Boletín Epidemiolóxico de Galicia - SERGAS XXIX-1.pdfprioritarias polo Plan: bronquios e pulmón,...

Boletín Epidemiolóxico de Galicia

1

Dirección xeral de saúde pública – DXSP

marzo de 2017 volume XXIX, número 1

INCIDENCIA DO CANCRO DE MAMA EN GALICIA NO ANO 2015

Introdución. Dende hai anos disponse de datos de calidade sobre a mortalidade por cancro de mama en

Galicia, que permiten afirmar, por exemplo, que nas mulleres diminuíu un 21% de 1990 a 2013, e que o fixo

a un 0’7% anual1; ou que en 2014 faleceron 432 mulleres por esta causa, e que o fixeron cunha idade media

de 72’4 anos2. Ora ben, a eleveda supervivencia do cancro de mama3 fai que a mortalidade non sexa, malia

súa importancia, un bo descritor da situación actual deste cancro. Para iso son precisos datos de incidencia,

como os que comeza a proporcionar o Rexistro Galego de Tumores (REGAT).

REGAT concibiuse como un rexistro de base poboacional (ie, identifica os tumores novos que ocorren na

poboación que reside en Galicia para, deste xeito, coñecer a súa incidencia) capaz de dar resposta aos

intereses dun rexistro hospitalario (para coñecer, entre outros, os valores dos indicadores do proceso de

atención ao tumor -demoras - e do seu resultado -supervivencia). O seu obxectivo son os tumores que non

son benignos, agás os do sistema nervioso central, e ten un elevado nivel de automatización na captura de

datos e na asignación de valores ás distintas variables.

Captura automaticamente datos de tres fontes, o rexistro de Anatomía Patolóxica (APA), o do Conxunto

mínimo básico de datos de hospitalización de agudos (CMBD) e o Rexistro de Mortalidade de Galicia,

ademais da información proporcionada por Tarxeta Sanitaria.

Con estas fontes, REGAT acadou un alto nivel de

automatización na recollida e tratamento dos datos, mais como

esta automatización non é abondo, conta cunha revisión manual

para validar os valores asignados automaticamente e completar,

na medida do posible, os valores ausentes.

Conforme ao Plan de Prioridades Sanitarias 2011-2014, REGAT

deu prioridade ao rexistro dos casos incidentes na localización

mama e, progresivamente, en función dos recursos dispoñibles,

irá incorporando o resto de localizacións identificadas como

prioritarias polo Plan: bronquios e pulmón, traquea, colon, unión

rectosigmoidea, recto e próstata.

Deseguido, dáse conta da incidencia de cancro (que neste informe abrangue toda neoplasia maligna) e de

carcinoma in situ (Tis) de mama, tanto en mulleres como en homes, en Galicia durante 2015, estimadas cos

datos proporcionados por REGAT.

INCIDENCIA DO CANCRO DE MAMA EN GALICIA NO ANO 2015......................................................... páxina 1

COMO RESUMIR O ESTADO DE SAÚDE DA POBOACIÓN EN GALICIA DE 2005 A 2015.................. páxina 12

PREVALENCIA AUTODECLARADA DE DIABETE, HIPERTENSIÓN E HIPERCOLESTEROLEMIA

EN GALICIA NO ANO 2015........................................................................................................................

páxina 15

GLOSARIO

CIE-O: Clasificación Internacional de Enfermidades

para Oncoloxía.

ENCR: European Network of Cancer Registries.

IACR: International Association of Cancer Registries.

IARC: International Agency for Research on Cancer.

NASI: Número sanitario de identificación.

REDECAN: Red española de registos de cáncer.

SAI: Sine alter indicatio (sen outra indicación).

2 BEG 2017; vol. XXIX, nº 1

PROGRAMA DE ELIMINACIÓN DO SARAMPELO

son de declaración obrigatoria urxente ao SAEG todos os casos de enfermidade con:

Febre > 38º C, exantema máculo-papular e: tose ou rinite ou conxuntivite.

DATOS E MÉTODO

Criterio de inclusión. REGAT recolle datos dos rexistros de APA e CMBD que conteñan un código

topográfico de neoplasia de mama cun código de comportamento distinto de “/0”, que corresponde -este

último- aos tumores benignos. Deste xeito, disponse de información das neoplasias de mama cos

comportamentos seguintes: de malignidade primaria (/3), de malignidade metastática (/6), de carcinoma in

situ (/2) e de comportamento incerto sobre se é benigno ou maligno (/1).

Unidade de clasificación. Posteriormente, REGAT agrega os datos entorno ao tumor primario; é dicir,

aquel que se orixina nun lugar ou tecido primario e non é unha extensión, nin unha recidiva, nin unha

metástase, polo que os tumores de malignidade metastática (ou malignos secundarios) quedan asociados

ao tumor primario do que se presume derivan.

Mellora da exhaustividade. Rematados os procesos de captura automática e revisión manual, para

mellorar a exhaustividade do rexistro, fixéronse sendos cruces coas bases de datos do Programa Galego de

Detección Precoz do Cancro de Mama (PGDPCM: mulleres exploradas en 2014 e 2015) e cos datos de

dispensación en atención primaria de fármacos para a hormonoterapia do cancro de mama. Os cruces

fixéronse polo NASI.

Variables:

Datos de filiación. REGAT os incorpora automaticamente da base de datos de Tarxeta Sanitaria. Neste

informe empréganse o sexo, a data de nacemento (coa que se calcula a idade no momento do diagnóstico)

e o concello de residencia (do que se deriva na EOXI e a comarca).

Base máis válida do diagnóstico (BMVD). Distingue as catro categorías seguintes: Investigación clínica (ie,

disponse só de achados clínicos compatibles cun tumor de mama), citoloxía, histoloxía de metástase e

histoloxía dun tumor primario. Para elixir entre elas seguiuse o criterio proposto pola IARC/IACR4, que

comparte a ENCR5.

Morfoloxía: histoloxía, comportamento e grao. O diagnóstico morfolóxico é importante pola súa relación coa

etioloxía e o prognóstico. Indica o tipo de célula que se volveu neoplásica e a súa actividade biolóxica. Para

codificar a morfoloxía REGAT emprega a CIE-O 3ª edición, na que un código morfolóxico componse de 3

partes: histoloxía (4 díxitos para o tipo de célula), comportamento (1 díxito, que se emprega como criterio de

inclusión en REGAT) e grao (1 díxito que indica o grao de diferenciación histolóxica).

Aos tumores que teñen “investigación clínica” como BMVD, que por definición carecen de diagnóstico

histolóxico, asígnaselles o código morfolóxico máis inespecífico, o de neoplasia maligna (“M8000/3” en CIE-

O 3ª edición).

Estadio ao diagnóstico. Fai referencia á extensión do tumor no corpo, determina as opcións terapéuticas e

ten unha gran influencia na supervivencia. O estadio construíuse, cando corresponde, a partir da TNM

seguindo o criterio da súa sétima edición6.

Extensión no diagnóstico. Ten un significado semellante ao estadio, pero resumido en só tres categorías

tamén a partir da TNM, co criterio do estadio simplificado da SEER7: “Localizado”, cando o tumor queda

confinado ao seu lugar de orixe (equivale a N0M0, con calquera valor de T); “Rexional”, cando o tumor

espallou cara os nódulos linfáticos rexionais (equivale a N1, N2 e N3 con M0 e calquera valor de T); e “A

distancia”, cando do tumor xa se derivou unha metástase a distancia (M1, con calquera valor de T ou N).

Método de detección. Neste informe fai referencia á relación do tumor co PGDPCM. Polo tanto, queda

limitado aos tumores que aconteceron en mulleres de 49 a 71 anos de idade, que son as súas destinatarias.

Distingue tres categorías, “Detectado polo PGDPCM”, para os tumores diagnosticados como consecuencia

directa dunha proba de cribado positiva; “Cancro de intervalo”, para os tumores diagnosticados antes de

que pasasen dous anos da última participación no programa e que non pertencen á categoría previa; e

“Fóra do programa”, para os tumores que non pertencen a ningunha das categorías anteriores.

Data do diagnóstico e data de incidencia. Fan referencia ao día no que se diagnosticou o tumor. Para elixir

entre as distintas posibilidades empregouse o criterio para establecer a data de incidencia da ENCR5.





