Behar 119.pdf

8/9/2019 Behar 119.pdf

1/96

8/9/2019 Behar 119.pdf

2/96

Behar je prvi slavni bonjaki list tiskan latinicom u Sarajevu godine 1900.,a izlazio je sve do 1911. godine. Prvim mu je urednikom bio Safvet-begBaagi, a vlasnik Ademaga Mei. Objavljivao je tekstove za zabavu ipouku, izvorne i prijevodne knjievne priloge bosanske i islamske obojeno-sti. Beharov se sjaj nije dao integracijom pretopiti u bliske susjedne kultu-re, a niti preimenovati. Od 1992. godine izlazi zagrebaki Behar ocijenjennajboljim to su Bonjaci dosad imali. On je najbolji izraz povezanostinacionalne manjine sa ivotnom sredinom, dijasporom u svijetu i mati-

nim narodom u Bosni i Hercegovini. U desetogodinjem razdoblju (1992.-2002.) glavni i odgovorni urednik zagrebakog izdanja bio je knjievnik dr.Ibrahim Kajan, a potom ga je zamijenio dr. Muhamed dralovi koji je tuslubu obnaao do ljeta 2006. godine.

2 BEHAR 119

SADRAJBEHAR, dvomjeseni bonjaki asopisza kulturu i drutvena pitanja

Nakladnik:Kulturno drutvo Bonjaka HrvatskePREPOROD

Glavni i odgovorni urednik:Sead BEGOVI

Izvrni urednik:Filip Mursel BEGOVI

Urednik Ekonomskog podlistka:

Faris NANI

Grafiki urednik: Selma Kukavica

Urednitvo: Remzija HADIEFENDIPARI, Rusmir AGAEVI, Edin UrjanKUKAVICA, Senad NANI, Sena KULE-NOVI, Azra ABADI NAVAEY, EdibAHMETAEVI

Rukopisi i fotografije se ne vraaju

Adresa:BEHARKDBH PreporodUlica Grada Vukovara 235,

10000 Zagreb, HrvatskaTelefon i fax: 00385 (0)1 483-3635e-mail: [email protected]

[email protected]: www.behar.hr

Cijena po primjerku 20 kn, dvobroj 40 kn,godinja pretplata 120 knCijena u BiH: 5 KM, dvobroj 10 KM,godinja pretplata 30 KM.

Kunski iro-raun:ZABA 2360000-1101441490

Devizni iro-raun: SWIFT ZABA HR 2X:703000-280-3755185

(S naznakom: Preporod, za Behar)Tisak: Grafomark d.o.o.

Tiskano uz financijsku potporu iz Dravnogprorauna Republike Hrvatske putem Savjetaza nacionalne manjine Republike Hrvatske

ISSN 1330-5182

Miljenja i stavovi koje zastupaju autori, nisununo i stavovi urednitva.

Fotografija na naslovnici: Denat Drekovi

RIJE UREDNIKA

3 Sead Begovi:U predveernjem purpuru duhovna ivota

Meunarodni simpozijOD ORIJENTALIZMA DO ORIJENTOLOGIJE

u ast profesora Esada Durakovia(9. 10. 2013, Univerzitet u Sarajevu)

5 Prof. dr. Muhamed Arnaut, WISE University, Amman:Od orijentalizma do orijentologije:tri znaajna doprinosa sa Balkana

10 Prof. dr. Salah Jarrar, WISE University, Amman:Jedno itanje knjige OrijentologijaEsada Durakovia

13 Prof. dr. Feti Mehdiu, Univerzitet u Pritini:Specifinosti albanske orijentalistikei uloga dr. Esada Durakovia u opstankuorijentalistike u Pritini

15 Prof. dr. Isa Memishi, Univerzitet u Pritini:Profesor Esad Durakovi u odbraniOdsjeka za orijentalistiku u Pritini

19 Prof. dr. Elma Dizdar i doc. dr. Amra Mulovi,Filozofski fakultet, Univerzitet u Sarajevu:Arabistika u Bosni i Hercegovini:od arapske gramatike tradicije do

savremenih istraivanja

23 Prof. dr. Munir Muji i dr. Mirza Sarajki,Filozofski fakultet, Univerzitet u Sarajevu:Imanentno itanje teksta i kulture:djelo Esada Durakovia kao primjer

INTERVJU PROF. DR. ESAD DURAKOVI

28 Bremenite poruke od orijentalizmado orijentologije(Razgovarao: Sead Begovi)

IZ DJELA PROF. DR. ESADA DURAKOVIA41 udnja za tekstom - duhovna autobiografija

KNJIEVNI PODLISTAK

67 Esad Durakovi:Prevoenje kao duhovno putovanje

68 Muallaqe Sedam zlatnih arabljanskih oda

79 Kuran s prijevodom na bosanski jezik

83 BIBLIOGRAFIJA PROF. DR. ESADA DURAKOVIA

8/9/2019 Behar 119.pdf

3/96

3BEHAR 119

U predveernjem purpuru

duhovna ivotaO

vaj broj Behara u cijelosti je posveen akade-miku Esadu Durakoviu, kao kreativna replikana simpozij koji je odran njemu u ast u okto-

bru prole godine u organizaciji Rektorata Univerzite-ta u Sarajevu i Filozofskog falulteta (na inicijativu Od-sjeka za orijentalnu filologiju Filozofskog fakulteta Uni-verziteta u Sarajevu). Nadamo se da Behar baca novo-staro svjetlo na ovog izuzetnog znanstvenika (teoretia-

ra arabistike), prevoditelja i publiciste, ali i afirmativnogi odgojno poticajnog profesora te lana ak triju akade-mija znanosti te jednog od najpoznatijih arabista u svi-jetu. Odabir mnogobrojnih njegovih radova izuzetno jeteak, odgovoran i sloen posao jer u reprezentativnomobliku (nadamo se, barem za itaa) predstavljamo nje-govo kritino, etino i rafinirano spisateljsko, kritiko,odnosno prevodilako umijee koje konvenira ovoj, abome i mnogim drugim epohama. Rije je o provjere-noj, ali i inovativnoj znanstvenoj matrici briljivoj pre-ma stilu i humanistici. U potonjoj Durakovi ak odre-uje granice onoga to je svojstveno ovjeku, a zatim,prepoznavajui (u nekim djelima) ono to je neljudsko,otkriva da dobro zna to je to antihumanizam.

Treba upamtiti, Esad Durakovi nikada nee anuli-

rati nau italaku znatielju jer smatra da jedino zna-nje moe kolonizirati nau svijest te, slobodni smo rei,misao moe postojati i bez tijela (Lyotard). Njegovatematsko motivska koherencija odjednom e (naoi-gled) zadobiti bogatu irinu dostojnu nekoliko intelek-tualnih ivota. Ovaj e broj Behara, nadalje, pokazatikakvo je znaajno mjesto zauzimao i zauzima Durako-vi u dekonstrukciji predrasuda spram islama, upravoputem orijentalistikih studija na primjer u opiranjubeogradskoj koli orijentalistike (u polemici s DarkomTanaskoviem) koja je pogubnim stavovima spram BiHi islama irila misao da je taj predmet izuavanja

neosvjeteni objekt.Ne treba zapostaviti ni drutveno angairani rad

ovog uglednika koji je imao veliki senzibilitet za pro-

bleme svoga vremena te je svojim napisima djelovaoak i u dnevnom tisku i periodici. Posebno kad je rijeo zadnjem ratu, dakle, u tekim ivotnim, ideolokim ipogibeljnim danima koje je usporedio s antikim dra-mama. Tim je istupima samo potvrivao da nije utir-kani (parnasovski) akademski spisatelj. Nije se ustrua-vao kritizirati ni autoritete pa ak i one koji su bili insti-tucija Islamske zajednice u Bosni Hercegovini. Sve su to

zapravo reflektirali u svojim izlaganjima sudionici ree-nog simpozija.Dr. Muharem Alispahi, rektor Univerziteta u Sara-

jevu, na primjer, izrekao je dojmljivo saete misli oEsadu Durakoviu: Izgleda da je trebalo da padne Ber-linski zid da bi neke od naih najznaajnijih linostidobile priliku da rade i stvaraju u Sarajevu... Ve 22.godine u sklopu svoje profesure njegova su radnadostignua postala akademskom batinom Sarajev-skog univerziteta i njegova prosperiteta. On naprostopredstavlja glas javnosti.

Ministar kulture Federacije BiH Salmir Kaplan istak-nuo je njegov veliki doprinos izuavanju arapskog jezi-ka i kulture te njegovo uvoenje (prevodilatvom)najvanijih tekstova iz arapske i islamske civilizacije:Hiljadu i jedna no, Muallagat i Kuran asni.

Obraajui se rijeima zahvalnosti na ukazanojpozornosti koju je izazvao njegov cjelokupan pregala-ki rad, Durakovi je tom zgodom, izmeu ostalog,rekao: U nastavniki i nauni rad treba ulagati jer onjaa nae institucije. Pojedinci su vani samo onolikokoliko ulau sebe i svoje djelo u institucije... Zato vjeru-jem da naunici nemaju pravo na aroganciju, jer gor-dost pripada naim institucijama... Bartovski kazano,mi smo stalno i sudbinski izloeni samoi pisanja... Du-

rakovi je stoga reeni simpozij (skup) nazvao danometve citirajui ajet: Reci. Samo vi radite, a va e radvidjeti Bog, Njegov poslanik i pravovjernici. Naalost,zakljuio je, jo se ne moe oteti dojmu da je ovdanjaorijentologija pod nekom vrstom embarga jer jo uvi-jek nailazimo na razne opstrukcije.

Na simpoziju su bile tretirane teme iz oblasti arabi-stike, islamistike, orijentalno-islamske kulture i civiliza-cije, bliskoistonih studija te bosansko hercegovakebatine na orijentalnim jezicima. Znaajni obol skupujo su pridonijeli i dva uglednika: Prof. Dr. Yasir Sulei-man (University of Cambridge) s temom Orijentalizam

i knjievnost pod embargom i prof. dr. Haris Silajdi(Univerzitet u Sarajevu) s temom Orijentologija: trans-formacija objekta.

Ovaj e broj Behara pokazati kakvo je znaajno mjestozauzimao i zauzima Esad Durakovi u dekonstrukciji

predrasuda spram islama, upravo putem orijentalistikih

studija na primjer u opiranju beogradskoj koli

orijentalistike (u polemici s Darkom Tanaskoviem) koja je

pogubnim stavovima spram BiH i islama irila misao da je

taj predmet izuavanja neosvjeteni objekt.

Sead Begovi,

glavni urednik

RIJE UREDNIKA

8/9/2019 Behar 119.pdf

4/96

4 BEHAR 119

Meunarodni simpozij OD ORIJENTALIZMA DO ORIJENTOLOGIJE

u ast profesora Esada Durakovia

(9. 10. 2013, Univerzitet u Sarajevu)

Meunarodni simpozijOD ORIJENTALIZMA DO ORIJENTOLOGIJE

8/9/2019 Behar 119.pdf

5/96

Pojavljivanje knjige OrijentalizamEdwarda Saida 1978. godine preds-tavljalo je znaajan nauni i kulturnidogaaj na svjetskome nivou,1 pose-bno u vezi sa orijentalnim studijama

na Zapadu i odnosima izmeu Istoka iZapada, tako da je godina u kojoj jeizala ta knjiga postala godinom dati-ranja onoga to je bilo prije Orijental-izma i onoga to je bilo poslije Orijen-talizma. Imao sam sreu da sam u vri-jeme pojavljivanje knjige boravio nanajmlaem Odsjeku za orijentalistikuu bivoj Jugoslaviji (Univerzitet u Pri-tini), koji je otvoren 1973. godine nakon to je osnovan Odsjek za orijen-talistiku u Beogradu (1926) i Odsjek u

Sarajevu (1950) a koji je nosio izvje-sno obiljeje beogradske i sarajevskekole.2

Tada je Odsjek u Pritini krasila

grupa orijentalista koji su predstav-ljali Jugoslaviju na zalasku, u vrijemenjenoga odlaska u neizvjesnost (Ha-san Kalei, Feti Mehdiu, Rade Boo-vi, Haris Silajdi, Esad Durakovi i

dr.) i otuda su bile razliite reakcije napojavljivanje Orijentalizma. Haris Si-lajdi je bio vie od svih nas otvorenprema Zapadu, zaslugom njegovaizvrsnog poznavanja engleskog jezika,tako da je on prvi proitao Orijentali-zam na engleskom jeziku i jedan odprvih koji je tu knjigu predstavio uJugoslaviji i na arapskom jeziku, bu-dui da je objavio njen prikaz u sirij-skom asopisu al-Marifa, u februaru1981. godine,3 odnosno u predveerje

objavljivanja prijevoda na arapskijezik.4 Meutim, duh Edwarda Saidaiz Orijentalizma, tanije njegova sna-na kritika evrocentrizma, ubrzo je

objelodanjen u tekstovima Esada Du-rakovia, koji su bili usmjereni protiveksponiranja evrocentrizma u jugoslo-venskoj orijentalistici (tanije u beo-gradskoj koli), to je u predveerje

sloma Jugoslavije doprinijelo produb-ljivanju raskola izmeu beogradskekole i sarajevske kole, raskola kojije imao ideoloko-politike domaaje.5

Knjiga Orijentalizam bila je svje-dok uvlaenja Jugoslavije u fragmen-taciju. Umjesto jednog prijevoda zajedno veliko trite, to je primjerenoovakvim studijama, prijevodi Orijen-talizma su kasnili zbog teke situaci-je koja je zavladala Jugoslavijomnakon Titove smrti (1980), a kruni-

sana je nizom tenzija i ratova koji sutrajali do 1999. godine, tako da seprvo izdanje pojavilo u Sarajevu1999. godine a prijevod je uradio

5BEHAR 119


Prof. dr. Muhamed Arnaut, WISE University, Amman

Od orijentalizmado orijentologije:tri znaajna doprinosa sa BalkanaMoe se govoriti o tri znaajna doprinosa Orijentalizma Edwarda Saida, te da je on

rezultirao novim vanim spoznajama o Balkanu koje su se izdigle na svjetski nivo, a

to su djela Imaginarni Balkan Marije Todorove, Bonaparta musliman Katrin Fleming i

Orijentologija Esada Durakovia.

