Boletín

AAssoocciiaacciióónn mmiiccoollóóxxiiccoo--nnaattuurraalliissttaa PPAANN DDEE RRAAPPOOSSOO

LLLLiiiinnnngggguuuuaaaa ddddeeee vvvvaaaaccccaaaaoooo xxxxéééénnnneeeerrrroooo HHHHyyyyddddnnnnuuuummmm tttteeeennnnaaaabbbbuuuunnnnddddaaaannnntttteeeessss eeee aaaapppprrrreeeecccciiiiaaaaddddoooossss ccccooooggggoooommmmeeeelllloooossss

nnºº 1100 VVeerráánn ddee 22000066

AAvvaallaannccoo rreeaall,, oo ppaattoo aazzuullOOrrddee PPhhaallllaalleess:: ssoorrpprreennddeenntteeMMááiiss ssoobbrree ccooggoommeellooss ppaarraassiittoossOO ssaabbuugguueeiirrooRRoommáánniiccoo rruurraall eenn MMuuxxííaaAAss ssaallaazzóónnss nnaa CCoossttaa ddaa MMoorrttee

10 Boletín conselleria medio ambiente.qxd 11/1/08 10:33 Página 1

Tempo de cambios?

Os últimos cambios políticos trouxeron compromisos de goberno expresadosen forma de leis ou proxectos de lei. Hoxe referirémonos aos que tocan decheo en materias que, como ambientais afectan a todos pero aínda máis aosque que estamos interesados en frenar a degradación que está a sufrir a nosacosta. Un deles é a nova normativa galega de ubicación de plantas de acui-cultura. O novo goberno da Xunta de Galicia ven de deseñar un plan querecolle o compromiso de respectar a súa ubicación fóra dos terreos da RedeNatura e con esto xa nos debía abondar a todos os naturalistas. Sen embar-go, esto non é exactamente así porque contempla 13 novas plantas, superan-do en 5, que significan un 31% máis de terreo adicado a este labor, con res-pecto ao plan aprobado polo anterior goberrno en funcións xusto despois deperder as eleccións. Dos 26 novos proxectos que recolle o plan, 5 son impor-tantes ampliacións de plantas xa ubicadas con anterioridade na Rede Natu-ra, coma o de Lira (Carnota), e outros 9 están ubicados en terreos moi próxi-mos a eses espazos protexidos que mesmo son susceptibles de ser incluidosneles, coma os que lle afectan á Costa da Morte en Merexo (Muxía), Camelle(Camariñas), Xandriña-Sabadelle (Vimianzo-Camariñas) e Seiruga (Malpi-ca), onde está contemplado que as súas tuberías surcarán os terreos da RedeNatura entrando así a formar parte da fermosa paisaxe agora malamenteprotexida. Así, máis da metade dos novos proxectos aféctanlle directamenteaos espazos que se din protexer. Cando menos é contraditorio que por unhabanda nada de novas plantas en zonas protexidas coma a de Toruriñán, peropor outra ubicaránse outras xusto ao lado delas e mesmo permiten amplia-cións dalgunhas plantas que xa están alí.

Tamén controvertida é a lei do litoral, que prohíbe construir a menos de 500m da costa. É un motivo de ledicia ver que con esto se impide encher a costade ladrillo como a mediterránea e mesmo a das Rías Baixas pero tamén é bas-tante evidente que será moi difícil de cumprir en moitos dos nosos concellospor ser estes eminentemente costeiros. A fisonomía nestes lugares medrarácara a enriba pois se non se poden facer novas edificacións neles, os alcaldesterán que permitir elevar máis plantas nas xa existentes, conseguindo así osgobernanrtes autonómicos o mesmo fin que o que din tentar evitar. Parecedemagóxico promulgar leis de carácter xeral e non ofrecer simultáneamenteos instrumentos para desenrolalas. Sería moito máis eficiente e realista quetodos os concellos (ou alomenos os que non superasen un mínimo de habi-tantes) delegasen as competencias urbanísticas no goberno galego ou nas res-pectivas diputacións, que así terían certa razón de ser.

É desalentador, pero tanto nun coma no outro caso ocorrésenos que os gober-nantes (con intención ou sen ela) van a conseguir o que menciona G. Tomasi diLampedusa no Gatopardo: facer grandes cambios para que todo siga igual.

EDITORIAL

SUMARIO

O avalanco real . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 4

Fungos parasitos de árbores . . . . . . . . 6

Phallales . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8

Cogomelos raros na Costa da Morte. 11

O xénero Hydnum . . . . . . . . . . . . . . . . 13

Gastronomía . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15

O sabugueiro. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16

Arte románica en Muxía . . . . . . . . . . . 18

Salazóns na Costa da Morte . . . . . . . . 20

BBoolleettíínnCOORDINA e REDACTA Carlos RegueiraCOLABORAN Violeta Corujo, José Mª Costa, JMCMarcote, César Pérez, Manuel Pose, Miguel Sil-varredonda e Chemi Traba ASESORA LINGÜISTAMª Xosé Quintans DESEÑO E MAQUETACIÓNCarlos Regueira IMPRIME euroGráficas (SantaComba) DEPÓSITO LEGAL: C - 1829/2002

É unha publicación gratuita da AsociaciónMicolóxico-Naturalista Pan de Raposo.NIF: G-15791403Tf. 981747044Fax: 981747044e-mail: [email protected]

Asociación micolóxico-naturalista PAN DE RAPOSO

LLLL iiii nnnn gggg uuuu aaaa dddd eeee vvvv aaaa cccc aaaaoooo xxxx éééé nnnn eeee rrrr oooo hhhh yyyy dddd nnnn uuuu mmmm tttt eeee nnnnaaaa bbbb uuuu nnnn dddd aaaa nnnn tttt eeee ssss eeee aaaa pppp rrrr eeee cccc iiii aaaa dddd oooo ssss cccc oooo gggg oooo mmmm eeee llll oooo ssss

nº 10 Verán de 2006

Avalanco real, o pato azulOrde Phallales: sorprendenteMáis sobre cogomelos parasitosO sabugueiroRománico rural en MuxíaAs salazóns na Costa da Morte

Fotos da portada e da contraportada:

