO(SAN SADURNIÑO)Este antiguo convento monacal de la orden delos franciscanos actualmente es la sede delayuntamiento. Conserva el claustro del con-vento con siete arcos de medio punto en cadalado. En el interior destaca la escalera de ac-ceso al piso superior, para cuya construcciónse empleó la denominada piedra de Moeche,caracterizada por su peculiar color verdoso.La iglesia de Santa María do Rosario, construidaen el s. XVIII, está ubicada junto al convento yhasta el año 1835 formó parte del mismo. Des-taca su torre campanario y sus tres sepulcroscon sus respectivas estatuas.

IGLESIA SANTA MARÍADEL NARAÍO(SAN SADURNIÑO)Situada en el lugar de O Eirixado, esta iglesia esde estilo barroco y fue construida entre los si-glos XI y XVIII. Tiene planta de cruz latina, connave principal, dos capillas laterales y sacristía.

CHURCH AND CONVENTOF EL ROSARIO(SAN SADURNIÑO)Today, this former Franciscan convent housesthe Town Hall. It conserves the convent clois-ter with seven semi-circular arches on eachside. Inside, par ticularly worthy of note is thestaircase leading to the upper floor, and whichis made of Moeche stone, characterised byits unusual green tone.The Church of Santa María do Rosario, built inthe 18th century, stands next to the convent towhich it belonged until 1835. Highlights in-clude the bell tower and the three tombs withtheir corresponding statues.

CHURCH OF SANTA MARÍADEL NARAÍO(SAN SADURNIÑO)Situated in O Eirixado, work on this Baroquechurch was carried out between the 11thand 18th centuries. It is a Latin cross churchwith a main nave, two side chapels and avestry. Wor thy of note is the small rose win-

70

Page 71: ARQUITECTURA

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGALARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

71

Destaca o pequeno rosetón circular da súa fa-chada principal, a cal é de gran sobriedade.

IGREXA DE SANTIAGO SERÉ(AS SOMOZAS)Esta igrexa do século XVIII é de estilo barrocoe planta rectangular con tres naves cubertasde madeira. Destaca o campanario, de impor-tantes dimensións e coroado por unha cúpulaoctogonal rematada con pináculo e cruz deferro. Cómpre mencionar tamén os xabarís eescudos da parte posterior dos muros do pres-biterio, símbolos da familia Andrade, señoresmedievais da bisbarra.

IGREXA DE SAN ROQUE(AS SOMOZAS)É unha pequena igrexa situada no ámbito rural,concretamente no lugar de San Roque, na pa-rroquia de Santiago Seré. É de estilo eclécticoe ten planta de cruz rectangular, cunha únicanave. No interior, o espazo entre o presbiterioe a nave está delimitado por un arco apuntado.A fachada principal está dividida en tres panos,

Destaca el pequeño rosetón circular de su fa-chada principal, la cual es de gran sobriedad.

IGLESIA SANTIAGO SERÉ(AS SOMOZAS)Esta iglesia del siglo XVIII es de estilo barrocoy planta rectangular con tres naves cubiertasde madera. Destaca el campanario, de impor-tantes dimensiones y coronado por cúpula oc-togonal rematada con pináculo y cruz de hierro.También se debe mencionar en la parte poste-rior de los muros del presbiterio los jabalíes yescudos, símbolos de la familia de los Andrade,señores medievales de la comarca.

IGLESIA DE SAN ROQUE(AS SOMOZAS)Es una pequeña iglesia situada en el entornorural, concretamente en el lugar de San Roque,en la parroquia de Santiago Seré. Es de estiloecléctico y tiene planta de cruz rectangular, conúnica nave. En el interior, el espacio entre pres-biterio y la nave está delimitado por arco apun-tado. La fachada principal está dividida en tres

dow on the main façade, which stands outfor its simplicity.

CHURCH OF SANTIAGO SERÉ(AS SOMOZAS)This 18th century Baroque church has a rec-tangular plan and three naves covered by awooden roof. The large bell tower, topped by anoctagonal dome and crowned with a pinnacleand iron cross, is particularly striking. Mentionmust also be made of wild boars and coats ofarms on the rear walls of the presbytery, sym-bols of the Andrade family, the feudal lords ofthis region during the Middle Ages.

CHURCH OF SAN ROQUE(AS SOMOZAS)This small church stands in a country set-ting in San Roque, in the parish of SantiagoSeré. Built in an eclectic style, it has a rec-tangular cross plan and a single nave. In-side, the transition from the nave to thepresbytery is marked by a pointed arch. Themain façade is divided into three sections,

Page 72: ARQUITECTURA
Page 73: ARQUITECTURA

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGALARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

73

rematados en arcos apuntados, correspon-dendo o maior á porta de entrada. Esta igrexaé de advocación popular a “San Roquiño do Ca-miño” e nas súas inmediacións celebrábaseunha romaría.

IGREXA DE SANTIAGODE PANTÍN(VALDOVIÑO)Situada no lugar da Moreira, esta igrexa deplanta en forma de cruz latina ten unha únicanave dividida en tres tramos mediante arcos demedio punto que se apoian sobre pilastras. Oespazo do presbiterio está delimitado por unarco triunfal. Na fachada principal pódese ob-servar unha porta rectangular rematada nunarco mudéxar e adornos florais. Sobre o arco,un nicho alberga a imaxe de Santiago Peregrino.Ademais, posúe un campanario circular e intere-santes retablos neogóticos nas capelas laterais.Nas proximidades da igrexa pódese contem-plar unha magnífica panorámica litoral dapraia de Pantín.

paños, rematados en arcos apuntados, corres-pondiendo el mayor a la puerta de entrada.Esta Iglesia es de advocación popular a “SanRoquiño do Camiño”, en cuyas inmediacionesse celebraba una romería.

IGRESIA DE SANTIAGODE PANTÍN(VALDOVIÑO)Situada en el lugar de A Moreira, esta iglesia deplanta en forma de cruz latina, tiene una únicanave dividida en tres tramos mediante arcos demedio punto, que se apoyan sobre pilastras. El es-pacio del presbiterio está delimitado por un arcotriunfal. En la fachada principal se puede observaruna puerta rectangular rematada en un arco mu-déjar y adornos florales. Sobre el arco una horna-cina acoge la imagen de Santiago peregrino.Además, posee un campanario circular e intere-santes retablos neogóticos en las capillas laterales.En las proximidades de la iglesia se puede con-templar una magnífica panorámica litoral de laplaya de Pantín.

topped by pointed arches, the largest ofwhich corresponds to the main door. Thischurch is known locally as “San Roquiño doCamiño”, as a procession is held in the sur-rounding area.

CHURCH OF SANTIAGODE PANTÍN(VALDOVIÑO)Situated in A Moreira, this Latin cross churchhas a single nave divided into three sectionsby semi-circular arches resting on pilasters.The transition to the presbytery is markedby a triumphal arch. The main façade fea-tures a rectangular door surrounded by aMudejar arch and floral carvings. Above thearch a niche houses the image of SaintJames the Pilgrim. It also has a circular belltower and a number of fascinating Neo-Gothic altarpieces in the side chapels.The area around the church offers magnifi-cent panoramic views of Pantín Beach.

Page 74: ARQUITECTURA
Page 75: ARQUITECTURA

ARQUITECTURA CIVILARQUITECTURA CIVIL | CIVIL ARCHITECTURE

Page 76: ARQUITECTURA
Page 77: ARQUITECTURA

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGALARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

77

Ferrol-Ortegal é un territorio rico en arquitec-tura civil, representada en castelos, edificiossingulares e pontes; todos conforman o amploabano de construcións románicas, barrocas,neoclásicas ou modernistas que o visitante nondebe deixar pasar.O máximo apoxeo destes edificios concéntraseen varios núcleos urbanos que teñen centrosde interese histórico, como Ferrol e Ortigueira.

PAZO DE LAMA(MAÑÓN)Nas Ribeiras do Sor encóntrase este pazo senestilo definido, construído no século XV sobreo lugar onde houbo unha antiga fortaleza. Daprimitiva for taleza consérvanse algúns per-piaños na parte inferior dos seus muros e unarco de pedra no interior da casa. O edificiosufriu unha restauración a mediados do séculoXX. Presenta unha planta en forma de “L”, convarias alturas. A fachada principal é austera epresenta como único elemento decorativo unescudo heráldico, coas armas e emblemas dasfamilias dos Lama e dos Maciñeira. O pazo

Ferrol-Ortegal es un territorio rico en arquitec-tura civil representada en castillos, edificios sin-gulares y puentes, todos conforman el amplioabanico de construcciones románicas, barro-cas, neoclásicas o modernistas que el visitanteno debe dejar pasar.El máximo apogeo de estos edificios se concen-tra en varios núcleos urbanos, que tienen cascosde interés histórico como Ferrol y Ortigueira.

PAZO DE LAMA(MAÑÓN)En As Ribeiras do Sor, se encuentra este pazosin estilo definido, construido en el siglo XV,sobre el lugar donde hubo una antigua forta-leza. De la primitiva fortaleza se conservan al-gunos perpiaños en la parte inferior de susmuros y un arco de piedra en el interior de lacasa. El edificio sufrió una restauración a me-diados del siglo XX. Presenta una planta enforma de “L”, con varias alturas. La fachadaprincipal es austera, siendo su único elementodecorativo un escudo heráldico, con las armasy emblemas de las familias de los Lama y de los

Ferrol-Ortegal boasts a wealth of civil architec-ture, including castles, outstanding construc-tions and bridges, built in the Romanesque,Baroque, Neo-Classical and Modernist stylesthat are well worth visiting.The greatest concentrations of the most ex-ceptional examples of these buildings are tobe found in several urban centres such as Fer-rol and Ortigueira, which have districts of his-torical interest.

LAMA MANOR HOUSE(MAÑÓN)This manor house of indefinite style is situ-ated in As Ribeiras do Sor. Built in the 15thcentury, it stands on the site of an ancientfor tress, several through stones of which canstill be seen at the base of the walls and in astone arch inside the house. The building wasrestored in the mid 20th century. It is built inan L shape and has several storeys. Thefaçade is plain, and the only decorative ele-ments is a coat of arms featuring the armsand symbols of the Lama and Maciñeira fam-

Page 78: ARQUITECTURA

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGALARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

está rodeado dunha frondosa vexetación econta cunha das maiores plantacións de ca-melias do mundo.

PAZO DA VILA DA IGREXA(CERDIDO)No lugar do seu mesmo nome, na parroquiade San Mar tiño de Cerdido, atópase estepazo sen estilo definido, que presenta unhaplanta rectangular con dúas alturas. Contodo, e aínda que se trata dun pazo de pe-queno tamaño, ten un aire señorial. No pa-sado per tenceu á casa dos Andrade(señores feudais da bisbarra), familia quesempre estivo unida á de San Sadurniño, acuxa liñaxe per tencían.

PAZO DE RAÑAL(MOECHE)Este pazo, sen estilo definido, foi construídono século XVII e nel viviron as familias de Con-cepción Arenal e Emilia Pardo Bazán, relacio-nadas coa desaparecida casa das Enchousasnas Somozas.

Maciñeira. El pazo se halla rodeado de una fron-dosa vegetación y cuenta con una de las mayo-res plantaciones de camelias del mundo.

PAZO DE VILA DA IGREXA(CERDIDO)En el lugar de su mismo nombre, en la parro-quia de San Martiño de Cerdido, se encuentraeste pazo sin estilo definido, que presenta unaplanta rectangular con dos alturas. No obs-tante, y aunque se trata de un pazo de pe-queño tamaño, tiene un aire señorial. En supasado perteneció a la casa de los Andrade(señores feudales de la comarca), familia quesiempre estuvo unida a la de San Sadurniño, acuyo linaje pertenecían.

PAZO DE RAÑAL(MOECHE)Este pazo, sin estilo definido, fue construido enel siglo XVII y en él vivieron las familias de Con-cepción Arenal y Emilia Pardo Bazán, relacio-nadas con la desaparecida casa de AsEnchousas en As Somozas.

ilies. The manor house stands in magnificentlush grounds and boasts one of the world’sfinest camellia gardens.

VILA DA IGREXA MANOR HOUSE(CERDIDO)This rectangular, two-storey manor houseof indefinite style is named after the hamletin which it is situated, in the parish of SanMar tiño de Cerdido. Despite its relativelysmall size, it boasts a stately air. It was for-mer ly the proper ty of the House of An-drade (the feudal lords of the region), afamily that has traditionally held close tieswith that of San Sadurniño, from whom theydescend.

RAÑAL MANOR HOUSE(MOECHE)This manor house, of indefinite style, was builtin the 17th century and was home to the fami-lies of Concepción Arenal and Emilia PardoBazán, with connections with the House of AsEnchousas in As Somozas.

78

Page 79: ARQUITECTURA

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGALARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

79

Ten unha planta irregular, debido ás distintasmodificacións e engadidos. É unha construciónsinxela, de dous andares, muros de carga decachotería recebada e pintada, a excepción dosvans das ventás, con carpinterías de madeira,enmarcados por pezas de cantería. Conta cunhórreo próximo.

PAZO DAS CONDESAS(MUGARDOS)Situado no lugar do Baño, este edificio do sé-culo XIX destaca polo seu balcón coa grandebalaustrada de ferro forxado. Sufriu unha im-portante remodelación no ano 1976, respec-tando o existente. Ten planta rectangular conbaixo e dous andares. No primeiro andar da fa-chada principal sitúase o balcón. No segundoandar da fachada lateral colócase outro balcón,desta vez sobre grandes canzorros decoradoscon volutas, con balaustradas torneadas e contres columnas salomónicas que sosteñen a pro-longación da cuberta.

Tiene una planta irregular, debido a las distin-tas modificaciones y añadidos. Construcciónsencilla, de dos pisos, muros de carga de ca-chotería recebada y pintada, a excepción de losvanos de las ventanas, con carpinterías de ma-dera, enmarcados por piezas de cantería.Cuenta con un hórreo próximo.

PAZO DE LAS CONDESAS(MUGARDOS)Situado en el lugar de O Baño, este edificio delsiglo XIX destaca por su balcón con la gran ba-lustrada de hierro forjado. Sufrió una impor-tante remodelación en el año 1976, respetandolo existente. Tiene planta rectangular con bajoy dos plantas. En el primer piso de la fachadaprincipal se sitúa el balcón. En el segundo pisode la fachada lateral se coloca otro balcón, estavez sobre grandes “canzorros” decorados convolutas, con balaustradas torneadas y con trescolumnas entorchadas que sostienen la pro-longación de la cubierta.

The house has an irregular plan, the result ofsuccessive alteration and extension work. Thissimple two-storey building has plastered andpainted stone load-bearing walls. The windowshave wooden frames, surrounded by stones.There is a granary nearby.

LAS CONDESAS MANOR HOUSE(MUGARDOS)Situated in O Baño, this 19th century building isnoted for its balcony with a magnificent wroughtiron balustrade. Extensive alteration work wascarried out on the house in 1976, although theoriginal features were preserved. The househas a rectangular plan and a ground floor plusa further two floors upstairs. The balcony is sit-uated on the main façade on the first floor.There is another balcony on the top floor, situ-ated on the side of the building, supported bylarge stones decorated with volutes, turnedbalustrades and three barley sugar columnsthat support the extension of the roof.