1 Edward W. Said, Orientalism, Pantheon Books, New York,1978.

2 O beogradskoj i sarajevskoj orijentalistikoj koli, kao i ubivoj Jugoslaviji openito, vie vidjeti u mojoj knjizi:Mur\aaal-istirq: luniyya al-rt/al-kar numra\Yguslfiy, al-Mdar al-islm, Bayrt, 2002.

3 Haril Slj\it, Masliyya al-istirq: qira f kitb al-Istirq

li Adwrd Sad, al-Marifa, no, 288, Dimiq, 1981, pp.218/226. Potom je Silajdi objavio dva prikaza ove knjige u

asopisimaPregled (br. 71, Sarajevo, 1981) iKnjievna re, (br.162, Beograd, 1981).

4 Adwrd Sad, al-Istirq: al-marifa, al-sulta wa al-in,tar\ama Kaml Ab Db, Bayrt, 1981.

5 Vie o tome vidjeti moju knjigu:Mur\aa al-istirq... str. 32-40.O beogradskoj koli i njenoj ulozi u ratu vidjeti: Dr. Norman

Cigar, Uloga srpskih orijentalista u opravdanju genocida nadmuslimanima Balkana, Sarajevo, 2000.

8/9/2019 Behar 119.pdf

6/96

Reid Hafizovi,6 drugo u Zagrebuiste godine, u prijevodu Biljane Ro-mi,7 a tree u Beogradu 2000. go-dine u prijevodu Drinke Gojkovi,8

dok je makedonski prijevod uradioZoran Anevski9 a albanski, takoeru Skopju, u prijevodu Xhevat Llosh.10

Stoga se moe rei da je utjecajOrijentalizma ostao ogranien na pro-storu Jugoslavije, bilo zbog tekogpoloaja koji je pratio njegovo objavlji-vanje do raspada Jugoslavije i njenogposljednjeg rata (rat na Kosovu 1999),ili zbog zakanjelosti prijevoda na gla-vne jezike (srpskohrvatski, prije sve-ga, a potom na posebne jezike: srpski,hrvatski i bosanski). Uprkos tome,

moe se govoriti o tri znaajna dopri-nosa Orijentalizma Edwarda Saida, teda je on rezultirao novim vanim spo-znajama o Balkanu koje su se izdiglena svjetski nivo, a to su djela Imagi-narni Balkan Marije Todorove,Bona-parta musliman Katrin Fleming iOrijentologija Esada Durakovia.

Imaginarni Balkan

Marija Todorova (roena 1949)pripada generaciji Harisa Silajdia i

Esada Durakovia. Poput njih dvojice,bavila se profesurom u balkanskoj izo-laciji do 1988. godine, kada je poelaraditi na evropskim i amerikim uni-verzitetima gdje se upoznala u okvi-ru svoga zanimanja za identitete, saOrijentalizmom koji je izazvao obrat unjenom akademskom ivotnom putu.Oigledno je bila pod utjecajem Saido-va Orijentalizma u otkrivanju balkan-skih zaostalosti i upotrebe imaginira-nja Istoka, ili kanoniziranja predsta-ve o imaginarnom Istoku, da bi onalino ustanovila ono to odgovara poj-mu balkanizacija, i to objavljivanjem(1997) knjigeImagining the Balkans10

koja ju je proslavila u svijetu i uinilada nastavi svoju akademsku karijerudrugim slinim knjigama, poput knji-ge Balkan Identities: Nation andMemory.12

Todorova u predgovoru svojoj knji-

zi priznaje kako ne bi mogla napisatiovakvu knjigu da je ostala u Bugar-skoj, da knjige ne bi bilo da se naZapadu nije upoznala sa Orijentaliz-mom, te da bi, poput ostalih, pisala oizuzetnim nacionalnostima na Balka-nu. Iako priznaje u Predgovoru svoj

veliki dug Edwardu Saidu, ona tako-er priznaje kako je savjetovana dase okani direktnog ku lturalnog svr-stavanja uz Edwarda Sa ida kako nebi primila na vlastita plea teret ras-tue kritike njegovih ide ja. Najzad,Todorova rezimira svoj odnos premaEdwardu Saidu navodei da je njegovutjecaj na nju bio nesumnjivo vaan.Osim toga, ili upravo zbog toga, trudi-la se da se razlikuje od Saida i da po-nudi vlastiti doprinos pojmu balkani-zaciji, za ta joj je veoma koristio pri-stup Saidovog Orijentalizma.

Milica Baki-Hajden u svojoj stu-diji Orijentalizam: sluaj bive Jugo-

slavije, koja je objavljena 1995. godi-ne,13 prethodila je Todorovoj u prou-avanju veze izmeu balkanizacije iorijentalizma, polazei sa toga sta-novita da postoji vie od jednog ori-jentalizma, odnosno da postoji domi-

nacija orijentalizama, i da zapadnja-ki govor o Balkanu samo je drugaforma orijentalizma, jer ono to iniorijentalizam i balkanizaciju, kao dvalica jednog te istoga, jeste ustanovlja-vanje iste logike koja formira njihovuzajedniku osnovu. Todorova odbija

apriornu predstavu o postojanju jed-noga Balkana, jednoga Istoka i jedno-ga Zapada, i ona utvruje da postojineto zajedniko u zapadnjakom go-voru o Balkanu i o Istoku: stvaranje ikanoniziranje imaginarne, izmiljenepredstave zato da bi sluila odreenojagendi. Tako Todorova analizira usvojoj knjizi osnove imaginiranja Ba-lkana kako je to izgledalo tokom bal-kanskih ratova 1912-1913. godine, teono u emu je zavrio Balkan tokomratova u bivoj Jugoslaviji 1992-1995.godine kanoniziranjem predstavekoja opravdava ono to se tamo dogo-dilo, smatrajui Balkan Drugim,

6 BEHAR 119


U poreenju s bugarskom autoricom Todorovom, koja je dospjela u

kontakt sa Orijentalizmom tokom rada na Zapadu, Amerikanka

Katherine Fleming (profesorica historije na Univerzitetu u Njujorku)

u knjizi Bonaparta musliman, koja je objavljena 1999. godine,

otkriva domaaje argumentacije orijentalizma u vezi sa Balkanom,

odnosno ukazuje da je ona imala koristi od Edwarda Saida u tom

smislu to je njegovo djelo primjenjivala na balkansku situaciju koja

je vrlo neugodna za Zapad: na poziciju albanskog valije Ali-pae koji

je vladao paalukom Janina, a koji je obuhvaao otprilike

kontinentalni dio Grke 1787-1820.

6 Edward Said, Orijentalizam. Zapadnjake predodbe o Orijen-tu, preveo Reid Hafizovi, Svjetlost, Sarajevo, 1999.

7 Edward W. Said, Orijentalizam, prevela Biljana Romi, Konzor,Zagreb, 1999.

8 Edward W. Said, Orijentalizam, prevela Drinka Gojkovi, Beo-grad, 2000.

9 Edward W. Said, Orijentalizam, preveo Zoran Anevski, Sko-

pje, 2002.10 Edward W. Said, Orijentalizam, preveo XhevatLlosh, Logos,Shkup, 2008.

11 Maria Todorova, Imagining the Balkans, Oxford UniversityPress, 1997.Dvije godine kasnije, pojavio se prijevod na srpski jezik: Mari-ja Todorova,Imaginarni Balkan, preveli Dragana Starevi iAleksandra Bajazetov-Vuen, XX vek, Beograd, 1999.

12 Maria Todorova, Balkan Identities: Nation and Memory, C.Hurst & Co.Publishers, London, 2004.

13

Milica Bakic-Hayden, Nesting Orientalism: the Case of FornerYugoslavia, Slavic Review, 54, 1999, pp. 917-931.

8/9/2019 Behar 119.pdf

7/96

razliitim od Evrope/Zapada, kao iodnos Evrope/Zapada prema razlii-tom Drugom (Balkanu).

Istina je da su balkanski ratovi1912-1913. godine, kako navodi Todo-rova, rezultirali pojmom balkanizaci-

ja koji znai cijepanje velikih dravana entitete, ali je ponaanje Zapadatada bilo drukije od njegova ponaa-nja u jugoslovenskim ratovima. NaZapadu su se odmah pojavile inicijati-ve za uspostavljanje mira na Balkanu,a meu najznaajnijima je inicijativafondacije Carengie organizacije dapoalje grupu poznatih linosti naBalkan 1913. godine kako bi obilapodruje i donijela rezoluciju o uzroci-

ma rata i o putevima za uspostavlja-nje mira, te je rezolucija objavljena1914. godine. Meutim, sa rasplamsa-vanjem ratova u Jugoslaviji 1992-1995. godine, a u okviru toga i rata uBosni koji je bio najtraginiji, te oklije-vanja Zapada u intervenciji radi pos-tavljanja granice jednom od najteihstratita muslimana u Evropi od Dru-gog svjetskog rata, bilo je znaajno daje poznata fondacija Carengie, koja jeposlala svoju misiju na Balkan tokom

rata 1913. godine, zadovoljila se timeda samo ponovo izda svoju rezolucijuiz 1914. godine s novim predgovorompoznatog amerikog diplomate Geor-ga Kennana, inae biveg diplomateSjedinjenih Drava u Moskvi i Beo-gradu, i jednog od simbola hladnograta (autor teorije containment).14

Prema Todorovoj, Kennanov Pred-govor (koji se smatra ekspertom zaIstok zbog njegove diplomatske kari-jere) ustalio je apriornu, ili imagina-rnu predstavu o Balkanu kao Dru-gom i razliitom od Zapada, predsta-vu u kojoj je balkanizacija izraz zafragmentaciju velikih drava, a pos-

tao je i izrazom za povratak u iskon-sko stanje, retrogradno i barbarsko, ukome se olakava opravdavanje ubija-nja i klaonica. Oslanjajui se na ovukanoniziranu predstavu o Balkanu,dodaje Todorova, zapadnjaki autori

postali su u mogunosti da se oslobo-de zakljuivanja poput onoga da idejao ubijanju ljudi, u dogaaju koji sezbio 1495, ne potjee sa Zapada veona potjee sa Balkana. Drugim rije-ima, jarost i genocidnost jest odlikaBalkana i Istoka, ali Todorova podsje-a G. Kennana da je njegova drava

tokom 70 dana pobila u Zaljevskomratu 1991. godine polovinu onog brojaljudi koji su poginuli u svim balkan-skim ratovima 1912-1913. godine.15

Bonaparta musliman

U poreenju s bugarskom autori-com Todorovom, koja je dospjela ukontakt sa Orijentalizmom tokomrada na Zapadu, Amerikanka Kathe-rine Fleming (profesorica historije naUniverzitetu u Njujorku) u knjiziBo -naparta musliman, koja je objavljena1999. godine,16 otkriva domaajeargumentacije orijentalizma u vezi saBalkanom, odnosno ukazuje da je ona

imala koristi od Edwarda Saida utom smislu to je njegovo djelo pri-mjenjivala na balkansku situaciju ko-ja je vrlo neugodna za Zapad: na pozi-ciju albanskog valije Ali-pae koji jevladao paalukom Janina, a koji je

obuhvaao otprilike kontinentalni dioGrke 1787-1820. godine, odnosno nanjegovu pobunu protiv Visoke Porte unastojanju da izgradi novi entitetinspirirajui se u tome Zapadom, aliga je Zapad odbio zbog imaginarnepredstave o Balkanu i Istoku a kojaslui drukijoj agendi.