J.M. Castro Marcote


Hoxe toca falar da páxina da sociedade micolóxicaERROTARI de Durango (Biscaia), pertencente áAsociación Micolóxica de Durango, nacida en 2000,e que literalmente significa "molinero/a", nomecomún de Clitopilus prunulus. Esta páxina está divi-dida en seis enlaces. QUIENES SOMOS. Lévanos a coñecer a súa histo-ria, os obxectivos que se fixaron e a un formulariopara darse de alta como socio. ACTIVIDADES. É unha listaxe co programa anualde actividades a desenvolver, programación de fes-texos e as fotografías premiadas no concurso foto-gráfico que convocan todos os anos. MICOLOGÍA. Este é o máis complexo e completo,con tres apartados diferenciados: Iniciación, Micros-copía e Galería de fotografías. Iniciación divídese encogomelos e fungos, cando e onde saen, carácteres orga-nolépticos e principais xéneros. En cogomelos e fungoscomentan sobre as crenzas populares e unha brevedescrición do que é un cogomelo e un fungo e aforma de nutrirse, describindo cada grupo en fun-ción do tipo de alimentación. Cando e onde saeninforma da mellor época e os lugares onde buscarcogomelos, así como unhas sinxelas normas derecollida. Carácteres organolépticos céntrase exclusi-vamente nos cheiros, agrupando especies afínsneste sentido. Principais xéneros fai unha breve des-crición duns poucos. Microscopía carece de datos.Galería de fotografías divídese en introdución, na quecomentan sobre a zona de estudo e ecoloxía dasfotografías que colleitan e expoñen; hábitats comen-ta sobre os ecosistemas onde fixeron as fotos; eespecies onde ordenan alfabeticamente en dúas lis-tas diferenciadas por nome científico e nomecomún unhas 850 especies, aproximadamente, confotografía e unha breve ficha. LINKS. Ofrece unha listaxe con enlaces con páxinasdoutras asociacións nacionais ou internacionais. PUBLICACIONES. Ten dous apartados, un coarevista da asociación, onde expón a portada e ossumarios das tres revistas publicadas. No outroofrecen os tres libros publicados pola asociación eos catro publicados por José Manuel Ruíz. FORO. Conecta co foro da asociación. En resumo, paréceme unha excelente páxina paravisitar, aínda que non estea completa.

brevesInternet

Gulliver. Pois xa vemos como andan acultivar as setas por China. Haberá

que preguntarlles o xeito de misturaras vitaminas para que podamos obter

aquí uns boletiños xeitosos e así poderpaliar a desfeita dos incendios.

Especialización. Desde hai algúntempo comezan a xurdir iniciativas

coma a do rótulo do lado atopado enSalamanca . Aledámonos delas e

augurámoslle un bo porvir, sobretodo pola conta que nos ten.

Punto negro. Nas andainas quefacemos por tantos lugares ásveces custa non botar un sorrisoao contemplar certas cousas.

Partillas.A esto chámase unha partillaben feita. Vese que un dos herdeirospasou do tema ou ben non lle gustabaa proposta “arquitectónica” do outro.


Oalavanco real ou azulón (AnasPlatyrthynchos) é un pato desuperficie do xénero Anas,

pertencente á orde dos anseriformes eá familia Anatidae. É unha das espe-cies máis estendidas de pato salvaxe,da que descenden a maioría dos patosdomésticos, cos cales habitualmentecrea mestizaxe e ás veces dan indivi-duos albinos. Habita áreas de tempe-

ratura subtropical de Norte América,Europa e Asia. Tamén frecuenta Cen-troamérica e o Caribe. En Galicia ésedentario e probablemente é o máiscoñecido de todos os patos.

Identificación. O macho e inconfun-dible coa cabeza e pescozo verdes,este último cun colar branco, peitocastaño, corpo cincento, espellete

morado aveirado de branco, rabonegro en cuña coas rectrices externasbrancas e características plumas revi-radas cara arriba, infracobertoras cau-dais negras, peteiro amarelo e patasalaranxadas. En plumaxe de eclipse,xuño-setembro, é coma a femia perocoa cor do peteiro e do curuto máisescuros. A femia é parda apencada, tenespellete e o peteiro é pardo alaranxa-

4

AAAA llll aaaa vvvv aaaa nnnn cccc oooo rrrr eeee aaaa llll ,,,, oooo mmmm áááá iiii sssscccc oooo mmmm úúúú nnnn dddd oooo ssss pppp aaaa tttt oooo ssss

Por César PérezUnha avUnha ave sempre agradable de ve sempre agradable de verer


rio Xallas, a ría de Lires, o esteiro doAnllóns ou os humedais de Razo e Bal-daio entre outros moitos enclaves.

Comportamento. É unha ave moi gre-garia, bastante arisca e desconfiada,que raramente permite o acercamentoa corta distancia, sendo normalmente oprimeiro pato que fuxe ante a presen-cia humana. Agrúpase para sesteardurante o día e pola noite desprázaseaos comedeiros. A súa gran capacidadede adaptación e aproveitamento dedistintas fontes de alimentos son asrazóns da súa numerosa poboación,que crece cada ano. Come principal-mente sementes, brotes e vástagos deprantas acuáticas e invertebrados. Asúa presenza en estado salvaxe é bene-ficiosa para os humanos, xa que des-trúe larvas de mosquito.

NOTA ACRARATORIA

do. Os inmaduros son semellantes aela, co peteiro arrubiado e pés amare-los. A femia desta especie diferénciaseda do pato cincento (Cast.: ánadefriso) pola coloración do peteiro, poloventre e pola diferente cor do espelle-te. Na época de cría a femia pón de 3a 12 ovos que eclosionarán ao cabo de15 a 27 días. A femia coida as súascrías en solitario. A cría é amarela emarrón a manchas. Son case indepen-dentes desde o primeiro día, alimén-tanse sós e en só 2 ou 3 meses xa estántotalmente preparados para voar.

Hábitat. Habita todo tipo de hume-dais (naturais ou artificiais) indepen-dentemente da súa estensión, profun-didade e grado de humanización.Nidifica alonxado das zonas húmi-das, en cultivos ou baldíos. Taménpode criar en árbores. Ocupa perfec-tamente cauces fluviais. Na Costa daMorte podémolos contemplar en moi-tos sitios, como a lagoa de Louro, naBoca do Río en Carnota, os encoros do

fauna

Os patos son anátidas de tamañomediano de voo rápido e potente condiferencia sexual cromática na maiorparte das especies. As femias son moisemellantes entre si polo que resultadifícil a súa identificación. En voocaracterízanse polo curto rabo e o pes-cozo longo. Pódense dividir en:

Patos propiamente ditos: nadadores,que só mergullan a metade anterior docorpo para procurar a súa mantenza,erguen o voo de golpe sen necesidadede carreira previa.

Parrulos: mergulladores, introducentotalmente o corpo baixo a auga paraprocurar o alimento. Para iniciar o voonecesitan impulsarSe mediante unhacarreira sobre a superficie da auga.


No número anterior falabamosdo destructivos que podenchegar a ser os cogumelos

parasitos para as prantas e os árbores.Non só nos bosques provocan estasaccións, tamén nos parques, nas casasatacando as vigas, nas construcción enmadeira, nos aserradeiros, nas vías dotren, nos árbores frutais... Pero, ¿comoson? ¿que formas teñen?

Poden ter morfoloxías diversas, mem-branosa, de costra, de ramiñas ou demasas xelatinosas, entre outras, pero asfórmulas máis representativas sondúas. A de típico cogomelo, con pé e

sombreiro ben diferenciado, e outracon forma de plataforma ou abanico,coma unha repisa semicircular postasobre a árbore ca cara superior máisinclinada como recordando os cascosdos cabalos, dise ungulada. Destesxéneros con especies con forma máisou menos "ungulada" imos falar nesteartigo. Os máis representativos podenser Fomes, Phellinus, Inonotus, Gano-derma e Fistulina.

