Cristina de la Cruz , 46 zk. eskubideak - Deusto · 2014-06-09 · sentimenduak eta adimena lotzeko...

DeustukoUnibertsitatea

. . . . . . . .

Giza eskubideenInstitutua. . . . . . . .

DeustukoUnibertsitatea es

kubi

deakCristina de la Cruz

Alfredo Olarra

Berdintasuna, bazterkeria eta hiritartasunaIndicadores y justiciabilidadusticiabilidad

Giza Eskubideei BuruzkoDeustu Koadernoak, 46 zk.Liburu honetan berdintasun printzipioari buruzko hausnarketaaurkezten da galdera bi erantzuteko asmoz. Lehengoa: zer behar daberdintasunetik bazterkeriaren kontrako printzipio eraginkorrabihurtzeko? Bigarrena, zein zabalera eduki behar du hiritartasun-eskubideetatik baztertutik dauden pertsonek hiritartasun kondizioalortu ahal izateko? Agian lan honek ez die behar bezala galdera horieierantzuten. Ez, behintzat, oinarri horietako bakoitzak behar duensakontasunarekin. Hala ere, argudio batzuk garatu ditugu erantzunbatzuk eman ahal izateko.

Cristina de la Cruz Deustuko Unibertsitateko irakaslea da. Era berean,Etika Mintegiko Batzordearen kidea da eta Etika aplikatuaren ikerketalan-taldea koordinatzen du. Bere azken argitalpenen artetik BancaÉtica y Ciudadanía (Trotta, 2008) gogoratu behar da.

Alfredo Olarra Getxoko Aixerrota BHIko irakaslea da. Gazteen arteanEtika zabaltzea eta irakasle lana uztartzen ditu. Bere ikerketa-esparruasentimenduak eta adimena lotzeko bidetik doa “ethica cordis”deritzonaren bitartez.

46

ISBN

978

-84-

9830

-137

-3

Ber

din

tasu

na,

baz

terk

eria

eta

hir

itar

tasu

na

/ Cris

tina

de la

Cru

z et

a A

lfred

o O

larr

a

Giz

a

Giza Eskubideei BuruzkoDeustu Koadernoak

Giza Eskubideeri BuruzkoDeustu Koadernoak

46. zenb.

BilbaoDeustuko Unibertsitatea2008

Cristina de la CruzAlfredo Olarra

Berdintasuna, bazterkeria etahiritartasunaIndicadores y justiciabilidad

© Deustuko Unibertsitatearen ArgitalpenakPosta Kutxa 1 - 48080 Bilbaoe-posta: [email protected]

ISBN: 978-84-9830-875-4

Debekatuta dago, legearen arabera, argitalpen hau —diseinua eta irudiak barne— bikoiztea, biltzea edo igor-tzea, ez osorik, ez zatika, ezta inolako bitarteko edo pro-zedura teknikoren bidez ere, argitaratzailearen berariazkobaimenik gabe.

Zuzendaritza Kontseilua:Jaime OraáXabier EtxeberriaFelipe GómezEduardo Ruiz VieytezTrinidad L. VicenteJoana Abrisketa

Aurkibidea

I. Hitzaurrea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

II. Bazterketa, gizarte-justizia arazoa (larria eta konpondugabea) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11II.1. Bazterkeria kontzeptuari buruzko zenbait ohar . . . . . . 13II.2. Bazterkeria eta hiritartasuna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22II.3. Hiritartasun aktiboa, inklusiboa ote? . . . . . . . . . . . . . . 32II.4. Excursus-a: Hititartasuna ulertzeko zenbait era desberdin 34

III. Berdintasuna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37III.1. Berdintasunaren alderdiak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38

III.1.1. Berdintasun formala . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38III.1.2. Berdintasun materiala . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43III.1.3. Berdintasuna eskubideetan . . . . . . . . . . . . . . . 48

III. 2. Berdintasunaren exijentziak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52III.2.1. Bazterkeriarik eza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53III.2.2. Aukerak sustatzea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54III.2.3. Desberdintasunen babesa . . . . . . . . . . . . . . . . 56

III.3. Berdintasunaren hauskortasuna . . . . . . . . . . . . . . . . . 58

IV. Hiritartasunerako proposamen bi . . . . . . . . . . . . . . . . . 63IV.1. Gaitasunen sustapena . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66IV.2. Sare sozialen balioa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68

V. Erreferentziak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71

© Deustuko Unibertsitatea - ISBN 978-84-9830-875-4

Gure gizarteetan berdintasunari balio handia aitortzen zaio. Horre-taz ez dago zalantzarik. Joan mendeko proiektu politiko totalitarioeksortu zituzten errezeloa eta susmoak urrun geratu dira. Gure memorianoraindik jarraitzen badute ere, igualitarismo erradikalaren asmo haiek ezdute ezer ikusirik berdintasun gaurko exijentziekin. Lan honen helburuada bere garrantziaz hitz egitea, hain zuzen ere. Izan ere, hori da koader-no honetan garatzea eskatu zigutena: pertsonen bizitza-aukeretan ber-dintasunak duen garrantzia eta balioari buruzko azterketa.

Orain aitortu behar dugu zeregin hori gure gaitasunetik haragozegoela iruditu zitzaigula, ezen hemen eskaintzen zaigun lekua muga-tua zen eta ez genekien sintesi gaitasun hori genuen. Era berean, aitor-tzen dugu era egokian erantzuteko gure gaitasuna neurriz kanpo balo-ratu zutela. Luzaroan gure kezka intelektualaren zati bat izan bada ere,gure gizartearen markoan bere garapenari ikusle erne gisa begira, edoegile aktiboak esparru publikoan, zeregina, dena den, handiegia irudi-tzen zitzaigun. Berdintasunarekin beti gertatzen da berdina: berak emanahal duen baino gehiago eskatzen zaio. Hala ere, gure gizarteak horreninguruan eraiki dira. Ez dugu ahaztu behar berdintasuna babesten duenbalioa justizia dela. Eta ahalbidetzen duena askatasuna da. Uler dezatenirakurleek gure beldurraren zioa.

Hala eta guztiz ere, ikus dezakezuenez, saiatzea erabaki genuen.Dena den, klausula jakin batzuek baldintzatu dute esku artean duzuenlana. Azkenik, onartu genuen berdintasunari buruzko hausnartze gon-bidapena ibilbide-orri bat egiteko. Orain horren bat-bateko zirriborroabaino egingo ez duguna. Kartografia horren lehenengo eskemak eska-tzen zuen galdera ezartzea: zein da berdintasunaren balioa bazterturikopertsonen bizitza-aukeretan? Izan ere, lan honek benetan planteatu egi-ten duena galderak dira, batez ere. Berdintasunaren baliorik garrantzi-tsuena da ahalbidetzen duena (askatasuna) eta zeren bitartez (eskubi-deak) ematen duen hori. Aukera hori urritua den edozein pertsonak dubere “hiritartasuna” gizartearen bazterretan.

Hitzaurrea


CRISTINA DE LA CRUZ ETA ALFREDO OLARRA10

Berdintasuna, bazterkeria eta hiritartasuna. Horiek izan dira gurehiru zutabe, oinarri. Eszenan jartzen joan garen era ez da txiripazkoa. Ezgenuen sekuentzia lineala egin nahi izan. Bestalde, ez genuen ibilbide-aren amaiera oso agerikoa izatea ere: ez sumatzea aldez aurretik amaie-ra. Baztertu genuen “flash back”en efektismoa ere. Eta erabaki genuen,azkenik, hiru momentu sartzea. Betidanik jakin dugu hirurak elkarriloturik daudela ezinbestean. Baina gutxitan pentsatu dugu zein eratan.Gure “kontakizuna” istorio erraza da. Saiatzen da azaltzen zeintzukdiren bazterkeria, berdintasuna eta hiritartasuna lotzen dituen sokak.Dagoeneko esan dugu, ez dago amaierarik. Behar baino arinago eginbehar izan dugun itxialdi bat baino ez. Falta dena egunen batean ida-tziko dugun hori da. Orduan, espero dugu era egokian.


Berdintasunari buruzko hausnarketa honen hasiera esparru jakinbatean kokatu nahi dugu. Printzipio honi buruz asko idatzi eta hitz eginda, gure asmoa ez da sakontzea horri buruz. Interesatzen zaiguna da ikus-tea zein norainokoa izan behar duen gure gizarteko testuinguruan ezar-tzen denean. Gure gizarteko errealitateri begiratzean bazterkorra den egi-tura baten gainean eraikitako testuinguru batekin topo egiten dugu, eta,aldi berean, ahalegin handiak egiten dituena gizarteratzeko. Bizi garengizarteek gizarte-kohesio eta gizarte-integrazio maila handiak lortu nahidituzte, baina hori egiten dute, gaurkoz, gizarte-bazterkeriaren jatorriadiren egitura ekonomiko, politiko eta kulturalei eutsiz. Inklusio/bazterke-ria gurpil hori bihurtu da desberdinak eta anitzak diren gure gizarteenezaugarria. Beraz, gure gizarteak gizarte kontraesankorrak ere badira.

Lan honen helburua ez da irtenbiderik aurkeztea gure garaiko ara-zoei. Hala ere, eskaini nahi dugu azterketa esparru bat ulertu ahal iza-teko printzipio honek zein dinamika izan beharko lukeen gure garaihauetan. Gure lan hau gizarteetan lortzea beharrezkoa denari buruzkohausnarketa etiko aplikatua izatea nahi dugu, gizarte horiek, desberdin-tasunak eta bazterketak sortzen dituztenak, injustuak izan ez daitezen.Era berean, balio politikoa ematen diogun etika aplikatuari buruzkohausnarketa ere bada, pobrezia eta bazterketa prozesuen jatorria direnegiturak nola eraldatu azaldu nahi baitu.

Berau bada, beraz, berdintasunari buzko hausnarketa etikoa, bainaenfasia ez du jarriko gizarte-kohesioan gizarte-justizian baizik. Azpima-rratuko ditugu gizarte-justizia izateko baldintzaK. Gizarte-justizia izate-ko zutabeak: aitorpena, banaketa eta ez-menperatzea. Hori dela eta,bazterketak eta bere kausa nagusia den pobrezak izan behar dute derri-gorrean abiapuntua.

Lan honetan izango dugun jarrera indartzeko hurrengo proposame-na egingo dugu: pobreza eta gizarte-bazterkeriari buruzko ohiko galde-ra aldatuko dugu. Pobreak nortzuk diren, zenbat diren, bere bazterkeria-ren zergatiak zeintzuk diren, talde horren barruan nortzuk sartzen diren

Bazterkeria, gizarte-justizia arazoa (larria eta konpondu gabea)



ezartzeko metodo-zailtasunak zeintzuk diren, zein adierazle erabili beharditugun bere maila desberdinak zehazteko, etabar. Galdera horiek beha-rrean, galdera beste era batean egin dezagun: nortzuk dira “barne” dau-denak gure gizartean? Eta zergatik? Nola lortzen da “leku soziala” iza-tea? Zeintzuk dira arauak eta prozesuak “leku” horretara heltzeko? Zeineratan erabakitzen da pertsonak barnean dauden ala ez esateko? Zein-tzuk dira baldintzak “barnean” ala “kanpoan” izateko? Zergatik dagoloturik hiritarra izatea “barnean” izate horri? Eta, nola dago? Ez dizuegueskatuko galdera horiei erantzuteko. Izan ere, gure asmoa ez da guztieierantzutea honetan, gure lan hau horretarako laburregia da-eta. Galde-ra horietan emandako ikuspegi aldaketak helburu bakarra du: argiagoikustea oraintxe hasiko dugun ibilbide honen azpian dauden arrazoiak.Jarrai dezagun, oraindik ere, aurrekoari eutsiz pixka gehiago batez.

Desberdintasunak gero eta haustura sozial eta politiko handiagoasortzen ari direlako argudioa erabiltzen da sarritan eta argudiatzeko erahorretan du justifikaziorik handiena kohesio sozialari garrantzia emannahi izateak. Hala ere, argudio horri gutxitan lotzen zaio gure gizarteekdituzten ezaugarriei buruzko azterketa sakona. Gizarteak desberdinaketa anitzak badira ere, horiek guzti horiek ezaugarri komuna dute.Horiek guzti horiek baztertzen dute. Hainbat txostenek egiaztatzen dutedesberdintasunen artekoa handitzea, eta guztietan salbuespen gabe(eta honela bazterketariaren zuloa sakonago egiten dute) gure diagnos-tikoa berresten dute1. Pobrezia mailak jaisten diren biartean, desberdin-tasunak, ordea, handiagoak dira.

Inklusio/baztekeria kontzeptuei buruz hitz egiten dugunean kon-tuan hartu beharreko eragileak anitzak eta korapilatsuak dira, eta “ger-taera” sozial hori fenomeno globaltzat hartzeko eskatzen du, erantzuneta errekurtso globalak ere eskatzen dituena. Orrialde hauetan horieta-ko batzuei buruz bakarrik arituko gara, eta gainera sakondu gabe. Halaere, ez dugu nabarmendu gabe utzi hurrengoa: nola edo hala, eragilehorietako asko menperatze-egiturekin loturik daude eta gure gizartea-ren hainbat eremutan argi eta garbi daude. Hori dela-eta, egin behardena ez da antolatzea estrategiak banaketa sozial ekitatiborako baka-rrik, baizik eta egin behar dena da eraikitzea eraldatze-estrategiak guregizarteetan dauden menperatze prozesuetan.

Menperatze egitura horiek oso ondo sartuta daude gure gizarteko2

dinamika kulturala, soziala eta ekonomikoetan, eta aldi berean, beti-

1 Adibide gisa, “Objetivos de Desarrollo del Milenio. Informe de 2007” [New York,2007] Nazio Batuen Txostena aipatuko dugu. Txosten horretan azpimarratzen da pobre-zia mailak jaisten diren bitartean, desberdintasunak, ordea, handiagoak direla.

2 Erabili ohi da “burdinazko kaiola” adierazpena menperatze-egitura horiek adieraz-teko.


BERDINTASUNA, BAZTERKERIA ETA HIRITARTASUNA 13

kortzen dute (eta justifikatu ere justifikatzen dute) egiturazko injustiziasistema, bazterkeria eta pobreziaren oinarrian dagoena, hain zuzenere. Horregatik, behar dena ez da, esan bezala, banaketa sozial ekita-tiboa bakarrik. Behar dena da banaketa horretan parte hartu ahal iza-tea. Arlo ekonomikoan menperatze egitura horiek zuzen-zunean lotu-rik daude produkzio-bitartekoen boterea dutenekin, jabetza dutenekin,alegia. Horiek dira nagusiagoa dutenak arlo horretako errekurtsoak etaondasunak eskuratzeko, eta aipatutako errekurtso eta ondasunakbanatzeko irizpideak ez dira beharko liratekeenak balizko banaketaekitatiborako.

Espero dugu hasierako hausnarketa hauek balio izatea liburuareninteresa justifikatzeko. Esan bezala, interesa ez da printzipio honenberrikuspen teorikoa, baizik eta argitzea nola eraman behar dugunpraktikara tresna eraginkorra izateko gizarte-bazterkeriaren kontraborrokatzeko.

II.1. Bazterkeria kontzeptuari buruzko zenbait ohar

Has gaitezen, bada, hurbiltzen berdintasunari buruzko hausnarke-ta honetan jomuga hartu dugun kontzeptura. Gizarte-bazterkeriariburuz asko idatzi da3 azken urte hauetan eta guk ez dugu egin nahilan honetan erradiografia zehatzik. Era berean, ez dugu egin nahi ibil-bidea deskriptiboa ere, zenbait ezaugarri hartuta, kontzeptua zer denazaltzeko. Hala ere, kontzeptuaren ñabardurekin oso zehatzak etazorrotzak ez izan arren, horrek ez gaitu eraman behar beste muturre-ra, hau da, uste izatera irakurle guztiek dakitela “zeri buruz arigaren”. Zehatza izatea beharrezkoa bada ere, luze eta sakon egitea ezda gure helburua izango. Castelek4 dioena kontuan hartuta: “bazter-keria terminoa arreta handi-handiarekin erabili behar dugu”, lanhonetan berdintasun printzipioa guk nahi dugun eran berrikustekokontzeptuaren ezaugarri garrantzitsuenak ekartzea bakarrik nahikoadela uste dugu.

Has gaitezen orduan ohiko bidetik, eta horretarako “gizarte-bazter-keria”ri dagokionari buruz esaten dena azaldu behar dugu. Berari buruztermino zehaztugabea, zabala eta korapilatsua dela esaten da, ikustekoera bakarra ez duena, ikuspegi eta eragile anitzak baizik. Termino hete-

3 Kontzeptuari buruzko azterketa zehatza izateko ikus Askoren artean.“Una propues-ta de consenso sobre el concepto de exclusión. Implicaciones metodológicas”, Revista delTercer Sector, znb 5. Luis Vives Fundazioa, Madril, 2007, 15-57 orr.

4 Castel, R. (1997). La metamorfosis de la cuestión social. Una crónica del salariado.Buenos Aires: Paidós, 447. or.



rogeneoa, eta “izaera” dinamikoa duena eta metatze-arazoa adieraztenduena. Baina, hau zer da?

Lehenengo eta behin, esan nahi du eragile askok parte hartzendutela gizarte-desberdintasunetan. Eta eragiten dituzten kausak askoeta anitzak direla ere bai. Bazterkeria eta berau gure gizartetik behatuahal dugun ikuspegiak ere anitzak dira. Ondorioak jasaten dituztenkolektiboak eta pertsonak ere anitzak dira. Eta, azkenik, gure gizartee-tan izateko erak ere anitzak dira.

“Bazterkeria” kontzeptua mugatzeko zailtasunak asko direla ikus-ten dugu. Zailtasunez gain, sinonimoak beti ez diren terminoekin nahas-teak zalantzagarri egiten du kontzeptua eta hori gertatzen da antzeko-ak eta alde osagarri komunak dituztelako, gutxi gorabehera.

Bazterkeria, pobreza eta pobretzea

Marjinazio terminoa, orain dela gutxi arte, bazterkeriaz hitz egite-ko erabiltzen zen termino batzuetako bat zen. Eta gutxitan eskatu dirahaien arteko bereizketa egitea. Marjinazio terminoak biltzen ditu zen-bait ezaugarri, albotik bada ere, bazterkerian ere aurkitzen ditugunak.Biek badute zer ikusirik urrakortasun, desberdintasun eta pobreza-ego-erekin. Marjinazioak prozesua adierazi nahi duela eta bazterkeriak,ordea, prozesu horren bukaera, hau da, marjinazio (eta deserrotze)prozesu horren burutzea dela esaten da. Beste alde batetik, egia dagaur egun “bazterkeria” terminoak indar gehiago hartzen ari dela“marjinazio” terminoaren aurrean. Gaur egun bata zein bestea erabil-tzen dira hitz egiteko 1) desintegrazioari buruz, 2)urrakortasunariburuz, 3) gizarte-loturaren hausturari buruz, gehienetan enplegu-kolo-katasunaren kausa eta harreman-oinarren hauskortasunaren kausa, 4)bazterkeriari buruz, prozesu haren bukaera bezala ulertuta eta, aldiberean, muga-egoerak, muturreko egoerak, gizarte-bazterkeria,pobreza larria edo erabatekoa (miseria), analfabetismo funtzionala, etaabar sortzen dituena.

Pobreza terminoa bazterkeriarenarekin batera etorri ohi da. Horre-lakoetan, dena den, gauzak argiago agertzen dira. Pobreza terminoabazterkeriarena baino mugatuagoa dela esaten da eta bizitza duina ezizateko arrazoia material-baliabideen falta dela. Oso ezagunak eta asko-tan aipatzen dira Towwnsenden hitzak: “Dieta egokia lortzeko, jardue-retan parte hartzeko, eta bizi diren gizarteetan ohikoak diren laguntzaketa aitortzen diren baldintzak eta zerbitzuak izateko behar den gutxie-nekoa ez duten gizabanako, familiak eta taldeak pobreza egoeran dau-de. Hau da, pobreza egoeran daude baliabideak gizabanakoaren edobataz besteko familiaren eskakizunak baino askoz beherago daudene-



an, beraz, baztertuta daude komunak diren jarduera, tradizio eta bizi-tzeko eretatik”.5

Pobreziari buruz dauden definizio askoren artean aurrekoa oinarrihartzen badugu, zenbait ondorio atera ahal ditugu. Lehenik, esan ahaldugu, pobrezak horrela ulertuta, material eskasiari egiten dio erre-ferentzia. Eta hori, printzipioz, zenbatu ahalko litzateke, eta, beraz,neurtu ere adierazle batzuen bitartez pobreza egoera jakin batera era objektiboan hurbiltzeko. Hurbiltze hori gehiago ere zehazteko eta pobreza-maila desberdinak bereizteko ahaleginak ez dira gutxiizan.

Saiatu den batzuetako bat Jeffry Sachs izan da. Bere liburuan, El finde la pobreza, hiru pobreza-maila6 bereizten ditu: muturreko pobreza(edo erabatekoa), tarteko pobreza eta pobreza erlatiboa.

– Muturreko pobrezak esan nahi du familiek ez dutela bizirautekobehar diren oinarrizko beharrik. Gose kronikoa jasaten dute, ezdute osasun-zerbitzurik, ez dute edateko ur-hornidura ez sanea-mendurako zerbitzurik, beren seme-alaben baten edo guztienikasketarik ezin dute ordaindu, beren etxebizitza babesteko oina-rrizkoena – txabolan euria ez sartzeko teilaturik edo sukaldetik keaateratzeko tximiniarik– eta oinetakoak bezalako oinarrizkorik ereez dute. (...)

– Orokorrean, tarteko pobreza kontzeptuak esan nahi du bizitzekooinarrizko zenbait baldintza badutela, baina estu-estu bakarrik,hau da, urritasun handia dagoela esan dezakegu.

– Pobreza erlatiboarekin hurrengoa adierazi nahi da: familiaren diru-sarrerak ezarritako maila jakin bat, bataz besteko nazio-errentakontuan hartuta, baino txikiagoak direla. Errenta handiko herrial-deetan bizi diren pobreak ezin dira heldu ez kultura ondasuneta-ra, ez dibertimendu eta aisiazko ekintzetara, ez kalitatezko hez-kuntza eta osasun zerbitzuetara, ezta gizartean gorantz egiteaerrazten duten abantailetara ere7.

5 Townsend, P. (1979). Poverty in the United Kingdom. London: Allen Lane and Pen-guin, 32. or.

6 Sachs, J. (2005). El fin de la pobreza. Bartzelona: Debate, 51. or.7 Sachsek dio: “tarteko pobreza eta erlatiboa ez bezala, muturreko pobreza garapen-

bidean dauden herrialdeetan bakarrik dago”, baina hemen defendatzen dugu mugahoriek gaur egun ez dira hain argiak migrazio prozesuengatik, eta honek esan nahi dupobrezaren eremu geografiko hori zabaldu behar dela ekonomikoki errenta “onargarria”edo/eta jasankorra duten herrialdeetara ere (Sasia, P.M. eta de la Cruz.C. (2008). Bancaética y Ciudadanía. Madril: Trotta).



Ikuspuntu honen alde ahulak oso ezagunak dira: kuantitatiboa etaobjektibagarria den irizpideak kontrasterako balioa behar du neurtuaizan ahal izateko. Eta gainera, kontrasterako balio hori gure gizarteandagoen “normaltasun” materialaren arabera ezartzen da. Problema dabizitza normalaren eredu hori ezartzeko irizpideak aldez aurretik zehaz-tu behar direla: hau da, ezarritako “aurre-iritzia”ren arabera bizitza-eredu horien tarteko mailak baino baxuago diren pertsonak pobretzathartzen dira, eta beste batzuk, aldiz, ez-pobretzat hartzen dira, esan-dako bizitza-eredu horren gainetik daudelako. Eta, honela, mugahorien azpian dauden pertsonak estigmatizatzeaz gainera, ezartzendira, aldez aurretik, gure gizarteen benetako errealitateei ez dagozkienbizitzeko erak edo kontsumorako ohiturak, edo eskakizunak eta iguri-kemak.