U Predgovoru se jasno se vidi ink-liniranje autorice Fleming Edwardo-vom Orijentalizmu, jer ona kae da jeorijentalizam, kako ga je objasnioSaid, u sluaju Ali-pae, kome je ui-njena nepravda, izraz imperijalne ikulturalne pozicije, te u izvjesnoj mje-ri politike: to je izraz za novu formudominacije nad historijom i ideologi-jom. Fleming priznaje da historiarinjene generacije ne tee ka tome da seoslanjaju na orijentalistiku literatu-ru nakon to ju je demaskirao EdwardSaid, smatrajui kako ona ima cilj dastvori odreenu predstavu o nezapa-dnjakim narodima.17

7BEHAR 119


Durakovi je postao poznat na nivou jugoslovenske orijentalistike

svojim kritikim napisima o evrocentrizmu i njegovomeksponiranju u jugoslovenskoj orijentalistici (beogradske kola), pri

emu se oslanjao na teze Edwarda Saida, a uz to je poznat po svojim

autoritativnim radovima i po svojim pionirskim prijevodima samih

vrela arapske knjievnosti od Imru-ul-Qaysa do Debre Ibrahima

Debre i Mahmuda Dervia. U tome kontekstu, smatram da je i

njegova knjiga Orijentologija: Univerzum sakralnoga Tekstajedno

od najvanijih izdanja na podruju bive Jugoslavije.

14 The Other Balkan Wars A 1913 Carengie Endowment Inguiry inEtrospect Withe e New Introduction and Reflections on the PresentConflisct by George Kennan, Washington, 2007. Za vie informa-cija o G. Kennanu povodom objavljivanja njegovih memoara u vri-jeme slubovanja u Beogradu vidjeti moj tekst: Dars diplmsmin Baligrd, al-Mustaqbal, Bayrt, 1. 10. 2011.

15 Todorova,Imagining the Balkans, p. 18.16

Katherine E. Fleming, The Muslim Bonaparte: Diplomacy &Orientalism in Ali Pashas Greece , Priceton University Press, 1999.Ova knjiga prevedena je samo na albanski jezik s obzirom na

zanimanje Albanaca za predstavu o Ali Pai: Katherine E. Fle-ming, Bonaparti Musliman: Diplomacia de Orientalizmi neGerqine e Ali Pashes, per. Venera Domi, Tirane (Dituria), 2003.to se tie drugih jezika, prevedena je njena studija Orijentali-zam. Balkan i Historija, koja je objavljena 2000. godine uAme-rikom historijskom asopisu, te na srpski jezik u asopisuFilozofija i drutvo, koji izlazi u Beogradu: Kathryn E. Fle-

ming, Orijentalizam, Balkan i balkanska istoriografija, Filo-zofija i drutvo, XVIII, Beograd, 2005, str. 11-31.17 Fleming, The Myslim Bonaparte..., p. 26.

8/9/2019 Behar 119.pdf

8/96

8 BEHAR 119


Fleming navodi da je Balkan do ta-da smatran dijelom imaginarnog Isto-ka, ili geografskim i kulturalno-eko-nomskim mostom izmeu ZapadneEvrope i osmanske drave, te da je,shodno tome, paaluk ili drava Ali-

pae protezala se u vanom susjed-stvu Zapada: od june Albanije dooblasti Atine.

Drugim rijeima, Ali-paa Alba-nac, ili evropski musliman, postao jenajblii susjed Zapadnoj Evropikoja je bdjela nad imenovanjem svo-jih konzula u prijestolnici Janjini, ata brinost je predstavljala podrkuAli-painoj pobuni, odnosno nezavi-snosti od osmanskog sultana. Pobu-

na Ali-pae protiv sultana bila je va-na evropskim zemljama koje su bilekonfuzne u ponaanju prema osma-nskoj dravi (u pogledu izbora da lije dotui, ili odgaati njenu podjelu).Za evropske zemlje je bilo razlonoda daju podrku Ali-pai koji se na-dahnjivao evropskim progresom, alinjegovo pojavljivanje upravo u toj os-jetljivoj oblasti podudaralo se sa filo-helenskom orijentacijom nakon tose poslije Italije antika Grka

poela uzimati kao kolijevka evrop-ske civilizacije.

Tako se u orijentalistikim napisi-ma o Ali-pai formirala na Zapadudruga predstava koja slui projektu zaoivljavanje filohelenstva a ne projek-tu modernizacije evropskog muslima-na: predstava o samovoljnom orijen-talcu ogrezlom u surovost i erotskenaslade sa enama (sa oko 500 konku-bina) i djecom, a ne predstava o pobu-njeniku protiv osmanske vlasti i ovje-ku eljnom modernizacije na evropskinain, vjerski tolerantnom, i td. Ustvari, ova jednoslona i ciljana pred-stava o Ali-pai formirala se zajedno sjednom drugom predstavom neprec-iznom predstavom o oblasti kojom je

on vladao (mit o Grkoj), smatrajui jetemeljem evropske civilizacije i u kojojje duh grkoga jo uvijek prisutan.Stoga je pojavljivanje Ali-pae upravou toj oblasti s njegovim planom onezavisnosti i modernizaciji komplici-ralo novu predstavu o grkom mitu idovodilo je Evropu pred dva mogua

izbora ili pred dvije historije, kako tokae Fleming:

1. Izbor diplomatske povijesti (ute-meljene na realnosti), koja je pretpo-stavljala podrku Zapadne Evropeprojektu Ali-pae o nezavisnosti od os-manske drave i osnivanje modernogentiteta na Balkanu/Istoku a koji bibio drukiji od postojeeg osmanskogmodela (vjerska mjeavina koja biukljuivala Albance i Grke i koja bibila religijski tolerantna) a koja bi semogla postepeno ukljuiti u Evropu.

2. Izbor kulturalne povijesti (ima-ginarna predstava) koja slui projektufilohelenstva radi reanimacije Grkekako bi se utvrdio povijesni kontinui-tet izmeu antike Grke kao kolijev-

ke evropske civilizacije i moderneGrke iju nezavisnost od osmanskedrave treba i silom podrati.

Drugim rijeima, Fleming ovdjevidi konflikt dva mogua izbora: jedankao povijesno diplomatski, realistini;

drugi kao povijesno-orijentalistiki,nerealistini, a koji trasira put ka do-minaciji nad tom oblau: uz orijenta-ciju filohelenizma/orijentalizma, poja-vila se snana elja za prevjerava-njem Balkana, odnosno otrgivanjemBalkana od osmanske drave kako bise realizirao utvreni povijesni konti-nuitet izmeu antike i moderne Gr-ke. Stoga je bilo nuno rtvovati Ali-pau za koga Fleming misli da mu je

uinjena nepravda, kako od straneevropskih historiara tako i od suvre-menih Turaka.18

Orijentologija

U poreenju s Todorovom i Fle-ming koje su dospjele do Orijentaliz-ma iz aspekta historije, za EsadaDurakovia je karakteristino da jedoao do Orijentalizma u bivoj Jugo-slaviji, budui da je diplomirao naOdsjeku za orijentalistiku u Beogradu

1976. godine, radio je na Odsjeku zaorijentalistiku u Pritini (1976-1991),potom je preao na Orijentalni insti-tut u Sarajevu (1991-1994), i najzadna Odsjek za orijentalnu filologijuUniverziteta u Sarajevu, gdje radi isada. S druge strane, Durakovi pos-tao je poznat na nivou jugoslovenskeorijentalistike svojim kritikim napi-sima o evrocentrizmu i njegovom eks-poniranju u jugoslovenskoj orijentali-stici (beogradske kola), pri emu seoslanjao na teze Edwarda Saida, a uzto je poznat po svojim autoritativnimradovima i po svojim pionirskim prije-vodima samih vrela arapske knjie-vnosti od Imru-ul-Qaysa do DebreIbrahima Debre i Mahmuda Dervi-a.19 U tome kontekstu, smatram daje i njegova knjiga Orijentologija: Uni-verzum sakralnoga Teksta20 jedno odnajvanijih izdanja na podruju biveJugoslavije, od vremena Orijentaliz-

ma, a posebno nakon prijevoda Ori-jentologije... na engleski i arapski je-

18 Ibid., pp. 16-21.19 Vie o njegovim originalnim radovima i prijevodima vidjeti predgovor prevodioca

posljednjem djelu Durakovia koje je objavljeno na arapskom jeziku:Asad Drkft,Dirst f adab al-Busna wa al-Harsak wa f al-adab al-arab, tar\ama wa taqdm:

|aml al-Dn Sayyid Muhammad, al-Markaz al-qawm li al-tar\ama, al-Qhira, 2011,pp. 21-33.20 Esad Durakovi, Orijentologija. Univerzum sakralnoga Teksta, Tugra, Sarajevo, 2007.

ini se da bi bilo korisno

objaviti novo izdanje

Orijentologije..., nakon

ovlane redakture, i

organizirati vie rasprava o

njoj na arapskimuniverzitetima kako bi

dolo da nunih uzajamnih

reakcija i kako bi se

realizirala namjera da se

iskorai iz dosadanjih

predstava i ustaljenih

ablona u prouavanju i u

predavanju arapske

knjievnosti.

8/9/2019 Behar 119.pdf

9/96

9BEHAR 119


zik, tako da ona je ona viestrano aka-demski dostupna balkanskoj, zapad-njakoj i arapskoj akademskoj javno-sti.

U biti, moe se rei da ova znaaj-na knjiga, koja sadri i teorijski i

praktini aspekt, upuuje na Durako-vievu studiju Orijentalistika: proble-mi metodologije i nominiranja, koju jeobjavio 2000. godine21 a koja je sukusnjegova iskustva u oslobaanju od ori-jentalizma a koga naziva evroocentri-zmom u odnosu prema svijetu i tragaza odgovarajuom zamjenom imena imetode, do ega je dospio 2007. godine terminom orijentologija. Ovim ter-minom pri kome je ostao, umjesto

pri terminima orijentalizam, orijenta-listika i orijentalne studije EsadDurakovi je htio povratiti pozornostna znanstvenost i na zahvaanje pred-meta (arapska knjievnost) iznutra,imanentno.

U teorijskom aspektu knjige, kojije sadran na nekoliko stranica Pred-govora, Durakovi poinje od toga dasu njegovi radni domaaji tokom tridecenije prouavanja arapske knjie-vnosti doveli ga do toga da se kritiki

postavi prema spoljanjem, filolo-kom zahvaanju ove knjievnosti,zahvaanju u kome uestvuju i arap-ski naunici i evropski orijentalisti, ato ga je nagnalo da istrauje ovu knji-evnost imanentno i inovativno. Utom kontekstu, Durakovi tereti ori-jentalistiku i orijentalne studije, sma-trajui da su ideoloki kontaminira-ne, te preputa itaocu da u tomeprepozna utjecaj Edwarda Saida; onpredlae u toj oblasti termin orijento-logija, umjestoevrocentrizma.22

Izuzimajui Predgovor koji imaovaj izravni teorijski aspekt, knjigapredstavlja originalan doprinos pri-stupu koji eli Esad Durakovi da tobude model orijentologije a ne orijen-talizma. Durakovi polazi od toga daje osnovni problem u zahvaanju

arapske knjievnosti kako od straneArapa tako i orijentalista u njiho-vom filolokom pristupu knjievnosti,

koji nesumnjivo jest doprinio tumae-nju mnogih lingvistikih aspekataknjievnosti, ali se oni nisu zanimaliza imanentni, kreativni pristup knji-evnosti. Drugim rijeima, bilo jenuno zanimati se za njene umjetni-

ke vrijednosti i za vjekovni kontinui-tet njenih kreacijskih, umjetnikihvrijednosti, umjesto vjetake periodi-zacije te knjievnosti prema periodi-ma vladajuih dinastija. Na temeljutoga, Durakovi dospijeva do dva zna-ajna zakljuka koji se ine razliitimna prvi pogled:

1. Kolijevka arapske knjievnosti jenjeno antiko doba, ili tzv. dahilijjet-ski period; taj antiki period kasnije

utjecao na arapsku knjievnost na sli-an nain na kakav antika grkaknjievnost utjecala na ono to je kas-nije poznato kao evropska knjievnost.

2. Stoerni tekst arapske knjiev-nosti je kuranski tekst koji je vrio tuulogu stotinama godina u razvoju ara-p ske knjievnosti, tako da je cjelokup-na knjievnost poslijeKurana, a naro-ito poezija, bivala njime odreena.

Ovako znaajna knjiga, ije prevo-enje na arapski jezik nije bilo nimalo

lahko, zahtijeva veu panju od straneakademske kritike na arapskim uni-verzitetima koji su uobiajili decenija-ma ve da prouavaju arapsku knjiev-nost na jedan nain koji s pravom kri-tizira Durakovi u ovoj svojoj knjizi.Prvo arapsko izdanje (Kuwayt, 2010),uprkos znaaju knjige, ima ogranientira (500 primjeraka), to je nedosta-tno za univerzitetske biblioteke i zaprodaju u knjiarama jer je objavljena

u nekomercijalnoj organizaciji (Muas-sasa al-Babtin). Stoga se ini da bi bilokorisno objaviti novo izdanje Orijento-logije..., nakon ovlane redakture, iorganizirati vie rasprava o njoj naarapskim univerzitetima kako bi doloda nunih uzajamnih reakcija i kakobi se realizirala namjera da se iskora-i iz dosadanjih predstava i ustaljenihablona u prouavanju i u predavanjuarapske knjievnosti.

