Architectuurmanifest - conceptmaart 2016

Zwolledambitie

Hoe bladert u door deze uitgave?

Door met uw vingers over het scherm te vegen (swipen). Dit kan zowel van links naar rechts.

Verder komt u nog een paar andere knoppen tegen in het magazine:

tik om naar de volgende pagina te gaan

tik om naar de vorige pagina te gaan

tik om een extra venster te openen

tik om een extra venster te sluiten

Eindredactie:Gemeente ZwolleAfdeling Communicatie

InformatiecentrumGemeente ZwolleTel. 14038

www.zwolle.nlpostbuszwolle.nl

1. Aanleiding en ambitie

2. Architectuurbiënnale Zwolle

3. Pijlers architectuurvisie

4. Aanbevelingen

dambitie

Voorwoord

Architectuur ervaar ik meestal erg fysiek. Een mooi gebouw dwingt mij vaak tot even stilstaan, even kijken. Het Conservatorium van Artez is voor mij zo’n gebouw waar ik graag even voor omfiets. LevelZ in Stadshagen is een gebouw waar ik altijd harder van ga fietsen. Het ligt zo mooi stoer in het landschap. Wat architectuur kan doen: een beetje terugkeren op aarde na minutenlang met het hoofd in de nek een plafond te hebben bekeken en dan ietsjes licht in het hoofd je weer oriënteren op de omgeving op ooghoogte. Ofwel onze alledaagse omgeving bijzonder maken.Overal in de stad is zichtbaar dat door alle tijden heen kwaliteit gewaardeerd wordt. Dat het alledaagse bijzonder mag zijn. Dat zie je in onze historische binnenstad, dat zie je in onze jongste wijk Stadshagen.De laatste jaren zijn mooie nieuwe gebouwen en bouwwerken gemaakt en zijn met bijzondere vormen oude gebouwen nieuw leven ingeblazen. Zwolle heeft er wellicht nog nooit zo mooi bijgelegen. Een prachtig fundament om verder op te bouwen.

dambitie

Het ligt dan ook in die lijn dat de gemeenteraad van Zwolle de opdracht heeft gegeven om tot een architectuurmanifest te komen. Uiteraard doen we dat in gesprek met de bewoners van Zwolle. Een hoogtepunt was de Architectuur Biënnale Zwolle uit 2014 die een belangrijk startpunt vormt voor deze notitie . De resultaten van de eerste Biënnale beloven veel voor de toekomst. De verkiezing van het ‘Zwolste’ gebouw leverde een rijke lijst aan oude en nieuwe gebouwen op die opvallen door hun architectuur. En niet alleen de grote bekenden als de Peperbus en Fundatie, maar ook het gebouw van brede school Het Festival dat voor veel mensen elke dag een vriendelijke uitstraling heeft.Het is fantastisch dat het Zwols Architectuur Podium het stokje heeft overgenomen en dit jaar de Biënnale gaat organiseren. Er blijft veel aandacht voor de mooie gebouwen in onze stad zowel oude en nieuwe en voor de manier waarop Zwolle doorontwikkeld. Het is volgens mij de kracht van de stad om onbevreesd, nieuwsgierig, gretig en vooral met elkaar de toekomst van Zwolle vorm te geven. Om daaraan een baksteentje bij te dragen én om te zorgen dat we de kwaliteit in de toekomst met elkaar vasthouden bevat dit Architectuurmanifest Zwolle een aantal handvaten waarmee u kunt bijdragen aan een steeds mooier Zwolle.

Ed Anker

dambitie

Op 17 december 2013 is het Plan van Aanpak Architectuurmanifest Zwolle in het College vastgesteld. Het doel was “… te onderzoeken welke instrumenten kunnen bijdragen aan het creëren van een levendig en uitnodigend architectuurklimaat …”.