Serge Paugam ere pobrezaren oinarrizko erak bereizteaz arduratuden beste bat da. Idazle honen arabera hiru mota desberdintzen ditu:pobreza integratua, pobreza marjinatua eta pobreza deskalifikatzailea.Paugam-ek, Sachs-ek ez bezala, ez du arreta jartzen pobreza egoerarenbaldintza materialen zenbatasunezko azterketan, baizik eta arreta han-diago jartzen du pobretzea eta bazterkeria eragiten dituzten prozesue-tan eta testuinguruetan

Paugan-ek ulertzen du pobreza “gizarte-harreman” terminoarenbitartez. Ulertze era honetarako pobreza sortzen den gizarte-testuin-guruak garrantsituagoak dira baldintza materialk baino. Ikus dezagunzer esaten digun pobrezaren oinarrizko era horietako bakoitzari bu-ruz8:

– Pobreza integratuaren barruan sartzen diren pertsonei “pobre”izena dagokie. Asko dira eta biztanleriaren beste talde batzuetatikez dira bereizten. Beren egoera oso ohikoa da eta horrexegatik,hain zuzen ere, haiei buruz ari garenean ez dugu hitz egiten gizar-te-talde jakina bezala, baizik eta betidanik pobrea izan den eskual-de edo inguruari buruz hitz egiten dugu. Gizartean sortzen dendebatea antolatzen da, oso modu orokorrean, garapen ekonomi-ko, sozial eta kulturalaren gainean eta, batez ere, eskualde jakinbati lotzen zaizkion gizarte-desberdintasunen gainean. Ikuskerahorretatik, eta pobreak ezein “azpi-maila”koak ez direnez, baiziketa gizarte-talde handiko kideak direnez, ez ditugu estigmatiza-

8 Paugamek jarraian aipaturiko liburuan biltzen ditu guk laburtuko ditugun pobreza-ren hiru oinarrizko erak: Paugam, S. (2007). Las formas elementales de la pobreza.Madril: Alianza, 97-101 orr.



tzen. Beren bizi-maila baxua da, baina gizarte-sare antolatuen bar-nean jarraitzen dute (...) eta ez diegu ematen gutxiesten den esta-tusik.

– Pobreza integratuan ez bezala, pobreza marjinatuan erlazio motabat adierazten da eta bertan “pobreak” edo “baztertuak” deitu-rikoek populazioaren zati txikia osatzen dute. Nola edo hala, kon-tzentzia kolektiborako zibilizazio modernoen moldakaitzak dira,hau da, garapen industrialak ezarri duen erritmoari eta araueijarraitu ezin izan dietenak (...) Erakunde sozialek ez dute ustepertsona talde hori kanpoko laguntza gabe gizarteratzeko, ezgizartean ez lan munduan, gai denik. Gizarte-harreman honenoinarrian dagoena da gutxiengo horrek kanpoan, gizarte globa-letik kanpo jarraitzen badu, ez ditu zalantzan jarriko sistema eko-nomiko eta soziala era globalean. Horren kontra jardun behar da,baina ez diote arreta larregi eman behar arduradun ekonomiko,politiko eta sindikalek. Beste alde batetik, debate soziala ez daantolatzen populazioaren bazterturiko alde horietan, baizik etaprofesionalkideen artean ondasun-banaketari buruz. Moldakai-tzat hartzen diren pertsonen gizarte-statusa oso hondoraturikdago. Gizarteko esku-hartzeak indartu egiten du gizartetik “kan-po” izateko sentimendua. Estigmatizatuta daudenez, egia daezin direla askatu gizarte-profesionalek beraiengan duten tuto-retzatik.

– Pertsonak gutxiesten dituen pobrezaren funtsean gero eta“pobre” eta “baztertu” gehiago dagoen gizarte-erlazioa dago.Produkzio-eremuko sarrerak ixten zaizkie eta gizarte ekintzekoerakundeen mendeko bihurtzen dira, eta horrek gero eta arazogehiago dakar. (...) Era berean, gero eta gehiago dira lana kolo-kan dutenak eta, horren ondorioz, desabantaila asko izatekoegoerak pilatzen dira: diru-sarrera txikiak, bizileku eta osasunbaldintza eskasak, familia egoera eta laguntza pribatuko gizarte-ko sareak hauskorrak dira, zailtasunak benetan parte hartzekoinstituzionalizatutako edozein bizitza motan, eta gizarte-transfe-rentzia mekanismoekiko menpekotasuna –eta batez ere, asis-tentzia–, hain da ezinbestekoa, non mekanismoan harrapatutasentitzen baitira, eta horrek daramatza gizarte-bizitzarakoezgaiak izatera.


CRISTINA DE LA CRUZ ETA ALFREDO OLARRA18Ta

ula1

: Po

brez

a er

edua

k ira

unar

azte

n la

gunt

zen

dute

n fa

ktor

eak

Ered

uak

Gar

apen

a et

a la

n-m

erka

tua

Giz

arte

ko lo

tura

kG

izar

te-b

abes

a si

stem

a

Gar

apen

eko

nom

iko

ahul

a,

ekon

omia

info

rmal

a,

Pobr

eza

ezku

tuko

lang

abez

ia.

Fam

ilia-

elka

rtas

unar

enG

izar

te-e

rant

zute

ahu

la,

inte

grat

uaG

arat

zeko

auk

era

gehi

ago

inda

rra,

hur

bile

ko

gutx

iene

ko d

iru-s

arre

rarik

“A

zpig

arat

uak”

edo

pe

rtso

nen

babe

sabe

rmat

u ga

be.

“azp

igar

atua

k”ha

rtze

n di

ren

herr

iald

eeta

n

Ea e

nple

gu b

etea

, la

ngab

ezia

gut

xitu

a.Fa

mili

a-el

kart

asun

akG

izar

te-e

rant

zute

a za

bald

u,Po

brez

a G

arat

zeko

auk

era

jarr

aitu

edo

ger

o et

a G

utxi

enek

o di

ru-s

arre

ra

mar

jinal

age

hiag

o gi

zart

e in

dust

rial

txik

iago

a iz

anbe

rmat

u la

gunt

zaga

beko

entz

at

aurr

erat

ueta

n ed

o (e

rrek

urts

o m

ugat

ua)

aurr

erat

zeko

bid

ean.

Lang

abez

ia n

abar

men

du

hand

itu la

nare

nez

egon

kort

asun

a,

Giz

arte

-lotu

rak

ahul

du,

naba

rmen

ki ig

o gu

txie

neko

diru

-Po

brez

agi

zart

erat

zeko

zai

ltasu

nak.

bere

ziki

lang

abet

ueta

n sa

rrer

a be

rmat

urik

oare

n ha

rtza

ile

gutx

iesk

orra

et

a la

gunt

zaga

beko

ko

puru

a, h

andi

tu p

obre

ei

Gar

atze

ko a

uker

a ta

ldee

tan

eman

dako

lagu

ntza

gehi

ago

“ind

ustr

iond

oko”

gi

zart

eeta

n.

Iturr

ia e

goki

tua:

Pau

gan,

S.

(200

7).

Las

form

as e

lem

enta

les

de la

pob

reza

. M

adril

: A

lianz

a, 9

8. o

r.



Pobreziaren kontzeptura hurbiltzeko datu horiek dira gehienetanhartzen direnak erreferentzia gisa pobreza eta desberdintasunak neur-tzeko lurralde batzuetan, horretarako baldintza materialei eta egituraz-koei garrantzia ematen zaie, batzuetan handia eta beste zenbaitetan ezhorrenbestekoa. EAE-ri dagokionez, esate baterako, jaso dituzten azkendatuak (2004 eta 2005) oraintxe ikusi ditugunen antzeko adierazleakerabili dira.

Labur-labur bada ere, interesgarria da hona ekartzea jarraiko txos-tena9:

– Euskadin gizarteratze-politiketan eginiko ahaleginek pobrezialarriko tasak eragin dituztela, eta Europako herrialde aurreratue-nen artean gaudela horri esker: Pobrezia larriaren tasak, edo batezbesteko diru-sarrera baliokidearen %40tik beherako diru-sarrerakdituzten familietan bizi diren pertsonen ehunekoak, EAEn %3,7koeragina du, eta 15en Europar Batasuneko herrialdeetarako batezbesteko tasa %5ekoa da. Pobrezia erlatiboari dagokionez, zeina-ren atalasea diru-sarrera baliokidearen medianaren %60an koka-tuta dagoen, EAEko egoera ez da hain positiboa besteekin konpa-ratuta, baina %16,5eko eraginarekin EB-15eko batez besteko tasabaino zerbait beherago dago (%17).

– Mantentze-pobrezia eta metatze-pobrezia bereiziz10, 45.000 eus-kal familia inguru -familia guztien %6,2- bi pobrezia mota horie-tako batean daude, eta 110.000 lagun (biztanleen %5,2) barnehartzen ditu. Pobrezia arriskuko bi mota horiei dagokienez, egoe-rarik ohikoena soilik mantentze-pobreziaren eraginpean daudenpertsonena da: Biztanleen %3,5 (73.718 lagun) egoera horretandaude, eta %2,2 metatze-pobreziaren eraginpean daude. Bipobrezia horien eraginpean dauden kopurua biztanleen %0,5 da(4.000 familia inguru).

9 Gizarteratzeko Erakunde arteko II. Plana 2007-2009. Justizia, Lan eta Gizarte Segu-rantza Saila. Eusko Jaurlaritza. http://www.juslan.ejgv.euskadi.net [2007ko abenduandeskargatua] EAEko Gizarteratze-planak bazterkeria jasaten duten pertsonak gizartera-tzea lortzeko eskumena duten administrazioen esku-hartzea eta jarduera bideratukoduten ildoak jasotzen ditu.

10 Mantentze- pobrezia: errenta-maila baxuak dituztenak, egoera hori koiunturalaizan ohi delarik, baina asko irauten duten kasuak ere badaude, eta hortik ateratzekoenplegu normalizatu bat lortu behar da, edo bestela gizarte prestazioen zenbatekoa pre-mietara egokitu behar da. Metatze-pobrezia: aurrezkirik edo lehendik metatutako balia-biderik gabe.



– Datuek erakusten dute pobrezia-tasen aldeko bilakaera epe luze-ra, baina egonkortzeko joera baten barruan. Adierazi behar dapobreziaren euspen hori immigrazioaren, etxebizitza bezalakooinarrizko ondasun baten garestitzearen eta independizatzekoprozesuaren blokeo baten testuinguruan gertatzen dela, etahorrek familia independenteak handitzea ekarri du, horietakoasko baliabide propio ezegonkorrekin.

– Ikusitako problematikaren zati handi bat, azken lau urteotanpobreziaren profilean hiru alderdiren eraginaren ondorioz gertatuden eraldakuntza sakonari loturik dago, honako hiru alderdi haueiloturik, alegia: guraso bakarreko familien gero eta arazo ekonomi-ko handiagoak, immigrazioa, eta okupazio egonkorra ez dutengazteek bizitza independenteari ekitea. Datuek erakusten dutepobrezia-arriskua askoz handiagoa dela pertsona bakarrak burudituzten familietan (batez ere seme-alabak badituzte beren kargu-ra), pertsona dibortziatuetan, 35 urtetik beherakoetan, ikasketarikgabeko pertsonetan, langabetuetan eta, oso bereziki, Europarbatasunetik kanpoko etorkinak.

– Gizarte-bazterkeriako egoeran edo arriskuan dauden pertsona-tal-deekin egindako jarraipen-azterlanek erakusten dute pertsonahorien artean gizarteratzeranzko aurrerapen geldoa baina kons-tantea gertatzen ari dela. Egindako ikerketek era berean erakus-ten dute gizarte-bazterkeriako sentimendurik ez dagoela eta ego-era ekonomikoa nahiko normalizatuta dagoela.

– Zenbait joera eta problematika esanguratsu: – – Pobreziaren eta gurasobakar izatearen feminizazioa.– – Pobreziaren lurralde-kontzentrazioa. Poliki-poliki pobreziaren

urbanizazio-prozesu bat gertatu da.– – Soldata baxuak eta enplegua babesteko ahalmena gutxitzea. Eus-

kadin pobreziari eta ongizaterik ezari loturiko arazo gehienak lan-gabeziari, lanaldibaterakotasunari eta soldata baxuei loturik daude.

– Kontestuaren zenbait ezaugarri:– – Langabezia-tasen murrizketa ikusgarria eta okupazio-tasen haz-

kunde ikaragarria, EAE ia erabateko enpleguko egoeran koka-tuz. Hala eta guztiz ere, enplegu indizeen hobekuntzak ez due-la pobrezia-tasetan neurri bereko murrizketa ekarri.

– – Etxebizitzaren prezioaren hazkunde ikaragarria. Prezioen igoerakekarri du etxebizitza euskal familien arazorik larrienetako batizatea.

– – EAEn erroldatuta dauden etorkinen kopuruaren hazkunde han-dia. Etorkinen pobrezia larriaren tasa 2004. urtean %23koa zen,eta etorkinak ez ziren biztanleen %3,1 bakarrik ukitzen zuen.



Egin dugun ibilbidea ez da oso zehatza izan, baina, behintzat, balioizan digu jarraiko ondorioa ateratzeko: pobrezari buruzko ikerketakbilakatzen, aurreratzen joan dira. Hasierako ulertzeko era estatiko,dimentsio bakar eta kutsu ekonomizista nabaria izatetik ulertzeko eradinamikoago eta erlazio gehiagokoa izatera igaro da. Adiera horretatikpobreza jarraian adierazten den moduan ulertzen da:

– gizarte-kategoria, pertsonei, familiei edo talde-pertsonei dagokie-na. Aldez aurretik ez da usten horiek guzti horiek direnik berepobrezaren erantzuleak. Kaltetuak dira eta injustizia sufritzendute. Pobreza jasaten duten pertsonek ez dute hura bilatzen, ezdesiratzen.

– Dimentsio anitzeko gizarte fenomenoa, baldintza materialekinbakarrik loturik ez dagoena, baizik eta baldintza kulturala etasozialekin ere loturik dagoena. Gizartearen egiturazko arazoariegiten dio erreferentzia.

– Ondasunak gutxi eta mugatuak direnean, banatzeko orduan, age-rian jartzen dira desberdintasun-baldintzak izatea errekurtsoakemateko eta lortzeko.

– Baztertu egiten duen prozesua, hiritartasunaren jardun eraginko-rrerako baldintzak mugatzen dituena.

Orduan, esan ahal dugu kontzentzua dagoela pobrezaren inguruan:pertsonek, familiek eta taldeek dituzten errekurtso ekonomiko, gizarte-ko eta kulturalak oso mugatuak direnean eta horrexegatik bizi direngizarteetan onargarria den bizimodutik bazterturik daudenean, pobre-za-egoeran bizi dira11. Babesa eta Gizarte-Bazterkeria Baterako Txoste-nean jarraikoa esaten da: pobreza eta bazterkeria gizarte bizitzan partehartu ezintasunetik emaitza da, eta horren ondorioz, enplegu, hezkun-tza, formakuntza, etxebizitza, garraiora eta osasunerako sarrera egokiaez dago12. Adiera horretan prekarizazioari buruzko aipu interesgarriaeta beharrezkoa sartu ohi da, eta guk ere lehenago aipatu duguna. Pre-karietatea lotzen zaie pertsona jakin batzuek dituzten urrakortasun,segurtasun-falta eta arrisku baldintzei: segurtasun falta eta lanaren eze-gonkortasuna, soldata baxuak, etxebizitza eskuratzeko zailtasunak, etaabar. Beharbada prekarizazioa ez da egongo zuzenean loturik bazterke-

11 1984ko abenduaren 19ko Europako Komunitateen Kontseiluaren Irizpena. Bazter-keriaren kontrako Europako Programei dagokiena.

12 Europako Batzordea (2005). Babesa eta Gizarte-Bazterkeria Baterako Txostena2005, 6. or: http://eur-lex.europa.eu



riarekin, baina kontuan hartzen ditu aldez aurretiko baldintzak eta pro-zesuak bere sarrera-bidea izan daitezkeenak.

II.2. Bazterkeria eta hiritartasuna

Aipatutako horiek, zehaztasun gehiagorekin edo gutxiagorekin, izandira “Bazterkeria” terminoak azken garaietan izan dituen mugak. Baina90 urteak arte ez ziren agertuko nabarmen eta era garbian erakundepublikoetako adierazpenetan.13 Norabidearen aldaketak (“pobrezatikgizarte bazterkeriara”) duen helburu garrantzitsuena da fenomenohorretara hobeto hurbiltzea, ezen gaur egun arte pobrezari buruz egindiren azken azterketek ikuskera zabalago eta sakonago behar baitzu-ten. Egia da gaur arte definizioaren oinarria alde materiala izan dela,eta, honen ondorioz, material-baliabidei (ekonomikoei bereziki) berebi-ziko garrantzia eman zaiela, hala ere, astiro-astiro beste faktore etaadierazle batzuk gero eta garrantzia handiago hartzen ari direla erebada egia. Hasi dira kontuan hartzen beste dimentsio batzuk, problema-ren egiturazko jatorria azpimarratzen dituztenak, hain zuzen ere. Jada,ez da begiratzen lupa bakar batetik, baizik eta gurutzatzen dira lentedesberdin batzuk eta honela lortzen da fenomenoaren ikuspegi zabala-goa, garbiago eta osoagoa. “Material-baliabiderako eskuragarritasungutxitua”, “diru-sarrera baxuak”, “lan merkatutik aldentzea” bezalakoaldagaiak beharrezkoak dira, baina ez dira nahikoak. Hasi dira kontuanhartzen beste adierazle batzuk, lan munduan sartzeari eta gizarteratze-ari esker, bizitza duina garatzeko beharrezko oinarrizko baldintzak dire-nak (hezkuntza, enplegua, etxebizitza, partaidetza, gizarteko harrema-nak, eta abar). Ñabardurak doitzen dira: pobreza bazterkeriaren barne-an dago, baina ez dute derrigorrean loturik joan behar. Bazterkeriaegoera guztiek ez dute biltzen pobreza-egoera larririk. Eta, era berean,pobreza egoera guztiak ez dira bazterkeria-egoerak. Astiro-astiro badaere, gaur egun esan dezakegu bazterkeria kontzeptu honen gaineannolabaiteko kontzentzu osatzen duten elementu batzuk batzen ari di-rela.

Bazterkeria kontzeptuak ditu, lehenago esan bezala, izaera proze-suala, kausa asko eta dimentsio anitzak. Gure ustez, ezaugarri horiekbatzen dira 2007ko urtearen hasieran aditu askotako talde batek sina-tu zuen definizio batean, eta Tercer Sector aldizkariaren“Gizarteko baz-terkeria”ri buruzko monografikoak dakarrena:

13 Europako Batzordea hasiko da erabiltzen “pobreza”ren ordez “bazterkeria” termi-noa 1989ko Bazterkeriaren kontrako Europako II Programan.



Gizarteratzeko egoeratik urruntze-prozesu progresiboada, zeinetan intentsitatearen arabera maila desberdinakbereizten diren: prekarietatetik edo urrakortasunetik bazter-keria-egoera larrienetara. Egoera horietan, batetik, oztopoaketa arriskuak pilatzeko prozesua gertatzen da esparru des-berdinetan (lanekoa, harremanekoa eta bizitzekoa) eta, bes-tetik, mugatzen dira beste norbaitek babestua izateko esku-ratzeko aukerak.14

Hemen ere gurea egiten dugu aurreko hurbiltze hori, eta definizio-ari lotzen zaion elementu garrantzitsuenetako bat azpimarratu nahidugu, hau da, nabarmendu nahi dugu bidea ematen digula aurrera joa-teko berdintasunari buruzko gure hausnarketa honetan.

Bazterkeriari buruzko gogoetek arreta jartzen dute esparru politiko,ekonomiko eta soziokulturalen partaidetzaren mugetan, berau baitagizarte-bazterkeria prozesua definitzeko balio duen bereizgarrietakobat. Horren ondorioz, “partaidetza” kontzeptua oso garrantzitsu etaezinbesteko elementua dute gizarte-bazterkeriari buruzko ikerketalerro guztietan. Partaidetzari dagokion gabezi horrek kontu garrantzi-tsuak ekartzen ditu: nabarmentzen ditu zeintzuk diren mugak oinarriz-ko gizarte-eskubideez baliatu ahal izateko gizarteko-loturak galtzendirenean. Oinarrizko eskubide horietaz baliatzeko ezintasunak badueragina eskubide politiko eta zibiletan ere, eta honela gizarte-bazterke-riaren dimentsio guztietan dagoen bretxa handiago egiten da: politikoa(abstentzioa eta pasibotasuna), gizartekoa (gizarte babeserako esku-men mugatua) eta ekonomikoa (normalizaturiko soldata-erlaziotik kan-po eta pobreza). Partaidetza gabezi honek beste ondorio bat dakar:bazterkeria jasaten duten pertsonek hiritartasun-kondizioa galtzendute.

EAEko Gizarte Bazterkeriaren Aurkako 12/1998 Legean jasoa dagohitz egiten ari garen ideia berbera.“Zioen adierazpena” izeneko ataleanematen dio hasiera testu ofizialari hurrengo azalpenarekin:

“Gizarte-bazterkeriaz dihardugunean, ez gara pobreziaz hitz egitenari, pobrezia dena delako gizarteko ongizateko erdiko mailak dituenondasun eta zerbitzuak eskuratzeko zailtasuna edo ezintasuna dela ustebadugu. Harreman-sarearen prekarietatearekin batera, pobreza dagizarte-bazterkeriaren agerpenik bistakoena, baina ez da gizarte-bazter-

14 AA. “Una propuesta de consenso sobre el concepto de exclusión. Implicacionesmetodológicas”, op.cit., 29. or.



keriaren muina. Bazterkeria gizarte-eskubideak gauzatzeko ezintasunaedo gaitasunik eza da, batez ere lan egiteko eskubideaz baliatzeko ezin-tasuna, baina baita hezkuntza eta prestakuntza jasotzeko eskubidea,kultura, osasuna, etxebizitza duina izateko eskubidea edo gizarte-babe-sa jasotzeko eskubidea ere.

Zalantzarik gabe bazterkeriako prozesu eta egoerak, hau da, pertso-naren eta gizartearen artean dagoen lotura haustea, produkzio-proze-suan ez parte hartzearen ondorioa da, neurri handi batean.

Gure gizarte modernoan lana da gizartean eskubide eta betebeha-rrak eskuratzeko biderik hedatuena eta baita gizarteak pertsonarekikogauza bera egiteko modua ere. Hori horrela izanik, lan egiteko esku-bidea ezinbesteko eskubidea da oso osoko herritar bihurtzeko, etaerabateko esanahia eskuratzen du, gainera, eskubide politikoen ar-tean.

Lan-merkatuan parte hartzen ez bada, edo oso neurri txikian har-tzen bada parte, ia nahitaez bazterkeria nagusitzen hasiko da, etahorrek bete-beteko eragina izango du beste gizarte-eskubide batzue-tan. Dinamika horrek harrapatuz gero, gabeziek eta menpekotasunek,bata bestearen ondoren pilatzeaz gainera, bata bestea indartu egingodute.

Hala ere, gizarte-bazterkeria ezin dugu erraz bereizteko modukoegoera jakin batzuetara mugatu, bazterkeriak era askotako ondorioakdituelako eta hainbat gradutan agertzen direlako.

Gaiari ikuspegi orokor horretatik heltzen badiogu, pertsona batekbazterkeria jasaten duela esango dugu pertsonari herritar estatusa ema-ten dion gizarte-eskubideren bat edo batzuk ezin dituenean gauzatu,neurri handiagoan edo txikiagoan; hau da, baztertuta egongo da esku-bide horiek aurrera eramateko beharko lituzkeen baliabideak bere eskuez dituen pertsona (direla pertsona- baliabideak, gizarte-baliabideakedo diru-baliabideak).

