4 - 4 »

C H R I S T O P H O R J S T A Y

H P O E S I D I D A S C A L I C A

P I A h O G U S

4 *4 *

) ( X )(

C H R I S T O P H t i R I STAYDE P O E S I D I D A S C A L I C A

D I A L O G U S

E Tsi caeterae omnes doctrinae parvis primum orta: ini­tiis fuerint, ac levibus incrementis paulatim auctae,

tamen unius poetarum artis principia ipfa tam illustria extiterunt, ut D iis , deorumque Liberis auctoribus tribue­rentur. Nimirum illa suavitatis novitate, ac, rerum nun­quam antea cognitarum admiratione capti homines, ar­tem , & artifices, quos humani ingenii excedere vires crederent, facile consecraverunt , Sed neque deinde, cum poetica multorum ulu ac studiis excoleretur, aut consuetudine ipsa fuit ejusdem existimatio imminuta , aut illa divinitatis opinio sublata. Qui enim omnium animos tam mirifice allicere, ac tenere polfent, non sine divino afflatu id assecutos putabant. Unde proprios etiam ac certos Deos inflammandis poetis adjunxerunt. Verumhaec ipfa diuturna admiratio multorum tandem folertiam, ac gravium etiam philosophorum animadversionem excitavit; qui accurate perspectis atque observatis excellentiam poe­tarum artificiis, viifque, 'quibus incederent, quas ratio­nes tenerent, penitus investigatis, fi minus mirabiles, veriores tamen eximia facultatis causas quaesiverunt. Atque eorum quidem in eo multum versata est industria, ut qua in re potissimum vis ac natura poeticae contineretur, do­cerent • Unde variae, interque se discrepantes plurimorum opiniones funt exortae, quando alii innumeris, concentu- que carminis inessc omnem poetarum praestantiam, alii in fabularum elegantia, in naturae imitatione atii positam es­se contenderent. Qua in controversia, etsi multa acute solcrtcrque dicerentur, illud tamen minus commode acci*

a 2 dic.

)( n )(d i t , quod nonnulli fua de fcntentia nc recederent, artis ipfiuS' magnitudinem , nullis datis philolophias partibus, imminuerunt. Siquidem poeticas, qux lapientia: conjun- dione maxime creverat, a dodrina omnino fcgrcgandx audores fuerunt. Nam qui fabulis, aut adionum huma­narum fimulatione contineri poeticam defendunt, hi poe­tas a philofophia aut prorfus revocant, aut, indulgentio- rcsutfint, fabulis occultandas difciplinas prxeipiunt. Qui fecus fecerint, leu qui pcrfpicue philofophiam verfibus tradendam liifcepcrint; poetarum focietate interdidum his efle pronunciant. Ita uno verbo, eos omnes, quos «MatfKtfAot/s dicimus, a poetarum numero exclufos volunt. Contra horum fententias plerique fanc doditfimi Viri ve­terem poetica*, ac .philofophia cognationem cum tue­rentur, plurimis & rationibus, & exemplis ejufdem five retinenda, five redintegranda utilitatem dignitatemque comprobarunt. (Quibus dc rebus mihi etiam Ixpc multa funt qu&fita, & nuper fuerunt cum eruditiflimis, mihi- que amici flim is viris .Antonio & Balbo accuratius difpu- tata . Apud A. enim cum efiem , eaque de re forte exor­tus cflet ferino, paulatim , ut in differendo fit, quidam ncr$ orationis ardor in intimas illius controverfiee partem induxit. In quo illud etiam gratifiimum fuit, quod inde fingularem A. in his etiam elegantioribus litteris intelli- gentiam intuerer. Nam illum quidem multis clfe ac gra* viVfimis dilciplinis egregie infirudum ex fumma, qux mihi cum illo intercelFerat, necefiitudinc fatis noveram. Siquidem quotidie fere una cum aliis eruditis viris, quo­rum familiaritate utebamur, five illum conveniebam, fi­ve ad mc ille commeabat. In quorum confuetudine cum ele­ganti Ifimorum hominum fermonibus omni urbanitatis, ac lit­terarum fuavitate conditis plurimum fruebar , tum ipfius A. infignem dodrinam potifiimum admirabar. Sed tantam in illo ineXTe politiorum etiam ltudiorum fcientiani nunquam certc animadverteram , quantam ex ea , quas inter nos fuit orta his de rebus controverfia, perfpexi. Nam cum maturius , quam exteri folerent, ad illius domum me contuliflem, eodem advenientem offendi & eximia; indolis juvenem, quique

excellens ingenium parcip diligentiam , ac difeendi.

cupiditatem adjunxerat. Quapropter libentissime {esc adA. applicaverat. At A; quo illius desiderio obsequeretur, incidere interdum hujusmodi de litteris sermones non aegre patiebatur, ut de doctrinarum studiis praeclare et ipse fiiulea afferret, et alacre B. ingenium ad cogitandum, ac dicendum commoveret. 1-taqfie cum A, tum uni adiiffe- mus, in legendo., et commentando non mediocriter in­tentum ac defixum deprehendimus. Cui B. vereor, in- quit, ne minus opportuni simus, qui tam occupatum interpellamus. Vos vero , inquit A . , percommode adelHs; ab ea enim, qua di (linebar cura, non tam (evocatis, ouam ad illam mecum partiendam acceditis. Hesiodi Theo- goniam paulo attentius perlegebam ; siquidem vetusiifft- luum ac in primis nobilem poetam considero tanquam praeclarum quoddam religionis ac doctrinae illorum Grae. ciae temporum nobis reliquum monumentum . Quot eniin in illo , quam insignes de divina v i , ac natura , quot de dementis, ac rerum causis, quam suavibus fabulis inclu­sae sententiae ! Sed hoc loco vetus illa didascalici carmi­nis , et doctrinae allegoriis obtegendae ratio occurrebat animo, ad mecum cogitabam, quanta in hoc poeticae gc- nere commutatio deinde esset conlecuta, cum amplifica- tis doctrinarum Itudiis ipsa rerurti obscuritas, ac.difficul­tas >ab ea fabulandi consuetudine poetas retraxisset. Tu niB. at cur, inquit, non prissinum hunc motem deinceps etiam retinere potuissent, aut cur nossri nunc homines repetere vetfisiam illam mutarum ingenio magis accom­modatam rationem, ac redintegrare non possint? Equi­dem ut arbitror, tunc multo ornatior haec poeticae pars eifet, atque ex animatis his fabularum simulacris fenfus' et vita quodammodo , ac magna ccrtc carminibus vis accederet ad amovendam omhem difciplinae moleiliam» et obscuritatem doctrinae. Tum A. quis, inquit, non tibi illud affentietur, miram esse suavitatem 'fabulis, (I lucem rebus afferant ? Sed quam quaeso unquam viam reperiri putas, qua. obscuras res etiam ac difficiles quis piam expedire, ac illustrare fabulis poffir? Unde tantam fabularum supellectilem accersit, quae par sit tam muU tiplicibus, ac tam variis exprimendis doctrinis ? Aesiqurs

) ( I I I )(

fingularis ingenii facultate id etiam aflequetur, quo ta­men pafto efficiet , ut quas ita fingendo involverit, ea fa­cile ab aliis intel-ligantur ? Sint enim aliqux mitiores do- drinx partes, qux fortaffic iillixc involucra non omnino refpuant, YCrum fi de difficilioribus naturx caufis erit agendum, cenfcsnc res fua fponte impeditas, fabularum acceffionc non impeditiores etiam atque obfcuriores fu­turas ? Tum B. Ac ego, inquit, oblcuris etiam rebus ma­gnam inde lucem ndfuturam mihi perfuadeo. Quippe il­la ipfa alienx formx fimilitudo quantum valet ad homi­num ingenia excitanda! Proinde ifthxc fabularum latebris includcndx veritatis folertia mihi videri folet prxfeferre quandaiii illius, qux in Virgilii Bucolicis eft, pucllx Ipe- ciem fugere ac latere velle fe idcirco fiimulantis , ut & invelhgandi fui cupiditatem aliis injiciat , & inveni­endi jucunditatem acriorem . Tum Ego , atqui miram hanc omnem j inquam, acuendx intelligentix vim, quam dicis inefle fabulis, nulla re aptius, quam ipfo fabularum exemplo refutari pofie opinor. Ne recedam longius, Hefiodi, quem exteris ad imitandum propofuifti, tefii- bus utar fabulis. Quid enim ii filem obfcurius, quid in­certius ? Ncque nobis has tenebras temporum , quibus ab illo recedimus, longinquitas attulit. ./Eque in illo explicando diferepantes eorum etiam lententix fuerunt, qui ab illius xtate multo propius aberant . Scimus Zeno-' nem Stoicum in ejus fabulis interpretandis fufluliffie omni­no rcccptas illas cognitiones deorum, & rebus inanima­tis ac mutis docuifie hxc tributa nomina . Quid igitur nofiri poctx fibi polliceri nunc pofiint, quando ifle fa­bulandi ufus , tanquam Egyptiorum xnigmata, tandiu. obfoleverit ? Quamobrem fi quis nunc fabulas in rebus prxfertim difficilioribus explanandis revocet > meo judi­cio perinde faciat, ac fi incertas ac dubias rerum notas mcigis ad divinandum , quam ad intclligendum proponat. Tum B. Quid caulx efi , inquit, ut ob variani Heilodi interpretationem totum fabularum genus in invidiam ad­ducas ? Ufuvcnire enim facile potuit , ut ejufmodi fabu­las' fuis verfibus Hefiodus includeret, qux tunc ipfafer- nionis confuetudinc faciles apertxquc cfient, quarum de-