In het aan het Plan van Aanpak onderliggende Raadsbesluit van 22 april 2013 zijn drie uitgangspunten geformuleerd:1. Stimulering zonder extra regelgeving;2. Door samenwerking met organisaties in de stad te

zoeken, groeit het draagvlak voor de uitvoering en worden investeringskosten tot een minimum beperkt;

3. Instrumenten moeten Zwolse architectuurambitie in daden omzetten.

1. Aanleiding en ambitie

dambitie

Dit Architectuurmanifest verwoordt de ambitie van de Gemeente Zwolle bij het verbeteren van ruimtelijke kwaliteit door middel van architectuur. Het gaat om het vergroten van de aantrekkelijkheid van de stad voor bewoners, bedrijven en bezoekers en om het versterken van de gewenste uitstraling en leefbaarheid. Daartoe wil de gemeente een levendig en uitnodigend architectuurklimaat creëren en het openbare architectuurdebat stimuleren, onder meer door de betrokkenheid en het kennisniveau van de bewoners te versterken. Het gaat om een manier van werken: hoe kijkt de gemeente aan tegen de ruimtelijke ontwikkelingen en de architectuur en hoe zorgt zij ervoor dat ze daar voldoende invloed op heeft?

Het begrip ‘ruimtelijke kwaliteit’ is breder dan ‘architectuur’ en ‘architectuur’ is meer dan alleen een ‘mooi gebouw’. Het gaat niet alleen om de esthetische dimensie, zoals vaak wordt gedacht, maar om een integrale benadering, waarbij (steden)bouwkundige inpassing in de context (‘identiteit van de plek’), functionele invulling, beheer en architectonische uitstraling hand in hand gaan. En altijd in samenhang met de uitstraling naar en de invulling van de publieke ruimte.

De stad is nooit af, maar altijd klaarDe Zwollenaren, de politici, de bestuurders en de ambtenaren, maar ook initiatiefnemers, opdrachtgevers en architecten tonen steeds weer

dambitie

een grote betrokkenheid bij de architectuur in de stad. Dat kenmerkt de Hanzestad Zwolle. Elke stakeholder heeft weliswaar een eigen belang, maar de kans dat ze elkaar vinden en vasthouden is groot: een cirkel van betrokkenheid. Dat maakt dat in Zwolle veel kan wat elders niet kan – maar altijd in overleg. Het resultaat is dat Zwolle een harmonische stad is, met niet alleen een herkenbare Binnenstad & Schil, maar ook met aantrekkelijke woon- en werkgebieden in verschillende stedenbouwkundige structuren en bouwstijlen. Er is een mooie samenhang tussen stedenbouw, landschap, openbare ruimte, architectuur en cultuurhistorie; het is kwalitatief op orde en de stad ligt er op dit moment goed bij.

De laatste 10 jaar zijn bijzondere projecten en gebieden ontwikkeld en zijn aansprekende gebouwen gerealiseerd. Daar is een indrukwekkend lijstje van te maken: De Fundatie, De Spiegel, Waanders in de Broeren, Rodetorenbrug, studentenwoningen Roelenweg, IJsselboog, X-gebouw Windesheim, het gerechtsgebouw en bijzondere appartementengebouwen in Holtenbroek en Dieze Oost. Met recht: ‘Zwolse Prominenten’. En er zit nog meer in het vat, zoals de nieuwe bioscoop en het

dambitie

De centrale vraag in deze atlas is: waarom zien de Nederlandse steden er tegenwoordig zo uit als ze er uit zien.

De atlas meldt over Zwolle “een in veel opzichten een weinig uitgesproken stad, die zich eeuwenlang geleidelijk ontwikkelde, maar tevens een overzichtelijke stad, met overwegend aangename wijken, bovendien omringd door een zeer fraai landschap. Want daarin onderscheidt Zwolle zich juist wel, weinig Nederlandse steden kunnen bogen op zo veel stadsrand grenzend aan zulk prachtig cultuurlandschap”.

Stadshagen wordt genoemd als een van de meest geslaagde Vinexwijken an Nederland. “Dit is te danken aan de overzichtelijke stedenbouwkundige opzet zonder poespas met kromme straten of gedweep met thematische invalshoeken”.

1 Uitgeverij THOTH Bussum, Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Faculteit Bouwkunde Technische Universiteit Delft.