Page 80: ARQUITECTURA
Page 81: ARQUITECTURA

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGALARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

81

PAZO DA MERCÉ(NEDA)Na parroquia de Santa María de Neda atópaseesta edificación do século XVIII, de trazado rec-tangular, herdanza da estrutura orixinaria dunpequeno mosteiro e capela anexa do século XVII.Na actualidade as dependencias do pazo foronrehabilitadas e dedícanse ao turismo rural.

PAZO DE SAN ISIDRO(NEDA)Este pazo do século XIX ten planta rectangulare posúe dúas alturas. No seu exterior destacaa galería que percorre toda a fachada. É des-tacable a escaleira exterior a modo de patín. Avivenda foi construída por Alonso Fariña.

PAZO DE ISABEL II(NEDA)Edificio de mediados do século XIX, en concretodo ano 1841, cando foi fundado como fábricade tecidos polos irmáns Veiga. A importanciados seus produtos foi tal que no ano 1851 che-gou a estar presente na Exposición Universal

PAZO DA MERCÉ(NEDA)En la parroquia de Santa María de Neda, se en-cuentra esta edificación del siglo XVIII, de trazadorectangular, herencia de la estructura originaria deun pequeño monasterio y capilla anexa del sigloXVII. En la actualidad las dependencias del pazo hansido rehabilitadas dedicándose al turismo rural.

PAZO DE SAN ISIDRO(NEDA)Este pazo del siglo XIX, tiene planta rectangu-lar y posee dos alturas. En su exterior destacala galería que recorre toda la fachada. Es des-tacable la escalera exterior a modo de patín. Lavivienda fue construida por Alonso Fariña.

PAZO DE ISABEL II(NEDA)Edificio de mediados del siglo XIX, en concretodel año 1841 cuando fue fundado como fábricade tejidos por los hermanos Veiga. La importan-cia de sus productos fue tal que en el año 1851llegó a estar presente en la Exposición Universal

MERCÉ MANOR HOUSE(NEDA)This rectangular 18th century building is situ-ated in the parish of Santa María de Neda. Theoriginal 17th century building housed a smallmonastery and adjacent chapel. Today, thismanor house has been restored and is used asrural tourism accommodation.

SAN ISIDRO MANOR HOUSE(NEDA)This 19th century manor house has a rectan-gular plan and is built on two storeys. The ex-terior is noted for the gallery window that runsalong the length of the façade. Also worthy ofnote is the flight of steps that leads up to thehouse. It was built by Alonso Fariña.

ISABEL II MANOR HOUSE(NEDA)This building dates back to 1841, and originallyhoused a textile factory owned by the Veigabrothers. They enjoyed a series of major busi-ness successes and their products were even

Page 82: ARQUITECTURA

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGALARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

de Londres. Tamén era coñecido por fabricarvelas para a Armada. Conserva aínda restos deelementos, como canles e turbinas. Na actuali-dade está nun avanzado estado de deteriora-ción e é de propiedade privada, pero o concelloiniciou os trámites para conseguir a cesión doseu uso e mesmo podería chegar a destinarseao turismo rural.

PAZO DOS MARQUESES(SAN SADURNIÑO)É un pazo sen estilo definido e vinculado anti-gamente á casa dos Andrade (señores feudaisda bisbarra). Ten planta cuadrangular, conser-vada da fábrica orixinal, e unha torre na que sepoden apreciar dous escudos nas esquinas,asociados aos Andrade e Castro de Lemos (se-ñores medievais). No interior destaca un fer-moso claustro con columnas, unha galeríaacristalada do século XIX e decoración con azu-lexos andaluces. Sufriu transformacións poste-riores debido ao seu uso como escola-fogarpor parte da congregación relixiosa das Fillasde Cristo Rei.

de Londres. Era conocido, también, por fabricarvelas para la Armada. Conserva todavía restosde elementos, como canales y turbinas. En la ac-tualidad está en un avanzado estado de dete-rioro y es de propiedad privada, pero elayuntamiento ha iniciado los trámites para con-seguir la cesión del uso del mismo e incluso po-dría llegar a ser destinado al turismo rural.

PAZO DE OS MARQUESES(S. SADURNIÑO)Es un pazo sin estilo definido y vinculado anti-guamente a la casa de los Andrade (señoresfeudales de la comarca). Tiene planta cuadran-gular, conservado de la fábrica original y unatorre en la que se puede apreciar dos escudosen las esquinas, asociados a los Andrade y Cas-tro de Lemos (señores medievales). En el inte-rior, destaca un hermoso claustro concolumnas, galería acristalada del siglo XIX y de-coración con azulejos andaluces. Sufrió trans-formaciones posteriores debido a su uso comoescuela-hogar por parte de la congregación re-ligiosa de las Hijas de Cristo Rey.

featured in the Universal Exhibition held in Lon-don. The factory also produced sails for theSpanish Navy. Several elements from the fac-tory, such as the channels and turbines, can stillbe seen today, despite its poor state of con-servation. Privately owned, the local authorityis currently working to obtain a concession forthe building which may be destined for use asrural tourism accommodation in the future.

OS MARQUESES MANOR HOUSE(S. SADURNIÑO)This manor house of indefinite style was originallyassociated with the House of Andrade (feudallords of the region). This square plan buildingconserves the original stonework and a towerfeaturing two coats of arms at the corners, as-sociated with the Andrade and Castro de Lemosfamilies (medieval lords). The interior features aspectacular cloister with columns and a 19th cen-tury glass-covered gallery decorated with An-dalusian ceramic tiles. It underwent later alterationwork as it was used as a boarding school run bythe Hijas de Cristo Rey religious order.

82

Page 83: ARQUITECTURA

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGALARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

83

PAZO DA RIVA(VALDOVIÑO)Situado no lugar da Riva, na parroquia de Val-doviño, atópase este pazo tradicional de dúasalturas e de planta irregular. Destacan dúas ga-lerías de madeira, unha de cor verde e outrade cor vermella, xunto cun reloxo solar e un es-cudo señorial. Este pazo está relacionado cosPonce de León, apelido moi vinculado á no-breza galega das Rías Altas. Tamén se sabeque a principios do século XVIII pertencía a unPardo de Andrade, outra das familias señoriaisda bisbarra.

EDIFICIO ALIANZA ARENSANA(ARES)Situado na praza Mestre Federico García, nonúcleo urbano, este edificio é obra de RodolfoUcha Piñeiro, un dos máis representativos ar-quitectos galegos das primeiras décadas do sé-culo XX (1911). De estilo ecléctico, sufriu unhareconstrución entre 1992-1995. As cubertasorixinais substituíronse por outras de gran voo,deixando libre unha terraza debaixo delas.

PAZO DE A RIVA(VALDOVIÑO)Situado en el lugar de A Riva en la parroquiade Valdoviño, se encuentra este pazo tradicio-nal de dos alturas y de planta irregular. Desta-can dos galerías de madera, una de color verdey otra de color roja junto con un reloj solar yun escudo señorial. Este pazo está relacionadocon los Ponce de León, apellido muy vinculadoa la nobleza gallega de las rías altas. Tambiénse sabe que a principios del siglo XVIII perte-necía a un Pardo de Andrade, otra de las fami-lias señoriales de la bisbarra.

EDIFICIO ALIANZA ARENSANA(ARES)Situado en la Plaza Mestre Federico García, enel núcleo urbano, este edificio es obra de Ro-dolfo Ucha Piñeiro, uno de los más representa-tivos arquitectos gallegos de las primerasdécadas del siglo XX (1911). De estilo ecléctico,ha sufrido una reconstrucción entre 1992-1995. Las cubiertas originales fueron sustitui-das por otras de gran vuelo, dejando libre una

A RIVA MANOR HOUSE(VALDOVIÑO)This irregular plan two-storey manor house issituated in A Riva in the parish of Valdoviño.Particularly worthy of note are the two woodengalleries, one painted green and the other red,as well as the sun dial and the noble coat ofarms. This manor house is associated with theHouse of Ponce de León, a noble Galician fam-ily from the Rías Altas area. It is also known thatin the early 18th century it belonged to a Pardode Andrade, a member of one of the area’snoble families.

ALIANZA ARENSANA BUILDING(ARES)Standing in Plaza Mestre Federico García, in thetown centre, this building was designed byRodolfo Ucha Piñeiro, one of the leading Gali-cian architects during the early decades of the20th century (1911). Eclectic in style, rebuildingwork was carried out between 1992 and 1995.The original roofs were replaced with a higherroof, creating a terrace underneath them. It

Page 84: ARQUITECTURA
Page 85: ARQUITECTURA

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGALARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

85

Mantén a volumetría orixinal, aínda que se mo-dificou a distribución interior. Desde o punto devista ornamental son destacables os arcos oxi-vais dalgunhas ventás e os pequenos canzo-rros da cornixa.

PALCO DE ARES(ARES)Situado na praza da Constitución, este palco foiconstruído en 1918. Cara á metade do séculoXX foi restaurado, cando se produce unhaépoca de remodelación e transformación demoitas casas do municipio debido ao regresode numerosos emigrantes. Ten unha planta he-xagonal e está pintado de branco.

FÁBRICA DE CONSERVAS(CARIÑO)Atópase na avenida principal que conduce caraao peirao da vila. O edificio mantivo as súasfuncións orixinais ata hai poucos anos, e na ac-tualidade é unha residencia particular. Contacon planta baixa e piso, de traza rectangularmoi longa, adaptada ás necesidades e labores

terraza debajo de ellas. Mantiene la volumetríaoriginal aunque la distribución interior fue modi-ficada. Desde el punto de vista ornamental, sondestacables los arcos ojivales de algunas ven-tanas y los pequeños “canzorros” de la cornisa.

PALCO DE ARES(ARES)Situado en la Plaza de la Constitución, estepalco fue construido en 1918. Hacia la mitaddel siglo XX, fue restaurado cuando se produceuna época de remodelación y transformaciónde muchas casas del municipio debido al re-greso de numerosos emigrantes. Tiene unaplanta hexagonal y está pintado de blanco.

FÁBRICA DE CONSERVAS(CARIÑO)Se encuentra en la avenida principal que conducehacia el muelle del pueblo. El edificio mantuvo susfunciones originales hasta hace poco años, y en laactualidad lo hace como residencia particular.Cuenta con planta baja y piso, de traza rectangu-lar muy larga, adaptada a las necesidades y labo-

maintains its original volume although the inte-rior layout was modified. In terms of the deco-rative elements, particularly worthy of note arethe ogival arches on several of the windows andthe small stones that jut out under the cornice.

ARES BANDSTAND(ARES)Standing in Plaza de la Constitución, this band-stand was erected in 1918. It was restored inthe mid 20th century during a period of exten-sive alteration work on many of the houses inthe borough following the return of numerousGalician emigrants. Hexagonal in shape, it ispainted white.

CANNING FACTORY(CARIÑO)This factory stands on the main avenueleading to the town’s docks. Used as a can-ning factory up until just a few years ago,today it is a private home. A long, rectan-gular building on two storeys, it was built inaccordance with the work that went on in-

Page 86: ARQUITECTURA

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGALARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

que nela desempeñaban. A composición da fa-chada realizábase seguindo un eixe central desimetría, rota pola presenza dun portalón emarcada polo balcón do andar superior e polofrontón curvo que rompe a liña da cornixa.

VIVENDAS DA AVENIDAEZEQUIEL LÓPEZ DE BALLINA(CEDEIRA)Estas vivendas están situadas no núcleo ur-bano e foron construídas no século XIX (1847).A construción presenta a peculiaridade de queforma un conxunto a partir de catro vivendasanexas, cun único tellado. Todas gardan seme-llanzas, con pequenas diferenzas no trata-mento decorativo. Na fachada, as catropresentan o mesmo esquema. Na planta baixaábrense tres portas de acceso con zócolo. Noprimeiro andar sobresaen tres balcóns deferro. No segundo andar destaca unha galeríacorrida, con pequenos elementos decorativose dividida en sete tramos. O conxunto péchasecunha cubrición de tella curva.

res que en ella desempeñaban. La composición dela fachada se realizaba siguiendo un eje central desimetría, rota por la presencia de un portalón, ymarcada por el balcón del piso superior y por elfrontón curvo que rompe la línea de la cornisa.

VIVIENDAS DE LA AVENIDAEZEQUIEL LÓPEZ DE BALLINA(CEDEIRA)Estas viviendas están situadas en el núcleo ur-bano y fueron construidas en el siglo XIX (1847).La construcción muestra la peculiaridad de for-mar un conjunto a partir de cuatro viviendasanexas, con un único tejado. Todas guardan si-militudes, existiendo pequeñas diferencias en eltratamiento decorativo. En la fachada, las cua-tro presentan el mismo esquema. En la plantabaja se abren tres puertas de acceso con zó-calo. En el primer piso sobresalen tres balconesde hierro. En el segundo piso destaca una gale-ría corrida, con pequeños elementos decorati-vos y dividida en siete tramos. El conjunto secierra con una cubrición de teja curva.

side. The symmetry of the façade is brokenby the entrance, the balcony on the upperfloor and the curved pediment that breaksthe line of the cornice.

HOMES ON AVENIDAEZEQUIEL LÓPEZ DE BALLINA(CEDEIRA)These homes, situated in the town centre,date back to the 19th century (1847). Thisgroup consists of four adjacent homes with asingle roof. They are all similar in style, al-though the decoration of each varies slightly.The façade of all four houses is the same. Theground floor features three doorways with aplinth. Three iron balconies are located on thefirst floor. The second floor features a longgallery window, divided into seven sectionsand with small decorative elements. Thegroup also has a curved tiled roof.

86

Page 87: ARQUITECTURA

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGALARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

87

CASTELO DA CONCEPCIÓN(CEDEIRA)O castelo da Concepción foi construído no sé-culo XVII, mediante planta hexagonal irregularadaptada ao terreo. Situado nun promontoriopróximo ao porto de Cedeira, este levantousecomo único medio de defensa da vila. Despoisdos acontecementos da guerra con Inglaterrafoi destruído. Con financiamento real, coa doa-zón dos materiais e instrumentos, como os ca-nóns non utilizados en Ferrol, e coa axuda dapoboación, reconstruíuse o castelo. Chegou ater 15 canóns e 30 homes ás ordes dun co-mandante de armas. Hoxe en día constitúe unmagnífico miradoiro sobre toda a ría de Ce-deira, e na actualidade está a acondicionarsepara ser museo municipal.

CASA INDIANA NA BARQUEIRA(CERDIDO)Esta casa do século XIX de varias plantas éde tipoloxía indiana. Destaca a ornamenta-ción da fachada principal, con múltiples mol-duras que forman arabescos vexetais que

CASTILLO DE LA CONCEPCIÓN(CEDEIRA)El castillo de la Concepción fue construido en elsiglo XVII, mediante planta hexagonal irregularadaptada al terreno. Situado en un promontoriocercano al puerto de Cedeira, éste se levantócomo único medio de defensa de la villa. Des-pués de los acontecimientos de la guerra con In-glaterra fue destruido. Con financiación real, conla donación de los de materiales e instrumentos,como los cañones no utilizados en Ferrol, y conla ayuda de la población se reconstruyó el cas-tillo. Llegó a tener 15 cañones y 30 hombres alas órdenes de un comandante de armas. Hoyen día constituye un magnífico mirador sobretoda la ría de Cedeira, y en la actualidad estásiendo acondicionado para ser museo municipal.