Fomes. Presentan as especies destexénero a típica forma ungulada, depezuño de cabalo, son de consistenciadura e a estructura da cutícula, de

cores grisáceas ou pardas, e diferenteda carne. Ésta oscurece ao reaccionarcon bases fortes. O seu crecemento éplurianual. A especie tipo e Fomesfomentarius. Este fungo pode alcanzartamaños de ata 40 cm. Ten a cutículazonada, algo pruinosa, e de cores gri-sáceas, pardas ou case negras. O hime-nio constitúeno poros regulares depequeno tamaño. Medra sobre troncosde faias causando podremia amarela elogo branca.

Phellinus. Non teñen pé. A carne decores ferruxinosas ennegrece coa pota-sa. O himenio está formado por porosmoi pequeniños e redondeados.Medran de forma resupinada, comaunha costra ou almofadiña sobre ostroncos e ramas de diferentes árbores.Unha especie representativa quemedra sobre os pinos é Phellinus pini,se o cortamos de xeito horizontalsemella un triángulo, ainda que o seuaspecto é semicircular ou oblongo. Asuperficie é rugosa e desigual, presen-ta surcos concéntricos de cores pardasque ennegrecen coa idade. A carne moidura é de cores pardos ou leonados. Ostubos do himenio presentanse estratifi-cados en capas anuais e os poros desi-guais e irregulares de ata 1 ou 2 pormm teñen tons amarelo grisáceos.Medra sobre coníferas causandopodredume parda moi danina.

Inonotus. medran de xeito resupinadoe de forma anual. A parte superior dosombreiro non presenta unha costradura como nos xéneros anteriores. Ohimenio en tubos forma unha capa

FFuunnggooss ppaarraassiittooss ddee áárrbboorreess ((IIII))

6

Máis datos sobre estes importantes axentes destructivos

por J.Mª Traba Velay


diferente da carne, esta poder seresponxosa e logo dura, coloreada elogo máis escura. Unha especie bencoñecida é Inonotus radiatus, é depequeno tamaño, ata 6 cm de diáme-tro, de forma ungulada. A cutículatomentosa, rugosa e de cor pardo ama-rela escurece co tempo. A marxe é máisclara e de forma ondulada. Podemedrar sobre troncos e ramas de fron-dosas, en filas ou columnas de variosindividuos, causando podremia brancae fibrosa.

Ganoderma. As especies de este xéne-ro teñen a cutícula recuberta dunhacapa lacada e brilante. A carne é moidura de cor leonada ou parda. A máiscoñecida e Ganoderma lucidum, coñeci-da como "pipa" pola súa forma. Ten unpé rudimentario de cor grana que aomedrar ensánchase no extremo for-mando un sombreiro cada vez máisgrande de ata 10 cm de diámetro. Acutícula lacada é de cor leonada ver-mella ou púrpura e ao final máis escu-ra. Ten a marxe máis clara. Medrasobre troncos e tocóns de carballos e

castiñeiros causando podremia branca.Pódese usar como adorno e nos paísesasiáticos ten usos medicinais.

Fistulina. Este xénero so ten unha espe-cie, Fistulina hepatica, que a diferencia dosanteriores é comestible, un bo comesti-ble. E un fungo carnoso cos tubos dohimenio non soldados entre si. Ten formade abanico extendido ou fígado, de ahí oseu nome común "figado de boi". Pode

chegar at os 25 cm de diámetro. A cutícu-la é viscosenta en tempo húmido de corpardo vermella ou rosa vermella, cubertade papilas de cor sangue. O himenio for-mado por tubos finos, cortos e clíndricos,separables e de cor branca. Ten a carnemaciza e fibrosa de sabor algo ácedo. Éun bo comestible que se come inclusocru. Nace sobre troncos de carballos ecastiñeiros producindo unha podremiaparda.

setas


Oorden Phallales encóntrase dentrodos Gasteromycetes e caracteríza-se por ter a gleba esporal verdosa

e xelatinosa ou mucilaxinosa. Ten asigna-das seis familias e tres delas teñen repre-sentación en Europa.

Hysterangiaceae. Con receptáculos hipo-xeos e semimihipoxeos ao madurar.

Phallaceae. Con receptáculos epixeos,cilíndrico fusiformes, simples, sen rami-ficar e coa gleba na parte apical doreceptáculo.

Clathraceae. Con receptáculos epixeos,complexos, con formas moi variables,xeralmente ramificados ou reticuladose coa gleba no interior da rede ou dosbrazos.

É un orden que non deixa indiferente aninguén, tanto polas súas formas peculia-res como polos seu cheiro. Xeralmentemedran en ambientes ricos en residuos e

madeira, con abondante materia orgá-nica, sendo saprofitos.

O cheiro da gleba xelatinosa imita aode excrementos ou cadáveres e atrae ásmoscas dende moi lonxe. Estas acudennun gran número para alimentarsedos doces nutrintes da matriz da masaesporal. As esporas pasan a través doaparato dixestivo das moscas sen

estragarse e son expulsadas cos excre-mentos, sendo este o único medio depropagación. Existen numerosas espe-cies, a maioría de distribución tropical,encontrándose na Península Ibéricacatorce especies. Dentro das Clathrace-ae temos os xéneros: Ileodictyon, Lysu-rus, Clathrus e Colus. Dentro das Pha-llaceae: Mutinus e Phallus. Dentro dasClathraceae, o xénero Clathrus é o máis

Asombrosos cogomelosde aspectos e oloresinconfundibles

8

Foto: J.M.C. Marcote

por J. M.C. Marcote


Phallus impudicus

Mutinus ravanelli


abondante, con dúas especies presen-tes en Galicia.

Clathrus archeri (Berk.) Dring. Éunha especie orixinaria de Tasmania eAustralia que chega a Europa na pri-meira guerra mundial, a través dossoldados australianos ou da lanimportada para facer os uniformesdos soldados. A primeira cita ibéricadase en Tolosa en 1968 e hoxendía estáestendida por toda Europa, parte deÁfrica e o norte da Península. Medrabaixo árbores de folla, parques e xar-

díns, en solos ricos en materia orgánica.Desenvólvese a partir dun ovo subglo-boso e semihipoxeo, co peridio branco eliso. Ao madurar ábrese polo ápice eemerxe o carpóforo, formado por un pée, xeralmente, cinco brazos de formatriangular que se abren lembrando aunha lura. A carne cavernosa, de corbranca, rosada no pé e vermella escarla-ta nos brazos. Na base permenecen osrestos do exoperidio a modo de volva.A gleba recobre a superficie interior dosbrazos, de cor verde olivácea e olor aexcrementos.

Clathrus ruber P. Micheli: Pers.Medra en solos ricos e piñeiros areo-sos das zonas costeiras, ainda queestá distribuido por toda a Penínsu-la. Primeiro globoso, semihipoxeo econ cordóns miceliares na base. Exo-peridio branco con sucos pentago-nais que lembran a un balón de fút-bol. Ao madurar emerxe unha masaalaranxada ou vermella con forma derede, permanecendo os restos doexoperidio na base a modo de volva.A gleba xelatinos ae de cor verde,atópase no interior da rede.

