Azken hazia, Araba ESIa · 2020. 1. 7. · Lehenengo, ahozko proba egingo da eta, bertan,...

30. zenbakia2016ko urriaosatuberri

Azken hazia,Araba ESIa

agenda .............2irakurlearen txokoa .............3

geure zerbitzuakAraba ESIa .........4-5

jakin berri /efemerideak.............6kolaborazioa

Angel Bidaurrazaga .............7bidaiak mundutik zehar

Iker Zendoia.........8-9adituak

Amaia Mendizabal eta Elena Valverde........10-11atzera begira

Musikari handi batzuenosasun-gorabeherak (II) .....12-13aholku medikoak

Diabetesaren sintoma susmagarriak .....14-15arnasguneak

Araba Gorbeiatik so ....16-17osasunez eta osasuntsu bizi

Mikel Pikabea .....18-19euskara osakidetzan

Ander Manterola ....20-21bizitza lanetik kanpo

Karlos Ibarguren...........22denbora-pasak...........23

agendaAZAROA

EAEko arreta integratuko jardunbide egokienIII. Jardunaldiak: «Integrazioko esperientziakpertsonengandik eta pertsonentzat».

Azaroaren 16an, Donostian,Miramongo Parke Teknologikoan.

Bigarren hizkuntza-eskakizuna (2 HE) egiazta-tzeko ezohiko deialdia

Norentzat: deialdia argitaratutako egunean (urriak 24)Osakidetzako langile finko direnentzat eta, era berean,eguneroko lanean beren zerbitzuak euskaraz jariotasunez etanormaltasunez eskaintzen dituztenentzat.

Izen-ematea: 2016ko urriaren 25etik azaroaren 25era(biak barne).

Lehenengo, ahozko proba egingo da eta, bertan,mintzamena eta entzumena ebaluatuko dira.

Ahozkoa gainditzen dutenek idatzizko proba egingo dute.Idatzizkoa gainditzen ez dutenek bigarren aukera izangodute.

ABENDUA

14. Jose Antonio Agote saria

Ekimen hau 2 urterik behin antolatzen du OEEk, OsasungoaEuskalduntzeko Erakundeak. LKSren eta MondragonHealth-en babes ekonomikoa du eta, beraz, hiruren artekolankidetza da, osasunarekin lotutako hainbat ikasgaitaneuskarazko testuen sormena eta argitalpena bultzatzeko.

Osasun-arloko ikasketa unibertsitarioetan ikasi beharrekoikasgai baten egitarau ofizialari jarraitzen dioten laneklehentasuna izango dute. Beraz, ahal bada, lanek ikasgaibaten egitarau osoa jasoko dute.

Egileak bat edo gehiago izan daitezke eta lanek orijinalak etaargitaratu gabeak izan behar dute. Lehenik lan osoarenproiektua aurkeztuko da, eta, saria (2.400 euro) lortuz gero,12 hilabeteko epean lan osoa aurkeztu beharko da.

Lan osoaren aurrerapena 2016ko abenduaren 31 bainolehen bidali behar da:

Iberba - Jose Antonio Agote Saria / Ugaskobidea 3, behea /48014 Deustu – Bizkaia (tel.: 94 400 11 33).

Osakidetza, Araba kalea 45, 01006 Vitoria-Gasteiz, Tel.: 943 00 73 75 - [email protected]

Erredakzio-kontseilua: Xabier Arauzo, Mikel Maioz

Euskara-zuzentzaileak: Bidera Zerbitzuak (Berria Taldea)

Koordinatzailea: Bidera Zerbitzuak (Berria Taldea)

Tirada: 5.000 ale

Lege-gordailua: SS 1472-2011

ISSN 2254-450X

Diseinua eta maketazioa: Bidera Zerbitzuak (Berria Taldea)

Inprimategia: Leitzaran Grafikak

Zein da buruan daukazun amets hori? (eta II)

Lehen baino gutxiago irakurtzen al dugu?

Ametsak, bai afera zaila! Guztiok onartzendugu ametsak edukitzea oso garrantzitsuadela gure osasun mentalarentzat. Sortzenzaizkigun ametsak bete nahi ditugu, eta,horretarako, haiek betetzeko asmoz etaitxaropenez bizi gara, bete arteko denborauste baino askoz luzeagoa gertatu arreneta haietako amets batzuk gehienetan beteez arren.

Ametsik ez badaukagu, hedabideetakoiragarkiek egunero premia berriak iradoki-tzen dizkigute gure poztasunaren –eta di-ruaren– bila: azken mugikorra edukitzea(smartwatcha, eramangarria, tableta, tele-bista...); azken kirol-mota berria egitea(mendiko txirringa, surfeko ohola, eskiatze-

ko botak, jausi egiteko parapentea...); aha-lik eta urrunen dagoen herrialde batera az-ken bidaia egitea (hegazkinez ala itsason-tziz: Laos, Vietnam, Filipinak...) edo bizitzahobetzeko azken beribil elektrikoa erostea(autoa, motorra edo txirringa (hobe hiru-rak)). Amets horiek guztiak diruarekin errazkonpontzen dira.

Hala ere, badaude beste amets batzukhedabideetan auskalo zergatik agertzenez direnak; ez dira neureak bakarrik etaEuskal Herrian sobera dauzkagu: España-ko politikaren eta justiziaren ustelkeriarenamaiera, Euskal Herriaren eskubideakaitortzea, bertako hizkuntzaren eta kultu-raren normalizazioa, lan-baldintzen hobe-

kuntza, sexu-berdintasuna, sexu-erasoakbukatzea...

Non geratzen dira amets horiek? Eran-tzuna esaldi batean dagoela susmatzendut: «Iñaki, ze urrun dagon Kamerun», Za-rama taldeak 1991n abesten zuen hartan.Abesti hura polita zen neurri berean da pe-nagarria gure gaurko egoera!

Horregatik, hona hemen nire amets apa-lak: egunero kirolean aritzea, euskara geroeta gehiago erabiltzea, amarekin denboragehiago ematea, etxeko sukaldearen alda-keta orokorra pentsatzea…, eta hori guztiaburua galdu barik.

Josu (Zuzendaritza nagusia)

Oro har, lehen baino gehiago irakurtzen du-gu, nire ustez, baina irakurgai mota aldatuegin da: paperean gutxiago irakurtzen da,eta eleberri gutxiago baina beharbada saia-kera gehiago. Eleberri-irakurleei dagokie-nez, gehienak emakumeak dira.

Xabier (Zuzendaritza nagusia)

Ez. Beti eduki dot irakurtzeko zaletasunaeta beti ibili izan naz liburu bat aldean ne-bala nire poltsan, baina askotan liburuakpotoloegiak izaten ziren eta ezin izaten ne-bazan aldean eroan. E-book bat erosi ne-ban iaz eta lehen baino gehiago irakurtzendot ze orain poltsan sartzen dot liburua. Ezdauka tamaina haundirik eta gogoa eta au-kera daukadanean edozein lekutan irakurrineike.

Gurutzne (Barrualde-Galdakao ESIa)

Ziurrenik gehiago, baina okerrago. Zen-bat whatsapp, twitter etab. irakurtzen dugaur egungo nerabe batek egunero? Lehenhainbeste ez zen irakurriko. Liburu eder bateskuartean duen gazte asko aurkitzerik ezespero hala ere.

Borja (Donostialdea ESIa)

Zer irakurtzen dogun kontuan hartuta,kantitate aldetik esan leike gehiago irakur-tzen dogula. Egunean zehar, gure buruaformatu desberdin askotan sartuta dabil,eta gehienek irakurtzeko premia daukie,esate baterako: whatsappa, facebooka,mugikorra, ordenagailua, tableta, e-booka,aparatu askoren eskuliburuak, medikamen-

tuen prospektuak, egunkariak, aldizkariaketa abar.

Liburuak (nobelak, saiakerak...), ostera,askoz gitxiago irakurtzen doguzala esangoneuke.

Maite (Barrualde-Galdakao ESIa)

Gai honetan, nire ustez, oso ondo zehaz-tu behar da adina: zaharrok (nolabait esate-ko, inor mintzeko asmorik gabe, 40-50 ur-tetik aurrera) lehen adina irakurtzen dugulauste dut. Horretan, nire uste apalean, osolagungarria da liburu elektronikoa, zeine-tan ehunka liburu eraman ditzakezun, edo-zein lekutara, ia esfortzurik gabe, eta batenbat ez baduzu gustukoa, istantean alda de-zakezu. Badakit oraindik paperaren eta tin-taren adikto asko dagoela, baina ez dutulertzen. Fetitxismo hutsa izango da.

Gazteen kasua oso ezberdina da: inork ezdu ez egunkaririk ez libururik irakurtzen.Denak norbere segapototik zintzilik denbo-ra guztian, hainbeste non harrigarria baitagazte bat mugikorrari begira ez dagoelaikustea.

Jose M. (Donostialdea ESIa)

Nire ustez, irakurketa aisialdiarekin lotutadago: zenbat eta lanpetuago gauden, or-duan eta gutxiago irakurtzen dugu.

M. Jesus (Bilbo-Basurtu ESIa)

Ez dut uste lehen baino gutxiago irakur-tzen dugunik. Ukaezina da gero eta bidegehiago dauzkagula irakurtzeko; Interne-ten bidezko hedabideak eta liburu elektro-

nikoak, esate baterako. Gure alboko pape-ren desagerpenak (eta liburu-dendak, baitaliburutegiak ere) gaur egungo irakurgaiakbeste bide batzuetatik datozela besterik ezdigu erakusten. Eta aldaketa hori edozeinartelanekin, edozein enpresa pribatu edopublikoren lan eta dokumentazioarekin ereikusten ari gara. Gutxi da Internetez kanpogeratzen dena.

Hori horrela izan arren, ni baikorra naizhedabide berri horietako erakargarritasu-nak ikusita (argazkiak, testuak bideoez la-guntzeko erraztasuna, edozein tresnatara-ko irisgarritasuna).

Beste modu batean, bai, baita bestelakoedukiarekin ere, baina orain lehen bainogehiago irakurtzen dugula uste dut.

Lehengo «dena liburuetan dago» dagaur «Interneten ez badago, ez da” irakur-tzen, esaten, ikusten, entzuten, margotzen,abesten, fotografiatzen, bideograbatzeneta idazten duguna. Eta hori guztia bide be-rean, ezta?

Josu (Zuzendaritza nagusia)

Nik behintzat bai, gutxiago irakurtzendut. Gainera irakurtzeko moduak ere alda-tzen doaz; nik, esaterako, paperezko egun-karia asteburuan irakurtzen dut, eta asteanzehar PDFan.

Bestetik, liburuak udako urte-sasoian ira-kurtzen nituen gehien, orain udan ere gu-txiago, eta tarteka liburu elektronikoa era-bilita, nahiz eta betikoa nahiago dudan.