CASA INDIANA EN A BARQUEIRA(CERDIDO)Esta casa decimonónica de varias plantas es detipología indiana. Destaca la ornamentación dela fachada principal, con múltiples molduras queforman arabescos vegetales que indican la in-

LA CONCEPCIÓN CASTLE(CEDEIRA)La Concepción Castle was built in the 17th cen-tury, and has an irregular hexagonal shapeadapted to the terrain. Standing on a headlandclose to the Port of Cedeira, it was the town’ssole defensive construction. It was destroyedduring the war against England. The castle wasrebuilt thanks to financing from the Spanishmonarchy, the help of the local population andthe donation of materials and instruments, suchas the unused cannons of Ferrol. At one time ithad 15 cannons and 30 soldiers were stationedthere under the orders of a commander-at-arms.Today it acts as a magnificent viewpoint over theCedeira tidal estuary, and work is currently beingcarried out to turn it into the municipal museum.

COLONIAL STYLE MANSIONIN A BARQUEIRA(CERDIDO)This 19th century ‘indiana’ mansion built on sev-eral floors is typical of the houses built by wealthyGalician emigrants on their return from America.

Page 88: ARQUITECTURA
Page 89: ARQUITECTURA

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGALARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

89

indican a influencia modernista ou da “ar tnouveau”. Ten un interesante contraste decor entre esquinais, cornixas e vans. Todo oconxunto está rodeado por un frondoso ecoidado xardín.

CENTRO SOCIAL “HOGARDEL PUERTO(CERDIDO)Na parroquia de Santo Antonio da Barqueira,uns metros antes da igrexa, atópase este cu-rioso edificio que sorprende polo seu estilo nunámbito de carácter eminentemente rural pretode construcións populares. Habilitado na ac-tualidade con fins sociais, desenvólvese en douscorpos rectangulares de planta baixa. O accesoao edificio realízase na fronte achafranada trassalvar o desnivel do terreo por unhas escaleirasde cinco chanzos. Esta entrada está enmarcadapor dúas pilastras que se repiten nos seus ex-tremos, e que a percorren en altura. O máisdestacable é a decoración centrada nos linteisdos vans, nos que se mestura o clasicismo daspilastras e dos frontóns coa ornamentación re-

fluencia modernista o del “art nouveau”. Tieneun interesante contraste de color entre esqui-nales, cornisas y vanos. Todo el conjunto estárodeado por un frondoso y cuidado jardín.

CENTRO SOCIAL “HOGARDEL PUERTO”(CERDIDO)En la parroquia de San Antonio da Barqueira,unos metros antes de la Iglesia se encuentra estecurioso edificio que sorprende por su estilo en unentorno de carácter eminentemente rural cercade construcciones populares. Habilitado en la ac-tualidad con fines sociales, se desarrolla en doscuerpos rectangulares de planta baja. El acceso aledificio se realiza en la frente achaflanada tras sal-var el desnivel del terreno por unas escaleras decinco peldaños. Esta entrada está enmarcada pordos pilastras que se repiten en los extremos delmismo, y que la recorren el altura. Lo más desta-cable es la decoración centrada en los dinteles delos vanos, en los que se mezcla el clasicismo delas pilastras y de los frontones con la ornamenta-ción realizada a base de motivos florales, labrada

Particularly worthy of note is the ornamental mainfaçade, rich in vegetable figures reflecting the in-fluence of the Modernist or Art Nouveau styles. Itfeatures an interesting combination of colours onthe corners, cornices and openings. The housestands in lush and immaculately-kept grounds.

“HOGAR DEL PUERTO”SOCIAL CENTRE(CERDIDO)Situated in the parish of San Antonio da Bar-queira, just a few metres before the church,the style of this unusual building stands outagainst the traditional constructions of thisrural setting. Currently used for social activ-ities, this single-storey building is divided intotwo rectangular sections. Access is via thechamfered façade and a flight of five stepsleading up from ground level. This entranceis framed by two pilasters that rise up to thetop of the building and are repeated at eachend. The most noteworthy feature is the dec-oration of the lintels on the openings, whichcombines classic pilasters and pediments

Page 90: ARQUITECTURA

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGALARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

alizada a base de motivos florais, labrada di-rectamente na pedra, mentres que os panosquedan recebados e pintados en cor vermella.

CASA DA MALETA(FENE)Situada no lugar do Souto Grande, na parroquiade Santiago de Barallobre, atópase esta casa deprincipios do século XX (1921-1925). Posúe dúasalturas, sobre as que sobresae unha gran terrazacun miradoiro que remata nunha cúpula nervada,e desde o cal se pode ver toda a ría de Ferrol e ataa cidade da Coruña. En ambas as plantas destacanas vidreiras de cores e as cornixas modeladas.

PONTE DO BELELLE(FENE)Na parroquia de Santa Mariña de Sillobre, naRibeira, está esta ponte que une as dúas beirasdo río Belelle. Posúe un arco de medio puntoreforzado por perpiaños de granito e os murosson de cachotería granítica. Ademais, conta cunvertedoiro polo cal a auga discorre os días enque o río leva un excesivo caudal.

directamente en piedra, mientras que los pañosquedan recebados y pintados en color rojo.

CASA DA MALETA(FENE)Situada en el lugar de O Souto Grande, en la pa-rroquia de Santiago de Barallobre, se encuen-tra esta Casa de principios del siglo XX(1921-1925). Posee dos alturas, sobre las quesobresale una gran terraza con un mirador queacaba en una cúpula nervada, y desde el cual sepuede ver toda la ría de Ferrol y hasta la ciudadde A Coruña. En ambas plantas destacan las vi-drieras de colores y las cornisas modeladas.

PUENTE DE BELELLE(FENE)En la parroquia de Santa Mariña de Sillobre, enA Ribeira está este puente que une las dos ori-llas del río Belelle. Posee un arco de mediopunto, reforzado por sillares de granito y losmuros son de cachotería granítica. Además,cuenta con un aliviadero por el cual el agua dis-curre los días en que el río lleva excesivo caudal.

with floral motifs carved directly into thestone, whilst the walls have been plasteredand painted red.

MALETA HOUSE(FENE)This early 20th century house (1921-1925)is situated in O Souto Grande, in the parish ofSantiago de Barallobre. It is a two-storeybuilding with a large terrace and bay windowtopped by a rib dome, offering spectacularviews over the entire Ferrol tidal estuary andeven as far as the city of A Coruña. Both floorsfeature eye-catching stained glass windowsand molded cornices.

BELELLE BRIDGE(FENE)This bridge, which crosses the River Belelle, issituated in the parish of Santa Mariña de Sillo-bre, in A Ribeira. It has a semicircular arch, sup-ported by granite ashlars with granite masonrywalls. It also has a spillway to allow for the over-flow when the river is full.

90

Page 91: ARQUITECTURA

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGALARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

91

BARRIO DA MADALENA(FERROL)O Barrio da Madalena é un exemplo do urba-nismo racional da época da Ilustración. Tenun trazado de forma rectangular con seisrúas paralelas, cor tadas en ángulo recto pornove rúas transversais máis cur tas e taménparalelas. A estrutura é en cuadrícula, parce-lada en numerosos bloques de idéntica formae dimensións. Destacan nos extremos dúasamplas prazas cadradas (praza de Amboageou do Marqués de Amboage, e praza deArmas). Conserva vivendas do século XVIII,con balcóns en ferro forxado sobre ménsulasde pedra e galerías de madeira acristaladasen branco (a maioría delas xa do século XIX);ademais de edificios de estilo modernista, nosque destaca a galería como principal ele-mento decorativo.O barrio da Madalena foi declarado ConxuntoHistórico-Ar tístico en 1983.

BARRIO DE LA MAGDALENA(FERROL)El Barrio de A Magdalena es un ejemplo delurbanismo racional de la época de la Ilustra-ción. Trazado en forma rectangular con seiscalles paralelas, cortadas en ángulo recto pornueve calles transversales más cortas y tam-bién paralelas. La estructura en cuadrícula,parcelada en numerosas manzanas de idén-tica forma y dimensiones. Destacan en los ex-tremos dos amplias plazas cuadradas (Plazade Amboage o del Marqués de Amboage, yPlaza de Armas). Conserva viviendas del sigloXVIII, con balcones en hierro forjado sobreménsulas de piedra y galerías de maderaacristalada en blanco (la mayoría de ellas yadel siglo XIX); además de edificios de estilomodernista, en los que destaca la galeríacomo principal elemento decorativo.El Barrio de A Magdalena fue declarado Con-junto Histórico-artístico en 1983.

A MAGDALENA QUARTER(FERROL)A Magdalena Quarter is an example of rationalurban planning during the Age of Enlighten-ment. The layout is rectangular with six parallelstreets with shorter parallel streets laid at rightangles to them. This grid-like structure is there-fore divided into numerous blocks of identicalsize and shape. Worthy of note are the twosquares situated at either end of this layout(Plaza de Amboage or del Marqués de Am-boage, and Plaza de Armas). The residentialbuildings date back to the 18th century, and arenoted for their wrought iron balconies on stonecorbels and glass gallery windows with whitewooden frames (most of which are 19th cen-tury). This district is also home to several Mod-ernist buildings, characterised by their gallerywindows, the principal decorative element).A Magdalena Quarter was declared a Historic-Ar tistic Monument in 1983.

Page 92: ARQUITECTURA
Page 93: ARQUITECTURA

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGALARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

93

BARRIO DE FERROL VELLO(FERROL)No barrio de Ferrol Vello ten lugar a principiosdo século XIII a fundación da cidade como vila.Foi o primeiro núcleo de poboación e unha an-tiga barriada de pescadores; destaca polo seutrazado medieval, rúas estreitas e irregularesque soben dos peiraos, e casas tipicamentemariñeiras, dunha soa planta e con balcóns demadeira, ocupadas agora por tendas de efec-tos navais e vellos bares.

CASINO FERROLÁN(FERROL)Este edificio realizado no primeiro terzo do sé-culo XX polo arquitecto municipal Rodolfo UchaPiñeiro, atópase situado na Rúa Real. É de es-tilo ecléctico, entre o modernismo e o funcio-nalismo. De planta cadrada e con tres alturas,no primeiro andar os vans están percorridospor un balcón. Conta cunha grande ornamen-tación na fachada principal.

BARRIO DE FERROL VELLO(FERROL)En el Barrio de Ferrol Vello tiene lugar a princi-pios del siglo XIII la fundación de la ciudad comovilla. El primer núcleo de población y antiguabarriada de pescadores; destaca por su tra-zado medieval, calles estrechas e irregularesque suben de los muelles, y casas típicamentemarineras, de una sola planta y con balconesde madera, ocupadas ahora por tiendas deefectos navales y viejos bares.

CASINO FERROLANO(FERROL)Este edificio realizado en el primer tercio delsiglo XX, por el arquitecto municipal RodolfoUcha Piñeiro, se encuentra situado en la CalleReal. Es de estilo ecléctico entre el modernismoy el funcionalismo. De planta cuadrada y contres alturas, en el primer piso los vanos estánrecorridos por un balcón. Cuenta con gran or-namentación en la fachada principal.

FERROL VELLO QUARTER(FERROL)Ferrol Vello is the site on which the city wasfounded, back in the early 13th century. It wasthe first area of the city to be inhabited and wasoriginally the fishermen’s quarter. Particularlyworthy of note is its medieval layout, with narrowwinding streets that lead down to the docks, andthe typical single-storey fishermen’s houses withtheir wooden balconies, which today house shipschandlers and traditional bars.

CASINO FERROLANO(FERROL)Designed by the municipal architect RodolfoUcha Piñeiro during the first third of the 20thcentury, this building stands on Calle Real.Eclectic in style, it combined Modernist andFunctionalist elements. With a square planand three storeys, the first floor windowsopen out onto a balcony. The main façade isornately decorated.

Page 94: ARQUITECTURA

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGALARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

CASA DO PATÍN(FERROL)Situado no Campus Universitario de Esteiro,este edificio foi construído cara ao ano 1775,e foi recentemente restaurado para albergara biblioteca universitaria do dito campus. Éunha esmerada construción tradicional queconserva un magnífico patín nunha das súasfachadas laterais, de aí o seu nome. Nos seusmuros vese unha interesante combinación deperpiaños de granito e pezas de gneis e lousa,onde sobresaen balaustradas de ferro.

EDIFICIO DO ATENEO(FERROL)É unha construción de estilo predominante-mente neoclásico, do século XVIII, e trátasedun dos edificios máis representativos do ba-rrio da Madalena. Os seus balcóns de ferroforxado, de gusto rococó, son o elemento de-corativo e expresivo. En 1985 foi rehabilitadoe restaurado para albergar a sede socialdunha das institucións culturais da cidade deFerrol: o “Ateneo Ferrolán”.

CASA DO PATÍN(FERROL)Situado en el Campus Universitario de Esteiro,este edificio fue construido hacia el año 1775,y ha sido recientemente restaurado para al-bergar la biblioteca universitaria de dicho cam-pus. Esmerada construcción tradicional queconserva un magnífico patín en una de sus fa-chadas laterales, de ahí su nombre. En susmuros se ve una interesante combinación desillares de granito y piezas de gneis y pizarra,donde sobresalen balaustradas de hierro.

EDIFICIO DEL ATENEO(FERROL)Es una construcción de estilo predominante-mente neoclásico, del siglo XVIII y se trata deuno de los edificios más representativos delbarrio de A Magdalena. Sus balcones de hie-rro forjado, de gusto rococó, son el elementodecorativo y expresivo. En 1985 fue rehabili-tado y restaurado para albergar la sede socialde una de las instituciones culturales de la ciu-dad de Ferrol: el “Ateneo Ferrolán”.

PATÍN HOUSE(FERROL)Today part of Esteiro University Campus, thisbuilding was constructed around 1775. Re-cently restored, today it houses the campus li-brary. On one side of this magnificent exampleof traditional architecture a superbly con-served patio or patín - from which it takes itsname-, can be seen. The walls are an inter-esting combination of granite ashlar stonesand gneiss rock and slate, and featurewrought iron balustrades.

ATENEO BUILDING(FERROL)This essentially Neo-Classical building datesback to the 18th century and is one of thelandmarks of the A Magdalena district. One ofits most outstanding features are the highlyornate Rococo wrought iron balconies. In1985 it was restored and today houses oneof the city of Ferrol’s principal cultural asso-ciations, the ‘Ateneo Ferrolán’.

94

Page 95: ARQUITECTURA

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGALARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

95

EDIFICIO DO HOTEL SUÍZO(FERROL)Proxectado en 1915 por Rodolfo Ucha, esteedificio conta cunha combinación acertada demateriais (ferro e cemento), elementos de-corativos (xeométricos, naturalistas), mira-doiros, vans e volumes, entre outros; que oconverten nun dos edificios senlleiros do mo-dernismo galego. Recentemente restauradocon moi bo criterio, funciona como un hotelde singular encanto.

CASA DE TORRENTE BALLESTER(FERROL)Nos Corrás, na parroquia de San Salvadorde Serantes, atópase esta casa singular, detipoloxía torre-paz. Foi habitada desde oséculo XVII e propiedade da familia do es-critor Gonzalo Torrente Ballester, un dosprincipais autores contemporáneos da lite-ratura española. Entre 1834 e 1940 foicasa consistorial.

EDIFICIO HOTEL SUÍZO(FERROL)Proyectado en 1915 por Rodolfo Ucha, esteedificio cuenta con una combinación acertadade materiales (hierro y cemento), elementosdecorativos (geométricos, naturalistas), mira-dores, vanos, volúmenes, entre otros; que loconvier ten en uno de los edificios señeros delmodernismo gallego. Recientemente restau-rado con muy buen criterio, funciona como unhotel de singular encanto.