Tumores primarios múltiples. Ao longo da súa vida, a unha persoa pódenlle diagnosticar máis de un tumor

primario, na mesma ou distinta topografía. En xeral, REGAT considera que son dous tumores primarios

diferentes aqueles que (i) teñen distinta localización, (ii) teñen a mesma localización e distinta histoloxía, (iii)

teñen a mesma localización, a mesma histoloxía e lateralidade diferente, e (iv) teñen a mesma localización,

a mesma histoloxía, en órganos pares a mesma lateralidade e, se pasaron máis de 6 meses entre eles, o

segundo ten un comportamento de maior malignidade.

Taxa de incidencia. Fai referencia ás persoas ás que se lles diagnosticou un tumor de mama en 2015, con

independencia de que xa se lles diagnosticase outro anos antes, e se expresa en casos por cen mil

mulleres (c/105m) ou cen mil homes (c/105h). Para calculala emprégase a poboación do padrón continuo de

habitantes a 1 de xaneiro de 2015, segundo o IGE. Para as taxas axustadas empregouse como poboación

estándar a europea de 2013 e a mundial de 1977.

Probabilidade de desenvolver cancro de mama. Calculouse co programa DevCan 6.7.08.

RESULTADOS

REGAT identificou 2.009 casos de tumores localizados na mama que teñen como data de incidencia o ano

2015. Correspóndense con 1.963 pacientes, dos cales 1.917 tiñan un único tumor de mama, e os 46

restantes tiñan tumores na mama dereita e na mama esquerda.

Como pode observarse na Táboa 1, máis do 90% dos tumores identificados eran primarios malignos. Os

catro tumores con comportamento incerto corresponden a “tumor filoide limítrofe ou borderline” que

ocorreron en catro mulleres.

Tumor primario maligno de mama feminina. Identificáronse un total de 1.821 tumores de mama feminina

cun comportamento maligno en sitio primario, que corresponden a 1.779 mulleres, xa que ao longo de 2015

en 42 identificouse un segundo tumor primario de mama. A idade media ao diagnóstico foi de 62’2 (dt=15’1)

anos, coa mínima en 27 e a máxima en 101. Mirado doutro xeito, o 50% dos tumores identificáronse en

mulleres de 49 a 71 anos, o 20% en mulleres de menos de 49 anos e o 30% en mulleres de máis de 71. Na

Figura 1 amósase a distribución etárea máis polo miúdo.

Figura 1. Número e porcentaxe de

tumores primarios malignos da mama

feminina por grupo de idade. Galicia,

2015.

Táboa 1: Número e porcentaxe de tumores de mama polo seu comportamento e o sexo dos pacientes. Galicia, 2015.

COMPORTAMENTO HOMES MULLERES TOTAL

N % N % N %

/1: Incerto se é benigno o maligno 0 0’0 4 0’2 4 0’2

/2: Carcinoma in situ 1 7’1 170 8’5 171 8’5

/3: Maligno, sitio primario 13 92’9 1.821 91’3 1.834 91’3

TOTAL 14 100’0 1.995 100’0 2.009 100’0

0%

2%

4%

6%

8%

10%

12%

14%

0

50

100

150

200

250

25-29

30-34

35-39

40-44

45-49

50-54

55-59

60-64

65-69

70-74

75-79

80-84

85+





Base máis válida para o diagnóstico. Practicamente o 99% dos tumores (1. 797) diagnosticáronse por unha

histoloxía de tumor primario, 2 por citoloxía e 9 por histoloxía de metástase, que corresponden, estes

últimos, a tumores nos que non se identificou a localización primaria na mama e se achou nun nódulo

linfático positivo. Os 13 tumores restantes diagnosticáronse só en base á investigación clínica, feito posible

debido a que se produciu o falecemento antes de rematar o proceso diagnóstico ou a que a doente

considerou que polo seu estado non pagaba a pena continuar co dito proceso. De feito, ocorreron en

mulleres cunha unha idade media de 86 anos (mediana de 89; idade mínima de 71 e máxima de 101).

Histoloxía. Houbo 31 diagnósticos histolóxicos distintos, dos que o máis frecuente (78%) foi o carcinoma

ductal infiltrante SAI, seguido do carcinoma lobular SAI (10%). Só 15 tumores teñen a histoloxía máis

inespecífica (“neoplasia maligna”), dos que 13

corresponden aos tumores con investigación clínica

como BMVD.

Estadio. Non se puido coñecer o estadio do 21% dos

tumores, especialmente cando a muller tiña máis de 71

anos (33%). Nos tumores nos que se coñeceu o estadio,

o 44% estaban no estadio I, o 34% no estadio II, o 14%

no estadio III e o 8% restante no estadio IV. A Táboa 2

amosa a clasificación do estadio.

A distribución dos estadios varía por idade, como se

pode ver na Figura 2. Tomando como referencia os

tumores diagnosticados en mulleres de 49 a 71 anos,

nos das de menos de 49 foi menos frecuente o estadio I

(37 vs 55%), e máis frecuente o estadio II (42 vs 27%);

mentres que, nos diagnosticados en mulleres de máis de

71 anos, foi aínda menos frecuente o estadio I (24%), e

máis frecuentes o resto de estadios: II (40%), III (22 vs

11%) e IV (14 vs 6%).

Cando se categorizan os tumores pola EOXI á que

pertence o concello no que residía a muller no momento

do diagnóstico, as distribucións de estadios por EOXI son moi semellantes, especialmente nas provincias do

sur de Galicia (ver a Figura 3). En concreto, a mediana da distribución fica no estadio 2A en todas as EOXI,

e o percentil 75 no 2B en todas agás na da Coruña (ata o estadio 2B acumúlanse o 72% dos tumores).

Figura 2. Frecuencia relativa (en %) dos estadios (I a IV) dos tumores primarios malignos da mama feminina

e da súa extensión (L=Localizado, R=Rexional, D=A distancia) por grupos de idade. Galicia, 2015.

Táboa 2: Número de tumores primarios malignos da mama feminina polo seu estadio, xunto á porcentaxe sobre todos os tumores (T%) e sobre os tumores con estadio coñecido (E%). Galicia, 2015

ESTADIO N T% E%

I A 500 27’5 34’7

I B 129 7’1 9’0

II A 293 16’1 20’3

II B 193 10’6 13’4

III A 113 6’2 7’8

III B 31 1’7 2’2

III C 48 2’6 3’3

III SAI 12 0’7 0’8

IV 122 6’7 8’5

Descoñecido 380 20’9

TOTAL 1.821 100

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

I II III IV L R D

menos de 49 49 a 71 máis de 71





Figura 3. Frecuencia acumulada (en %) por estadio (I a IV) dos tumores primarios malignos da mama

feminina por EOXI. Galicia, 2015.

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

1A 1B 2A 2B 3A 3B 3C 3NOS 4

FE AC SI LU

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

1A 1B 2A 2B 3A 3B 3C 3NOS 4

OU PO VI GA

Extensión. Non se puido coñecer a extensión no 21% dos tumores e, como ocorre co estadio, a ausencia de

información é maior nos tumores das mulleres de máis de 71 anos (34%). Entre os que se coñeceu a

extensión, os máis frecuentes foron os tumores localizados, que supuxeron o 48%, un pouco por riba dos

que tiñan extensión rexional (44%) e moi lonxe dos que a tiñan a distancia, que só supoñen o 8%. Na Figura

2 vese que, con esta clasificación, as diferenzas por grupo de idade son menos marcadas que co estadio

Método de detección. Aínda que nesta epígrafe a análise está restrinxida aos 906 tumores ocorridos en

mulleres 49 a 71 anos, que son as de referencia do PGDPCM, compre salientar que os tumores

diagnosticados polo PGDPCM supoñen o 27% de todos os tumores primarios malignos da mama feminina

diagnosticados en Galicia en 2015, e que a porcentaxe medra ata o 36% de se engadir os cancros de

intervalo, que implican que a muller participou no programa menos de dous anos antes do diagnóstico.

Nas mulleres de 49 a 71 anos, o 54% dos tumores foron diagnosticados como resultado da participación no

programa, o 18 % foron cancros de intervalo e o 28% restante foron diagnosticados sen relación co

programa. Deste xeito, o 72% dos tumores acaecidos en mulleres deste grupo de idade están relacionados

dalgún xeito co PGDPCM.

Hai unha clara asociación entre o método de detección e o estadio ou a extensión do tumor e, polo tanto, o

seu prognóstico. Como se observa na Figura 4, os tumores detectados polo PGDPCM tenden a estar en

estadios inferiores (só o 9% por riba do II) e ter menor extensión (só o 1% con extensión a distancia) que os

cancros de intervalo (26 e 10%, respectivamente) e que os detectados fóra do programa (30 e 14%). De

agregar os tumores detectados polo PGDPCM e os cancros de intervalo, obsérvase que tanto en estadio

(13%) como en extensión (3%) os valores son mellores que os dos identificados fóra do programa.