Carmen (Donostialdea ESIa)

geur

e zer

bitzu

ak4 osatuberri

2016ko urria

Arabako lurraldearentzat, 2016. urtea aldaketarakogiltza izan da; izan ere, arabar osasun-sareak egitura-aldaketa sakonak izan ditu, eta Araba ErakundeSanitario Integratua sortu dute, lurraldeak osasun-arloandituen sinergiak aprobetxatzeko. Araba ESIa sortzearekinbat bukatu da Osakidetzak orain ia hiru urte hasitakoegitura-aldaketa, hamahiru ESI ekarri dituena: 2 Araban,5 Bizkaian eta 6 Gipuzkoan. Erakunde publikoakegituraketa horren bitartez, pazienteen asistentziahobetu nahi du, eta osasun-zentroen eta ospitaleenarteko zatiketa saihestu.

Bateratasun edo egituraketa ba-kar horren bitartez, lurralde ba-teko Lehen Mailako Arreta eta

Ospitale Arretako zuzendaritza baterakudeatzen dira, administrazio etaasistentziako prozesu guztiak, alegia.Horren oinarrian, asistentzia hobetze-ko gogoa dago, eta gastuak gutxitueta eraginkortasuna bermatzekoa;era berean, osasun-langileen arretakalitate onekoa izango da horri esker.

Araba ESIko zuzendari gerente JesusLarrañagaren aburuz, «Erakunde Sa-nitario Integratuaren sinergia-auke-rak handiak dira arlo estrategikoetan;edonola ere, egituraketa berriak, ego-era berri honetan, berriz definitu be-har ditu bere izaera, singulartasuna,marka eta etorkizuna».

Adolfo Delgado Integrazio Asis-tentzialeko zuzendariak dioenez:«Pertsona ardatz duten arreta-pro-

zesuetan oinarritzen da integrazioasistentziala, eta haien osasun-beharrei erantzun nahi die popula-zio-irizpide batetik. Horrela, asisten-tzia emateko orduan zegoenzatiketa saihestu, eta etengabekoarreta bermatuko dugu, asistentzia-ren printzipioak eta balioak kontuanhartuta. Horretarako, hiru lan-ildonagusi dauzkagu haientzat eta haie-kin ari garen lanean: osasun komu-nitarioa, baliabide soziosanitarioenkoordinazioa eta Ospitaleko zeinLehen Mailako Arretako profesiona-len erantzukidetasuna. Azken fine-an, integrazio asistentzialaren jato-rria komunitatean dago, eta osasunkomunitarioak kudeatzen duen asis-tentzia-maila Lehen Mailako Arretada. Beraz, hortik bertatik finkatzendira pazientearen beharrak; ondo-rioz, interbentzio-maila handiagoahartu behar du bere gain, eta orain

Araba ESIa, Osakidetzarenhamahirugarren alaba

Fernando Encinar ekonomia eta finantzako zuzendaria, Adolfo Delgado integrazio asistentzialeko zuzendaria, Lourdes Ramirez erizaintzakozuzendaria, Alberto Manzano zuzendari medikoa, Jesus Larrañaga zuzendari gerentea, Guillermo Alcalde zuzendariorde medikoa eta Javier

Pedrosa pertsonaleko zuzendaria.

geure zerbitzuakosatuberri 52016ko urria

detik eta bai Arabako UnibertsitateOspitaletik. Modu iraunkorrean ire-kita dagoen prozesu baten bitartezegiten da, lekualdatze-lehiaketarenzain egon beharrik gabe.

Aldaketa horiekin batera, bestela-ko erronkak ere baditu Araba ESIak;esate baterako, zahartzea, mende-kotasuna eta gaixotasun kronikoenprebalentzia. Horretan lanean ari di-rela azaldu du Alberto Manzanok,zuzendari medikoak; besteak beste,honako arlo hauetan: asistentzia-mailen integrazioan, integrazio so-ziosanitarioan, herritarrek asisten-tzia-egituren definizio, planifikatzeeta hobekuntzan duten parte-har-tzean eta soslai profesionalagoengarapenean.

Amaitu da asistentzia zatikatuaAsistentzia zatikatua izan da orainarte gure osasun-sistema publikoa-ren lan egiteko modua. Manzanorenhitzetan, «arazoak konpontzekoorduan, adibidez, maila asistentzia-

lek ezagutza gutxi zuten euren arte-an; arlo sozialean ere, ezagutza ezzen apartekoa, eta pazienteei buruz-ko informazio-banaketa urria zen».Orain, berriz, eredu asistentzialakhiru zutabe ditu: gobernantza inte-gratua, osasunaren populazio-orien-tabidea, eta kultura eta balio komu-nak partekatzea.

Erizaintzako zuzendari LourdesRamirezen iritziz, prozesu asisten-tzialen diseinu berriarekin, esku-har-tzea era integratuan definitu nahida, maila asistentzial bakoitzekoprofesional orok jakin dezan zeinden bere eta besteen egitekoa pro-zesuan eta era guztietako bikoizta-sunak, ez-egiteak edo ezadostasu-nak saihestuak izan daitezen:«Helburua da alferrikako probadiagnostikoak saihestea, eta horieksor ditzaketen oker posible eta albo-ondorioak gutxitzea, eta, hala,pazientearekiko arreta areagotu etasistemaren eraginkortasuna berma-tzea».

Osasun-arreta hobetzeko, beha-rrezkoa al zen asistentzia-mailaezberdinen arteko integrazioa?Miren, administrari laguntzai-lea: Bai. Kalitateko zerbitzu bateman nahi badugu, integrazioa be-har-beharrezkoa da: zerbitzu etamaila ezberdinen arteko sare batsortu, eta komunikazioa eta lantal-dea hobetzea, esate baterako.

Iker, herri bateko familia-medi-kua: Ezinbestekoa da integrazio horilortzea osasun-arreta hobetzeko. In-formazio guztia behar da primerakoosasun-arreta izateko, eta, integrazioon bat ez badugu, ezinezkoa da.

Aranatze, fisioterapeuta: Bai,benetako integrazioa izan behar ge-nuen benetako osasun-arreta onaemateko. Gaurko integrazioan ikus-puntu asko ez dira kontuan hartzen.

Integrazioa mesedegarria izanal da profesionalen arteko ha-rremanentzat? Hobea al daorain zuen arteko komunika-zioa, koordinazioa?Miren: Nire ustez, Osakidetzakpauso garrantzitsu bat eman du in-tegrazioaren alde, baina hau hasie-ra baino ez da. Oraindik lan askodago egiteko komunikazio- eta ko-ordinazio-arloan, integrazio teori-kotik integrazio praktikora pasatze-ko eta profesional guztiok sare etatalde handi bat garela eta helburukomunak ditugula barneratzeko.

Iker: Apurtxo bat hobetu da, bai-na oraindik asko dago egiteko; ba-tez ere, koordinazio aldebiko on batlortzeko.

Aranatze: Egia esanda, profesio-nalen arteko komunikazioak hutsu-

neak ditu. Komunikazioak beti az-karra eta zentzu orotakoa izan be-har du, eta ez bakarrik integrazioaribegira.Profesionalei argi azaldu al zai-zue integrazioa zertan datzan?Miren: Batzuei bai, baina asko garahemen lanean, eta bidea dagooraindik egiteko.

Iker: Uste dut integrazioaren arloteorikoa behintzat argi azaldudigutela; dena den, ikusiko duguea arlo praktikoan ondo ulertudugun eta ondo garatzen den azal-dutakoa.

Aranatze: Eskura ditugun balia-bideekin lan egiten dugu denok, etazerbitzu eta arreta on bat ematea dagure helburua, baina ziur gauza ba-tzuk bidean geratzen direla informa-zio-falta dela eta.

arte baino erantzukizun handiagoaizango du Lehen Mailako Arretak».

Oro har, Araba ESIko langileakkontziente dira egituraketa berribaten parte direla, eta, beraz, alda-keta eta hobekuntza aukera gehiagodituela, bai azpiegituretan eta baizerbitzuen antolakuntzan. Hala azal-du du pertsonaleko zuzendari JavierPedrosak: «Profesionalek badakitealdaketa hau guztia pazienteari bide-ratuta dagoela; horregatik, denokmurgildu behar dugu honetan». Egi-turaketa berriak, besteren artean,helburu hauek ditu: erabiltzailearenirisgarritasuna erraztea, eskaintzasanitarioaren zatiketa gutxiagotzeaeta asistentzia-zirkuituak ESIarenerrealitate berrira egokitzea.

Integrazioa onuragarria da ArabaESIko profesionalen mugikortasune-rako. Hari esker, esaterako, profesio-nalek lanpostu gehiagotarako sarbi-dea dute, orain denek baitute ArabaESIko edozein destinotara mugitzekoaukera, bai lehengo Arabako eskual-

Galdeketa Araba ESIko langileei

6 osatuberri2016ko urria

jakin

berri

• ef

emer

idea

k

EUSKARAREN ERABILERA SUSTATZEKO LANKIDETZA-PROTOKOLOASINATU DUTE OSAKIDETZAK ETA ARABAKO FORU ALDUNDIAKHorrela, bi erakundeok konpromisoa hartu dute euskararen erabileraren nor-malizazio-prozesuan dituzten ekintza-esparru komunak zehazteko, infor-mazioa trukatzeko, burututako ekintzen edo abian jarriko direnen eraginaaztertzeko eta egitasmo bateratuak proposatzeko. Zeregin horiek aurreraeramateko, Jarraipen eta Koordinazio Batzorde Mistoa eratuko da bi hilabe-teko epean. Era berean, zubi-lana egingo da Arabako udalak edo kuadrillaketa haien eremuetako Osakidetzako zerbitzu-erakundeak harremanetan ja-rri eta, hitzarmenaren markoaren barruan, elkarlanean ari daitezen.

Osakidetzak, maiatzaz geroztik, antzeko beste hitzarmen bat du BizkaikoForu Aldundiarekin, eta dagoeneko eratuta daukate akordioan aurreikustenzen batzordea. Esan gabe doa Osakidetza Gipuzkoako Aldundiarekin ere ha-rremanetan dagoela, han ere antzeko protokolo bat gauzatzeko.

EAE-TIK KANPORA IKASTERA JOAN BEHAR DUTEN IKASLEEI EUSKA-RAZ IKASTEN JARRAITZEKO AUKERA ERRAZTEKO ESKATU DU OEE-KO LEHENDAKARIAKKarlos Ibarguren medikuak irrati-saio batean, beste kontu batzuen artean,esan berri duenez, «La angioplastia primaria es el mejor tratamiento del infar-to agudo de miocardio» entzungo dute datozen urteetan ere osasun-arlokoikasketetan ari diren hainbat ikaslek. Izan ere, Medikuntza, Fisioterapia, Eri-zaintza edo Odontologia euskaraz ikasi nahi duten ikasle askok ezin izatendute sarrera-nota dela-eta EHUn sartu eta ondorioz EAEtik kanpora ikasterajoan behar izaten dute.