CASA TORRENTE BALLESTER(FERROL)En Os Corrás, en la parroquia de San Salva-dor de Serantes, se encuentra esta casa sin-gular, de tipología torre-paz. Fue habitadadesde el siglo XVII y propiedad de la familiadel escritor Gonzalo Torrente Ballester, unode los principales autores contemporáneosde la literatura española. Entre 1834-1940fue casa consistorial.

HOTEL SUÍZO(FERROL)Designed by Rodolfo Ucha in 1915, this build-ing is a skilful blend of multiple elements, in-cluding the choice of materials (iron andcement), decorative elements (geometricaland natural shapes), bay windows, openingsand volumes, making it a masterpiece of Gali-cian Modernism. Recently exper tly restored,today it houses a hotel of exceptional charmand distinction.

TORRENTE BALLESTER’S HOUSE(FERROL)This unusual building, a combination of a towerand manor house, is situated in Os Corrás, inthe parish of San Salvador de Serantes. It wasfirst inhabited in the 17th century and todaybelongs to the family of Gonzalo TorrenteBallester, one of the most outstanding writersin Spanish contemporary literature. Between1834 and 1940 it was used as the town hall.

Page 96: ARQUITECTURA
Page 97: ARQUITECTURA

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGALARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

97

TEATRO JOFRE(FERROL)Inaugurado no ano 1892, é unha das máis im-portantes obras da arquitectura teatral da Es-paña do século XIX. O seu interior, de espléndidaacústica e fermosa decoración, é testemuña daimportante actividade cultural da cidade. No ano1908 incorpora á súa programación proxecciónscinematográficas. Despois de ser vendido á em-presa Fraga, encárgaselle ao arquitecto munici-pal Rodolfo Ucha unha reforma para dotalo dunnovo frontispicio e proporcionarlle ao edificio unimpoñente aspecto de moderno pazo urbano.Leva unha tripla división horizontal: base, corpoprincipal de dupla altura e cornixa. Ao longo doséculo XX segue a ser obxecto de distintos pro-xectos e hoxe en día, totalmente restaurado,volve gozar dunha grande actividade cultural.

CINE ZÁRATE(MUGARDOS)Na rúa Comandante Lobo atópase este edificioconstruído a principios do século XX, de estiloecléctico. Ten planta rectangular e unha terraza

TEATRO JOFRE(FERROL)Inaugurado en el año 1892, es una de las másimportantes obras de la arquitectura teatral de laEspaña del siglo XIX. Su interior de espléndidaacústica y hermosa decoración, es testigo de laimportante actividad cultural de la ciudad. En elaño 1908 incorpora a su programación proyec-ciones cinematográficas. Después de ser vendidoa la empresa Fraga, se le encarga al arquitectomunicipal Rodolfo Ucha una reforma para dotarlode un nuevo frontis y proporcionar al edificio unimponente aspecto de moderno palacio urbano.Lleva una triple división horizontal: basamento,cuerpo principal de doble altura y cornisa. A lolargo del siglo XX continúa sufriendo distintosproyectos y a día de hoy, totalmente restaurado,vuelve a gozar de gran actividad cultural.

CINE ZÁRATE(MUGARDOS)En la calle Comandante Lobo, se encuentra esteedificio construído a principios del siglo XX, deestilo ecléctico. Tiene planta rectangular y una

JOFRE THEATRE(FERROL)Opened in 1892, this is one of the finest 19thcentury Spanish theatres. The splendid deco-ration and superb acoustics make this the idealvenue for much of the city’s intense cultural ac-tivity. In 1908 it began showing film projections.Following its sale to the local company Fraga,the municipal architect Rodolfo Ucha receiveda commission to design a new façade, givingthe building the appearance of an impressivemodern-day palace. He opted to divide it hori-zontally into three sections: the base, main two-story section and cornice. It underwentnumerous alterations throughout the 20th cen-tury, but today has been fully restored to its for-mer splendour, and is once again a focal pointof cultural activity.

ZÁRATE CINEMA(MUGARDOS)This eclectic building, which dates back to theearly 20th century, stands on Calle Coman-dante Lobo. It has a rectangular plan and a

Page 98: ARQUITECTURA

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGALARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

con estrutura de pórtico. Conta con elementoscerámicos en cores brancas e verdes na pri-meira planta. A cornixa remata nun frontóntriangular central e varanda de pedra cos ba-laústres e os pináculos sobre o pedestal. A fa-chada principal conta cunha gran riquezadecorativa e aínda se pode ler a inscrición“Ideal Cinema Zárate”, malia que este xa nonfunciona como cine. De feito, o concello com-prou o edificio no ano 2007 e pretende res-tauralo para uso público.

CASINO PROGRESO(MUGARDOS)É un edificio de estilo modernista con dúasplantas rectangulares, a primeira do ano1927 e a segunda de 1980. A fachada prin-cipal está enmarcada por dúas pilastras quese coroan cun frontón curvo, actuando comoeixe central de simetría. Destaca a decora-ción tardomodernista nas esquinas e liñasde cornixa.

terraza con estructura porticada. Cuenta conelementos cerámicos en colores blancos y ver-des en la primera planta. La cornisa acaba enun frontón triangular central y varanda de pie-dra con los balaústres y los pináculos sobre elpedestal. La fachada principal cuenta con unagran riqueza decorativa y aún se puede leeruna inscripción “Ideal Cinema Zárate”, aunqueya no funciona como cine. De hecho, el ayunta-miento compró el edificio en el año 2007 y pre-tende restaurarlo para uso público.

CASINO PROGRESO(MUGARDOS)Es un edificio de estilo modernista con dosplantas rectangulares, la primera de el año1927 y la segunda de 1980. La fachada prin-cipal está enmarcada por dos pilastras quese coronan con un frontón curvo, actuandocomo eje central de simetría. Destaca la de-coración tardomodernista en las esquinas ylíneas de cornisa.

porticoed terrace. The first floor features ce-ramic elements in white and green. The cor-nice is topped by a central triangular pedimentand a stone railing with balustrades and pin-nacles over the pedestal. The main façade isornately decorated and still features an in-scription that reads ‘Ideal Cinema Zárate’,even though it is no longer used as a cinema.Indeed, the building was acquired by the CityCouncil in 2007, and there are plans to re-store it for public use.

CASINO PROGRESO(MUGARDOS)This is a Modernist style building made up oftwo rectangular floors: the first dating from1927 and the second from 1980. The mainfaçade is framed by two pilasters that crown acurved pediment, creating a central symmetri-cal axis. Particularly worthy of note is the lateModernist decoration on the corners and run-ning along the cornice.

98

Page 99: ARQUITECTURA

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGALARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

99

CASA DA CULTURA(NARÓN)Esta construción foi levantada nas primeirasdécadas do século XX e restaurouse no ano1982. A fachada principal conta cunha orna-mentación nas molduras, liñas de imposta, ca-piteis e a balaustrada do soportal. Nun doslados da fachada destaca unha torre con de-coración nos ocos. O vestíbulo interior estádecorado con cerámica.Na actualidade sitúase en pleno centro ur-bano de Narón, na praza de Galicia, ondetamén están o Concello e, moi preto, a Bi-blioteca Municipal.

CASA DE CABEZAS(NARÓN)Coñecida tamén como Pazo Libunca, foiconstruída pola familia Montenegro en1918. É de estilo modernista e ten un granpór tico con columnas neoclásicas decora-das con cerámica levantina. A entrada estámarcada por unha torre que sobresae enaltura por enriba da liña da cornixa. Cóm-

CASA DE LA CULTURA(NARÓN)Esta construcción fue construída en las prime-ras décadas del siglo XX y se restauró en el año1982. La fachada principal cuenta con una or-namentación en las molduras, líneas de imposta,capiteles y la balaustrada del porche. En uno delos lados de la fachada destaca una torre condecoración en los huecos. El hall interior se halladecorado con cerámica.En la actualidad se encuentra en pleno centrourbano de Narón, en la Plaza de Galicia, dondetambién están el Ayuntamiento, y muy cerca laBiblioteca Municipal.

CASA DE CABEZAS(NARÓN)Conocida también como Pazo Libunca, estafue construída por la familia Montenegro en1918. Es de estilo modernista y tiene un granpórtico con columnas neoclásicas decoradascon cerámica levantina. La entrada está mar-cada por una torre que sobresale en alturapor encima de la línea de la cornisa. Cabe

CASA DE LA CULTURA(NARÓN)This building dates back to the early decadesof the 20th century, although it was restoredin 1982. The main façade features elaboratedecoration on the moldings, imposts, capitalsand porch balustrade. A tower with deco-rated openings stands at one side of thebuilding. The hallway is decorated with ce-ramic tiles.It stands in the heart of Narón town centre inPlaza de Galicia, also the site of the TownHall, and just a shor t distance from the Mu-nicipal Library.

CABEZAS HOUSE(NARÓN)Also known as Libunca Manor house, it wasbuilt by the Montenegro family in 1918. Builtin the Modernist style, it boasts a large por-tico with Neo-classical columns decoratedwith ceramic tiles from Spain’s eastern re-gion. The entrance features a tower thatrises above the cornice. Par ticularly wor thy

Page 100: ARQUITECTURA
Page 101: ARQUITECTURA

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGALARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

101

pre destacar os seus fermosos xardíns, coasúa fonte no centro. Na actualidade está ha-bilitada como hotel.

TORRE DO RELOXO(NEDA)A Torre do Reloxo (1876) é o único resto dunedificio singular e está pegada á modernacasa consistorial de Neda. A torre per tencíaao edificio da Casa Hospital e Capela do SantoEspírito fundada no ano 1500 por MargaridaFernández e Pedro García. Na escaleira prin-cipal aparecen dous escudos que pertencenaos Esquío e Andrade, familias señoriais dabisbarra.Conta cun arco cego de medio punto rebai-xado, no medio dun dos panos e coas pe-quenas columnas xuntas facendo de xambas.O reloxo trázase de forma sinxela. A cornixaremata cuns pequenos pináculos nas esqui-nas, e cunha estrutura de ferro forxado daque colga unha campá.

destacar sus hermosos jardines, con sufuente en el centro. En la actualidad está ha-bilitado como hotel.

TORRE DEL RELOJ(NEDA)La “Torre del reloj” (1876) es el único restode un edificio singular y está pegada a la mo-derna casa consistorial de Neda. La torre per-tenecía al edificio de la Casa Hospital y Capilladel Santo Espíritu fundada en el año 1500 porMargarida Fernández y Pedro García. En la es-calera principal aparecen dos escudos que per-tenecen a los Esquío y Andrade, familiasseñoriales de la comarca.Cuenta con un arco ciego de medio punto re-bajado, en el medio de uno de los paños y conlos pequeñas columnas juntas haciendo a vecesde jambas. El reloj se traza de forma sencilla.La cornisa acaba con unos pequeños pináculosen las esquinas, y con una estructura de hierrolforjado de la que cuelga una campana.

of admiration are the splendid gardens, witha central fountain. It is currently used as ahotel.

CLOCK TOWER(NEDA)The Clock Tower, which stands next to Neda’smodern Town Hall, (1876) is all that remainsof a singular building. It was originally par tof the Santo Espíritu Hospital and Chapel,founded in 1500 by Margarida Fernándezand Pedro García. The main staircase fea-tures two coats of arms that belong to theEsquío and Andrade families, the region’sfeudal lords.The middle section of one of the walls fea-tures a blind semi-circular drop arch with aset of small columns that act as jambs. Theclock is simple in design. The cornice iscrowned by a number of pinnacles at eachcorner, and a wrought iron structure thatsuppor ts a bell.

Page 102: ARQUITECTURA

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGALARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

TEATRO DA BENEFICENCIA(ORTIGUEIRA)Situado en Santa Marta de Ortigueira, este te-atro forma parte do conxunto conventual xuntoco convento dos Dominicos e coa igrexa deSanta Marta. O teatro do século XVIII é de es-tilo ecléctico e ocupa a parte norte do conventode Santo Domingo. O interior organízase entres plantas: unha de patio de platea e dous depalcos. Do conxunto destacan os frescos doteito, obra de Vicente Martínez Román e copiados do madrileño pazo de Murga. A última re-forma do conxunto realizouse no ano 1988. Oexterior é de gran sobriedade compositiva e es-tética. A sinxeleza reflíctese ao ser tapiados osvans da planta baixa por necesidades funcio-nais do espazo teatral. Os muros quedan rece-bados e pintados de branco.

MERCADO DE ABASTOS(ORTIGUEIRA)No núcleo urbano atópase o actual mercado deabastos, recentemente reformado, que foiconstruído no ano 1856 para ser cárcere do

TEATRO DE LA BENEFICIENCIA(ORTIGUEIRA)Situado en Santa Marta de Ortigueira, este te-atro forma parte del Conjunto Conventual juntocon el Convento de los Dominicos y la Iglesia deSanta Marta. El teatro del siglo XVIII es de es-tilo ecléctico y ocupa la parte norte del con-vento de Santo Domingo. El interior se organizaen tres plantas: una de patio de platea y dosde palcos. Del conjunto destacan los frescos deltecho, obra de Vicente Martínez Román, y soncopia de los del madrileño palacio de Murga.La última reforma del conjunto se realizó en elaño 1988. El exterior es de gran sobriedadcompositiva y estética. La sencillez se refleja alser tapiados los vanos de la planta baja por ne-sesidades funcionales del espacio teatral. Losmuros quedan recebados y pintados de blanco.

MERCADO DE ABASTOS(ORTIGUEIRA)En el núcleo urbano se encuentra el actual mer-cado de abastos, recientemente reformado,que fue construído en el año 1856 para cárcel

LA BENEFICIENCIA THEATRE(ORTIGUEIRA)Situated in Santa Marta de Ortigueira, this theatreforms part of a group of buildings with the Do-minican Convent and the Church of Church of SantaMarta. Built in an eclectic style, this 18th centurytheatre stands to the north of the Convent of SantoDomingo. The interior layout is arranged on threefloors: the stalls and the dress and upper circles.Particularly worthy of note are the frescos on theceiling, the work of Vicente Martínez Román, anda copy of those that can be seen in Murga Palacein Madrid. Both the composition and decoration ofthe exterior are characterised by their sobriety. Thissimplicity is reflected in the first floor openingswhich have been covered in accordance with thebuilding’s function as a theatre. The walls are plas-tered and whitewashed.

FOOD MARKET(ORTIGUEIRA)This recently restored food market, stands inthe heart of the town centre. Built in 1856 anddesigned by the provincial architect Faustino

102

Page 103: ARQUITECTURA

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGALARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

103

partido xudicial polo arquitecto provincial Faus-tino Domínguez Domínguez. De estilo neoclá-sico, trátase dun volume cúbico de dúas plantasno que destaca a sinxeleza formal e o marcadoritmo na distribución dos vans. A cantería sitú-ase nas partes máis nobres: esquinais, pilas-tras, cornixa e balcón.

O PORTO DE ESPASANTE(ORTIGUEIRA)En San Xoán de Espasante encóntrase esta vilatipicamente costeira, cuxo principal atractivo re-side nas súas dúas amplas praias, A Concha e SanAntón, no seu paseo marítimo e no seu porto,cunha lonxa que ten bastante movemento depesca. Na súa zona urbana poden observarseexemplos de construcións tradicionais de tipo ma-riñeiro, así como os restos de antigas fábricas deprocesamento de peixe, actualmente en ruínas.