Atlas van de verstedelijking in Nederland 1000 jaar ruimtelijke ontwikkeling, 20141

dambitie

parkeergebouw Katwolderplein, het Kraanbolwerk, de Stadskamer en de herontwikkeling van Weezenlanden. En natuurlijk de Spoorzone, met onder meer de busbrug en het Postsorteercentrum. Een deel van het succes is te danken aan het werken met klankbordgroepen van betrokken bewoners en de inzet van kwaliteitsteams. Per opgave is specifieke deskundigheid georganiseerd om het ontwerpproces te begeleiden en te coachen. Deskundigheid op het gebied van architectuur, stedenbouw, landschapsarchitectuur, cultuurhistorie en last-but-not-least de inzet van bewoners en organisaties van belanghebbenden. Gezien de resultaten en de energie die het oplevert, verdient het aanbeveling deze aanpak te continueren en te versterken.

Dat alles neemt niet weg dat het bestaand bebouwd gebied blijvend aandacht nodig heeft, teneinde de resterende groei te accommoderen. De gebouwde omgeving is meer dan voorheen een ‘voorraadmarkt’, waaraan telkens iets wordt toegevoegd of onttrokken. Het gaat steeds meer om ander gebruik, herontwikkeling en transformatie: het creëren van meerwaarde en een permanente aandacht voor beheer en onderhoud. Dat alles vereist meer dan ooit overzicht, afstemming en maatwerk!Bij sommige steden hebben we meteen een beeld voor ogen als het om de architectuur gaat, hoe clichématig soms ook. Bij Amsterdam denken we aan de baksteenarchitectuur van de Amsterdamse School of aan de zakelijkheid van de naoorlogse westelijke tuinsteden van Van Eesteren. Bij

dambitie

Rotterdam springt de moderne hoogbouwarchitectuur uit de wederopbouwtijd in het oog en wie aan Den Haag denkt, ziet de naoorlogse stadsuitleg van Dudok, voortbouwend op de vooroorlogse structuren van Berlage. Den Bosch kent de strenge Bossche School met Dom van der Laan, Groningen wordt van oudsher gekenmerkt door haar fel oranjerode metselwerk en Maastricht door haar chique natuursteen. Zwolle is niet zo uitgesproken qua beeld; het is een voorbeeld van een mooie Hollandse Hanzestad, gaaf, groen en samenhangend. Dat is een kwaliteit om te koesteren. Het feit dat de stad goed op orde is, betekent niet dat er in architectonisch opzicht niet een tandje bij mag. Hoewel in Zwolle “… dingen mogen die elders niet kunnen …” (Janneke Bierman, BiermanHenket architecten), is het aantal uitgesproken gebouwen volgens verschillende betrokkenen (te) beperkt en worden kansen gemist. De aandacht voor architectuur speelt een belangrijke rol in de kwaliteitsslag, waarvoor nu de mogelijkheden voor het grijpen liggen. Dit Architectuurmanifest gaat vooral over de vraag hoe richting te geven aan ruimtelijke kwaliteit en goede architectuur, zonder extra regels op te leggen. Het ‘typisch Zwolse’ en de context staan centraal, als inspiratie voor de specifieke architectuur voor de plek.

dambitie

Het architectuurmanifest biedt de beleidsmatige handvaten; de invulling moet uit de stad zelf voortkomen. Tegelijkertijd anticipeert de architectuurmanifest op de nieuwe omgevingsvisie (voorheen structuurplan), waarin wordt aangegeven welke prioriteiten worden gelegd (‘wat doe je wel en wat doe je niet’).

Stimulering zonder extra regelgevingUitgangspunt 1 in het Raadsbesluit van 22 april 2013 is dat het architectuurmanifest van de gemeente Zwolle niet leidt tot extra regelgeving. Dat betekent dat zoveel mogelijk gebruik moet worden gemaakt van gebruikelijke kaders en instrumenten. In de gemeentelijke ‘Instrumentenwaaier – Hulp bij ruimtelijke plannen’ van maart 2011 is het gehele instrumentarium overzichtelijk in beeld gebracht. Het gaat er om dat deze instrumenten, zoals omgevingsvisie, welstandsnota, stedenbouwkundig programma van eisen en beeldkwaliteitsplan, consequent worden benut bij het vastleggen van de ruimtelijke en architectonische kwaliteit. Daarnaast is het zaak dat de verschillende gremia, zoals de welstandscommissie of een kwaliteitsteam, in staat zijn om heldere en gefundeerde beoordelingen te geven. De gemeente zal, met haar instrumentarium in de hand, haar rol duidelijker en consistenter invullen en – waar nodig of gewenst – meer sturing geven.