Horietako asko EHUra itzultzen saiatzen dira behin lehenengo maila gain-dituta. Duela bi urte arte ez omen zen erraza baina bazegoen itzuli eta euska-raz ikasten jarraitzea lortzen zuenik. Harrezkero, ordea, araua aldatu eta zail-tasunak handitu egin zaizkie itzuli nahi dutenei.

Ibargurenen iritziz, arau hori moldatu egin beharko litzateke, eta argi esanbeste unibertsitate batean ari direnei «etor daitezkeela, beti ere euskarazikasteko baldintzarekin». Hartara, euskaraz ikasiko lukete –bidenabar, profe-sional elebidun gehiago izango lirateke– eta gaixoek arreta euskaraz jasotze-ko aukera izango lukete.

efemerideakAbenduaren 1aMikel Laboa hil zenDonostian jaio zen 1934an. FamiliakPasaia Donibanen zuen jatorria, etaitsasoarekin eta musikarekin loturaestua. Gerra zibilarekin batera: aitaatzerrira eta ama seme-alabekinLekeitio ondoko baserri batera. Harai-no iritsi zitzaien Gernikako bonba-hotsa. Bizkaia matxinoen mendegeratu zenean Donostiara itzuli ziren;aita beranduago.Han egin zituen oinarrizko eta batxi-lergoko ikasketak. Ordurako ezagunazuen Marisol Bastida, gerora emazteeta lankide izango zuena. Etxekomusika-zaletasunari ere eutsi zion:gitarra hartu eta tangoak kantatzenzituen lagun artean. Eskolan Tangani-to esaten zioten.Medikuntza ikasten hasi zen Madrilenbaina osasun-kontuengatik Iruñeraaldatu zen. Han ezagutu zituenAtahualpa Yupanqui, Violeta Parraeta Brassens-en kantak, eta, 1958an,elbarrituen aldeko jaialdi batean,haien abestiak kantatu zituen, gazte-laniaz eta frantsesez.Beste gaixoaldi baten ondoren, Zara-gozan jarraitu zuen ikasten. Aldi bere-an, euskal kanta tradizionalen mun-duan abiatzeko bi lan helduzitzaizkion, Flor de canciones popula-res vascas l iburua eta Ipar EuskalHerriko kantuen disko-sorta bat, etahan kantatu zuen lehen aldiz euska-raz, euskal ikasleek antolatutako eki-taldi batean.1964an, ikasketak amaitu eta Bartze-lonara joan zen lanera. Han, besteakbeste, Nova canço mugimenduko ki-

deak ezagutu zi-tuen. Urte bere-an Donostiaraitzuli zen: abuz-tuan ezkondu,irailean laneanhasi, eta udaz-

kenean lehendabiziko diskoa grabatuzuen: Azken.Harrezkero, 2008an hil artean, goize-an mediku, arratsaldean kantari arituzen; hogei urtez haurren neuropsikia-tra Donostiako San Migel Patrona-tuan eta, bitartean: Ez dok hamairu,Baga-biga-higa, Lekeitioak, Lau-Bost,Sei…

Igone Martinez de Luna, Arabako Euskara, Kultura eta Kirol Foru Diputatua, eta JonEtxeberria, Osakidetzako Zuzendari Nagusia, hitzarmenaren sinatze-ekitaldian.

Angel BidaurrazagaEHU/UPVko Medikuntza eta Odontologia fakultateko

irakaslea eta OEEko kidea

Osasuna, ideologienguda zelai

osatuberri 72016ko urria

kolaborazioa

Gizarte ekosozialista baten aldekopentsalari batzuek oraingo osasun po-litika biomedikoaren aurrean besteeredu bat proposatzen dute, postme-dikuntza deiturikoa. Proposamenakmurrizketaren kontra baino haragodoaz, zalantzan jartzen baitira neoli-beralismotik sortutako osasun politi-karen ildo nagusiak.

Biomedikuntzaren eredu gisa, Es-painiako enpresarien CEOE elkarteakargitaratu duenEl libro blanco de la sa-nidad daukagu. Horrela, CEOEk osa-sun negozioan dabiltzan enpresen ‘es-kari orria’ bete du, neoliberalismoanoinarritutako testua eskainiz. Horrenarabera, Estatuak enpresa horientzatlan egin behar luke eta behar direnneurriak hartu beharko lituzke haiennegozioa bermatzeko (berankortasu-na kendu, zergak gutxitu…). Bide ho-rrek gizarte indibidualista eta basatibatera eramango gintuzke, non osa-suna eta aberastasuna hertsiki lotutaleudekeen, hau da, ordaintzeko auke-ra dutenek soilik jasoko lituzkete osa-sun zerbitzu onak. Egileak, ordea,kontraesan nabarian sartzen dira, ze-ren osasun enpresekiko gastua handi-tu egin nahi dute, baina zergak jaitsizeta bezero orokorrei kobratuz (asegu-ruak...), hots, eredu amerikarra bainaEstatuaren laguntzarekin. Proposa-menetan ere birzentralizatze eta bata-sun asmoak ageri dira, komunitate au-tonomoetako ordainketa atzeratuakkentzeko eta araudiak bateratzeko.

Oro har, osasun gastuak duen efi-zientziaz eztabaidak daude eta auto-nomietako gobernu gehienak pribati-zaziorako urratsak egiten ari dira mu-rrizketen aitzakiarekin. Ez da urruti jo-an behar, osasuna negozio gisa hartu-ta, Alzirako ereduaren arabera eraikidiren kudeaketa pribatuko ospitalepublikoak ezagutzeko hala Valentziannola Madrilen. Paradigma biomediko-ak gastua ugaritu egin du ospitalekoarretan, medikamentuetan eta tekno-logietan, baina, bestetik, lehen maila-

ko arretan eta osasun publikoan gutxi-tzen ari da.

Horren aurrean, postmedikuntzakdesazkundeko pentsaerarekin bateginez gastu sanitarioa gutxitzea pro-posatzen du osasunean eta berdinta-sun sozialean hazteko. Ikerlari ba-tzuek, esaterako, gaurko osasun siste-maren murrizketak beste eremu ba-tzuetan kokatzen dituzte: gaindiag-nosietan, gainmedikazioan eta bizitzamedikalizatzean. Postmedikuntzareneredu horrek medikuntzaren aldaketaekarriko luke, bai pentsamenduetan,bai helburu eta kontzeptuetan. Harenaburuz, osasun gastuaren gaindosiakbeste arlo batzuetako gastuetara bi-deratu beharko lirateke, hala nola en-plegura, ingurumenera, etxebizitzeta-ra edo hezkuntzara; alegia, osasuna-ren determinatzaile sozialetara, he-rriaren osasuna lehenetsiz.

Biomedikuntzarekin lotutako ildoneoliberalek osasunaren pertzepzioaaldatu izan dute, eta desioak asetze-tzat hartua izan da, adibidez, A gripea-ren aurkako txertoaren kanpaina ka-mutsa edo farmakomenpekotasuna-ren joera handitzea. Hobekuntza tek-nologikoek ezarri izan dituzte osasunarretaren helburuak, hala nola gaixo-tasuna lehen baino lehen osatu beha-rra, osasunaren hobekuntza desioakteknikekin asetzea edo bizitzarenamaigabetasunaren ideala. Desio ho-riek erraz erabili izan dituzte merka-tuek beren probetxurako, farmazia in-dustriak gehienbat. Politika modu ho-rrek eraginak izan ditu hainbat alorre-

tan: osasun sistemen eustezin ekono-mikoan; osasunaren, arriskuaren etaperfekzioaren nagusikerian; osasunhelburuen aldaketan, eta, klase sozia-laren arabera, osasun arretara heltze-ko ahalmenean.

Postmedikuntzak errekurtsoen efi-zientziaren alde jokatzen du eremupolitikoan, eta osasunerako behar ezdiren gastuak gutxitzea aldarrikatzendu: gardentasuna industria farmazeu-tikoan, ‘ate birakariak’ bukatzea osa-sun karguetan, entsegu klinikoen fi-nantziazioa esku pribatuetan soilik ezegotea eta osasun profesionalen for-mazioa industri farmazeutikoan oina-rrituta ez egotea.

Bestetik, postmedikuntzak norbe-raren ardura eta parte hartzea sustatunahi du osasun arloan, ahalduntzeadeitzen dena, eta bat egiten du ekolo-gistek bultzatzen duten bizitza onarenhelburu orokorrarekin. Borondatezkosinpletasunaren kontzeptua ere susta-tzen du: kontsumoa gutxitzea, bizitzalaboralaren eta sozialaren uztarketa,mugikortasun aktiboa sustatzea, lo-kala globalaren aurretik jartzea, taldelana, elkartasuna, zainketa eta ingu-rumenaren defentsa. Horrekin bateraosasunaren burujabetze prozesu batberreskuratu beharko genuke, osasunsistemaren kudeaketan parte hartzeaareagotu eta osasunaren aldeko au-zolanetan lagundu.

Beraz, bizitzako ohiturek, geneti-kak, ingurumenak edo gizarte mailakez ezik ideologiak ere eragina du osa-sunean.


bida

iak m

undu

tik ze

har

Sei hilabete munduan zehar

Aire berria behar zuen Iker Zen-doiak, lanarekin nahikoa «be-teta» zegoelako, eta bidaia

luze bat egitea otu zitzaion. Ordutik ur-te batzuk igaro diren arren, oraindikondo gogoratzen ditu bidaiaren aurre-ko eta ondoko kontuak. «Aipatu zida-ten bazegoela Interrail-en antzeko zer-bait, mundu osoan bidaiatzeko aukeraematen zizuna. Saltsatzen hasi nintzensarean, eta, azkenean, harrapatu egin

ninduen». Herrialde asko ezagutu zi-tuen txartel haren bidez, India, HongKong, Vietnam, Kanbodia, Thailandia,Australia, Zeelanda Berria, Txile eta Ar-gentina. Sei hilabetez egon zen Villa-bona bere herritik urrun.

Inoiz ez du izan atzerrian ibiltzekoasmo handirik, baina aitortu du espe-rientzia «ikaragarri ona» izan zela. Bi-daia antolatzeko, lekurik gogorrenetikarinagora jauzika ibiltzea erabaki

IKER ZENDOIAGoierri-Urola Garaiko ESIkozeladorea

Nahiz eta urte batzuk igaro sei hi-labeteko bidaia egin zuenetik,oraindik zehatz-mehatz gogora-tzen da han egindakoaz. Aspal-dian herritik gertu ibili da villabo-narra, baina berriz ere piztu zaionorabait joateko harra.

Inoiz ez da bereziki bidaiazalea izan Iker Zendoiavillabonarra, baina ez zion uko egin denboraldi batezmunduan zehar bidaiatzeko aukerari. Herrialde askobisitatu zituen, India, Hong Kong, Vietnam, Kanbodia,Australia, Zeelanda Berria, Txile eta Argentina, eta harroesaten du bere «bizitzako esperientziarik onena» izan dela.