PhallalesPhallalesFoto: J.M.C. MarcoteClathrus archeri


Dentro das Phallaceae, encontramosseis especies en Galicia. A diferenciafundamental entre os dous xéneros eque no xénero Phallus a gleba atópasesobre un receptáculo en forma decapuchón no ápice do pseudopé, men-tres que no Mutinus a gleba sitúasedirectamente sobre o pseudoestípite.Ademais, os exemplares do xéneroMutinus son máis pequenos.

Phallus impudicus L. Pers. Medra ensolos con abondancia de restos demadeira. De novo presenta forma deovo liso e branco con un cordónmiceliar na base. Ao madurar ábresepolo ápice e emerxe un pé branco,oco, longo, cilíndrico, de 10 a 20 cmde alto por 2 a 3 de ancho e coasuperficie cuberta de poros. Na partesuperior ten un sombreiro cónico connumerosos alveolos e un orificio noápice. A gleba é de cor verde escura ealóxase nos alveolos. Olor a cadáver.

10

Phallus hadriani Vent.: Pers. Diferén-ciasse do anterior por que ten o exope-ridio do ovo de cor rosado e agleba decor pardoescura. Cheiro entre esper-mático e cadavérico. Outros dous Pha-llus citados na Península son Phallusduplicatus Bosc e Phallus rubicundus(Bosc) Fr.

Mutinus caninus (Huds. : Pers.) Fr.Medra en solos co abondantes restosleñosos en descomposición e asveces nos pés de tocos moi deterio-rados, en pequenos grupos. De novopresenta forma de ovo con dous cor-dóns miceliares na base. Exoperidiobranco e liso. Ao madurar, ábresepolo ápice e emerxe un pé abranca-zado ou amarelo ocre claro, ocolongo e cilíndrico, de 4-9 cm de altopor 0,5-1 cm de ancho e coa superfi-cie cuberta de poros. Na parte supe-rior ten un ensanchamento que éunha continuación do pé, de cor ver-

mella e con numerosos eminúsculosalveolos. A gleba de cor parda olivá-cea alóxase nos alveolos. Olor débila excrementos.

Mutinus elegans (Mont.) E. Fischer inSacc. É máis grande, non ten o ensan-chamento no ápice e ten a gleba menoslocalizada ao largo do pé. O exoperidioé rosado e o pé rosa amarillento intenso.

Mutinus ravenelii (Berk. & Curt.)E.Fischer.-É unha especie americanaque se diferencia de M. caninus po loseu aspecto más robusto, o pseudoestí-pite fusiforme e a cor máis vermella,que vai dende o branco na volva hastao vermello carmín debaixo da gleba, óenvellecer vólvese cor salmón. O anopasado encontrámolo en Galicia unssocios de Pan de Raposo grazas a unaviso da nosa amiga Milagros da Coru-ña, a que lle agradecemos tan valiosainformación.

Clathrus archeri Foto: J.M.C. Marcote

Foto: J.Mª. CostaPhallus hadriani


COGOMELOS RAROSNA COSTA DA MORTE (II)

Neste artigo vaise falar de copri-nos interesantes que atopamosna nosa bisbarra. A pesar da súa

rareza teñen unha cualidade añadida queé a de unha fácil determinación, tantopolas suas características como polo seuhábitat. Coprinus spilosporus medra sobreo chan rico en restos vexetais, Coprinusxanthothrix é lignícola e Coprinus angula-tus medra sobre restos de madeira quei-mada.

Coprinus spilosporus Romagn. É fácilde recoñecer pola forma redondeadado seu sombreiro. Mentres que a maio-ría dos coprinos teñen o sombreiro conforma cónica ou cilíndrica, C. spilospo-rus ten forma semiesférica recordandomáis ás Psathyrella que aos do seupropio xénero. Outra característicaimportante é o seu pé cun bulbo basalben marcado. O sombreiro é hemisfé-rico, de 1,5 a 2,5 cm de diámetro, pri-

meiro totalmente recuberto dun veo bran-co uniforme que máis tarde rómpese enescamas moi fugaces. A pel e lisa, de corgris, un pouco lubricada en tempo húmi-do. O marxe é estriado ata 2/3 da súa lon-xitude e as lamelas son anchas e delicues-centes. Pé de 4 a 5 cm de alto por 0,3 cmde diámetro, cilíndrico, fistuloso, ensan-chado na base e terminando nun bulboben marcado. Carne escasa, inodora einsípida.


por J.M.C. Marcote

Coprinus spilospoprus


e con poro xerminativo, de 8 a 10 por 5 a6 micras. A cutícula é himeniforme concélulas alargadas ou fusiformes. Como

se pode apreciar na fotografía, cando éxoven adoita ter unhas escamas espe-ciais ourizadas na parte máis alta dosombreiro. Atopámolo en Fisterra enXaneiro de 2005, medrando sobremadeira de xesta.

Coprinus angulatus Peck. É un peque-no coprino que medra sobre restos demadeira queimada e se caracteriza polosombreiro ovoide acampanado e suca-do, de cor pardo vermello, e ó micros-copio pola forma das esporas, querecorda a da mitra papal. Sombreiro, 2a 3 cm de alto, claramente sucado e deforma acampanada, coa cutícula de corocre ou pardo vermella. Pé cilíndrico,liso e branquiño. Esporas con tres lóbu-los irregulares, dándolle o aspecto demitra, de 9,5 a 10 por 7 a 8 micras. Ato-pámolo en Zas sobre restos de madeiraqueimada de eucalipto, onde saíanxunto a outros coprinos como C. lagopi-des, C. micaceus e outros cogomelos,pero de esto falaremos noutra ocasión.

Esporas ovoides ou troncocónicas, amodo de grans de millo, con un peque-no poro xerminativo central, de 9,5 a 10por 7,5 a 8,5 micras. Encontrámolomedrando na terra con abondantes res-tos vexetais de piñeiro e carballo, enpequenos grupos. Vimianzo, 27 de agos-to de 2006. Exsiccata: Pan de Raposo-1270806152.

Coprinus xanthothrix Romagn. É unpequeño coprino que medra sobremadeira, é lignícola. Pode confundirsecon C. domesticus, de tamaño máis gran-de e tamén lignícola e con C. micaceusque medra no chan sobre restos vexetaise moitas veces sobre restos de madeiraqueimada. O sombreiro, delicuescente, éovoide e de pequeno tamaño, 1,0 a 2,5cm de diámetro, ao madurar vólveseaplanado e lixeiramente umbonado. Apel é estriada e está recuberta de un veobranco e graúdo que máis tarde vólvesegris. Lamelas brancas que se volvenmouras pola cor das esporas. As esporasson elípticas, de cor marrón escuro, lisas

Coprinus xanthothrix

Coprinus angulatus




Sombreiro: De 5 a 10 cm de diámetro,ás veces máis. Carnoso, convexo,despois irregularmente estendido,coa marxe ondulada e incurvada.Cutícula rugosa, mate e seca. De corvariable, branquiña, ocre pálida acor gamuza con tonos asalmonadosou leonados.