CASTELO DE NARAÍO(SAN SADURNIÑO)Este castelo medieval está vinculado á casa dosAndrade (señores feudais da bisbarra) e data

del partido judicial por el arquitecto provincialFaustino Dominguez Dominguez. De estilo ne-oclásico, se trata de un volumen cúbico de dosplantas en el que destaca la sencillez formal yel marcado ritmo en la distribución de losvanos. La cantería se sitúa en las partes másnobles: esquinales, pilastras, cornisa y balcón.

PUERTO DE ESPASANTE(ORTIGUEIRA)En San Xoán de Espasante se encuentra estavilla típicamente costera cuyo principal atractivoreside en sus dos amplias playas A Concha e SanAntonio, en su paseo marítimo y en su puertocuya lonja tiene bastante movimiento de pesca.En su casco urbano pueden apreciarse ejemplosde construcciones tradicionales de tipo marinero,así como los restos de antiguas fábricas de pro-cesado de pescado, actualmente en ruínas.

CASTILLO DE NARAÍO(SAN SADURNIÑO)Este castillo medieval está vinculado a la casa delos Andrade (señores feudales de la comarca) y

Domínguez Domínguez, it was originally usedas a prison. Neo-Classical in style, this two-storey building stands out for its formal sim-plicity and the sense of rhythm created by theopenings. Stonework is featured in the mostoutstanding elements of the building: the cor-nerstones, pilasters, cornice and balcony.

PORT OF ESPASANTE(ORTIGUEIRA)San Xoán de Espasante is a traditional coastaltown. Its principal attractions include the largeexpanses of sand on A Concha and San Anto-nio beaches, the sea promenade and the har-bour, with its bustling fish market, a real hive ofactivity. Visitors to the town can admire the tra-ditional fishermen’s houses, as well as the re-mains of the former fish processing factories,which today stand in ruins.

NARAÍO CASTLE(SAN SADURNIÑO)This medieval castle, which dates back to the14th century, has close ties with the House of

Page 104: ARQUITECTURA
Page 105: ARQUITECTURA

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGALARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

105

do século XIV. Nos tempos de Fernán Pérez deAndrade “O Boo”, o castelo engadiu á súa fun-ción residencial a de cárcere para vasalos re-beldes ou morosos. Está levantado sobre rochaa 400 metros de altitude, nas inmediacións dorío Castro. Ten unha planta irregular en forma depolígono de doce lados. A torre da Homenaxe,de planta cadrada e situada no centro do patiode armas, conserva algunha bóveda e algunhasaída secreta. Os restos das murallas aparecenen dous niveis, coas portas de acceso formadaspor arcos de medio punto e interesantes pasa-dizos abovedados. Hoxe en día está en estadode abandono, pero desde os seus arredores gó-zase dunhas marabillosas vistas de todo o val.

PONTE FERRERÍA(SAN SADURNIÑO)Na parroquia de Santa María de Naraío atópaseesta ponte, posiblemente de época medieval.Está situada sobre o río Castro e nas inmedia-cións do castelo de Naraío. Está directamenterelacionada coa casa dos Andrade (señoresfeudais da bisbarra), como se deduce dos seus

data del siglo XIV. En tiempos de Fernán Pérez deAndrade “O Boo”, el castillo añadió a su funciónresidencial la de cárcel para vasallos rebeldes omorosos. Se halla levantado sobre roca a 400metros de altitud, en las inmediaciones del río Cas-tro. Tiene una planta irregular en forma de polí-gono de doce lados. La torre del homenaje, deplanta cuadrada y situada en el centro del patio dearmas, conserva alguna bóveda y alguna salidasecreta. Los restos de las murallas aparecen endos niveles, con las puertas de acceso formadaspor arcos de medio punto e interesantes pasadi-zos abovedados. Hoy en día está en estado deabandono pero desde sus alrededores se obtie-nen unas maravillosas vistas de todo el valle.

PONTE FERRERÍA(SAN SADURNIÑO)En la parroquia de Santa María de Naraío seencuentra este puente posiblemente de épocamedieval. Está situado sobre el río Castro y enlas inmediaciones del Castillo de Naraío. Rela-cionado de manera directa con la casa de losAndrade (señores feudales de la comarca),

Andrade (the feudal lords of this region). In thedays of Fernán Pérez de Andrade ‘the Good’,the castle was not only a residence for thisnoble family, but also a prison for rebellious vas-sals and debtors. It stands on top of a rockycrag at a height of 400 metres, close to theRiver Castro. This twelve-sided castle has an ir-regular shape. The square-plan keep standingin the centre of the main courtyard still con-serves several vaults and secret passageways.What remains of the walls stands on two levels,with gateways featuring semicircular arches andfascinating vaulted passages. Today the castlehas been abandoned, but the site offers somestriking views over the valley.

FERRERÍA BRIDGE(SAN SADURNIÑO)This bridge, which possibly dates back to theMiddle Ages, stands in the parish of SantaMaría de Naraío. It crosses the River Castro andis situated just a short distance from NaraíoCastle. Its association with the House of An-drade (the feudal lords of the region) can be

Page 106: ARQUITECTURA

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGALARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

emblemas: oso e xabaril, nun extremo daponte, e outro animal confrontado, hoxe des-aparecido, no outro extremo, o cal podería ato-parse no fondo do río.

CASA GRANDE DE ENCHOUSAS(AS SOMOZAS)Situada a 2,5 quilómetros do núcleo urbanodas Somozas, esta casa é de planta rectangu-lar, con corpos engadidos dedicados a depen-dencias utilitarias (cortes, alpendres...). Contacon dous andares e tres entradas, unha princi-pal, no centro da fachada, e dúas de caráctersecundario, que vinculan a casa cos anexos. Acasa ten asociada unha lenda: segundo a his-toria de Santiago Apóstolo do S. XVI, o topó-nimo As Somozas vén do nome dun nobrefrancés, “Sumaça”, quen fuxira de Francia e re-cibira estes dominios dos reis de España. Contaa lenda que este cabaleiro galo liberou o val dotributo das 100 doncelas que os mouros leva-ban aos seus haréns, tras vencer nunha bata-lla que tivo lugar en Melide. A casa sería o lugarno cal se “enchousaban” (encerraban) as mu-

como se deduce de sus emblemas: oso y jabalí,en un extremo del puente, y otro animal con-frontado, hoy desaparecido, al otro extremo, elcual podría encontrarse en el fondo del río.

CASA GRANDE DE ENCHOUSAS(AS SOMOZAS)Situada a 2,5 kilómetros del núcleo urbano de AsSomozas, esta casa es de planta rectangular, concuerpos añadidos dedicados a dependencias uti-litarias (cuadras, alpendres...). Cuenta con dospisos y tres entradas, una principal, en el centrode la fachada, y dos de carácter secundario, quevinculan la casa con los anexos. La casa tieneasociada una leyenda, según la Historia de San-tiago Apóstol del S. XVI el topónimo de As Somo-zas viene del nombre de un noble francés“SumaÇa”, quien habia huído de Francia y reci-bido estos dominios de los reyes de España.Cuenta la leyenda que este caballero galo liberóal valle del tributo las 100 doncellas que losmoros llevaban a sus harenes, tras vencer en unabatalla que tuvo lugar en Melide. La casa sería ellugar en el cual se “enchousaban” (encerraban)

seen in the bear and wild boar carved into thestone at one end of the bridge. The other endalso once included similar symbols, althoughtoday they possibly lie at the bottom of the river.

ENCHOUSAS COUNTRY HOUSE(AS SOMOZAS)Situated 2.5 kilometres outside the village of AsSomozas, this rectangular plan building also hastwo outhouses, probably used as stables and toolsheds, etc. Built on two floors, it has three doors;the main entrance, situated in the middle of thefaçade, and two side doors, leading to the out-houses. There is a legend surrounding thishouse: according to a 16th century history ofSaint James the Apostle, the name ‘As Somozas’comes from a French noble called “SumaÇa”, whohad fled France and was granted these lands bythe Spanish monarchs. Legend has it that thisFrench knight freed the valley from having to paya tribute of 100 maidens to the Moors, who wouldcarry them away to their harems, following a bat-tle in Melide from which he emerged victorious.The house was the site where the women were

106

Page 107: ARQUITECTURA

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGALARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

107

lleres antes de embarcar. Desde o monte pró-ximo, o “Marbán” (polo mar van), divisaríanseos veleiros que as transportaban a África.Ademais, débese destacar que o escudo doconcello representa a Santiago cabalgandosobre unha paisaxe na que aparece a casadas Enchousas, a nave esperando a chegadadas doncelas e un monte, o Marbán, de 316metros de altura.

CASA DE “JOSELITO”(VALDOVIÑO)É unha vivenda indiana de grandes dimensiónsque está situada preto da estrada que conducede Valdoviño a Cedeira. Posúe dous andares eplanta en H, formada por dous corpos paralelose un transversal coas súas respectivas cubertasindependentes a dúas augas de tella plana. Nundos lados ábrese un pórtico con terraza cuberta,probablemente engadida con posterioridade.Na fachada principal ábrense numerosos vansdispostos simetricamente. Nos dous andares em-pregáronse bandas horizontais de ladrillo con ca-rácter ornamental. A parte frontal da casa resulta,

las mujeres antes de embarcar. Desde el montepróximo, “el marbán” (por el mar van), se divi-sarían los veleros que las transportaban a África.Además se debe destacar que el escudo delayuntamiento representa a Santiago cabal-gando sobre un paisaje en el que aparece lacasa de As Enchousas, la nave esperando lallegada de las doncellas y un monte, el Marbán,de 316 metros de altura.

CASA DE “JOSELITO”(VALDOVIÑO)Es una vivienda indiana de grandes dimensionesque está situada cerca de la carretera que con-duce de Valdoviño a Cedeira. Posee dos pisos yplanta en H, formada por dos cuerpos paralelosy un transversal con sus respectivas cubiertasindependientes a dos aguas de teja plana. En unode los lados se abre un pórtico con terraza cu-bierta, probablemente añadida con posterioridad.En la fachada principal se abren numerosos vanosdispuestos simétricamente. En los dos pisos se uti-lizaron bandas horizontales de ladrillo con carác-ter ornamental. La parte frontal de la casa resulta,

shut up – in Galician ‘enchousaban’ - beforeboarding the ships. The vessels that would carrythem to Africa could be glimpsed from the nearbyhills, known as the ‘marbán’ (they travel by sea).Mention must also be made of the fact that thetown’s coat of arms shows Saint James riding ina scene that includes As Enchousas House, theship awaiting the maidens’ arrival and Marbán Hill,which rises up some 316 metres above sea level.

JOSELITO’S HOUSE(VALDOVIÑO)This is a large mansion built by a Galician returneeemigrant situated just off the road between Val-doviño and Cedeira. Built in an H-shape, this two-storey building is made up of two parallel sectionsand a further transversal section with separateflat tile gable roofs. One side of the house fea-tures a portico with a covered terrace, which wasprobably added at a later date.The main façade features numerous openingsarranged symmetrically. Both storeys are dec-orated with horizontal rows of bricks. Thismakes the front section of the house far more

Page 108: ARQUITECTURA
Page 109: ARQUITECTURA

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGALARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

109

deste xeito, moito máis articulada e decorativaque as outras fachadas, de muros lisos, con vanscoroados nalgunha ocasión por molduras nas quese combinan o cemento pintado e o ladrillo.

PONTE DE MALDIVE(MAÑÓN)Na parroquia de Santa María de Mañón atópaseesta ponte, coñecida tamén como “ponte doPorto”. A influencia da enxeñería e da estéticaromanas percíbese nos materiais empregadose na tipoloxía dos seus tres arcos de mediopunto. Os perpiaños da ponte son similares aosempregados na fábrica da muralla romana deLugo. No centro da ponte pódese observar unmiliario que marcaba o límite entre as dúas an-tigas provincias de Betanzos e Mondoñedo.

SOCIEDADE DE INSTRUCIÓN LUZDE RIBEIRAS DO SOR(MAÑÓN)Situado en San Cristovo de Ribeiras do Sor, esteedificio do ano 1927 e de estilo ecléctico é moisinxelo, xa que conta cunha fachada na que se

de este modo, mucho más articulada y decorativaque las otras fachadas, de muros lisos, con vanoscoronados en alguna ocasión por molduras en lasque se combina el cemento pintado y el ladrillo.

PONTE DE MALDIVE(MAÑÓN)En la parroquia de Santa María de Mañón, se en-cuentra este puente conocido también como“Ponte do Porto”. La influencia de la ingeniería y dela estética romanas se percibe en los materialesempleados y en la tipología de sus tres arcos demedio punto. Los sillares del puente son similaresa los empleados en la fábrica de la muralla romanade Lugo. En el centro del puente se puede obser-var un miliario que marcaba el límite entre las dosantiguas provincias de Betanzos y Mondoñedo.

SOCIEDAD DE INSTRUCCIÓN LUZDE RIBEIRAS DO SOR(MAÑÓN)Situado en San Cristovo de Ribeiras do Sor, esteedificio del año 1927 y de estilo ecléctico, es muysencillo ya que cuenta con una fachada en la que

decorative than the other plainer façades thathave feature several openings, some of whichare crowned by moldings combining painted ce-ment and brick.

MALDIVE BRIDGE(MAÑÓN)This bridge, which is known locally as ‘Ponte doPort’,is situated in the parish of Santa María de Mañón.The influence of Roman engineering and architec-ture can clearly be seen in the materials used in itsconstruction and the three semi-circular arches. Thebridge ashlar stones are similar to those used tobuild the Roman wall that encircles the city of Lugo.In the centre of the bridge, a milestone or miliariuscan be seen, marking the limit between the ancientprovinces of Betanzos and Mondoñedo.

SOCIEDAD DE INSTRUCCIÓN LUZDE RIBEIRAS DO SOR(MAÑÓN)Situated in San Cristovo de Ribeiras do Sor,this 1927 building reflects a simple eclecticstyle. The façade features a series of open-

Page 110: ARQUITECTURA

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGALARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

abren unha serie de vans dispostos simetrica-mente a ambos os lados das portas. Sobre elasérguese unha pequena espadana co nome e adata de fundación enmarcando un reloxo.Trátase dun dos múltiples exemplos de edificiosdedicados ao ensino que, baixo o nome de so-ciedades de instrución, foron levantados fun-damentalmente por emigrantes saídos destasterras e que procuraron a mellora dos seus co-mezando polo establecemento dun sistema deensino laico e gratuíto para todos.

CASTELO DE MOECHE(MOECHE)Este castelo medieval levantado no século XIVestaba vinculado á casa dos Andrade (señoresfeudais da bisbarra). Ten planta poligonal, confoso ao oeste escavado na rocha. A torre daHomenaxe é de 18 metros de altura e plantacadrada. Os muros, duns 12 metros de altura,son de cachotería de lousa cos esquinais deperpiaños graníticos.O castelo foi protagonista dun acontecementohistórico destacable: a “revolta dos Irmandi-

se abren una serie de vanos dispuestos simétrica-mente a ambos lados de las puertas. Sobre ellas,se levanta una pequeña espadana con el nombrey la fecha de fundación enmarcando un reloj.Se trata de uno de los múltiples ejemplos de edifi-cios dedicados a la enseñanza que bajo el nombrede Sociedades de Instrucción fueron levantadasfundamentalmente por emigrantes salidos de estastierras y que procuraron la mejora de los suyoscomenzando por el establecimiento de un sistemade enseñanza laica y gratuita para todos.