dambitie

Een voorbeeld van een bestaand instrument is de welstandsnota, waarin onder meer een onderscheid is gemaakt in niveaus (hoog en regulier). Hiermee heeft de gemeente reeds vastgelegd wat belangrijke gebieden en plekken zijn, waar zij (veel) waarde hecht aan de ruimtelijke en architectonische kwaliteit. Hierop kan zij terugvallen bij het bepalen van de ambities. Beeldkwaliteitsplannen en kwaliteitsboeken moeten nadrukkelijker onderdeel worden van de welstandsnota. Het bestaande instrumentarium moet consequenter worden benut en bovendien in zijn samenhang meer aan de voorkant van de ontwerpprocessen worden ingezet. Zo heeft een ieder aan het begin duidelijkheid over de kaders en de verwachtingen van de gemeente.Overigens moet een onderscheid worden gemaakt in de verschillende rollen van de gemeente. Naast haar publieke rol in het kader van vigerende wet- en regelgeving (o.a. omgevingswet), is de gemeente in sommige gevallen zelf initiatiefnemer voor een (bouw)project en opdrachtgever van een

dambitie

architect, een stedenbouwkundige of een tuin- en landschapsarchitect. In dat geval formuleert zij, in samenspraak met betrokkenen in de stad, haar eisen aan de architectuur en legt zij daarin haar eigen ambitieniveau neer. De gemeente wil de ruimtelijke kwaliteit nadrukkelijker borgen in haar ambities (“de lat hoger leggen”) en is zich ervan bewust dat dit onder meer consequenties heeft voor de wijze van architectenselecties. In de meeste gevallen is er een private partij initiatiefnemer voor een bouwproject en dat is doorgaans de opdrachtgever die een architect inschakelt. Maar ook in dat geval behoort het tot de publieke taak van de gemeente om eisen te stellen aan de (architectonische) kwaliteit van de gebouwen in de stad.

dambitie

De Architectuurbiënnale Zwolle 2014 (juni 2014) is een eerste concrete invulling van de Architectuurambitie van Zwolle en had als doel een breed publiek bij het onderwerp te betrekken.

Daartoe is een keur aan activiteiten georganiseerd. Kinderen van vier basisscholen hebben onder leiding van twee beeldend kunstenaressen de Zwolse gebouwen van de toekomst ontworpen en verbeeld met maquettes van afvalmateriaal. In een leegstaande winkel aan het Gasthuisplein zijn de resultaten tentoongesteld.

2. Architectuurbiënnale Zwolle

dambitie

De ABZ’2014 heeft het volgende bereik gehad:

* 16 ontwerpers bij de architectenborrel

in aanloop naar biënnale;

* 8 ontwerpen voor Zwolle door Zwolse

architecten

* 37 deelnemers co-creatie sessie met de

5 architecten buiten Zwolle;

* 45 deelnemers fietstocht georganiseerd

door de creatieve corporatie;

* 70 bezoekers tentoonstelling maquettes

gemaakt door kinderen (en diegenen

die de tijd namen van buitenaf de

creaties te bekijken);

* 125 kinderen die maquettes hebben

gemaakt;

* circa 200 bezoekers duurzaam gebouw

aan de Zalkerdijk;

* 124 bezoekers bij het afsluitende feest

op de dag van de architectuur;

* onbekend aantal bezoekers

tentoonstelling verdwenen gebouwen in

HCO;

* onbekend aantal bezoekers rondvaart

grachten bij AM;

* 152 nominaties Zwolste Gebouw van

Zwolle; variërend van een paar regels

motivatie tot volle A-4tjes;

* 1.180 uitgebrachte stemmen Zwolste

Gebouw van Zwolle.

Een serie krantenartikelen over de

prijsvraag

* Ruim 300 inhoudelijke reacties op

forums van nieuwsmedia en op sociale

media over of naar aanleiding van de

verkiezing.

dambitie

Inhoudelijk heeft de ABZ’2014 de volgende statements opgeleverd:

1. Zwolle en haar inwoners zijn geaard (M.

Boelhouwers, buro Maan Rotterdam).