Himenio: Formado por aguillóns frá-xiles e decurrentes, apretados. Decor branco-crema, algo rosados aomedrar. De sabor amargo.

Pé: De ata 7 cm. Moitas veces excén-trico e algo deformado. Branco emáis pálido que có sombreiro. Deconsistencia máis dura que a carnedo chapeu.

Carne: Compacta pero quebradiza.Branca o principio, ocre ao roce. Deolor débil, agradable, e sabor doce,vólvese algo amarga ao madurar.

Hábitat: Atópase no outono e inver-no tanto en bosques de coníferascomo de frondosas en grupos denumerosos exemplares.

Comestibilidade: É un bo comestibleque recorda ao sabor das noces.

O XÉNERO HYDNUM

Hydnum repandum Linneo ExFries.

Galego: lingua de vacaCastelán: gamuza, lengua de gatoEuskera: tripaki argiCatalá: aguilletes, llémena

Texto: J.Mª. Traba VelayFotos: J.M.C. Marcote

Estes cogomelos distínguense moiben polas súas púas do himenio

Este xénero pertence ao OrdenCantharellales, Familia Hydna-ceae. Cacterízase por ter o hime-

nio formado por púas ou aguillónsdispostos baixo o sombreiro, sendoestes fácilmente separables da carne.As especies que compoñen o XéneroHydnum son terrícolas e presentanformas típicas con pé e chapeu bendiferenciados, de carne homoxéneaalgo coriácea e quebradiza, e todos

comestibles. O pé e central, as vecesalgo excéntrico e o chapeu liso ou ape-nas tomentoso. As súas cores varianentre os tonos máis ou menos verme-llo pálidos, gamuza, rosados ouabrancazados.

Está composto o Xénero de 3 especies.A especie típica é Hydnum repandum,que xa se trata ao marxe, e as outras sonHydnum rufescens e Hydnum albidum.

Hydnum repandum


Hydnum rufescens. É para algúnsautores unha simple variedade deHydnum repandum pero é máispequeno e fráxil, con cores máisavermelladas ou amarelo verme-llas. Ten un sombreiro que ás vecesé algo deprimido, de cutícula algoaterciopelada. O himenio presentauns aguillóns máis longos e menosdecurrentes que a especie tipo ecomo no chapeu son de coresmenos pálidas. O pé é menosrobusto, máis esbelto que en H.repandum. É comestible pero menosabundante.

Hydnum albidum. Como no casoanterior semella un H. repandum decores moi brancas pero en realidadeé unha especie ben diferenciada,moi rara, que en Galicia non atopa-

mos. Ten un sombreiro ben irre-gular de ata 10 centímetros, bran-co puro que se mancha de pardoamarelo ao medrar. A cutícula ealgo aterciopelada, rugosa e conpequenos bultos a modo de che-pas. O himenio fórmano abun-dantes aguillóns ben apretados,subdecurrentes de cor abrancaza-da manchada de pardo amarela. Opé é cilindrico, corto e robusto. Acarne é máis fráxil que nas outrasespecies e fructifica fundamental-mente baixo piñeiros. É un bocomestible. Según algúns o mellordo xénero.

Hydnum rufescens

Detalle do himenio dun Hydnum


o chef Miguelrecoméndanos...

gastronomía

ensalada morna de coprinos, percebesensalada morna de coprinos, percebese herbas aromáticase herbas aromáticas

INGREDIENTES (1 ración)

30 g coprinos pechados e frescos

1 folla de albahaca

1 rama de rucola

1 rama de tomillo

1 rama de herba Luisa

60 g de percebe

50 ml de aceite de oliva

25 ml de vinagre de Módena

Sal Maldón

conserva de morchela en escabeche econserva de morchela en escabeche elongueiróns de Fisterralongueiróns de Fisterra

INGREDIENTES (1 ración)

4 morchelas pequenas

4 longueiróns pequenos

70 ml de aceite de oliva

1 culleriña de pimentón doce

25 ml de viño branco

25 ml de auga de cocción do lon-gueirón

25 ml de vinagre de xerez

6 grans de pementa negra e sal

ELABORACIÓN

1. Escaldar as morchelas 20 segundos.

2. Abrir os longueiróns e retirar a cuncha.Reservar a auga da súa cocción.

3. Nun cazo poñer aceite e saltear as mor-chelas 1 minuto. Engadir pimentón e, deseguido, o viño, vinagre e a auga de coc-ción do marisco.

4. Levantar o fervor, separar do lume eengadir os longueiróns.

5. Enfriar e servir.

ELABORACIÓN

1. Limpar e preelaborar os coprinos.Escaldalos durante 15 segundos.

2. Lavar e limpar as herbas.

3. Cocer os percebes a 85ºC durante minu-to e medio. Pelar e reservar o quente.

4. Coa auga de cocción dos percebes ela-borar unha vinagreta misturando esta coaceite e o vinagre. Sazonar a gusto ereservar.

5. Dispoñer en prato morno os ingre-dientes armoniosamente. Por últimoaliñar coa vinagreta de percebe.


flora

Texto e fotos: Manuel Pose

O SABUGUEIRO (Sambucus nigra L.)Arboriño empregado con fins medicinais

Aorixe do nome latino do saúco édescoñecida, aínda que hai auto-res que consideran que provén

da palabra grega sambuke, frauta, porquesupón que dos talos ocos deste arbustoconfeccionábase este instrumento.Arbusto ou pequeno arbolillo caducifo-lio e moi ramificado da familia Caprifo-liaceae de copa redondeada ata o chan,regular e moi densa. Non adoita pasardos 5 metros de altura, con todo, baixocertas condicións de terreo favorable,temperatura e humidade adecuadas,pode crecer por encima desa altura.

Tronco. É, xeralmente, retorcido e poucogroso, non excedendo, case nunca, dos 30centímetros de diámetro. Del parten asnumerosas e retortas ramas, que á súavez se volven a ramificar; e así variasveces. A cortiza, sempre gretada, é, a pri-meira vista, parecida á textura da cortizae de cor pardo grisácea, volvéndose máisgrisácea nas ramas e verdosa nas poliñanovas. A médula, de cor esbrancuxada, émoi grosa e moi branca, como esponxosa.

Follas. Nacen das novas poliñas do ano.Son compostas, imparipinnadas e forma-das por 5 ou 7 folíolos lanceolados, ase-rrados, algo pelosos polo envés e dispos-tos por parellas en situación oposta e unfolíolo na terminación. A partir do outo-no comeza a caída das follas que se podeprolongar durante o inverno.