Preveo: Esad Durakovi

Haris Silajdi je bio vie od

svih nas otvoren prema

Zapadu, zaslugom njegova

izvrsnog poznavanja

engleskog jezika, tako da je

on prvi proitaoOrijentalizam na engleskom

jeziku i jedan od prvih koji je

tu knjigu predstavio u

Jugoslaviji i na arapskom

jeziku, budui da je objavio

njen prikaz u sirijskom

asopisu al-Marifa, u

februaru 1981. godine, od-

nosno u predveerje

objavljivanja prijevoda naarapski jezik. Meutim, duh

Edwarda Saida iz

Orijentalizma, tanije

njegova snana kritika

evrocentrizma, ubrzo je

objelodanjen u tekstovima

Esada Durakovia, koji su bili

usmjereni protiv

eksponiranja evrocentrizma

u jugoslovenskojorijentalistici (tanije u

beogradskoj koli), to je u

predveerje sloma

Jugoslavije doprinijelo

produbljivanju raskola

izmeu beogradske kole i

sarajevske kole, raskola

koji je imao ideoloko-

politike domaaje.

21 Esad Durakovi, Orijentalistika: problemi metodologije i nominiranja,Znakovi vre-

mena, 9-10, Sarajevo, 2000, str. 275294.22 Asad Drkft, Ilm al-arq, tar\ama: Adnn Hasan, Muassasa al-Bbtn, al-Kuwayt, 2010. p. 6.

8/9/2019 Behar 119.pdf

10/96

Bezbroj je studija i knjiga na arap-skom i mnogim drugim jezicima kojeobrauju arapsku knjievnost, openito.Pristupi ovih studija su raznovrsni.Neke od njih vre historijsku periodiza-ciju arapske knjievnosti, poevi od pri-jeislamske i zavravajui sa savreme-

nom epohom; druge, pak, knjievnostklasificiraju na poeziju, prozu, pa onda,opet, svaku od njih razvrstavaju premapoznatim konvencionalnim anrovima.Poeziju razvrstavaju u poznate anrove panegirik, gazel, elegija, pohvalnica,satira, deskriptivna poezija, dok prozurazvrstavaju na divanske poslanice,poslanice prijateljstva, upute, savjete,kratke prozne forme kojima se iznosiolini stav i drugo. Postoje i onakve studi-je koje obrauju poznata knjievna i kri-

tika pitanja, poput stiliziranih lirskihpreludija, formalne organizacije kaside,knjievne krae, pitanja vezanih za stilili nain izraavanja. Neki istraivaiobjedinjuju sve ove istraivake metode.Meutim, ne gleda se s mnogo povjere-nja na ovakve openite studije arapskeknjievnosti, jer rijetko kada im se nemoe zamjeriti zbog povrnosti i neus-redsreenosti, kao i zbog donoenjaopenitih sudova koji ne poivaju nauvjerljivim argumentima. Ovome treba

pridodati i lijenost da se pogleda u izvor-na djela radi izravnog kontakta s knjie-vnim tekstovima, i to zbog obilja ovih

tekstova i njihove rasprostranjenostikroz vjekove, usljed ega dolazi do pozi-vanja na stavove koje su iznosili ranijiarapski autori. To se jasno moe vidjetiu knjigama zapadnih istraivaa, poputHamiltona Gibba u njegovoj knjiziArap-ska knjievnost (Arabic Literature); Nic-

holsona u njegovoj knjizi Knjievnahistorija Arapa (A Literary History of the

Arabs) i drugih.Meu knjigama o arapskoj knjie-

vnosti openito kojima se moe prigovo-riti su i Opa historija arapske knji-evnosti (al-mi f trk al-adab al-arab) koju je napisao Hann al-Fkr,zatim Historija arapske knjievnosti(Trk al-adab al-arab) Umara Farru-a,Historija arapske knjievnosti (Trkal- adab al-arab) awq Dayfa; Histo-

rija arapske knjievnosti (Trkal-adabal- arab) Ahmada Hasana al-Zayyta,

knjige Abd al-Munima Kafja i jomnoge druge. Naime, ove knjige skoroda imaju jedini cilj deskriptivni pristup;one ne obiluju analizama i zakljucimave iznose samo openite sudove premdasu ti sudovi ponekad tani i mada teknjige predstavljaju vrijedne napore uizuavanju arapske knjievnosti te uka-zuju na neka sutinska pitanja.

Primjetno je da veina ovakvih ara-

pskih i nearapskih knjiga poinje odopeg i pokuava doi do posebnog.Meutim, rijetko kad se udubljuju u

prouavanje odreenih knjievnih pita-nja, kao to i rijetko kada dolaze donovih otkria, injenica ili rezultata.Upravo u navedenom se i krije prva raz-lika izmeu ovih knjiga i knjige Orijen-tologija Esada Durakovia, jer Durako-vi poinje iznutra (od posebnog) kako

bi stigao vani (do opeg), ne optereujese historijskim pregledom arapske knji-evnosti, niti knjievnim karakteristika-ma svakog doba, ve polazi od suptilnihpitanja, kao to su poetika arabeske,deduktivna poetika asnog Kurana,pohod kuranskog teksta u tradiciju, pasve do metaforikog naina izraavanjauKuranu i stasanja postkuranske poe-tike, kako bi putem ovih delikatnih knji-evnih pitanja doao do novih i suptilnihzakljuaka u vezi s metaforom, poree-

njem i poetikom.itaocu se, dok ita naslove pojedi-nih poglavlja ove knjige, moe uiniti daautor tretira uobiajena pitanja, koja sestalno prouavaju, kao to su poreenje,nadnaravnost kuranskog stila, kuran-ska metafora, ali kada se zadubi u samapoglavlja, nailazi na nova prosvjetljenjai nova otkria, nove rezultate i uglovegledanja, malokad ranije obraivana. Upoglavlju koje nosi naslov Figura pore-enja u staroj arapskoj poeziji - svijet na

distanci Durakovi izlae nova delika-tna pitanja kao to su: realistinost ilimaterijalistinost stare arapske poezi-

10 BEHAR 119


Prof. dr. Salah Jarrar, WISE University, Amman

Jedno itanje knjigeOrijentologija Esada DurakoviaKnjiga Orijentologija Esada Durakovia je, uz najvee pohvale, jedna sasvim nova knjiga. Proeta jeinovacijama i to poevi od nekonvencionalnog naslova, pa preko polazita njenog autora, njegovapristupa i glasnog nezadovoljstva ranijim konceptima i terminima, pa sve do rezultata koji su otkrilijedno novo lice arapske poezije i arapskog knjievnog naslijea, lice kakvo nisu predstavili mnogihistoriari arapske knjievnosti i njeni istraivai - arapski i orijentalistiki. Ovi divljenja vrijedni rezultati

ukazuju na briljantnost, otroumnost, dubinu vizije i naunu pronicljivost autora koji nije donio nijedan sud a da ga nije potkrijepio brojnim analitikim i logikim dokazima. Knjiga Orijentologijanalikuje nekoj vrsti reformistikog pokreta u polju arapskih knjievnih studija.

8/9/2019 Behar 119.pdf

11/96

je, figure opisa i bogatstvo tema u pje-smi, parcelacija tekstnog prostora, gra-dacija tekstnog vremena, usredsree-nost na plonost fizikoga, tipinost preddeskripcijom, figure opisa i bogatstvotema u pjesmi, konstituenti poreenja

kao neimari pozitiviteta. Ovakva delika-tna pitanja u okviru govora o poreenjuu staroj arapskoj poeziji skoro da u pot-punosti predstavljaju inovaciju i ukazu-ju na inteligenciju, briljantnost, dubokukritiku, ispitivaku i dubokoumnu vizi-ju autora ove knjige.

I uprkos tome to Durakovieva knji-ga obrauje arapsku poeziju, ne usred-seujui se samo na neko odreeno vri-jeme ili prostor, Durakoviev pristupnije stereotipan niti tradicionalistiki,

ne analizira tradicionalne teme, kao tosu to radili drugi istraivai, ne pridajevanost periodizaciji, niti ponovnomotkrivanju opih motiva, niti poznatojklasifikaciji arapske knjievnosti napoeziju i prozu, niti podjeli poezije napoznate anrove, ve traga za nedosta-tno obraivanim temama, ne optereu-jui ovu knjigu stavovima i iroko ras-prostranjenim sudovima kakve prenosedruga djela koja obrauju arapsku knji-evnost. U tome smislu, nai emo daautor zamjera istraivaima arapskeknjievnosti, arapskim i orijentalisti-kim, to arapsku knjievnost strogohistorijski i politiki sistematiziraju, tenisu u stanju razumjeti je kao umjetni-ku vrijednost i parcelirati je na knjie-vne epohe, a ne na politike epohe veza-ne za vladajue dinastije, kao to je reci-mo umajadska knjievnost, abassidskaknjievnost, fatimidska knjievnost i td.Autor konzistentno izbjegava kruti his-torijski metod i pristupa svojoj temi krozprizmu umjetnikoga i traga za este-

tskim postulatima stare arapske knjie-vnosti posredstvom odgovarajueg nau-nog metoda, kako to sam naglaava.Razlog koji je potakao autora ove knjigena odustajanje od metoda periodizacije iprihvatanje estetskog metoda u proua-vanju stare arapske poezije je taj to on

smatra da je stara arapska knjievnostuniverzum koji poiva na osobenoj poeti-ci, to jest da on posjeduje svojstvenu uni-katnost.

Polazei od izbjegavanja historijskogpristupa, te oslanjanja na poetoloki,

Durakovi je obradio teme koje predsta-vljaju umjetnike karakteristike starearapske poezije, kao to su: poetika ara-beske, deduktivna poetikeKurana, nor-mativna poetika i problem periodizacijeknjievnosti, poetski motivi, pjesnikainspiracija i tehnika i drugo. Na taj na-in on izraava svoje razmimoilaenje sapristupima svojih prethodnika; tavie,on zamjera takvim pristupima i argu-mentirano im se suprotstavlja.

Najistaknutiji dokaz autorovog uda-

ljavanja od stereotipa i tradicije, te nje-govog nepodlijeganja pojedinim domini-rajuim shvaanjima u prouavanjuarapske knjievnosti ogleda se u injeni-ci da on ne samo to se ne zadovoljavaodbijanjem historijske periodizacije ara-pske knjievnosti zasnovane na politi-kim zbivanjima, ve ne prihvata nimnoge druge koncepte i termine, kao toje termin prijeislamska knjievnost, tesmatra da su joj historiari knjievnostidali ovo neadekvatno ime.

Meu postavkama koje Durakovine prihvata, te dokazuje njihovu neute-meljenost, jeste i ona o materijalistino-sti stare arapske poezije. Durakovismatra da su ovakvi sudovi nastali zbognesposobnosti razumijevanja estetskihpostulata ovog naslijea, te sugerira dase stara arapska poezija opie kao reali-stina, a ne materijalistina, i u prilogtome nudi brojne dokaze. Autor smatrada postoje mnogi fenomeni u arapskojknjievnosti, u potpunosti razliiti odonoga do ega se dolazi oslanjanjem na

tradicionalistike pristupe.Durakovieva polazita u ovoj knjizi

su racionalna i duboka. On pravi razlikuizmeu orijentalistike i orijentologije,jer smatra da su termini orijentalistika iorijentalistike studije dva ideoloki kon-taminirana termina. Stoga koristi ter-

min orijentologija, dajui takav naslov isvojoj knjizi. Pod orijentologijom autorpodrazumijeva nauku koja slijedi ute-meljen nauni pristup vrednovanju iprosuivanju.

Ba kao to su Durakovieva polazi-

ta u istraivanju racionalna i duboka, ikako ne prihvata vladajue koncepte iterminologiju, tako su i njegovi instru-menti i pristup istraivanju novi, jerarapsku knjievnost posmatra iz novihuglova na koje se mnogi prije nisu ni oba-zirali. Naime, on posmatra staru ara-psku knjievnost kroz prizmu poetike,arabeske, motiva, tema, poetske inspi-racije, intertekstualnosti, stilistike, es-tetike, tekstualnog prostora, poetske teh-nike i drugog, vrei poreenja izmeu

arapske i zapadne knjievnosti, te drugaporeenja izmeu kuranskog i tekstastare poezije, i tako dolazi do novih izadivljujuih rezultata. Meu najznaaj-nijim rezultatima svakako su i ti da jekolijevka arapske knjievnosti njenastara epoha, koja se obino naziva pri-jeislamsko doba i da je ovo doba kasnijeutjecalo na arapsku knjievnost, slinokao to je stara grka knjievnost utjeca-la na evropsku knjievnost u sred-njovjekovlju. Autor takoer dolazi do za-kljuka da je arapska knjievnost u ve-

likoj mjeri bila pod utjecajem kuranskogteksta, nakon objaveKurana asnog.

Jedan od rezultata do kojih je autordoao jeste i taj da stara arapska poezi-ja obiluje poetskim kvalitetima i razlii-tim poetskim tehnikama, to je supro-tno stavovima mnogih istraivaa kako arapskih, tako i onih iz reda orijen-talista.

Autor takoer dolazi do zakljuka daje prijeislamska poetika, posebno, i poe-tika cijelog islamsko-arapskog poetskog

naslijea, openito, ustvari poetika ara-beske. Jer kaside sa oko stotinu ili viestihova sainjene su tako da je svaki dis-tih, ili dva distiha, predstavlja neovisnupunozanu cjelinu, ili niz ovakvih cjelinaformira jednu znaenjsku cjelinu naviem nivou, a sve je uokvireno jednomrimom i jednim metrom.