)( I V )(

Inde cum intercidisset usus, intelligentiam, quae feqiiercrt- tur, aetates non tenerent. Sed fabularum suavitatem si probamus, non ess, cur ob hujusmodi latebras sint reji­ciendae . Siquidem huic obscuritatis incommodo mederi nullo negotio possumus, si ejus generis fabulas usurpe- mus , quae non arbitratu cujufpianr , nec opinionum , aut morum inconssantia effictae sint, sed ab ipsa naturae simi­litudine ac veritate depromptae. Eaedem enim neque inter­cidere unquam possunt, neque obsolescere. His velut a natura impressis notis ac vestigiis cum insilient pnetae , fa­cile ac jucunde ad res cognoscendas nos deducent. Qua­re in conficiendis suis fabulis volo, ut has arripiant, aC sequantur, ex quibus appareant, quae in rebus inlunt, similitudines , ac propinquitates. Has dum inter sc component , atque aliarum vultus ad alias transferent, atque immutabunt, ca ipsi alienae imaginis inducta spe­cie mirum in modum intelligentiam atque animadver­sionem legentium acuent. Exemplo antiquissimae Pytha- goreorum fabulae rem apertiorem faciam. Non ignoras, quae v is , quae significatio illorum harmoniae fuerit, at- que illa Phoebi imagine Mufas cithara in orbem moven­tis, quam apte omnem gravitatis doctrinam comprehende­rint, ac pene subjecerint oculis. Quod quidem quo alio artificio fuit a Pythagora perfectum, nisi similitudine fidi­um ad planetarum motus exprimendos traducta ? Nempe cum miram utrinque confcnsionem exisiere deprehende- rct , intervalla intervallis, sonos motibus congruere , haec inter te commutanda esse duxit, siderum cursus Phcebi ac Musarum fpecie vessiendos , fabulae hilaritate condien­dam doctrinam . Hunc in modum musicarum rationum effigie leviter ac venusse adumbrata caelestium conversionum naturam ac mores expressit: ut quaecumque de ilia tra- hendi v i , & gravitatis legibus deinde funt comperta, uni- verfa fere fub hoc uno fidium involucro fuisse inclufa vi- deamus. Quare cur caeterae etiam philofophiae partes fa- ne minus difficiles atque involutae , aeque 'explicari non possint, cum haec tam obfcura ac multiplex gravitatis sa­tio fuerit unius fabulae adminiculo tam commode expo- sita ? Tum A . , egregii fane , inquit, exempli tibi in men­

tem

)( V )(

tcm venit, & qilo uno controverfiam omnem facile con- ficcre-s*, fi de occultandis dodrinis , atque eo fabularum integumento celandis quaereremus. Quamquam enim hic ( me intuens atque arridens) inde ullam hujufmodi nc conjeduram quidem faceret : fed pofi fiellarum convcrfio- nes diu perfpedas. & illas gravitatis vires cx ipfa cx\i oblervatione tandem patefadas tum primum harmonia: fimilitudinem fiderum motibus accommodatam fuifle, & po(t eventum nos sEdipos efle. coepilfe tecum contende­ret. Ambiguas res nimirum facile ad ' quamcumque par- tem fledimus, utque lucos ac prafiia in nubibus, fic in veterum fabulis inulta, quee illine fufpicati quidem fue­runt, intuemur, atque in illis interpretandis plus nos ipfi fingimus, quam illi in lucubrandis. Sed pugnare tccum nolo, liberalius etiam agam, & concedam illo fidium in voluero fuiiTc revera omnem gravitatis dodrinam, ac du­plicatas reciprocas, ut vocant, illas etiam rationes, fi ita placet , inclufas . Verum ad illud , de quo agimus , quan­tum id referet ? Neque enim difputamus de illo fabularum genere, quee, quafi myderia quxdam ad dodrinas ab o- culis hominum amovendas erant inftitutce , neque inficia­mur irtiufmodi fabulis difficiles etiam difciplinas implica­ri quoquo modo pofie, atque involvi. Unum hoc defen­dimus: quo magis fidis his commentis involuta; fint, eo impeditiorem carumdcm intelligentiam fore, atque ita fa­bulas ad occultandam philofophiam opportunas eflfe pot fe , ad illuftrandam non pofie . Quare Pythagoreis relin­quamus hunc fabulandi morem : nos fi a didafcalicis il­lustrari philofophiam volumus, ilthasc integumenta ab eo- rumdem verfibus arceamus. Quo enim pado fabula ve­ritatis interpretes cfle pofllmt, fi ipfx interpretes alio inter­prete indigebunt? Nam fi ob fuavitatcrn carminis adhi­bendas cenfes, qui quaefo lepor, qux jucunditas ex obfcu- ritate ae tenebris exoriri unquam potefi? Perfpicuitatcm enim praffiertim cum dc abditis rerum caufis erit agen­dum , primam dicendi virtutem eflfc judico, utque egre- gite prdurx , fic omnem feribendi laudem intercipi, fi lu- ce carcat. Atque hanc unam ob caufam opinor fuifle fat- bulas a veterum fapientium carminibus paulatim rejedas »

atque

)( V I )(

atque ab Empedocle, Parmenide, atque aliis Italicae di- fciplinae philosophis idcirco luinc apertis versibus philo­sophandi usum fuisse demum introductum. Tum B. acri­ter oppugnari m e, inquit, & loco pene dejici faterer hac obscuritatis calumnia, atque his Empedoclis, atque Italicorum exemplis, nisi opportune occurreret, quem subsidio advocare , et cujus judicio fabulas tutari facile possim. An Platonis vobis in mentem non venit? Non­ne uno illius exemplo omnem hanc Italicorum auctori­tatem , et omnes abrogandae fabulae rationes prorsus la­befactatas videtis ? Quis enim unquam non folum philo­sophorum , sed etiam poetarum ess aeque atque ille issiuf* modi fingendis ac fabricandis commentis delectatus? Ita­que ob idipfum comminiscendi studium Homerum.philo­sophorum nuncupatum fuisse opinor. Tum A. imo, in­quit, Platonem totum a nobis esse judico. Quando e- nim isshaec fabularum ornamenta, nisi in facilioribus ar. gumentis adhibet? Sed cum ad obscuriores rerum causas explicandas interdum delabkur, quam accurate omnem comminiscendi licentiam removet! quam aperte omnia, quam nude pronunciatl illius, quae in Timaeo ess, de universitate naturae , disputationis velim recordere. Quod magis a fabulis remotum atque alienum esse po- tess loquendi genus, quam quo ille difficilem de corpo­rum elementis quaessionem exponit? Quo planius resex- pediat, nonne arithmeticae etiam numeris, ac geometriae figuris utitur? nonne iisdem verbis explicat > anibus in iis artibus tradi solent? Cujus igitur rectius, quam Plato­nis auctoritatem nobis vindicemus, qui cum isso conse­ctandae fabulae ssudio traheretur, omnem fingendi ratio­nem in obscurioribus rebus explicandis deserit atque ab­jic it , et rcipiia identidem ditium illud comprobat, quod usurpare erat solitus: veritatem nimirum fabulis omni­bus esse suaviorem? Tum B. aegre, inquit, Platonis au­ctoritatem extorqueri mihi paterer; nequeenim; opinor, complura mihi illius exempla deessb polsent, si philoso­phorum testimoniis nobis esset pugnandum. Sed quid at­tinet in iis immorari, quando poetarum mores exquirimus? Quare caetcros omittamus, et horum tantummodo exem-

)( VII )(

pia intueamur. Tum A . , quid fi cos, inquit, nihilo a:qufo­res fis habiturus , & eorum etiam fubfidiis dellitutum tc (entias? ac non unum aliquem e populo, fed ipfum ia- tinorum poetarum principem teftem adhibebo. Pervul­gatos & pulcherrimos Virgilii de Anima Mundi verfus velim in memoriam revoces. Nonne apertiffime Stoico­rum fententiam exponi, & omnia fabularum involucra removeri vides ? Alios etiam Georgicorum, & Bucolicorum locos• recordere : nam & Silenum Epicureorum more philofophantcm , & c au fas rerunl aperte ubique expli­catas agnofees. Hoc loco B . , equidem, inquit, nun­quam Virgilium tot locis , tamque confianter in diffici­lioribus dodlrinis refugientem fabulas animadverteram.rl’um ego, at eundem, inquam , hunc morem rejiciendas in re­bus obicuris fabulae fuifle seque conftantcr oiunium !aci­norum poetarum ufu comprobatum facile polfcm ofien* dere. Sed ad Virgilii audoritatem unius Ovidii exem­plum adjiciam : efi enim fortaftc exteris omnibus ad pro­bandum accommodatius, quippe a poeta fabularum (tu- diofiflimo defumptum . Meminiftine ejus uberes illos, ac luculentos de Pythagoras Metcmpfychofi verius ? No- lli quam enucleate, quam diu in omni illa expedienda do&rina immoretur? Nonne, qnafi lege aliqua impedi­tus, qu;c vetet dodtrinis immifeeri fabulas, in medio fa­bularum xftu inftituti fui repente immemor miflas facit al­legorias , & rem omnem illis fingendi integumentis ex- iolutam ac nudatam explicat? Hoc loco A . , quidni igi­tur, inquit, controverfiam jam omnem fublatam confi­temur? & poetis cum data opera fefe ad difciplinas ver- fibus illustrandas convertunt, ab omni fingendi licentia abfiinendum (latuimus ? Nam cum iis quidem, qui levio­ra ac faciliora argumenta pertraflant, indulgcntiores elTe pofiiimus: in manifeftis enim rebus nihil lucis, acccfiio* ne fabula:, detrahitur, jucunditatis vero non parum ad- .jungitur. Sed hujufmodi fcitivicatcs a gravioribus doctri­nis omnino removendas censeo, & tanquam inutiles.or- natus in paixfira adhiberi foiitos, in Veris certaminibus* quia oneri funt, motufque corporis impediunt, abjiciendas.