Flores. Son hermafroditas e están dispos-tas en corimbos aplanados que se for-man na terminación das poliñas domesmo ano. Aparecen de forma moinumerosa, son moi pequenas e de corbranca. Cáliz formado por 5 sáibaos ecorola por 5 pétalos soldados, coma sefose unha soa peza, entre os que se sitú-an os 5 estambres do androceo. Ovarioínfero tricarpelar, onde se acha soldado ocáliz, con 3 estigmas sésiles. A floraciónprodúcese na primavera e no verán,dependendo da altitude na que se atope.

Froito. Frutifica durante o verán e o outo-no, dependendo, do mesmo xeito que afloración, da altitude. O froito é unhapequena baga globosa, negra ou violácea

Sambucus nigra L.

Galego: bieiteiro, binteiro, baiteiro, sabugueiro, sabucu, sabugu

Castelán: saúco, sabuco, sabugo, sayugo, canillero, linsusa

Catalán: saüc, saüquer, saüquera, bonarbre .

Eúskaro: sauko, sakuta, intxusa, sabukitze, txotxika

16


cando está madura, que contén moitozume da mesma cor e de 3 a 5 sementes.Reprodúcese por sementes, plantadas naprimavera ou outono, e tamén por brotes.

Pódese achar en Europa, Asia e norte deÁfrica e polas zonas tépedas e frías do con-tinente americano. En España distribúeseprincipalmente pola metade setentrionalda península, faltando totalmente nas IllasBaleares. Esténdese polos pisos inferior emontano ata non máis aló dos 800 metrosen chans soltos, fondos e ricos en nutrien-tes, preferentemente en lugares frescos ehúmidos, así é frecuente atopalo preto deríos ou correntes de auga e en bosquesumbríos e húmidos; linderos de bosquesmixtos, robledales, soutos e aciñais. Apesar do seu pouco agradable cheiro, sobretodo das súas follas, a cultura popular utili-zou este arboliño desde tempos inmemo-riais, tanto polas súas propiedades medici-ñais e alimenticias coma por outros usosdiversos. A madeira é tan mala que racha etorce con moita facilidade e non se empre-ga nin como combustible porque arde condificultade. As follas, cortiza fresca e froitosinmaturos son lixeiramente tóxicos, pero

non así as flores e os froitos cando estánmaduros por iso nalgúns lugares séguenseconsumindo as flores cocidas ou empana-das en receitas máis ou menos complexas.Cos froitos fanse licores, augardentes, xaro-pes, marmeladas e compotas. Pero, sendúbida, o uso como planta medicinal fixodesta árbore un dos máis populares, polomenos no mundo rural. Contén nitratopotásico, pectina, taninos, pequenas canti-dades de aceite esencial, azucres, ácidosorgánicos, alcaloides (sambucina) e vitami-na C. Ten propiedades sudoríficas, diuréti-cas, depurativas e antiinflamatorias.Emprégase en casos de catarros, gripes,afeccións de garganta e cutáneas, conxunti-vitis, como tonificante e como laxantesuave, dermatite, feridas e queimaduras.Como non podía ser doutro xeito, a culturapopular hao provisto de usos máxicos, xadesde a época dos celtas, para os que eranunha árbore sacra, ao que denominabanRuis no seu alfabeto druídico Ogham, erexía a época do 2 ao 29 de outubro. Úsaseen distintos ritos relacionados co solsticiode verán, xeralmente para espantar osmalos espíritos para utilizarse máis tardecomo protector do gando e as facendas.

Asphodelus albus MillerGalego: abrótega, abrótiga, mortegasCastelán: gamón, asfódelo, albezón

Familia: Liliaceae.

Altura: Ata 100 centímetros.

Tipo: Perenne.

Floración: De abril a xuño.

Talo: Dereito, poucas veces ramificado, liso,forte e duro. Raíces con forma de tubérculo.

Follas: Moi numerosas e todas en roseta basal,carnosas, moi longas e estreitas (20-60 x 1-2cm) e sección con forma de V aberta. Do cen-tro da roseta parte o talo.

Flores: Inflorescencia terminal con forma deespiga. Flores brancas. Perianto dividido en 6tépalos de ata 3 cm de longo cunha liña centrallonxitudidal de cor abermellada. Androceocon 6 estames libres. Ovario súpero trilocularcon 3 carpelos soldados, estilo longo e delgadoe estigma dividido en 4 lóbulos desiguais.

Froito: Cápsula casi esférica de cor castañocando está madura, de 1 cm ou algo máis dediámetro, dividido en 3 lóbulos pouco marca-dos e con 6 sementes no interior.

Hábitat: En solos pobres procedentes derochas silíceas, bosques, descampados, brei-xos e diversos matorrais. Distribuida por todoo sur de Europa.

Importancia práctica: Antigamente consumíasea raíz, pero na actualidades xa non se fai por-que contén asfodelina, un alcaloide velenoso.Tamén se empregou na fabricación de cosmé-ticos e obtención de alcohol. A raíz machuca-da úsase, en aplicación externa, para combar-tir eccemas, herpes ou psoriase.


A abundante arquitectura relixiosa do concello deMuxía atópase, ao igual que a súa poboación,espallada polas pequenas aldeas do interior.Seguindo un roteiro de norte a sur o viaxeiro podevisitar as igrexas parroquiais de San Pedro deLeis, San Martiño de Ozón, Santa María deMorquintián, San Xiao de Moraime, Santa Leo-cadia de Frixe e San Cristovo de Nemiña, bosexemplos do predominio na comarca do que oshistoriadores da arte dan en chamar "románicorural galego".

Daucu carota L. subsp.gummifer Hooker.Galego: cenoura, cenoira, cenoria

Castelán: bufanaga, acenoria, sinoria, forrajera

Familia: Umbelliferae (Apiaceae).

Altura: Case sempre menor dos 100 cm

Tipo: Bienal.

Floración: De abril en diante.

Talo: Recto, delgado e estriado, recuberto depelos duros e inclinados, moi correoso e difícilde romper. Ten unha raíz longa e leñosa, enforma de nabo, non comestible.

Follas: Algo carnosas e brillantes. Polas feridasexuda un líquido gomoso.

Flores: Inflorescencia terminal umbelar de 15-30 radios e ata 10 cm de diámetro. Flores pen-támeras e hermafroditas de cor branca ou rosa-da, xeralmente cunha flor púrpura no centro.Cáliz con dentes moi pequenos ou ausentes,corola con 5 pétalos desiguais, androceo con 5estames, xineceo con 2 carpelos, ovario ínfero e2 estilos libres.

Froito: Oblongo, comprimido, con 5 costelasprimarias ciliadas e 4 secundarias con espinas.Maduración no verán e outono.

Hábitat: Crece desde a beira do mar ata nonmáis dos 800 metros, nas beiras de camiños,pastizais, lugares areosos e, en xeral, en lugaresdedicados a inculto, con independencia dotipo de chan. Cultívase en todo o mundo asubespecie sativus, a popular zanahoria.

Importancia práctica: Os froitos e a raíz empré-ganse polas súas propiedades diuréticas.Ademais, polo seu alto contido en provita-mina A, é beneficiosa en caso de trastornosda visión e alteracións da pel.