Vietnam iparraldean dago Ha Long badia.

bidaiak mundutik zehar


zuen. Indian ekin zion. Hasieran baka-rrik joateko asmoa bazuen ere, garaibertsuan oporrak zituen adiskide batjoan zen Zendoiarekin lehenengo biasteetan. «Oporrak zituen berak, etanirekin etorri zen. Lehenengo egunakelkarrekin pasatu genituen».

Indian «denetarik» gertatu zitzaiolaesan du: «Istripu txiki bat izan eta luxa-zio bat egin nuen; horregatik, besoageldirik eduki behar izan nuen denbo-ra luzean», lagunari jaioterrira itzultze-ko garaia heldu zitzaion une berean.«Gogorra izan zen hori, Indiako pun-tan bakarrik geratzea besoan min har-tuta, baina eman nion buelta». Lesioa-gatik uste baino denbora gehiago eginzuen Indian. Herrialde gogorra da In-dia, baina bat «ohitu» egiten dela dio,haiek bezala jokatzeraino: «Inori ezzaio gustatzen tratua egitea, bainahan halakoak egin behar dira. Irriba-rretsu ibilita edozer lor daiteke».

Leku turistiko eta ez horren turistiko-etan ibili zen, eta zer bisitatu «momen-tuan» erabakitzen omen zuen. «Bi-daiatzean, bertako edo kanpoko jendeasko ezagutzen da, eta batzuetanhaiek emandako aholkuei esker anto-latzen nuen bidaia». Hori bai, lotarakotokia aldez aurretik lotzen ahalegin-tzen zen beti.

Indiatik Hong Kongera egin zuenjauzi. Azpiegitura eta itxura aldetik al-

de handia dago herrialde batetik bes-tera. «Iraganetik etorkizunera joannintzela iruditzen zitzaidan; guztizdesberdina da bi lekuetako bizimo-dua». Dena den, Hong Kongek baduoraindik garai bateko kutsua.

Hong Kongen baino denbora gehia-go egon zen Vietnamen. Lurraldea he-goaldetik iparraldera zeharkatu zuen.Zendoiak dio garairik onenean ezagu-

tu zuela herrialdea. «Oraindik ez zego-en erabat turistaz josia, eta gerrarenhondarrak ikus zitezkeen». Historiko-ki, garrantzi handia duen lekua da;eraberritze-lan ugari ari ziren egiten,eta hori Zendoiari ez zitzaion asko gus-tatu. Thailandiaren moduko herrialdeabihurtzen ari zen, zeladorearen ustez.

Vietnamdar askok ez zekiten ingele-sez Zendoiak hara bidaiatu zuenean,eta, horregatik, euskaraz hitz egitenzien. «Edozein hizkuntzatan hitz eginarren, bertakoek ez zidaten ulertzen;beraz, euskaraz egiten nien, zertarakohartu lan gehiago!». Zeinuekin komu-nikatuta lortzen zuten elkarri ulertzea.

Leku ederra iruditzen zaio ZendoiariVietnam. Kostaldean eta mendialdeanibili zen. Deigarria egin zitzaion lurral-dearen iparraldean ikusi zituen mendix-kak, Dragoi Bola marrazki bizidunen te-lesailekoen berdin-berdinak baitziren.

Kanbodiara joan zen ondoren. Lekuederra zela dio, arkeologia aldetik inte-resgarria benetan.

Handik Thailandiara egin zuen jauzi.Bangkok hiriburua, Chiang Mai etaKoh Samed irla bisitatu zituen. ChiangMain mendiko ibilbide bat egin zuen,eta elefantearen gainean ere ibili zen.Izan ere, animaliak oso gustuko dituZendoiak, eta, ahal zuen neurrian, to-kiko animaliak ezagutzeko aukeraaprobetxatzen zuen: tigreak, hegaz-tiak eta abar ikusi zituen.

Asiatik AustraliaraIndiako Ozeanoa zeharkatu zuen Aus-traliara joateko. Egonaldi «zoragarria»egin zuen Zendoiak han. Iparraldetikhegoaldera zeharkatu zuen irla. Syd-ney hiriburuarekin «txundituta» gera-tu zen: «Azpiegitura eta neurri aldetiktamaina egokia du hiri horrek». Han-dik Zeelanda Berrira joan zen. EuskalHerriaren tankerakoa dela dio. «Ar-tzainei euskaraz hitz egitea falta zaie»,adierazi du irribarrez.

Txilen eta Argentinan egin zituen az-ken bisitak. Txilen bizpahiru egun bai-no ez zituen igaro. Argentinan, berriz,egonaldi luzeagoa egin zuen. Hizkun-tzagatik jauzi handia iruditu zitzaionHego Amerikara joatea, ingelesez hitzegitera ohituta baitzegoen. «Bat-bate-an dena ulertzen nuen».

Argentinan senideak ezagutzekoaukera izan zuen, eta herrialdea ereikaragarri gustatu zitzaion: «Berrizitzuliko nintzateke».

Villabonara, sorterrira itzultzea go-gorra izan zen Zendoiarentzat. «Itsukiatzerrian lana bilatzen hasi nintzen.Ohitu nintzen bizitokia hiru egunetikbehin aldatzera, eta, gero, betiko bizi-modura ezin ohitu!». Handik apur ba-tera hasi zen lanean.

Argentinara egin zuen bidaia oso gogoan du Iker Zendoiak.

Bidaiatzean, bertakoedo kanpoko jendeasko ezagutzen da••


aditu

ak

«Tratamendu-orriaeguneratuta egoteadenon ardura da»

Badago komeni den baino botika gehiago hartzen duenik,baina nork du horren ardura? Bidasoko Erakunde SanitarioIntegratuko farmazialari Amaia Mendizabalek (Donostia, 1975)eta Elena Valverdek (Donostia, 1967) ez dute pazienteekinharreman zuzenik, baina bai bertako Osakidetzako langileekin.Bai bata eta bai bestea ados daude gaixoen tratamendu-orriekeguneratuta egon behar dutela, eta, hori gizarteratzeko, Nopuedo con tantos medicamentos bideoa aurkeztu zuten estatu-mailako biltzar batean. Saridun irten ziren handik.

Bidasoko ESIa osatzen duten hiruosasun-zentroak eta ospitalea kon-tuan izanik, 2016ko iraileko datuekerakusten dute 65 urte gorakoen ko-puru osotik % 57k bost medikamen-tu baino gehiago aktibo dituztela be-ren tratamendu-orrian, eta % 17khamar medikamentu baino gehiago.Noiz esaten da polimedikazioadagoela?Amaia Mendizabal: Teorikoki, pa-zienteak bost botika baino gehiagohartzen dituenean. Kopurua garran-tzitsua da, baina baita pertsonarengaitasuna ere medikamentu-sortahori kudeatzeko orduan. Soslairikohikoena adineko pazientearena dagaixotasun bat baino gehiago izatendituztelako –esaterako, hiperten-tsioa, diabetesa eta beste zenbait pa-tologia–, eta medikuak horri egoki-tutako tratamendua jartzen dio.Orain dela gutxi sortu da depreskrip-zioa delako kontzeptua; hau da,ikustea pertsona batek oro har beha-rrezkoak ote dituen hartzen dituen

medikamentu guztiak, eta erabakiakhartzea horren arabera. Horrek ez duesan nahi medikamentu horiek be-harrezkoak izan ez direnik, baina na-baria izaten da gaixoa aldatu egitendela urtetik urtera, eta, momentuan-momentuan pazientea nola dagoen,hartara moldatu behar dira medika-mentuak.Orduan, polimedikazioa egokiaere izan daiteke zenbait alditan?Elena Valverde: Noski. Pertsonabakoitzak bere beharrak ditu. Argidago inori ez zaiola eman beharberez behar dituen baino medika-mentu gehiago, baina inork beharbaldin baditu bost-sei botika, harditzake, betiere jakinda saiatu behardugula ahalik eta gutxienekin mol-datzen, botikek alde on eta txarrakbaitituzte.

A.M.: Adineko jendearen artean,bi soslai mota daude: ezer hartu nahiez dutenak eta gero eta gehiago har-tu nahi dutenak. Bai batean eta baibestean, profesionalak gaude esate-

ko noiz den eta noiz ez den botika ja-kin bat hartzeko momentua, betierekontuan izanik pazienteak zer nahiduen; horretarako, informazio ego-kia eman behar zaio, noski. Azken fi-nean, pazienteak inork baino gehia-go daki bere buruaz, eta hartzen di-tuen erabakiak medikuari azaldubehar dizkio nahitaez.Zer egin dezakete farmazialariekpolimedikazioa lantzeko?A.M.: Guk gure ESIan hainbat pro-grama jarri ditugu martxan polimedi-kazioa lantzeko, bai gure mediku etaerizainekin, baita kaleko botikariekinere. Azken horiek nahiz eta historiaklinikora sarbiderik ez izan, ematenduten aholku farmazeutikoa oso ga-rrantzitsua da.

E.V.: Behar dena baino gehiago ezhartzeko, hots, botiken erabilerakontrolatzeko, errezeta elektronikoadaukagu gaur egun: medikuak gai-

amaia mendizabal etaelena valverdeBidasoko ESIko farmazialariak

adituakosatuberri 112016ko urria

xotasun jakin baterako agindu duenbotikaren dosia agertzen da hor, bai-ta zer maiztasunekin hartu beharden ere. Batzuetan, ordea, gertatzenda bezeroa farmaziara joan eta me-dikuak preskribatzen duen trata-mendu-orri hori eguneratuta ez ego-tea. Orduan, gerta liteke jada hartubehar ez duen botikaren batek edobaten faltak pazientearen egoeran

eragitea. Ondorio larriak saihesteko,beharrezkoa da tratamendu-orriakeguneratuta edukitzea.Eta nola egin dakioke aurre ho-rri?A.M.: Guk, adibidez, lehen aldiz, ur-tebeteko programa bat izan dugumartxan, irailean amaitu dena, eta,horren bitartez, farmazia-bulegoe-tan, medikamentuak beren trata-mendu-orrian azaltzen zen ez bezalahartzen zituzten pazienteei aukeraeman zaie beren osasun-zentroarekinharremanetan jartzeko. Hori guztiakomunikatzen eta konpontzen saia-tzen gara. Oraindik emaitzen zaingauden arren, uste dugu programakiraungo duela aurrerantzean.Bideorik onenaren saria irabazizenuten gaixotasun kronikoenosasun-arretari buruzko biltzarbatean. Zein zen mezua?E.V.:Bideoa duela bi-hiru bat urte egin

genuen, osasun-zentroko eta ospita-leko medikuak kontzientziatzeko zeingarrantzitsua den tratamendu-orriaeguneratuta edukitzea. Orain dela ur-te batzuk hasi zen Osakidetza errezetaelektronikoa lantzen, eta, hura erabil-tzen hasteko, tratamendu guztiakeguneratu behar izan ziren. Horrektratamenduak eguneratuta egongozirela pentsarazi zigun, baina horrelaez zela ikusi genuen. Medikuak kon-tzientziatzeaz gainera, erakutsi nahiizan genuen pazienteak ere baduelahorretan ardura, kasu erreal bateanoinarrituta. Gure lagunek, senitarte-koek eta lankideek hartu zuten partebideoan. Inondik inora ez genuen es-pero inolako saririk, baina, tira, bat ja-so genuen. Esan beharra dago zuzen-daritzakoek animatu gintuztela ber-tan parte hartzera.Ba al du alde txarrik tratamendu-orrien berrikuntzak?A.M.: Alde txarrak baino gehiago,alde onak dituela esango nuke. Gukez badugu serio hartzen gure lana,pazienteek ere ez dute serio hartuko.Garrantzitsua da haiei azaltzea haienbotikak nolako garrantzia duen be-raiengan. Presbide errezeta elektro-nikoa historia klinikoaren barneandago, eta bertan idatz dezakete baiespezialistek, bai lehen mailako arre-takoek eta bai osasun mentalekoek.Baliabide komuna da, eta, horrega-tik, oso erosoa. Alde txarren bat esa-tearren, zera: sistema geldoa delaeta teknikoki teknologia-premiahandia duela.Etorkizunean, zeuen ustez, nolaikusiko dute belaunaldi berriekpolimedikazioarena?E.V.: Ikusi egin beharko litzateke be-netan gaixotasun larrietan zer egitenduten. Oraindik ez dakigu zer gerta-tuko den. Pazienteak bere botikarenardura izan behar du, eta oso garran-tzitsua da jakitea botikak zertarakohartzen dituen; hau da, zer hartzenduen eta zertarako.