Jo jedan od rezultata do kojih jeautor doao jeste i taj da seKuran as-ni ne suprotstavlja poeziji kako bi doki-nuo arapsku poeziju kao knjievnu for -

mu, ve kako bi opovrgao ideoloku di-menziju poezije, iako se suprotstavio po-eziji kao knjievnom izrazu nudei Ara-

11BEHAR 119


Kuranasni se ne suprotstavlja poeziji kako bi dokinuo arapsku poeziju

kao knjievnu formu, ve kako bi opovrgao ideoloku dimenziju poezije,

iako se suprotstavio poeziji kao knjievnom izrazu nudei Arapima izazov

da donesu jednu suru slinu kuranskoj, u smislu da ona sadri nedostinostkuranskog teksta. Autor potcrtava da je poruka Kurana i Hadisa

dubokomislena i racionalna, dok su sadraj i poruka poezije emocionalni.

8/9/2019 Behar 119.pdf

12/96

pima izazov da donesu jednu suru slinukuranskoj, u smislu da ona sadri nedo-stinost kuranskog teksta. Autor potcr-tava da je poruka Kurana i Hadisadubokomislena i racionalna, dok susadraj i poruka poezije emocionalni.

Autor takoer opaa dominaciju po-reenja u staroj arapskoj poeziji, te sta-roj arapskoj poeziji daje imepoezija dis-tance, jer je pjesnik, zbog svog nastoja-nja da opie stvari jasno i transparen-tno, bio prisiljen biti van scene i napra-viti distancu izmeu sebe i prizora kojiopisuje, kako bi kao udaljeni promatra,na neki nain bio van svijeta, a ne uro-njen u njega, niti u svoja putovanja. Ovoje bio rezultat poreenja koje je kaouslov postavljalo stabilnu distancu, ka-

ko bi ista doprinijela deskriptivnim sli-kama. Ova distanca moe biti prostornaili vremenska. Vremenska distanca do-vodi do nagomilavanja deskriptivnih sli-ka i to rezultira time da se pjesnik ne za-dovoljava opisom jedne voljene, ve opi-suje i druge svoje ljubavi iz prolih dana.Autor smatra da je arapska poezija, kojase karakterizirala jasnoom, transpare-ntnou, realistinou, bila puna opisai poreenja, te uvala udaljenost izmeupjesnika i opisivanog svijeta, nakonobjave Kurana prela u jednu druguetapu. Umjesto eksplicitnosti, otvarajuse neki beskrajni svjetovi, nejasnih vanj-skih obrisa, koji potjeu od metafore ko-jom je svijet i arapski jezik bio doiviopreporod. Realistini opisi opipljivihstvari pretvorili su se u opise nevidljivihstvari, poput onih u Dennetu, i to uzupotrebu metafore. Tako je metafora u -la u svijet jezika i uz poreenje postalanajvia karakteristika arapske stilisti-ke. U tome smislu autor poziva lingvistei filozofe jezika da obrate panju na vezu

izmeu novog razvoja u arapskom ivo-tu nastalog pojavom islama i izmeujezika u sedmom vijeku nove ere.

Durakovi smatra da je kuranskitekst mogao, putem metafora koje nosi usebi, preokrenuti indikativnu poetiku udeduktivnu.

Naposljetku, knjiga OrijentologijaEsada Durakovia je, uz najvee pohva-le, jedna sasvim nova knjiga. Proeta jeinovacijama i to poevi od nekonvencio-nalnog naslova, pa preko polazita nje-

nog autora, njegova pristupa i glasnognezadovoljstva ranijim konceptima i ter-minima, pa sve do rezultata koji su

otkrili jedno novo lice arapske poezije iarapskog knjievnog naslijea, lice kak-vo nisu predstavili mnogi historiariarapske knjievnosti i njeni istraivai -arapski i orijentalistiki. Ovi divljenjavrijedni rezultati ukazuju na briljant-

nost, otroumnost, dubinu vizije i nau-nu pronicljivost autora koji nije donio nijedan sud a da ga nije potkrijepio broj-nim analitikim i logikim dokazima.

Knjiga Orijentologija nalikuje nekojvrsti reformistikog pokreta u polju ara-pskih knjievnih studija, jer je reforma-torski zahvatila veliki broj pojmova, ko-ncepata i sudova iz irokog polja arap-ske knjievnosti, kako poezije tako i pro-ze, Kurana asnog i njegove veze saarapskom knjievnou.

Ona je, pored toga usporediva sa otk-rivalakim poduhvatom, jer je njen au-tor uspio svojim karakteristinim ute-meljenim pristupom otkriti mnogo inje-nica povezanih s arapskom knjievnoui posmatrati mnoge fenomene za koje jeprezentirao dokaze i neupitne injenicejednim preciznim naunim pristupom ukojem je obuhvatio analitiki, kontrasti-vni, kulturoloki, etimoloki, praktini idruge metode.

Knjiga, uz ovo, prouavaocima arap-ske knjievnosti nudi obrazac o nainuna koji se pojave trebaju iitavati i tu-maiti. Na koji se nain mogu uspostav-ljati veze izmeu njihovih dijelova i di-menzija, kao i itati tekstovi, analiziratiih, izvoditi nove dokaze iz njih, vodeipritom rauna o kulturnim i socijalnimaspektima.

Za nastanak ove knjiga koritena jeobilna i raznovrsna literatura: kulturo-loka, socijalna, filozofska, historijska,knjievna, kritika, vjerska, lingvisti-ka, filoloka. Knjiga takoer sadri raz-

liite izvore i grau: stare i nove, arap-ske, bosanske i evropske tekstove i stu-dije. Raznovrsnost i obilje bibliografskihjedinica i literature dodatno jaa povje-renje u ovaj izvrstan nauni rad iji serezultati i zakljuci zasnivaju na dubo-kom i istinskom znanju i razumijevanju.

Ova knjiga nosi brojne odlike, poev-i od toga da predstavlja i sveobuhvatanpregled i precizno analiziranje pojedinihdetalja, te obuhvata, kako knjievne,tako i kritike studije i tretira ih jednom

novom savremenom metodom.Svakako treba kazati da Orijentolo-gija objektivnim pristupom tretira pita-

nja iz oblasti knjievne kritike, kao npr:pitanje kuranske metafore, za koje se,opet, vezuju analize odreenih vanihteolokih pitanja.

Kada poredi karakteristike starearapske poezije koja se temelji na pore-

enju, eksplicitnosti, transparentnosti iobjektivnosti sa specifinostima kuran-skog teksta koji se temelji na metafori,autor poredi kuranske ajete i stihove itako stie do novih rezultata u razumije-vanju kuranskog teksta i teksta starearapske poezije.

Neophodno je napomenuti da autoru ovoj knjizi komunicira sa starim poet-skim tekstovima, kuranskim tekstom iknjievno-kritikim tekstovima, kao tosu Amidijevo djelo Usporeivanje, zatim

Knjiga o umijeu poezije i proze AbuHilala al-Askarija,Posredovanje izmeual-Mutenabbija i njegovih oponenata al-Durdanija, Kritika poezije Kudameibn Dafera, Osnova poetske vjetine,njenih vrsta i njene kritike Ibn Raika,tePut rjeitima i svjetionik knjievnici-ma Hazima al-Kartadannija. Svemuovome treba pridodati i savremene knji-ge iz oblasti knjievnih studija na arap-skom i drugim jezicima, te divane stariharapskih pjesnika.

Knjiga Orijentologija moe se sma-trati specifinim i jedinstvenim nau-nim postignuem u oblasti izuavanjaarapskog naslijea. Sve dok nisam zavr-io s njenim itanjem, nisam mogao ra-zumjeti zato je autor knjizi dao na slovOrijentologija, jer knjiga obrauje odre-ene aspekte stare arapske poezije i nje-ne veze saKuranom asnim i sa nasli-jeem drugih naroda. Shvatio sam darazlog lei u tome to se rezultati dokojih je autor doao i tvrdnje koje je obz-nanio proteu i na kasnije epohe arap-

skog knjievnog naslijea i to njegovpristup izuavanju jedne specifine epo-he moe posluiti za izuavanje drugihepoha arapske knjievnosti.

Najzad, ova knjiga ne predstavlja sa-mo jedan novi dodatak studijama arap-ske knjievnosti u Bosni i Hercegovini,ve svojevrstan doprinos biblioteci arap-skih studija irom svijeta. Stoga pozi-vam sve istraivae, Arape i druge, da seokoriste njenim pristupom, vizijom irezultatima.

Prevela: Suada Muharemovi

12 BEHAR 119


8/9/2019 Behar 119.pdf

13/96

Cijenjeni gospodine rektore, uva-eni gosti, uesnici ove sveanosti!

Ja bih se ukratko osvrnuo na nekespecifinosti albanske, odnosno priti-nske orijentalistike, u koju je kolega

Durakovi bio ukljuen na svome na-u nikom putu.

Orijentalistika, odnosno orijental-no-islamske studije, kao nauna disci-plina ima vrlo dugu historiju i veomabogatu tradiciju na evropskom kontine-ntu. Moe se rei da su temelji ove dis-cipline udareni ve u 12. vijeku (1142.godine, kada je prevedenKuran asnina latinski jezik), odnosno 1543. godi-ne, kada je u Bazelu objavljen prvi putna latinskom jeziku prijevod Kurana

asnoga. Zatim slijedi osnivanje prvekatedre za arapski jezik u Parizu, 1250.godine, a kasnije su nastale i prve gra-matike arapskog jezika u Parizu, i td.

Kao nauna oblast, orijentalistikase razvijala vjekovima sve do 21. vije-ka, te se razvila i u junom dijelu Evro-pe, meu Bosancima i Albancima, gdjese i dan-danas rade veoma uspjenestudije iz ove oblasti, uprkos tendenci-jama da se ove studije zloupotrebe i daim se prilijepi etiketa misionarskogkaraktera koji pokriva pojam orijenta-lizam. Ja sam siguran da je albansko i

bosansko podneblje daleko od toga.Bosanska i albanska orijentalisti-

ka imaju niz zajednikih karakteristi-ka. Zajedniki imenitelj im je njema-ko poreklo. Orijentalistika, odnosno

islamsko-orijentalne studije - nikakoorijentalizam - utemeljena je po uzoruna beku kolu (uporedi njemakiOrientalistik, talijanski orientalistica).

U Tubingenu se 1521. godine osni-va Orientalische seminar. Navodeiovo, imam u vidu da je, po mome uvje-renju, utemeljiva orijentalnih studija- orijentalistike - u junom dijeluEvrope dr. Fehim Bajraktarevi, kojije 1926. godine udario temelje na Filo-zofskom fakultetu Beogradskog uni-

verziteta instituciji pod nazivom Ori-jentalni seminar, sada Odsek za ori-jentalistiku pri Filolokom fakultetu.

Do posljednjeg rata (1991-1999) biloje uobiajeno da se upotrebljava nazivjugoslovenska orijentalistika. Meu-tim, poslije 1991. godine, kada je izbiorat u Hrvatskoj, potom u Bosni i Her-cegovini, najzad i na Kosovu (1997), toje okonano, na neki nain, u Makedo-niji, 2001. godine Ohridskim sporazu-mom, ova se disciplina razvija nezavi-sno - kao bosanska i albanska orijenta-listika.

Historija osnivanja im je takoer za -jednika. Naime, sve one osnivaju se naodgovarajuim univerzitetima: u Be-ogradu 1926. godine orijentalistiku po-kree beki ak Fehim Bajraktarevi; u

Sarajevu 1950. godine air Sikiri, teu Pritini 1973. godine Hasan Kalei.

Sarajevskoj, tj. bosanskoj, i pritin-skoj, odnosno albanskoj orijentalistici,zajedniko je to to je na ovim prostori-ma i prije toga bilo generacija koje suimale solidno znanje iz ove oblasti: pos-tojale su kole, ope i posebne, za izua-vanje arapskog, turskog, perzijskogjezika i odreenih islamskih disciplina,ali izuavanje tih jezika i kulture nijeorganizirano na univerzitetskom ni-

vou, a jezici su bili nosioci drugih disci-plina, bilo filolokih ili teolokih.

Dodue, u Tirani je ve dvadesetihgodina bilo veoma ozbiljnih pokuajaza organiziranje i razvijanje ovakvihstudija, pa je pokrenut asopisZani inalt (1924. godine), koji je 1935-1936.godine izvrio razmjenu sa GlasnikomIVZ. ak 1916. godine objavljen jeudbenik arapskog jezika autora hafi-za Ali Kore, ali on nije uspeo osnova-ti poseban odsjek za studij ove oblasti.