Gorago emandako azalpenen arabera, eta erabat zehatzak izatekoasmorik eduki gabe, ondoren aipatzen diren pertsona-motak baztertu-ta daudela esan ahal izango dugu:

a) jateko oinarrizko premiak betetzeko behar beste diru ez dutenpertsonak.

b) etxebizitza duin bat eskuratu eta baldintza onetan mantentzekobeharrezko baliabideak ez dituzten pertsonak,

c) eta modu orokorragoan, oinarrizko gizarte-eskubideak (lan egi-teko eskubidea, hezkuntza jasotzeko eskubidea, osasuna izate-ko eskubidea e.a.) eskuratzeko aukerarik ez duten pertsonak;izan ere, egoera horretan egonda, bizimodu independente era-



bat normalizatua aurrera eramateko aukerarik gabe geratzendira”. 15

Hiritartasun ulertzeko era hori estu-estu loturik dago bazterkeriarenkontrako politikekin eta horren funtsean dago gure hiritartasuna komu-nitatean dugun partaidetzari lotzen zaiola. Hiritartasun kontzeptu horibereizten da beste batetik, partaidetza azpimarratzen ez duena, komu-nitate politiko jakin bateko kidea izatea (pertenentzia) baizik.

Arreta eta arrakasta gehien lortu dituzten hiritartasun teoriak16 izandira eskubide-partaidetzarekin loturikoak, hain zuzen ere. Ohikoa izatenda T.H.Marshall17 soziologoaren eragina onartzea, gizarteko hiritartasu-nari buruzko bere proposamenari esker, berdinen gizarteko kide guztiakeskubide osoko kide bezala tratuak izan daitezen. Horrek suposatzen dugizabanakoei gero eta hiritartasun-eskubide gehiago aitortu behar iza-tea. Estatuak gero eta gizarte-eskubide gehiago bermatu behar ditu, etahonela ziurtatzen da kide bakoitzak bete-betean parte ahal izatea elkar-bizitzan

Marshallen hiritartasun eredu hori behin eta berriro aipatzen da hiri-tartasunari buruzko ikerketan. Hemen horrek dituen bi ardatz nagusieibakarrik gagozkie. Eredu hori eraikitzen da lehenik, eskubide identifika-zio batekin, bigarrenik, historian zehar sortu zireneko ibilbidea deskriba-tuz. Horietako aldi bakoitza eskubideen dimentsio zibil, politiko etasozialari dagokio. Eskubide zibilak sortu ziren XVIII mendean izan zirenaldaketa politiko eta ekonomikoen ondorioz: erakunde legalek gizarte-ko hiritartasun mantendu zuten, eta jabetzarako eskubidea bermatuzuten, hala nola beste oinarrizko askatasun batzuk (elkartzeko askata-

15 12/1998 Legea, maiatzaren 22koa, Gizarte Bazterkeriaren aurkakoa (EHAA 105;98/06/08koa). Ordutik aurrera, beraren aldaketa edo aipatzen dituen tresnak edo presta-zio ekonomikoak aldatzeko prozesuak hurrengoa izan da: 198/1999 Dekretua, apirilaren20koa, Gizarteratzeko Gutxieneko Diru-sarrera arautzen duena (EHAA 94, 99/05/20koa).10/2000 Legea, abenduaren 27koa, Gizarte Eskubideen Agiriarena. (EHAA 249,00/12/30koa) Agindua, 2001ko otsailaren 14koa, Justizia, Lan eta Gizarte Segurantza sail-buruarena, oinarrizko errentaren titularrentzat eta gizarte-larrialdietarako laguntzen onu-radunentzat lanean hasteko pizgarriak ezartzeko dena. (EHAA 37, 01/02/21) 4/2003Legea, ekainaren 25ekoa, Gizarte Bazterkeriaren Aurkako Legea aldatzen duena. Agindua2004ko urriaren 8koa, Oinarrizko Errentaren eskabide-eredu berria argitaratzeko eta pres-tazio buruzko dokumentazioa euskarri informatikoan bidaltzea arautzeko dena. 4/2007Legea, ekainaren 22koa, Gizarte Bazterkeriaren aurkako maiatzaren 22ko 12/1998 Legeaeta Gizarte Eskubideen Agiriaren abenduaren 27ko 10/2000 Legea aldatzekoa.

16 Atal hau hiritartasunari buruz dauden ikuspegi garrantzitsuenak biltzen dituenexcursus labur batekin ixten da.

17 Marshall, T.H. (1950). Citizenship and Social Class. London: Pluto Press.



suna, komertzio askatasuna, ordezkaritza zentsitarioa, eta abar). Esku-bide politikoak XIX mendean izan ziren iraultza burgesen ondorioz: poli-ki-poliki demokraziaren garapenak indartu zuen hiritartasun politikoa(gizonezkoen sufragio unibertsala, mugarik gabeko partaidetza politi-koa, askatasun negatiboak –ez bortxazkoak–, pertsonen bizitza priba-tuetan ez sartzeko eskubidea, eta abar). Gizarteko eskubideak XX men-dean lortzen dira estatuak zenbait eskumen hartu ahala: pertsona guz-tientzako irakaskuntza sistema, aukera ekonomikoak zabaltzea,guztientzako osasun zerbitzuak, lanari loturiko arriskuen babesa, gizar-teko laguntzak, sozial eta ekonomikoki ahulenak direnentzat, eta abar.

“Eboluzionista eta banatzaile” eskubideen teoria horrek eskainizuen aurrerapen kutsua eta gizartekiden hiritartasun kondizioarenzabaltzea: lehenengoak izan ziren zuriak eta jabeak (gizonezkoak, jaki-na), gero poliki-poliki gehitzen joan ziren emakumeak, langileak eta hiri-tartasunetik, eta horri loturiko eskubideetatik,“bazterturiko” beste ba-tzuk. Gaur egun osoko hiritartasuna hauteskundeetan gehien erabiltzenden sloganetako bat bihurtu da (eta zenbait lurraldetan agindu hori bes-te neurri batzuekin bizi da, esate baterako Frantzian 2008an paperikgabeko 25000 etorkinen deportatzearekin, hain zuzen ere).

Marschallek egin zuen gizarteko hiritartasun ulertzeko era horrekjaso duen kritikarik garrantzitsuenetako bat izan da hiritartasun “pasi-boa” eta “pribatua” dela: eskubideen ikuskera pasiboan oinarritzen daeta esparru publikoan parte hartzeko beharrari buruz eta erantzukizu-nari buruz ea ez du hitz egiten eta horretaz gainera, eskubideen onurajasotzen duen hiritarrei halako rol “jasotzaile” ematen die, beraz pasi-boa ere bai. Estatuak bermatzen dizkie hiritarrei zenbait gizarte-eskubi-de. Horretarako ondasunak eta zerbitzuak ematen ditu, batzuetan guz-tientzak (berdintasunezko banaketa) eta beste batzuentzat proportzio-nalki banatzen dira zenbait irizpideren arabera. Irizpide horiekbatzuetan (desabantailak gaindiezinak direnean) konpentsatzaileak dira,eta beste batzuetan (desabantailak gaindi daitezkeenean eta, ondorioz,iragankorrak) ekintza positiboan zentratzen dira. Gizarte-eskubidehoriek bermatzearekin bilatzen da, aurrerago aipatu dugun Gizarte Baz-terkeriaren kontrako Legeak zioen bezala, hiritarrek bizitza independen-tea eta erabat normalizatua garatzea, hau da, hiritarrek beren autono-mia pertsonala eta askatasuna garatzeko aukera izatea.

Egia da ahula dela gizarte-hiritartasun ulertzeko era horren izaeraasintentsiala eta pasiboa behin eta berriro gogoratzen duen argudioa:bidezkoa da aitortzea pertsonek beren bizitzan zehar izan ditzaketenurrakortasun, menpekotasun eta prekarietate-egoera batzuetan, sub-jektu “hartzailea”, pasiboak izateko, laguntza edo gizarte-zerbitzuakjasotzeko“eskubidea” oinarrizko beharrak ase eta bizitza duina gara



dezaten. Hori ez da zerbait iraingarria edo gutxiespenekoa. Behintzat ezluke izan beharko. Neoliberalek kontrakoa baieztatzeko ageriko ahale-gina gorabehera, Estatuaren ardura da eskubide horiek babestea etabermatzea gizarte-politika jakin batzuen bitartez. Gainera, gizarte-ber-me orokor hauek sor dezaketen pasibitateak (“eskuin berria”ren “bel-durra”) ez die ihes egin politika publikoen helburuei: martxan jarri dirazenbait estrategia gizarte-laguntzak sor dezakeen menpekotasun luze-arekin amaitzeko.

“Inklusio Aktiboa”ren fenomenoa adibide dugu planifikaturiko eko-nomia batean har daitekeen ekimena gizarte-justiziaren helburuak beteahal izateko. Estrategia horrek nahi du eskaini zenbait gomendio lan-merkatutik kanpo edo urrun dauden pertsonak horretan sartu ahal iza-teko. Horretarako hurrengoa proposatzen du: “errentaren arabera ema-ten diren laguntzak behar beste aldatzea bizitza duina eraman ahal iza-teko, lan-eskaintzekin lan-merkatuari lotuz eta trebakuntzarakogizarte-zerbitzuen lorpideak erraztuz”18.

Oso deigarria da neoliberalen erantzunek izan duten oihartzunagure gizartean gizarte-bermeek izan duten aurrerapen “gaizto”enaurrean. Horrenbeste ekin dute, ezen ezinezkoa baita ez aipatzea gizar-te-hiritartasunari buruz edozein aipamen egiten denean. Beraz, ezin dasaihestu gure “gizarte-inkontziente”an ondo baino hobeto erroturikdagoen dudaren itzala: lanari loturiko balioen galera, merituaren pizga-rriaren eta ahalegin pertsonalaren gutxiespena, ekonomia ez-eraginko-rra, estatu ongilearen paternalismoa..., horiek dira sortzen diren arris-kuak gizarte-justizia jartzen denean zilegizko eskubideak diren jabetzaeta merkatu libre eskubideen aurretik. “Gizarte-aurrerapen” horrenarriskuak aitzakia, “eskuin berria”k erreforma asko bultzatu ditu, esatebaterako, erantzun pertsonala sustatu nahi izan du: pertsonak diraberen kabuz mantendu behar dutenak eta beraiek dira beren beharekonomikoak betetzeko ardura dutenak. Hala ere, gutxitan nabarmen-du dira neurri horiek oso emaitza txarrak izan dituztela. Kymlickak etaNormanek dioten bezala: “erreforma horiek hiritartasun arduratsuagoaeragin duen probarik aurkitzea zaila da”. Zerbait gertatu bada, -diote-guztiz kontrakoa izan da: “ez-erregulatzaile ekimen askok ekarri zutenaurretik ezagutu ez den aseezintasun eta arduragabekeria ekonomikoa,esate baterako, Estatu Batuetan19 aurrezkiei, maileguei eta titulu-

18 COM(2007) 620 amaiera: Gizarte babesa modernizatu justizia sozial handiago lor-tzeko eta kohesio ekonomikoa indartzeko: sustatzea lan merkatutik urrunen daudenpertsonen inklusio aktiboa. Bruselak, 2007. 10.17. http://eur-lex.europa.eu, 2. or.

19 Kymlicka, W. eta Norman, W. (1997). “El retorno del ciudadano. Una revisión de laproducción reciente en teoría de la ciudadanía”, ikus La Política: Revista de estudiossobre el estado y la sociedad, zenb 3, Bartzelona, Paidós, 11. or.



komertzializazioari loturiko eskandaluek erakutsi zuten moduan”. Beha-rrak eta erantzukizunak orekatzeko bideratutako ekimenak (“eskuinberria”k eskatzen duen moduan) beste leku baten bilatu behar dira,beste politika progresistago batzuek sustatu dituzten ekimenetan, hainzuzen ere. Horren adibidea dugu Danimarka bezalako herri batzuetanmalguseguritate estrategiaren arrakasta, eta Europako Batzordearen20

agendan jaso dena.Printzipio neoliberalek kolokan jarri dute gizarte-hirikortasuna, eta

horrek ekarri du zenbait gizarte-eskubidek atzera egitea eta berrikustea,eta, ondorioz, lehiakortasuna eta beste zenbait printzipio indartzea, adi-bidez, jabetza eskubidea eta merkatu eskubidea. Kezkagarriena dena dakritika hauek sortarazi zuten gizarte-hiritartasunarekiko konfiantza fal-tari ez zitzaiola eman hiritartasun ulertzeko beste era alternatiborik.Horren ondorioz, giza-hiritartasuna lanaren gizarte-kategoriaren arabe-ra ezarri eta arautu zen. Eta eskuin berriak bere kritikak oinarritzeko era-bili zuen logikak aurrean esandakoan aurkitu zuen argudio ezin hobea,eta muturrera eramanez, berebiziko garrantzia eta eragina izan du: esanbezala, gure gizarteetako antolakuntza sozial, politiko eta ekonomiko-en esparruan eskubideak eta erantzukizunak nola antolatu behar direndebatearen harrotzea eskuinaren meritua izan da. Gizarte-hiritartasunakekarri zuen “behar gabeko eskubide”en euri jasa atzean geratu zen eta“beharrak eskubideen aurretik” eskakizuna nagusitu zen eskuin kon-tserbadoreak eskatzen zuen moduan. Norabide aldaketa horrek betebetean jo du pobreza eta bazterkeriaren kontrako politiken aurka. Baz-terturiko pertsona-taldeei, kontserbadoreen ikuspuntutik beren egoera-ren erantzuleak direnak, kendu edo ukatzen zaie hiritartasun kondizioamerkatuaren logikak eskatzen duena bete ezin izateagatik.

Gizarte-eskubideak kolokan jartze horrekin batera, gaur egun hasida indarra hartzen hiritartasunak sozietate zibilean izan beharko lituzke-en funtzioen inguruko debatea. Onartu behar da hori ere eskuin berria-ren jarrerek sustatu duten debate irekiaren ondorioa dela, hau da, gizar-te-bizitzaren esparru desberdinetan herritarrek ea zein funtzio eta par-taidetza eduki behar duten debatea, alegia. Esan behar dugu

20 COM (2007) 359/2007eko ekainaren 27ren amaiera: Towards Common Principlesof Flexicurity: More and better jobs though flexibility and security. http://ec.europa.eu/employment_social. Malguseguritate terminoarekin konbinaturiko estrate-gia batzuk adierazi nahi dira lehiakortasuna, enplegua eta lan-asetzea sustatzeko. Horre-tarako malgutasuna eta seguritatea konbinatzen dira. Komunikazio Batzordean jasotzendenaren arabera, bigarren elementua eskubideen eta erantzukizunen arteko oreka ego-kitua (langileena, enpresena eta botere publikoena) lortzean datza. Horiek guztiek enple-guari, gizarteari eta hazkunde ekonomikoari lagundu behar diote.



hiritartasun ulertzeko era hori indartu dela batetik, gero eta handiagoaden partaidetzaren ondorioz (oraindik mugatua izan arren), gure gizar-teetako esparru desberdinetan dagoen beste eragile bat bezala hartuta,eta bestetik, sarean elkartzearen sendotzeari esker. Ez da hori bakarrik,baizik eta horren ondoan (oso harrera onarekin), irmoki eta heldutasunhandiagoz, hiritartasun berriak eskubide berriak aitortzea eskatu du.Azken urteek eskenatoki berri bat antolatu dute halako kutsu kontser-badorea zuen “eskubide-beharrak” debatearen inguruan aritzeko.Beraz, haize berriek bestelako norabideetarantz jotzen dute gero etahobeto egokitzen den “eskubideak bai, beharrak,ere bai” bikoterako.Egia da debatea bete-betean sartu dela esparru politiko eta sozialean.Joera berriak bideratzeko asmoz, ezkerrak erabili dituen neurriak geroeta zehatzagoak dira: hiritartasun eskubidea, gizarte ongizate sistema-ren garapen eraginkor eta koordinatua, eta abar. Beste alde batetik,debateak jo du lurra, eta gizarte-politika konkretura jaitsi da: lan-merka-tua, menpekotasuna duten pertsonen babesa, eta abar. Dena den, era-ginik handiena islatzen da gure testuinguru hurbilenean poliki-polikigaratzen eta onartzen ari diren gizarte-zerbitzuetako legeetan.

Honela, aurreikusita dago EAEn 2008ko urtarrilerako onartzekotanEusko Jaurlaritzan aurkeztu zen Gizarte Zerbitzuen Legea. Horretanjasotzen da hiritar guztien eskubide subjektibo eta unibertsala jarraianaipatuko ditugun errekurtsoez baliatzeko: “hiritartartasun eskubide”aderitzona. Sustatzaileen hitzetan aipatu eskubideak “ izango du tutore-tza judiziala eta epaitegietan exijitu ahal izango da”. Lege horrek izannahi du “ongizate Estatuaren laugarren zutabea, horretarako orain arteosakidetzak, hezkuntzak, eta pentsioek duten maila berean jarriko dugizarte-zerbitzuetarako lorpidea. Legearekin lortu nahi den helburuahiritarren “autonomia eta bete-beteko gizarteratzea sustatzea” eta“asmo unibertsala” moduan aurkezten da. Asmo horri jarraituz, EAEkoedozein pertsonak bere bizitza zehar horrelako zerbitzuren bat beharizanez gero, laguntza edo gizarte-zerbitzu horietaz baliatu ahal izangoda. Legearen erantzuleen hitzetan, legeak era eta jatorri askotako beha-rrak bete nahi ditu: babesik gabeko haurren, genero-indarkeria jasatenduten emakumeen, menpekotasuna dutenen edo ezgaituen, familiaedo bikote egoera larrian daudenen, eta abarren beharrak betetzeko.Lerro hauek idatzi bitartean kontsultatu ahal izan dugun legearen aurre-proiektuaren atzetik dagoen izpiritua islatzen da jarraian21:

21 Gizarte Zerbitzuetarako Aurreproiektu-legea. Eusko Jaurlaritza, Euskadiko UdalenElkartea eta Araba, Bizkaia eta Gipuzkoako hiru lurralde historikoen Foru Aldundien2007ko abenduan sinaturiko Erakundeen arteko Akordiotik jasoa.



Marko berri honen elementu zentrala, gizarte-zerbitzueta-rako eskubide subjektiboaren aitorpena da, hiritartasun esku-bidea eratuz. Eskubide subjektibo horretaz baliatu ahal izate-ak esan nahi du, derrigorrean, Eusko Gizarte Zerbitzu Sistemaeraikitzea, zeina Ongizate Estatuaren benetako zutabe izangoden, biztanleria osoarentzat zuzendutako erantzukizun publi-kako eta estaldura unibertsaleko sistema bihurtuz.

Aurre egin behar zaien egoeren izaera gero eta konple-xuago eta anitzagoa da. Beraz, beharrezkoa da hirugarrensektorearekin batera, laguntza-ezformaleen sarearen funtsadena, gehiagotan lan egitea, kalteturiko pertsonen partai-detza antolatua sustatzea, sistemen arteko elkarlanean ari-tzeko guneak eraikitzea (sozio-sanitarioa, soziojudiziala,soziokulturala eta beste batzuk) eta bete-beteko hiritartasu-nerako lorpideak ahalbidetzen duen politika soziala gara-tzea, justizia soziala sustatzea eta bazterkeriaren egiturazkokausez arduratzea.

Garrantzitsua da ez ahaztea Sistema eraiki eta artikulatze-ko hiritartasunaren eskubideak ez direla lotzen zenbait gizar-te-zerbitzu emateari bakarrik, baizik eta kontuan hartu beharda desberdintasun eskubidea. Hala ere, ereduaren muina ber-dintasun eta ekitate printzipioak izango dira, horrela Sistema-rako lorpidea inolako bazterkeriarik gabe bermatzen da, eta,aldi berean, ikuspegi anitzak ere bai –generokoak, kulturani-tzekoak, belaunaldiartekoak, guztientzako eskuragarritasune-koak, gizonentzako eta emakumeentzako diseinuetakoak–,ekintza positibo, aukera eta tratu-berdintasun neurriak ere kal-tetu barik.

Hemen ez dugu aztertuko gizarte-zerbitzu lege berri horren garran-tzia. Hurrengo lan baterako utziko dugu lan hori, ezen orain urrunduginatekeen hemen jarri ditugun helburuetatik, baina lege horren atzeandauden “zioak” oso adibide garbia dira hiritartasunari buruzko debate-an eman den aldaketaz ohartzeko. Hiritartasunari buruz aktiboa delaesaten da, eta bere kideak subjektu sozial aktiboak direla esparru publi-koan. Hiritartasun partaidetza zenbait gai konkreturi lotzen zaie etahonela hiritarren interesak “piztea” lortzen da esparru publikoan ager-tzeko. Beraz, beren partaidetza ez da egonkorra, baizik eta interes ba-tzuen araberakoa denez, oso eraginkorra da. Interes horiek ez dira,derrigorrean, beraienak, pribatuak edo norberarenak, baizik eta instan-tzia batzuetan sustatzen den hiritartasun horren interes komunak izanbeharko lukeenaren isla dira. Pentsa dezagun talde kontserbadore ba-



tzuek familia eta hezkuntza bezalako gai konkretuen inguruan antola-tzen dituzten mobilizazioez. Edo kontuan hartu behar dira debate ire-kiak, agente arduradunen koordinazio eta elkarerantzukizunari esker“pribatuaren kaiola” apurtu eta esparru publikora ateratzea lortu dutengaiei buruzkoak, hain zuzen ere. Genero-indarkeriaren kontrako politi-kak, menpekotasun legea, gizarte-zerbitzuen legea, eta abar dira esatenari garenaren adibide konkretuak. Tabakoaren kontrako legea ere badabeste bat. Ez dugu gutxietsi behar hiritarren sareen balioa eta gai kon-kretu batzuen inguruan batzeko duten gaitasuna. Zaila bada ere, hasida begiztatzen bere ekintzaren ondorioak mobilizatzea erabakitzendutenean gai konkretu baten inguruan. Hala ere, egia da hiritartasuna-ren mobilizazioa pizteko nolabaiteko afektatua izatea edo bizitzan zeharizateko ustea edukitzea arrazoirik garrantzitsuena dela. Horrexegatik dahain zaila gizartearen interes gehienak batzea gai konkretu baten ingu-ruan, batez ere, gai hori pribilegiatua den gehiengo batentzat problemaez denean.

Zentzu horretan gizarteko sareen papera ezin garrantzitsuagoa da.Politika publikoetan esku-hartzeko erakundeek eta gizarte-ekimen era-kundeek duten protagonismoa oso handia da, eta horrexegatik ez diragutxi helburu sozial horiek garatu eta betetzeko beren gainean dutenardura gehiegizkoa dela salatzen dutenak; politika horietan ematenzaizkien eginbeharrak eta funtzioak betetzeko ez dutela behar bestekoheldutasuna diote zenbaitek, edo ohartarazten digute zein arriskutsuaizan daitekeen administrazioaren “alde betearazlea” izatea gizarte gai-letako materian. Ohar horiei esker jabetu gara Hirugarren Sektorea defi-nitu behar dela eta haien artean koordinatzeko sareak ireki behar dire-la, hala ere, ez diogu garrantzia kendu behar funtsezko gauza bati, gureustez, beharrezkoa dena, eta sareek erantzun gabe utzi ezin dutenerronka argitzeko

Duda gabe, hiritartasuna aktiboaren jarduteko esparrua gizartekosareak dira. Era berean, sare horiek dira (izan behar dute) ardatz aktibo-ak gure gizarteetan sortzen ari diren gizarte larritasunak zedarritzeko,eta gizarte “larritasun” horiek orain indarrean dagoen gizarte-babese-rako sistema publikotik kanpo daude. Hau da, aldez aurretik usten direnbete beharreko behar zerrendatik kanpo daude, edo bermatu behardiren eskubide zerrendatik kanpo. Horren gainean zertxobait gehiagozarituko gara Koaderno honetako azken atalean.

Hemen eta orain aurreratu dugun gizarteko sareei buruzko ideiahori izan da azpimarratzeko gizarteko sareen erantzukizunari dagokio-na dela ez “behar normatiboak” asetzea bakarrik, baizik eta gure gizar-teetan dauden urrakortasun arriskuak identifikatzeko bideak zabaltzeaere badagokiela. Era berean, gizarte-babesetik kanpo dauden talde kal-



tetuenen laguntza eta esku-hartzeko eskaerei erantzuna emateko ardu-ra ere badute. Zerbitzu horiek oso zabalak izan arren, ez dugu ahaztubehar norbait beti geratzen dela kanpoan. Sare horiek duten balioaberaiek duten eraldatzeko gaitasunean datza. Eraldatzeko gaitasunhorrek gauza asko behar ditu. Lehenengoz, Hirugarren Sektorearenfuntzioak zeintzuk diren argitu behar da. Motibazioa, agregazioa, sarenlan egitea, ekintza koordinatu eta eraginkorrak, eta argipena ere behardira. Azkenik, gaitasun hori bizirik mantendu ahal izateko Administra-zioak lan hori aitortzea beharrezkoa da. Ez dugu gutxietsi behar eralda-tzeko gaitasun hori. Nahiz eta berari esker bakarrik ez izan, gaitasunhorren bitartez lor daiteke pertsonen hiritartasuneranzko lehengo pau-sua: aitorpena.