Para "entender" estas construc-cións temos que situarnos crono-loxicamente entre finais do S. XI

e principios do S. XIII nos dominios doconde Pedro Froilaz e a súa familia, osTraba, ligados aos monarcas AlfonsoVII, Fernando II ou Alfonso IX, gran-des mecenas e protectores das terrasmonxías. Foi no S. XII cando se edifica-ron a maioría destas igrexas nunhacoxuntura favorable: crecementodemográfico, importantes transforma-cións no plano social e económico eestabilidade política.

Neste mundo rural, con enclaves malcomunicados, cunha poboación aíndamáis espallada que na actualidade eque vivía basicamente da agricultura,xorde unha prolífica arte rural, froitodunha grande demanda popular queve nas igrexas tanto un refuxio espiri-tual coma un lugar de defensa en situa-cións límite, ademais dun punto deencontro para solucionar os problemasrelacionados coa colectividade. E nonpodemos esquecer a importancia deMuxía como finisterre xacobeo e quemoitos peregrinos a Compostela conti-nuaban a súa andaina ata este recun-cho, fenómeno que tamén demandainfraestructuras. Para cubrir ditasdemandas, polos mesmos camiñoschegaron á Costa da Morte unha seriede obradoiros itinerantes procedentesde Santiago, os cales, unha vez ralenti-

zadas as obras da basílica compostelá,difundirán polo rural as técnicasaprendidas na construcción da mesma.

En canto ás características constructi-vas, salientar en primeiro lugar oemprego de materiais locais coma ogranito, que condiciona a canteríacomo tipo de aparello. A tipoloxía dasigrexas segundo a súa planta respondemaioritariamente a edificios de nave eábsida únicas, esta última case semprerectangular, con sinxelos sistemas decuberta: teitumes de madeira a dúasaugas nas naves, reservando a bóvedade canón para as ábsidas. As excep-cións son os edificios vencellados acomunidades monásticas, con tresnaves e tres ábsidas semicirculares,caso das igrexas de Ozón e Moraime,constituindo a segunda o exemplomellor conservado de articulación doespazo en tramos, típico da arquitectu-ra románica.

Outros elementos arquitectónicos sonas torres-campanario, máis ben escasas(Moraime e Morquintián), as espada-nas, de construcción máis sinxela, e osdistintos elementos ornamentais, queno interior do edificio se concentran naábsida e no arco trunfal que da accesoao presbiterio e no exterior nos canzo-rros dos beirados, así como en portas eventás. Trátase de motivos xeométri-cos, vexetais e figurativos, tanto de

humanos coma de animais (reais ouimaxinarios) e nos que predomina atemática sacra sobre a profana, estaúltima relacionada co mundo dosxograres, esa xente de mal vivir (Mor-quintián, Leis). A escultura constituíanaqueles tempos un auténtico "catecis-mo en imaxes", onde se recollían prin-cipios teolóxicos e morais, lidos comase fosen cómix polos nosos iletradosantergos.

arte

O ROMÁNICO RURAL GALEGO NOCONCELLO DE MUXÍAI. Contexto histórico e características constructivas

por J.Mª Costa Lago


20

Paseando polas praias de Carnotachámanos a atención unhas edifica-cións coñecidas como salazóns, sali-

nas ou mesmo almacéns. Son construc-cións adicadas á salgadura do peixe, bási-camente sardiña, procedemento usadomaiormente entre outros como o afuma-do, o escabechado ou o secado. O salgado,procedemento máis usado en Galiza paraa conserva do peixe, consistía en descabe-zar, eviscerar e limpar a especie máiscomún que era a sardiña. Foi unha activi-dade complementaria da pesca á que sechamaba escochado, realizada preferente-mente por famiiares dos mariñeiros detodas as parroquias, coincidindo coasépocas de abundancia de peixe, almace-nándoas en barrís, coas que facían fronteás duras tempadas de escasez de peixe oumal tempo para saír ao mar.

Facendo un pouco de historia e con res-pecto á pesca, o ilustrado Lucas Labradaa comezos do século XIX di: "La pescaque se hace en Finisterre, Corcubión, Ceey El Pindo asciende anualmente a sesen-ta mil millares de sardina, 200 quintalesde congrio, 1.500 de merluza y 300 deabadejo". Ocorreu ao longo do séculopasado, cando se instalaron as industriasde salazón polas familias catalanas namaior parte dos portos de A Costa daMorte, que ata entón adicábanse entreoutras á pesca da balea. Neste momentoa pesca sufre un cambio importante adi-cándose á salazón da sardiña e aos seca-

deiros de congro. A iniciativa foi promo-vida, según se conta, polo naufraxio encostas galegas dun veleiro francés quetransportaba unha partida de conservasde sardiñas de Nantes. As sardiñas des-pertaron o interese de D. Victor CurberaPuig, quen pensou na aplicación da abun-dante e excelente materia prima queentón existía nas nosas rías.

A instalación destas factorías concéntran-se principalmente na ría de Corcubión,Quilmas, Caldebarcos, Panchés, O Pindo,Brens, Corcubión e Duio pero taménhoubo factorías nas rías de Camariñas eMuxía, nas de Corme e Laxe e na vila de

Malpica. Introducíuse ademais un cambionas condicións de traballo; os mariñeirosque ata entón traballaban de xeito autóno-mo, pasaron a ser asalariados destesnovos empresarios que se fan donos dosmedios de producción e comercialización. Os galegos preparaban a sardiña poloprocedemento do escochado; sacában-lle a cabeza e tripas e o peixe mantiñatoda a súa graxa, oxidándose rapida-mente ao contacto co aire e collendounha cor amarelenta pouco apeteciblepara un comestible, impedindo a súaexportación a mercados de clima máiscálidos coma os do Mediterráneo. Cométodo catalán, salgaban as sardiñas

AA IINNDDUUSSTTRRIIAA DDAA SSAALLAAZZÓÓNNNNAA CCOOSSTTAA DDAA MMOORRTTEE

paseando por aquí

por V. Corujo


enteiras que eran procesadas en lotes,mesturando o sal coa axuda de pas eefectuando a súa inmersión en salmoi-ra dentro de píos de cantería cuxa cabi-da era moi superior á dos recipientesde madeira que se usaban con anterio-ridade nas citadas adegas das viven-das, onde permanecían pechadas de 13a 15 días, que era cando abrían os laga-res e pasaban ao morto para o seu pren-sado moi a modiño ata quedar limpasde graxa, polo que o custo da produc-ción era máis baixo, a sardiña tiñamellor presenza, e comercializábansetodos os excedentes, malia que o seugusto era peor que a preparada á gale-

apenas modificou as estructuras económicasgalegas porque os beneficios levábanse paraCataluña, pero resultou ser o xérmolo daindustria conserveira do século XX. Este sis-tema orixinou varios conflictos anticatalanis-tas, como o que se deu na vila de Cee no ano1757, cando un grupo dunhas setenta mulle-res atacaron aos empleados de fomentadorescataláns, destrozándolles os aparellos queusaban. Na primeira etapa, (1750-1813) oscomerciantes cataláns desprazábanse a Gali-za por colleitas, compraban, e ás veces mani-pulaban a pesca salgada, traían viños paracomerciar, augardentes e estampados dealgodón, e, para facer rendíbel a viaxe devolta, enchían os barcos co peixe salgado ela-

ga. A única innovación tecnolóxica quetrouxeron os cataláns a Galiza foi a douso dunha prensa de madeira, denomi-nada "prensa de machos", que extraía agraxa das sardiñas colocadas unhasenriba das outras, prensándoas duranteunhas doce horas e deixando que estasaíse lentamente e se deslizase porunha rede de canles cara un pozo dealmacenamento. A graxa recollida ven-díase como saín para curtir peles e sepreparar pinturas. A escama do peixeutilizábase para estercar as leiras.