CASTILLO DE MOECHE(MOECHE)Este castillo medieval levantado en el siglo XIV,estaba vinculado a la casa de los Andrade (se-ñores feudales de la comarca). Tiene planta po-ligonal, con foso al oeste excavado en la roca.La torre del Homenaje es 18 metros de alturay planta cuadrada. Los muros, de unos 12 me-tros de altura, son de mampostería de pizarracon los esquinales de sillares graníticos.El castillo fue protagonista de un acontecimientohistórico destacable: la “revuelta de Os Irman-

ings arrange symmetrically on either side ofthe doors. The building is crowned by a smallsteeple with the name and date of the build-ing framing a clock.This is one of the many educational centresor Sociedades de Instrucción financed mainlyby Galician emigrants anxious to improve thelot of their fellow countrymen through thecreation of a free lay education system thatwas open to all.

MOECHE CASTLE(MOECHE)This medieval castle dates back to the 14thcentury, and originally belonged to theHouse of Andrade (the feudal lords of thisarea). Polygon in shape, the eastern sidefeatures a fosse carved out of the rock. Thesquare keep rises up 18 m in height. The 12metre high walls are made of slate withgranite cornerstones.The castle was the site of a major historicevent: the Revolt of Os Irmandiños, vassals,who, anxious to put an end to the harsh rule

110

Page 111: ARQUITECTURA

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGALARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

111

ños”, vasalos que, desexosos de acabaren coadureza do señorío, levaron a Nuño Freyre deAndrade a fuxir desde este cara ao castelo deAndrade (Pontedeume). Despois dalgúns éxi-tos, “os Irmandiños” foron vencidos por DonNuño, quen os obrigou a levantaren o cerco docastelo e reprimiu o alzamento. Este feito his-tórico é conmemorado cada ano co denomi-nado “Festival Irmandiño”.

diños”, vasallos que, deseosos de acabar conla dureza del señorío, llevaron a Nuño Freyre deAndrade a huir desde el mismo hacia el castillode Andrade (Pontedeume). Después de algu-nos éxitos, “Os Irmandiños” fueron vencidos porDon Nuño, quien les obligó a levantar el cercodel castillo y reprimió el alzamiento. Este hechohistórico es conmemorado cada año mediante eldenominado “Festival Irmandiño”.

of their tyrannical feudal lords, forced NuñoFreyre de Andrade to flee the castle and seekrefuge in Andrade Castle in Pontedeume. De-spite a number of early victories, the Ir-mandiños Revolt was eventually put down byDon Nuño, who crushed the uprising andforced the vassals to build the castle for tifi-cations. This historic event is commemoratedeach year at the Irmandiño Festival.

Page 112: ARQUITECTURA
Page 113: ARQUITECTURA

ARQUITECTURA MILITARARQUITECTURA MILITAR | MILITARY ARCHITECTURE

Page 114: ARQUITECTURA
Page 115: ARQUITECTURA

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGALARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

115

Pola súa situación xeográfica e as condi-cións naturais e defensivas óptimas da ría,Ferrol conver teuse nun lugar estratéxicopara os de Filipe II.O conxunto formado polos castelos da ría deFerrol e do Arsenal Militar nacidos no seo daIlustración, constitúe no século XVIII a maiorbase naval militar de Europa, facendo da ríaun for tín inexpugnable desde o mar, tal ecomo poñen de manifesto as infrutuosas in-cursións inglesas.Os Borbóns levaron a cabo no século XVIIIunha impor tante transformación na cidade,da que hoxe perduran os restos dun pasadode esplendor en excelentes condicións deconservación.Todas as construcións realizadas polo Depar-tamento Naval de Ferrol constitúen as primei-ras xeracións do racionalismo ilustrado esobrio da arquitectura militar galega.

Por la situación geográfica y las condicionesnaturales y defensivas óptimas de la ría, Ferrolse convirtió en un lugar estratégico para la Ar-mada Real desde tiempos de Felipe II.El conjunto formado por los castillos de la ríade Ferrol y del Arsenal Militar nacidos en elseno de la Ilustración, constituye en el sigloXVIII la mayor base naval militar de Europa, ha-ciendo de la ría un fortín inexpugnable desdeel mar, tal y como ponen de manifiesto las in-fructuosas incursiones inglesas.Los Borbones en el siglo XVIII llevaron a cabouna importante transformación en la ciudad,de la que hoy perduran los restos de un pa-sado de esplendor en excelentes condicionesde conservación.Todas las construcciones realizadas por el De-partamento Naval de Ferrol constituyen las pri-meras generaciones del racionalismo ilustradoy sobrio de la arquitectura militar gallega.

Since the days of King Philip II, Ferrol has beena strategic point for the Spanish Navy due to itslocation and the excellent natural and defensiveconditions of its tidal estuary.The castles standing on either side of the Fer-rol tidal estuary and the Military Arsenal builtduring the Age of Enlightenment combined inthe 18th century to create the largest navy basein Europe, turning the tidal estuary into an im-penetrable stronghold, as proved by the nu-merous unsuccessful raids by the English Navy.The Borbon monarchs radically transformed theface of 18th century Ferrol, and much of itspast splendour can still be seen today, thanks tothe careful conservation of many of its build-ings and monuments.The constructions created by Ferrol’s Naval De-partment are representative of the early gen-erations of enlightened rationalists and thesobriety of Galician military architecture.

Page 116: ARQUITECTURA
Page 117: ARQUITECTURA

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGALARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

117

CASTELO DE SAN FILIPE(FERROL)No lugar de San Felipe, na parroquia de SantaMaría de Brión, atópase esta construción de-fensiva de estilo barroco clasicista. En temposde Filipe II levantouse un primeiro castelo (quese reformou entre 1731 e 1775), en plena loitapola hexemonía marítima dos países europeos.Ferrol, como punto estratéxico para o reapro-visionamento dos buques da Armada Real, ne-cesitaba un sistema defensivo eficaz fronte áspretensións dos almirantes ingleses e france-ses e, así, no ano 1589 comézase a constru-ción do baluarte, auspiciada por Filipe II, deaquí o seu nome.Nesta mesma época construíronse tamén ou-tros dous castelos na beira oposta, o de NosaSeñora da Palma e o de San Martín. Entre esteúltimo e o de San Filipe tendíase unha cadeaque lles impedía a entrada aos navíos inimigos.As tres fortificacións deron mostra da súa efi-cacia no ano 1639, durante o ataque francésao mando do almirante Henri D’Escobleau; e o26 de agosto de 1800, durante o ataque in-

CASTILLO DE SAN FELIPE(FERROL)En el lugar de San Felipe, en la parroquia deSanta María de Brión se encuentra esta cons-trucción defensiva de estilo barroco clasicista.En tiempos de Felipe II se levantó un primercastillo (que se reformó entre 1731-1775), enplena lucha por la hegemonía marítima de lospaíses europeos. Ferrol, como punto estraté-gico para el reaprovisionamiento de los buquesde la Armada Real, necesitaba un sistema de-fensivo eficaz frente a las pretensiones de losalmirantes ingleses y franceses, y así en el año1589 se comienza la construcción del baluarte,auspiciada por Felipe II, de aquí su nombre.En esta misma época se construyeron tambiénotros dos castillos en la orilla opuesta, el deNuestra Señora de la Palma y el de San Mar-tín. Entre este último y el de San Felipe se ten-día una cadena que impedía la entrada a losnavíos enemigos. Las tres fortificaciones die-ron muestra de su eficacia en el año 1639 du-rante el ataque francés al mando del AlmiranteHenri D`Escobleau y el 26 de agosto de 1800

SAN FELIPE CASTLE(FERROL)San Felipe, in the parish of Santa María deBrión is the site of this defence fortress built inclassic Baroque style. An earlier castle, built onthe orders of Philip II (and which was alteredbetween 1731 and 1735) occupied this siteduring the European struggle for dominance ofthe seas. Ferrol was a strategic supply point forthe Spanish Navy, and therefore required an ef-fective defence system capable of warding offthe frequent attacks organised by the Englishand French sealords. Work commenced on thefirst castle in 1589, on the orders of King PhilipII, from whom it takes its nameDuring this period a further two castles werebuilt on the opposite shore: Nuestra Señora dela Palma and San Martín. A chain was stretchedbetween San Martín Castle across the bay to SanFelipe Castle to prevent enemy vessels from en-tering. The effectiveness of these threefortresses became evident in 1639 during theFrench attack under the orders of Admiral HenriD’Escobleau and on 26 August 1800, when the

Page 118: ARQUITECTURA

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGALARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

glés do xeneral Pultney, fito lembrado todos osanos polos habitantes de Brión.Constitúe un dos exemplos máis representa-tivos das grandes “baterías-abaluar tadas”do século XVIII. Servía para a defensa da ríade Ferrol e dos ataques por terra. Segue osmodelos académicos da súa época, a Ilus-tración; neste caso a aplicación das mate-máticas á ar te da guerra. Os enxeñeirosmilitares que o deseñaron foron FranciscoMontaigú, Juan de la Ferriére e Juan Vergel.Posúe magníficas vistas sobre toda a ría e ocastelo da Palma.Actualmente atópase baixo a protección da De-claración xenérica do Decreto do 22 de abril de1949, e da Lei 16/1985 sobre o PatrimonioHistórico Español.

CASTELO DA PALMA(MUGARDOS)O primeiro castelo da Palma, chamado orixina-riamente de Nosa Señora da Palma, foi cons-truído no ano 1597, e o edificio actual é do ano1869. Ten un estilo de fortificación militar. O

durante el ataque inglés del General Pultney,hito recordado todos los años por los habi-tantes de Brión.Constituye uno de los ejemplos más represen-tativos de las grandes “baterías-abaluartadas”del siglo XVIII. Servía para la defensa de la ríade Ferrol y los ataques por tierra. Sigue los mo-delos académicos de su época, la Ilustración;en este caso la aplicación de las matemáticas alarte de la guerra. Los ingenieros militares quelo diseñaron fueron Francisco Montaigú, Juande la Ferriére y Juan Vergel. Posee magníficasvistas sobre toda la ría y el Castillo de A Palma.Actualmente se encuentra bajo la protección dela Declaración genérica del Decreto de 22 deabril de 1949, y a la Ley 16/1985 sobre el Pa-trimonio Histórico Español.

CASTILLO DE A PALMA(MUGARDOS)El primer castillo de A Palma, llamado originaria-mente de Nuestra Señora de la Palma, fue cons-truido en el año 1597, siendo el edificio actualdel año 1869. Tiene un estilo de fortificación mi-

city was attacked by General Pultney and theEnglish troops, a historic event which is com-memorated each year by the residents of Brión.It is one of the finest examples of the large 18thcentury ‘battery-fortresses’, and was capableof defending the Ferrol tidal estuary against at-tacks by sea and land. It was built in keepingwith the academic models of the Age of En-lightenment, in this case mathematics appliedto the art of war. It was designed by the militaryengineers Francisco Montaigú, Juan de la Fer-riére and Juan Vergel. It offers superb viewsover the tidal estuary and of La Palma Castle.It is currently protected by the Generic Decla-ration of the Decree dated 22 April 1949 andAct 16/1985 for the Protection of Spain’s His-torical Heritage.

LA PALMA CASTLE(MUGARDOS)The first castle on this site, originally knownas Nuestra Señora de la Palma, was built in1597, although the current building datesback to 1869. This for tified building has a

118

Page 119: ARQUITECTURA

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGALARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

119

responsable da obra é D. Martín de Padilla. Entempos pasados a súa posición estratéxicapara a defensa da entrada na ría era decisiva,sobre todo ao emparellarse co castelo de SanFilipe, na outra beira. Ademais, este casteloviviu o combate das tropas inglesas no ano1596 e a invasión da vila de Mugardos. O cas-telo da Palma foi empregado outrora como pri-sión militar para oficiais do exército, e naactualidade está abandonado.

EDIFICIO DE HERRERÍAS(FERROL)Na praza do Cantón de Molíns, no núcleo ur-bano, atópase este edificio de estilo neoclá-sico academicista, realizado o proxecto inicialpor Julián Sánchez Bort en 1765. O seu tra-zado foi aprobado polo monarca Carlos III en1781. Presenta unha planta rectangular alon-gada. A fachada principal destaca pola súa ho-rizontalidade. Nel instaláronse as forxas e aoficina de fundición do Arsenal de Ferrol. Asúa construción orixinaria sufriu considerablesreformas. Albergou a antiga Escola de Máqui-

litar. El responsable de la obra es D. Martín dePadilla. En tiempos pasados su posición estraté-gica para la defensa de la entrada en la ría eradecisiva, sobre todo al emparejarse con el casti-llo de San Felipe, en la otra orilla. Además, estecastillo vivió el combate de las tropas inglesas enel año 1596 y la invasión de la villa de Mugardos.El castillo de la Palma fue utilizado hace tiempocomo prisión militar para oficiales del ejército, y enla actualidad se encuentra abandonado.

EDIFICIO DE LAS HERRERÍAS(FERROL)En la Plaza del Cantón de Molíns, en el núcleourbano, se encuentra este edificio de estilo ne-oclásico academicista, realizado el proyecto ini-cial por Julián Sánchez Bort en 1765. Sutrazado fue aprobado por el monarca Carlos IIIen 1781. Presenta una planta rectangular alar-gada. La fachada principal destaca por su ho-rizontalidad. En él se instalaron las forjas y laoficina de fundición del Arsenal de Ferrol. Suconstrucción originaria sufrió considerables re-formas. Albergó la antigua Escuela de Máqui-

clearly military influence and was designed byMar tín de Padilla. In the past it occupied astrategic position for the defence of the tidalestuary, in conjunction with San Felipe Castle,which stands on the opposite shore. La PalmaCastle witnessed the struggle against theEnglish troops in 1596 and the invasion ofthe town of Mugardos. It has also been usedas a military prison for army officers, buttoday stands empty.

FOUNDRY(FERROL)This Neo-Classical and Academicist buildingstands in Plaza del Cantón de Molíns in Ferrol.The original design was drawn up by JuliánSánchez Bort en 1765 although the final lay-out was approved by King Charles III in 1781.It has an elongated rectangular plan, and themain façade stands out for its long horizontalline. It housed the Ferrol Arsenal foundries andoffices. The original building underwent consid-erable alteration work. It was also used as thesite of the former School of Machinery and in

Page 120: ARQUITECTURA
Page 121: ARQUITECTURA

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGALARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

121

nas e no ano 1997 proxectouse convertela ensala permanente da Exposición Nacional daConstrución Naval.

ARSENAIS(FERROL)Os arsenais militares de Ferrol son un dos me-llores exemplos de arquitectura civil e naval quepodemos atopar. Están formados por un recintoamurallado dividido en varias zonas, os estalei-ros, os diques e o parque. No seu interior me-recen especial mención, ademais da ppoorr ttaa ddooDD iiqquuee ,, aa ppoorr ttaa ddoo PPaarrqquuee ,, aa SSaa ll aa ddeeAArrmmaass,, oo ddiiqquuee ddoo SS iinnoo ee oo eeddii ffii ccii oo ddeeHHeerr rreerr íí aass. O recinto alberga o Museo Navaldesde 1997 e EXponav desde o ano 2008.O deseño xeral do arsenal ten as súas orixes noséculo XVIII. Destacan as súas formas rectan-gulares e os segmentos que se rexen pola pro-porción do “número áureo”. En todo casodetermínanse as necesidades de tipo funcionaldo estaleiro, delimitando a zona de armamen-tos (“parque”) e de mantemento (“diques”),destacando o dique da Campá, un dos diques

nas y en el año 1997 se proyectó convertirla ensala permanente de la Exposición Nacional dela Construcción Naval.