II.3. Hiritartasun aktiboa, inklusiboa ote?

Bazterkeriaren aurpegia ez dela aurpegi estatikoa, baizik eta dinami-koa dela esaten denean, adierazpen horren atzean dagoen ideia hau da:gure gizarteek eboluzionatzen dute, oso erritmo bizian aldatzen dira.Hiritartasunak ere eboluzionatzen du, gero eta eskubide gehiago aitor-tzen dira, beren beharren norainokoa eta komunitatean parte hartzekoerantzukizuna zehatzen dira. Gure gizarteak gero eta gizarte malguago-ak eta dinamikagoak dira. Gizarte inklusiboak dira edo izan nahi dute.Añonek gogorarazten duen bezala22, Gizarte batean inklusio testa lo-tzen zaio gizartearen kide guztiei gero eta eskubide gehiago aitortzeariberdintasun baldintzetan. Garrantzitsuena ez da, dena den, jakitea zen-bat eta nola zabaltzen ari den hiritartasuna gure gizarteetan. Hiritarta-suna zabaltze hori bakarrik ez dugu txalokatu behar. Ahalbidetu diguna(bazterkeriaren zenbait esparru gainditzea) kontuan hartzeaz gain, ezdugu ahaztu behar ahalbidetu ez diguna (bazterkeriaren egiturazko fak-toreak gainditzea).

Gogoratu behar dugu test horrek neurtzen duena dela bazterkeriaeragiten duten gizarteen “inklusio” maila, eta gizarte horietan “inklu-sio” termino horrek biltzen duena gauzatzea ez dela erreza. Onar deza-gun logika liberal ekonomikoak, bizitza sozialeko esparru desberdinetanagertzen dena, eragozten du integrazio maila hori lortzea. Beharbadagarai hauek garai onak dira eskubideak aitortzeko. Hala ere, erronka dalortutako eskubide horiek guztiak zabaltzea horietaz baliatzerik ez

22 Añón, M.J. (2000) “El test de la inclusión. Los derechos sociales”, Askoren artean.(A.Antón ed.), Trabajo, derechos sociales y globalización. Bartzelona: Icaria.



duten gizarteko pertsona guztiei23, hau da, oraindik nola izendatu ezdakigun guztiei. Ez dute hitzik. Izena ere ez: desjabetuak dira, pobreberriak, abantailgabetuak, zaurkorrak, urrakorrak. Luzaroko langabe-tuak, gabezia handienean direnak eta elkarri laguntza emateko modu-rik ez dutenak. Edozein gizartek zokoratu (baztertu) ahal ditu ez-subjek-tu horiek, balio ez dute-eta.

Hiritartasun inklusiboaren eredu hori “hiritartasun eskubidean”oinarritzen da. Hala eta guztiz ere, gauza bat da, eredu hori, testu nor-matiboetan jaso eta artikulatu egiten den eredua eta praktikan jartzekolaguntza handiak dituena, hain zuzen ere, eta beste gauza bat da erre-alitatea. Biak, eredua eta errealitatea, ez dira lotzen “baldintzaren logi-ka”k24 duen berezko eta aldaezinezko izaeragatik. Oraindik goizegi daberme-tresna horien eraginkortasuna ebaluatu ahal izateko eta ereduakerrealitatean duen eraginkortasuna ikusteko, baina aurretik historialuzea dugu, eta adibidez beterikoa, erakusteko zenbat zailtasun izandiren unibertsalismo borondatea eta irrika gauzatzeko. Testu legalenunibertsalismo formala eta ustezko inpartzialtasunaren atzetik –ez duguahaztu behar– oraindik badute ezkutuzko menderapen egiturak, baliodutenak batzuk gizarteratzeko eta beste batzuk ez, eta batzuei hiritar-tasuna emateko eta beste batzuei ez. Hiritartasuna ongi soziala da etalortzeko gizartearen taldeek ahalegin handiak egin behar izan dituzte.Hiritartasunaren lorpena ez da izan Marshallek ikusi nahi izan zuenbezain lineala eta erraza. Oztoporik handienak gizarteko talde menpe-ratzaileen eskutik etorri dira, talde menperatuek eta zaurkorrenek esku-bideak lortzearen kontrakoak baitziren. Elkarrekintzak, lankidetza soli-darioa, gatazka, eta ea beti borroka irekia izan dira erabili diren ohikoarmak hiritartasun kondizioaren “fruituak” lortu ahal izateko.

Ez da beharrezkoa tematzen jarraitu behar: eskubideen aitorpenakeskatzen du lotura eta partaidetza. Eta gure gizarteetan pertsona taldezenbaitek ez dituzte eskubide horiek (eta ez dute eskuratzeko aukera-

23 Javier de Lucas-ek hainbat lan ditu hiritartasun eta bazterkeriari buruz. Horiek erre-ferentzia ona dira ikusteko inklusioari buruz esaten ari garena eta etorkinei eskubidehoriek emateko beharraz ohartzeko. Berak dituen lan askoren artean hemen hurrengo-ak nabarmendu nahi ditugu: De Lucas Martín, J. (2007). “Integración política, participa-ción y ciudadanía: un balance”, Entelequia, znb. 4, or. 271-282. www.eumed.net/ente-lequia/pdf/2007/e04a14.pdf. De Lucas Martín, J. (2006). “La ciudadanía para los inmi-grantes: una condición de la Europa democrática y multicultural”, Eikasia: Revista deFilosofía, znb. 4, 2006. www.revistadefilosofia.com/ciudadania.pdf. De Lucas Martín, J.(2006). “La ciudadanía basada en la residencia y el ejercicio de los derechos políticos delos inmigrantes”. Cuadernos electrónicos de Filosofía del Derecho, znb. 13.www.uv.es/CEFD/13/delucas.pdf.

24 Baldin a orduan b[a —> b]; eta a, orduan b.



rik), hain zuzen ere lotuta ez daudelako eta ez dutelako inolako partai-detza gaitasunik. Inklusioaren diskurtsoak dituen erronketako bat dalortzea hiritartasun kondizio bera ez bihurtzea bazterkeria-faktore. Guregizartea merkatuak berezkoa duen logikaren arabera mugitzen denez(errentagarritasuna eta lehiakortasuna), Administrazioak eta gizartekosareek duten erronka oinarritu behar da giza-ondasunen banaketatikbaztertu direnengan.

Hiritartasuna, gaur egun, eta azken urteotan izan duen garapenakontuan hartuta, ez da gai formala edo pertenentzia lotura bakarrik.Javier de Lucasek25 gogorazten duen bezala, botere-titulua ere bada.Beraz, hiritartasun aktiboak eta inklusiboak esan nahi duenari buruz etahorretarako behar denari buruz hitz egitea ez da gai hutsala. Gizartebizitzaren esparru batzuetan sustatzen ari den hiritartasun eredu horre-tan “inklusio” terminoak benetan zein esanahi duen, zein norainokoaduen jakiteko ezinbesteko gertatzen da horren inguruan debate sako-nak antolatzea. Testuinguru horretan bazterkeriaren aurpegiak desber-dinak eta aldakorrak ere badira. Aurreko epigrafean esaten genuenbezala, gizarte sareei dagokie errealitate horiek ezagutu eta gure gizar-teetan ematen diren bazterkeria mota berri horietatik hurbil egotea.Inklusioa lortzea, dudarik gabe, arrakasta soziala da. Hala eta guztiz ere,lorpen konplexua da, gure gizartean gizarteratzeko neurri biltze bat bai-no gehiago dena: enplegua+etxebizitza+hezkuntza. Hau beharrezkoabada ere, ez da nahikoa. Aurretik neurri konkretuak behar dira benetanlehenengoa eta ezinbestekoena den inklusioa errazteko: berdintasunaeskubideetan. Hiritartasun inklusiboa hiritartasun helduaren adierazpe-na da, testuinguru politiko eta sozial heldu batean ematen dena. Tes-tuinguru horretan politikak ezin dira neutralak izan, justizia sozialaren,askatasunaren eta berdintasunaren aldeko konpromiso politikoaren islaizan behar dute. Era berean, elkartasunaren aldekoa ere ezinbestekobertute sozial gisa.

II.4. Excursus-a: Hititartasuna ulertzeko zenbait era desberdin

Jarraian era laburrean sartuko dugu, excursus gisa, atala ixteko tra-dizio garrantzitsuenetan “hiritartasun” kontzeptuari buruz egin direnekarpenak. Ibilbidea didaktikoa izateko asmoarekin egin dugu eta lite-ratura espezializatuan gehien erabiltzen diren kontzeptuen gida izateabesterik ez dugu nahi.

25 De Lucas Martín, J. (2001) “Hacia una ciudadanía europea inclusiva. Su extensióna los inmigrantes”. Revista CIDOB d’afers internacionals, znb. 53, 64.or: www.cidob.org/castellano/publicaciones/Afers/53lucas.cfm



Hiritartasun errepublikarra: hiritartasun kontzeptua duen ulertze-ko era hori gizartearen partaidetza eraginkorrean oinarritzen da. Jardue-ra politikoa bideratu behar da guztion ongia lortzeko, eta helburuhonek lehentasuna du bakoitzaren ongiaren aurretik edo gizabanakobakoitzak gizartean ase nahi dituen nahien aurretik. ikuspuntu horreta-tik partaidetza ulertzen da gizarte esparruan era globalean zabaldubehar diren interesen betebehar gisa. Esate baterako, justizia izatea.Ikuspuntu honen problema da nola orekatu esparru publikoko partai-detza-prozesu hori gizabanako bakoitzak era legitimoan bilatzen dituennahi partikularrekin.

Hiritartasun liberala: hiritartasuna pertsona orori dagokio eskubi-de politikoak eta zibilak dituen aldetik. Autonomia pertsonala da ikus-puntu horretatik ezaugarririk bereizgarriena. Esparru publikoan, askata-sun pertsonalak bermatzea da estatuaren betebeharra. Erabat liberaladen ikuspuntu batetik (Nozick), partaidetza publikoak interes pribatueneskubide indibidualen menpe izan behar du (bizitza, askatasun eta bizi-tzarako eskubidea). Ikuskera horren mugak (eta kontraesanak) ezagu-nak dira oso: desberdintasun materiala ontzat hartzen du, eta hori bide-gabeki jasaten dutenek autonomia eta askatasuna garatzea ezinezkoadute. Mutur-muturreko jarrerek ez dute onartzen inolako ekimen publi-korik ezartzea aukera-berdintasuna bermatzeko (ekintza positiboa) eta,era berean, ez dute onartzen desabantailak ezabatzeko edo gutxitzekoneurririk pertsona guztiei autonomia eta askatasuna izateko aukeraziurtatzeko. Ikuspuntu horri egin ahal zaion beste kritika bat da eskubi-de eta erantzukizunen (betebeharrak) arteko desoreka oso nabarmenadela.

Hiritartasun soziala: ikuspegi hori saiatzen da bideratzen muturre-ko ikuskera liberalaren mugak, eta hiritartasuna aitortzeko kontuanhartzen ditu eskubide zibilak eta politikoak ez ezik, eskubide ekonomi-ko eta sozialak ere. Ikuspuntu hori defendatzen dute bai liberalismoarenbarnean berdintasunerako jarrera nabarmena duten ordezkariek (Rawls,Dworkin), bai sozialismoaren barnean jarrera liberatuena dutenek. Esta-tuak ez ditu askatasun ibilbideak bakarrik bermatu behar, baizik eta hiri-tar guztiek eskubide sozial horietaz baliatu ahal izatea ere bermatu etababestu behar du, eta horretarako aukera-berdintasunerako politikaksustatu behar ditu. Gauzak horrela, gizarteko partaideak askatasunazeta autonomiaz baliatu ahal dira, baina orain ekitatiboak diren gizarte-baldintzetan. Ikuspegi horren puntu ahulak (eta arriskuak) ere ezagunakdira: 1/ estatu paternalista eta hiritar adingabetuak, erantzukizunakhartzeaz baino eskubideak eskatzeaz arduratzen direnak; eta 2/ zailta-sunak ezartzeko zeintzuk diren beharrak asetzeko bermearen exijentzia-ren mugak. “Arrisku” horiek, Eskuin Berriak ondo baino hobeto zabal-



du dituen horiek, astiro-astiro berbideratzen ari dira gure gizarteetan.Errepublikanismoaren asmoa, hau da, hiritarren erantzukizunak indar-tzeko exijentzia eta esparru publikoan partaidetza handiago izatea, geroeta nabariagoak diren emaitzak ematen ari da: horren adibide ona dagizarte eta hiritar erakundeek bultzaturiko ekimenak gero eta protago-nismo handiagoa izaten ari direla gure gizarteko giza eta politika-agen-dan. Gizarte-politiken garapenak agerian uzten du koordinazio handia-go Estatuaren erantzunetan, batez ere, inolako duda barik bermatubehar diren aukera eta beharrei loturikoak. Testuinguru honetan biardatz hartu dira erakunde publikoek gizarte-ekintzen ekimenak bul-tzatzeko. Aipaturiko bi ardatzak dira gizarte-bazterkeria eta mendeko-tasun funtzionala.

Kulturanitzeko hiritartasuna: eskatzen du esparru kulturalarenlehentasuna eta identitate eskubideak aitortzea ezinbesteko elementuhiritartasun kondiziorako. Eta horregatik, indar gehiagoz edo gutxiagoz,ikuspuntu liberalak eta sozialak defendatzen duten “berdintasun politi-ka”ren beharra onartu arren, hemen garrantzia handiago ematen diote“desberdintasun politika”ri, (Young) eta desberdina izateko eskubi-dearen aitorpenari. Hiritartasun diferentziatua da gero eta gehiagonagusitzen ari den kontzeptua hurbilketa horren esanahia azaltzeko:hiritartasun malgua eta asimetrikoa, zeini ordezkatzeko eskubide bere-ziak onartzen zaizkion (adin-talde, nazionalitate, genero, sexu-joera etaabarren arabera), eta kulturanitzeko eskubideen aitorpenean gauzatzenden.

Hiritartasun kosmopolita (globala) edo Munduko hiritartasunaere izenekoa. Hiritartasunaren aurreko adierak loturik daude “zerbaitenbarnean izate” jakin bati (estatuari, elkarteari, gizarte-taldeari eta aba-rri). Ikusteko era honek, ordea, ikuspegi kosmopolita hartzen du etahonela, lehengo “zerbaiten barruan izate” hark zentzu desberdinakhartzen ditu (transnazionalitatea). Sustraituriko kosmopolitismo ideiakontuan hartuta, berezkoaren onarpena (gure herrikoa izatea) adieraz-ten du, baina, aldi berean, zabalik dago justizia globalera, zein naziarte-ko justiziaren alde egiten duen eta GGEEen urratzearen kontra borro-katzen den, batez ere, biztaleria urrakorrenetan ( komunitate indige-nak). Hiritartasun horri hiritartasun konplexua ere deitzen zaio:ikuspegi transnazionaletik eratzen da eta identitate anitzak izatearenaitorpena esan nahi du, talde-pertenentziak baieztatuz askatasun era-ginkorrean. Honela, ez da adierazten komunitate bakar batekoa izatea,ezta talde etnokultural bakar batekoa ere, baizik eta baieztatzen denada mundukoa izatea.


Berdintasunari buruzko gure hausnarketa hasi zen bere eskariakzentzua eta zilegitasuna zituen lekuan. Berdintasunari buruzko hausnar-keta horrek, beraz, bazterkeriari buruzko oinarrizko auzi batzuk zehaz-tuz hasi zen.

Zer dela-eta bazterkeriatik berdintasunari begiratu nahi izate hori?Hau idazten ari garenoi zail gertatzen zaigu beste ikuspegi batetik begi-ratzea. Badakigu anitzak eta demokratikoak diren gure gizarteetan ber-dintasuna balio ukaezina dela. Ukaezina ez ezik, ez-eztabaidatua denbalioa. Eta horrexegatik galtzen da askotan bere eskariaren garrantzia.Nork eskatzen du berdintasuna gure gizarteetan? Berdintasuna ez iza-teagatik askatasuna izatea zail duten pertsonek, hain zuzen ere.

Berdintasun balioa eskatzen da nagusiki desberdintasuna eta bereondorioak egiaztatzen direnean. Berdintasuna beti neurtzen da etaegiaztatzen da desberdina den zerbaiten edo norbaiten aurrean. Gaine-ra desberdin izate hori merezi gabe eta era injustuan gertatzen da.Horrexegatik doa beti lotuta berdintasun-arrazonamendua eskubide etaaskatasun- arrazonamenduekin. Askatasuna berdintasunaren izatekobaldintza da. Berdintasunaren edukia, gure gizarteetan guztiok berdin-tzea justua den hura, eskubideei lotzen zaie. Eta eskubideak lotzen zaiz-kio pertsonen askatasunari. Subjektuen hiritartasun kondizioa hiruardatz horietan sostengatzen da.

Berdintasunari buruzko gure ikuspegia bazterkeriatik abiatzen daeta zehazten du bere ibilbide-orria zinez jokoan dagoena hiritartasunadela kontuan hartuta. Beraz, berdintasun printzipioa da eta izan behardu oinarrizko balioa gure gizarteetan. Eta ez adierazten duenagatik,benetan ahalbidetzen duenagatik baizik.

Lan honen bigarren geralekua berdintasunari buruz esan dugunhorretan guztian geldituko da. Eta egingo dugu hori kontuan hartutaorain zabalduko diren edukiak zuzenduta daudela galdera bati erantzu-teko: zer behar da berdintasunetik bazterkeriaren kontrako printzipioeraginkorra bihurtzeko? Zein izan behar du bere zabalerak hiritartasun-

Berdintasuna



eskubideetatik bazterturik daudenek hiritartasun kondizioa eskuratuahal izateko?

Datozen orrialdeetan azalduko dugun ibilbideak berdintasunakdituen aurpegi desberdinetan gelditzera behartuko gaitu. Gaur egunibilbide hori ez da behar bezala egin gure gizarteetan. Gaur egun ber-dintasuna derrigorrezko zeregina da. Egin-gabe dagoen zeregina etabazterkeria prozesuak gure gizarteetan enkistatzen dituena da. Honelahiritartasuna zeruertza (eskuraezina) bezala agertzen da eta eskubidee-tatik bazterturik daudenek ezin dute eskuratu inolako eskubide aitorpe-nik.

Ikus dezagun zeintzuk diren berdintasunaren aurpegi horiek eta zeinden beren garrantzia berdintasun eta hiritartasunari buruzko gure haus-narketa honetan.

III.1. Berdintasunaren alderdiak

Berdintasun printzipioari dagokionez, hainbat adiera bereizteabeharrezkoa da: batetik, berdintasuna legearen aurrean, edo berdinta-sun formala, eta bestetik, egitezko berdintasuna edo berdintasun mate-riala. Azkenik, berdintasuna legean (legean zehar) edo eskubide berdin-tasuna: Berdintasunaren hiru alderdi horiek azterketarako ikuspegizabala irekitzen digute. Jarraian, adiera horietako bakoitzari buruzkoazalpen eta balorazio laburra egingo dugu.

III.1.1. Berdintasun formala

Berdintasun formalak legearen aurrean berdintasun-exijentzia esannahi du. Exijentzia hori oso konkretuak diren bi eratan gauzatzen da:Lehenik, hiritar guztientzat marko juridiko bera aitortzean, eta bigarre-nik, tratu berdineko bermean legeriaren aurrean nahiz zuzenbidea apli-katzean.

Berdintasun formala kontzeptu normatiboa da eta hiru aspektu kon-kretu biltzen ditu: berdintasuna orokortze gisa, berdintasun prozesalaeta tratu berdintasuna. Jarraian labur-labur azalduko dugu aspektubakoitza.

– Jeneralizazioa legearen aurrean: berdintasuna lege aurrean jenera-lizazio exijentzia gisa. Legearen aurrean berdintasuna izateak esannahi du hiritar guztiek arau berberak dituztela eta auzitegi berbe-renpean daudela. Exijentzia horren atzean dagoena erreza da:legeak bat bera izan behar duela guztientzat, batzuentzako pribi-legiorik gabe; edo legea betetzeko justifikatu gabeko salbuespe-



nik ez izatea, edo legearen aurrean ez izatea hiritar batzuek bote-re gehiago beste batzuek baino.

– Arauaren izaera abstraktuak bilatzen duena da, hain zuzen ere,beharrezko eta derrigorrezko jeneralizazio hori izan dadin. Horre-gatik formulatzen dira arau horiek estilo inpertsonalean (inor ez,pertsona oro, guztiak) eta unibertsalitate asmoarekin legeak jaso-tzen dituen supostu guztietara heltzeko. “Ad personam” arauakdira segurtasun juridiko eta legalitate printzipioekin loturikoak.Tratu berdina berdinentzat.

– Berdintasun prozesala: berdintasuna legearen aurrean erregularta-sun-prozeduraren exijentzia gisa. Termino honekin adierazi nahida legeak duen berdintasun “funtzional”a arauak aplikatzekoprozeduretan. Prozedura bera dago hiritar guztientzat. Hertsikiloturik dago inpartzialitate eta neutralitate printzipioekin. Eta jus-tiziaz aritzeko hurrengoa exijitzen du: pertsonen arteko bereizke-tak eta desberdintasunak kontuan ez hartzea, baldin eta sistemanbereizleak eta zentzuzkoak ez badira.

– Tratu berdintasuna: legearen aurrean berdintasuna izatea tratuformal exijentzia gisa, eta, era berean, berdintasuna berdintze gisaeta berdintasuna desberdintze gisa harturik.

– Formal-tratu berdintasuna berdintze gisa. Arestian ikusi bezala,jeneraltasun printzipioak esaten du egoera berdinen aurrean, tra-tamenduak ere berdina izan behar duela legearen aurrean (Tratuberdina berdinentzat). Berdintze printzipioak, aldiz, egoera etabaldintza desberdinen aurrean, baldin eta bereizleak ez badiraeskubideak aitortzeko edo praktikan jartzeko, tratamenduak ereberdina izan behar du legearen aurrean (tratu berdina berdina ezdenarentzat, baina juridikoki izan behar dela usten da). Eta hala,desberdintasun horiek ez dira kontuan hartzen legearen aurreanpertsonak berdintzeko

– Hori da, duda gabe, berdintasun formalaren atzean dagoen baz-terkeria ezaren oinarri-oinarrizko adierazpena. Konstituzio gehie-netan, jatorria, arraza, sexua, erlijioa, etnia bezalako aspektuakgarrantzi gabeak dira eta desberdintasun hauek legearen aurreanez dute baztertzeko egoerarik sortarazi behar. Adibide arrunta:gizonak eta emakumeak ez gara berdinak. Baina “garrantzi gabe”printzipioari eutsiz, sexu bereizketak ez du garrantzirik izan beharlegearen aurrean. Tratu berdintzearen adibidea da ezkontza bateanezkontide biei tratu berdintasuna aitortzea.