Pazienteak inorkbaino gehiago dakibere buruaz, etahartzen dituenerabakiak medikuariazaldu behar dizkionahitaez


atze

ra be

gira Musikari handi

batzuen osasun-gorabeherak (2. atala)

Historiako artistahandienetako askok(idazleak, margolariak,musikariak eta abar)beren bizitzan zehargaixotasunak jasanzituzten, bai mentalak,bai organikoak.

MOZARTJakina denez, Mozart haur prodijioaizan zen. Bost urte zituelarik musikaidazteko eta instrumentu batzuk jo-tzeko ahalmena zeukan. Hala ere,haren bizitza ez zen inola ere errazaizan.

Mozartez idatzita dagoena aztertuondoren, aditu batzuek uste duteaustriar jenioak nahaste neurologi-koren bat izango zuela. Beste batzukurrutiago doaz eta izena jarri ziotenharen gaitzari: Gilles de la Tourette-ren trastornoa. Baieztatuta dagoe-nez, austriar konpositoreak koprola-

lia zuen, lagunen arteko solasaldie-tan maiz lizunkeriak esan ohi zitueneta puzkerrez eta kakaz hitz egiteagustatzen zitzaion. Haren korrespon-dentzian ere gauza bera gertatzenzen eta senideei nahiz lagunei idaz-ten zienean maiz termino eskatologi-koak erabiltzen zituen.

Haren biografo guztiak bat datoz:gure musikari jeniala txikitan hiperakti-boa zen, ezin zen geldirik egon. Halaere, jasaten zituen oharkabeko mugi-menduek eragiten zioten kalterikgehien. Mozartek nerbio-tikak eta asti-naldi klonikoak izaten zituen eta asko-tan jende aurrean bat-bateko hanka-mugimenduak egiten zituen, kontrolikgabe. Horiek zirela eta, musikari gazte-ari arazo psikologikoak sortzen hasi zi-tzaizkion, baina horien errua ezin zaiebere osasun arazoei bakarrik egotzi,baizik eta aitaren jarrerari ere bai.

Izan ere, aitak, semea eskolara bi-dali beharrean, Europan zehar kon-tzertuak ematera eraman zuen, ha-ren ospea aprobetxatuz. Horrek guz-tiak behar bezala gizarteratzeaeragotzi zion, heltze emozional dese-gokia izan zuen eta, azkenean, izaeraobsesiboa garatu zuen, heriotzarai-no lagunduko ziona. Bere paranoiakzirela-eta beti pentsatzen zuen po-zoitu egin nahi zutela. Kontua da, hilbaino hilabete batzuk lehenago,1791. urtean, pattal samar sentitzenhasi zela, Requiema, bere lan ospe-tsua prestatzen ari zen bitartean. Osozurbil, indarrik gabe eta triste zegoe-nez, emazteak mediku lagun baten-gana joateko esan, eta jenioak zeraerantzun zion: beretzat ez zegoela

erremediorik eta egiten ari zen Re-quiema bere buruarentzat zela.

Nahiz eta haren heriotzari buruz te-oria asko izan, gaur egun ziurtzat jo-tzen da gure jenioa infekzio estrepto-koziko batengatik hil zela. Hori adie-razteko, aditu gehienak Mozartek hilbaino lehen zenbait hilabetez izan zi-tuen sintometan oinarritzen dira. Bio-grafoen arabera, 1791ko urrian, han-kak eta eskuak handitzen hasi zitzaiz-kion, botaka egiten zuen maiz, etapixkanaka ahulduz joan zen. Jasotako

JUAN CARLOS GARMENDIA LARREADonostia Unibertsitate Ospitalekomediku urologoa

Medikua eta historiazalea, doktore-tesia Gipuzkoako Segura herriko me-dikuntzaren historiaz egina du.

Leopold Mozart, Wolfgang Amadeus


atzera begira

tratamenduak ez ziren eraginkorrakizan. Horrela, Mozarten osasunakokerrera egin zuen, eta, azkenean,gorputz osoa handitu zitzaionez, ezinzen ohetik jaiki. Kalbario hori guztiabere kordean zegoela bizi izan zuen,eta bakarrik bi ordu hil aurretik galduomen zuen konortea, 1791ko aben-duaren 5ean, hain zuzen ere.

Kontuan hartuz garai hartan Vienajasaten ari zen estreptokoko-izurriaeta lehen aipatutako sintomak, adi-tuek ondorioztatzen dute Mozart sin-

drome nefrotiko akutuaz hil zela, in-fekzio estreptokoziko baten ondorioz.

TXAIKOVSKIFamilia aberats batean jaio zen, bai-na errusiar musikagile honen bizitzaez zen batere erraza izan.

Mutil koskorra zenetik pertsonaezin sentiberagoa izan zen, edozerhuskeriagatik asko sufritzen zuena.Gainera, bere ahultasuna aprobetxa-tuz, beste haurrek maiz zirikatzenzuten, eta umetatik bertatik nerbio-krisiak jasaten hasi zen.

Hamar urte zituela, gurasoek juris-prudentzia-eskola batera eramateaerabaki zuten, semea babesteko as-moarekin, baina erabaki hark Txai-kovskiren egoera psikologikoa, hobe-tu ordez, okertu egin zuen, eta pixka-naka bakartuz joan zen. Ia lagunik ga-be geratu zen eta musikan buru-bela-rri murgildu zen, beste ezertan ez.

Denboraren poderioz krisia area-gotuz joan zen. Goibelaldietakomina arintzeko, errusiar musikariakEuropan zehar bidaiatu ohi zuen, etabatzuetan, bere atsekabe handiazahazteko, arrebaren landetxean ba-bestea ere baliagarri zitzaion.

Aipatutako krisiak estuki lotutazeuden bere izaeraren bi ezaugarri-rekin: lehenengoa autokritika etabigarrena erruduntasun-sentimen-dua. Lehenengoari dagokionez,bera beti oso gogorra zen bereburuarekin, eta, adibidez, nahizmusikaren arloan arrakasta handiaklortu, inoiz ere ez zen egindako lana-rekin asetzen. Bigarrenari dagokio-nez, berriz, deskuiduan lege-hauste-ren bat egiten bazuen, nahiz etatxikia izan, mozkorra harrapatzea,esaterako, gero oso gaizki sentitzenzen bere buruarekin.

Hala ere, bere arazo sexualek era-gin zioten minik gehien. Txaikovskihomosexuala zen, eta jakinda gauregun Errusian nola hartzen dutenhomosexualitatea, aise irudika deza-

kegu zer-nolako arazoak izangozituzten pertsona homosexualekgarai hartan. Hala, ezkondu egin zeneta, jakinda ere praktika homose-xualak bere bizitza arriskuan jarzezaketela, ez zion gizonekin harre-manak izateari utzi. Hain zuzen ere,aditu batzuen ustez, harremanhoriek izan ziren haren heriotzarenkausa.

Zernahi ere dioten, baieztatutadago Txaikovski koleraz hil zela, bereama bezala, baina konpositorearenheriotzari buruz bi hipotesi daude.Garai hartan, San Petersburgon ko-lera-izurria zegoen, eta lehenengohipotesiak esaten du irakin gabekoura edanda hil zela. Bigarrenarenarabera, berriz, errusiar konpositore-ak bere buruaz beste egin zuen. Izanere, Mozart 18 urteko mutil batekinzebilen amodio-kontuetan, ezkon-tzaz kanpoko harremanetan, etagazte haren familia tsaretik oso ger-tukoa zen. Hala, gertatzen ari zenazohartu zirenean, bi aukera besterikez zioten eskaini: auzitara eramaneta zigortzea (garai hartan heriotza-ra kondena zezaketen) ala ohorezkogizon gisa bere buruaz beste egitea.

eta Maria Anna seme-alabekin (Carmontelleren akuarela, 1763)

Txaikovski 1893an, 6. sinfonia estreinatu etahil baino hilabete batzuk lehenago.


aholk

u med

ikoak

Horren berri izan ez arren, asko dira diabetesa dutenpertsonak. Garrantzitsua da, beraz, diabetesarensintomak ondo ezagutzea eta gaixotasuna beharbezala tratatzea, osasun-arazo larriak ez agertzeko.

JABIER AGIRREmedikua

Osasunaren Munduko Erakundearenestimazioen arabera, gure gizarteanberrogeita hamar pertsonatik batekdiabetesa du, erasandako pertsonahoriek kasurik gehienetan horren be-rririk eduki ez arren. Eta diagnostiko-rik gabe oharkabean pasatzen direnegoera horiek arrisku handi samarraeragiten dute, gaixotasuna ez badabehar bezala tratatzen osasun-arazolarriak ager baitaitezke.

Diabetesa isilpean, oharkabean, iaseinalerik eman gabe agertzea dagaitzaren arazo nagusietako bat.Diabetesak ez du minik ematen, bai-na horrek ez du esan nahi kaltegabea

denik, ezta gutxiago ere. Garaiz diag-nostikatu eta tratatzen ez bada, gai-tzak aurrera egin ahala ondorioakoso kaltegarriak izango dira gure gor-putzarentzat.