Tum B . , mc fanc , inquit, tam luculentis exemplis a tuen­da

)( V I I I )(

)( IX )(da fabula pene retrnxissis; sed illud vereor, ne si dida­scalicis fabulas omnino tollimus, una omnem, quae poe­tarum ess propria, vim , & nomen ipsum adimamus. Scitis enim quam multi, neque ii quidem indocti, facra potius fine cantu ac tibiis, ut ajunt, quam poetam sine fabulis eiTc posse affirmant • At nos, inquit A . , non levio­rem Hesiodi, quem paulo ante legebam, auctoritatem illis opponemus. Ait nimirum in Ascrae vallibus a fefe audi­tas esse Mufas, cum profiterentur, nosse fc multas dice­re verofimiles fabulas, sed veritatem ipsam item nosse, atque ctiaui malle dicere.

lVlfui/ iiuc/ka vroMa? AsTeiv irvfioim SyToix'i'cflfJULvc/1'Ti/t' iBihujxtv y.vSimicr6ca.

Ipso musarum teflimonio aperte philosophandi rationem, ut vides, tuetur: sed quo demum vocabulo didascalicos appellemus, non magnopere laboraverim. Placet illa Adilfoni in refellendis Miltoni obtrectatoribus urbanitas, qui negabant illius poema heroicum esse nuncupandum, propterea quod primae poematis partes Deo essent assi­gnatae; at vos , inqijit, si heroicum dici minus lubet, divinum appellatote; ita Didascalici, si minus fabulae, veritatis ac sapientiae poetae per me licet nuncupentur. Tum B . , ne ego quidem, inquit, controversia nominis magnopere torquerer, nisi rem ipfam in hac verbi conten­tione agi viderem , & poeticae vim omnem ac naturam in disceptationem vocari. Si enim fabulas non sua ipsa­rum causa a poetis conquirendas putas, tamen oportet, ut ob eam imitandi necessitatem, qui ess praecipuus poe­tis finis propositus, retinendas fatearc . Scis enim plcros- que censere omnem poeticae praessantiam in humanarum actionum imitatione esse positam, hujus autem imitatio­nis tanquam minissrds esse , atque effectrices fabulas. Quo­rum quidem fententia, etsi mihi aliquam dubitationem af­ferre foleat, tamen magnopere moveor, cum considero eandem imitandi legem, ab ipfo poetarum Reipublicae quasi conditore Arissotele latam esse. Qui propterea Em­pedoclem , quod nullis adhibitis fabulis ab hac imitandi

iio*

)( X )(norma receffrlfet, & nudis vcrfibus philofophiam efTbt pcrfecutus, a poetarum civitate excludendum lanxit. Quid quod idem germanam imitandi rationem illam effcftutuir, cum poetas cos ipfos, de quibus agunt, loquentes indu­cunt. Si ab hac alieni perfbnsc ac fermonis fimulationc quidpiam recefferint, refque gOllas per fc ipfi narrandas liifceperint, narratores tum effe, non imitatores, ncc poe­tas appellandos pronunciat. (filare quid Didafcalicis fi­et? C uid ex e< poetarum artificio reliquum illis erit? cum non modo in nulla adtionum imitatione versentur, fed ipfa etiam hujus imitationis quoquo modo fimuiandar fn- ftrumenta fabulas illis auferamus. Tum A. me etiam , in­quit, vehementer moveret, ac frangeret Ariltoielis aucto­ritas, quem poetices conditorem jure nuncupas, & quem seque aliarum complurium dodlrinaruin artificem appella­re poffumus , cuni tot dilcipiinas anted. difperfas ac diffolutas fumtna ingenii folertift primus confirinxerit, in artemque redegerit- Sed quo magis praeclara atque egre­gia omnia de hoc artium moderatore fentio , eo difficilius mihi in animum pofilun inducere hac illum mente fuiiTe , ut poetarum ftudia ullis brevioribus fpatiis , qUam natu­ra; ipfius amplitudine circumfcribcret. Nam fi ex hac rerum univerfitate exclulos ad humanarum adtionum imU tationem quafi in exiguum gyrum compulit, & fi ad il­las , quas commcmoralti, imitandi leges eorum pradhn- tiam adtimarc oportebit, jam Homerum ipfum , quem alio- quin exteris omnibus prxtulit, poft mimorum etiam, at­que Atellanarum fcriptbrcs ponamus, ncceffe erit. Nimi­rum poetam tum illum dumtaxat appellabimus , cum alios loquentes inducit: illam autem ejus poematis partem lon­ge majorem atque ampliorem , in qua nullo alieno indica­to fermone ex fe ipfe nobis deorum atque hominum fa* d a , mores, ingenia mirifice exprimit, credo, repudia - bimus, nec proinde imitatorem nec poetam ibidem il­lum elTe cenfebimus? Tum B. fed fortaffie , inquit, Ari- (toteles non tam poetas, quam genera ipfa poematum ex* quirens, interque fe comparans illud intuebatur, quanam in re potiffimum vim naturamque carminis poneret. Qux fi in hoc iita cft maxime, ut nos xqtie moveat, ac fi

ocu*

oculis atque auribus res ipfae in animos-influerent, nihil, propius ad hanc aurium atque oculorum fidem accedet-, quam hxc alienx perlbixc ac fermonis imitatio . Atque idcirco, opinor, perfodi poematii exemplar, verafque imi­tationis (edes tragoedias eife flatuit.Nam etll poetae alias etiam habeant, quas fequi poflint, reram effingendarum rationes, tamen , fi ab hac una alieni fermonis indudio- ne rcccficrint, deferibere illos tunc potius, quam imi­tari dixeris. Hic A. sed fi hac, inquit, detcribendi ope­ra ita nos commovebunt, ut res ipfe , fi,objicerentur fen* labiis, non acrius percellerent i quid intereft deferibere ne , an imitari iftud dicamus? Quid enim refert, an alie­no fer.none , an carminis v i , csterifq.ue artis miraculis moveamur? Non (ftdipum ipfum, cum (e(e Laii interfc- dorem fuilfe comperit, in fcena ejulantem, fed ab aliis, narrari illius ludum audimus, neque tamen idcirco mi­nus exhorrefeimus. Tam apte cfl enim doloris illa vis* tam ad veritatem natura; deferipta, ut audire lamentan­tem , ac fibula fibi evellentem oculos videre videamur» An Brifeidis ab Achille difcedentis dolorem uno Home­ri verficuio deferiptum non melius intelligimus, quam II diutiffime conquercntem induceret? An ulli fermones vim potcllatemque deorum tantopere exprimere pollent, quam cum Neptunum duobus paffibus ab Euboea ad Le­nimini pertingentem , aut Jovem pro Trojanis ab Ida propu­gnantem divini poeta; verfus pene oculis fubjiciunt ? Sed ut hominum , ac deorum adiones omittamus, cum ad alias natura: partes ab omni fenfu intelligentiaque remotas fc- ic convertit, ac carii terreeque regionibus ob oculos poli­tis mundi totius afpedu mirifice nos detinet, num imin tutorem tum illum omnino definerc efle cenfebimus ? Num omnem ifiam imitandi, noftrique percellendi rationem fo- iis humanarum adionum finibus concludemus, perinde ac ad exteras res nullas, cum ad naturre fimilitudinem expreffiu fint, ifta noftrorum afficiendorum animorum virtus permanaret? Nam cum in hac rerum univerfitate per­multa fint inanima quidem, nulloque fenfu praedita> in quibus tamen plurima vis ineft, five magnitudine > five ordine, five alia multiplici ac varia fpecie nos commo-