– Formal-tratu berdintasuna bereizketa gisa. Legearen aurrean ber-dintasun exijentzia hori pertsonen eta zirkunstantzia konkretuen(eta garrantzitsuak) elementu arbitrarioa, beti berdina eta bereizi



gabea ez bihurtzeko, zenbait kasutan beharrezkotzat hartzen daantzeko egoeretan tratamendua bereizia ematea. Legearen aurre-an berdintasun hori ezin da izan erabateko eta baldintzagabetukotratu berdintasuna bakarrik, ezen azkenik hutsa eta injustuabihurtzen baita. Hemen, bereizketa printzipio horren bitartez ezbaztertzea bilatzen da, horretarako kontuan hartzen dira desber-dintasun handiagoak sor ditzakeen errealitatearen egiturazko bal-dintzak. Era honetan, aitortzen da berdintasun formalaren izaeradinamikoa. Zenbait adibide: lehenengo eta arinen aurkitzendugun berdintasun mota horretako adibidea da gizarte talde ba-tzuek beren ageriko desabantailak konpentsatzeko berdintzerakotratu egokiagoa ezartzea zenbait neurri publikoak hartuz: emaku-meen egoera lan-esparruan, edo etorkinen egoera eskolara joate-ko adinekoak direnean arazo asko izaten baitituzte eskolara joanahal izateko heltzen diren herrialdeetan. Tratu desberdintasuna(lan-esparrurako ekintza-positiboko neurriak, osabidezko hez-kuntza, eta abar) ez doa berdintasunaren kontra. Askotan, ikusidugun bezala, beharrezkoa da desberdintasun handiagoak saihes-teko. Adibide gehiago: zergak egokitzea zergadunen ahalmenekonomiko desberdinei. Ahalmen desberdin horrek exijitzen dutratu bereizlea zerga-sistema justu batean.

Berdintasun formalaren ideiak esan nahi duena zera da: “legeakbera izan behar du guztientzat”, hau da, “pertsona oro berdinak direlalegearen aurrean” eta “orok, salbuespen barik, legeak babesteko esku-bidea dute”. Adierazpen horietan “oro” hitza nahita azpimarratzendugu, ezen konstituzio askotan jasoa baitago eta aurreko definizioarenatzean dauden zenbait ageriko gai nabarmendu nahi baitugu. Egia da“legea guztientzat bera da” adierazpenak era praktikoan itzultzen due-la “isonomia26” kontzeptu greziarra eta aldarrikatzen duela izaki guz-tien berdintasun juridikoa. Hala eta guztiz ere, ez dugu ahaztu behar

26 Nahiz eta gaur egun “legearen aurreko berdintasuna” bezala itzultzen den, isono-mia kontzeptu hau ezinbesteko oinarria izan zen Greziako polisaren demokrazia garatze-ko. Hasiera-hasierako esanahian parte hartze politikoko berdintasun bezala ulertzen zen,eta hiritarrek esparru publikoan erabakiak hartzeko prozesuan parte hartu ahal zutelaesan nahi zuen. Isonomia kontzeptuari loturik daude beste kontzeptu batzuk bere esa-nahia gehiago argitzen dutenak. Esanguratsuenak aipatuko ditugu: isotimia edo hiritarguztien arteko berdintasuna errespetuan eta ohorean; isegoria edo batzar politikoetanhitza erabiltzeko berdintasuna (bere bertsio modernoan lotzen da egiazko informazioajasotzeko eskubidearekin); isopoliteia edo hiritartasuna elkarri ematea, polisaren gober-nuan eta bizitzeko moduetan bete-betean parte hartzeko berdintasuna adierazteko (hiribakoitzeko hiritarrek bazuten hiritartasuna eskuratzeko aukera beste hiri batean).



unibertsala bihurtzeko asmo hori orokorregia dela. Honela, ezaugarrihori positiboenak diren elementuen adierazpena bihurtu da, baina, aldiberean, bere ahulezien adierazpena ere bada.

Adierazpen hori era abstraktuan hartuta, legearen aurreko berdinta-sun eskubide horren jabea oso era zabalean eta orokorrean hartzen da.Testu normatiboak bideratuta daude zentzu orokor hori ezartzera.“Guztiak” baliatu ahal dira legearen aurrean eskubide horretaz: “Izakiguztiak....”, “pertsona guztiak...”. Hasteko esan behar dugu berdinta-sunaren alderdi jeneralistari garrantzi handia eman zaiola beti, beharba-da handiegia. Izan ere, ez dira gutxi izan adiera honi pisua kentzekobeharraz ohartarazi dutenak. Horien uztez, askatasuna unibertsaltasunlogiko gisa ulertuta, legearen aurreko jeneralizazioak printzipio horrenjabetzari buruzko zenbaki-irizpide baino ez da: arauaren aplikazioareneremuaz bakarrik hitz egiten du, ez bere edukiaz. Gure ustez, ez dakomenigarria berdintasun printzipio hori “justifikatzea” printzipioaribere eraginaren eta hedaduraren garrantzia kenduz. Norbera “oro”horren barruan eta bere edukiaren “barnean” kokaturik badago, jene-ralitatea zenbaki-irizpide bezala orduan (komeni zaigunean) bakarrikikus dezakegu. Baina “oro” horren barruan egon ezean, eta bere eragi-netik “kanpo” egonez gero, gaia askoz konplexuagoa da.

Gure iritziz, adierazpen horrekin esaten ari dena eta nabarmendunahi dena da pertsonen artean desberdintasunak badaudela (azalekokolorea, sexua, arraza, eta abar.) eta legearen aurrean ez dutela (edo ezluke izan beharko) baliorik. Ez dira (ez lirateke behar izango) funtsezkodesberdintasun objektiboa legearen aurrean, eta, beraz, ez lirateke kon-tuan hartu beharko aitortzeko legearen aurrean tratu berdina jasotzekoeskubidea. Izan ere, aspektu formal honi darion “orokortasun” horrekinlegearen aurrean izan daitezkeen balizko lehentasun edo bazterkerieta-tik babestu nahi da bereziki. Eta bermatu nahi dena da, hain zuzen,pertsona guztiak modu berean legearen menpe jartzea.

Hala ere, nahitako abstrakzio hori anbiguoa ere badela esan beharda. Batzuetan anbiguoa apropos: instituzionalizatutako komunitatepolitiko guztietan “guztiok” terminoa ez zaie lotzen “sabai” juridikoberaren azpian bizi den orori. Esate baterako, inmigrazio politiketanezinbesteko baldintza oinarrizko eskubideetan hiritarren eta egoiliaregonkorren artean berdintasun formalaren bermea dela esaten denean,nola edo hala, berdintasun formalak biltzen duen “guztiok” horrekduen hauskortasuna agerian geratzen da, ezen printzipioz ez baitzaiobeti lotzen etorkin talde horri (ezta egonkorrei edo iraun luzekoei ere).Era positiboan adierazita, eskaera horretan eskatzen ari dena da eskubi-deak izateko eskubidea aitortzea sine qua non baldintza bezala inmigra-zio politiketan, hau da, integrazio politikoko eskubidea, “guztiok”



horren partaide bat gehiago izateko eskubidea, eta, gainera, eskubidezibilak ez ezik, sozialak, ekonomikoak eta kulturalak izateko eskubideakere aitortzeak esan nahi duenarekin.

Ez dugu ahaztu behar bere orokortasun hori berdintasun formalarenezinbesteko ezaugarria dela, baina, era berean, arrisku handia gorde-tzen duen elementua ere badela kontuan hartuz: berdintasun formala,izatez, lehenengo eta funtsezko bazterkeria esparru bihur daiteke (edojada bihurtu da, zehatzago izatekotan).

Eskubideak izateko eskubidea da Hannah Arendtek ezin egokia-go proposatu zuen formula hura berdintasun formalaren ikuskerarenfuntsean egon behar den ezaugarria azaltzeko: baztertua ez izatekoeskubidea. Gureak bezalako gizarte konplexu, kulturanitz eta hetero-geneoetan, era errazean esatekotan, baztertua ez izateko eskubideabermatzeko berriro definitu behar da hiritartasun kontzeptua orain arteulertu dugun bezala ez ulertzeko. Horretaz aritu gara bazterkeriariburuzko aurreko atalean.

Jarrai dezagun. Inmigrazioa aurrez-aurre begiratu behar den feno-menoa (ez problema) ematen den gizarteetan beharrezkoa da oso ondozehaztea hiritartasun inklusiboaren kontzeptua. Berdintasun printzipiohorren izpirituaren kontra joan nahi ez badugu, hau da, bazterkeriarenkontrako lehen pausua (eta oso garrantzitsua gainera) bihurtzea nahi ezbadugu, beste molalitate batzuk bilatu beharko ditugu hiritartasunera-ko, zeinetan lotura (graduala) legearen aurrean nazionalitatea ez denizango, egoitza egonkorra baizik. Botoa emateko eskubidea aitortzeazgain, politikan parte hartzeko beste formula batzuez pentsatu beharkodugu eta, berdintasunari loturik, hiritartasuna eskuratzeko beste bidebatzuez ere hausnartu beharko dugu. Eta hauxe da, hain zuzen ere,“hiritartasun hitzarmena”.

Berorri buruz laster barru hitz egingo dugu berdintasunaren hiruga-rren alderdiarekin lotura baitauka, hau da, eskubideetan berdintasuna-rekin, hain zuzen ere. Atal honetan berreskuratuko dugu galdera batoraingoz aipatu baino ez duguna egingo: bazterturiko pertsonek zerta-rako behar dute askatasuna? Edo, zertarako behar dute hiritartasuna ?

Galdera horrekin hasi aurretik, astiro-astiro berdintasun formalarenhutsuneak agerian uzten duenaz arituko gara. Zalantza gabe, berdinta-sunak eskatzen duen legearen aurreko aitorpena ezinbesteko baldintzada, baina behin eta berriro errepikatu bezala, ez da nahikoa: gauza batda legearen aurrean eskubide hori aitortzea, eta beste bat, oso desber-dina, eskubide horretaz baliatu ahal izateko baldintza materialak izatea.Gauza bat da “guztiok” horretara deitzea berdintasunaren alde, etabeste bat, erabat desberdina, jakitea zertara deitzen gaituzten: Guztiokberdinak, baina, zertan berdinak?



Izan ere, gauza bat da berdintasuna ulertzea hiritar guztientzakoestatutu juridiko bera izatearen aitorpen gisa, eta oso desberdina denbeste bat, birinterpretatzea herritarrek duten benetako egoera sozialkontuan harturik; birinterpretatzea, gainera, benetan eta era eraginko-rrean hiritar horiek berdintzeko asmotan. Lehenengoari, ikusi bezala,berdintasun formala deitzen zaio. Bigarrenari: berdintasun materiala.

“Berdintasunak” duen benetako erronka bere “materialitate”anagertzen da, hau da, berdintasuna edo benetako berdintzea ematen ezdenean, hori ez izatea merezi gabeko (eta bidegabeko) bazterkeriareneta desberdintasunen kausa.

III.1.2. Berdintasun materiala

Berdintasun materialaren exijentzia berezko balioa baino gehiagodisbalio baten adierazpena da: desberdintasun sozial eta ekonomikoenegiaztapena esan nahi du; desberdintasun horiek garrantzitsuak izateazgainera, merezi gabeak eta injustuak dira. Eta desberdintasun horiekkonpentsatzeko beharra ere esan nahi du. Izan ere, bilatzen dena dahiritar guztiak berdinak izatea edo berdintzea pertsonen bete-betekogarapenerako eta bere bete-beteko partaidetzarako esparru ekonomi-ko, politiko eta sozialean. Berdintasun substantiboa edo material-tratuberdintasunaren izendapenaz ere ezagutzen da. Berdintasunaren alder-di hau berdintze printzipioarekin lotzen da.

Esan bezala, berdintasun materialaren exijentzia disbalio baten adie-razpena da. Exijentzia horretaz esaten da pertsona batzuen eskaeradela: bazterturiko pertsonena edo zaurkotasun pertsonal edo sozialegoeran daudenena, hau da, gizartearen gainontzeko kideen aurreangutxiagotasun edo desabantaila egoeran dauden pertsonen eskaera.Era berean, alderdi honekin berdintasuna justizia materialarekin lotzenda. Guk azpimarratu nahi duguna zera da: injustiziaren egiaztapenare-kin geratzen dela loturik benetan, eta injustiziari aurre egiteko asmoz,ustezko desberdinak diren neurri batzuekin injustizia egoera horiek jasa-ten dituzten pertsonei laguntzeko. Berdintasun materialaren balioa era-bat politikoa den balioa da. Berdintasun formalak adierazten zuen jene-ralizazioa exijitzen du, jakina, baina hori mugitzen da gehiago esparrujuridikoan politikoan baino, kasu honetan balantza mugitzen da beharden konpromiso politikora. Berdintasun materialak ez du exijitzeninpartzialtasuna bakarrik, justizia material irizpideak ere exijitzen ditudesberdintasunak saihesteko edo aurre egiteko, era eraginkorrean, ber-dintasunaz aritzea oztopatzen duten injustiziei. Era positiboan adieraz-tekotan, ekintzak eta neurriak behar dira pertsonaren bete-beteko gara-penerako beharrezkoak diren baliabide materialak bermatzeko.



Berdintasun materiala lotzen zaio eskubide talde bati: pertsonabakoitzaren bizitzaren oinarrizko helburuak garatzeko behar direnondasun substantiboak lortzeko bideak ematen dituzten eskubideei(gizarte eskubideak izenekoak): osasuna, hezkuntza, lana,... partaidetzaeskubide hauek dira askatasun indibidual eskubidearen izateko baldin-tza, eta adierazpen horrekin hurrengo aspektua azpimarratu nahi da:nekez baliatu ahal izango gara gure askatasunaz horretarako baldintzaerrealak eta eraginkorrak izan ezean.

Honela, berdintasun materiala adierazle garrantzitsua bihur daitekeberdintasun formalaren eraginkortasuna errealitatea ote den egiaztatze-ko desberdintasunen berdintzearen eta konpentsazioaren exijentziahorren adierazle. Berdintasun materialaren helburua ez da desberdinta-sunak desagertzea, baizik eta desberdintasun hauek sor ditzakeenondorioak eta pertsonengan duten “inpaktua” saihestu, zuzendu etakonpentsatzea. Era berean, beraren bitartez berdintasun formalak adie-razten duen “guztiak” orokor horri jarri ahal zaio aurpegia, eta berau ezdu egiten, pertsona konkretuen aurpegiari begiratuz, baizik eta pertso-na horiek dagozkien kolektibo edo taldeen “aurpegi”ari begiratuz. Esanditugun arrazoi guzti horiengatik, berdintasun materiala tresna baliaga-rri eta beharrezko hartzen da gure gizarteetan desberdintasunak gain-ditzeko.

Dena den, helburua ez da gainditzea bakarrik. Komenigarria dapentsatzea horiek sortzen dituen errealitatearen egituren aldaketarenbeharraz. Eta hemen aurkitzen dute berdintasun formalaren eta mate-rialaren ibilbideek bide komun emankorra: berdintasun materiala eral-daketarako tresna eraginkorra izan daiteke zerbait materiala gauzatzealortzen badu, hau da, baldin eta pertsonengan inpaktu eraginkorra,benetakoa eta egitezkoa lortzen badu.

Berdintasunaren alderdi biak tresna baliagarriak dira eraldakuntzara-ko, horrexegatik da garrantzitsua biak batzea errazten dituzten neurriguztiak erabiltzea, oinarrizko eskubideak aitortzeko eta beraietaz balioahal izateko.

Ohikoa izaten da berdintasun materialaren ondoan elementu kritikobat jartzea. Baina hori ez da egiten berdintasun materialak sustatzen duenaukera-berdintasuna zalantzan jartzeko, baizik eta gehiago zehaztekozeintzuk diren bermatu behar diren ondasun material horiek (oinarrizkobeharrak bezala adierazita). Zein da irizpidea erabakitzeko zein behar betebehar den eta zein ez? Horri buruz asko eta asko idatzi da. Argudio sen-doenak justizia banatzailearen aldeko ordezkariengandik etorri dira. Eta,nola edo hala laburbiltzekotan, lau direla esan ahal dugu: erabilgarritasu-na eta pertsonek ahalik eta ongizate maila handien lortzea; patuarenzuzenketa; menderatze eza; eta hiritartasun inklusiboa



Erabilgarritasun argudioa: nagusiki teori hori utilitaristek garatudute. Argudio horrek erabilgarritasuna eta gizartearen kideen ongizateamaximizatu behar direla defendatzen du. Justizia banatzailearen aldekoahaleginik sendoena jarraiko ideian datza: “erabilpen marjinal behera-korra”. Irizpide hori pertsonarteko konparaketak ezartzean datza: per-tsonen egoera konparatu ahal dira duten ongizateari begiratuz. Garaibatean ideia hori askotan erabili zen zerga progresiboak justifikatzeko,baina gaur egun nabarmen atzera egin du dituen zailtasun tekniko etaetikoak direla kausa: objektiboki ezinezkoa da zehatz-mehatz jakiteazein den pertsonen ongizate maila edo neurtzea zenbat erabilgarrita-sun-maila irabazi edo galtzen den martxan jartzen diren gizarte ekime-nekin.

Jakina denez, utilitarismoak duen bertuterik handienetakoa da senonarekin duen lotura eta ondorioekiko atxikimendua, hau da, ekintzeiburuzko irizpide etikoa da ekintzek duten ondorioak baloratzea. Horrekeskatzen du galdetzea gure ekintzek duten inpaktuari buruz. Era bere-an, bizi garen inguruan erabaki politikoek ere badute eragina eta ezdute berez ona izan behar. Ikuspegi moral horrek hartzen duen ikuske-ra etikoa da erabaki horiek pertsonengan izan ditzakeen ondorio onu-ragarriak edo kaltegarriak, horrexegatik exijitzen ditu probak pertsonenbizitza hobetzen den edo okerrera doan egiaztatzeko. Utilitarismoarenarazoa da ahulezia etikoak saihesteko eta hedonismo gordinean ez jaus-teko bere argudioaren funtsa ongizate ideian eta lehentasunak asetze-an jarri duela. Gure ongizate maila handitzen da nahi duguna lortzendugunean, eta ongizate maila galtzen dugu nahi duguna lortzen ezdugunean. Ikuspegi hori oso kritikatua izan da eta justiziari buruzko teo-ria asko bere kontra kokatu dira nabarmen. Teoria horiek agerian utzidute etikaren ikuspuntutik funtsik gabeko argudioa dela ongizatea jus-tizia-arau bezala jarri nahi izatea .

Patuaren zuzenketaren argudioa: ikuspegi honen irizpideakaskatasunean eta erantzukizun pertsonalean oinarritzen da. Igualitaris-mo liberala (Rawls eta Dworkin) deritzona da gehien garatu duena. Utli-tarismo eta liberalismo erradikalenaren aurrean (neoliberalismoa, edoaurreko atalean “eskuin berria” izendapenarekin ezagutu duguna),pentsamendu korronte hori saiatzen da adosten askatasun indibidualendefentsa eta justizia banatzailearen berdintasun exijentziak. Izan ere,ikuspegi horren arabera zilegi da errespetatzea pertsona bakoitzak berebizitza antolatzeko dituen era desberdinak eta horrela egiteko ontzathartzen dituen irizpideak. Dena den, hurrengoa ere gehitzen du: aska-tasun horrek ez du sortu behar beste pertsona batzuek bizitza pobree-gi eraman behar izatea baliabideak eskuratzeko zailtasunak dituztelako.Baliabideak beharrezkoak dira askatasuna garatzeko. Baliabide material



horiek gabe, askatasunez jokatzea, pertsonen autodeterminazioarenaukera ahultzen da oso. Argudio horrek patuaren zoritxarreko eraginakzuzentzea beharrezkoa dela baieztatzen du.

Patuak ez du baldintzatzen gure gaitasunen garapena bakarrik, bai-zik eta hori lortzeko behar diren gizarte-aukerak ere baldintzatzen ditu.Guk ditugun lorpen sozial eta ekonomiko asko lotuta daude patuakemandakoa garatzeko gaitasunarekin eta hori merezi izateko ezer bere-zirik egin gabe (jaioterria, familia, adimen gaitasuna, berezko trebetasu-nak, eta abar.). Argudio horrek baieztatzen du patuaren eragin sozialakpairatzea injustua dela. Patua ezin da banatu. Bere onurak, ordea, bai.Patua aldekoa edo kontrakoa izan daiteke. Baina ezin da lotu meritua-rekin, Libertarismoaren ordezkari batzuek (Nozick) dioten bezala. Patuada daukazun edo ez daukazun zerbait, baina ez da merezi duzun zer-bait. Horrexegatik ez du izan behar pertsonak garatu ahal izateko bal-dintza. Patuak guztiok daukagun zerbait izan beharko luke, eta ez lukebatzuk pribilegiatu beharko eta beste batzuk ez. Argudio horrek esatendu patuaren zuzenketak hiru baldintza bakarrik eskatzen dituela:

– Berdintasunak egon behar du loturik pertsonen bizitzarako beha-rrezkoak diren ondasun materialen banaketarekin.

– Abantaila naturalak dituzten pertsonei ez zaie jarri behar trabarikberen gaitasunak nahi duten lekurantz garatzeko.

– Patuaren onurak banatu behar dira guztiok irabazteko irizpideakerabiliz.

Argudio horren arazoa da jakitea zein irizpide erabili behar direnpatu soziala eta naturala konpentsatzeko. Horretarako Rawlsek aukeraberdintasunaren irizpidea proposatzen du, eta Dworkinek berdintasuna-ren irizpidea.

Menderatze ezaren argudioa: Errepublikanismoaren ordezkarienikuspegitik berdintasunari buruzko debatearen funtsa da berdintasunakmenderatzearekin duen erlazioa ikustea. Ez da justua bizitza duina etakalitatezkoa garatzeko lortu behar diren oinarrizko beharrak lortu ezinizatea; edo pertsona batzuek ongizate maila handiagoak lortzea etabeste batzuek ez. Injustua dena ez da patua sozialak edo naturalak zoriabanatzea era desberdinean batzuen eta beste batzuen artean. Benetangarrantzitsuena da aztertzea zeintzuk diren injustizia horien egiturazkokausak eta zeintzuk diren horien atzean beti dauden menderatze bal-dintzak. Gizarte desberdinetan eta bazterkorretan beharrezkoa da ber-dintasun politikek menderatze baldintzak horiek -nahiz eta agerian ezizan, azpian beti daude era ezkutuan edo- ezabatzeko estrategiak plan-teatzea. Azken urteetan inpartzialitate, berdintze eta bereizle itxurape-an nagusitzen joan den hiritartasun eredua sistema menderatzaileen



ebidentzia baino ez da, hau da, botere gehien duten talde sozial, kultu-ral eta ekonomikoena, hain zuzen ere.

Ezinbestekoa da bazterkeriak errotik ateratzea eta menderatzeakkonpentsatzea. Horretarako beharrezkoa da politikek eskubide batzukonartzea, desberdintasunak errespetatuz desberdintasuna konpentsa-tzeko. Argudio horrek azpimarratzen du independentzia eta autonomiapertsonalak loturik daudela gure gizarteetan menderatze ezarekin, etaaurresuposatzen du independentzia sozioekonomikoa. Baldintza sozia-lak, kulturalak, politikak eta ingurumenekoak ere desberdinak izan dai-tezke leku batetik bestera. Horrek, duda gabe, gizartearen ezaugarriaketa profila baldintzatzen ditu. Baina gizartearen kideek dituzten bizi-bal-dintzari buruzko elementu komun bat dago: bizirauteko behar den gu-txienekoak ezartzen duen muga. Marra horren azpitik ezinezkoa dagaratzea eta mantentzea oinarrizko maila bat independentzia pertsona-lari dagokionez: analfabetismo funtzionala, informazio falta edo elkar-tegintza faltagatik gizartearen kideak gizarte urrakortasun egoerangeratzen dira eta era honetan errazten da beste talde menperatzailebatzuk, lehen baino boteretsuagoak, agertzea.

Urrakortasunak eta prekarietate ekonomiko-sozialak eskubide indi-bidualak ahultzen dituzte. Menpekotasun ekonomiko-sozialak oso urra-kor egiten du pertsona eta oso egoera hauskorrean kokatzen du gai-nontzekoekiko menpekotasuna indartuz. Ildo horretatik garrantzigehien izan duen proposamena izan da Walzerrena. Ongien eta justizia-ren bere teoria errepublikanismotik hurbil kokatzen da

Walzerren ustez, ongiak (bere iritziz, gizarteko baliabideak direnak:dirua, merkantziak, botere politikoa, karguak, lana, denbora librea, hez-kuntza, ongizatea, talde bateko kidea izatea, izpiritualtasunerakobidea.... baita maitasuna ere) gizarteko ongiak dira. Ongi horiek histo-rian zehar eraiki den esanahi soziala dute, eta berebiziko garrantzia dutepertsonen bizitzarako. Gizarteko ongi bakoitza lotzen zaio esparru jakinbati, eta esparru jakin horren barruan ezartzen dira irizpide konkretubatzuk aipatu ongi horiek banatzeko. Walzerrek “berdintasun konple-xua izendapena erabiltzen du menderatze egoerak saihesteko eta espa-rru bateko ongiak bidegabeki beste batean ez erabiltzeko erabiltzendiren estrategiak izendatzeko.