A burguesía catalana introduce un siste-ma de producción capitalista aínda que


borado polos pescadores galegos. Máistarde difundiron a súa técnica de prensado,que eliminaba a graxa e conservaba máistempo o peixe, podendo comerciar mellor oproducto ao longo de todo o Mediterráneo.Nunha segunda etapa, (1813-1830) moitasfamilias catalanas acabaron asentándosedefinitivamente nas rías galegas debido aocrecemento dos seus negocios e, xa nunhaterceira fase comezan coa transformacióndas salgadeiras en fábricas de conservasenlatadas destinadas á exportación, anima-dos polo desestanco e abaratamento do sale pola desmilitarización dos pescadores.Estes empresarios cataláns con fortes axu-das do goberno de entón, construíron gran-des almacéns ou factorías de salgadura.Dos primeiros almacéns construídos enGaliza no século XVIII, feitos con madeirase con escasos medios, non quedan vesti-xios, xa que foron substituídos por edifica-cións de mampostería, cachote de pedra ousillares, que son hoxe as contruccións enruínas que abondan na nosa costa. Estosalmacéns, ou salgadeiras parten dunhaplanta rectangular distribuída en tres sec-cións diferenciadas.

22

Chanca. É a parte da fábrica constituídapolos lagares ou pías, nos que se salgabaa sardiña. Estos lagares estaban escava-dos na terra, construídos con lousas deperpiaño no fondo e nos laterais, que sonmedianeiros e unidas con morteiro de calhidráulico.

Claro ou patio. Estaba descuberto, adiferencia da chanca e do morto. O chanestá lusado e inclinado cara ó centropolo que descorre unha gabia de pedraque se une á saída da fábrica con outramáis grande que ía dar ao mar. Polagabia desaugaba a choiva, a auga dolavado do peixe e a do baldeo diario doclaro. Este baldeo facíase con auga domar mesturada con sosa cáustica paraeliminar as graxas do lousado e evitar osescorregamentos dos traballadores e tra-balladoras.

Morto. Era a parte da fábrica destinada aoprensado da sardiña, e alí atopabanse aspozas para o saín e a morca. Ao longo domorto atopábase a grade, formada pordúas trabes de madeira.

O morto e a chanca atopábanse teitadoscunha estructura de madeira que descan-saba sobre esteos de pedra e alí se situabaun local teitado no que se gardaban e repa-saban as redes dos barcos. Isto aínda seobserva en salgadeiras como a de Fisterra.Ademais destes espazos comúns a todas assalgadeiras, existía un depósito de sal, afo-nil ou alfolí, situado ao remate da chanca.Nalgúns edificios erguían un volume queben podía adicarse a despacho do dono, outamén acoller o uso de casa-cuarto quepodía incluir un despacho.

Entre Camariñas e Muros destacan arqui-tecturas deste tipo como o conxunto de sal-gadeiras en Quilmas, en Carnota, e os seca-doiros de congro en Muxía e aquelasdunha segunda industrialización, como asruínas da baleeira de Caneliñas. O incre-mento da producción e o éxito comercialcatalán veu dado pola interación destostres factores: o aumento das capturas debi-do ás redes de arrastre, a organización dotraballo e as novas técnicas conserveiras.Isto último propiciou algúns cambios nodeseño do edificio adicado ao salgado dasardiña, que foron facéndose máis impor-tantes ao introducir o enlatado e que aca-barían derivando máis tarde no abandonoda vella salgadeira, ben na súa transforma-ción, ben na súa incorporación a unha navemaior. Son moitas e variadas as arquitectu-ras da primeira e segunda industrializa-ción adicadas á explotación do mar, feitasnos cen anos que van de mediados doséculo XIX a mediados do século XX.Temos na nosa costa un patrimonio queexplica a transformación da mesma e dosseus habitantes, un ben aínda sen valorar,descoñecido e pouco estudado. É necesariodar a coñecer estas arquitecturas indus-triais e procurar que calquera intervenciónque se achegue a elas sexa proteccionista,dándolle un uso social e mantelas aprovei-tando as grandes posibilidades que o seuentorno ofrece.


Se queres formar parte da Asociación ou escribir algunha colaboración noBoletín, por favor enche os espacios cos teus datos e mándaos ao enderezo: Asociación Pan de Raposo, Rúa de Arriba, nº 1 15270 CEE (A Coruña).

Nome: ______________________________________________Enderezo: ______________________________________________C.P.: ______________________________________________Localidade: ______________________________________________Teléfonos: ______________________________________________Fax: ______________________________________________e-mail: ______________________________________________

Tamén podes suscribirte a BBoolleettíínn por só 5 € de gastos de envío ao ano.Contáctanos no Tf. 981747044 ou no enderezo [email protected]

pan de raposoNo pasado outono, fundouse noconcello de Ames unha agrupaciónmicolóxica que pretende integrarseen Pan de Raposo e participar nasnosas actividades. En tan poucotempo organizaron xa varias saí-das, coma as que percorreron asbeiras dos ríos Sar (na zona de Teo)e Xallas (en Tapia), outra na quevisitaron Guitiriz e outra a desem-bocadura do Anllóns na Barra dePonteceso. Adoitan facer os “xovesmicolóxicos”. Boa sorte!!

O 25 de novembro do pasado ano,unha vez rematadas as actividades daVI Semana Micolóxica da Costa daMorte, celebrouse a VI Cea Pan deRaposo. Nesta ocasión a festa organi-zouse en Neaño (Cabana) e comasempre o chef Miguel tivo que escoitaras máis cálidas felicitacións polo éxitodas súas elaboracións culinarias.Cada vez un sinte que é todo un pri-vilexio participar desta exquisita citagastronómica.

Na pasada primavera un grupo decompañeiros visitou unha zona tansingular como a paraxe das Médu-las, no límite xeográfico de Galicia eLeón. Alí puideron percorrer osseus antigos soutos e admirar aque-la característica paisaxe luar. Estavisita contrastou coa que se fixosemanas antes ao percorrido daFreixa do concello da Lama (Ponte-vedra), entre bosques de acivros efragas polas que descorre o ríoXesta.


Boletín

Education

Transcript of Boletín