Landschap, stad en mensen horen bij

elkaar. Architectuur neemt identiteit

plek als fundament.

2. Architectuur in Zwolle is van de

Zwollenaren. Van architecten wordt

verwacht dat ze in heldere taal, zonder

vakjargon, kunnen vertellen over hun

ontwerp.

3. ‘Zwolle is altijd leuk’ (J. Bierman,

BiermanHenket architecten).

Bijzonder aan Zwolle is de openheid,

betrokkenheid en de bereidheid

tot dialoog. Dit is voelbaar in alle

geledingen. Daardoor kan bijzondere

architectuur ontstaan. “Hier kunnen

dingen die elders niet mogen.”

4. Zwollenaren zijn pragmatisch

(T. Postma, Inbo architecten). Als er

een probleem is, gaan mensen aan

tafel bespreken hoe het op te lossen en

daarna doen ze het ook. Architectuur

wordt zo zowel praktisch als menselijk.

5. ‘Voor schoonheid moet je soms pijn

lijden’. Uitstijgen boven de middelmaat

kan spannend zijn. Wees niet bang

voor het gesprek over architectuur.

Debatteer op het scherpst van de

snede. Doe het met respect en altijd

op de zaak. Oordeel pas als alle

argumenten glashelder op tafel liggen.

Een goed ontwerp heeft tijd nodig.

6. De Zwolse architecten wijzen er op dat

Zwolle met architectuur en openbare

ruimte haar ligging aan het water

dambitie

‹ peperbus.net

De Peperbus · woensdag 14 mei 2014 · 39

Voorinschrijving Avond4daagse

Kamperpoort - De Zwolse

Avond4daagse voor de wan-

delaar wordt dit jaar gehou-

den in de week van maandag

2 tot en met vrijdag 6 juni.

De voorinschrijvingsavon-

den zijn op donderdag 15

mei en op dinsdag 27 mei,

beide van 19.00 tot 20.30

uur. De voorinschrijving

vindt plaats in Het Wandel-

honk aan de Veemarkt 35.

Vereningen, scholen, maar

ook individuele lopers kun-

nen zich op beide avonden

inschrijven. Inschrijven kan

ook tijdens de Avond4daagse

zelf, maar de inschrijfkosten

zijn dan hoger.

www.zwolle-wandel.

nl/avond4daagse.

Vignet Gezonde School voor Deltion

HoltenbroeK - Als eerste

mbo instelling in de wijde

regio mag het Deltion Col-

lege het vignet Gezonde

School in ontvangst nemen.

Het vignet Gezonde School

is een erkenning voor scho-

len die structureel werken

aan het verbeteren van de

gezondheid van studenten

en medewerkers. Zo volgen

alle eerstejaars studenten

een verplicht sportpro-

gramma, kunnen studenten

en medewerkers binnen

de school gratis sporten en

worden er diverse sportieve

activiteiten georganiseerd.

Gusta van der Zanden, Di-

recteur sector Gezondheids-

zorg, Welzijn & Sport, is trots

om een Gezonde School te

zijn. “Het is belangrijk dat

we als school aandacht heb-

ben voor een gezonde leef-

stijl. Met het behalen van

het vignet Gezonde School,

hopen we dit bewustzijn

nog verder uit te breiden.”

Het vignet Gezonde School

is een initiatief van twintig

landelijke gezondheidsorga-

nisaties.

Band of Glory maakt einde aan stilte

Na een stilte van zeven

jaar treedt de Band of

Glory vrijdag 16 mei weer

op. Dat gebeurt niet in

Zwolle maar in Lucky in

Rijssen. Zo goed als alle

oude bandleden spelen

mee.

door de redactie

Zwolle - Waar het op Fa-

cebook zetten van een oud

clipje niet toe kan leiden.

Voormalig Band of Glory-

zanger Willem Alkema zet-

te een tijdje terug de oude

videoclip van de Band of

Glory op zijn Facebookpagi-

na, maar had geen rekening

gehouden met de gevolgen:

het filmpje werd massaal

leuk gevonden. “Dat leverde

veel reacties op, ook van

oud-bandleden die vroegen

of het niet tijd werd voor een

reünie”, zegt Rick Mensink

van de band. En toen disco-

theek Lucky uit Rijssen zich

meldde met de vraag of de

band wilde komen spelen

op het 35-jarig jubileum,

was de keuze snel gemaakt.