Hiritartasun inklusiboaren argudioa: aurreko atalean zertxobaitaurreratu genuen hiritartasunaren eboluzioari buruz Marshallen Ciuda-dania y clase social liburuan azaldu zuen teoria kontuan hartuta. Horrijarraituz, eskatzen genuen hiritartasun inklusiboaren eredu bat. Gauregungo joera politiko eta sozial aurrerakorrenek bide horretatik jotzendute hiritartasun eta gizarteratze politiko eta sozialari dagokionez.Labur bada ere, berriro helduko diogu hiritartasun aktiboaren argudioa-



ri. Argudio horren arabera hiritartasun kondizioa eskuratzea da berdin-tasun politiken oinarria (horren gainean eraiki beharko lirateke) eta poli-tika horien helburu nagusiena oinarrizko eskubideak babestea da.

Hiritartasunaz baliatu ahal izateak ahalbidetzen du definitzea etaeraikitzea hiritartasun desberdinen eskenatoki soziala: politika horietansartzea aldagaiak eskubide bezala aitortzeko proiektuak, erabakiak etaekintza pertsonalak martxan jartzeko gaitasuna; erakundeen apustuatalde ahulenak, urrakorrenak gero eta autonomoagoak izateko kuanti-tatiboki eta kualitatiboki, eta gero eta laguntza gutxiago behar izateko;politika konpentsatorioak bazterkeria gainditzeko, aktibazio-neurriak,eta abar, hauek guztiak dira politika publikoen adibideak gizarte berdi-nagoak eta inklusiboagoak lortzeko asmoa errealitatean nola gauzatuahal diren ikusteko.

Berdintasun materialari buruzko ibilbide honetan gure asmoa ez daizan ikuspuntu desberdinen kartografia egitea bakarrik. Argudio horie-tako ezaugarririk bereizienak nabarmentzea ere nahi genuen, eta ira-kurleak ikusi ahal izan duen bezala politika publikoen lexikoa osatzendute: horietan hitz egiten da baliabideak eskuragarriagoak egiteaz,gizartearen kideen ongizatea sustatzeaz, hiritarren oinarrizko eskubide-ak babesteaz, aukerak berdintzeaz, gaitasunen garapen aktiboa susta-tzeaz, beharrak betetzeaz, gizarte-zerbitzuak guztientzat eskuragarriakizateaz, hiritartasun eskubideak bermatzeaz, eta abarrez.

Helburu guzti hauek batera hartzen badira (askotan testu normati-bo bakar batean agertzen dira), gerta daiteke dispertsio moduko zerbaitsentitzea, hala ere ikus daiteke asmo bat: posibleak diren berme guztiakerabiltzea berdintasun formalaren helburuak eta berdintasun materiala-ren exijentziak adosteko. Izan ere, berdintasunaren alderdi hauek hur-biltzearekin eta lotzearekin nahi dena da oinarrizko eskubideez baliatuahal izatea lortzea. Horrekin heldu gara berdintasunaren hirugarrenerpinera: berdintasuna eskubideetan.

III.1.3. Berdintasuna eskubideetan

Esan bezala, bazterkeriaren aurkako hiritartasun hitzarmen horrekeskubideetan berdintasuna aldarrikatzen du. Memento honetan komeni-garria da “berdintasun eskubideetan” adierazpenak zer esan nahi duenulertzeko hiru kontzeptutan bereiztea. Egingo dugu Bobbiori27 jarraituz:

27 Bobbio, N. (1993). Igualdad y libertad. Bartzelona-Buenos Aires-México: Paidós etaBartzelonako Unibertsitate Autonomoaren HEZI, . 75-76.orr.



– Berdintasun eskubidea, edo iure berdintasuna, erabiltzen da “egi-tezko berdintasun”ari, edo “berdintasun materiala edo substan-tzial”ari kontrajartzeko. Orain arte berdintasun formala deitu diogu-nari lotzen zaio, eta legearen aurrean berdina izatea eta legearenaurrean justifikatu gabeko bazterkeriarik ez izatea esan nahi du.

– Berdintasuna eskubidetan: legearen aurrean izan behar den ber-dintasun hori baino gehiago da. Konstituzionalki proklamaturikozenbait oinarrizko eskubide aitortzea esan nahi du (ez du esannahi egitez aitortzen direnik). “Berdintasuna eskubidetan” adie-razpena adierazpen zabala da eta konstituzio batean biltzen direneskubide guztiekin loturik dago. Kasu horretan, berdintasunaeskubideetan aldarrikatzen denean, garrantzitsuena da zehazteazein eskubideri buruz hitz egiten ari garen aldarrikapen unibertsalhori egiten dugunean, nortzuk diren eskubide horien jabeak etazein berme eskaintzen diren berdintasuna eskubideetan benetanlortzeko.

– Berdintasun juridikoa: gizarte bateko edozein kidek eduki beharduen berdintasuna subjektu juridiko gisa esan nahi du. Pertsonengaitasun juridikoaren aitorpena da, eskubide-subjektuak garelaaitortzea.

Jarriko dugu adibide bat bereizketa honen luzera ikusteko: gizartejakin batean bere hiritarrak eskubide-subjektuak izan daitezke, bainahorrek ez du esan nahi berdinak direnik legearen aurrean (egon daitez-ke abantailak batzuentzat bakarrik. Edo beste batzuk baztertu ahal diralegeari dagokionez). Era berean, ez du esan nahi oinarrizko eskubideeidagokienean guzti horiek berdinak direnik ere ( hori gertatuko litzatekeoinarrizko eskubide horiek batzuei bakarrik aitortuz gero).

Esan bezala, eskubideetan berdintasuna lotzen zaie zuzen-zuneanoinarrizko eskubideei. Eskubide horiei buruzko debatea oso zabala da,eta ikuspegiek ñabardura asko dituzte, horrexegatik ez da erraza esateazein oinarrizko eskubiderekin lotzen den berdintasunaren exijentziahori. Ohikoa da esatea oinarrizko eskubideak eskubide subjektiboakdirela, hau da, pertsonei dagozkien eskubideak pertsonak izateagatik.Hala ere, komenigarria da kontzeptu bi horiek bereizten hastea ikusiahal izateko bien ez-urrakortasunari buruzko debateak bat egiten ditue-la proposamen batzuk.

Oinarrizko eskubideak dira zuzenbide positiboan jasoak direnak;hau da testu konstituzionaletan sartuta eta positibatuta. Adierazpenaeta izpiritua 1789ko Izakiaren eta Hiritarren Eskubideen Adierazpenetikdator eta gaur egun oso ohikoa da bi alderdi bereiztea beren oinarrizkoesanahian:



– Bata, objektiboagoa, marko juridiko konkretu eta zehaztu bateanEstatua eta hiritarren arteko harreman sistemari lotzen zaio. Mar-ko horrek izen desberdinak hartzen ditu: Zuzenbide Estatua,Zuzenbidezko, Estatu soziala, Zuzenbidezko Estatu Demokratikoa,eta abar.

– Bestea, subjektiboagoa, eskubide subjektiboei lotzen zaie, etaaskatasuna egitez bermatzen dute gizabanakoen bizitzarenesparru batean. Horretan datza oinarrizko eskubideen balio sub-jektiboa.

Jarraian saiatuko gara esaten zertan dautzan eskubide subjektiboak.Horretarako lehenengo definituko dugu zer den eskubide objektiboa.

Zuzenbide objektiboa da arau positibo multzo bat sistema juridi-ko oso bati edo beraren alderdiren bati (penala, merkantila, administra-tiboa) dagokiona. Eskubide subjektiboa, ordea, subjektuei dagozkieneskubideak pertsonak izateagatik. “Eskubide subjektibo bat izateakesan nahi du subjektu(ak) bezala egotea egoera batean, zeinetan erre-klamatu edo exijitu ahal den bat(zu)engandik edo bat(tzu)en aurreanjakineko jokabide bat (aktiboa edo ez egitezkoa) asetzea, eta bera betedadin zuzenbide objektiboak ahalbidetua izatea neurri batean”28. Esku-bide subjektiboak lotzen zaizkio pertsonaren egoera edo posizio juridi-koari, eta egoera horiek desberdinak izan daitezke: askatasuna, botere,gaitasuna, inmunitate, eta abar.

Eskubide subjektiboa loturik dago bera aitortzen duen eta tribuna-len aurrean babestea bermatzen duen arau juridikoa behar izatearekin,eta arau-urratze izanez gero, erreklamatu ahal izango dira. Eskubidesubjektiboen babesa juridikoa lotzen zaio bere berme normatiboari.Aurreko atalean aipatu dugu nola zenbait legek norabide berri batera joduten gizarte zerbitzu materiari dagokionez, ezen hiritarren eskubideakaitortu baitira zerbitzu horiek eskuratzeko eta horietaz balio izateko. Eraberean, erakunde publikoek eskubide horiek bermatzeko duten eran-tzukizuna ere aitortu da.

Orain arte, gizarte zerbitzuetako laguntzak prozedura baten arabe-ra artikulatzen ziren. Prozedura horretan aitortzen zen laguntza eska-tzeko eskubidea eta Administrazioaren partetik erantzuna jasotzekoeskubidea. Gaur egungo joera normatiboak beste norabide bat hartudu, ezen ezartzen baititu benetako eskubide subjektiboak laguntza ba-

28 Añón Roig, M.J., eta García Añón, J. (koord.), Lecciones sobre derechos sociales.Tirant lo Blanch, Valentzia, 2002, 55-56.orr.



tzuk eskuratzeko. Honela, Gizarte Zerbitzuen29 katalogoa oinarrizkolaguntza horiek zehazteko tresna bihurtu da. Laguntza horiek dira,batetik, hiritarren eskubideak eta, bestetik, administrazioaren beharrak.Administrazioak ezarri behar du aurrekontuetan diru multzo bat beharhoriek asetzeko eta legeari atxikitzen zaizkion eskaera guztiei erantzu-teko30.

Gizarte zerbitzuekin loturiko araudi berri honetaz aritu gara eskubi-de subjektiboek dagokien bermeetan izan duten eboluzioa azpimarra-tzeko. Gaur egun egoera hori ez da gertazten oinarrizko eskubideekin.Oinarrizko eskubideen funtzioa, jakina denez, existitzen diren askatasu-nak bermatzea da. Eskubide horiek izaera unibertsala dute eta adieraz-ten dute botere publikoak zer egin ahal duen eta zer ez.

Luigi Ferrajolik oinarrizko eskubideak jarraiko eran definitu ditu:eskubide subjektiboak era unibertsalean pertsona “guztiei” dagozkieneskubideak dira, pertsona statusa, hiritar statusa edo jokatzeko gaitasu-neko pertsonaren statusa duen aldetik. Definizio horri begira, egilearenarabera, “eskubide subjektibo”aren esanahia da arau juridiko bateksubjektu bati emandako edozein itxaropen positiboa (laguntzak) edonegatiboa (lesioa). Eta “statusaren esanahia da arau positibo batekaurreikusitako subjektu baten egoera, zeinaren arabera pertsonak bereegoera juridikoaren jabea eta/edo egoera juridiko horien egitearen egi-lea aurresuposatzen den31. Ferrajoliren ustez, oinarrizko eskubideak dira

29 Gizarte zerbitzuen katalogoak identifikatzen ditu eskubide subjektibo hartzen direngizarteko laguntzak eta horrexegatik administrazioak bermatu behar ditu derrigorrean. EAE-ko Gizarte Zerbitzuetarako Aurreproiektu-legea honako laguntza hauek aitortzen ditu: 1)laguntza teknikoek harremanetarako, laguntzeko dimentsioa eduki beharko dute, 2) lagun-tza ekonomikoak pertsonen gizarteratzea eta autonomia errazteko, gizarteratze prozesuanedo beren menderatze edo babes gabeko egoeratik eratortzen diren beharrak behin-behi-neko edo era iraunkorrean babesteko, 3) laguntza teknologikoak bideratzen dira horiek era-biltzen dituen pertsonen eta zaintzaileak diren pertsonen autonomia eta gizarteratzea erraz-teko, horretarako bizi diren ingurua errazagoa egingo da, eta ahal den neurrian, autonomiagabezia duten pertsonek bere ohiko etxebizitzan bizitzen jarrai dezaten ahalbidetuz.

30 Gogoratu ohi da, Gizarte Zerbitzuetarako lege hauetan aitortzen den eskubide sub-jektiboa eskubide unibertsal (guztientzako) aitortzen bada ere, laguntza horietarako lor-pidea lortzeko eskatzaileak baldintza batzuk (eskatzen duen laguntza motari lotua beti)bete behar ditu. Dena den, kasu horretan izaera unibertsalak esan nahi du aitortzea per-tsona guztiek duten eskubidea gizarte zerbitzu horiek eskuratzeko bizitzan zehar beharizanez gero. Esan ohi da hiritar guztiak zerbitzu horien erabiltzailea potentzialak dira, etaorain ematen zaien izaera unibertsala bide horretatik doa.

31 Ferrajoli, L. (2001). Los fundamentos de los derechos fundamentales. Madril: Trotta,19.or



“beharrezkoak diren eskubide horiek pertsonen balioa betetzeko etabere berdintasuna gauzatzeko”32.

Oinarrizko eskubideak eskubide subjektibo bezala asimilatu direnarren, oinarrizko eskubideari buruzko debateagatik, eta askatasun esku-bideak babesteko neurrien falta izateagatik, oinarrizko eskubideakeskubide subjektibo bezala asimilatze horren gainean ñabardura askoegin behar izan direla onartu behar da.

Dena den, bereizketa ez da garrantzitsua berdintasunaren irizpidea-ri dagokionean. Nahiz eskubide subjektiboei, nahiz oinarrizko eskubide-ei lotuz, zenbait proposamen teorikotan ñabardura askorekin edo gu-txiagorekin bereizita edo asimilatuak, egia dena da bi eskubide horiekexijentzia bera dutela berdintasunari dagokionez.

Atal hau amaitzen ari gara. Baina ezin dugu amaitu berdintasunariformalari buruz ari ginenean egin genuen galdera hura erantzun gabe.Gaur “hiritartasun hitzarmena” izendapenarekin ezagutzen dugunarenoinarriei buruz hitz egin genuen. Eta jarraiko galdera egin genuen, baz-terturiko pertsonek zertarako behar dute berdintasuna eskubideetan,edo zertarako behar dute hiritartasun kondizioa? Berdintasunari buruz-ko ibilbidea egin ondoren, berreskuratuko dugu galdera hori. Hemendikaurrera eta lan hau bukatu arte, berdintasunari buruzko hausnarketagaldera horren gainean kokatzen saiatuko gara. Horretarako azken ibil-bidea proposatuko dugu eta zenbait geldialdi egingo ditugu: lehenen-goan, jarraian egingo dugun horretan, ezarriko ditugu berdintasunariaitortzen zaizkion hiru exijentzia. Bigarren momentua probetxatukodugu adierazteko exijentzia horien mugak. Geldialdi bi horiekin bukatu-ko dugu berdintasunari buruzko kartografia hau. Eta hirugarren etaazken geldialdia garatuko dugu azken atalean, eta bertan ondorio gisasartuko dugu gure ustez berdintasunak eduki beharko lukeen “edukia”(sustatu behar den hura: gaitasunak) eta nola egin eraginkor hiritartasu-na bazterkeriaren kontra (kohesio handiagoko partaidetzako erakberreskuratuz bazterturik dauden kolektiboekin egindako sare-elkarla-nari esker).

III.2. Berdintasunaren exijentziak

Berdintasun formalak eta berdintasun materialak topo egiten duteberdintasuna aitortzean hiritarren eskubideetan. Berdintasunari buruzkodiskurtsoak lehenetsi du berdintasunaren alderdi juridikoa, eta bere

32 Ferrajoli, L. (2001). Derecho y Razón. Teoría del galantismo penal. Madril: Trotta,908.or



ahuleziak onartu baditu ere, aurreratzen joan da berme eta babes neu-rriak sartuz, eta horrela astiro-astiro marko normatibo horretatik berdin-tasun materialaren exijentziak sendotzen joan dira. Eskubideen garape-nak, berauen eragina gero eta handiagoa eta duten bermea ere geroeta eraginkorragoa izanik, hiritartasunetik kanpo dauden taldeak inklu-soi prozesu batean sartu direlako irudia ematen du.

Dena den, berdintasunaren gainean oinarritutako eskubideen jene-ralizazio horrek debate bat zabaldu du: oso urrakor eta bazterkeria han-diko testuinguruetan ea zein eskubideren gainean exijitu behar direnjustizia eta berdintasuna. Erantzuna baikorra da: eskubideetan berdinta-suna aitortzeak oinarrizko eskubide guztiak aitortzea esan nahi du.Eskubide guztiak guztientzat. Antza denez, horretan datza berdintasu-naren leloa: Eskubide guztiak guztientzat: bazterkeriarik eza (eskubide-etan berdintzea), berdintasunaz baliatu ahal izateko aukerak, desberdin-tasunen babesa, eta eraginkortasuna egiaztatzeko bermeak.

III.2.1. Bazterkeriarik eza

Berdintasunaren punturik sendoenak oinarrizko eskubideen babesaeta pertsona guztien berdintzea eskubide horiekiko tratuan. Beraz, per-tsonen arteko berdintasuna bermatzeko bideratutako ekintzek, eskubi-deak aitortzeari eta bermatzeari dagokionez, bazterkeria ezan batudituzte bere ahalegin guztiak, hain zuzen ere.

Tratu berdinerako neurriek duten helburua da ekintza baztertzaileeiaurre egitea. Ekintza horiek sor daitezke justifikatu gabeko tratu desber-dina gertatzen denean, eta kaltetua den pertsona-taldeak duen ezauga-rriren baten garrantziaren ondorioz (emakumea, atzerritarra, beltza iza-tea, eta abar). Horri bazterkeria zuzena deitzen zaio. Esate baterako,emakumeen eta gizonen arteko tratu berdintasunari buruzko testu nor-matibo guztiek zentzu horretan hitz egiten dute tratu berdintasunariburuz ari direnean: bazterkeria ezaz, hain zuzen ere. Sexuaren zioaga-tik, edo sexutik ondorioztatzen diren baldintza jakin batzuengatik (ama-tasuna, haurdunaldia, eta abar) tratu desberdina ematea zuzeneko baz-terkeriatzat jotzen da. Laneko sexu-jazarpenak ere modu berean har-tzen da.

Zeharkako bazterkeria ere badago, nahiz eta hori hain agerikoaez izan, eta horrexegatik da antzematen zailagoa. Norbaiten kontrakotratuari lotzen zaio, baina ez zuzenean loturik diskriminatu nahi denezaugarriarekin edo izaerarekin, baina praktikan egoera horrek adieraz-ten du talde horrekiko tratu baztertzailea. Lan esparruan erraza da aur-kitzea zeharkako bazterkeriaren adibideak: soldata-osagarriak ematean,lana hobetzean, partaidetzarako lorpideetan, eta abar.



Garrantziaren irizpidea, lehen ikusi bezala, tratu bat baztertzaileaden ala ez jakiteko irizpide bihurtuko da. Sexua, arraza, jaioterria, etniaet abar bezalako aspektua oso nabariak dira eta horrexegatik desberdin-tasun horiek “erraz” babestu ahal dira legeen bitartez. Hala ere, egoe-ra jakin batzuetan, etorkinen egoeretan esate baterako, garrantziarenirizpideak zailtasun handiak ditu, eta batzuetan oso zaila da horiek gain-ditzea. Zailtasun horiek legearen markoan agertzen dira. Eta era ageria-go esparru publikoan eta pribatuan ere bai.

Bereizketak bazterkeriara daraman gizarte fenomenoa da, hain age-rikoak ez diren bazterkeria mota horietara, eta legearen aurrean bestebat bada ere, lehen aipatu “guztiok” horren beste bat izan arren, egi-tez “kanpoan” dago edo “ez dago”.

III.2.2. Aukerak sustatzea

Lehenik, berdintasunak duen exijentzia behinena, beraz, tratu ber-dintasuna da. Bigarrenik, aukera berdintasuna; Bobbiok gogoraztendigu printzipio honen bistakoa: “era abstraktuan hartuta aukera berdin-tasunaren printzipioak berez ez dauka ezer berririk: helburu bakar batlortzeko pertsonen arteko lehia egoerari justizia araua aplikatzea bainoez da”33, eta helburua batek bakarrik lortuko du, irabazleak, hainzuzen. Lehiaketa batean partaide guztientzako irteera-baldintzak berdi-nak izatea bermatzea (distantzia bera, fitxa kopuru bera, joko-araubera, eta abar) da adierazi nahi duena aukera berdintasunaren kontzep-tuak. Zaila gertatzen da karta partida bat irudikatzea jokalari guztiek ezbadute joko-arauak eskatzen duen karta kopuru bera. Hortaz, kasuhonetan bermatu behar dena da partidaren hasierako baldintzak dira.Eta baldintza horiek berdinak izatea guztientzat.

Gure gizarteetan aukera berdintasuna bidezkoa eta behin eta berri-ro exijitzen den eskaera da. Eta horren arrazoia da eskaera lotzen delalehiaketa zentzu batekin eta lehiaketak izaera konfliktuala duela. Izaerakonfliktual hori, gaur egun, bizitzaren esparru guztietan azaltzen da, etalehiatzen da oso “urriak” diren ondasun batzuk lortzeko.

Aukeren sustapena lotzen zaio aukera eraginkorrak sortzearenideiari: aukera eraginkorrak sortu behar dira gizarte lehia horretan guz-tiok parte hartu ahal izateko, eta guztiek parte hartu behar dute exiji-tzen diren baldintza berdinei jarraituz. Bobbioren hitzetan: aukera ber-dintasunaren printzipioak, printzipio orokortzat hartuta, esan nahi du

33 Bobbio, N. (1993). op. cit., 77.or.



gizarte jakin bateko partaide guztiak kokatu behar direla, egoera berdi-netatik abiatuta, bizitza-lehian parte hartzeko moduan, edo bizitzekogarrantzitsuena lortzeko moduan egoera berdinetatik abiatuta.34

Aukera berdintasuna gure gizarteko printzipio nagusietako bat har-tu da. sustatu behar den printzipioa da. Kuestio honen inguruan kon-tsentsua dago. Hala ere, kontsentsua ez da hain handia printzipioa no-raino eraman behar den erabakitzeko orduan. Izan ere, desadostasunakdaude berdindu behar dena zer den esateko.

Batzuen ustez, aukera berdintasuna hasi eta bukatzen da bazterke-ria eza printzipioarekin: bermatu behar da inor ez baztertzea lanean,oinarriko eskubideak eskuratu ahal izateko (hezkuntza, osasuna,...),gizarte bizitzaren baliabideak eta ondasunak eskuratzeko. Izan ere, ikus-kera horrek ulertzen du aukera berdintasuna erabat formala den ele-mentu “aisatzaile” bezala. Inori ez zaio ukatzen gizarte lehian partehartzeko eskubidea bere azalaren koloreagatik, bere sinesmenegatik edobere jatorri sozialagatik. Aukerek “guztientzat” izan behar dute. Norbera-ren gaitasuna bakarrik da emaitzetan baztertzen duen elementua.