Adi seinale haueiKalteak gutxitzeko, komeni da guregorputzari erreparatzea. Eta sintomahauetako bat antzeman bezain laster,horien berri medikuari eman beharzaio, sintomak arinak eta ez oso mo-lestoak edo gogaikarriak izan arren.• Pixa-kantitatea gehitu egitenda. Sintoma hori oso usua da diabeti-koen artean. Pixa-kopurua nabar-

men gehitzen da, eta komunera sa-rriagotan joan beharko du gaixoak.Umeen kasuan, gerta daiteke gauezberriro ere ohea bustitzea.• Gosea eta egarria ere gehituegiten dira. Diabetesa duten per-tsonak gose dira etengabe, eta, nor-malean, desorduetan eta modu kon-pultsiboan jateko premia edo beha-rra sentituko dute. Beren gorputzakez du ondo funtzionatzen, eta, ho-rregatik, gehiago jan arren, pixkana-ka pisua galduz joango dira. Gehie-netan, gosearekin batera egarria ereoso handia izaten da.• Nekea. Gaixotasunak neke handia

Diabetesarensintomasusmagarriak

Diabetesa duten pertsonek begietako arazoak ere izan ditzakete.


aholku medikoak

eragiten du, horretarako agerikoarrazoirik gabe. Gaixo diabetikoakahul samar senti daitezke, eta logurahandiarekin.• Begietako arazoak. Arruntenakhauek dira: ikusmen bikoitza edo zi-rriborrotsua, ikuseremuan argiak edomantxak agertzea, argiarekiko senti-kortasuna, begietan presio-sentsa-zioa nabaritzea, eta abar.• Sendatzen ez diren infekzioaketa zauriak. Diabetesa dutenek zau-riak, babak eta azaleko bestelako le-sioak edukitzeko joera handia izatendute, oinetan batez ere. Lesio horiekez dira mingarriak izaten, baina ez di-ra sekula sendatzen erabat. Larruaza-leko, hortzoietako edo maskuriko in-fekzioak behin eta berriz ager daitez-ke eta emakumeen kasuan sarritanonddoak izaten dituzte baginan.• Azkura. Nahiko sentsazio ohikoada, gorputz osoan sentitzen dena;baina, batez ere, genitaletan edo ba-gina inguruan, emakumeen kasuan.• Sentsazio arraroak esku eta oi-netan. Gaixoek sarritan inurridura-sentsazioak edukitzen dituzte eskue-tan edo oinetan. Hortik hasi, eta gor-putz-adarrak ia erabat sorgortutasentitzeraino.• Zakila zutitzeko arazoak. Gorpu-tzeko gehiegizko glukosak odol-zir-kulazioa erasaten du, eta, horregatik,ez da harritzekoa diabetesak jotadauden gizonezkoak zailtasunakedukitzea zakila zutitzeko.

1 eta 2 motako diabetesen ar-teko diferentziakDiabetes mota bien sintomak antze-koak dira (poliuria, polifagia eta poli-dipsia, edo, bestela esanda, pixagehiago egitea, gose handiagoa etaegarri-sentsazio handiagoa), bainabadira diagnostikoa alde batera edobestera egiteko lagungarri zaizkigunberezitasunak: adina eta gaixotasu-naren intentsitatea, batez ere.

Adinari dagokionez, 2 motako dia-betesean bizimoduak eragin handia

duenez, adinean aurrera doazen per-tsonetan agertzen da batez ere, etaoraintsu arte 45 urtetik gorako per-tsonen kontua zen gehienetan. Bai-na, gaur egun, pertsona gazteagoe-tan ere diagnostikatzen hasi da, ho-rrek tratamendurako dakartzan era-gozpenekin. 1 motako diabetesa,berriz, izaeraz sortzetikoa denez,haurtzaroan edo nerabezaroko le-hen urteetan agertu ohi da.

Intentsitatearen aldetik, 1 motakodiabetesaren sintomak modu azkareta bat-batekoan agertzen direnez,begi-bistakoak izan ohi dira. 2 motakodiabetesean, aldiz, askoz ere motela-go azaleratzen dira, eta, kasu askotan,oharkabean edo inolako garrantzirikeman gabe pasa daitezke, harik etakonplikazioren bat agertzen den arte.

Prebentzioa: zer egin daiteke?1 motako diabetesa ezin da prebeni-tu, baina 2 motakoa bai, bizitzeko es-tiloarekin oso lotuta baitago. Horre-gatik, bizi-ohitura osasungarriei eus-tea garrantzi handikoa da gaitzarenagerpena saihestu edo, besterik eze-an, atzeratzeko.• Saihestu gainpisua. Horixe dagaixotasunaren arrisku-faktore na-gusia. Saia zaitez sobera dauzkazunkilo horiek galtzen; horrela, gaitza ja-sateko aukera nabarmen murriztukozaizu eta.• Jan modu osasungarrian. Ahol-ku hau ezinbestekoa da, gaitza ahaliketa gehien aldenarazteko. Horretara-ko, koipe gutxiko elikagaiak gehitze-arekin batera (osoko zereal eta ogiak,frutak, berdurak, esneki gaingabe-tuak, arraina, lekaleak, haragi-giha-rra…), murriztu janari lasterrak (pa-tata frijituak, pizzak, hanburgerrak,eta abar), freskagarri azukredunaketa opil industrialak.• Egin ariketa. Sedentarismoasaihestu behar da, kosta ahala kosta.Kirolik egiteko astirik ez baduzu,saiatu behar da egunero ordu erdiz

gutxienez ibiltzen. Ariketa fisikoakintsulinarekiko erresistentzia gutxi-tzen du, eta diabetesari bidea ixtendio.• Aldizkako kontrolak. 45 urtetikgorako pertsona guztiek odolekoanalisi bat egin beharko lukete 1-3urtez behin, odoleko glukosa mailakontrolatzeko.

Badira faktore batzuk 2 motakodiabetesa jasateko sentiberagobihur gaitzaketenak. Faktorehorien berri izanez gero, gaixo-tasuna izateko zenbateko arris-kua duzun jakingo duzu. Eran-tzun bai edo ez beheko galderei,eta horrela jakingo duzu ea zain-tzen hasi beharra daukazun alaez.

Baiezko erantzun bakoitzekopuntu bat lortuko duzu.• 5-6 puntu: arrisku handia• 3-4 puntu: arrisku ertaina• 0-2 puntu: arrisku txikia

• 50 urte baino gehiago al ditu-zu?!Bai ! Ez

• Gizonezkoa al zara? !Bai ! Ez

• Emakumea bazara, haurdunal-dian diabetesik diagnostikatual zizuten? !Bai ! Ez

• Ba al duzu diabetesa duen seni-derik?!Bai ! Ez

• Hipertentsoa al zara?!Bai ! Ez

• Zure ohiturak sedentarioak aldira?!Bai ! Ez

• Ba al duzu gainpisurik?!Bai ! Ez

Zein da zure arriskua?


arna

sgun

eak

Gorbeia mendiaren pean, Araban, zibilizazioarenestresa ahaztu eta naturaren aurpegi ederrenezgozatzeko aukera ematen duten hainbat txoko aurkidaitezke, hala nola Zuiako kuadrillako herriak,Mairulegorretako koba eta Goiuriko ur-jauzia.

XIII. mendean eraikia. Bestalde, Ibai-zabal ibaiaren hasiera eta ur-jauziahementxe ikus daiteke, Gibijokomendilerroan.

Zigoitian bi gauza nabarmentzendira: natura eta ondare arkitektonikoaberatsa. Batetik, Zigoitiko lurren he-dadurarik handiena Gorbeiako parkenaturalaren barruan dago, eta horreknaturaz gozatzeko sekulako paradaematen du. Bestetik, Zigoitian jauregitxiki, dorretxe, baserri eta elizak ikusi

Gorbeiako parke naturala Gor-beia mendiaren alde bietarahedatzen da, Bizkaiko isu-

rialdera zein Arabakora. Gorbeiakotontorreko gurutze esanguratsutikhegoalderantz ibilian hasten denaArabako lurraldera jaitsiko da, etaZuiako kuadrillak ematen dituen pai-saia eder eta txoko zoragarriez goza-tzeko parada izango du.

Herri hauek osatzen dute Zuiakokuadrilla: Aramaio, Arratzua-Uba-rrundia, Legutio, Urkabustaiz, Zigoi-tia eta Zuia. Iparraldean, Bizkaiarekinmuga egiten dute, eta ekialdean, Gi-puzkoarekin. Aramaio udalerriaekialdean dago, Debagoieneko he-rriekin mugan, eta herri horietakotradizio industrialetik edaten du. Ho-rren lekuko dira hainbeste historiaduten Etxaguen, Ibarra eta Oletakoherriak. Gainera, Aramaion bertan

topa daiteke kuadrillako gailurrik ga-raiena: Oriol (1.129 m), hain zuzenArangioko mendilerroan.

Ulibarri-Ganboa urtegiaren ertze-tan dago Arratzua-Ubarrundia, kua-drillako udalerririk txikiena. Halere,urtegia bera aprobetxatuz, aisialdira-ko hainbat ekintza proposatzen dirabertan, ur-ekintzekin lotuta.

Legutio bera ere beste urtegi batenertzean dago, Urrunagako urtegiare-nean, hain zuzen ere. Herriko txokointeresgarrienen artean eltzegintza-ko museo-tailerra dago. Hor, antzi-nako euskal zeramika ikusi eta eros-teko aukera izaten da.

Urkabustaiz herria Zuiako kuadri-llako mendebaldean dago, Gorbeia-ko eta Urduñako mendiguneen arte-an. Erromanikoaren garaiko eraikun-tzak daude Urkabustaizen; esatera-ko, Beluntzako Done Petriren eliza,

Mairulegorretako koba, Zigoitian.

Arabara Gorbeiatik so

arnasguneakosatuberri 172016ko urria

ahal dira, euren hormen atzean his-toria luzeak eta antzinakoak gorde-tzen dituztenak.

Zuia, kuadrillari izena ematen dionudalerria, hedadurarik handienaduena da. Bertan, mendiaz gozatze-ko aukera dago, edo herriz herritxangoan ibil daiteke. Baia ibaiarenedertasunari jarraituz joan daitekeibiltaria; gainera, Oroko haitzak pare-gabeak dira familian ibiltzeko.

Mairulegorretako koba Zigoitikolurretan dago. 7,40 metro zabal eta3 metro gora ditu sarrerak. Barruan,eguzki-argia bizkarrean dela, 12,5

kilometroko ibilia egin daiteke, 215metroko sakoneran murgiltzeraino.Barruko edertasuna ur-higadurareneta denboraren poderioz sortu da;horregatik, espeleologoen eta bes-telako ikerlarien gune pribilegiatuada, beharbada bertan omen dagoenaltxorraren atzetik doazelako. Izanere, Mairulegorretako koban kon-dairak eta egiak elkarrekin nahastendira. Kobaren izenak berak ere hain-bat istorio ezkutatzen ditu; batzuenarabera, Mari jainkosarekin du erla-zioa izenak; beste batzuen arabera,mairuen batzarleku zen koba; etabeste batzuen iritziz, mairuen ordez,lamiak ibiltzen ziren. Baina Marirenkoba izanda ere, edo mairuen bil-tzartegi, edo lamiek euren ile-ada-tsak orrazteko toki, istorio guztiekondorioztatzen dute altxor bat gor-deta dagoela kobaren barruan. Edo-nola ere, oraingoz bertan aurkitu di-ren altxor bakarrak historiaren aztar-nak dira, besterik ez. Aztarnategipaleontologiko garrantzitsua daMairulegorretako koba, Paleolitiko-ko animalia ugariren aztarnak aurki-tu baitira bertan. Alabaina, historiahain urruna eta hain ezezaguna ezezik, denboran hurreratuta, frankis-moaren garaian (1963. urtean), eus-

kal folkloreko jaialdiak egiten hasi zi-ren kobaren sarreratik 300 metroradagoen areto naturalean. Jazarpenegoera hartan, euskara eta euskalkultura berpizteko eta aldarrikatze-ko jaialdiak izan ziren 60ko hamar-kadatik aurrera Mairulegorretan.Gero, denboraldi bat igaro zen jaial-dirik egin gabe, eta azken urteetan,herritarrek berriz ere abian jarri dute,urtero akelarre festa bat eginik ber-tan.