“We gaan nu op zoek naar

pruikjes, puntblouses, blok-

hakken en soulpijpen. En we

duiken het oefenhok in.”

Daarna speelt de Band of

Glory op 9 augustus nog op

Vlieland. Wie weet speelt de

band ook nog in thuisstad

Zwolle. Mensink: “Wat er

verder gaat gebeuren, laten

we maar helemaal open.”

De Band of Glory gaat na zeven jaar weer spelen. Het eerste optreden is vrijdag in Rijssen, andere

concerten worden niet uitgesloten. Foto Albert Bartelds

Woningen Dieze-Oost opgeknaptDieZerpoort - Zestien eenge-

zinswoningen aan de Geert

Grootestraat krijgen een in-

grijpende opknapbeurt.

Henk Pluimers, directeur

van Dura Vermeer Onder-

houd en Renovatie Hengelo

en Eddy Veenstra, directeur

van woningstichting SWZ

hebben daartoe een over-

eenkomst getekend.

In Dieze-Oost staan veel

portieketageflats. Behoud

van de zestien eengezins-

woningen is daarom belang-

rijk voor SWZ. De woningen

zijn al jaren erg gewild.

De zestien woningen krij-

gen centrale verwarming en

halen energielabel A. Ook

worden, waar noodzakelijk,

keukens, doucheruimten en

toiletten vernieuwd. De op-

knapbeurt duurt tien dagen

per woning, binnen zeven

weken zijn alle zestien hui-

zen opgeknapt. Nu al wordt er gewerkt aan

een proefwoning.

Speeltuin Assendorp ook voor kinderen met handicapaSSenDorp - Speeltuin As-

sendorp is toegankelijk ge-

maakt voor kinderen met

een handicap. De Speeltuin-

bende onthult op zaterdag

17 mei om 13.00 uur bij de

heropening het bordje ‘Hier

kunnen wij GOED samen

spelen’. Het geeft aan dat in

de speeltuin aan de Gereni-

umstraat kinderen met en

zonder handicap er opti-

maal samen kunnen spelen.

Ook het nieuwe klimkasteel

wordt geopend. De Speel-

tuinbende heeft de teke-

ningen van het klimkasteel

beoordeeld. De vrijwilligers

van de speeltuin hebben

vervolgens het kasteel hele-

maal zelf gebouwd en toe-

gankelijk gemaakt voor álle

kinderen.Veel speelplaatsen in het

land zijn niet toegankelijk

voor kinderen met een han-

dicap, bijvoorbeeld omdat

de toestellen niet bereikbaar

of bespeelbaar zijn met een

rolstoel. De Speeltuinbende,

die bestaat uit kinderen met

én zonder handicap, wil dit

veranderen. De Speeltuin-

bende is een initiatief van

de Nederlandse Stichting

voor het Gehandicapte Kind,

NSGK. NSGK streeft ernaar

om de toegankelijkheid van

25 speeltuinen te verbeteren

zodat ze als voorbeeld kun-

nen dienen.

www.speeltuinassendorp.

nl

‘Hier staat een eeuw aan architectuur’De statige, strakke lijnen

van kunstacademie ArtEZ

aan de Rhijnvis Feithlijn

horen volgens Niek

Oosterbeek op de lijst van

het Zwolste gebouw van

Zwolle. Hij fietst dagelijks

langs het oude Sophia

ziekenhuis, op weg naar

zijn werk, maar heeft nog

nooit binnen gekeken.