Ikuspegi atzerakoi horren aurrean, badago beste bat aurrerakoiagoaeta esaten duena bazterkeriaren ezaren berme legala elementu ezinbes-tekoa dela, baina ez dela, inolako zalantzarik gabe, nahikoa berdintasu-na bermatzeko gizarte lehiaren hasierako baldintzetan. Badaude bal-dintza sozial, ekonomikoak eta kulturalak legearen aurrean berdina iza-te soila ez izatea nahikoa aukera berdintasuna bermatzeko egitendutenak. Baldintza sozialengatik, ekonomikoengatik edo kontrolatuezin dituzte arrazoi batzuengatik (patu naturala edo patu soziala) per-tsona batzuk egoera okerragoetan daude eta horrexegatik beharrezkoada irizpideak ezartzea desberdintasun horiek berdintzeko. Horri aukeraberdintasun ekitatiboa deitu zaio. Aurrerago ikusiko dugun bezala,baliabideen banaketa desberdina esan nahi du (ekonomikoak, sozialak,heziketakoak, eta abar) gizarte lehian pertsonen aukerak berdintzeko.Berdintasun aukera ekitatibo politika horien atzean dagoen (gure ingu-ru hurbilenean gehien bat sustatzen diren politikak) irizpidea ez da era-ginkortasun irizpidea, baizik eta justizia sozial irizpidea. Irizpide horrenarabera patua zuzentzen eta pertsonaren esku ez dauden eta arrakastaedo porrota soziala erabat baldintzatzen duten baldintzak (patu natura-lenak eta sozialenak) konpentsatzen saiatzen da.

Pentsa dezagun baliabide ekonomiko gutxi dituen ikasle bati buruz.Ikuspegi atzerakoitik ikasle horrek hartzen duen mezua da inork ez dio-

34 Ibid., 78.or.



la eragozten karrera bat ikastea, inork ez diola sarrera ixten. Eskubideeta aukera bat da. Aurrerakoiagoa den ikuspegiaren arabera beharrez-koa da patu sozialaren ondorioz sortutako desabantailak (baliabide eko-nomikoak ez izatea) beken bitartez konpentsatzea ikasi ahal izateko.Unibertsitateko lehian gazte hori konpentsatuko dute bere ikaskideekdituzten aukerak berak ere izateko. Ematen diote diru-laguntza ikaslebezala hasierako baldintza berdinetan izateko, hau da, gainontzekoikasleak bezala hasi ahal izateko. Ez diote diru-laguntzarik ematenpobrea izateagatik.

Pentsa dezagun langabezian dagoen pertsona bati buruz. Ikuspegiatzerakoitik jasotzen duen mezua da bera, eta bera bakarrik dela neurrihandi batean gertatzen ari zaionaren erantzulea. Aurrerakoiagoa denikuspegiaren arabera beste aldagai batzuk hatzen dira kontuan aukeraksortzeko lan munduan sartu ahal izateko. Enplegua aktibatzeko neu-rriak estrategiak dira lan munduan sartzen errazteko, horretarako bene-tako, hau da, aukera errealak ematen dira.

Berdintasun ekitatiboetarako politikek duten bertutea da zehaztendutela eskaintzen duten aukera, hau da, zehazten dute zertan den etazer eskatzen duten. Hau ez da garrantzi gabeko zerbait: zehazten dutenorentzat den, zein den lortu nahi duen helburua, eta zein den gaindi-tu nahi duten helburua. Horrexegatik, berdintasunaren bigarren exijen-tzia horrek, aukeren berdintasunak, gehiago zehatzen du berdintasuna-ren norabidea gure gizarteetan.

III.2.3. Desberdintasunen babesa

Aukera berdintasunarekin loturik agertzen da berdintasunaren hiru-garren exijentzia hau. Nahiz eta zeharka egin dugun, zer esan nahi duenadierazi dugu dagoeneko: pertsonen aukerak berdintzeko, batzuetanbeharrezkoa da tratu edo banaketa desberdineko neurriak ezartzea.Ekintza positiboa desberdintasun irizpidea erabiltzen duten mekanis-mo batzuk dira. Aipatu mekanismoak erabiltzen dira gainontzeko per-tsonekiko desabantaila nabarmenean edo bazterkeria egoeran daudenpertsonak edo kolektiboak babesteko. Ekintza horien helburua garbiada: bazterkeria edo desabantaila egoera hori desagertzea, eta honelaerraztea benetako aukera berdintasun eraginkorra.

Ekintza positiboaren gainean sortu diren txarto ulertze batzuk des-egin behar ditugu. Oso ohikoa izaten da nahastea ekintza positiboenneurriak babeserako neurriekin edo baztertze positiboko neurriekin. Ezdugu geratu nahi normalean hurbileko kontzeptuak direlako horrekin.Hori beharrean, azpimarratu nahi dugu daukaten esanahi erabat berei-zia:



Ekintza positiboa ez da babeserako neurria. Neurri horien helbu-rua da zirkunstantzia batzuengatik urrakorrak diren kolektiboak babes-tea: emakumeak, ezgaitasunen bat duten pertsonak, bazterkeria egoe-ran izateko arriskuan dauden pertsonak, haurtzaroa, eta abar. Horiekguztiak dira “babestu behar diren taldeak” izendapenaren barruan sar-tzen direnak.

Babeserako ekintza lotzen zaio ikuspegi babesle eta paternalistari.Askotan, ezartzen den kolektiboei dagokienez, izateko arrazoia menpera-tze kultura betikortzea baino ez da. Emakumeen kasuan agerikoa da.Babeserako neurri baten adibidea da debekatzea emakumeei ahalegin fisi-koa eskatzen duten lanak egitea edo gaueko txandetan lan egitea debe-katzea. Gaur egun onartu da neurri hauek duten bateraezintasuna tratuberdineko printzipioarekin eta sexuaren zioagatiko bazterkeria ezarekin.

Era berean, ohikoa da ekintza positiboa baztertze positiboarekinnahastea (reverse discrimination). Kasu horretan terminoak oso hurbildaude, baina badaude ñabardura batzuk oso garrantzitsuak direnak,ezen erabat determinatzen baitituzte aukera berdintasunaren politikaketa beren ezarpena berdintasuna lortzeko.

Baztertze positiboko neurriek ageriko desabantailan edo bazterke-rian dauden pertsonak edo kolektiboak lehenesten ditu, eta horreksuposatzen du tratu desberdina ematea hobetsiriko talde horrenbarruan sartzen ez direnei eta, beraz, horiek kaltetuak dira. Baztertzepositiboko neurriek batzuentzat onurak ekartzen dituzte, baina bestezenbaitetan beste batzuen kalterako neurriak izaten dira. Berdintzeaemaitzei begira lortu behar delako ideian oinarrituta dagoenez (sexua-ren zioagatiko lan bazterkeria, esaterako), neurri hori bera baztertzearrazoia bihurtzen da beste pertsona eta kolektibo batzuentzat, batezere, “erabateko lehentasun” neurriak ezartzen direnean. Ekintza positi-boko neurriak, aldiz, ez dira saiatzen (baldintzatzen ere ez) emaitzetan,baizik eta ahalegintzen dira hasierako baldintzak berdintzen, hau da,beren helburua da benetako aukera berdintasuna bermatzea, horretara-ko eskubideez,”era berean” balio ahal izateko eragozpenak eta zailta-sunak ezabatzen dira.

Baztertze positiboko neurriek bilatzen dute emaitza jakin bat lor-tzea, eta horrek, esate baterako, lan munduari eta emakumeei dago-kienean, esan nahi du emakumeak kontratatzea gizonek dutenordezkaritza-kuota berdintzea lortu arte. Ekintza positiboko neurriak,aldiz, saiatzen dira berdintzen eskuratzeko baldintzei begira. Kasuhorretan egingo dute formazioaren bitartez, emakumeak kontratatze-ko laguntzen bitartez, adiskidantzarako neurrien bitartez, eta abarrenbitartez. Ekintza positiboko neurriek dituzten ezinbesteko betekizunakhiru dira:



– Motibazioa: pertsona-kolektibo horien justifikatu gabeko bazter-keria edo desabantaila egoera izatea benetan

– Proportzionaltasuna: zentzuzko oreka izatea hartutako neurriareneta bilatzen den helburuaren artean.

– Behin-behinekotasuna: neurria desagertzea, behin eta berdintasu-naren helburua lortuz gero. Ekintza positiboko neurriak behin-behineko neurriak dira.

Honela, bazterkeria eza, berdintzea eta desberdintzea berdintasuna-ren oinarriak bihurtzen dira. Oinarri horien gainean joan gara justifika-tzen eta sendotzen hiritartasunaren berdintze-oinarriak, zeinek berdin-tasuna eta elkartasuna exijitzen baitituzte pertsonen askatasuna izatea-ren oinarrizko baldintzak gisa (autonomiarako, autodeterminaziorakoeta garapenerako). Oinarri horien gainean ere justifikatzen dira guregizarteetako justizia eskakizunak

Nahikoak ote dira hiru oinarri horiek bazterkeriaren kontrako lehiagaraitzeko? Erantzuteko, lehenengo eta behin, hasierako zehaztapenbat eginbehar dugu. Erantzuna baiezkoa da, jakina. Bai, baina hiru oina-rri horiek beharrezkoak badira ere, ez dira nahikoak. Eta, behintzat, ezdira, bi arrazoirengatik:

1. gutxiegizkoak dira berez, sostengatzen dituzten argudioek ahaz-tu ezin ditugun ahulezi batzuk erakusten dituztelako, eta haus-narketa honen arabera azpimarratu beharrekoak direla uste bai-tugu. Jarraian egingo dugu hurrengo atalean

2. gutxiegizkoak dira gizarte bazterkeriaren aurrean (edo era positi-boan esatea nahiago bada, hiritartasun inklusiboaren ideia sen-dotzeko) ez direlako nahikoak berez.

III.3. Berdintasunaren hauskortasuna

Ezertan hasi aurretik esan behar dugu gure asmoa ez dela atal haubukatzea berdintasunaren aldeko ekimen publiko batzuen irizpideeiburuzko hurbiltze kritikoa eginez. Beste alde batetik, oso erraza litzate-ke esatea ekimen horiek asmo-adierazpen hutsean geratzeko arriskuadagoela, ez dugu tentazio erraz horretan jausi nahi; ezta hurrengo ho-netan ere: askatasuna ezartzeko zailtasunak hain dira handiak, ezen guregizarteetan askatasunaren sustapena arrakastatsua izatea zaila baita.

Asmoak kontrakoa dirudien arren, ekimen horiek egin duten ibilbi-dea azpimarratu nahi izatea da, eta beren ahaleginen arrakasta aitor-tzea justiziaren exijentziak politika eta arautegi konkretu batzuetara era-man ahal izategatik. Gaur egun, ekimen horiei esker, testu horietan



bilatzen den “guztion” berdintasuna eragozten dituzten zailtasunakidentifikatu ahal izan dira. Bermatu eta sustatu behar diren gutxienekoeskakizunak dira aipatutakoak: ez izatea inor diskriminatua, “lehia”sozialerako aukera berdinak erraztea esparru guztietan, eta ekintzapositiboko neurriak izatea patu soziala eta/edo naturala zuzendu ahalizateko eta honela patu horrek gehien kaltetu dituen pertsonek eduki-tzea gainontzekoek dituzten abiatzeko baldintza berdinak.

Hala ere, berdintasunaren sustapenean ezarri diren helburuak askoeta anitzak dira, horrexegatik komenigarria da argitzea lortzea esperoden helburu horietako ñabardura batzuk. Dokumentu normatibo ba-tzuetan agertzen diren adierazpenak birpasatuz gero, proposatzen direnhelburuak oso zabalak eta anbiguoak direla ikusiko dugu, eta horrenondorioz, konpromiso edo asmo hutsak bezala hartzen dira, ezen horieklortzea proposatutako neurriekin oso zaila baita. Beste alde batetik,gure gizarteetan dauden menderatze sistemek sortzen dituzten desber-dintasunak eta bidegabekeriak zuzentzera bakarrik mugatzen dira aipa-turiko helburu horietako batzuk. Horretarako proposatzen dute berdin-tasun abstraktua, izaera unibertsalekoa eta neutrala (itxuraz), eta arra-zoi “zintzo” horiengatik berdintasun eskasa. Saiakera horiek, batzuenustez, baztertzailea den balio sistema baten isla baino ez dira. Gutxitan–diote– izaten dute ekimen horiek eragin eraginkorra era askotakomenderatze prozesuak eraldatzeko estrategiak planteatzeko. Gehienez,sentikortzen dute. Eta konpentsatzen dute, baina ez dute eraldatzen.Beraz, desberdintasunaren, injustiziaren, bazterkeriaren zirkulua izandaiteke handiagoa edo txikiagoa, baina ardatz beretik dabil biraka etahonela ezinezkoa da menderatzearen dinamika apurtzea35.

Barterkeria-egoeretara zuzen begiratzen badugu eta berdintasuna-ren helburuak nahikoak ote diren galdetzen dugunean, ikusten duguerrealitatea ez dela zuzentzen beharko litzatekeen moduan, eta horiberdintasuna eta justizia sustatu nahi dituzten politikak praktikan jarritaere. Ikusiko ditugu adibide batzuk eta honela argiago ikusiko dugunolako zailtasunak dauden berdintasuna balio bat izatetik errealitateaizatera igarotzeko.

35 Kritika horien atzean badaude proposamen jakin batzuk. Horien artean, multikul-turalismoa eta komunitarismoa. Feminismoak ere gogor kritikatu du berdintasunarensustapena, eta korronte aurrerakoiek bultzaturikoak ere kritikatu dute desberdintasunekonomikoen, sozialen, kulturalen, eta abarren oinarrian dauden kausak kontuan har-tzen ez dituztelako. Zertzelada hauen grapen zehatzago aurki daitezke aipatutako pen-tsamendu korronte eta mugimendu soziokultural horien ordezkari garrantzitsuenen lane-tan: Taylor, Ch. (1998). Los orígenes del yo. Bartzelona: Paidós. Young, I.M. (1998). Lajusticia y la política de la diferencia. Madril: Cátedra.



Aukera berdintasunari buruzko zenbait ohar: ikusi bezala, aukeraberdintasunaren oinarria da pertsonen aukeren erabilpena erraztea, etaaukera horien bitartez pertsona bakoitzak bere bizitzaren oinarriakantolatu eta eraiki ditzan. Estatuetan aukera “batzuk” sustatzen diraaukera horiek oinarrizko giza ondasun hartzen direlako. Garrantzitsuada politika publikoek argitzea zergatik hartzen diren oinarrizko susta-tzen diren aukera horiek. Oinarriak direla aitortzeak ideologikoki koka-tzen ditu politika horiek, ezen beste batzuen ustez neutralak baitira etaestatuaren funtzioak halakoa izan behar baitu. Horrexegatik beren argu-dioek sendoak izan behar dute: aukerak zerbait gehiago dira lurraldebat garatzeko sozialki desiratutako aukerak baino. Beste helburu per-tsonal batzuk lortzeko baliabideak baino zerbait gehiago ere badira.Lehenengo eta behin, sozialki aukera justuak dira, eta horiek gabe per-tsona batzuk edo zenbait talde lerratzen dira gure gizarteko “bazterre-tara”. Estatuaren konpromisoa lotu behar zaio argudio horri. Gureustez, horri lotuago “hiritartasunaren ongizatea erraztea” defendatzenduen argudioari baino.

Aukera horiek urria den ongi batengatik lehiatzen dituzten aukerakdira. Guztiek ongi horietaz askatasunez gozatzeko aukera izango balu-te, ez litzateke zentzuzkoa izango aukera berdintasuna aldarrikatzea.Hala ere, aukeren bitartez lortzen diren ongiak oso urriak dira. Auziakonplexuagoa da. Sozialki ongi justuak eta urriak izateaz gainera, elka-rri loturik dauden ongiak ere badira. Eta lotzeko era ez da ustekabekoa:batek ematen duenari esker gainontzekoak errazagoak dira. Jar ditza-gun adibide batzuk: kontuan har dezagun zer dakarren lanpostu batlortzeak, berez suposatzen duena eta erantsia dakarrena, ondasunmaterialez gain (auto-estimua, statusa, aitormena, eta abar). Pentsadezagun kulturaz, eta erantzirik dakarrenaz, denbora librea gozatzeaz,eta abarrez. Berdintasunaren aldeko konpromisoa inoiz ez da konpromi-so neutrala. Justizia sozialaren aldeko konpromisoa izan behar du

Dena den, ez dugu ahaztu behar ongi berdinak lortu nahi dituztengainontzeko pertsonekin berdintasunean “lehiatu” ahal izateko auke-rak direla. Inoiz ez da zalantzan jartzen egin behar duguna lehiatzeadela. Aukera berdintasunak lehia soziala justifikatzen du. Agian, auke-ra berdintasunari esker lehia soziala ekitatiboa da. Horri esker “fairplay” soziala bezala har genezake, hala eta guztiz ere, egitea egokitzenzaiguna lehia delako ideia hori ez da urruntzen. Eszenatoki horretanbatzuek irabazten dute, eta beste batzuek, ordea, galdu. Jarrai deza-gun eta ikus dezagun zer esan nahi duen muga gainditzeak ala kanpo-an geratzeak.

Giza lankidetzarako, giza harremanetan sortzen diren errekurtsoakerabiltzeko (kapital-soziala), justizia eta elkartasun printzipioaren gaine-



an oinarritutako gizarte motak egiteko deiak, horiek guztiak, aurkeztendira konpentsazio sozialaren joko-arauen “alternatiba” bezala. Ekono-mia solidarioa, bidezko merkataritza eta banka etikoa beste eredu ba-tzuk dira sistema aldatzeko sistemaren barnean. Proposamen hauen“domino efektua” deritzonak eragin handia izan dezake. Eta, gaurkoz,menperatzearen zirkulua apurtzeko bideragarria den alternatiba baka-rra. Horrexegatik oso garrantzitsua da aukerak sortzea “esparru” berrihauetan eta hauei esker ere.

Administrazioari ihes egiten dio sare sozialen sare sendo batek duenbalioak gizartea eraldatzeko. “Esparru” horietan hiritartasuna lotzekomodu bat (sarean sartu) da “esparru” horiek sustatzea. Sare hauen egin-behar soziala ez da administrazioaren politika sozialak “gauzatzea”.Beren eginbehar soziala ez da laguntzea bakarrik. Beren eginbehar sozia-la eraldatzea da. Hori egin ahal izateko behar dituzte aukerak. Zergatik ezzaie ematen aipatutako aukera berdintasuna gure gizarteetan justiziarenalde lan egiten duten iniziatibei ere? Esan bezala, menperatze zirkuluaapurtzeko era bakarra da lehia sozialaren helburuak ez bezalako bestehelburu batzuk dituzten egiturak sortzea. Orduan, zergatik ez sustatu?

Batzuen ustez, proposamena egingaitza izango da. Gizarte abera-tsak ez egitearen beldurrak ez digu kendu behar gizarte justuak egite-ko aukera. Zergatik ez sustatu politika publikotik tratu desberdina eko-nomia solidarioari loturiko ekimenentzat ekonomia merkantilarekin ber-dintzeko? Zergatik ez egokitu aukera berdintasunerako politikakekimen hauei? Zergatik ez aitortu ekonomia solidarioa, banka etikoa,bideko merkataritza, kontsumo arduratsua, eta abar oinarrizko ongisozialak direla?

Inork ez du zalantzan jartzen aukerak sustatzeko neurri horiek,gizartea egiteko beste era baten aldekoak, behin-behinekoak izanbeharko luketela, behintzat esparru ekonomikoetan orain dihardutene-kin berdintzea lortu arte. Berdintzea lortu ondoren, ikusi beharko litza-teke hiritartasuna zeinekin lotzen den. Gaur egun, aukerak oso gutxidira. Eta desberdinak ere bai. Eta desberdintasunaren jatorria ez dapatua. Kasu honetan irizpide merkantilak ezartzen du desberdintasuna.

Zergatik ez da lagundu behar merkatuaren esparruan jokatzeko bes-te arau batzuk sartzen, arau horiek langileentzat, kontsumitzaileentzateta hiritarrentzat aukerak baldin badira? Utz dezagun “ikusezinezkoeskuak” emaitzak erakuts ditzan.

Gaur egun administrazioak egiten dituen berdintasunaren eta inklu-sioaren aldeko ahaleginak goresgarriak dira. Onartu beharra dago. Ber-dintzeko ahaleginak dira eta “berreskuratzeko” ahaleginak ere bai. Baz-terkeria egoeran dauden pertsonak edo gainontzeekiko desabantailanabarmenean dauden pertsonak “berreskuratzea” gizarterako.



Dena den, neurri batean, ahalegin horiek kontraesankorrak dira,ezen gizarteratzen baitugu, barneratzen baitugu eta hiritartasuna zabal-tzen baitugu bazterkeria sortzen jarraitzen duen gizarte batean. Esta-tuak bazterkeriaren erantzukizuna hartzen du. Sare sozialak ditu aliatu“lehia sozialaren ondorioen ardura hartzeko”. Badira erantzulea izatekobeste era batzuk: menderatzearen zirkulua apurtu eta ageriko desaban-tailan (ekonomikoan bakarrik ez) ”lehiatu” baino beste irtenbiderik ezduten ekimenei lagunduz. Lehian aritu, gainera, menderatze egiturakmantendu nahi dituzten botere eremuekin.


Zer behar dugu berdintasunetik, bazterkeria ezaz, berdintzeaz etadesberdintzeaz gain, bazterkeriaren kontrako elementu eraginkorrabihurtzeko? Zein estrategiaren bitartez sustatu behar da ematen dioguneraldatzeko funtzio hori sendotzeko? Horiek dira egin genituen lehe-nengo galderak bazterkeriari buruz, berdintasunari buruz eta hiritarta-sunari buruz hausnartzen hasi ginenean eta azken atal honetan itxikoditugunak.

Orduko kezka zen gure hausnarketaren oinarriak ondo sendotzekogai ote ginen. Asmo hori lotzen da etikari dimentsio praktikoa emannahi izatearekin. Horrexegatik egin genuen jauzi bat errealitate soziale-ra eta ikuspegi etiko hori errealitateak itzultzen digun saihestezinezkourgentzian haragiztatu nahi izan genuen, eta, hau idazten ari garenonustez, erantzun gabe ezin genuen utzi. Lanaren lehenengo atalean sar-tu genuen ibilbide erraz bat bazterkeria zer den azaltzekotan. Hurbiltzekontzeptual horretan ez zegoen inolako asmo intelektualik. Segur askigizarteko bazterkeriari buruz jada esan eta idatzi denak osatzen etagehitzen du horren inguruan lan honetan azpimarratu dena. Gureasmoa ez da izan komunitate zientifikorentzat ekarpenik egitea. Haus-narketa honen hasieran egin genuen ibilbide deskriptiboaren helburuazen agerian uztea eta berreskuratzea gizarteko bazterkeriaren ondo-rioak. Posibleak diren guztien artean beste bat baino ez da, baina bereeragina garrantzitsua iruditzen zitzaigun: bazterkeria egoeran daudenpertsonek hiritartasun kondizioa galtzea, hain zuzen ere. Lan horietan36,bizitza publikotiko atzerriratze ezkutua (eta degradatzailea) dela idatzidugu. Eta atzerriratze hori ez da borondatezkoa, baizik eta bazterkeria-ren beraren dinamikak sortzen du eta bazterkeria pairatzen duten per-tsonak gizartearen bazterretara eramaten ditu. Izan ere, pertsona horiekez dira kontuan hartzen kontuan hartzeko hiritarrak ez direlako.

36 Sasia, P.M. eta de la Cruz, C. (2008). op.cit.

Hiritartasunerako proposamen bi



Hausnarketak gure gizarteetan dauden hiritartasun ereduak azter-tzera eraman gaitu. Esparru publikoko partaidetzari buruzko ikuspegidesberdinak eta horrek dakartzan eskubide-beharrak aipatu ditugu, eta,azkenik, hiritartasuna inklusiboaren ideian gelditu gara: izpirituan etahitzean edozein proposamen politiko gainezkatzen duen ideia hori etagaur egun politika praktikan gutxieneko duintasunez eta zintzotasunezaritzeko behar dena.

Dena den, hitzaurrean esaten genuen bezala, hausnarketa horietangaratu nahi izan dugun intuizioetako bat da helburuak ez duela izanbehar gizarte inklusiboagoak lortzea. Jakin badakigu baieztapen honeksusmoren bat harrotu ahal duela, batez ere oraingo garai hauetan gehi-tzea eta inklusioaren gramatika hartzea errazena (eta komenigarriena)denean. Modan dagoena da. Saiatu gara tentazio horri aurre egiten. Ezdugu besterik gabe onartu nahi exklusio/inklusio bikotearen inguruanartikulatzen diren ekimenek helburu berdinak izatea, eta, beraz, berdinizatea bi horietako edozein erabiltzea. Batek ezabatu nahi dena (bazter-keria) adierazten du, besteak, lortu nahi dena (inklusioa)37. Hala ere,badago ñabardura bat garrantzi gabekoa ez dena. Helburua inkluitzea,gizarteratzea bakarrik dela onartzen badugu, baztertzeari uztea ezinez-koa dela onartuko genuke. Gure proposamenak, erraza eta intuizioetanoinarritua, hurrengo helburuari balio izatea nahi du: baztertzeari utzi.Nola egin dezakegu?