Kuadrillako mendebaldean, ura ai-rean jausten da Goiuriko ur-jauzian.Urkabustaiz udalerrian, Goiuri herriakareharrizko begiraleku batean da-go, eta Jaundia ibaiak, herria zehar-katu ostean, 100 metroko jauziagauzatzen du Altube ibaiarekin bategin aurretik. Urteen poderioz, kare-harrizko horma higatu egin du Jaun-dia ibaiak, eta orain ia lerro zuzen batmarraztuz erortzen da ibaia behera-ka, goialdeko zuhaitzen artetik bat-batean agertu ostean. Ur-emari txiki-ko ibaia izanik, ur-jauzia bere ederta-sun momenturik hoberenean ikuste-ko, udaberrian edo udazkenean ger-turatzea gomendatzen da. Batez ereudazkena da inguruaren magiarekingozatzeko garairik onena, zuhaitzenokre, gorri eta urre koloreekin nahas-tuta agertzen baita ur-jauzia. Ikuski-zun paregabe horrekin gozatzekobehatoki bat dago. Hara iristeko, A-2521 errepidetik eskuinera ateratzenden bidea hartu behar da, IzarratikGoiurira iritsi baino lehen; eta berta-tik, Goiuriko ur-jauziak eta bere ingu-ru guztiak ematen duten ikuskizuna-rekin gozatzeko aukera paregabeaizango da.

Fitxa Txoko horien informazio gehiago etazehatzagoa udalerri bakoitzeko web-guneetan aurki daiteke, edo, beste-la,www.cuadrillazuia.com helbide-an eskualdearen inguruko informaziooro topa daiteke.

Goiuriko ur-jauzia, Urkabustaizen.

osas

unez

eta o

sasu

ntsu

bizi


mikel pikabea Tai-txi irakaslea

«Ariketak arreta jartzekoaitzakiak dira, besterik ez»

Zuzeneko feedback-a bilatu izan du beti lan orotanMikel Pikabeak, tai txi irakasleak (Hondarribia, 1969).Erantzun zuzenik gabeko lanak ez zaizkio sekulainteresatu. Ingeniaritza-ikasketak burutu ondoan, ezzuen enpresa-arloan murgiltzeko intentziorik izan. Ikusibesterik ez dago: hamazazpi bat urte daramatza tai txieskolak ematen, Hondarribiko Taitxitxuanenea zentroan.

Zer bilatzen du jendeak tai txizentro batean?Jendeak ez du oso argi zer bilatzenduen. Oro har, topiko batzuk entzun-da hurbiltzen dira: erlaxazioa, oreka,norberarengan sakontzeko eta nor-bera ezagutzeko bidea… Ez doaz bide

okerretik; hori guztia egia da, bainahori baino askoz gehiago da tai txia.Badago hau kirolarekin nahasten due-nik, baina ez du horrekin zerikusirik.Kirolak oso ikuspegi murritza du.Zerk bereizten du topiko horieta-tik?

Tai txia oso konplexua da definitzen,ezin baita sailkatu bere horretan.Mendebaldeko egungo kultura mo-dernoan ez dugu erreferentzia balia-garririk hori zer den ulertzeko. Tai txia,yoga eta bestelakoak, aspaldidanikegiten dira Ekialdean, jakinduria etaezagutza bilatzen zutenek egiten zu-ten, eta ez ziren zoroak egiten zute-nak. Kirola, egun, salmenta eta zen-baki bilakatu da. Mens sana in corpo-re sano beharrean, corpore sano inmente sana behar luke. Gorputzanahiko kaltetuta egon ahal da, bainagu geure barnean oso osasuntsuegon; ezin kontrakoa esan.Ezin dela sailkatu diozu, baina ezal da tai txia borroka-arte bat?Jatorrian, bai. Baina, gaur egun, borro-

osasunez eta osasuntsu biziosatuberri 192016ko urria

ka-arteak kirolera egin du jauzi, etakolpeekin eta lehiarekin erkatzen du-gu; errotik antzutu dugu. Sakoneanaztertzen bada, ezin da horrekin alde-ratu. Tai txiak sentsibilizazio eta uler-men oso finarekin ulertzen ditu natu-ra, errealitatea, gizakiaren izaera, beregorputzaren motrizitatea eta burua-ren izatasuna. Bakoitzak berekiko egi-ten duen lanean datza, norberarenulermena garatzeko tresna paregabeada. Inteligentziatik abiatzen da, bainagorputza eta burua bat dira, bata bes-tearen osagarri: gorputzak ez du inteli-gentzia sortzen; inteligentziak sortzendu bizitzeko behar duen gorputza. Eta nola lantzen da hori guztia?Nerbio-sistemarekin egiten dugulan, eta arreta jartzen dugu jardune-an. Arreta hori intentzioarekin lotutadago. Arreta konturatzea da, etakonturatze hori galdera bat da. Horrierantzuten diogu intentzioaren bi-tartez. Entrenamendu energetikoakdira, funtsean: intentzioak energiajartzen du martxan, eta energiakmugimendua. Nik ez dut eskola bo-rroka-arte gisa bideratzen. Nolakoak izaten dira ariketak?Ariketak arreta jartzeko aitzakiak di-ra, besterik ez. Arreta da hemen etaorain egotea, egiten ari garen horre-

tan arreta osoa jartzea, alegia. Horilantzeko, esate baterako, postura es-tatikoa lantzen dugu, zutik edo eseri-ta, meditazio antzera. Arreta nonbaitkokatu behar da, eta postura zeha-tzak daude arretari eusteko. Ahaleginhandia eskatzen duen teknika da taitxia, eta ezinbestekoa da hura egitenduenaren partetik erantzukizun bategotea. Intentzioaren bitartez arretajartzen dugunean, nerbio-sistemamartxan hasten da, eta sentsazio fisi-koak azaleratzen dira. Orduan jabe-tzen gara konexio horrek erakustendigun unitate osoaz, hau da, gorpu-tza eta burua bat direla. Mugimen-dua lantzeko ariketak ere egiten ditu-gu, intentzioa mugimenduan jarrita.Horiek motrizitate aldetik sinpleak di-ren arren, arreta handia eskatzen du-te. Formak ere lantzen ditugu, motri-zitate konplexuagoa eskatzen etalantzen duten ariketak. «Karateareneta dantzaren arteko nolabaiteko ko-reografiak izaten dira».Ikasleak noiz hasten dira tai txiazjabetzen?Ikasle asko osasun-arazoren bat dute-lako etortzen dira, baina haien kon-traesanekin egiten dute estropezu:behar handiarekin etortzen dira, bai-na oso denbora gutxi irauten dute lanasko egin behar dela ikusten dutela-ko. Gaixotasunari aurka egin nahi iza-ten diote, baina zenbat denbora ema-teko prest daude? Berehalako eran-tzunak nahi ditugu; segituan soluzio-ak, eta gaixotasunek galderak beste-rik ez digute jartzen. Onurakgutxieneko bat murgiltzen denak na-barituko ditu, baina orokorrean jen-dea ez dago horretarako prest.Eta erantzunak nola bilakatzendira onura?Norberak berekiko duen pertzepzioegiazkoago bat izaten laguntzen dutai txiak. Eta horrek lana eskatzen du,entrenamendua. Estresa geure baitanblokeatuta geratzen den energia da,eta blokeatutako energia hori aska-

tzen laguntzen du jardunbide horrek,baita aurretik prebentzioa jartzekopausoak ematen ere. Kirolak, adibi-dez, estres hori askatzen laguntzen dualdi baterako, baina ez du prebentzio-rik jartzen. Tai txiak ezezkoak etabaiezkoak hobeto kudeatzen lagun-tzen du. Adinekoetan, esaterako, ero-rikoak saihesten dira, oinen gaineanegoteko sentsazioa eta egonkortasu-na lantzen dugulako. Oreka mentalaketa fisikoak bat egiten dute.Diozunez, beraz, tai txia lantze-ko intentzioa behar da?Hori da. Erantzun bila goaz profesio-nalengana, gure gorputza eta buruaaurretik aztertu gabe. Osasuna hel-dutasunarekin oso lotuta dago, bizi-tzarekiko hartzen ditugun erabakie-kin. Aukeratzen dugun orok bere on-dorioa du, eta horren erantzukizunahartu behar da. Uste dugu osasunaez dagoela gure eskuetan, eta ez ga-ra gure gaixotasunen erantzule. Sen-datzen garenean, lehengo ohitureta-ra bueltatzen gara; ez gara heltzen. Beharbada, gizarteak horrelahezi gaituelako?Dudarik gabe. Arrazionalismoak edoalderdi zientifikoak erakutsi digugure gorputzari buruzko gehiena ba-dakigula, baina ez dakigu gauzahandirik. Arnasa ondo hartzea kos-tatzen zaigu, eta nola liteke hainbes-te ikerkuntzarekin guk oraindik ar-nasa hartzen ez jakitea edo, oraindikokerragoa dena, grabitatea geurebaitan ez ulertzea?Bitxikeriaren bat?Tai txia Txinatik etorria da. Yin-yang-aren ikur ezaguna ez da yin-yangare-na, tai txiarena baizik. Haren bi alde-ak dira yin eta yang; alegia, egoerabaten bi aldeak: ni eta bestea, biegoera, baina egoera bakarrean. Ga-koa norberak berekin egiten duen la-nean dago, bestearekin bizi duen er-lazioan islatzeko. Ezin da errealitatebat aldatu, errealitate hori nolakoaden onartzen ez bada.

eusk

ara o

sakid

etza

n20 osatuberri

2016ko urria

«Euskararen erabilerasustatzea falta da»ander manterolaDebagoieneko ESIko euskara-teknikaria