Valja imati u vidu da u to vrijemenije bilo ni univerziteta u dananjem

13BEHAR 119


Prof. dr. Feti Mehdiu, Univerzitet u Pritini

Specifinosti albanske orijentalistike

i uloga dr. Esada Durakovia uopstanku orijentalistike u PritiniKao nastavnik, u prvom redu, pa i kao rukovodilac Odsjeka za orijentalistiku jedno vrijeme, ili dok

je bio na drugim odgovornim funkcijama na Filozofskom fakultetu i na Univerzitetu, Esad

Durakovi se svojim diskusijama i jasnim stavom zalagao za uvanje koncepta orijentalistike kao

naune discipline. Zahvaljujui upravo tom zalaganju, uspeli smo da na Univerzitetu u Pritini

sauvamo do danas orijentalistiku kao naunu disciplinu. Imajui u vidu okolnosti u kojima smo

se nalazili, tj. u periodu 1982-1987. godine, kada je pritinski Univerzitet proglaen bastionom

albanskog nacionalizma, konstruktivnost i hrabrost kolege Durakovia je mnogo znaila za nas i

za opstanak orijentalistike, jer je njegov glas kao nealbanca predstavljao veliku pomo.

8/9/2019 Behar 119.pdf

14/96

smislu rijei. Osnivanjem spomenutihodsjeka u Sarajevu i u Pritini, znatnose promijenio pristup studijama ovihdisciplina. Tek poslije ovoga slediosnivanje Orijentalnog instituta, Isla-mskog teolokog fakulteta u Sarajevu,

FS-i u Pritini, FIN-a u Skoplju, te ni-za vrlo cijenjenih priloga. Kurani-ke-rim na bosanskom i albanskom, Sahi-hu-l-Buhari na bosanskom, udbeniciarapskog i turskog jezika, i td.

Kao specifinost albanske orijenta-listike, treba navesti da je to najmlaaorijentalistika institucija na Balkanuna ovome nivou.

Odsjek za orijentalistiku osnovanje 1973. godine na Filozofskom fakul-tetu u Pritini. Treba rei i to da je

njegov osniva Hasan Kalei (uenik isaradnik Fehima Bajraktarevia), a toje indirektna veza s njemakom - be-kom kolom. ak i moja malenkost,nakon prof. Kaleija, pripada uenici-ma Fehima Bajraktarevia, a postaosam na Odsjeku za orijentalistiku uPritini prvi saradnik osnivaa Odsje-ka prof. Hasana Kaleija.

Ima jo jedna karakteristika ovogaOdsjeka. Naime, od 1973. godine pa do1991, to jest do trenutaka kada su

albanski studenti i nastavnici istjeraniiz univerzitetskih objekata od straneprinudne uprave, nastava se odvijalana dva nastavna jezika: albanskom isrpskohrvatskom (tako se ovaj drugitada zvanino nominirao). U tim okol-nostima, pritinska orijentalistika imajedan svoj dio i iz Bosne i Hercegovi-ne (neto slino tome imali su i drugiodsjeci), jer je postala izvjesna razmje-na kadrova. Bila je to sretna okolnostda se moja saradnja s kolegom Esadom

od studentskih dana u Beogradu pro-dui i produbi na pritinskom Univer-zitetu od 1976. do 1989. ili 1990. godi-ne. Albanska orijentalistika prolazilaje kroz veoma teke okolnosti za vrije-me neobjavljenog rata na Kosovu. To jerazdoblje 1990-1999. godine. Za ovovrijeme se moe rei da je vrlo specifi-no za razvoj nauno-prosvjetnih insti-tucija na Kosovu. Tokom cijelog ovogperioda, tj. tokom 10 godina, albanskistudenti pritinskog Univerziteta - to

znai i studenti orijentalistike, kao i svidrugi albanski studenti, pohaali su

nastavu po damijskim prateim pro-storijama po mektebima, ili drugimneadekvatnim prostorijama.

Mi smo bili sretni kad smo imaliprilike da drimo asove u mektebuSudi-efendijine damije ili u kancelari-

ji urednitvaDituria Islame, jer smobili prinueni drati druge asove sje-dei po ciglama i koristili smo, umjestocrne kolske table, improvizirane la -sonit table. Ali je i u to vrijeme na pri-tinskoj orijentalistici odbranjen izvje-stan broj magistarskih i doktorskihdisertacija, a kasnije se pokazalo da suupravo ti kadrovi postali nosioci orijen-talistike u albanskom podneblju. Kole-ga Durakovi zasigurno lake od dru-gih moe da shvati ovu situaciju, jer je

bio ivi svjedok vrlo napete situacijena Kosovu poslije 1981. godine.

Upravo to elim rei. Pretpostav-ljam, naime, da ovaj dio njegovih ak -tivnosti nije dovoljno poznat iroj kul-turnoj i naunoj javnosti uope. Vjero-

vatno od toga perioda akademik EsadDurakovi suoava se sa raznim ten-dencijama da se izoblii pojam orijen-talistike, odnosno da se kontaminiraterminom orijentalizam. Toga se kole-ga Durakovi rasteretio objavljiva-njem izvrsne knjige Orijentologija:univerzum sakralnoga Teksta, kao ivrlo jasnim pristupom u naunom ra-du Orijentalistika problemi metodo-logije i nominiranja. Upravo tu se na -jbolje pokazala njegova uloga i dopri-

nos ouvanju naunog naziva, ili, kakoje meni milije rei, moraju se imeno-

vati pojave, razni dogaaji ili dis-cipline, pravim imenom. Uprkos inje-nici da je albanska orijentalistika os-novana tek 1973. godine, posle smrtinjenog osnivaa, Hasana Kaleija, apogotovo posle 1982. godine, pokrenu-

ta je itava kampanja za preinaenjekoncepcije orijentalnih studija.

Pojedinci su se angairali da sejurazdor izmeu Albanaca i Turaka, priemu se koristio navodni argument dase turska narodnost na Kosovu uzme uzatitu od albanskog nacionalizma.Pod parolom reformiranja Odsjeka, na-stojalo se podijeliti Odsjek na arabisti-ku i turkologiju, pod izgovorom da jeova podjela u funkciji stvaranja kad-rova za potrebe turskih institucija na

Kosovu, za novine, TV i td. Takoer,pojavljuju se ideje za izuavanje dijale-kata arapskog jezika, to je u datimokolnostima pritinske orijentalistikebilo neprihvatljivo. U ovim prilikama jekolega Durakovi dokazao da je njegovkarakter stabilan i da je spreman da sertvuje za odbranu naune istine. Kaonastavnik, u prvom redu, pa i kao ru-kovodilac Odsjeka za orijentalistiku je-dno vrijeme, ili dok je bio na drugimodgovornim funkcijama na Filozofs-

kom fakultetu i na Univerzitetu, Dura-kovi se svojim diskusijama i jasnimstavom zalagao za uvanje konceptaorijentalistike kao naune discipline.Zahvaljujui upravo tom zalaganju, us -pjeli smo da na Univerzitetu u Pritinisauvamo do danas orijentalistiku kaonaunu disciplinu. Imajui u vidu okol-nosti u kojima smo se nalazili, tj. u pe-riodu 1982-1987. godine, kada je pri-tinski Univerzitet proglaen bastio-nom albanskog nacionalizma, konstru-

ktivnost i hrabrost kolege Durakoviaje mnogo znaila za nas i za opstanakorijentalistike, jer je njegov glas kaonealbanca predstavljao veliku pomo.

To mi daje pravo da se i sada, posletri decenije osjeam ponosan to samimao ovakvog konstruktivnog kolegu,i koristim ovu priliku da kolegi EsaduDurakoviu izrazim iskrenu zahval-nost, uz najbolje elje za dug ivot,dobro zdravlje i za jo vee uspjehe uivotu i na dobrobit nauke u cjelini a

posebno za razvijanje orijentalistike iislamskih studija.

14 BEHAR 119


Bosanska i albanska

orijentalistika imaju niz

zajednikih karakteristika.

Zajedniki imenitelj im je

njemako poreklo.

Orijentalistika, odnosno

islamsko-orijentalne studije -

nikako orijentalizam -

utemeljena je po uzoru nabeku kolu (uporedi njemaki

Orientalistik, talijanski

orientalistica).

8/9/2019 Behar 119.pdf

15/96

15BEHAR 119


Potovani gospodine rektore Uni-verziteta u Sarajevu, potovani uesni-ci konferencije, cijenjeni profesore Du-rakoviu!

Imam ast da sve vas pozdravim uime dekana Filolokog fakulteta Uni-verziteta u Pritini, prof. Sedata Kui-

ja, i svih profesora, uz elje profesoruEsadu Durakoviu za dobro zdravlje iuspjeh u njegovom daljem naunomradu.

Kada se u Evropi u XV vijeku poe-la razvijati orijentalistika nauka,Osmanska imperija zapoela je stvara-nje nove realnosti. Prisustvom Osman-ske imperije na Balkanu, u to vrijemeskoro svi osmanski pisci, bez obzira nanacionalnost i jezik, svoja djela su pisa-li na osmanskom jeziku, koji se sasto-

jao od turskog, arapskog i perzijskogjezika. Veliki je broj autora iz raznihnaroda koji su prihvatili islam na Bal-kanu, a koji su pored knjievnog stva-ralatva na osmanskom, arapskom i

perzijskom, pisali i na maternjem jezi-ku arapskim pismom.

Poetkom dvadesetog vijeka, pozavretku Balkanskih ratova, stvorena

je nova realnost. Prvi svjetski rat jerezultirao stvaranjem Kraljevine SrbaHrvata i Slovenaca, a koja se sastojalaod nekoliko nacija-drava. Ona je uk-ljuivala i Bosnu sa ostalim teritorija-ma naseljenim Bonjacima, na primjeru Srbiji i Crnoj Gori, kao njene sastav-ne dijelove. Samim tim, i Kosovo i dru-gi dijelovi naseljeni Albancima, kao u

Makedoniji, Crnoj Gori i Srbiji, bez vo-lje albanskog naroda, na Konferencijivelikih sila u Londonu (1913.) definitiv-no su ustupljene Kraljevini Srba, Hrva-ta i Slovenaca.

Za izuavanje orijentalnih jezika iknjievnosti, dakle turskog, perzijskog iarapskog, 15. jula 1926. godine, kao Se-minar za orijentalnu filologiju na Fi lo-zofskom fakultetu u Beogradu, otvore-na je Katedra za orijentalistiku. Njenosniva i prvi profesor bio je tada uEvropi ve afirmirani Fehim Bajrakta-

revi. Koncepcija studija bila je prilago-ena kulturno-historijskoj tradiciji obi-

ljeenoj dugotrajnim orijentalno-islam-skim utjecajem. Na toj Katedri su seizuavali orijentalni jezici i knjievnostTuraka, Perzijanaca i Arapa, s prven-stvenim ciljem razumijevanja orijental-nog kulturnog nasljea jugoslovenskihnaroda. Bajraktareviev utjecaj na raz-voj orijentalistike na podruju bive Ju-goslavije je veoma velik. Katedra za ori-

jentalistiku u Beogradu, do otvaranjaOdsjeka za orijentalistiku u Sarajevu

(1950.) i Odsjeka za orijentalistiku uPritini (1974.), bila je jedina katedragdje su se obrazovali orijentalistiki ka-drovi. Jedan od tih kadrova je bio i osni-va Odsjeka za orijentalistiku u Pri ti-ni, prof. dr. Hasan Kalei.

Prof. Kalei je bio svjestan injeni-ce da bez orijentalistike nije mogueizuavati niz pitanja iz oblasti alban-skog jezika, knjievnosti, historije, ku-lture uope, etnologije i folklora, te sesvim svojim intelektualnim biem an-gairao na otvaranju Odsjeka za ori-

jentalistiku na pritinskom Univerzi-tetu.

Prof. dr. Isa Memishi, Univerzitet u Pritini

Profesor Esad Durakoviu odbrani Odsjeka za

orijentalistiku u PritiniOsma decenija prolog vijeka za Kosovo, pritinski Univerzitet, Odsjek za orijentalistiku koji je

tada vodio profesor Esad Durakovi, predstavljala je jedan od najteih perioda. Nakon svihpritisaka profesor Durakovi je odluio da napusti Pritinski Univerzitet i vratio se u Sarajevo.

Meutim, treba istai da profesor Durakovi nijednog trenutka nije popustio pod vrlo opasnim

nasrtajima nosilaca ideje o cijepanju Odsjeka za orijentalistiku. On je u saradnji sa ostalim

kolegama uspio da sauva Odsjek za orijentalistiku, ba onakav kakav je i osnovan. Te godine

preivljavanja Odsjeka pamte se kao najtee godine, ali istovremeno se pamte i kao godine

ponosa zbog nepodlijeganja klevetama i nasrtajima pojedinih intrigantnih i nekompetentnih

orijentalista.

8/9/2019 Behar 119.pdf

16/96

16 BEHAR 119


Prof. Kalei je iskoristio politikuklimu stvorenu posle studentskih de-monstracija 1968., kada je poloaj Ko-sova u bivoj Jugoslaviji unaprijeenustavnim promjenama od 1974. godine,te se poeo angairati na osnivanju

Odsjeka sa orijentalistiku. Sa ovim pro -mjenama, Kosovo je novim Ustavompostalo dio jugoslovenske Federacije.Time je poboljan i poloaj Albanaca.Pritinski Univerzitet, koji je osnovan1969. godine, obogatio se novim smjero-vima. Nastava je poela da se dri,pored srpskog, i na albanskom jeziku.