Inklusio politikak bazterkeria pairatzen duten pertsonentzat bidera-tuta daude. Horrexegatik dira beharrezkoak. Gaurkoz, horiek kontuanez hartzea zaila da. Baina, gure ustez, beste tresna bat gehiago baino ezdira, bide bat bere ondorioei aurre egiteko. Ez dugu bidea helburutzathartu behar. Gizartea eraldatzeari buruz hitz egiten denean, helburunagusiak izan behar du gizarte horrek baztertzeari uztea. Eta ez gizarte-ratzea, integratzea, inkluitzea. Hori egiten jarraitu beharko du bazter-tzeari utzi ezean. Bitartean, giza bazterkeria politika horien “koartada”izango da. Eta sare sozialek, behintzat gure gizarteak eraldatzeko eran-tzukizuna hartzen dutenek, aurkitu ahalko dute gurpil zoro horretan ai-tzakia garrantzitsu bat eginbehar hori atzeratzen jarraitzeko: errealitate-ak dio oraindik “laguntzeko” garaiak direla, eta ez “eraldatzeko”.

37 Dena den, ez dugu begibistatik galdu behar menderatze izkutuko zentzua dagoe-la integrazio politiko eta sozial horren eskaeran: talde batek erabakitzen du zein baldin-tza eman behar diren beste talde bat hiritartasuna eskuratu eta esparru desberdinetanparte hartu ahal izateko. Batzuetan, bazterkeriari buruzko diskurtsoek “klausula” batmozorratzen dute eta hori botere-adierazpena baino ez da. Har dezagun kontuan, ohargisa behintzat, inklusioa errazteko neurrien ardura dutenen aurrean.



Lan honen lehenengo atalean zehar saiatu gara intuizio hauek sen-dotzen. Hausnarketa galdera jakin baterantz zihoan, eta, orduan, ber-dintasunaren printzipioa beharrezko egiten zen. Hiritartasunaren ereduhorrek, ñabardura batekin edo beste, eta dituen edozein ikuspegitan,eskatzen du gizartearen kide guztien askatasunaren hedapena. Hori dabere helburua. Hori lortzeko askatasuna garatzen den testuinguruakbaldintza batzuk behar ditu. Oso marko berezia behar da askatasunareneskakizunak bermatzeko. “Guztien” askatasuna posiblea izango da tes-tuinguru jakin batean, zeinetan “guztiek” gutxieneko berdintasun kon-partitua duten. Askatasun indibidualaren eta kolektiboaren ibilbideaberdintasunaren kartografian dago markaturik.

Erabaki genuen gure zeregina ezin zela izan berdintasunaren alder-di guztiek maparen gainean marraztu dituzten lerro guztiak trazatzea.Bestalde, komenigarria zen azaltzea zeintzuk diren gizarte batean ber-dintasunaren gutxieneko horiek askatasunez jokatzeko.

Lanaren atal garrantzitsuenean horretan aritu gara. Beharbada zati-rik zailena da. Askatasunaren alderdi bakoitzaren ezaugarrietan gera-tzea justifikaturik zegoen gure ustez. Askatasunaren diskurtsoak ez dau-ka alde atseginik hizkuntza sozialean. Jakina da berdintasunaren eskaki-zunek oihartzuna daukatela justizia falta dagoenean. Askatasunaezinbesteko balioa da. Berdintasuna, ordea, askatasunerako baldintzabaino ez da. Berdintasunaren eskakizunak inpartzialitatea, bazterkeriaeza, berdintzea, tratu berdina, aukera berdintasuna, eta abar exijitzenditu. Testuan zehar berdintasun falta justizia falta ere badela esan duguaskotan. Gure gizarteetan kide guztien askatasuna bermatzeko gutxie-nekoak nagusiki hiru direla adostu dugu, nola edo hala. Hiru horiek diraberdintasunaren atalaren amaieran jorratu ditugunak: bazterkeria eza,berdintzea eta desberdintzea.

Gure lana hor buka zitekeen. Edo, agian, exijentzia horiek testu nor-matiboetan nola geratu diren azter genezakeen, edo zein neurri edoestrategia diren arrakastatsuenak gero bizitza sozialaren esparru desber-dinetan indartzeko. Era berean, “praktika on bat” edo ekakunde-ere-muetako datuak beren aplikazioen emaitzekin, eta abar berreskuragenitzakeen. Hala ere, aurreko atalean esandakoari zerbait zor genion.Ibilbideak bukatu behar zuen erantzun batekin. Berdintasunaren gutxie-neko konpartitu horiek neurri batzuetan gauzatzen dira eta neurrihoriek justifikatuak izateaz gainera, ezinbestekoak dira giza bazterkeria-ri aurre egiteko. Hau, gure ustez, jakina da. Baina, nahikoak ote dira?

Hasierako galderak behin eta berriro datozkigu eta erantzutea sai-hestezin egiten zaigu, beraz erantzuteko ordua da. Espero dugu honai-no heldu denari orain huts ez egitea. Egin dugun bidea da guk behargenuena lana hurrengo hausnarketekin bukatzeko:



– Zer gehiago behar da berdintasunetik bazterkeriaren kontrakoprintzipio eraginkorra bihurtzeko? Berdintasunaren esparruan gai-tasunen sustapena inkluitu behar da, gainera, gainontzeko hiruexijentziek dituzten era eta betekizun berdinekin.

– Berdintasun printzipiotik zein estrategiaren bitartez sustatu behardira gaitasunak printzipio horri ematen diogun funtzio eraldatzai-lea sendotzeko? Hirugarren Sektorea deritzona sendotuz etalagunduz. Hemen Hirugarren Sektore eraldatzaileari buruz arigara. Ez dugu hitz egiten Hirugarren Sektore asistentzialari buruz.

IV.1. Gaitasunen sustapena

Proposamen honek bilatzen duena da “gizarte bat, zeinetan pertso-na bakoitza izango litzatekeen tratatua atentzioa jasotzea merezi izan-go balu bezala, eta pertsona bakoitza jarriko litzatekeen benetako gizabizi-baldintzetan”38

Amartya Seni gaitasunen ikuspegiaren babesle intelektuala izateaaitortu zaio. Bere eragina oihartzun handia izaten ari da ebaluatzekopertsonen bizitza-kalitate eta pobrezaren kontrako estrategiak. GizaGarapenari buruzko txostenek hartu dituzte Senek bere lanetan propo-satu dituen zenbait adierazle. Hemen, ordea, guk defendatzen dugungaitasunen ikuspegia da Marta Nussbaumek39 emandakoa, gure ustezoinarrizkoena azpimarratzen duelako: “berme konstituzionalek onartubeharko lukete gaitasunen funtzioa oinarrizko printzipio politikogisa40”. Gaitasunen ikuspegi horrek lortu du gaitasunak lotzea eskubi-de subjektiboen ikuspegiarekin. Saiatuko gara azaltzen adibide errazbatekin.

Gaitasunen sustapenak eragina du nagusiki pertsona egiteko etaizateko gai den horretan. Pertsonak berak sor ditzakeen baliabideak ezdira hain garrantzitsuak, edo zein ase-maila eduki behar duen edoberen oinarriko beharrak ase dauden. Ikuspegi berri horrek arreta jar-tzen du pertsonek baliabideekin egin ahal duten horretan. Pentsa deza-gun, esate baterako, jubilatu berri den pertsona batengan. Demagunosasun onarekin jubilatu dela eta oraindik bere bizitza-itxaropena luzeadela, eta, ondorioz, aurretik ondo bizitzeko aukera duela. Ez gara luza-

38 Nussbaum, M. (2002). Las mujeres y el desarrollo humano. Bartzelona: Herder, 115.or.

39 Nussbaum, M. (2006). Las fronteras de la justicia. Consideraciones sobre la exclu-sión. Bartzelona: Paidós.

40 Nussbaum, M. (2002) . op.cit. .112.or.



tuko gehiago adibidearen zehaztapenekin. Goazen harira: pertsonahorrentzat denborak orain arte (pertsonala, eta lan-munduari lotua) ezbezalako dimentsioa eta neurria hartzen du. Pertsona horrentzat denbo-ra aukera bihurtzen da. Aukera eta emaitzen arteko ibilbidean daudeneragozpenak gaindiezinak direla esaten dugunean, pentsa dezagun zeineragozpen gainditu behar dituen jubilatu berria den horrek 40 urtez,bataz beste, ordutegi jakin bati eta zeregin konkretu bati loturik egonondoren, eta prestatua izan ez denean oraingo abagunea benetakoaukera bihurtzeko, hau da, denbora libreaz gozatzeko. Pertsona hori ezda gai “bere baliabideak askatasuna” bihurtzeko, Senek eta Nussbau-mek esango liguketen bezala. Bere proposamena lotzen zaio zailtasunhoriek gainditzeko beharrari. Eragozpenak gaindiezinak ez izatea.

Ikuspegi honek agerian uzten dituen zailtasunetariko bat da bazter-keriaren kontrako estrategia batzuek ez dituztela ezagutzen pertsonekdituzten problemak eta eragozpenak gizarteratzeko giza bizitzaren ere-mu desberdinetan. Horrexegatik ematen dio ikuspegi horrek lehentasu-na pertsonen benetako bizitzaren azterketari (beren marko materialetaneta sozialetan). Proposamen horren azpian dagoen argudioa da galde-tzea benetan egiteko eta izateko gai denari buruz. Horretarako beha-rrezkoa da ezartzea “gutxieneko, oinarrizko eta ezinbesteko gaitasun”batzuk pertsonen bete-beteko garapenerako eta galdetzea praktikanjartzeko gai diren ala ez.

Are gehiago: ikuspegi honek galdetzen du pertsona batek egitenduenaz eta egin ahalko lukeenaz. Proposamen horretan aukerek har-tzen dute balio eraginkorragoa. Aukerak agertzen dira beste elementubat gehiago bezala pertsona batek egin ahalko lukeenaren zerbitzupe-an bere bizitza martxan jartzeko erabat humanoa den era batean

Azkenik, ikuspegi honek defenditzen du giza funtzionamenduarengune zentralak izatea. “Ordenamendu politiko publikorako justiziabeharrezko baldintza bat da ordenamendu berak ematea hiritarrei gai-tasun oinarrizko maila bat. Jendea sistematikoki gutxieneko mailahorren azpian badago gune zentral horietako batean, gertaera hau ego-era injustu bezala ikusi beharko litzateke”41.

Ikuspegi honek ere baditu puntu ahulak. Garrantzitsuenak bi dira.Batetik, zaila da lehentasuna ematea gaitasunei, lehenago beren oina-rrizko beharrak bete direla bermatzen ez badira. Honela, badirudi beha-rrek lehentasuna dutela gaitasunen aurrean balizko sustapen prozesubatean. Bestetik, ikuspegi horrek exijitzen du oinarrizko gaitasunen aur-

41 Ibidem.



kibide bat (zerrenda bat42) izatea, eta horiek lirateke estatuak hiritarreierraztu eta bermatu beharko lizkiekeenak.

Lehenago zailtasunari dagokionez, esan behar da bereizketa erabatzentzuzko dela hegoaldeko pobreturiko gizarteetan eta herrialdeetan,eta muturreko pobrezako testuinguruetan ere bai, oinarrizko beharrakasetzeak lehentasuna duelako gaitasunen aurrean. Oinarrizko beharrakasetzeak eskatzen du lehenbiziko betekizuna, derrigorrean betebeharre-koa: pertsona baten gutxieneko bizi-kalitate baldintzak betetzea. Errea-litate horren aurrean gaitasunek atzera egin behar dute bigarren unebat arte. Baina gureak bezalako gizarteetan oinarrizko hartzen direnbeharrak ez dira substantzialki bereizten oinarrizko gaitasunetatik.Horrexegatik pentsatzen dugu gure testuinguruan beren sustapena jus-tiziaren aliatu ona bihurtzen dela.

IV.2. Sare sozialen balioa

Bigarren zailtasunarekin zabalduko dugu azken atala. Esaten da gai-tasunen ikuspuntuak dituen punturik ahulenetako bat dela irizpideakezarri behar izatea esan ahal izateko zeintzuk diren Estatuak bermatubeharko lituzkeen oinarrizko gaitasunak. Orrialdearen oinean jaso duguMarta Nussbammen proposamena, zeina lehenengo hurbilketa bezalahar daitekeen estatuaren erantzukizuna baloratzeko oinarrizko gaitasunhorien babesari dagokionez.

Lan honetan ez gara sartuko inolako debatean batzuen lehentasu-naren aldeko edo beste batzuen aldeko argudioak proposatzeko edo eabeharrezkoa den zerrenda horretan aldagai batzuk kentzea edo gehi-

42 Nussbaumek (2005, 88-89) proposatzen duen oinarrizko gaitasun zerrenda irekiahurrengoa da:

1. Bizitza: bizitza normal batek dirauen beste bizi ahal izatea. 2. Osasun fisikoa: osa-sun ona mantendu ahal izatea, ugalkor osasuna barne, elikadura egokia jasotzea, bizi-tzeko leku egokia izatea. 3. Integritate fisikoa: leku batetik bestera mugitu ahal izatea.Erasotik babestea (sexualak eta etxe barrukoa barne). Asetasun sexualerako eta ugaltze-ko kuestioetarako aukerak izatea. 4. Zentzumenak, irudimena eta pentsamenduak: zen-tzumenak, irudimena eta adimena (...) erabili ahal izatea heziketa egokiaren bitartez,esperimentazioa, adierazpen eta erlijio askatasuna. 5. Emozioak: pertsonekin harremanafektiboak eduki ahal izatea, eta gure afektibitatea bete-betean garatu ahal izatea. Gizabatzeko eren defentsa. 6. Arrazoi praktikoa: ongiaren ulertzeko era egin ahal izatea etabizitza-proiektua garatu ahal izatea. 7. Afiliazioa: bizi ahal izatea batzuekin eta batzuen-tzat. Gizartean parte hartzea. Autoerrespetorako oinarri sozialak ematea. 8. Beste espe-zi batzuk: ingurumenarekin errespetuan eta era jasankorrean bizi ahal izatea. 9. Jolasa:aisia eta denbora librea. 10. Norberaren inguru politikoaren (partaidetza politikoa) etamaterialaren (propietateak eduki ahal izatea, lana bilatzeko eskubidea izatea...) kontrola.



tzea . Gure helburua da berriro azpimarratzea funtsezkoena dela aitor-tzea Estatuak konprometitu behar duela oinarrizko gaitasun horienzehaztapenean. Gizartearekiko duen erantzukizunaren barnean kokatubehar du. Duda gabe estatuak badu zer esan auzi horretan, hau da,zeintzuk gaitasun sustatu behar diren eta zeintzuk diren bermatu behardiren gaitasun horien gutxieneko mailak

Era berean, onartu behar dugu estatuak ez duela bakarrik egonbehar zeregin horretan. Gizarteren esparru guztietan dauden antzezleguztiak deituta daude zeregin horretara. Lehenago esan dugun bezala,sare sozialek edo Hirugarren Sektoreak berebiziko garrantzia du hirita-rren eskubideen defentsan.

Sare sozial hauek, gizarteko esku-hartzearen esparruan lan egitendutenek batez ere, giza zerbitzuen hornitze eta banatze lana egi dute“gabe” kolektiboekin. Horiei egokitu zaie nagusiki baliabideen gestioa-ren erantzukizuna giza urgentziak partzialki edo zatika atenditzeko.Ongizate zerbitzuen enpresarilizazio horrek ekarri du sare sozial batzuengelditzea, ezen sare horiek asistentzia lanetan zentratu baitira, eta gai-nera mikro mailan. Horrexegatik, orain ahulegiak dira egiturazko alda-ketak sustatzeko, eta hauxe izan zen bere garaian beren izateko arra-zoia. Horien zatitzea, helburu sozialen grapenerako batzuek hartuduten gehiegizko pisua, eta abar dira sare hauen eraldatzeko gaitasunaeta motibazioa zalantzan jarri dituzten arrazoiak. Argi dago eraldatzekoahalmen horren funtzioak eta helburuak argitu behar direla. Era berean,hausnarketa sakona beharrezkoa da hiritartasuna eraiki eta garatzekoduten funtzioari buruz. Gogoratu behar dugu Estatuari ere badagokio-la aukerak eta gaitasunak bermatzea sare sozial horien motibazioa bizi-rik mantentzeko.

Espero dezakeguna da positiboki erantzutea giza bazterkeriarenkontrako beren ekintzak esanguratsuak izateaz gainera, eraldatzaileakere izatea. Orain pentsa dezagun gutako bakoitzak zein funtzio betenahi duen hiritartasuna eraikitzeko prozesuan. Hemen espero dezake-guna da “guztiok” zeregin horretan erantzuleak “berdinki” sentizea.


12/1998 Legea, maiatzaren 22koa, Gizarte Bazterkeriaren aurkakoa(EHAA 105; 98/06/08koa).

AÑÓN ROIG, M.J., eta GARCÍA AÑÓN, J. (koord.), (2002). Lecciones sobrederechos sociales. Tirant lo Blanch, Valentzia.

AÑÓN, M.J. (2000) “El test de la inclusión. Los derechos sociales”, Asko-ren artean. (A.Antón ed.), Trabajo, derechos sociales y globalización.Bartzelona: Icaria.

BOBBIO, N. (1993). Igualdad y libertad. Bartzelona-Buenos Aires-México:Paidós eta Bartzelonako Unibertsitate Autonomoaren HEZI.

CASTEL, R. (1997). La metamorfosis de la cuestión social. Una crónica delsalariado. Buenos Aires: Paidós.

COM (2007) 359/2007eko ekainaren 27ren amaiera: Towards CommonPrinciples of Flexicurity: More and better jobs though flexibility andsecurity. http://ec.europa.eu/employment_social.

COM (2007) 620 amaiera: Gizarte babesa modernizatu justizia sozialhandiago lortzeko eta kohesio ekonomikoa indartzeko: sustatzealan merkatutik urrunen dauden pertsonen inklusio aktiboa. Bruse-lak, 2007. 10.17. http://eur-lex.europa.eu.

DE LUCAS MARTÍN, J. (2001) “Hacia una ciudadanía europea inclusiva. Suextensión a los inmigrantes”. Revista CIDOB d’afers internacionals,znb. 53, www.cidob.org/castellano/publicaciones/Afers/53lucas.cfm.

DE LUCAS MARTÍN, J. (2006). “La ciudadanía basada en la residencia y elejercicio de los derechos políticos de los inmigrantes”. Cuadernoselectrónicos de Filosofía del Derecho, znb. 13, www.uv.es/CEFD/13/delucas.pdf.

DE LUCAS MARTÍN, J. (2006). “La ciudadanía para los inmigrantes: unacondición de la Europa democrática y multicultural”, Eikasia: Revis-ta de Filosofía, znb. 4, 2006. www.revistadefilosofia.com/ciudada-nia.pdf.

DE LUCAS MARTÍN, J. (2007). “Integración política, participación y ciuda-danía: un balance”, Entelequia, znb. 4,. www.eumed.net/entele-quia/pdf/2007/e04a14.pdf.

Erreferentziak



Europako Batzordea (2005). Babesa eta Gizarte-Bazterkeria BaterakoTxostena 2005, http://eur-lex.europa.eu.

FERRAJOLI, L. (2001). Derecho y Razón. Teoría del galantismo penal.Madril: Trotta.

FERRAJOLI, L. (2001). Los fundamentos de los derechos fundamentales.Madril: Trotta.

GARCÍA SAN MIGUEL [arg.] (2000) El principio de igualdad. Madril: Dykin-son.

Gizarteratzeko Erakunde arteko II. Plana 2007-2009. Justizia, Lan etaGizarte Segurantza Saila. Eusko Jaurlaritza. http://www.juslan.ejgv.euskadi.net [2007ko abenduan deskargatua].

KYMLICKA, W. eta NORMAN, W. (1997). “El retorno del ciudadano. Unarevisión de la producción reciente en teoría de la ciudadanía”, ikusLa Política: Revista de estudios sobre el estado y la sociedad, zenb 3,Bartzelona, Paidós.

MARSHALL, T.H. (1950). Citizenship and Social Class. London: Pluto Press.Nazio Batuen Txostena. “Objetivos de Desarrollo del Milenio. Informe

de 2007” [New York, 2007] Askoren artean.“Una propuesta deconsenso sobre el concepto de exclusión. Implicaciones metodológi-cas”, Revista del Tercer Sector, znb 5. Luis Vives Fundazioa, Madril,2007, 15-57 orr.

NUSSBAUM, M. (2002). Las mujeres y el desarrollo humano. Bartzelona:Herder.

NUSSBAUM, M. (2006). Las fronteras de la justicia. Consideraciones sobrela exclusión. Bartzelona: Paidós.

PAUGAM, S. (2007). Las formas elementales de la pobreza. Madril: Alian-za.

PUYOL, A. (2001). El discurso de la igualdad. Bartzelona: Crítica.SACHS, J. (2005). El fin de la pobreza. Bartzelona: Debate.SASIA, P.M. eta DE LA CRUZ.C. (2008). Banca ética y Ciudadanía. Madril:

Trotta.TAYLOR, Ch. (1998). Los orígenes del yo. Bartzelona: Paidós.TOWNSEND, P. (1979). Poverty in the United Kingdom. London: Allen Lane

and Penguin.VALCÁRCEL, A. (2005). “Libertad e Igualdad” in Cerezo Galán, P. [arg.].

Democracia y virtudes cívicas. Madril: Biblioteca Nueva, orr. 259-287.

VALCÁRCEL, A. [arg.] (1996). El concepto de igualdad. Madril: Pablo Igle-sias.

YOUNG, I.M. (1998). La justicia y la política de la diferencia. Madril: Cáte-dra.


DeustukoUnibertsitatea

. . . . . . . .

Giza eskubideenInstitutua. . . . . . . .

DeustukoUnibertsitatea esku

bide

akCristina de la CruzAlfredo Olarra

Berdintasuna, bazterkeria eta hiritartasunaIndicadores y justiciabilidadusticiabilidad

Giza Eskubideei BuruzkoDeustu Koadernoak, 46 zk.Liburu honetan berdintasun printzipioari buruzko hausnarketaaurkezten da galdera bi erantzuteko asmoz. Lehengoa: zer behar daberdintasunetik bazterkeriaren kontrako printzipio eraginkorrabihurtzeko? Bigarrena, zein zabalera eduki behar du hiritartasun-eskubideetatik baztertutik dauden pertsonek hiritartasun kondizioalortu ahal izateko? Agian lan honek ez die behar bezala galdera horieierantzuten. Ez, behintzat, oinarri horietako bakoitzak behar duensakontasunarekin. Hala ere, argudio batzuk garatu ditugu erantzunbatzuk eman ahal izateko.

Cristina de la Cruz Deustuko Unibertsitateko irakaslea da. Era berean,Etika Mintegiko Batzordearen kidea da eta Etika aplikatuaren ikerketalan-taldea koordinatzen du. Bere azken argitalpenen artetik BancaÉtica y Ciudadanía (Trotta, 2008) gogoratu behar da.

Alfredo Olarra Getxoko Aixerrota BHIko irakaslea da. Gazteen arteanEtika zabaltzea eta irakasle lana uztartzen ditu. Bere ikerketa-esparruasentimenduak eta adimena lotzeko bidetik doa “ethica cordis”deritzonaren bitartez.

46

Ber

din

tasu

na,

baz

terk

eria

eta

hir

itar

tasu

na

/ Cris

tina

de la

Cru

z et

a A

lfred

o O

larr

a

Giz

a

Cristina de la Cruz , 46 zk. eskubideak - Deusto · 2014-06-09 · sentimenduak eta adimena lotzeko...

Documents

Transcript of Cristina de la Cruz , 46 zk. eskubideak - Deusto · 2014-06-09 · sentimenduak eta adimena lotzeko...