ven-

) ( XI )(

vendi) fatis erit manifcftum in earundem rerum imagine exprimenda magnam xque poetis relidam elFe copiam ad voluptatem, trillitiam , admirationem, aliofquc 1'enfus in nobis excitandos, lidemquc tum tandem germani imita­tores erunt putandi, cum hanc univerfe naturee imitatio­nem fuerint affecuti. Siquidem etiam tenuiorum artifi- cum, quos ob hujufmodi imitandi ftudium tacitos poetas appellamus, laudamus indultriam ; & quibufeumque in rebus natura: fimilitudinem effinxerint, tanquam pracla- y x imitationis exempla commemoramus: unde Mironis vaccam, Apellis equum, uvas Zeuxidis, linteum illud demum Parrhafii adhuc recordamur. Sed quanto praecla­rior cft poetarum laus, qui exteris omnibus ampliores habent imitandi fines propofitos , neque fingulas levefque tantummodo res, fcd univerlas ac maximas miro artifi­cio poftunt effingere , atque omnem confpeftum & ima­ginem natura? quali rabulam nobis ad intuendum propo­nere? Itaque hanc infinitam natura: imitationem illis efle attributam > eorumque facultatem his pene immenfis va­gari finibus ab Aristotele fuilTc aniniadverfum etiam fine ullis teftibus ob fingularem illius ingenii magnitudinem mihi fatis perfuadeo. Sed id ipfum locupletiffimo Laer­tii tefiimonio nobis ctiarn eft proditum . Ait enim Ari-* -ilotelem in eo, quem de poetis fcripfit libro, luculenter fateri, optimis quibufque dicendi modis, ac poeticis figu­lis Empedoclis verfus effe egregie iniiruflos, ut proinde Empedoclem homericum omnino effie affirmet. Verum ■lianc Ariftotelis in judicio de Empedocle ferendo varie­tatem inde profedtam cfle exiftimo , quod in fuis de poe­tis libris univerfum de omnibus rebus dicendi poetarum artificium exquireret; in eo autem , qui unus c multis reliquus eft illius poetices liber, ut Socrates philofo- phiam, fic ille poeticam a mundo ac ccdo ad mores trans­ferens fola humanarum aftionum , quam Epici ac Tragici fequuntur, imitatione conftrictam expendat. Tu vero, inquit B . , praeclare & fummi viri prudentiam ab omni; judicandi inconftantia vindicafti 5 & fcrupulum mihi quen- dam ac dubitationem , cfix ex hac imitationis lege reli­debat, animo exemifti; aegre enim .adduci poteram , ut

Vir-

Virgilii Georgica ob eam imitationis inopiam non divini poetae opus existimarem, aut iplum Lucretium tametsi se- dulo, ac naviter philofophantem , ob sublimem ac singu­larem illam dicendi rationem, non item homericum > ac summum poetam crederem. Quid multa ? ipsos epicos, et grandiores poetas non ad folam illam imitandi normam putabam exigendos : aliud quiddam majus aeque amplius eite oportere arbitrabar , unde suos ilii cultus, fuofque ornatus accerffrent. Siquidem noveram Trissim poema illud quidem ad constituendae tabulae leges et ad Iliadis exemplar accuratissime compositum in bibliothecis pene delitescere ; Areolti vero Oriundum veterum vestigiis non tam sollicite insilientem, ac nonnunquam abipsa verita: te naturae ultro aberrantem, tamen ob mirum illud di­cendi genus videbam in manibus omnium effe, ac me ipsum, illis deliciis, ac pene praestigiis rapi, atque allici sentie­bam . Tum A. quare sublatis atque exsolutis his tan- quam nodis, quid dubitabimus jam illud siatucre in hu­manarum actionum imitatione non effe reponendam omnem poetarum laudem , Equidem illud etiam adjunxerim , ne in ipsa quidem ampliore naturae imitatione illam effe uni­ce positam; et quanquam haec naturae veritas ac simili­tudo poeticae lolum ac fundamentum sit, non in illa una tamen effe omnia, fed ab alio fonte derivandam singula­rem illam vim ac praesiantiam. Aesi dicendum esi,quod fentio , hanc praesertim locandam arbitror in illo . poeta­rum proprio cogitandi ac dicendi genere, quo ita Jucun. de omnia admirabiliterque exprimunt, nihil ut effe pos sit nec ad res cognoscendas pulchrius, nec ad legentium delectationem praeclarius. Qui iftiusinodi ornatu compti inllructique funt , hi sane in quafcumquc naturae regio­nes ingrediantur, sive de hominum actionfbus , sive dc rerum initiis, sive de adminisiranda Republica , sive dc Religionum sanctitate agant, quodeumque denique argu­menti genus pertractent, omni laude cumulati poetaenun- cupentur. Si qui vero eo comptu carcant, illos nullo imitationis, nullo fabular im subsidio , hujus pulchritudi­nis inopiam compensaturos opinor. Tum B. illa m ihi, inquit, mirifice probas: sed quanam in re. potissimum hjc

ipsum

ipium linguiarc dicendi genus collocas ? Unde hunc tan­tum ornatum exoriri putas? Quibus tandem artibus uten­dum, ut hanc excellentiam, hanc praepotentem ac domi­nam animorum vim quifpiam poffit alTequi? Arduam, inquit A», ac difficilem omnino rem portulas, & qua:, cimi caput totius artis ipfa fit, nulla arte fortaffe tradi poffit. Sed quibus a natura dati funt quidam celeriores animorum motus, in iis certc magna infunt adjumenta ad hanc , de qua dicimus , procellentem pulchritudinem comparandam . Sic enim cenfeo ; peculiare hoc effc acrio­ribus quibufdam ingeniis atque ad inularum (ludia natis, incredibili ut fagacitutc atque animadverfionc vigeant , ad varios rerum afpedus ut fubito excitentur, atque ad carum imagines excipiendas agiles atque experredi fint . Qux ctcteros languidius impellunt, ipfi acriter lentiunt, celeritcrque arripiunt; omnes rerum gradus, diferimina omnia, varietates, fimilitudines, vim animadvertunt, in- terque fe conferunt. In animis recenti hoc imaginum appulfu agitatis, eoque fervore raptis permulta: fubito oriun­tur, atque inter fc permifeentur rerum antea percepta­rum fornice, cx quarum mira conjundione ipfi varie com­moventur, ad hilaritatem, ad moerorem inducuntur, in­flammantur, exardefeunt. Neque vero hujufmQdi rerum perceptio obfcuriore quodam fcnfiwoncluditur, ut cum multa: in imperitorum etiam animos aliquando lpecies influunt , neque caufas, cur ita afficiantur, tenent. Hoc enim habent prafhntiora ingenia , fu minam ut fentiendi vim par intelligcndi folertiaconfequatur. Inter illos rerum ap- pulfus , animique nortri motus, quee cognatio intercedat, exquirunt: cumque ut nervos in fidibus, ita a variis rc,- rum formis varie animos percelli fciant, eorumque mo- tus tanquam chordarum fonos trirtes, aut jucundos efle> qua: movendis atque in quamque partem infledendis men* tibus aptiores fint imagines, vident. Atque ita'in inti­mos animorum finus, ac {enfuum & cogitationum ortus penitus illapfi ad iplos voluptatis ac pulchritudinis fon­tes perveniunt. Quam vim cum animo femel hauferunt , cultufauc atque ornatus univerfos contemplati funt, poft- cjfl&m ad feribendum acceiTerunt, ad illius praeclaram

ipCLiCui uinnein uicenus rationem dirigunt , nnua eoiore ac lineamentis omnia conveltiunt• Perinde enim ut ipfi affecti funt, ita nos movent, & quos in rebus cogitan­dis ipii percipiunt impulfus, eofdem in explicandis ad nos transferunt > nobifquc impertiunt. Tum B. ab alrilli­mis , inquit, & pulcherrimis initiis poetarum pr&ftan- tiam repetis, & pene ad fimilitudincm illius, qui in PiaL»ne eit, opificis Dei formarum contemplatores & ef­fectores nabis poetas egregie defccibis . Quidni enim crca- re euodainmodt) res ac gignere cenfeantur, qui nos, in quas . eli-t, cogitationes inducant, in quolcumquc mo- 01 s nfledant, nolirofque fenfus dicendo validius moveant, q am prxientes rts ipfa: movere pollent ? Nimirum inde exora eit eorundem illa vis ac virtus, atque inde profc&a funt illa miracula ac portenta, quibus no» b>s hunc rerum afpcdlum formofiorem , & in ipfa natu­ra puchriorem alteram naturam efficiunt. Hinc fi a.d nar­randos hpmiivim eventus, vitacque cafus fe conferunt, tam variis luminibus iiUinguunt omnia, ut perjucunda ca ipfi dicendo pr^llent, qua? experiendo oh. quotidia­nam rerum (Ke pravitatem , five fatietatem., v\tx ipfius taedium nobis afferunt. Ipfc aegritudines ac perturbatio- nes animorum , nux tam acriter nos cruciant, fi ab ipfis excitantur, gratifiimee iiin t: fuaviter nos angunt, ad do­lorem,. ad mifcricoidiam impellunt, metum denique > ac terrorem fumma cum voluptate^conjungunt • Quid quod magnitudinem ordinem, varietatem , qualem fruftrain re­bus exquirimus, ad -nofira defideria fuis ipfi imaginibus, accommodant, & pene explent illam, cui nunquam face­re fatis polVuraus, infinitam, animorum cupiditatem * Un­de cum admirabilibus eorum artibus, deunemur, a com­muni vitee contagione atque tfcdio ad quafdam. beatorum hominum fedes videmur lecedcre . Sed nulla, in rc, in­quit A.., mirabilior atauc utilior eorum e(t opera , quam cum res a (enfibus, . intclligcnti&que cacnmuni remotitfi- mas nobis propius, admovent, & veritatem ipiam ac rerum altiflimarum cognitiones ad ocuiorun\ confuQtudi- jpem traducunt , ac fuavibus fimulacris involutas in ani­mos inferunt, ut qux cogitando atque intclligcndo alie-