Odlukom tadanjih pokrajinskihorgana, u okviru Filozofskog fakulteta

je osnovan Odsjek za orijentalistiku, tee 1974. godina ostati zapamena i potome. U to vrijeme, Kalei je bio jediniorijentalista na Kosovu, te je moraopokrivati sve predmete iz oblasti ori-

jentalistike.Pritinski Univerzitet je bio jedan

od najspecifinijih univerziteta u bivojJugoslaviji. Za razliku od drugih uni-verziteta, gdje se nastava odravalasamo na jeziku veinskog naroda fede-ralne jedinice, na Univerzitetu u Pri-tini nastava se izvodila na dva jezika,na albanskom i srpskom. To je za pro-fesora Kaleija predstavljao dodatni te-

ret. Bilo je nemogue da profesor Kale-i pokrije nastavu na oba jezika i stoga

je on traio nove kadrove za nastavuna srpskohrvatskom jeziku.

Profesor Kalei, iako je ivio i radiou Pritini, bio je u aktivnom odnosu sasvim univerzitetskim centrima biveJugoslavije. On je bio veoma dobro in fo-rmiran o vrijednostima novih kadrovaiz oblasti orijentalistike. Odravao jestalne kontakte sa oba univerzitetskacentra gdje se studirala orijentalistika -

sa Beogradom i Sarajevom. Planirao jeda u to kraem roku kompletira aka-demski kadar na Odsjeku za orijentali-stiku, i to kvalificiranim kadrom. Uokviru tih napora, izabran je i EsadDurakovi za asistenta arapskog jezikana Filozofskom fakultetu u Pritini.

Godina 1976. e se pamtiti na Ods-jeku za orijentalistiku po tome to jepoeo sa radom u zvanju asistentaEsad Durakovi, ali je te godine umroprofesor Kalei, osniva Odsjeka i nosi-lac nastave za sve predmete iz oblastiarabistike. Kadrovi koji su tek bili za-poeli akademsku karijeru, na primjer

tadanji asistenti Feti Mehdiu, EsadDurakovi, Ismail Ahmedi i drugi, mo-rali su da nose sav teret u odravanjunastavnog procesa na Odsjeku za ori-

jentalistiku na oba nastavna jezika.Stoga je 1977. godine Esad Durakovi

izabran u zvanje predavaa na Filozof-skom fakultetu u Pritini.Od osnivanja Odsjeka za orijentali-

stiku 1974. pa do 1981. godine, naKosovu je vladala relativno mirna poli-tika klima, koja je omoguavala kadro-vima pritinskog Univerziteta da se

specijaliziraju u inostranstvu. Ovaj pe-riod je iskoristio i profesor Esad Dura-kovi, te je akademske 1977/1978. biona specijalizaciji u Kairu. Godina 1981.

je bila godina studentskih demonstraci-ja na pritinskom Univerzitetu, gdjeprofesora Esada Durakovia i njegovekolege oekuje, pored akademike dje-latnosti, i otra politika bitka.

Profesor Esad Durakovi, zajedno

sa ostalima iz Odsjeka za orijentalisti-ku, pored svojih obaveza u akadem-

skom ivotu, morao je i da braniOdsjek za orijentalistiku i studente odorkestriranih napada iz onih krugovakoji nisu eljeli dobro Katedri za arap-ski jezik i knjievnost. Kosovske insti-tucije i Univerzitet u Pritini, kao i

Odsjek za orijentalistiku kao dio Uni-verziteta u Pritini, nakon studentskihdemonstracija poetkom osamdesetihgodina prolog veka, bili su meta napa-da dravnog aparata tadanjeg komu-nistikog reima.

Odreeni pojedinci koji su prilikomotvaranja Odsjeka za orijentalistikuizrazili rezerve u vezi s tim, ipak nisuimali smjelosti da javno izraze svojeneslaganje i protivljenje. Meutim, po-litika klima koja je stvorena nakondemonstracija 1981. ohrabrila ih je unjihovom nasrtaju na Odsjek za orijen-talistiku na pritinskom Univerzitetu.Najjednostavniji nain za njih je bilopozivanje na navodnu diskriminacijuturske manjine na ovome Odsjeku. Po-to nisu posjedovali intelektualne ka-pacitete i naune sposobnosti za deba-tu u organima Fakulteta, oni su iza-brali tampu za napad i izmanipuliralisu nekoliko novinara lista Tanza nasr-taj na nastavni kadar Odsjeka, a pose-bno na profesora Esada Durakovia,

tadanjeg efa Odsjeka za orijentalisti-ku. Ovu bitku oni su zapoeli na praguobiljeavanja desetogodinjice osniva-nja i rada ovog Odsjeka.

Na Odsjeku za orijentalistiku odnjenog osnivanja pa do devedesetih go-dina prolog vijeka, kako nastavni ka-dar, tako i nacionalna struktura stude-nata u veini su bili Albanci i Bonjacite simbolian broj Turaka. Veina njihsu bili diplomirani kadrovi Gazi Hus-rev-begove medrese i Medrese Alau-

din u Pritini. Zbog toga zlonamjerniljudi i protivnici Odsjeka, u cilju degra-diranja Odsjeka i njegova kadra, irilisu glasine da je, navodno, na ovomeOdsjeku vjerski kadar, odnosno hode.Ove glasine su veoma brzo dospjele dopartijskih krugova Saveza komunista,koji je bio jedina partija u to vrijeme,kao dravna partija, koja se svomsnagom borila protiv islamskih vrijed-nosti. Zbog toga je profesor Durakovimorao da u tadanjoj tampi informirairu javnost o nastavnom planu i pro-

gramu ovoga Odsjeka.U intervjuu datom listu Zri i Rini-

Za izuavanje orijentalnih

jezika i knjievnosti, dakle

turskog, perzijskog i arapskog,

15. jula 1926. godine, kaoSeminar za orijentalnu

filologiju na Filozofskom

fakultetu u Beogradu,

otvorena je Katedra za

orijentalistiku. Njen osniva i

prvi profesor bio je tada u

Evropi ve afirmirani Fehim

Bajraktarevi. Koncepcija

studija bila je prilagoena

kulturno-historijskoj tradicijiobiljeenoj dugotrajnim

orijentalno-islamskim

utjecajem. Na toj Katedri su se

izuavali orijentalni jezici i

knjievnost Turaka,

Perzijanaca i Arapa, s

prvenstvenim ciljem

razumijevanja orijentalnog

kulturnog nasljea

jugoslovenskih naroda.

8/9/2019 Behar 119.pdf

17/96

s, od 21 marta 1984. godine, profesorEsad Durakovi struno i kompetentno

je informirao iru javnost o sadrajunastavnog plana i programa, o ciljevimai potrebama osnivanja ovog Odsjeka, operspektivi diplomiranog kadra na

Odsjeku, o potrebama tadanjeg dru-tva za specijaliste iz oblasti albanskogi bosanskog jezika, knjievnosti, histori-

je i kulture, etnologije i folklora. Pojedi-nim kolegama unutar Fakulteta, koji suse bili ohrabrili da napadaju Odsjek injegove profesore, profesor Esad Dura-kovi je odgovorio nabrajajui uspjehepostignute na ovom Odsjeku. On je utadanjoj tampi iznio injenicu da jeOdsjek za orijentalistiku upravo u tovrijeme ubirao prve plodove svoga ra-da. Pojedine diplomirane kadrove savisokom ocjenom ovaj Odsjek je uposliokao asistente. U tome intervjuu, on jeiznosio i perspektivu kadrova uope, na-vodei da nijedan diplomirani student stoga Odsjeka u to vrijeme nije ostao ne-zaposlen. Zatim je dodao da su potrebeza orijentalistikim kadrom jo uvijekdaleko od zasienosti.

U tom intervjuu, profesor Durako-vi je u odbrani Odsjeka kao glavniargument iznio naunu djelatnost aka-demskog kadra Odsjeka za orijentalis-

tiku, koji je tek bio napunio jednu de-ceniju rada, a kome su zavidjeli iOdsjeci koji su imali daleko vie isku-stva u odnosu na na Odsjek za orijen-talistiku. Profesor Esad Durakovi jeznao za glasine koje su kruile u veziotvaranja Katedre za turkologiju u ok-viru Filozofskog fakulteta. Veina nas-tavnikog kadra Odsjeka za orijentali-stiku bili svjesni su injenice da otva-ranje Katedre za turkologiju u tada-njim okolnostima je istovremeno pred-

stavljalo i prvi korak ka zatvaranjuOdsjeka za orijentalistiku. Ovim poku-ajima pojedinaca, koji su se svesrdnozalagali za slabljenje pozicije Odsjekaza orijentalistiku, profesor Esad Dura-kovi je odgovorio u nastavku intervjuaizjavom da on nije protiv otvaranja Ka-tedre za turkologiju, ali da je protiv to-ga da se to uslovljava zatvaranjem Od-sjeka za orijentalistiku. Profesor EsadDurakovi je te inicijative bio suptilnopredosjetio, a to se i dogodilo ve u je -sen 1991.godine, kada je prof. Durako-vi ve bio preao u Sarajevo. Mranesrpske nacionalistike snage, septem-

bra 1991. godine, iskljuile su sav nas-tavni kadar Odsjeka za orijentalistiku,zajedno s kolegama drugih odsjekaovog Fakulteta, te su zatvorili Odsjekza orijentalistiku.

Intervju profesora Esada Durako-

via u listuZeri i Rinisbio je povod dapojedinci, koji su bili protiv Odsjeka zaorijentalistiku, ponu surovu kampa-nju u dnevnoj tampi toga vremenaprotiv profesora Esada. Neki kadrovina ovome Odsjeku, koji nisu raspolaga-li validnim akademskim kompetencija-ma, intelektualnom hrabrou, i potonisu bili obavijeteni o orijentalnimstudijama u evropskim univerzitet-

skim centrima, koji su u osnovi imalinajmanje dva orijentalna jezika, nasto-

jali su promijeniti strukturu i profili-zaciju Odsjeka. Oni nisu uzeli u obzirni tu injenicu da je sama ideja osniva-a Odseka, profesora Kaleija, bila dakadrovi sa ovoga Odsjeka moraju ras-polagati odgovarajuim znanjem i ara-pskog i turskog jezika. Njegov je cilj bioda se ti kadrovi bave vjerskim, kultur-nim, knjievnim i jezikim nasljeem.To se nije moglo postii bez poznavanjaovih jezika, dakle arapskog i turskog.To je i bio razlog to se profesor EsadDurakovi svesrdno zalagao za ouva-

nje jezgra Odsjeka za orijentalistiku ito je bio protiv ideje za podjelu Odsje-

ka na turkologiju i arabistiku.Kadrovi koji nisu eljeli jedinstven

Odsjek za orijentalistiku ve su bili po-eli voditi kampanju za podjelu ovogOdsjeka. Profesor Esad Durakovi saveinom kolega Odsjeka stao je u odb-

ranu cjelovitosti orijentalnih studijana ovome Odsjeku. Te lukave snage,koristei veoma zaotrenu politikuklimu, bazirali su svoje namjere osla-njajui se na odluke Pokrajinskog Ko-miteta Saveza komunista Kosova, kojesu, navodno pozivale na nacionalu rav-nopravnost. Ukoliko paljivo itamonovinske lanke u listovima Tan,Jedi-nstvo iZeri i Rinis, vidjet emo da spo-menuti novinar profesora Durakoviaoptuuje da je, navodno, on protiv otva-ranja Katedre za turkologiju, te gaoptuuje da je on protiv principa Save-za komunista, koji je, po lankopiscu,bio za nacionalnu ravnopravnost.

Autor teksta je, zajedno s mentorimaunutar Fakulteta, imao za cilj istovre-menu dezintegraciju i Odsjeka i deza-vuiranje profesora Durakovia. Ovaj jelankopisac bio instrumentaliziran odstrane krugova koji su na sve moguenaine pokuavali da izvre napad naOdsjek za orijentalistiku, a u isto vrije-me i na njegovog efa, pa su poeli

izmiljati i optube da je, navodno, pro-fesor Esad Durakovi protiv kolovanjaturske manjine na njihovom mater-njem jeziku. Ove optube osamdesetihgodina prolog vijeka bile su veomaopasne i mogle su imati nesaglediveposljedice za profesora Esada Durako-via, za nastavni kadar Odsjeka za ori-

jentalistiku, kao i za studente i za Filo-zofski fakultet uope.

Namjere ovog lankopisca i njegovihmentora za gaenje Odsjeka za orijenta-

listiku su oite, jer se u istom lanku snostalgijom govori o bivoj Katedri zaturski jezik i knjievnost na Vioj peda-gokoj koli u Pritini, iz vremena prijeosnivanja Odsjeka za orijentalistiku.Oni su nastojali da po svaku cijenuputem cijepanja Odsjeka za orijentali-stiku ugase ovaj Odsjek koji je tek biozapoeo davati prve specijaliziranekadrove iz oblasti orijentalnih studija.Pisac ovog lanka ide tako daleko sanapadom na profesora Esada Durakovi-a da iznosi podatak kako je on sasvimnov itelj Pritine, nastojei time da muse oduzme pravo da brani ovaj Odsjek,

17BEHAR 119


Godina 1976. e se pamtiti na

Odsjeku za orijentalistiku potome to je poeo sa radom u

zvanju asistenta Esad

Durakovi, ali je te godine

umro profesor Kalei, osniva

Odsjeka i nosilac nastave za

sve predmete iz oblasti

arabistike. Kadrovi koji su tek

bili zapoeli akademsku

karijeru, na primjer tadanji

asistenti Feti Mehdiu, EsadDurakovi, Ismail Ahmedi i

drugi, morali su da nose sav

teret u odravanju nastavnog

procesa na Odsjeku za

orijentalistiku na oba

nastavna jezika.