Figura 4. Frecuencia relativa (en %) dos diferentes estadios (I a IV) dos tumores malignos primarios da

mama feminina e da súa extensión (L=Localizado, R=Rexional, D=Distante) polo método de detección.

Galicia, 2015.

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

PGDPCM CI FÓRA PGDPCM+CI

IV

III

II

I

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

PGDPCM CI FÓRA PGDPCM+CI

D

R

L





Antecedentes de cancro de mama, mortalidade e receptores hormonais. Das 1.779 mulleres ás que lle

diagnosticaron un tumor primario maligno de mama en 2015, a 67 (3’8%) xa lle diagnosticaran antes un

tumor na mama contralateral. Por outra banda, das 1.779 mulleres diagnosticadas en 2015, 97 (5’5%)

faleceron: tiñan unha idade media de 78’4 anos e catro xa foran diagnosticadas de cancro de mama con

anterioridade; e, das 97, 56 (58%), entre as que se atopaban tres con cancro de mama previo, faleceron

polo cancro de mama: tiñan unha idade media de 76’3 anos e, en 32 delas, o tumor diagnosticado en 2015

estaba no estadio IV (dato que non se puido establecer en 18 mulleres).

Para rematar, REGAT non recolle datos sobre a presenza de receptores hormonais, mais esta pódese

aproximar polo uso de hormonoterapia que, sempre que estea financiada polo Sistema Nacional de Saúde

(SNS), pódese coñecer a través dos datos de dispensación da Subdirección xeral de farmacia. Ao cruzar

estes datos cos de REGAT, achouse que 1.135 (64%) das mulleres ás que lle diagnosticaron un tumor

primario maligno de mama en 2015 seguiron un tratamento hormonal.

Taxa de incidencia de cancro de mama en Galicia durante 2015. Os datos de incidencia que se amosan

deseguido fan referencia ás 1.779 mulleres residentes en Galicia ás que se lles diagnosticou un tumor

primario maligno de mama en 2015, con independencia de que xa lle diagnosticaran outro anos antes.

Tendo isto en conta, a taxa de incidencia de cancro de mama en Galicia durante 2015 foi de 126 c/105m

(108 cando a taxa calcúlase axustada á poboación estándar europea, e 65 cando se calcula axuatada á

mundial), ou 155 c/105m de 25 ou máis anos de idade (149 coa poboación europea, 68 coa mundial).

Como se mira na Figura 5, a incidencia medra rapidamente a partir dos 30 anos ata acadar unha certa

estabilidade entre os 50 e os 69, con taxas na contorna dos 205 c/105m, para despois dun rechamante

descenso no grupo de 70 a 74 anos (165 c/105m) volver a medrar ata acadar o cumio no grupo de 75 a 79

anos, con 257 c/105m. Na Figura 5 pódese mirar tamén que, por unha banda, a respecto da taxa de

incidencia, a distribución etárea dos tumores sobre representa os que ocorren entre os 35 e 69 anos, e sub

representa aos que ocorren en idades superiores; e pódese mirar, por outra, que o rechamante descenso

da taxa de incidencia no grupo de 70 a 74 anos pode estar a reflectir o efecto da detección precoz, porque

ocorre só nos tumores que no momento do diagnóstico tiñan unha extensión localizada.

Figura 5. Taxa de incidencia (c/105m) e distribución dos cancros de mama (%) por grupo de idade da muller

(esquerda), e taxa de incidencia (c/105m) dos cancros segundo a súa extensión no momento do diagnóstico

por grupo de idade da muller. Galicia, 2015.

Practicamente non hai diferenza nas taxas de incidencia de cancro de mama das distintas EOXI, agás

quizais coa de Ferrol (Táboa 3): Tomando como referencia as taxas axustadas, a respecto da EOXI con

menor taxa de incidencia, Ourense, a de Ferrol foi 1’50 veces máis elevada, mentres a segunda máis

elevada, a de Pontevedra, xa foi só 1’24 veces maior que a de Ourense. Polo demais, como se mira na

Figura 6, as diferenzas son maiores cando se emprega a comarca á que pertence o concello de residencia

da muller en lugar da EOXI, mais hai que ter presente a inestabilidade das taxas en certas comarcas debida

ao tamaño da súa poboación.

0

20

40

60

80

100

120

30

-34

35

-39

40

-44

45

-49

50

-54

55

-59

60

-64

65

-69

70

-74

75

-79

80

-84

85

+

Local Rexional A distancia

0%

2%

4%

6%

8%

10%

12%

14%

0

50

100

150

200

250

300

25

-29

30

-34

35

-39

40

-44

45

-49

50

-54

55

-59

60

-64

65

-69

70

-74

75

-79

80

-84

85

+

Taxa Porcentaxe





Figura 6. Taxa de incidencia (c/105m) de cancro de mama axustada á poboación europea por comarca.

Probabilidade de desenvolver cancro de mama. Na táboa 4, que amasa a probabilidade de desenvolver un

cancro de mama dende o nacemento ou unha idade determinada ata o final da vida, ou entre unha idade e

outra, calculada cos datos de incidencia de 2015, vese que o risco de que unha muller desenvolva un

cancro de mama ao logo da vida é do 9’5%; é dicir, que o desenvolverá, aproximadamente, unha de cada

10’5 mulleres. Vese tamén que entre o nacemento e os 25 anos a probabilidade non varía, e que, por

exemplo, a probabilidade de desenvolvelo no rango de idade cuberto polo PGDPCM é do 4’1% (é dicir,

aproximadamente unha de cada 24 mulleres).

Táboa 3. Taxa de incidencia (c/105m) bruta e axustada á poboación europea de cancro e mama en 2015 polos concellos de residencia das mulleres agrupados en cadansúa EOXI, no conxunto das mulleres e nas mulleres de 25 ou máis anos de idade. Galicia, 2015.

idade Taxa EOXI

GA OU LU SI AC VI PO FE

todas Bruta 114 116 113 129 124 126 165 126

Axustada 92 95 100 110 111 114 137 108

25 anos ou máis

Bruta 137 138 140 158 156 160 200 155

Axustada 127 131 138 152 153 157 189 149





Tumor in situ (Tis) de mama feminina. En 2015 en Galicia identificáronse un total de 170 tumores in situ

de mama feminina, que corresponden outras tantas mulleres, das que ao longo de 2015 en 4 identificouse

tamén un tumor primario maligno na mama contralateral. A idade media ao diagnóstico do tumor in situ foi

57’9 (dt=11’7) anos, coa mínima en 34 e a máxima en 97. Mirado doutro xeito, o 73% dos tumores

identificáronse en mulleres de 49 a 71 anos, o 18% en mulleres de menos de 49 anos e o 9% en mulleres

de máis de 71. Na Figura 9 amósase a distribución etárea máis polo miúdo.

Histoloxía. Houbo 8 diagnósticos histolóxicos distintos, dos que o máis frecuente (78%) foi o carcinoma

ductal in situ, seguido do lobular in situ (11%).

Método de detección. Dos 124 Tis ocorridos en

mulleres de 49 a 71 anos, que son as de referencia

do PGDPCM, 86 (69%) foron diagnosticados polo

PGDPCM e 11 (9%) máis antes de que pasasen

dous anos da última participación no programa. Entre

ambos supoñen o 58% de todos os Tis da mama

feminina diagnosticados en Galicia en 2015.

Antecedentes de cancro de mama, mortalidade e

receptores hormonais. Das 170 mulleres ás que lle

diagnosticaron un Tis de mama en 2015, a 11 xa lle

diagnosticaran antes un tumor na mama contralateral

e, como xa se comentou, a outras 4 llo diagnosticaron en 2015. Das 170 mulleres diagnosticadas de Tis en

2015, 2 faleceron, unha delas polo cancro de mama que tamén padecía. Para rematar, polo menos 70

mulleres (42%) seguiron un tratamento hormonal ambulatorio.

Taxa de incidencia de Tis de mama en Galicia durante 2015. Os datos de incidencia que se amosan

deseguido fan referencia ás 170 mulleres residentes en Galicia ás que se lles diagnosticou un Tis de mama

en 2015, con independencia de que xa lle diagnosticaran outro anos antes. Tendo isto en conta, a taxa de

incidencia de Tis de mama en Galicia durante 2015 foi de 12 c/105m (11 cando a taxa calcúlase axustada á

poboación estándar europea, e 7 coa mundial), ou 15 c/105m de 25 ou máis anos de idade (15 coa europea,

8 coa mundial).