b * cui

qui vix possumus, quass intuendo teneamus. Confenta* nea nobis clt haec una maxime rerum cognoscendarum ratio, utpote cui cliu a pueris nos natura ipfa assuefece­rit. Atque iC.circo a sensuum societate sevocare atque abssrahere animos, ac sequi simplex ac sincerum illud in. telligendi genus fine labore non possumus, neque fine sin* gulari jucunditate ad informationem naturae ac sensuum conjunctionem revocamur. Ita ex ipfis angulliis, quibus animi obsequio & indulgentia corporis adssricti cocrcen» tur, poetae egregiam & delectandi, & juvandi opportu­nitatem quaesiverunt, Hoc joco B., tu vero, inquit, il­luc, quo maxime optabam, rem deduxissi : haec enim quae postremo loco funt a te dicta > Didascalicorum facul* tatcm, unde digrcsii sumus, praefertim attingunt, unique aperiunt errorem illorum > qui hos a mufarum artibus propterea removent, quia res a sensuum usu Longe abdu­ctas, ac inteHigentia comprehensis pertractant, atque ita in eo reprehendunt, in quo potissimum ipsi praessant. Nam si formarum illa ubertas, in qua praecipua vis carminis esi posita, a rerum ubertate proficiscitur, undenam amplior poterit j quam a doctrinarum fontibus esilorcsiere? Quae unquam sedes pulchritudinis erit aptior, quam veritos ac rerum plurimarum scientia ? Ubi magis alitur animus, aut unde potesi imaginum effectrix ingenii vis fecun­dior exoriri atque erumpere? Quippe in rerum maxima, rum intcllQuntia defixa mcn$ majores etiam habet impe­tus, ut, quae penitus intimeque perviderit, pulchre item splendidcque efferat. Quare poetarum animos excitat haec artium doctrinarumque cognitio, & quasi materiem vires» que suppeditat illustribus illis simulacris, quibus asperas res ornant, obscuras ac difficiles illuminant, et quasi qui­busdam insignibus variant, ac pene depingunt. Quapquam quae pictura exprimere tam apte potesi, tamque multi* pliciter, quae poetae interdum c.x abditioribus eruta na* turae latebris educunt ? Nam omnis demum pingendi fin- gendique ars quid aliud potesi, nisi extremam tanturmuo*. do siciem ollendere , et commodiores rerum afpectus urio oculorum ii.tuitu , uno temporis momento circumscriptos? H i vero intimos corporum atque animorum recessus ape-

•' riunt

j [ A V J i ; (

riunt, mutationes omnes ac vicissitudines describunt, cae- casque res omnino atque ab aspectus judicioiongissimr abductas conformatione quadam ac figuris inllruunt. Tum ego, sed fi Didascalici, inquam , in suis versibus effice­re ilihaec omnia poliunt» quid jam erit ab eorumdem praestantia fabularum decessione detractum? Aut cur non aequo animo fictis illis cummentis careamus ,cum haec ea­dem nec minus ubere ornamento compensent, nec ipsis fabulis fere dissimili? Hoc loeo A, bene, inquit, narras, cum has poetarum ffirtms ■ a? dicendi figuras fabulis similes affirmas. Ex iis enim, quae paulo ante comme- morata funt, tam leter fe finitimae atque affines videntur, ut haud sciam» an eandem i sed certe parem utroque in genere vim inesse dixerim. proinde valde iis assen- tio r , qui omnes hos dicendi ornatus ab ipfis fabulis de­rivatos esse opinantur. Nam quid aliud funt demum haec simulacra , ac figurae, nisi breviores quaedam fabulae quarum ambages, quiiem amputentur, retineatur vis ac lepor? Quid enim metaphoram esse dixeris, nisi meram, fed verborum ambitu contractam fabulam ? Quid simili». tudrn.es, niti germanos apologo?? Altas aeque figuras non obscure ab. hoc fonte deductas, et fabularum» a quibus cmaparint» imagines ac exunpla esse facie agnoveris. Miram, inquit neque antea mihi perspectam fabulas inter, ac figuras cognationem aperuistis., eoaue magis pro­batis , quo aegrius , nefcio quomodo, ferebam a Dida- fcalicorum versibus omnino cxclufasesse fabulas, quarum obfcuritacem ac latebras illis tantum ademptas, jucundi­tatem pene restitutam esse video . Sed venit in mentem id a vobis exquirere, quomodo, putetis oriri patuisse hanc ipsam inter fabulas, &: has formas, dicendi affinitatem? Nam ncauc cafu hanc tantam similitudinem exdtisse arbi­tror, neque invenio., cujus lludio io hominum sermonem, & in scribendi elegantiam influxerit. Tum ego, quo­niam , inquam , in sermonis principiis investigandis conji- ciendo progredi oportet, verisimile hunc m modum lefe rem habuisse videri potell. In populorum primordiis, atque agressiorc vita cum permulta nomina ac vocabula ad si- gnificandis res deessent, primum actione ac gcfiu fuisse

b 2 ■ horni-

homines ufos, prout ab iis fit, quibus intercepta fit fa­cultas loquendi; fed cum hxc ad fublevandam fcrmonis inopiam non fufficercnt, fabulas tamquam pidturas rebus deflgnandis magis accommodatas fuilFe adhibitas. Nota eft illa Mfmenii Agrippae ad p ebem , qua: in montem Sacrum fcccfferat , fabella, qua rudi populo, qui julliti# , & ci­vitatis conftituendae neq.ue vim neque nomen teneret , illa corporis humani membrorum inter le diffidentium imagi­ne utilitatem legum ac magiftratuum in animos intulit. In ipfis phifoiophicC incunabulis eadem fabulandi indultria lapientes ufos {cimus ad morum doftrinam imperitorum nantibus communicandam. Sermonis autem copia, ac rerum notitiis paulatim deinde audtisquamvis eo prxfidio pro­pter utilitatem infiituto carere homines facile pollent, ta­men cum non mediocrem inde confequutam jucunditatem viderent ,■ detrasfia etiam ncceffitate propter voluptatem retinuerunt Sed cum ad rerum obfcuritatem., ac. Ion* giores Termonis ambages vitandas amoveri fabulas oportuit, tunc circumcifis ambagibus, carum vim atque elegantiam in hos concinniores dicendi modos traduxerunt * IJndc quod in scriptura? inveniendis elementis accidit, ut ipfa; rerum p i& u ra , qua: initio ad res defignandas adhibebantur, paulatim contrade in litterarum notas tranfierint, illud idem etiam in hominum fermone videtur contigifle: nimi­rum ut fabula quafi cogitationum imagines ad rudiorum intelligentiam primo adhibitae , deinde contraherentur ia hos breviores dicendi comptus., quafi figuras, quibus & communis fcrm o,& poetarum oratio pralcrtim clfet ele- gantior . Nonne in paucis fepe verbis, & fingulis fere vocabulis hujus originis veltigia, ac fimilitudinem deprehen­dimus? Verum ego vos ab inllituto fermone pene abdu­x i, dum a rebus ad verba revoco: quare ad reliquas formarum opportunitates, & Didafcalicorum virtutes qua> fo pergite . Tum A. , imo , inquit , ad intimam formarum, xtque imaginum vim penitus infpiciendam , atque ad ipfas radices ac fiirpes ejus, dc qua dicimus., poetarum pul­chritudinis nos revocas , dum illius originem a verbis etiam ac vocibus repetis. Nam qu& demum , alia hujus dicendi laudis elementa iunt, quam ifih^c ipfa vocabula

: atque

atque nomina? Aut quo pacto concepta; illa; atque inclu­sae animis formae erumperent, nisi cogitationibus nosiris hae vocum tanaium imagines resonarent? Atque ex hoc fon­te sane effluxit illa verborum cum rebus similitudo, & illa propria poetarum hujus etiam imitationis exprimen­dae facultas: lsinc gravibus sonis ingentia, levia remissis, blanda suavibus, trillia miserabilibus referunt, & quotquot animorum motus funt, totidem ipsis vocum mutationes, tamquam ad vanandum colores occurrunt, fefeque offe­runt . Cum in hoc tam multiplici Verborum appa­ratu illusiriora atque ad res indicandas aptiora quaeque seligunt, quid mirum , si uno verbo interdum magnope­re nos impellunt? & quemadmodum ex unius lineae du­ctu illud inter Apellem et Protogenem fummi artificii certamen extitit, sic in uno vocabulo excellentium poeta­rum ingenia saepe cernimus. Jam vero cum varie verba component, interque fe jungent, conformabunt, transfe­rent , quantus rebus ipsis ornatus, quantus ex hac siructura & collocatione vocum orationi splendor adveniet ? KjusJein sententiae species alio verborum sive delectu dive ordine,quam erit praeclarior?Sed his omnibus cum fefe adjupgec nu- ' merorum concentus, atque harmoniae vis , et omnes has & cogitandi et dicendi virtutes colligabit, ac vinciet, tum vero orietur illa concinnitas et suavitas carminis, quae poetarum laudes perficit una maxime, atque absol­vit • Haec est, quae inusitato ardore commovet animos, et quocumque incubuerit, facile pertrahit, quae incredi­bili jucunditate perfundit, quae plaufus, quae clamores efficit. Tunc ego paulum subridens, ain vero/inquam , an vos ex praeftajitiore quaque arte subsidia ad poetas or­nandos colligetis ? Neque enim fatis habuisiis in formis conficiendis picturae imagines ac simulacra illis impertiri, nisi nunc musices concentus, ac sonos etiam tribuatis ? Ouid ni vero, inquit A. , tribuamus, et cognatam il­lam humanis auribus atque animis harmoniae rationem il­lis potissimum adjudicemus ? Si inanes vocum flexiones, et nihil significantes tibiae soni in nobis tam varios tam- que jucundos motus excitant, quam validius animis illius harmoniae vis dominabitur, quae fonos verbis,