8/9/2019 Behar 119.pdf

18/96

gdje je on poeo svoju akademsku kari-jeru i dao znaajan doprinos u podiza-nju kadrova na ovom Odsjeku.

Godina 1984. za akademski kadarOdsjeka za orijentalistiku, naroito zaprofesora Esada Durakovia, bila je

godina njegovog zalaganja za cjelovi-tost Odsjeka. Profesor Esad Durakovi,umjesto da se brine samo za studente inauni rad, morao je da se angairaoko adekvatnog reagiranja u tadanjojtampi, da bi odgovorio na neosnovaneoptube i klevete o njemu i Odsjeku.

Da je kampanja protiv profesora Du-rakovia i protiv Odsjeka za orijentali-stiku bila dobro organizirana i dirigira-na unutar Fakulteta i politikih krugo-va izvan Fakulteta, koji nisu eljeli dob-ro orijentalnim studijama, govori i inje-nica to je i listJedinstvo, dnevnik nasrpskom jeziku, koji je bio preuzeo ulo-gu tuioca prema kadrovima pritin-skog Univerziteta, isti lanak novinaraerefedina Omerija objavio bez ijedneizmjene. Ovaj novinar je, po direktiva-ma njegovih mentora, u cilju alarmira-nja ire javnosti u kampanji protiv pro-fesora Esada Durakovia, taj lanakobjavio i u listuZeri i Rinis.

Tako se, u toj fazi, kampanja protivprofesora Esada Durakovia vodila na

tri jezika - na turskom, srpskom i alba-nskom.

Profesor Durakovi je svim ovimoptubama i ovoj kampanji koja je biladirigirana od strane protivnika Odsje-ka za orijentalistiku odgovorio lankomkojeg je poslao listu Tan od (7. 4. 1984),dajui pri tom iroj javnosti na znanjeda su tendenciozne i sumnjive namjereautora lanka, erefedina Omerija, teda su iste struno neosnovane i da im jenamjera da se okalja njegova intelek-

tualna reputacija. Autor lanka nije niblizu nivoa profesora Esada Durakovi-a, ak ni u oblasti novinarstva. Profe-sor Esad smatra autora spomenutoglanka novinarom arijskog mentali-teta. Meutim, uprkos tome, profesorEsad pie da je zbog ire javnosti pri-moran da objasni kako je erefedinOmeri svojim lancima izmanipulirao iobmanuo javno mnijenje. Profesor Du-rakovi ve na poetku odgovora na la-nak . O. kae da se radi o loe struk-turiranom lanku. Dok profesor Dura-kovi u svome intervjuu datom listu

Zeri i Rinisbrani cjelovitost Odsjeka

za orijentalistiku, ovaj novinar optuu-je profesora da je protiv ravnopravnostiturske nacionalne manjine da se kolu-

je na svom maternjem jeziku.Kao to sam ve istakao, specifi-

nost pritinskog Univerziteta prije

1991. bila je odravanje nastave naalbanskom i srpskom za sve studente.Zbog toga je i profesor Durakovi svojimreagiranjem informirao javnost da je

njegovo zalaganje za cjelovitost Odsje-ka, kao profesora i efa Odsjeka za ori-

jentalistiku, bilo usmjereno za odbranucjelovitosti orijentalnih studija, a nika-ko protiv ravnopravnosti turskog jezika,te izjavljuje da ak ni metaforino nije

prikazivao takav osjeaj. Profesor Dura-kovi je bio svjestan toga da namjere

novinara . O. i njegovih mentora unu-tar Filozofskog fakulteta nisu bile ucilju navodnog poboljanja poloaja tur-skog jezika i knjievnosti, ve je njihovcilj bio otvaranje Katedre za turkologijua time bi se neizbjeno zatvorio Odsjek

za orijentalistiku. To se jasno vidi i izsame konstatacije profesora Durakoviau njegovom reagiranju u listu Tan - danovinar . O. nije se potrudio da dobijeinformacije od efa Odsjeka ili od nekogdrugog slubenog lica Fakulteta, nego

je sve svoje napise sastavio po nalogunjegovih mentora unutar Fakulteta.Profesor Durakovi podsjea Redakcijulista Tan da to nalae i novinarskaetika - da se svaka informacija osiguraiz prve ruke. Treba istai da profesorDurakovi u svome reagiranju daje doznanja iroj javnosti da se on potrudiosvim svojim intelektualnim biem da sestudenti turske nacionalnosti oslobodeispita iz srpskohrvatskog i eventualnoalbanskog jezika.

Osma decenija prolog vijeka zaKosovo, pritinski Univerzitet, Odsjekza orijentalistiku koji je tada vodio pro-fesor Esad Durakovi, predstavljala je

jedan od najteih perioda. Nakon svihpritisaka profesor Durakovi je odluioda napusti Pritinski Univerzitet i vra-

tio se u Sarajevo. Meutim, treba ista-i da profesor Durakovi nijednog tre-nutka nije popustio pod nasrtajima no-silaca ideje o cijepanju Odsjeka za ori -

jentalistiku. On je u saradnji sa osta-lim kolegama uspio da sauva Odsjekza orijentalistiku, ba onakav kakav jei osnovan. Te godine preivljavanjaOdsjeka pamte se kao najtee godine,ali istovremeno se pamte i kao godineponosa zbog nepodlijeganja klevetamai nasrtajima pojedinih intrigantnih i

nekompetentnih orijentalista. Za savtrud i zalaganje profesora Durakovia,cio nastavniki kadar i studenti bit evjeno zahvalni. Profesor Esad Dura-kovi e ostati meu najvie cijenjenimi nezaboravnim u etrdesetogodinjemdjelovanju Odsjeka za orijentalistikuna Filolokom fakultetu u Pritini.

Potovane kolege, dozvolite mi daovo svoje skromno izlaganje zavrimizraavajui najbolje elje da doekamo

jo mnogo manifestacija za profesoraEsada Durakovia; elimo mu dobro

zdravlje i uspeh u njegovom daljembogatom stvaralatvu.

18 BEHAR 119


Ukoliko paljivo itamo

novinske lanke u listovima

Tan,Jedinstvo iZeri i Rinis,

vidjet emo da spomenuti

novinar profesora Durakovia

optuuje da je, navodno, onprotiv otvaranja Katedre za

turkologiju, te ga optuuje da

je on protiv principa Saveza

komunista, koji je, po

lankopiscu, bio za nacionalnu

ravnopravnost. Autor teksta je,

zajedno s mentorima unutar

Fakulteta, imao za cilj

istovremenu dezintegraciju i

Odsjeka i dezavuiranjeprofesora Durakovia. Ovaj je

lankopisac bio

instrumentaliziran od strane

krugova koji su na sve mogue

naine pokuavali da izvre

napad na Odsjek za

orijentalistiku, a u isto vrijeme

i na njegovog efa, pa su poeli

izmiljati i optube da je,

navodno, profesor EsadDurakovi protiv kolovanja

turske manjine na njihovom

maternjem jeziku.

8/9/2019 Behar 119.pdf

19/96

19BEHAR 119


Prof. dr. Elma Dizdar i doc. dr. Amra Mulovi, Filozofski fakultet, Univerzitet u Sarajevu

Arabistika u Bosni i Hercegovini:

od arapske gramatike tradicijedo savremenih istraivanjaProuavanje arapskog jezika znanstvena je praksa prisutna u Bosni stoljeima. Tokom duge ibogate tradicije, njen je kontinuitet povremeno bivao ugroen. Sprva se, potaknuta historij-skim, ideolokim i vjerskim razlozima, razvijala na orijentalnim jezicima kao dio zajednike pra-

kse jedinstvenog kulturno-civilizacijskog kruga u koji je Bosnu osvajanjem ukljuila Osmanskaimperija. Kad se Bosna zatekla izvan tog kruga, zaljubljenici u arapski jezik pronali su naineoplemenjavanja ove prakse novom metodologijom i svjeim znanstvenim pristupomizuavanju arapskog jezika, pri tom ne zaboravljajui blago sauvano na orijentalnim jezicima.

Rukopisna djelaosmanskog periodaSmjetena na rubnim dijelovima

Osmanskog carstva, Bosna je u perio-du od sredine 16. stoljea do sredine

18. stoljea iznjedrila niz stvaralaca,koji su svoja postignua u knjievnosti,pjesnitvu, filozofiji, teologiji i nauciodjenuli u novi duhovni i kulturni izraz- emu je i temelj i okvir - jezik, tj. jezi-ci, budui su oni svoja djela pisali naarapskom, turskom i perzijskom jezi-ku. Treba imati na umu da je ovajneobini i specifini duhovni i kulturniunivezum nastao daleko od centara po-litike moi i kulturnog ivota prostra-

ne imperije. Arapski jezik, jezik nauke,prava, teologije, knjievnosti, poezije igramatikih djela, bio je i medij podu-avanja i predmet prouavanja. Nauka

o tome jeziku se, stoga, formirala moti-virana najistijim epistemofilnim te-njama, a razvijala kao posljedica vrlopraktine i pragmatine potrebe.

U ovom vremenu ve odmakle his-

torijske i geografske oseke islamskekulture deava se uzmak, koji se moeilustrirati i promjenom znanstvenog fo-kusa: do tada je to bila spoznaja, stras-tveno traganje i otkrivanje, a sada jevrijeme sistematiziranja, slaganja zna-nstvenih otkria u sehare, pa je, na ne-ki nain i nauka tako zatvorena. Ist-raivanje i otkrivanje u tim vremenimaimaju pomalo heretiki prizvuk, dok jeinterpretiranje i komentiranje prihva-

tljivo i podsticano. Nastalo je doba pre-obrazbe, kako to kae Durakovi, hori-zontalne kulturne tradicije u vertika-lnu kulturnu tradiciju1. Zato su ko -

mentari (al-arh), superkomentari (al-arh al al-arh), glose (al-hiya), su-perglose (al-hiya al al-hiya) kom-pendijumi (al-muktasar) i saeci (al-ta-lks) najee forme djela. Ove forme

djela rezultat su posvemanje okrenu-tosti uenjaka prema arapskim sred-njovjekovnim dostignuima. Ne smije-mo zaboraviti spomenuti udbenike iprirunike koji su se takoer naslanja-li na djela autoriteta, slavnih arapskihgramatiara klasinog perioda, a kojasu se izuavala u kolama osnovanimirom Bosne, ponajvie zahvaljujui va-kufima, u nekoliko jaih obrazovnih ikulturnih centara - Sarajevu, Mostaru,

Pruscu, Banjaluci, Tuzli, Travniku i dr.Muhamed dralovi navodi kakose biljei da je ve 1573. godine nekiBosanac Sinan, sin Ejnbega, prepisaoIbn Hibovu sintaksu al-Kfiya.2

Rukopisne kolekcije Gazi-Husrev be-gove biblioteke, Bonjakog instituta,razliitih arhiva, tekija i damija, oneu privatnim, ali i razasute po svjets-kim bibliotekama, kriju rukopisnadjela uenjaka koji su dali vrijedandoprinos izuavanju arapskog jezika u

Bosni.3 Meu najznaajnijim autori-ma koji su stvarali djela posveena

1 Esad Durakovi, Mustafa Ejubovi - prilog vrednovanju, u:Prolegomena za historijuknjievnosti orijentalno-islamskoga kruga, Connectum, Sarajevo, 2005., str. 163.

2 Muhamed dralovi, Gramatiar ejh Jujo i mostarska tradicija uenja arapskog jezi-ka (od XVI. do druge polovice XIX. stoljea), u:Mudrost raa toleranciju: Nauni skuppovodom 350 godina od roenja Mustafe Ejubovia - ejha Juje i 400 godina predava-nja Mesnevije u Mostaru, 2002., str.38.

3 Ovdje nije spomenuta prebogata kolekcija rukopisa na orijentalnim jezicima Orijental-nog instituta u Sarajevu, koja je gotovo potpuno unitena nakon namjernog granatira-

nja 1992. godine. Vrijedi napomenuti kako nam, iako je teta neprocjenjiva, reference,natuknice i kratki opisi nekih djela u sekundarnim izvorima ipak omoguavaju znaa-jan uvid u ovu zbirku.

8/9/2019 Behar 119.pdf

20/96

izuavanju arapskog jezika su AhmedSudi (16. stoljee), Muhamed Musi Allamek (17. stoljee), AbdulkerimIsmail Travnianin (17. stoljee), Mu-stafa Ejubovi ejh Jujo (17.-18. sto-ljee) Ibrahim Opija (17.-18. stoljee).

Dakako, nabrojanim imenima se neiscrpljuje lista autora koji su u svojimopusima imali jedno ili vie djela izarapske g

Behar 119.pdf

Documents

Transcript of Behar 119.pdf