door Jaco Meijboom

Diezerpoort - Toen Ooster-

beek hoorde over de verkie-

zing van het Zwolste gebouw

wist hij dat dit een van de

nominaties moest zijn. “Ik

was verbaasd dat dit pand er

niet tussen stond. Het is zo

typisch Zwolle.” Oosterbeek

maakt van de gelegenheid

gebruik om in de aanloop

naar de Architectuur Biën-

nale (19 tot 21 juni) voor de

Peperbus zijn geliefde ge-

bouw binnen te stappen. Op

de stoep schetst hij een beeld

van jaren terug. “Als je de

historie kent, dan wordt dit

gebouw nog mooier. Je ziet

de ambulance nog voorrij-

den en de broeders een bran-

card uitladen.” Oosterbeek

woont in Wipstrik. “Dat zijn

huizen uit de jaren ’30. Het

stuk dat aan het oude Sop-

hia gebouwd is, lijkt me ook

uit die periode.” Oosterbeek

wandelt door de gangen van

de kunstacademie ArtEZ en

kijkt zijn ogen uit. “Prach-

tig”, knikt hij. “Ik ben geen

architect. Ik vind iets mooi

of niet mooi.” Hij bereikt

de binnenplaats en ontdekt

dat het oude gedeelte, waar

op de gevel ‘Sophia zieken-

huis’ staat, omringd wordt

door modernere delen. “Dit

moet jaren ’30 zijn”, stelt

hij zich voor. Hij wijst naar

een nieuwere aanbouw. “Dit

stuk zal ongeveer tien jaar

oud zijn.” Hij kijkt nog eens

om zich heen en krijgt met

de minuut meer bewonde-

ring voor het gebouw. “Hier

staat eigenlijk een eeuw aan

architectuur.” Opvallend is

de manier waarop de ver-

schillende delen in elkaar

overlopen. “Dat is de kunst”,

vindt Oosterbeek. “Dat het

bij elkaar past. Je stapelt niet

zomaar wat stenen, het moet

passen én functioneel zijn.

Het is altijd een dienend

gebouw geweest: eerst als

ziekenhuis en nu als onder-

wijsinstelling.” Hij is zichtbaar onder de

indruk van de operatieka-

mers. Hij stapt een grote

lichte ruimte binnen, nu

gevuld met tientallen schil-

dersezels. “Dit is waar het

vroeger gebeurde. Er begint

gelijk een zwart-wit film in

mijn hoofd te draaien: een

strenge dokter met daar-

achter een strak geklede,

gehoorzame zuster”, lacht

hij. “Dit gebouw straalt een

zekere statigheid uit en het

oogt heel anders dan het

nieuwe Isala.” Hij kijkt nog

eens om zich heen. “Dit is

veel rechter allemaal, min-

der kleurrijk en dynamisch.

Je kunt het linken aan de

manier waarop vroeger naar

ziekenzorg werd gekeken en

nu. Het pand werd niet ont-

worpen om toegankelijk te

ogen, het moest functioneel

zijn.” Als hij weer buiten

staat, valt zijn oog op een

jaartal op de gevel: anno

1914. Hij wijst. “Dan klopt

het dus, het eerste gedeelte

is een eeuw oud.” Hij stapt

tevreden op de fiets.

Niek Oosterbeek op de binnenplaats van kunstacademie ArtEZ. Achter hem is goed te zien hoe het oude deel van het

voormalige Sophia Ziekenhuis aansluit op het nieuwere deel. Foto Eva Posthuma

Niek OOsterbeek NOmiNeert artez als zwOlste gebOuw

Verkiezing Zwolste gebouw

De Gemeente organiseert de eerste Zwolse Architectuur

Biënnale van 19 tot 21 juni. Alle Zwollenaren kunnen

hun ‘Zwolste gebouw’ aanmelden op www.architectuur-

biennalezwolle.nl. Nomineren kan nog tot 16 mei, stem-

men tot 22 mei. Uit de top drie van gebouwen per wijk

selecteert een vakjury de uiteindelijke winnaar.

moet herbevestigen (zie ook 1). De

architectuur faciliteert dan stedelijk

leven en dynamiek.

7. De grote mate van betrokkenheid

van Zwollenaren, Zwolse

organisaties, het bestuur en de

ambtenaren is een energiecentrale.

Plug in en je krijgt bijzondere,

verlichte gebouwen.

8. Betrek de stad vanaf het begin

bij het ontwerpproces. Houd die

betrokkenheid vast, ook nog na

realisatie. Experimenteer met

andere vormen van participatie. Leer

van ervaringen van elders. Haal zo

nodig expertise van buiten binnen.

9. Goed kijken helpt (K. Mulleners,

Mulleners en Mulleners

architecten). Soms zit het specifieke

en bijzondere in een detail,

kleurgebruik. Niet alles hoeft

een icoon te zijn. Architectuur die

zorgvuldig harmonieert met zijn

omgeving wordt gewaardeerd door

zijn alledaagse kwaliteit.