ARSENALES(FERROL)Los arsenales militares de Ferrol son uno de losmejores ejemplos de arquitectura civil y naval quenos podemos encontrar. Están formados por unrecinto amurallado dividido en varias zonas, losastilleros, los diques y el parque. En su interiormerecen especial mención, además de la PPuueerr ttaaddeell DDiiqquuee,, llaa PPuueerr ttaa ddeell PPaarrqquuee,, llaa SSaallaaddee AArrmmaass,, eell DDiiqquuee ddoo SSiinnoo yy eell EEddii ffiicciiooddee llaass HHeerr rreerr ííaass. El recinto alberga el MuseoNaval desde 1997 y EXponav desde el 2008.El diseño general del arsenal tiene sus orígenesen el siglo XVIII. Destacan sus formas rectangu-lares y los segmentos que se rigen porla pro-porción del “número áureo”. En todo caso sedeterminan las necesidades de tipo funcional delastillero, delimitando la zona de armamentos(“parque”) y de mantenimiento (“diques”), des-tacando el dique de Campana, uno de los diques

1997 plans were drawn up to turn it into thepermanent home of the Spanish Naval Ship-building Exhibition.

NAVAL ARSENAL(FERROL)Ferrol’s naval arsenal is one of the finest ex-amples of civil and naval architecture. It is madeup of a walled enclosure divided into varioussections, including the shipyard, docks andpark. Particularly worthy of mention are theBBrreeaakkwwaatt eerr GGaattee ,, tt hhee PPaarr kk GGaatt ee ,, tthheeAArrmmoouurr yy,, tthhee SS iinnoo BBrreeaakkwwaatteerr aanndd tthheeFFoouunnddrr yy.. Since 1997 it has housed the NavalMuseum and EXponav since 2008. The general design of the arsenal dates back tothe 18th century. It stands out due to its rec-tangular sections and the segments propor-tioned to approximate the ‘golden ratio’. Thelayout of the shipyards is determined by theirfunctional needs, separating the armoury area(the ‘park’) and the maintenance area (thedocks). Particularly worthy of mention is theCampana Breakwater, one of the longest in the

Page 122: ARQUITECTURA

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGALARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

máis grandes do mundo, con 145 metros deeslora e 12 de calado. Este conxunto foi decla-rado Ben de Interese Cultural (BIC).O edificio de Herrerías é de estilo neoclásicoacademicista, realizado o proxecto inicial porJulián Sánchez Bor t en 1765. O seu trazadofoi aprobado polo monarca Carlos III en1781. Presenta unha planta rectangularalongada. A fachada principal destaca polasúa horizontalidade. Nel instaláronse as for-xas e a oficina de fundición do Arsenal deFerrol. A construción orixinaria sufriu consi-derables reformas.

O DIQUE DO SINO(FERROL)Deseñado polo enxeñeiro militar Andrés Co-merma, foi inaugurado o 19 de agosto de1879. Trátase dunha montaña granítica inver-tida, con 145 metros de muralla de lonxitudepor 27 metros de boca e 12 metros de calado.Daquela converteuse nunha das obras hidráu-licas de Galicia máis importantes, así como nundos diques máis grandes do mundo.

más grandes del mundo con 145 metros de es-lora y 12 de calado. Este conjunto fue declaradoBien de Interés Cultural (BIC).El edificio das Herrerías es de estilo neoclá-sico academicista, realizado el proxecto ini-cial por Julián Sánchez Bor t en 1765. Sutrazado fue aprobado por el monarca Car-los III en 1781. Presenta una planta rectan-gular alargada. La fachada principal destacapor su horizontalidad. En él se instalaron lasforjas y la oficina de fundición del Arsenal deFerrol. La construcción originaria sufrió con-siderables reformas.

EL DIQUE DO SINO(FERROL)Diseñado por el ingeniero militar Andrés Co-merma, fue inaugurado el 19 de agosto de1879. Se trata de una montaña granítica inver-tida, con 145 metros de muralla de largo por27 metros de boca y 12 metros de calado. Enaquella época se convirtió en una de las obrashidráulicas de Galicia más importantes, así comouno de los diques más grandes del mundo.

world measuring 145 metres and with a depthof 12 metres. The entire site has been declaredan Asset of Cultural Interest.The foundry is built in the Neo-Classical andAcademicist style, and original design wasdrawn up by Julián Sánchez Bor t en 1765 al-though the final layout was approved by KingCharles III in 1781. It has an elongated rec-tangular plan, and the main façade standsout for its long horizontal line. It housed theFerrol Arsenal foundries and offices. Theoriginal building underwent considerable al-teration work.

SINO BREAKWATER(FERROL)Designed by the military engineer Andrés Com-erma, it was officially opened on 19 August1879. The wall of this vast inverted granitemountain is 145 metres long, 27 metres wideand 12 metres deep. It was one of the mostambitious feats of hydraulic engineering of itsday in Galicia, and one of the largest breakwa-ters in the world.

122

Page 123: ARQUITECTURA

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGALARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

123

LA CORTINA(FERROL)Obra dirixida por Francisco Llobet entre osanos 1754 e 1767, con máis de 700 metrosde murallas escarpadas de cantería de granito.Esta construción defensiva destaca pola súapotente zona de baterías con interesantespezas de cantería, adarve e troneiras artilladascon canóns do século XVIII e XIX. Esta constru-ción cubría todo o sector noroeste-sueste decalquera ataque por mar da artillería naval,dándolle fronte á mesma boca da ría de Ferrol.De construción con fins defensivos tamén secualifican as baterías de San Carlos, San Cristovoe Ás Viñas, do século XVIII e declaradas Bens deInterese Cultural. As tres baterías formabanparte dun proxecto de fortificación da entradada ría de Ferrol, pois servían de apoio aos cas-telos de San Filipe, A Palma e San Martín.

BATERÍA DE SAN CARLOS(FERROL)No lugar de Cariño, na parroquia de SanRomán de Doniños, atópase esta batería de

LA CORTINA(FERROL)Obra dirigida por Francisco Llobet entre losaños 1754 y 1767 con más de 700 metros demurallas escarpadas de cantería de granito.Esta construcción defensiva destaca por su po-tente zona de baterías con interesantes piezasde cantería, adarve y troneras artilladas con ca-ñones del siglo XVIII y XIX. Dicha construccióncubría todo el sector noroeste-sudeste de cual-quier ataque por mar de la artillería naval,dando frente a la misma boca de la ría de Ferrol.De construcción con fines defensivos también secalifican las baterías de San Carlos, San Cristovoe As Viñas, del siglo XVIII y declaradas Bien de In-terés Cultural. Las tres baterías formaban partede un proyecto de fortificación de la entrada dela ría de Ferrol, pues servían de apoyo a los cas-tillos de San Felipe, A Palma y San Martín.

BATERÍA DE SAN CARLOS(FERROL)En el lugar de Cariño, en la parroquia de SanRomán de Doniños, se encuentra esta bate-

LA CORTINA(FERROL)Work on this construction was directed by FranciscoLlobet between 1754 and 1767. This defence for-tification has more than 700 metres of steep gran-ite walls. It stands out for its impressive batterieswith magnificent examples of masonry, parapetsand embrasures with cannons dating back to the18th and 19th centuries. This construction providedprotection for the entire north-western and south-eastern sections from attacks by gunships, as itfaces the mouth of the Ferrol tidal estuary.In addition, the 18th century defence batteries ofSan Carlos, San Cristovo and As Viñas have alsobeen declared Assets of Cultural Interest. Thesethree batteries formed part of the defence systemto protect the entrance to the Ferrol tidal estuary,and provided the castles of San Felipe, La Palmaand San Martín with additional defence power.

SAN CARLOS DEFENCE BATTERY(FERROL)This 18th century Neo-Classical defence battery,designed by Juan de la Ferrière and Juan Vergel,

Page 124: ARQUITECTURA
Page 125: ARQUITECTURA

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGALARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

125

estilo neoclásico (século XVIII), de Juan dela Ferriere e Juan Vergel. Formaba par tedun proxecto de for tificación da entrada daría de Ferrol, pois servía de apoio aos cas-telos de San Filipe, A Palma e San Mar tín.Ten dúas frontes, un cara á ría e outra caraá enseada. É un exemplo de arquitecturamilitar, con magníficas vistas sobre a ría,que ademais está declarada Ben de Inte-rese Cultural.O baluarte de San Carlos, do último terzo doséculo XVIII de Francisco LLobet e Dionisio Sán-chez de Aguilera, está situado no barrio de Ca-nido, á beira do antigo cemiterio da cidade.

ría de estilo neoclásico (siglo XVIII), de Juande la Ferriere y Juan Vergel. Formaba par tede un proyecto de for tificación de la entradade la ría de Ferrol, pues servía de apoyo alos castillos de San Felipe, A Palma y SanMar tín. Tiene dos frentes, uno hacía la ría yotro hacia la ensenada. Es un ejemplo de ar-quitectura militar, con magníficas vistas sobrela ría, que además esta declarada Bien de In-terés Cultural.El Baluarte de San Carlos, del último Tercio delsiglo XVIII de Francisco LLobet y Dionisio Sánchezde Aguilera, está situado en el barrio de Canidoa la orilla del antiguo cementerio de la ciudad.

is situated in Cariño, in the parish of San Románde Doniños. It formed part of the defence sys-tem that protected the entrance to the Ferroltidal estuary, and provided additional defensivepower for the castles of San Felipe, La Palmaand San Martín. It has two façades, one facingthe tidal estuary and the other the inlet. It is afine example of military architecture and offerssuperb views over the tidal estuary. It has alsobeen declared an Asset of Cultural Interest.San Carlos Fortress, dating back to the last third ofthe 18th century and designed by Francisco LLo-bet and Dionisio Sánchez de Aguilera, is situated inthe Canido district next to the city’s old cemetery.

Page 126: ARQUITECTURA
Page 127: ARQUITECTURA

OS FAROSLOS FAROS | LIGHTHOUSES

Page 128: ARQUITECTURA
Page 129: ARQUITECTURA

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGALARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

129

Os faros non só destacan pola súa estética,senón por estaren nas localizacións máis es-pectaculares. Aínda que non debemos esque-cer a función para a que foron creados, ser aluz que guía os barcos que percorren asnosas costas.

FARO DE ESTACA DE BARES(MAÑÓN)É o último faro da costa coruñesa e o máis se-tentrional de toda a Península. Este lugar é afronteira imaxinaria onde mesturan as súasaugas o Atlántico e o Cantábrico. Ademais,xusto o montículo no que se levanta é chamadoVentureiro e prolóngase na chamada “punta deEstaca de Bares”.Realizado polo enxeñeiro Félix Uhagón, co-mezou a iluminar definitivamente o 1 de se-tembro de 1850. No interior do faro,ascendendo por unha escaleira fundida nahistórica “Real Fábrica de Sargadelos”, accé-dese á lanterna. No ámbito áchanse un ob-servatorio ornitolóxico e diversos muíños deauga. Como elemento achegado pola nova

Los faros no sólo destacan por su estética,sino por estar en los emplazamientos más es-pectaculares. Aunque no debemos olvidarnosde la función para la que fueron creados, serla luz que guía a los barcos que recorrennuestras costas.

FARO DE ESTACA DE BARES(MAÑÓN)Es el último faro de la costa coruñesa y el másseptentrional de toda la península. Este lugares la frontera imaginaria donde mezclan susaguas el Atlántico y el Cantábrico. Además, justoel montículo en el que se levanta, es llamadoVentureiro y se prolonga en la llamada “puntade la Estaca de Bares”.Realizado por el ingeniero Félix Uhagón, em-pezó a alumbrar definitivamente el 1 de sep-tiembre de 1850. En el interior del faro,ascendiendo por una escalera fundida en la his-tórica “Real Fábrica de Sargadelos”, se accedea la linterna. En el entorno se hallan un obser-vatorio ornitológico y diversos molinos de agua.Como elemento aportado por la nueva tecno-

Lighthouses not only stand out for their ap-pearance but also for their truly stunning lo-cations. However, we should not lose sight ofthe important function they perform, provid-ing the light that guides the ships that passby our coasts.

ESTACA DE BARES LIGHTHOUSE(MAÑÓN)This is the nor thernmost lighthouse inSpain, and the last one on the coast of theprovince of A Coruña. It marks an imaginaryborder where the waters of the Atlantic andthe Cantabrian Sea converge. The hillock onwhich it stands is known as Ventureiro, andjuts out into the headland known as ‘Estacade Bares Point’.Designed by the engineer Félix Uhagón, it be-came operational on 1 September 1850. Thelamp is accessed by an interior wrought ironstaircase cast in the historic ‘Royal Factoryof Sargadelos’. The surrounding area boastsa bird observatory and several watermills. Inaddition, visitors will see the recently in-

Page 130: ARQUITECTURA

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGALARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

tecnoloxía industrial, tamén se incorporou ápaisaxe próxima un parque eólico, para apro-veitar o principal recurso enerxético da bis-barra, o vento. Outro curioso elementomoderno próximo é unha base militar nor te-americana, cuxas instalacións están hoxeabandonadas. No ano 2003 acométese unhaprofunda rehabilitación do edificio.

FARO DE CABO ORTEGAL(CARIÑO)Este faro atópase situado no cabo Ortegal, deonde toma o seu nome. É unha torre cilíndrica,pintada de branco e vermello, na parte superiorda cal se atopa o faro.O proxecto da torre foi realizado polo enxe-ñeiro Jaime Arrandiaga e aprobouse no ano1982. O faro sufriu unha profunda reformadesde o ano 1993 ata a actualidade, xa queprimeiro desapareceu a caseta exterior queafeaba o ámbito e, con ela, os grupos elec-tróxenos. Despois reformouse todo o equipotécnico do faro, manténdose só as dúas óp-ticas de tambor e desaparecendo o gas ace-

logía industrial, también se ha incorporado alpaisaje próximo un parque eólico, para apro-vechar el principal recurso energético de la co-marca, el viento. Otro curioso elementomoderno cercano es una base militar nortea-mericana, cuyas instalaciones se encuentranhoy abandonadas. En el año 2003 se acometeuna profunda rehabilitación del edificio.

FARO CABO ORTEGAL(CARIÑO)Este faro se encuentra situado en el Cabo Or-tegal, de donde toma el nombre. Es una torrecilíndrica, pintada de blanco y rojo, en cuyaparte superior se encuentra el faro.El proyecto de torre fue realizado por el in-geniero Jaime Arrandiaga y se aprobó en elaño 1982. El faro sufrió una profunda re-forma desde el año 1993 hasta la actualidad,ya que primero desapareció la caseta exte-rior que afeaba el entorno y con ella los gru-pos electrógenos. Después se reformó todoel equipo técnico del faro manteniéndosesolo las dos ópticas de tambor y desapare-

stalled wind farm, an example of the newtechnological industries, designed to take ad-vantage of the region’s principal energy re-source, the wind. Another unusual modernelement incorporated into this landscape isa US military base, now abandoned. Exhaus-tive restoration work was carried out on thebuilding in 2003.