Figura 6. Taxa de incidencia

(c/105m) e distribución dos Tis (%)

por grupo de idade da muller

(dereita). Galicia, casos incidentes

en 2015.

Como se mira na Figura 7, a taxa de incidencia de Tis específica por idade, que ten unha distribución

bimodal cos cumios nos grupos de 50-54 e 65-69 anos, é moi superior nas idades que son obxecto do

PGDPCM, 49 a 71 anos, que no resto de idades. Polo demais, hai certa diferenza nas taxas de incidencia

de Tis das distintas EOXI (Táboa 5): tomando como referencia as taxas axustadas, a respecto da EOXI con

menor taxa de incidencia, Ferrol, a de Ourense foi 1’89 veces máis elevada, mentres a segunda máis

elevada, a de Vigo, foino 1’86 veces.

Táboa 4. Probabilidade (%) que que a una muller residente en Galicia lle diagnostiquen un tumor primario maligno da mama durante un intervalo de idade coa condición de estar vivo e o diagnóstico ao inicio do intervalo. Galicia, 2015

Dende … Ata os…

50 anos 70 anos Sen límite

O nacemento 2’0 5’9 9’5

Os 25 anos 2’0 5’9 9’5

Os 50 anos

4’1 7’8

Os 70 anos

4’1

0%

5%

10%

15%

20%

25%

0

5

10

15

20

25

30

35

40

25-29

30-34

35-39

40-44

45-49

50-54

55-59

60-64

65-69

70-74

75-79

80-84

85+

Taxa Porcentaxe





Tumores de mama en homes. Catorce dos tumores (0’7%) identificáronse en homes, dos que todos

excepto un eran tumores primarios malignos. Todos tiñan como BMVD a histoloxía de tumor primario, e

todos, excepto un, eran carcinomas ductais infiltrantes. A media de idade foi de 76 anos cun mínimo de 57 e

un máximo 89 anos. Ningún deles foi bilateral. A taxa de incidencia de cancro de mama en homes durante

2015 foi de 0’99 c/105h (0’35 axustada á poboación europea, 0’40 á mundial).

COMENTARIO

Este informe sobre os tumores de mama diagnosticados durante 2015 en residentes en Galicia é o primeiro

elaborado con datos do REGAT, e por isto, ten unha limitación relacionada coa capacidade de REGAT para

identificar tumores, que se limita aos que teñen un diagnóstico anatomopatolóxico realizado no Sergas ou a

un ingreso relacionado co tumor nun hospital do Sergas ou con cargo ao SNS. Deste xeito, non se poden

identificar os tumores que ocorren en residentes en Galicia nos que non concorre ningunha destas dúas

circunstancias, ben porque se diagnosticaron e trataron na sanidade privada de Galicia ou porque o fixeron

fóra de Galicia.

Esta limitación afecta necesariamente á taxa de incidencia, que está subestimada nunha magnitude que é

difícil de aproximar porque non hai datos sobre os diagnósticos e tratamentos realizados fóra do Sergas,

mais podería afectar tamén a outras variables analizadas se a probabilidade de ter un diagnóstico ou un

ingreso por un tumor de mama no Sergas varía ao longo das súas categorías. Por exemplo, segundo

recolleu a enquisa do SICRI realizada en 20159, o 18% (IC95%: 15-21%) das mulleres que por motivos de

saúde consultaron cun médico especialista nas 4 semanas previas á entrevista, fixérono na sanidade

privada, mais esta porcentaxe mingua coa idade do 24% (IC95%: 15-21%) nas de 25 a 44 anos ao 10%

(IC95%: 6-13%) nas de 65 ou máis.

Con estes datos tería máis posibilidades de non ser identificados por REGAT os tumores que ocorren nas

mulleres canto máis novas sexan, mais esta afirmación perde certeza por dous motivos. En primeiro lugar, o

uso da sanidade privada para diagnóstico e tratamento pode variar coa gravidade da enfermidade –e un

tumor de mama é potencialmente grave– e as características dos tratamentos, feitos que non pretendía

coñecer a enquisa do SICRI. En segundo lugar, o PGDPCM invita a participar a todas as mulleres de entre

49 e 71 anos de idade que residen en Galicia, sen atender a quen financie a súa atención sanitaria, e esta

participación gratuíta abrangue ata a confirmación diagnóstica, que implica un rexistro nun servizo de APA

do Sergas e, por el, que, en principio, o tumor pode ser identificado por REGAT.

Deste xeito, non é doado nin estimar a magnitude dos tumores que REGAT non puido identificar nin

aventurar a súa distribución etárea e o impacto –previsiblemente reducido– na distribución de variables

asociadas como o estadio.

No que atinxe ás variables, en xeral acadouse unha moi elevada completude de datos. Con todo, compre

comentar, pola súa relevancia, que a ausencia de datos do estadio do tumor no momento do diagnóstico

(21%, que medra ao 33% nas mulleres de máis de 71 anos), débese a que se pode recoller a información

das categorías da TNM clínica ou patolóxica só cando veñen detalladas como tal no curso clínico. Ademais,

semella que a ausencia de datos non é homoxénea ao longo dos estadios, como suxire o feito de que a

Táboa 5. Taxa de incidencia (c/105m) bruta e axustada á poboación europea de Tis de mama en 2015 polos concellos de residencia das mulleres agrupados en cadansúa EOXI, no conxunto das mulleres e nas mulleres de 25 ou máis anos de idade.

idade Taxa EOXI

GA FE SI AC LU PO VI OU

todas Bruta 8 9 11 11 12 15 15 12

Axustada 7 9 9 10 11 14 14 11

25 anos ou máis

Bruta 10 12 13 13 15 18 18 15

Axustada 10 12 13 14 16 19 19 15





ausencia sexa maior no grupo de maior idade, que ten unha prevalencia de estadio IV máis elevada que os

outros dous grupos, e que os tumores nos que non se coñece o estadio a prevalencia de cirurxía como

primeiro tratamento sexa moito menor que no conxunto de tumores (datos non mostrados), que apunta

tamén a unha maior prevalencia de estadios avanzados nos tumores nos que non se coñece o estadio.

En 2015 en Galicia diagnosticáronse polo menos 2.009 tumores de mama en 1.963 pacientes residentes en

Galicia, dos que a inmensa maioría eran tumores primarios malignos da mama feminina:1.821 (91%)

tumores en 1.779 (91%) pacientes, que supoñen unha taxa bruta de incidencia de 126 c/105m, e unha taxa

axustada á poboación europea de 108 c/105m. Esta incidencia axustada fica entre a de Euskadi (99 c/105m,

en 2013)10 e a de Cataluña (115 c/105m, en 2012)11, e sáese por riba do intervalo de predición da incidencia

estimada para España en 2015 (88, IC95%: 76-102 c/105m)12, aínda que isto pode ter que ver co feito de que

as estimacións fixéronse cos datos de incidencia ata 2007.

A incidencia de tumores primarios malignos da mama feminina medra de xeito continuo coa idade, agás un

descenso no grupo de 70 a 74 anos, previsiblemente debido ao efecto do PGDPCM, que tamén se observa

noutros lugares con programas poboacionais de cribado semellantes en historia e características10-11. De

feito, a relevancia que teñen estes programas de cribado de cancro de mama nos valores de incidencia,

aconsellou que neste informe a incidencia se comparase só coa proporcionada polos rexistros de cancro

integrados na REDECAN13, e só dos que teñen datos publicados dos últimos anos10-11.

En concreto, en 2105 o PGDPCM propiciou o diagnóstico do 27% dos cancros de mama feminina, e o 57%

nas mulleres coa idade que é obxecto do programa. Se a estes se lles engaden os cancros de intervalo, as

cifras medran ata o 36 e o 72%, respectivamente. Neste intre compre salientar que REGAT non distingue

entre cancro de intervalo propiamente dito e falso negativo da interpretación da mamografía, e que o que se

cualifica como tumor diagnosticado fóra do programa non equivale a ausencia de cribado, xa que certas

mulleres poden seguir programas de cribado oportunista que mesmo poden seguir unha sistemática

semellante á proposta polo PGDPCM.

Ademais, como é de esperar, as mulleres diagnosticadas polo PGDMCM fórono en estadios máis baixos (e

menor extensión), que as que non foron diagnosticadas por el, feito que en parte explica o diferente

comportamento do estadio (e da extensión) ao diagnóstico nos tres grupos de idade considerados. Do

mesmo xeito, cando se trata do Tis, o PGDPCM está relacionado co 58% dos diagnósticos.

Polo demais, ao dividir o territorio nas EOXI ás que pertencen os concellos nos que residía a muller no

momento do diagnóstico, non se observan grandes diferenzas entre elas nin na incidencia de cancro de

mama, nin na distribución dos estadios ao diagnóstico.