mi

)( XIX )(

miincrofquc rebus conjunget, atque hac cogitationum & cantus varietate aures uni mcntefquc implebit ? Nam qui carminis ac numerorum concinnitate plus sequo deledtati eo ulque addudti funt, ut in ea iola poe­tica: vim omnem ponerent, ii mih. videntur, nec artis hujus.magnitudinem , nec jpfam concinnitatis rationem in- telligcre cum eandem a febus diitrahunt. Siquidem non citharoedum aut auloedum aliquem inllituinius , quorum inanes etiam vocum Ioni per fc peflunt confidere , neque de modorum quopiam artifice Tcd de praxellente rerum pulcherrimarum effedore , ac dicendi moderatore inqui­rimus* Cujus illa demum erit germana concinnitas > q u x ex hac numerorum cum rebus ac iehtentiis confenfione coale- icet• Tum B # hac etiam cx parte , inquit * quanta Didafcali- eorum virtutibus fiet acceflio! Res enim ex philofophix ac doflrinarum fontibus hauffix fanc & numerorum co­piam. & uberiores (onos per fe ipfiu parient. Sententia­rum vero illa vis quantum elegantia dicendi * & carminis concentu augebitur! Sed hxc ipfa etiam fuavitatis novi­tas , atque inlolentia quantam pulchritudinem, quantam jucunditatem rebus adjiciet! Inufirata hxc dodrinis in- dufla ipdcies cum inde accidet, unde minus expe£taba- tur ,..quam erit hoc iplb gratior atque pulchrior! Simile hoc videtur Grceci illius artificis indultricc, qui quo for- jnofioreiti Venerem efficeret, in Satyri idcirco excavato fimulacro. collocaverat. Ita dex fpecies ab ipfa circum- pofital imaginis feritate comptior aC venUfiior, a mollio­re autem muliebri forma vallius viri robur, atque illi lacertorum tori latiores videbantur - Sed aliud etiam ineft, inquit A ., in hac veri docendi fuavitate, quod ad fin- guiarem legentium delectationem valere plurimum opi-’ nor. Illa harmonias v i, illa numerorum concinnitate quam multarum in nobis rerum memoriam excitari neccfic erit! Quot latentium veritatum igniculos ac lemina commoveri! Hinc qux iluelligcmus, magis a nobis ipfis inventa,quam lefla putabimus,, pluraa nobis comprehendi * quam explica­ta fint, mirabimur. Quam hxc nos noilri diligentes,mire rapient! C iiam ingenio noftro deltdati fatis dodi nobis vi­debimur , nobifaue placebimus! Quam vero divinos 3 ac

hu-

)( X X )(

humand mnjorc vi proditos hujusmodi poetas arbitrabimur, qui cum inusitata omnia ac peregrina nobis asserant, tum nos ipsus solito beatiores, ac doctiores pene faciant!

Tum ego, video, inquam , didascalici carminis tuendi siu- dio nos esse fortasse plus aequo abreptos * Cum eniin D i­dascalicos in poetarum civitate initio vix retinuerimus, paulatim ad primos subselliorum gradus adducimus, & jam cum ipsis credo majorum gelidum poetis fere conten­dimus . Tunc A. equidem , inquit, neque turbas metuo ab his minime ambitiosis civibus , r.equc ullam arbitror, aut certe levem esse posse Contentionem ordinum inter fc dissi­milium . Sejunctae cuique funt sedes, dispares carminum gradus, varia rerum discrimina intercedunt, Neque enim eosdem impetus omnia, nec eosdem spiritus postulant. Epi­ci siquidem illustrium viforum gesta concinunt; patrias res etiam ab eorum versibus cognoscimus, regna ac gentes, quibufeum multa nobis communia sunt jura, discimus. Quae quidem omnia & ipfa rerum magnitudine nostros sublimium atque admirabilium appetentes animos valde capiunt, & nosira magnopere intersunt, nofquc propius attingunt. Temperatior autem dicendi modus, veritatis nimirum docendae, didascalicis poetis erit adhibendus. Verum, si Epicorum vires eifdem miniis conveniunt, nori idcirco fui etiam illis comptus venusiatesque desunt. Me­nander Homeri similis esse noluit, neque vitio sibi dan­dum putavit, si propriis contentus dotibus, alienis ca­reret. Tum B. an , inquit, Didascalicos, quoniam in re­missiore scribendi genere versintur , idcirco ab omni su­blimium rerum magnitudine arcebiilius? An solis Kpicis ingentium hujusmodi argumentorum omnem apparatum tribuemus? At ne illi quidem ipsi in eadem semperma­gnificentia versantur. Iliadem dicehdi vi ac magnitudine Odissca uberiorem ipsa rerum magnitudo ac dignitas facie­bat: nec iis assentior, qui Homeri magniloquentiam cum aetate consenuisse existimant; fedvro oboveat* gran­diorem opinor sonos etiam majores sua lponte protulisse. Verum quot genera hujusmodi sublimium rerum pertra­ctari a Didascalicis possttht, quae ipsis Epicorum argu­mentis nec admirationis minus habeant, hec nosira mi*

) f 1 A

jms

nus intcrfint ? Si dc virtute atque honelhrc , fi de mori­bus ac legibus , fi de adminillranda civi tute dicere inlli- tuent, (]use feries, qua: ubertas orietur rerum magnifi- centiflimarum ? Sed fi Empedocleam illam r.;tionem ve­lint perfequi, ac de rerum natura & caufis dicere, quid efle poterit ad agendum amplius, quid hac mundi uni- verfitate majus , 'quid nobis opportunius? l\\x Gracoruni concertationes, atque ipfa Romani Imperii conftitutio, quam minutas res atque angulis videbuntur, quam ad nos fere nihil pertinentes, fi huic cantx magnitudini, tot- aue commodis-conferantur. At de illa, inquit A ., ma­gnitudine, atque utilitate rerum agimus, qux fenfu ip fo per fe gignitur, fuanuc fponte nos excitat. Sint enim hxc, qux de naturi caufis atque effodlibus dici poliunt, magna «que, nobiique percommoda, num tamen idcirco perinde nos tangent, atque hominum' res, ause commu­nione quadam natur» nobis tam finitimas funt ac propin­qua? Proinde quis unquam fiderum, & eveii converfio- nes eeque , atque civitatum motus ac mutationes ad lefe pertinere cxiftimat? Nuda 'fcilicet ac vacua omni animo-, rum perturbatione ifia funt 7 neque propterea cum illa humanarum rerum utilitate comparanda , qua:, cum fua- vibus hifce motibus tam ardte conjungitur. Nofii enim, quem idlum habent, quo pellunt animos, falfe ilice at­que inanes afficdliones; quam jucunde agitamur, cum amamus, cupimus, expavefeimus. Similitudine rerum ab­repti nos ipibs in illis fortuna: comminationibus verfari fere credimus, & affinitatis quadapi conjundtione com­movemur , H xc ab ipfis natura initiis profeda, & in omnium infita fenfibus fubito nos excitant; illa autem, qux tam longe a nobis remota intelligendo d ucue me­diando vix affequimur, aut nulfos aut lentos certe, ac dcjfides motus afferunt. Turii B . , at ifia , inquit, fi ltavir detur, accuratius exquiramus: fortafle enim nec tam fe* gniter nos ab iis rebus moveri comperiemus, quas Intel- iigendo meditandoque intime percipimus; nec ab iis ip- fis , qux communibus infixa fenfibus videntur-, impelli nos acriter cognofcemus, nifi cum eafdem antea animo'& cogitatione probe perfpcxerimus u Quid enim* quempiarn

)( X X I I )(

K Exu iKnulla cognitione instructum , nisi pene stipitem aut bel- luam ad pastum abjectam censeas ? Earuni quippe etiam rerum , quarum peculiares nobis conciliationes na­tura fecerit, facile tum fenfus hebefeit atque extinguitur, cum nullo u fu iritelligent iaque excitatur. Proinde, si qui ab omnium societate sejuncti in montibus ac fyivis nati atque alti funt, ipfos hominum occursus fugiunt, & om* nem naturae conjunctionem abrumpunt. Quo autem quis­que elt focietate & convictu hominum excultior, & suae eteaeterorum utilitatis intelligentior , eo acrius illius con. junctionis vi capitur, & reliquorum opis atque auxilii in­digentem fe videns ad opitulandum aliis esi propensior. Primo suae ipse civitatis, deinde finitimarum , demum omnium gentium propinquitate devinctus, humani nihil a le alienum putat; regionum etiam remotissimarum res , morefque inquirit, casibus fortunifque movetur, tantum denique caritate ac benevolentia, quantum cognitione pro­greditur . Verum si idem rerum cognoscendarum limites non terrae finibus terminaverit , fed eo usque intelligendck perrexerit, quoad animo & cogitatione potesi pertinge­re ; si non solum fluxa haec & brevia, sed immensa etiam ac perennia mundi corpora, corumque ingentes illos curfus conversionesque viderit, quam se ille repente e socordia colliget, ac recipiet, & hujus tantae magnitu­dinis animadversione excitatus, quam fe antea hospi­tem ac peregrinum in hac naturae universitate suille mf* rabitur ! Cumque se non unius loci popularem , fed mun­di ipsius tanquam ingentis municipii civem agnofeet, quam illum fere peenitebit rerum atque commoditatum omnium, quae angustis nosirarum urbium ac regionum spatiis coar- dantur! Quam nihil majus reputabit, nihil quod noitra magis intersit, quam hunc tam ingentem rerum omnium ac tam praeclarum ordinem s Peragrare tum sibi immen- fos naturae sines videbitur, ac supra hominis fortunam ac vitae conditionem erigi j neque enim annorum brevi­tate atque imbecillitate corporis, sed animorum com­prehensione , & scientiae amplitudine vivendi rationes aesii- inabit. Qua rerum admiratione qui semel rapti sese iis cognoscendis implicuerunt ,;.ab iisdem divelli vix unquam