CABO ORTEGAL LIGHTHOUSE(CARIÑO)This lighthouse stands on Cape Ortegal, fromwhich it takes its name. It is a cylindrical towerpainted red and white, and the upper sectioncontains the lamp.This tower was designed by the engineerJaime Arrandiaga and approval for the planswas given in 1982. Extensive alteration workwas carried out on the lighthouse in 1993;the generators and the exterior huts whichwere an eyesore on the landscape were de-molished. This was followed by the replace-ment of the lighthouse’s equipment, with theexception of the two lenses. A system of

130

Page 131: ARQUITECTURA

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGALARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

131

tileno. Colocouse un sistema de lámpadas ha-lóxenas e baterías.

FARO DE PUNTA CANDIEIRA(CEDEIRA)Situado a 7 quilómetros de Cedeira, atopa-mos un magnífico lugar para visitar, PuntaCandieira, situada entre a Punta Valteira eFelgueira, sobre a cal se sitúa o faro, o calleva funcionando desde 1954, ano no quefoi inaugurado. A súa historia garda íntimarelación co de Or tegal, ata o punto de que,nun principio, estaba destinado a levantarsenaquel lugar.O edificio forma o clásico “U” coa torre he-xagonal apegada á cara que dá ao mar e queeleva o foco luminoso. No ano 1984 entrouen servizo unha nova instalación eléctrica etamén se lle puxo un grupo electróxeno comoreserva.Desde este lugar, lonxe de toda civilizaciónurbana, contémplanse os illotes próximos, asícomo os acantilados.

ciendo el gas acetileno, se colocó un sistemade lámparas halógenas y baterías.

FARO DE PUNTA CANDIEIRA(CEDEIRA)Situado a 7 kilómetros de Cedeira encontramosun magnífico lugar para visitar, Punta Candela-ria; situada entre la Punta Valteira y Felgueirasobre la cual se ubica el faro, el cual lleva fun-cionando desde 1954, año en el que fue inau-gurado. Su historia guarda íntima relación conel de Ortegal hasta el punto que, en un princi-pio, estaba destinado a levantarse en aquelpunto.El edificio forma la clásica “U” con la torre he-xagonal adosada a la cara que da al mar y queeleva el foco luminoso. En el año 1984 entróen servicio una nueva instalación eléctrica ytambién se le puso un grupo electrógeno comoreserva.Desde este lugar lejos de toda civilización ur-bana se contemplan los islotes próximos, asícomo los acantilados.

halogen lamps and batteries replaced theacetylene gas.

PUNTA CANDIEIRA LIGHTHOUSE(CEDEIRA)Situated some 7 kilometres outside Cedeira,this is a delightful spot for visitors. Cande-laria Point lies between Valteira Point andFelgueira. The lighthouse that stands on thissite has been operational since 1954. Itshistory is closely linked with Or tegal Light-house to the extent that it was originally de-signed for that site.The building forms a classic U shape with ahexagonal tower adjacent to the façade fac-ing the sea and that houses the lamp. A newelectrical system was installed in 1984 and areserve generator was also set up.This remote setting provides stunning viewsof the islets that lie off the coast, as well asthe impressive cliffs.

Page 132: ARQUITECTURA
Page 133: ARQUITECTURA

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGALARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

133

FARO DE CEDEIRAOU PUNTA PROMONTORIO(CEDEIRA)Fronte ao anterior atópase o antigo faro cons-truído no ano 1862, chamado actualmente ba-liza de Punta Promontorio, ou Robaleira paraos veciños da vila.O faro de Punta Robaleira distínguese polasúa sinxeleza e pragmatismo, orientados aofrecerlles a mellor visualización aos que seinternan na ría camiño do por to. Posúe unhaluz branca e unha torre hexagonal taménbranca. Ten un alcance de 11 millas e desdeel pode verse o centro histórico de Cedeira,a praia de Vilarrube e a ermida de SanAntón de Corveiro.

FARO DE PUNTA FROUXEIRA(MEIRÁS, VALDOVIÑO)O faro da Frouxeira está situado en Punta Frou-xeira e foi construído no ano 1992 cun deseñovangardista totalmente diferente ao dos farostradicionais. Este faro comezou a funcionar afinais do ano 1994 e en 2008 finalizouse unha

FARO DE CEDEIRAO PUNTA PROMONTORIO(CEDEIRA)Enfrente del anterior se encuentra el antiguofaro construido en el año 1862, llamado ac-tualmente baliza de Punta Promontorio, o Ro-baleira para los vecinos de la villa.El faro de Punta Robaleira se distingue porsu sencillez y pragmatismo, orientados aofrecer la mejor visualización a quienes seadentran en la ría camino del puer to. Poseeuna luz blanca y una torre hexagonal tam-bién blanca. Posee un alcance de 11 millas ydesde él puede verse el casco histórico deCedeira, la playa de Vilarrube y la Ermita deSan Antón de Corveiro.

FARO DE PUNTA FROUXEIRA(MEIRÁS, VALDOVIÑO)El faro de la Frouxeira se encuentra ubicado enPunta Frouxeira y fue construido en el año 1992con un diseño vanguardista totalmente diferenteal de los tradicionales. El faro comenzó a fun-cionar a finales del año 1994 y en el 2008 se fi-

CEDEIRA OR PUNTAPROMONTORIO LIGHTHOUSE(CEDEIRA)This old lighthouse, currently known locally asPunta Promontorio or Robaleira Beach, standsopposite the lighthouse described above anddates back to 1862.Punta Robaleira Lighthouse stands out for itssimplicity and pragmatism, and was designedto guide those entering the tidal estuary andheading for the port. Its white hexagonal towerhouses a lamp that emits an equally white beamthat can be seen over a distance of 11 miles.The site offer panoramic views of Cedeira’s his-toric quarter, Vilarrube Beach and the Chapelof San Antón de Corveiro.

PUNTA FROUXEIRA LIGHTHOUSE(MEIRÁS, VALDOVIÑO)Frouxeira Lighthouse, standing on FrouxeiraPoint, was built in 1992 in an avant-garde stylethat sets it apart from more traditional light-houses. It became operational in 1994 and in2008 work was completed on a major alteration

Page 134: ARQUITECTURA

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGALARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

profunda transformación deste que elimina omuro cortina acristalado, pecha os espazosdestinados ás escaleiras deixando só ventás encada altura e reforza os piares do faro, o quelle confire a nova imaxe que presenta na ac-tualidade.Arredor da figura rectilínea do faro, ao nordés,un amplo areal pecha a chaira na que se asentaa lagoa da Frouxeira, un importante espazo na-tural e unha das praias máis concorridas noverán. Ao suroeste están os acantilados doPorto, sobre os que se asenta a ermida domesmo nome e desde onde se pode camiñarata a praia dos Botes e admirar toda a belezaescondida nos saíntes rochosos, onde é posi-ble a práctica da pesca.

FARO DE PRIOR(FERROL)A 14 quilómetros de Ferrol e ao outro lado dosmontes de Serantes atópase o faro de caboPrior. Para chegar a el abandónase Ferrol evaise ascendendo sempre a pendente ata re-montar o cumio que chaman A Bailadora, onde

naliza una profunda transformación del mismoque elimina el muro cortina acristalado, cierralos espacios destinados a las escaleras dejandosolo ventanas en cada altura y refuerza los pi-lares del faro, esto le proporciona la nueva ima-gen con la que se encuentra actualmente.En torno a la figura rectilínea del faro, al nor-deste, un amplio arenal cierra la llanura en laque se asienta la Lagoa Frouxeira, un importanteespacio natural y una de las playas mas concu-rridas en el verano. Al sudoeste, los acantiladosde O Porto sobre los que se asienta la ermita desu nombre, desde donde se puede caminarhasta la playa de los Botes, y admirar toda la be-lleza escondida en los salientes rocosos, desdelos que se hace posible la práctica de la pesca.

FARO DE PRIOR(FERROL)A 14 kilómetros de Ferrol y al otro lado de losmontes de Serantes se encuentra el faro de CaboPrior. Para llegar a él se abandona Ferrol y se vaascendiendo siempre la pendiente hasta remon-tar la cumbre que llaman la Bailadora, donde se

project: the glass curtain wall was removed andthe staircase enclosed within the main struc-ture, leaving windows on each floor, and the pil-lars of the lighthouse were reinforced, givingthe lighthouse its current appearance.A vast expanse of sand stretches out to thenorth-east of this rectilinear lighthouse, the siteof Frouxeira Lagoon, a natural space of majorimportance and one of the most popularbeaches in the summer months. To the south-west the imposing O Pote cliffs rise up, toppedby a chapel of the same name. From here apath leads down to Los Botes Beach, where vis-itors can admire the rugged beauty these rocksconceal, and is an ideal spot for fishing.

PRIOR LIGHTHOUSE(FERROL)Four teen kilometres outside Ferrol on theother side of the Serantes Mountains standsCabo Prior Lighthouse. On leaving Ferrol, vis-itors should head up the road that leads toBailadora Peak, from where a route leadsdown to Covas and a path takes us up to the

134

Page 135: ARQUITECTURA

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGALARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

135

se inicia o descenso ata Covas e a suba ata ofaro. Desde alí, nas noites de inverno, cando émáis recio o vendaval, descóbrese nalgunhaaclarada momentánea o fulgor de Sisargas.O faro comeza a funcionar no ano 1953. O edifi-cio estaba composto de dúas partes diferencia-das unidas por un patio central. A torrearrancaba da parte posterior do patio e era deforma octogonal. Encaixada na parte posterior,apenas sobresaía do edificio e estaba rematadapor un balconciño forxado da fundición Sargade-los, unha torre grande cilíndrica e unha lanternapoligonal. Ao longo dos anos sufriu alteraciónssubstanciais ata alcanzar o aspecto actual.A costa é accidentada e abrupta, sendo posiblea práctica da pesca. Próximas ao faro, hai va-rias praias limpas e espazosas: San Xurxo, OVilar, Santa Comba e Ponzos.

FARO DE PRIORIÑOO faro de cabo Prioriño Chico atópase situadona entrada da ría de Ferrol no extremo occi-dental, na costa norte. É de forma rectangulare a torre encáixase ata a metade na fachada

inicia el descenso hasta Covas y la subida hasta elfaro. Desde allí en las noches de invierno, cuandoes más recio el vendaval, se descubre en algunaaclarada momentánea el destello de Sisargas.El faro comienza a funcionar en el año 1953. Eledificio estaba compuesto de dos partes dife-renciadas unidas por un patio central. La torrearrancaba de la parte posterior del patio y erade forma octogonal. Empotrada en la parte pos-terior, apenas sobresalía del edificio y estaba re-matada por un balconcillo forjado de la fundiciónSargadelos, un torreón cilíndrico y una linternapoligonal. A lo largo de los años sufrió alteracio-nes sustanciales hasta alcanzar el aspecto actual.La costa es accidentada y abrupta, siendo po-sible la práctica de la pesca. Próximas al faro,hay varias playas limpias y espaciosas, SanXurxo, O Vilar, Santa comba y Ponzos.

FARO DE PRIORIÑOEl faro de Cabo Prioriño Chico se encuentra si-tuado en la entrada de la ría de Ferrol en el ex-tremo occidental, en la costa norte. Es de formarectangular y la torre se empotra hasta la mitad

lighthouse. From there on winter nights, in themidst of a fierce gale, the beam from the Sis-argas Lighthouse can be seen.This lighthouse has been standing heresince 1953. Originally the building was di-vided into two separate sections connectedby a central cour tyard. The octagonal towerrose up from the rear of the cour tyard. Em-bedded in the rear, it was topped by awrought iron balcony cast in the Sargadelosfoundry, and a cylindrical turret with a polyg-onal lamp. Over the years the building hasbeen altered considerably and today its ap-pearance is radically different.The rugged coastline is ideal for fishing. Thereare several large clean beaches close to thelighthouse, such as San Xurxo, O Vilar, SantaComba and Ponzos.

PRIORIÑO LIGHTHOUSECabo Prioriño Chico Lighthouse stands at thewestern end of the entrance to the Ferrol tidalestuary, on the northern coast. The tower isembedded halfway on the seafront façade of

Page 136: ARQUITECTURA
Page 137: ARQUITECTURA

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGALARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

137

que dá ao mar. Esta está composta dunha baseprismática octogonal sobre a que se eleva unfuste troncopiramidal de igual sección, o bal-conciño de ferro voado sobre a cornixa, a torregrande e a lanterna octogonal.No ano 2008 finalízanse as obras de rehabi-litación do edificio e o acondicionamentodunha vivenda para residencia do técnico queatende o faro, acondiciónase todo o exteriore constrúese na zona un Centro de Interpre-tación. Tamén se instala un novo sistema desupervisión remota que substitúe o obsoletosistema anterior.No ámbito do faro existen lugares dignos de vi-sitarse, nas súas proximidades, como a praiade Doniños e a lagoa de Doniños, a cal é ca-miño de paso de aves migratorias e onde viventodo o ano multitude de aves acuáticas. A costaé accidentada, sendo posible a práctica dapesca; outros lugares dignos de verse nas pro-ximidades son a enseada de Cariño, o castelode San Filipe e as impresionantes vistas pano-rámicas que desde o alto do monte da Graña sepoden ver da ría e da cidade de Ferrol.

en la fachada que da al mar. Ésta está compuestade una base prismática octogonal sobre la que seeleva un fuste troncopiramidal de igual sección, elbalconcillo de hierro volado sobre la cornisa, eltorreón y la linterna octogonal.En el año 2008 se finalizan las obras de reha-bilitación del edificio y el acondicionamiento deuna vivienda para residir el técnico que atiendeel faro, se acondiciona todo el exterior y seconstruye en la zona un Centro de Interpreta-ción. También se instala un nuevo sistema desupervisión remota que sustituye al obsoletosistema anterior.En el entorno del faro existen lugares dignos devisitarse, en sus cercanías, la playa de Doniñosy la laguna de Doniños, la cual es camino depaso de aves migratorias y en la que viven todoel año multitud de aves acuáticas. La costa esaccidentada, siendo posible la práctica de lapesca; otros lugares dignos de verse en las pro-ximidades son la ensenada de Cariño, el castillode San Felipe y las impresionantes vistas pano-rámicas que desde lo alto del monte de A Grañase pueden ver de la ría y de la ciudad de Ferrol.

this rectangular building. It is made up of anoctagonal base from which a truncated pyra-mid shaft rises up, and a wrought iron balconythat runs around the cornice overhang, theturret and the octagonal lamp.2008 saw the completion of restoration workon the building and the living quarters for thelighthouse keeper. Work was also carried outon the surrounding area and a Visitors’ In-terpretation Centre was built. A new remotecontrolled surveillance system was also in-stalled to replace the existing system whichhad become obsolete.There are several places well wor th visitingnearby, such as Doñinos Beach and Lagoon,a stopping place for migratory birds and whichis inhabited all year round by a large numberof seabirds. The rugged coastline is ideal forfishing. Visitors should also take time to visitCariño Inlet and San Felipe Castle, and admirethe spectacular panoramic views of the tidalestuary and the city of Ferrol from the top ofMount A Graña.

Page 138: ARQUITECTURA
Page 139: ARQUITECTURA
Page 140: ARQUITECTURA

www.turismoferrolortegal.com