Para rematar, a probabilidade que ten unha muller que reside en Galicia de que lle diagnostiquen un cancro

ao longo da súa vida, estimada cos datos de incidencia de 2015 é do 9’5%, lixeiramente superior á estimada

para as mesmas mulleres cos datos de incidencia da última década do século XX proporcionados por tres

rexistros da REDECAN, que variaba entre 7’2 e 8’3% segundo se empregasen os datos dun ou doutro

rexistro14.





Bibliografía

1 DXSP. Sistema de información sobre mortalidade por cancro de Galicia (SIMCA). Cancro de mama. [Ligazón]

2 DXSP. Datos básicos de mortalidade. Mortalidade polas principais causas. [Ligazón]

3 DXSP. Supervivencia das mulleres diagnosticadas polo Programa galego de detección precoz do cancro de mama (PGDPCM). período 1993-2009. Boletín Epidemiolóxico de Galicia 2013; vol. XXV, nº 6.

4 IARC/IACR: Ligazón

5 ENCR: Ligazón]

6 AJCC Cancer Staging Manual. Edge S et al (Eds). 7th ed. 2010.

7 National Cancer Institute Surveillance, Epidemiology, and End Results Program. Satistical. Glosary of Statistical Terms [Ligazón]

8 National Cancer Institute Surveillance, Epidemiology, and End Results Program. Satistical. [Ligazón]

9 DXSP. Enquisa 2015. Sistema de información sobre condutas de risco para á saúde (SICRI). [Ligazón]

10 Gobierno vasco. Incidencia del cáncer en la comunidad autónoma de Euskadi, 2013. [Ligazón]

11 Departament de Salut. El Càncer a Catalunya. Monografía 2016.[Ligazón]

12 Galceran J et al. Cancer incidence in Spain, 2015. Clin Transl Oncol 2017; doi: 10.1007/s12094-016-1607-9.

13 REDECAN: Red española de registors de cáncer. [Ligazón]

14 DXSP. Estimación da probabilidade de desenvolver ou morrer por cancro de mama en Galicia. Boletín Epidemiolóxico de Galicia

2005; vol. XVII, nº 5.

http://www.sergas.es/Saude-publica/SIMCA-Mama

http://www.sergas.es/Saude-publica/Mortalidade

http://www.iacr.com.fr/index.php?option=com_content&view=article&id=105&Itemid=472

http://www.encr.eu/index.php/activities/recommendations

https://seer.cancer.gov/cgi-bin/glossary/glossary.pl

https://seer.cancer.gov/statistics/software.html

http://www.sergas.es/Saude-publica/SICRI-2015

http://www.osakidetza.euskadi.eus/contenidos/informacion/estado_salud/es_5463/adjuntos/INFORME_Bilingue_2013nuevo.pdf

http://cancer.gencat.cat/web/es/professionals/estadistiques/Monografia-2016-FINAL.pdf

http://redecan.org/es/index.cfm





COMO RESUMIR O ESTADO DE SAÚDE DA POBOACIÓN EN GALICIA DE

2005 A 2015

Limiar. Preguntarlle á poboación como percibe a súa saúde é indispensable nas enquisas de saúde xa que,

a pesar de ser un indicador subxectivo, permite valorar no seu conxunto a devandita percepción. As

categorías de resposta poden variar dun estudo a outro, pero polo xeral adoitan ser cinco as opcións que lle

permiten ao enquisado valorar o seu estado de saúde de moi bo a moi malo. Aínda que a pregunta é

sinxela, traballar coa información que dela deriva ten certa dificultade cando se quere comparar a saúde

percibida en diferentes grupos de poboación ou en diferentes momentos temporais.

Para tratar de evitar estes inconvenientes presentase a continuación un indicador, o índice de posición (IP),

que permite resumir mediante un só valor numérico as frecuencias das cinco categorías de resposta á

pregunta de saúde percibida.

O IP cuantifica, mediante un valor entre 0 e 1, a posición global dunha mostra de valores en escala ordinal.

No caso da percepción da propia saúde, un IP de 0 indica que todos os enquisados se clasifican no peor

estado de saúde posible, mentres que un IP de 1 indica que todos se posicionan no mellor estado de saúde.

O IP estímase como (M-1)/(r-1), sendo M a suma dos valores jPj (j=1, ...r), r o número de categorías da

escala e Pj a proporción de individuos na categoría j.

Para ilustrar a utilidade do índice de posición analizouse a información que sobre estado de saúde percibido

aportaron cinco enquisas de base poboacional do Sistema de información sobre condutas de risco para á

saúde (SICRI)1, realizadas en Galicia entre 2007 e 2015 en poboación de 16 anos en diante

(aproximadamente 8.000 enquisas por ano).

A percepción do estado de saúde mediuse coa pregunta “Como cre vostede que é o seu estado de saúde?”,

e as categorías de resposta foron cinco: moi boa, boa, normal, mala e moi mala. Os resultados preséntanse

como prevalencias acompañadas do IC do 95% entre parénteses.

Figura 1.- Percepción do estado de saúde pola poboación galega de 16 anos en diante entre 2007 e 2015:

distribución en categorías e índice de posición (IP).

9,0 6,8 10,2 9,315,1

38,7 41,842,0 41,6

39,2

38,2 36,0 33,2 35,0 34,4

12,3 12,9 12,0 11,9 10,0

0,601 0,594 0,612 0,610,641

0

0,25

0,5

0,75

1

0%

25%

50%

75%

100%

2007 2010 2011 2014 2015

I

P

C

A

T

E

G

O

R

Í

A

S

Moi bo Bo Normal Malo Moi malo IP





Resultados. Os resultados que sobre a percepción do estado de saúde deron os galegos entre 2007 e

2015 (Figura 1) indican que a percepción do estado de saúde variou neste período. Así mentres que a

porcentaxe de galegos que perciben a súa saúde como moi boa aumentou (2007: 9’0% - 2015: 15’1%), e as

porcentaxes dos que a perciben como moi mala e como boa permaneceron estables (moi mala 2007: 1’9% -

2015: 1’4%; boa 2007: 38’7% - 2015: 39’2%), a percepción de estado de saúde normal e a mala diminuíron

(normal 2007: 38’2% - 2015: 34’4%; mala 2007: 12’3% - 2015: 10’0%]. En resumo, non é doado valorar

como foi a evolución. Se, ademais, téntase analizar estes resultados en función do sexo ou do grupo de

idade, ou de ambas variables, mesmo reducindo o número de categorías a tres, no é doado interpretar os

resultados e chegar a unha conclusión (Táboa 1).

Táboa 1.- Autovaloración do estado de saúde pola poboación galega de 16 anos en diante entre 2007 e 2015 en función do sexo.

Todos Homes Mulleres

% IC95% % IC95% % IC95%

Ano 2007

Moi bo - Bo 47’6 46’5 - 48’8 50’3 48’6 - 51’9 45’3 43’7 - 46’8

Normal 38’2 37’0 - 39’3 37’8 36’2 - 39’5 38’5 36’9 - 40’1

Malo-Moi malo 14’2 13’4 - 15’0 11’9 10’9 - 13’0 16’3 15’1 - 17’4

Ano 2010

Moi bo - Bo 48’7 47’5 - 49’8 52’2 50’6 - 53’9 45’4 43’8 - 46’9

Normal 36’0 34’9 - 37’2 35’8 34’3 - 37’4 36’2 34’6 - 37’8

Malo-Moi malo 15’3 14’5 - 16’1 11’9 10’9 - 12’9 18’4 17’2 - 19’6

Ano 2011

Moi bo - Bo 52’1 51’0 - 53’3 55’7 54’1 - 57’3 48’9 47’3 - 50’5

Normal 33’2 32’0 - 34’3 31’6 30’1 - 33’2 34’5 33’0 - 36’1

Malo-Moi malo 14’7 13’9 - 15’5 12’7 11’6 - 13’8 16’6 15’4 - 17’8

Ano 2014

Moi bo - Bo 50’9 49’8 - 52’1 55’2 53’6 - 56’8 47’1 45’5 - 48’7

Normal 35’0 33’9 - 36’1 34’5 32’9 - 36’1 35’4 33’8 - 37’0

Malo-Moi malo 14’1 13’3 - 14’9 10’3 9’3 - 11’3 17’6 16’3 - 18’8

Ano 2015

Moi bo - Bo 54’2 53’1 - 55’4 57’6 56’0 - 59’2 51’2 49’6 - 52’8

Normal 34’4 33’2 - 35’5 33’4 31’8 - 35’0 35’2 33’6 - 36’8

Malo-Moi malo 11’4 10’7 - 12’2 9’0 8’1 - 10’0 13’6 12’5 - 14’8

Todos Homes Mulleres

IP IC95% IP IC95% IP IC95%

Ano 2007 0’601 0’578 - 0’625 0’617 0’583 - 0’650 0’587 0’555 - 0’620

Ano 2010 0’594 0’572 - 0’617 0’614 0’582 - 0’646 0’577 0’545 - 0’608

Ano 2011 0’612 0’588 - 0’635 0’631 0’597 - 0’665 0’595 0’562 - 0’628

Ano 2014 0’610 0’587 - 0’634 0’634 0’601 - 0’668 0’588 0’555 - 0’621

Ano 2015 0’641 0’616 - 0’666 0’660 0’624 - 0’695 0’624 0’590 - 0’658





Ora ben, ao resumir os resultados co IP as conclusións resultan evidentes (Figura 1). Así a partir da

puntuación obtida a partires deste índice obsérvase que a percepción do estado de saúde mellorou en