pa-

patiuntur. Ncque enim fi tranquilliores , ac minus turbu­lenti funt, quam exterarum cupiditatum , hi fcientice mo­tus, minus alacres idcirco atque ad alliciendas mentes va­lidi funt illius impetus a Siquidem infatiabili > quod nobis a natura elt inditum, fciendi defideriO, fine fummo ju­cunditatis fenfu facere fatis non polfumus • Hinc ambitio­num illecebras mitTas faciunt, nonodiO* non tnetu , non voluptate alia a iemel inltituto ftudio detorquentur, vitoe- ipfius pericula contemnunt * aut minime fentiunt. Quod qui fieret, nifi hic veritatis quxrcnJa; ardor exterarum omnium cupiditatum vini antecederet ? Atc ue inde profe- dx funt ilice nobiiium etiam philofophorum lententia;, iu veritatis coghitionc fumnmnl bonorum finem ftatuentium- Ad hanc fcientice vim cum fu avitas carmihis cicceJct, quam validiora erunt hxc ipfa invitamenta rtaturx ? Quam la­bentur vehementius, tahquani anientatee halbe,* & quam altius intimis fenfibus inlixrefccnt ? Hanc igitur feientia: ac humanitatis focietatem fi Didafcalici fequchtur, quid efti quod illis flngularem movendi & dek&andi oppor­tunitatem non concedamus? Quid enim aliud indicant illi Sirenum cantus* qui ab Homero tam valentes ad fapien* tis animum fuiffe memorantur * ut Uliflfes de fuis^ luo- rumque fortunis periclitari mallet* quam cantus , qui ube­rem rerum fcientiam polliceretur, luavitate carere? Q u iJ a Virgilio convenientius repertum elt epulis Conditorum Romani & Carcaginenfis Imperii* quam illud ab Atlan­te traditum j de rtcllaruni curia ac rerum caufis car­men? Nempe ut declararet optimo Cuique, doctrinam. Cum elegantia conjunftam effe jucUndlfiimam * Tum ego, magnifice , inquam , heee a te dicUntur; fed fi rem ipfam propius intueafc, vereor, nc repente dilabi hanc tan­tam jucunditatem invenias * & hos Sirenum cantui ab auditoribus pene vacuos ac defertoS relinqui - ^Qilotus enim quiique ad hxc quxfo fe conferet ? Si iis rebus moventur homines * quas intelligunt, videtis * qU.anl pau*» ci fint i qui horum fcientia trahantur a AtqUc hi quidam ipfi, nifi humanitatem litterarum cuul dodtrind Conjunxe­rint, haud fcio, an h<sc ita Verfibus exornata facile fe-\ spuant a Ouo igitur recidet ea cadi gloriofa fuavitas > c\ux

)( XXIV )(

)( -«V )(ipfa audientium infrequentia palam refellitur? Quod ea magis in hoc scribendi genere erit reprehendendum , cum Pr.etae & utilitatem plurimorum maxime spectent & vo­luptatem ? Tum A ., at cur inquit, a Didascalicis fla­gitabimus, ut quaecumque litteris mandaverint, ad on> nium intelligentiam accomodentur? Ari iis duriores scri­bendi leges, quam caeteris omnibus imponimus? Qua- fi vero qui ornatos ac vemillos fe eise velle profitentur , continuo cos oporteat facile item ac dilucide omnibus dicere, atque hebetiorum etiam ingenia actlere. At cur non illud idem a exteris compte et jucutide scribenti­bus expetimus ? Qui quidem scribendi orficio facere sa­tis putantur, fi a peritis earum rerum, de quibus agunt, probentur. Qui hiibrns scribendis dant operam, cutn de regionum sitit, de inllrucnda acie accuratius dicunt,' ab iis fere solis, qui locorum descriptiones rite teneant, et militari scientia inllmcti sint,, intctligi probe possunt, neque tamen praeclare conscriptae historiae laude carent. Nemo Arissotclem, nemo Plarencin non inter summos egregie dicendi magi.iros collocat, tametss .1 doctissimis tantummodo legantur . Ipse latinae eloquentiae parens C i ­cero non minorem opinor propterea sibi laudem compa- ravit in iis , quae de philosophia eximie fdcipsit, quia a paucioribus cognoscuntur. Sed discedamus a philosophis, ad poetas veniamus. Iplum illud insolens eorum dicen­di genus, et aliena pene, qua loquuntur, lingua, quid magis declarat, ‘quam fugiendae multitudinis consilium? Nonne aperte istud etiam inaicant, cum identidem pro­fanum atque imperitum vulgus a suis versibus arcendum dcnuficiant ? Quod eo magis mirandum est, cum in re­bus in communi intelligentid positis idetli faciunt, et peritioribus placendi studio has ipsas a populi judicio re­movent. Non ess neccssc commemorare multos. Quis Pindaro in rebus facillimis ditsiciiior? Sed num idcirco non illum inter poetarum principes ddmeramus? Quan­to magis igitur Didascalicis id erit dandum in rebus al- tissiifiis, et fuapte natura a multitudinis usu abhorrentibus? Nisi forte, quod in levibus etiam argumentis concedimur caeteris, in philosophia non ipsis dabimus, ut peritifllmis placeant. Nam quod nc doctis quidem ipsis patere pro-

inifcue aditum ad fuos verfus linunt, fed prxflantiorum tantummodo luffiragia pollui an c, quis hoc in illis jure re­prehendat ? Cum Socraticis olim laudi fuerit-, quod iis tantummodo fcribei\nt, qui effient & philofophia & po­litioribus litteris exculti, cur non idem confilium in his artium docendarum poetis erit xque commendandum ? Si cos fibi judices ieligent, qui do&rinas cum humanitate conjunxerint, reliquos vero quafi non latis mularum ritu initiatos rejicient, quis non auditorum paucitatem eo- rufndem dignitate probe compenfatam exiftimtt? Si qux quis feriberet, probare optimis poflet, quid Jam pluri­morum fententas queereret ? Mularum enim cultus, ii de­mum funt maximi, qui & dodtrinis ipfis lucem ac fplen- dorem afferunt, & prxlhntiora ingenia perficiunt, ac iU lullriore loco ftatuunt. Hic ego , vos vero , inquam , egregie Didafcalicorum rationes defenditis, & quibus in rebus verebar , ut mihi non fatis eorum caufani probare­t is , ibidem valere eos plurimum perfuadetis . jun enim fateri cogitis fingularcm ineffie poffc in eorum dem ver- fibus prafilantiam , & qux cum ipfis epicis facile poflic contendere. Tum B. fed ne plus aequo Didafcalicis, in­quit, videamur tribue.-c, ad iliam normam, fi placet , rem perpendamus, qua una fere in exteris artibus celti- mandis utimur; nimirum* quo quaque acriorem animi vim atque ingenii acicm poftulanc, eaedem ut majore etiam in laude fint. Quem enim alium modum in judicio de artibus ferendo adhibemus, cum pra: hac ingenii exilti- mationc nullam interdum ne utilitatis quidem ipfius , ac vita:' neceffiitatis, qux c&tcroquin tunquain finis artibus eft propofitus i rationem habeamus? Quis enim figna ac-* piduras egregie laboratas, ob eam utilitatis inopiam mi-:j nus magnlfacict? Aut p fetarum laoores ob folam dicenr. di excellentiam, non philoTophor-m, ac mathematico^ rum etiam inventis conferat, cum utraque parem animi.l folertiam m didimili genere prafieterant. Si adhahe igi-. tur legem Didafcalicorum conatus exigemus . fac»le, o.pi l nor, ceteris cofdem proferemus, qui in hac inIeniisij6ii* tentione duas habent excellendi partes* duplicemqe /com­mendationis caulam , alteram a dicendi laude, ,alteram a rerum prahlantia dedu&am. Ac de dicendi quidem lau-

)( XXVII )(.