Bulegoan da Ander Manterola (Zor-notza, 1967) Debagoieneko ESIkoeuskara-teknikaria. Bada ia urte er-dia Osakidetzan euskara leheneste-ko kanpaina abiatu zutela, Nik eus-karaz nahi dut Osakidetzan lelope-an. Ekimenak egin duen ibiliari bu-ruzko gogoeta egin du, haren hasta-penetik egungo egoerara iritsi arte.Nondik abiatu da euskararen al-deko ekimen hau?Norberaren hautazko hizkuntzanarreta jasotzeko eskubidea gaixoguztien eskubide eta betebeharrendekalogoaren barruan dago. Horrilotuta, Debagoienean, euskararenaldeko gizarte-mugimendu handiadago, nahiz eta herritik herrira ez-berdintasunak dauden. Batzuk eus-kaldunagoak dira besteak baino; ba-tzuetan, erabilera handiagoa da... Bihasierako puntu horietatik abiatuta,erronka bota nuen euskararen erabi-lera sustatzeko elkarlana abia gene-zakeela herrietako eragileekin. Ha-sieran, foro bat sortu genuen hain-bat eragileren artean: udaletakoeuskara-zerbitzuak, Aretxabaletako,Arrasateko eta Bergarako euskara-taldeak eta Osakidetzako taldea.Foro edo elkargune hori batzordeiraunkorra bihurtu zen, eta plantea-tu genuen zein zen gure kezka na-gusia euskararen erabileraren alde-tik: euskaraz artatuak izan nahi du-ten gaixoak euskaraz artatuakizatea. Debagoieneko osasun-zen-troetan, profesionalen artean, er-diak inguru euskaraz jarduteko gaidira. Baina beti ez dugu datu horiesku artean. Euskaraz aritzeko gaidirela jakiteko, hizkuntzaren identifi-kazio-txapak erabiltzen dira, bainaez beti. Batzuek ez dute ohiturarik,besteetan ahaztu egiten da jartzea,eta abar. Orduan, askotan, profesio-nalak nola jakin dezake gaixoak eus-karazko zerbitzua nahi duela? Horrierantzuteko jarri da abian ekimena,eta, orain, gaixo bakoitzak bere osa-

Manterolak dioenez, Debagoieneko osasun-zentroetan euskararen erabilera sustatzeko ekimenajarri zuten abian duela sei hilabete. Apal badoa ere,pixkanaka indarra hartzen ari delakoan dago.

euskara osakidetzanosatuberri 212016ko urria

sun-fitxan, hainbat daturen artean,beste identifikazio bat du: hizkun-tzarena. Bestalde, herritarrek aukerahori ere hor dagoela jakitea beha-rrezkoa da.Beraz, euskararen erabilera sus-tatzea da erronka osasun-zentroguztietan.Horixe bera. Kontua da gabeziahandiak daudela espezialitateenartean. Adibidez, ezbehar pertsonalbaten ondorioz, larrialdietan amaitunuen, eta konturatu nintzen %75etik gora euskaraz aritzen zirela,bai gaixoari zerbitzua ematen etabai elkarrekin ere. Gauza bat da teo-rian zer agertzen den, eta bestea daegunerokotasunean zer antzematenden. Jende askok ez daki, alegia,bere artatzaileak euskaraz dakienedo ez. Beraz, lehenik eta behin,gaixoak hizkuntza aukeratzekoeskubidea duela jakin behar du, etahori bere datuetan agertuko litzate-ke. Eta ondoren bigarren urratsaetorriko litzateke, orain bertan mar-txan jartzen ari garena: euskarazkoarreta nahi duen gaixoari euskarazdakien mediku bat esleitzea. Horrezgain, adibidez, euskara-zerbitzuaeskatzen baduzu eta kardiologoare-kin hitzordu bat baduzu, hitzordua-ren berri ematen dizun mezua ereeuskaraz izango da.Ekimen honek profesionalen ar-tean piztu al du euskara ikastekointeresik?Kontuan izan behar da gaur egune-an derrigortasuna lau lanpostutatikhirutan jarrita dagoela. Gehienbat

Ekimena aurrera eraman dugun tal-deok diru-kantitate bat jarri duguhainbat kartel ateratzeko. Bestalde,sare sozialetan iragarki bat atera ge-nuen, eta zinema-aretoetan ere eki-menaren berri ematen zuen graba-zio bat ere proiektatu genuen. Ho-rrez gain, liburuetakoorri-markatzaileak atera genitueneskoletan banatzeko. Horrela, esko-lan orri-markatzailea haurrei eman-da, badakigu lautik hiruren kasuangurasoengana iritsiko dela, eta az-kenerako informazio-sarea zabal-tzen da. Gure asmoa ahalik eta he-rritar gehienengana iristea zen, etaorri-markatzaileak eskoletan bana-tzea, herritar askorengana iristekoformula interesgarria da.Ekimena beste eskualdeetara za-baltzeko asmorik ba al dago?Ekimen hau Debagoienera muga-tzen da, baina teknikarien arteanprestakuntza-saioak, bilerak etaabar izaten ditugu, eta horren berriizan dute, bai zuzenean eta baizeharka. Hortik aurrera, eskualdebakoitzaren iniziatiba behar da.Kontuan izan behar da, bestalde,zer-nolako eskualdeei buruz hitzegiten ari garen. Donostialdea bate-an adibidez, orri-markatzaileak egi-teko asmoa hartzen bada, imajinatuzenbat diru esan nahi duen horrek.Eta zein euskara-zerbitzu dago presthorrelako ekimen batean murgiltze-ko? Hemen ere zenbait euskara-zer-bitzu ekimenaren aurka egon ziren,Osakidetzaren kontua zela argudia-tuta.

erretiroa hartzear dauden lanpos-tuetan. Hortik aurrera, askoz gehia-go ezin dugu egin. Langileen arteanoso eskari gutxi dago euskara ikaste-ko. Gure itxaropena da, ordea, ha-mar urteren buruan langile guztien% 75ek eta gehiagok euskaraz jaki-tea. Ordezkapenak egiteko orduanere euskara dutenak sartzea lehe-nesten dugu. Agian hemendik ha-mar urtera horrelako ekimenik ez dabeharko, edo agian bai.Euskararen ezagutza handia da,orduan.Ezagutza handia da, baina erabilerasustatzea falta da. Apala delakoannago. Noski, hori nire irudipena da.Konparatuz gero euskararen erabile-ra baxua den osasun-zentroekin, al-tua izango da. Itxaropen-kontua da.Profesionalen artean, batzuk euska-raz denbora guztian ibiltzen dira, etahori pozgarria da.Herritarren artera nola iritsi dakanpaina?Gure asmoa ahalik eta gehien zabal-tzea zen hizkuntza eskubidearenmezua. Esan bezala, txapen bidezedo kartelen bidez mezu hori helara-zi nahi izan da. Noraino iritsi garenorain ikusiko da. Orain artean, bede-ren, % 15ek aukeratu dute euskara-zerbitzua. Lehen, lehenetsitako hiz-kuntza gaztelania zen; orain, aldiz,kontsultatu gabea jartzen du, etaondorioz, profesionalak galde die-zaioke gaixoari ea zein hizkuntzahautatu nahi duen.Zer baliabide izan dituzue kan-paina aurrera eramateko?


bizit

za la

netik

kanp

o

«Bertsoa epaitu daitekeeladioen eztabaida zilegi da»Ez da erraza, gaur egun, KarlosIbarguren (Errenteria, 1965) pla-zan kantatzen ikustea, haren in-teres eta helburuek beste norabi-de bat hartu baitute. Urteanbehin, bertso-saio kliniko bategiten dute Osakidetzako langi-leek, gaixotasun bat asmakizunbihurtuz eta asmakizuna bertso.Salbuespenak salbuespen, hi-tzordu horretan bilakatzen daIbarguren plazagizon.Ez da arrunta medikua eta ber-tsolaria den batekin topo egitea,edo bai?Izan liteke, baina ez naiz bakarra.Felix Zubia, esaterako, oso ezagunada, eta txapelketetan parte hartzendu. Hala ere, neure burua bertsolariizendatzeak errespetu apur bat

ematen dit, baina, tira, plazetanaritu izan naiz… Beraz, era bateraedo bestera, banaiz bertsolaria. Noiztik datorkizu zaletasunhori?Gaztetan ez nintzen oso bertsoza-lea; geroko kontua izan da, hainjustu, Oiartzunera bizitzera joannintzenekoa, duela 18 bat urte.Herriko helduen tailerretan, bertso-lantegi batean izena emateko auke-ra ikusi nuen, eta animatu egin nin-tzen. Hasieran, idatziz eta bertsoakeginez pasatzen genituen orduak;urtebete geroago, abesten hasiginen, eta orduan areagotu zitzai-dan bertsorako zaletasuna.Urte batetik bestera, plazagizonzinena orain epaile zara.Hala da. Une honetan, bertso-esko-

lan eta epaile-taldean jarraitzen dut.Epaileen munduan sartzeko aukeraeman zidaten, eta, nik ezetz esatenjakin ez dakidanez, onartu eginnuen proposamena. Bertsoak epai-tzeko behar diren irizpideak ikasinituen, eta, poliki-poliki, txapelkete-tan epaile hasi nintzen. Gaur-gaur-koz, Bertsolari Txapelketa Nagusianere parte hartu izan dut. Esperien-tziak erakusten du bertsoa besteikuspuntu batetik ezagutu ahaldela, baina zilegi da bertsoa epaitudaitekeela dioen eztabaida.Zergatik diozu hori?Nahiz eta epaileok irizpide batzukizan bertso bakoitzari aplikatu etadagokion balioa emateko, bertsoa,artea den unetik, subjektiboa da;bertsoak hori du polita. Errima abe-ratsa edo pobrea den, bertsolariakesan duena garrantzitsua den edogaiari heldu ote dion, kontu horiekez dira uste bezain objektiboak. Zer behar du bertso batek onaizateko?Bertsoak sentimenduak sortu beharditu; bestela, ez du ezertarako balio.Sentimenduen artean, umorea dagehien eta azkarren sartzen zaigu-na. Zaila egiten zaigu, ordea, hase-rretzen edo tristatzen gaituzten ber-tsoak hobestea. Hala ere, uste dutbatak edo besteak meritu beraduela sentimendu bat sorraraztekogaitasuna erakutsi duelako bertsola-riak. Egia da, ordea, saio bat entzu-tera doanak aurretik bilatzen duelaumorea. Horregatik, haserrea edotristura eragiten duten bertsoekbadute bere arriskua txapelketabaten barruan.Neurri eta doinuren bat?Kantatzeko orduan, zortziko nagu-sia egiten zait errazago. Neurri luzeaasko gustatzen zait, baina egia dabetetzen zailagoa izaten dela. Neu-rri luze bat hartu eta ezer ez esateahondamendia da. Doinuari dagokio-nez, oso entzunak ez diren doinuakederrak dira.

karlos ibargurenMedikua, Emergentzietako KSUko arduraduna etabertsolaria.

Donostia Ospitalearen 50. urteurreneko ekitaldian, Andoni Egañarekin batera.


denbora-pasak

Azken hazia, Araba ESIa · 2020. 1. 7. · Lehenengo, ahozko proba egingo da eta, bertan,...

Documents

Transcript of Azken hazia, Araba ESIa · 2020. 1. 7. · Lehenengo, ahozko proba egingo da eta, bertan,...