Galicia entre 2007 e 2015 [2007: 0’601 - 2015: 0’641], tanto nos homes [2007: 0’617-2015: 0’660] como nas

mulleres [2007: 0’587-2015: 0?624], e tamén se observa que as mulleres valoran peor a súa saúde en todos

os anos analizados (Táboa 1).

Comentario. O índice de posición permite resumir o estado de saúde percibido pola poboación, por iso é un

bo indicador cando o que interesa é facer comparacións ou analizar evolucións temporais. Porén, a

información que proporcionan as diferentes categorías nas que se clasifica a poboación en función da

percepción do seu estado de saúde segue a ser moi valiosa e debe ser analizada polo miúdo.

Referencias.

1 As características e os resultados do SICRI pódense consultar na páxina web da DXSP na seguinte ligazón.

http://www.sergas.es/Saude-publica/SICRI-Sistema-Información-sobre-Condutas-de-Risco





PREVALENCIA AUTODECLARADA DE DIABETE, HIPERTENSIÓN E

HIPERCOLESTEROLEMIA EN GALICIA NO ANO 2015

Introdución. O aumento da esperanza de vida e a adopción por parte da poboación de estilos de vida non

saudables fai que a carga de morbilidade, mortalidade e de custos asociados ás enfermidades

cardiovasculares sexa cada vez maior nos países desenvolvidos1-3. A ateroesclerose é a responsable da

enfermidade cardiovascular e entre os factores de risco implicados en maior medida na súa progresión

están, á marxe da idade, tres enfermidades crónicas de alta prevalencia: a diabetes mellitus (DM), a

hipertensión arterial (HTA) e a hipercolesterolemia (HC). Ademais compre destacar tamén a importancia

que factores de risco modificables, ou susceptibles de intervención, como a obesidade, o sedentarismo e o

tabaquismo4 teñen tanto na progresión da ateroesclerose coma na progresión e control da DM, HTA e HC.

O informe Estrategia para el Abordaje de la Cronicidad en el Sistema Nacional de Salud5, elaborado polo

Ministerio de Sanidad, Servicios Sociales e Igualdad no ano 2012, que pretende ser o marco que unifique a

actuación fronte á cronicidade en España, apunta que unha gran parte das enfermidades crónicas e dos

seus factores de risco pode ser previda. Ademais sinala á promoción dos estilos de vida saudables como a

liña de acción esencial. Para poder traballar no deseño e na avaliación de programas orientados a abordar a

cronicidade é indispensable coñecer como se distribúen as enfermidades crónicas e os seus factores de

risco dentro nunha poboación.

Os resultados da Encuesta Nacional de Salud de España (ENSE) do ano 20116 estiman que en España a

prevalencia de DM, HTA e HC era, respectivamente, do 7’0, 18’5 e 16’4%. Outros estudios realizados con

metodoloxía semellante mostran prevalencias semellantes7,8. En Galicia, comunidade cunha das

poboacións máis envellecidas de España (en 2015 a idade media da poboación española era de 42’4 anos

e a de Galicia de 46’3), a DM afectaba a un 8,1% da poboación, a HTA a un 20,9% e a HC a un 20,4%,

tamén segundo datos da ENSE-2011. Mais o tamaño de mostra desta enquisa para Galicia é limitado

(1.265 enquisados), e polo tanto non permite coñecer polo miúdo a distribución destas enfermidades

crónicas e dos seus factores de risco. Así, para poder dispoñer de información, en 2015 no marco do

Sistema de Información sobre Condutas de Risco para a saúde (SICRI) incluíuse un bloque específico de

preguntas sobre enfermidades crónicas cuxos resultados se amosan deseguido.

Material e métodos. O SICRI implantouse en Galicia no ano 2005 e fundaméntase na realización, con

periodicidade case anual, de enquisas telefónicas entre a poboación de 16 e máis anos que reside en

Galicia empregando un sistema CATI (computed-assisted telephone interview).

Os seus principais obxectivos son coñecer a prevalencia de diferentes factores de risco para a saúde e a

realización de prácticas preventivas a nivel poboacional.

A enquisa realizada en 2015 (SICRI-2015) deseñouse para garantir a representatividade da poboación

definida en función do sexo e mais en catro grupos de idade: 16 a 24, 25 a 44, 45 a 64 e 65 anos en diante.

A mostraxe foi aleatoria estratificada e empregouse como marco de mostraxe a base de datos de Tarxeta

Sanitaria, que inclúe tanto teléfonos fixos como móbiles de todos os galegos que tiveron algún contacto co

sistema sanitario, polo que base ten unha cobertura aproximada do 97% da poboación residente en Galicia.

O traballo de campo levouse a cabo entre xaneiro e decembro de 2015.

No ano 2015 incluíronse preguntas específicas que permitían estimar a prevalencia autodeclarada de DM,

HTA e HC. A presenza dalgunha destas tres enfermidades crónicas defínese a partir de 11 preguntas do

cuestionario con dúas opcións de resposta (Si/Non): “Algunha vez díxolle ó médico que vostede era

hipertenso/diabético/ hipercolesterolémico?”; e, aos que responden afirmativamente, “doulle algún

medicamento para que tomase?” e, aos que contestan “si”: “actualmente, está tomando vostede algún

medicamento para a hipertensión/diabetes/hipercolesterolemia?”. Así, é diabética, hipertensa ou ten

hipercolesterolemia a persoa que actualmente está en tratamento para algunha destas patoloxías. A todos





os enquisados pregúntaselle, entre outras cousas, polo seu peso e talla, pola realización de actividade física

no tempo de lecer, o hábito tabáquico e a intención de cese, o uso que fai dos servicios sanitarios e a

percepción do seu estado de saúde.

A prevalencia de obesidade definiuse a partir do peso e da talla autodeclarados polo enquisado. Defínese

como obesa á persoa que ten un IMC≥30 kg/m2.

A prevalencia de sedentarismo no tempo de lecer estimouse empregando o cuestionario Minnesota, e

definiuse inactivo a aquel individuo cun gasto enerxético semanal ≤1.000 Kilocalorías nas actividades

realizadas no tempo de lecer.

A prevalencia do consumo de tabaco estimouse coa seguinte pregunta, actualmente fuma? con catro

opcións de resposta (A diario/Ocasionalmente/Esporadicamente/Nunca). Defínense como fumadoras as

persoas que din que fuman no momento da enquisa.

A intencionalidade no cese do tabaco avaliouse preguntando si actualmente lle gustaría deixar de fumar,

con dúas opcións de resposta (Si/Non).

A prevalencia do uso de servicios sanitarios estimouse preguntando sobre a consulta aos servicios médicos

de atención primaria ou especializada nas catro semanas anteriores á realización da enquisa, con dúas

opcións de resposta (Si/Non).

A percepción sobre o estado de saúde valorouse cunha única pregunta con cinco opcións de resposta (Moi

bo/Bo/Normal/Malo/Moi malo), e resumiuse co índice de posición (IP)11.

Os resultados desta análise preséntanse como estimacións puntuais de prevalencia acompañadas de

intervalos de confianza ao 95% (IC95%) entre parénteses, en función do sexo, grupo de idade (16-24; 25-

44; 45-64 e 65 en diante) e das variables de interese. As prevalencias obtidas comparáronse coa proba de

chi-cadrado.

A análise realizouse con Stata v12.0 e nos cálculos tívose en conta o deseño da mostra.

Información detallada do deseño e dos resultados dos SICRI-2015 está dispoñible na páxina web da

Dirección Xeral de Saúde Pública na seguinte ligazón.