de satis esse arbitror, quae hactenus sunt commemorata. Quod ad res ipsas attinet, certe non minorem ingenii vim declarant. Nam. quaecumquc in promovendis do­ctrinis excogitata ab aliis, atque inventa divinitus fue­runt , dum illi in bono lumine collocant, atque eo M u­sarum ornatu dillinguunt, -tam miram ac singularem re­bus speciem afferunt, ut parem iisdem rerum auctoribus ingenii (Ibi gloriam vindicent. Quidni enim inveniendi pene laudem promereri ii possint, quorum egregio di­cendi artificio quaecumque exposita fuit, continuo eadem nova omnino, & nunquam antea aut lecta, aut audita videantur ? Quare quae tarii praeclara eiit Epicorum & Tragicorum opera in fabula rite constituenda, atque in rebus , quas quis geff rit, apte • disponendis, quae hoc admirabili rerum contextu a naturae ipsius fonte deducto, ac Musarum comptu exornato non oblcuretur? Tum ego, fed vide , inquam > quid hoc constituendae fabulae nomen valeat, ne ejus significationem, quo minime est aequum, trahas, fi propriam Epicorum in recta rerum constitutio­ne laudem cum Didascalicis communices. Quid enim quaefo commune habet cum eo, quem Didafcalici fequun- tur in rebus apte collocandis ordine, haec, de qua ctt sermo, rerum, sive fabulae constituendae ratio? Nolti eain totam Epicorum, ac Tragicorum virtutem esse, quaoin- nes poematis partes mira rerum consensione conllringunt, unamque rem efficiunt. Quorum artificium in eo nimi­rum versatur, ut summa varietate dissinguant omnia,rur- fus eadem ut inter fe nectant, & posseriora prioribus, quae praecedunt, consequentibus ita colligent, unum ut exitum cuncta refpiciant, atque ad eundem referantur» demum ut loco etiam ac tempore congruant. Cujus qui­dem rei tanta vis ess, ut caeterae etiam Artes illam ad- miratae ad fefe traduxerint, nec in pictura, nec in archi­tectura praeclarum quidquam esse possit, quod non ex hac parttum conjunctione efflorescat. Sed ab ea laude Dida­scalicos fuapte natura longe removeri vides. Ob ipsam tam multiplicem ac variam rerum inter fe plerumque ds- junctissimarum tractationem quo pacto possunt adipisci illud unum & simplex, dc quo nobis ess sermo? Aut si id quoque modo confcquentur, isshaec iners materiae con-

)( XXVIII )(

junctio, quam unam assequi illi possunt, num satis pel­let animos, & cum illa actionis consensione, quam Epi­ci sequuntur, conferri poterit? Tum B . , A t , inquit, si opifices etiam, ut dictum esi a te, hanc partium inter se consentientium , atque ad unum finem spectantium pul­chritudinem in suis artificiis conantur imitari, cur ean­dem Didafcalici, si propriam minus habeant, non item mutuentur, ad (eque transferant? Quod Pictoribus, Ar- chitcctis, Musicis concedimus, cur illis invidebimus ? Nam si ex ipsa rerum conjunctione potesi isihaec carminis col­ligatio proficisci, qua ex rc aptius eadem, quam cx his Didafcalicorum argumentis orietur? Quod unquam faci­nus, quae hominum actiones possunt tam inultas, actam varias res tam apte colligare atque connectere, quanta conspiratione et consensit tot ingentia interaue si remo­tissima corpora gravitatis viconsiricta, quasi il|o pythago- reo Jovis siarcere inclusa, in hujus universitatis molem unumque mundi corpus coalescunt? Sed haec ex inerti materiae coagmentatione consiata consinsio si tibi non fatis accommodata videtur ad illam assequendam pulchri­tudinem , si non corporum si vuric moventium concor­dia putas unum illud effici , quod ni»icit animos . fcd actione opus esse varia, prajsiante uniusconsilio directa, unum ad finem conversi, uno temporis, Jocique termi­no circumscripta, nihilne consilii’ subessc cxiltimas in iis ipsis tam bene convenientibus motibus? Ex hac ipsii ma­teriae conjunctione nullane ernmpsi, fefeque prodit ra­tio atque intclsigemia ? Cum hanc rerum molitionem , ac naturae ordinem numeris , et carminis vi patefactum in­tuebimur , non in animum irruet , ac fenfus omnes oc­cupabit actio yaria, multiplex, infinita, una eadernque simplex, intecra, absoluta, rationis ac 1'apientiae plenis­sima? Quis auctorem ac moderatorem operis non subito' agnoscet, nec rerum aeque, et carminis irfamyw&HV De­um esse perspiciet varias corporibus vires, poteiUtesquc' adjungentem , atque his tannuam adminisiris hanc rcrmIk summam stabilientem ac servientem? Num soiemnem etiam ac jullam tam ingentibus rebus continendis loci, ac temporis circumscriptionem desiderabitPNam si annuo ac diurno silis, esicuitu, ac urbium, et domorum ambitu hujusmodi actio-

X xxix )(ni? comprehensionem coarctari minime posse intelliqet, tamen alios inveniet magis consentaneos tanto operi at­tributos esse fines, temporum omnium diuturnitate, & spatiorum longinquitate circumscriptos , ipsius videlicet natura; immensitate prorogatos. Sed quid diutius in hae epici & didascalici carminis comparatione insidimus ? Quid in his immoramur , quasi dubitemus divina humanis aiK teponere >Tum ego, Tu vere , inquam, dum Didasca­licis tantam rerum magnificentiam tribuis , sublimius quoddam carminis genus ab iis posiulas , quam quod hominum ingeniis convenire possit, Si in coetus, et con­cilia deorum musas introduci oporteret, nullum certe esset, quod illis dari posset, neque majus, nec diis au­ditoribus dignius , quam, quale esi a te adumbratum de rerum ordine ac mundi conformatione carmen. Cur vero, inquit A- > non censeamus etiam inter homines verfkri posse divinos eoidem cantus , si praeclara haec argumen- ta Didascalicorum sludio eo usque recolantur et celebren­tu r, quoad perducti sint ad eam excellentem formam, quam et recipere ipsa possunt, et carminis vis susiinere? Num enim communibus ac vulgaribus exornandis rebus tantummodo pce;ae praestant , in majoribus vero omnis; eorum indusiria concidet atque ditfluct? Num magno- pere nos capient concinendis tenuiorum etiam hominum casibus, quorum'ignotam nobis antea fortunae conditio­nem praeter expectationem recognoscimus, cum vero ab­ditas atque obscuras rerum causiis , deferiptionemque naturae nobis aperient, neque satis allicere neque deti. nere nos poterunt? At si tanta esi jn poetarum artibus vis illius, quam vocant ; nos agnitionem red­dere possumus, jn nullis aliis eadeip certe melius, quani in Didascalicorum-cantibus enitebit. Nunquam enim mihi persuasum erit ullis inopinati? ac mirabilibus hominum casibus nos tam jucunde posse affigi, ut ex maximarum re­rum ac naturae ipsius agnitione non multis partibus uberio­rem voluptatis fructum capiamus. Cum igitur ortus ajj- principia intelligemus rerum hujissmodi , quarum vim atque effectus ignotis etiam causi? mirabamur, cum iis­dem fubesse legibus, et certo et consianti cum reliquis omnibus ordine nexa atque aptata iila videbimus , quae

)( XXx )(

dilcrepantia labamur., intcrque fe pugnantia >& quorum non intelledis antea motibus perturbari cetera pene* ti­mebamus , quaenam er|t unquam ex aliarum rerum agni­tione profcdta dele&atio, qux non hujus tantse volupta­tis copia fuperetur? Quae mutationes, qui repentini even­tus cx ignotis antea cujufpiam parentibus praster opinio­nem compertis derivati tam fuaves effe poffunt, ut pa­res fint huic cognofcendi jucunditati; cum quoad animo confequi poffumus, longiflimam illam caufarum aliarum ex aliis fuccedentium feriem intelligimus, earumque in* ter fe , & cum iis , quos gignunt, effedtibus tanquam propinquitates & cognationes edifeimus ? Tradantur hxc ipfa quidem ab aliis etiam difciplinis, explanantur, do­centur . Sed ut Phidias-ex Homeri verfibus pulchriorem haufit Jovis Olympii fpecicm , quam nunquam antea ex ullis aliorum corporum formis comprehenderat, fic hunc natura ordinem ex Didafcalicorum numeris fortnofiorcm atque auguftiorem exoriri agnofeemus, quam ulla antea aliorum opera perfc&um vidimus* Ex horum enim di­sciplinis ad poetarum artificia delati tanquam e rudibus te&is in ampla ac illuitria domicilia, ebore ,auro, pidfu- ris inftru&iffima, virgula illa Minervae repente tradu- dos nos efte mirabimur. Quippe ioli demum poeta; vi* tam atque animum rebus , ac divinitatem fere quam­dam tribuunt. Cum hxc fuis illi comptibus attigerunt, non intervalla corporum tantummodo, magnitudines > celeritates cognofcimus, fed ad ipfam natura; molitionem coram intuendam adducimur , intereffe operi , motus, converfioncsque contemplari nobis videmur, divinarum denique a&ionum confiiiorumque teftes, ac fpeflatores as- fidemus . Nullos alios ego quidem poetarum conatus, non fccnas, non theatra huic tantas pulchritudini comparo; Sed nimis longe nos fufcepta: difputationis ardor abdu­ce t , fi caetera perfequi volumus. Nara & Familiares, no- flros brevi huc adfuturos .opinor, qui fi nos in eadem] disceptatione deprehendent, aut ad redintegrandamcon^ troverfiam adigent, aut exclusos fc xgre ferent. Quard,"

reliqua furit, fi ita videtur, in aliud tempus^difFe- ramus . Cui cum affenfi-effemus, vultum & orationem ad remilfioris lermoms urbanitatem traduximus"*