Os resultados que se presentan de agora en diante deben ser tomados con cautela, xa que é moi probable

que as prevalencias presentadas estean infraestimadas debido a que están baseadas na autodeclaración

das patoloxías, sen facer ningún tipo de abordaxe diagnóstica.

Resultados. En Galicia, no ano 2015 enquisáronse 7.908 individuos maiores de 16 anos. En global, o

29’2% (28’3-30’1) dos galegos de 16 anos en diante din ter ou DM, ou HC ou HTA. Esta porcentaxe

aumenta entre as mulleres ata o 30’6% (29’3-31’9), mentres nos homes é do 27’7% (26’4-29’0). En función

do grupo de idade a prevalencia é próxima ao 1% (0’5-1’4) entre a poboación de 16 a 24 anos, ao 4% (3’2-

5’0) entre os de 25-44, medra ata o 31% (28’9-32’9) entre os de 45 e 64 anos e chega ao 63% (60’8-65’1)

na poboación de 65 anos en diante.

A prevalencia autodeclarada de DM é do 6’6%, sen diferencias en función do sexo (p=0’052). Esta

prevalencia aumenta coa idade, chegando a ser dun 15’3% nos maiores de 64 anos. A prevalencia de HTA

é do 19’2% e a de HC de 15’7%, ambas patoloxías son máis prevalentes entre as mulleres (20’4% vs.

17’8% na HTA e 17’0% vs. 14’2% na HC, respectivamente). A prevalencia de HTA e HC tamén aumenta

coa idade chegando a afectar a un 44’2% e a un 33’5% dos maiores de 64 anos, respectivamente. A

poboación afecta de DM e máis HTA é do 3’5%, de DM xunto con HC do 3’2% e ata dun 7’5% cando as que

se combinan son HTA e HC, sendo máis prevalente esta combinación entre as mulleres. A agregación dos

tres factores de risco afecta a un 1’9% da poboación, é superior nas mulleres (p<0’0001) e medra ata o

4’7% nos de 65 e máis anos (Táboa 1).

Como amosa a táboa 1, a prevalencia de calquera das tres patoloxías estudadas é moi baixa nos menores

de 45 anos, e por iso de agora en diante amósanse só os resultados da análise restrinxida á poboación de

45 ou máis anos de idade.

http://www.sergas.es/Saude-publica/SICRI-O-SICRI-ano-a-ano





Táboa 1. Prevalencia autodeclarada de diabetes mellitus (DM), hipertensión arterial (HTA) e hipercolesterolemia (HC) en Galicia no ano 2015, por sexo e idade. Os valores p fan referencia á comparación da prevalencia entre categorías de cadansúa variable.

Enfermidade Ningunha DM HTA HC

Prevalencia % IC95% % IC95% % IC95% % IC95%

Maiores de 16 anos 70’8 68’9-71’7 6’6 6’1-7’2 19’2 18’3-20’0 15’7 14’8-16’5

Maiores de 45 anos 46’0 45’0-47’4 10’5 9’5-11’4 30’5 29’2-31’9 24’8 23’5-26’2

Sexo p=0’08 0’052 0’003 0’0007

Homes 47’4 46’0-48’7 7’2 6’4-8’1 17’8 16’7-19’0 14’2 13’1-15’3

Mulleres 52’6 51’3-54’0 6’1 5’3-6’9 20’4 19’2-21’7 17’0 15’8-18’2

Idade (anos) p<0’0001 <0’0001 <0’0001 <0’0001

16-24 99’0 98’6-99’5 0’4 0’1-0’7 0’3 0’0-0’5 0’3 0’0-0’5

25-44 95’9 95’0-96’8 0’9 0’5-1’3 2’2 1’6-2’9 1’9 1’3-2’5

45-64 69’1 67’1-71’1 6’2 5’1-7’2 18’4 16’7-20’1 17’3 15’5-18’8

>=65 37’1 34’9-39’2 15’3 13’7-16’9 44’3 42’1-46’4 33’5 31’5-35’6

Enfermidade DM/HTA DM/HC HTA/HC DM/HTA/HC

Prevalencia % IC95% % IC95% % IC95% % IC95%

Maiores de 16 anos 3’5 3’1-3’9 3’2 2’8-3’6 7’5 6’9-8’1 1’9 1’6-2’2

Maiores de 44 anos 5’7 5’0-6’4 5’1 4’4-5’7 12’2 11’2-13’2 3’1 2’5-3’6

Sexo p=0’48 0’48 0’01 0’02

Homes 3’3 2’8-3’9 3’0 2’5-3’6 6’7 5’9-7’5 1’5 1’1-1’9

Mulleres 3’6 3’0-4’3 3’3 2’7-4’0 8’2 7’3-9’1 2’3 1’8-2’8

Idade (anos) p<0’0001 <0’0001 <0’0001 <0’0001

16-24 ---

---

---

---

25-44 0’2 0-0’3 0’4 0’1-0’7 0’5 0’2-0’8 0’2 0’0-0’3

45-64 2’9 2’2-3’7 3’1 2’4-3’9 6’4 5’1-7’5 1’7 1’1-2’2

>=65 8’8 7’6-10’1 7’3 6’1-8’4 18’7 17’0-20’4 4’7 3’7-5’6

Dos 45 anos en diante, a prevalencia de DM aumenta ata o 10’5%, a de HTA a un 30’5% e a de HC a un

24’8%. A prevalencia de HTA non varía en función do sexo, pero a diabetes é máis frecuente entre os

homes e a HC entre as mulleres (p<0’005). A conxunción das tres patoloxías afecta a un 3’1% da poboación

maior de 44 anos, sendo a porcentaxe superior entre as mulleres (Táboa 2).

O 52’2% dos galegos de 45 anos e máis que di que non ten DM, HTA ou HC, di que o seu estado de saúde

é bo ou moi bo. Pola contra, esta boa percepción diminúe en toda a poboación con algunha destas

patoloxías, e especialmente naqueles que reúnen as tres, nos que a percepción dun moi ou un bo estado de

saúde baixa ata o 18% (tres veces menos). Obsérvase que a percepción de moi mala ou mala saúde segue

a evolución contraria. Pola súa banda, coa análise do IP áchase que os que perciben peor a súa saúde son

os que teñen as tres enfermidades, cunha diferenza que en global é de 0’19. Os diabéticos son os que

perciben como peor o seu estado de saúde.

O IMC é un preditor do risco de aparición de enfermidade coronaria10. Débese destacar que estar obeso é o

principal factor de risco para o desenvolvemento de resistencia á insulina. Ademais, a obesidade dificulta o

control da DM, HTA e HC. Estas son algunhas das razóns polas que o control do peso é tan importante,

especialmente nos individuos con HTA, DM ou HC.

A obesidade afecta en Galicia a un 16’9% dos individuos de 45 anos ou máis que declaran que non teñen

DM, HTA nin HC. Esta porcentaxe aumenta de xeito importante cando se valora a presenza de obesidade

entre os diabéticos (o 38’4% son obesos), os hipertensos (30’3%) ou entre os dislipémicos (25’6%). A

prevalencia de obesidade triplícase, ao tomar como referencia aos galegos de 45 anos en diante sen

ningunha das tres patoloxías consideradas, e pasa ao 45’2% entre os que presentan as tres.





Táboa 2. Caracterísiticas da poboación maior de 45 anos en función da presencia ou non de diabetes mellitus (DM), hipertensión arterial (HTA) e hipercolesterolemia (HC), en Galicia no ano 2015. Os valores p fan referencia á comparación, en cada variable, entre os que teñen unha patoloxía e aos que non a teñen, ou entre quen non ten ningunha das patoloxías e os que teñen algunha.

Enfermidade Ningunha DM

HTA

HC

DM-HTA-HC

Prevalencia % IC95% % IC95% % IC95% % IC95% % IC95%

Sexo p= 0’08 0’005 0’06 0’005 0’049

Homes 47’4 46’0-48’7 52’6 48’1-57’0 44’0 41’8-46’3 42’4 39’8-45’0 37’7 29’4-45’9

Mulleres 52’6 51’3-54’0 47’5 43’0-51’9 56’0 53’8-58’2 57’6 55’0-60’2 62’4 54’1-70’6

Obesidade <0’0001 <0’0001 <0’0001 0’003 <0’0001

Si 16’9 15’3-18’5 38’5 33’8-43’8 30’4 27’8-32’9 25’6 22’8-28’3 45’2 36’4-54’0

Tabaco p<0’0001 0’02 <0’0001 0’0002 0’02

Si 20’4 18’7-22’1 12’2 9’2-15’3 9’6 7’9-11’2 12’4 10’3-14’4 8’4 3’4-13’4

Cese Tabaco 0’04 0’6 0’21 0’23 0’5

Si 65’9 61’4-70’4 71’7 59’5-83’9 73’4 65’4-81’4 73’1 65’2-80’9 58’5 27’8-89’3

Sedentarismo p=0’003 0’53 0’03 0’07 0’6

Si 35’4 33’1-37’7 31’4 25’3-37’4 29’9 26’6-33’2 30’2 26’6-33’8 36’5 23’4-49’1

Primaria p<0’0001 <0’0001 <0’0001 <0’0001 0’0002

Si 32’3 30’3-34’2 50’0 45’2-54’7 46’8 44’0-49’6 46’5 43’4-49’6 54’7 45’8-63’5

Especialista p=0’003 0’003 0’007 0’03 0’001

Si 19’9 18’2-21’6 27’2 23’0-31’4 24’4 22’0-26’7 24’2 21’5-26’8 33’7 25’3-42’0

Primaria/especialista p<0’0001 <0’0001 <0’0001 <0’0001 0’0001

Si 40’6 38’5-42’7 58’9 54’2-63’5 54’8 52’0-57’5 54’8 51’7-57’9 63’9 55’4-72’4

Estado Saúde p<0’0001 <0’0001 <0’0001 <0’0001 <0’0001

Moi bo 12’7 11’3-14’1 2’1 0’8-3’3 5’0 3’8-6’1 5’9 4’5-7’4 1’5 0-3’6

Bo 39’5 37’5-41’6 22’9 18’8-26’8 27’5 25’0-30’0 27’5 24’7-30’2 16’3 9’8-22’7

Normal 36’0 34’0-38’1 45’7 41’0-50’4 44’9 42’1-47’6 46’0 42’9-49’1 44’7 36’0-53’5

Malo 10’5 9’2-11’8 25’3 21’2-29’5 19’5 17’3-21’8 17’6 15’2-19’9 32’3 24’0040’7

Moi malo 1’3 0’8-1’8 4’1 2’2-6’0 3’2 2’2-4’2 3’1 2’0-4’2 5’2 1’2-9’2

Índice Posición 0’63 0’59-0’67 0’48 0’40-0’57 0’53 0’48-0’58 0’54 0’48-0’60 0’44 0’30-0’59

O consumo de tabaco aumenta o risco de morbimortalidade por enfermidades respiratorias, cancro e por

enfermidades cardiovasculares. Aínda así, a prevalencia de este factor de risco é alta na poboación. Fuma

un 20’4% da poboación galega de 45 anos e máis, sen DM, HTA nin HC. Esta prevalencia descende

aproximadamente en 10 puntos porcentuais entre as persoas afectas de DM, HTA ou HC, situándose en

valores próximos ao 10%, e aínda baixa ata o 8’4% no caso do grupo poboacional que di ter as tres

patoloxías. No que atinxe á intención de cese do hábito tabáquico, atópanse diferenzas ao comparar a

poboación sen patoloxías co grupo poboacional con polo menos unha comorbilidade (65’9% vs.74’0%). No

grupo de diabéticos, hipertensos e hipercolesterolémicos a intención de deixar de fumar é semellante.

O sedentarismo está recoñecido como factor de risco para a maioría de enfermidades non transmisibles,

entre elas as enfermidades cardiovasculares e da DM tipo 212,13. A prevalencia de sedentarismo no tempo

de lecer entre a poboación de 45 anos e máis que di que non ten DM, HTA ou HC é do 35’4%. As

prevalencias son semellantes entre as persoas que declaran ser diabéticas ou entre as que teñen

dislipemias. A prevalencia diminúe, aínda que de xeito moderado entre os hipertensos (29’9%)

Os galegos de 45 anos e máis diagnosticados como hipertensos, dislipémicos ou diabéticos consultan máis

ós servicios sanitarios que a poboación sen ningunha destas patoloxías. Ao comparar os que din non ter

ningunha destas tres condicións cos que din ter as tres, obsérvase que entre os primeiros o 40’6% declaran





que consultaron co médico de primaria ou especializada nas 4 semanas anteriores á realización da

entrevista fronte ao 63’9% no caso dos segundos.

Cerca da cuarta parte da poboación con algunha das enfermidades crónicas avaliadas consultou con

especialistas, esta cifra aumenta ata o 33’7% para os individuos que reúnen as tres patoloxías.

Conclusións.

Tres de casa 10 galegos de 16 anos en diante din ser diabéticos, hipertensos ou dislipémicos. Entre os

de mais de 64 anos son 6 de cada 10.

A HTA é a patoloxía mais prevalente, e afecta a 2 de cada 10 galegos de 16 anos en diante.

A HTA e a HC son máis prevalentes entre as mulleres.

A prevalencia de DM, que afecta a 7 de cada 100 galegos de 16 anos en diante, non varía en función do

sexo.

A prevalencia de DM, HTA e HC aumenta ca idade. Dentro dos maiores de 45 anos concéntrase a

maioría da poboación con DM, HTA e HC. Os individuos que presentan conxuntamente DM, HTA e HC

son maioritariamente mulleres maiores de 65 anos.

Os galegos que teñen algunha destas 3 patoloxías perciben peor o seu estado de saúde.

A prevalencia de obesidade é alta entre a poboación adulta galega, pero aumenta aínda mais entre a

que ten HTA, HC ou DM. Os galegos con DM, HTA ou HC fuman menos que os que non teñen estas

patoloxías. A prevalencia do sedentarismo entre a poboación de 45 anos e máis é menor na poboación

diagnosticada de DM, HTA ou HC.

Os galegos diabéticos, hipertensos ou hipercolesterolémicos acoden máis os servicios médicos.

Bibliografía

1 OMS. Global status report on noncommunicable diseases 2014. Ginebra. [Ligazón]

2 Informe INE, 30 de marzo de 2016 [consultado 25 Feb 2017].Dispoñible nesta ligazón.

3 Norlund A, et al. Cost of illness of adult diabetes mellitus underestimated if comorbidity is not considered. J Intern Med 2001; 250:

57–65.

4 Falk E. Pathogenesis of atherosclerosis. J Am Coll Cardiol 2006; 18: 47 (8 Suppl):C7-12.

5 Estrategia para el Abordaje de la Cronicidad en el Sistema Nacional de Salud. Ministerio de Sanidad, Servicios Sociales e

Igualdad; 2012. [Ligazón]

6 Encuesta Nacional de Salud (ENS) Madrid: Ministerio de Sanidad, Política Social e Igualdad; 2017. [Ligazón]

7 Oliva J et al. Health- related quality of life in diabetic people with different vascular risk. BMC Public Health 2012; 12: 812.

8 García-Soidán FJ et al. Estado de salud, calidad de vida y utilización de recursos sanitarios de los pacientes con diabetes mellitus

en España. Semergen 2016; S1138-3593(16): 30098-3.

9 Instituto Nacional de Estadística (INE). Estadística de padrón contínuo. Nesta ligazón.

10 Flint AJ et al. Body mass index, waist circumference, and risk of coronary heart disease: a prospective study among men and

women. Obes Res Clin Pract 2010 ; 4(3): e171–e81

11 DXSP. Como resumir o estado de saúde da poboación en Galicia de 2005 a 2015. Boletín Epidemiolóxico de Galicia; XXIX, nº 1.

12 World Health Organization, 2010. Global recommendations on physical activity for health. [Ligazón]

13 Brugnara L. Low Physical Activity and Its Association with Diabetes and Other Cardiovascular Risk Factors: A Nationwide,

Population-Based Study. PlosOne 2016; 11(8): e0160959.

http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/148114/1/9789241564854_eng.pdf

http://www.ine.es/prensa/np963.pdf

http://www.msssi.gob.es/organizacion/sns/planCalidadSNS/pdf/ESTRATEGIA_ABORDAJE_CRONICIDAD.pdf

https://www.msssi.gob.es/estadEstudios/estadisticas/encuestaNacional/encuestaNac2011/EstadoSalud_DistribucionPorcentual.pdf

http://www.ine.es/jaxi/Tabla.htm?path=/t20/e245/p04/provi/l0/&file=00000010.px&L=0

http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/44399/1/9789241599979_eng.pdf

Boletín Epidemiolóxico de Galicia - SERGAS XXIX-1.pdfprioritarias polo Plan: bronquios e pulmón,...

Documents

Transcript of Boletín Epidemiolóxico de Galicia - SERGAS XXIX-1.pdfprioritarias polo Plan: bronquios e pulmón,...