10. Zwolle is een mooie Hollandse stad,

die kwaliteit is al bijzonder (Pim

Kother, Kenk architecten)

11. Wees creatief, heb een

onderzoekende houding.

Problemen van deze tijd, zoals

leegstand, vragen om ‘omdenken’,

betrokkenheid, samenwerking

en andere verdienmodellen.

Initieer ontwerpend onderzoek

als blootlegger van onvermoede

potenties.

12. Betrek kinderen bij het begin.

Laat ze tekeningen en maquettes

maken. Laat je verrassen door hun

originaliteit en niet geconditioneerde

manier van kijken en spreken.

Ontwerpen is bevrijding.

13. Zwolle omarmt eigenzinnige,

moderne architectuur. Fundatie en

X-gebouw. Wij dragen dit uit.

14. Zwolle verdient de Architectuur

Biënnale.

dambitie

Met vijf architecten van buiten Zwolle, die projecten hebben gerealiseerd in de stad, is uitgewisseld hoe zij Zwolle ervaren, wat hun opvalt, hoe het gesprek met de stad ging. De Zwolse architecten hebben elkaar ontmoet tijdens een architectenborrel. De creatieve corporatie heeft een fietstocht georganiseerd langs leegstaande panden om met elkaar kansen aldaar te onderzoeken. Het HCO heeft een tentoonstelling ingericht met foto’s van verdwenen Zwolse gebouwen. De bewoner van een duurzame woning aan de Zalkerdijk heeft zijn huis opengesteld voor belangstellenden. Projectontwikkelaar AM heeft bezoekers vanaf het Kraanbolwerk meegenomen op rondvaarten door de stadsgrachten.

Organisatie ABZ’14:Gemeente ZwolleZAP, Zwols Architectuur Podium33 graden bureau voor copywriting, PR & campaigning, Zwolle

Al deze activiteiten werden aan elkaar geregen door de prijsvraag ‘het Zwolste gebouw van Zwolle’. Zwollenaren werden uitgenodigd een gebouw te nomineren met de vraag daar een motivatie bij te geven. Tijdens de afsluitende bijeenkomst op de dag van de architectuur heeft de kinderjury het X-gebouw van de Hogeschool Windesheim (Broekbakema architectuur uit Rotterdam) tot Zwolste gebouw van Zwolle uitgeroepen. De vakjury

dambitie

gaf de prijs aan de uitbreiding van de Fundatie, ontworpen door BiermanHenket architecten. Tijdens deze afsluitende bijeenkomst hebben Zwolse architecten en organisaties door middel van korte pitches hun visies over architectuur in Zwolle gegeven en verbeeld, veelal aan de hand van concrete ontwerpvoorstellen. Het ZAP bood aan het einde van de avond aan de ABZ’2016 te willen organiseren.

ContinuïteitEen biënnale veronderstelt continuïteit. Dat wil zeggen dat een dergelijk evenement elke twee jaar plaatsvindt, als een van de pijlers van deze architectuurvisie die borging verdient. Dat betekent niet dat de gemeente de organisatie en financiering elke keer zelf op zich hoeft te nemen, maar wel dat zij er op toeziet dat het evenement elke twee jaar plaats vindt. Het is zaak verschillende (maatschappelijke) instellingen en organisaties in de stad te stimuleren om hierin een rol te spelen. Waar nodig heeft de gemeente een ondersteunende functie en draagt zij financieel bij. Daarnaast spoort zij andere instanties en partijen aan tot subsidiëring en sponsoring.

ABZ’16Het ZAP heeft toegezegd de organisatie van de Architectuurbiënnale Zwolle 2016 (ABZ’16) op zich te nemen.

dambitie

De voorbereidingen zijn inmiddels gestart, het programma moet in januari zijn vastgesteld en de data zijn vastgesteld op vrijdag 24 en zaterdag 25 juni 2016. Die laatste dag valt (niet geheel toevallig) samen met de jaarlijkse landelijke dag van de architectuur. Voor een optimale betrokkenheid van de stad initieert het ZAP een brede publiekscampagne, waarin wordt toegewerkt naar het evenement in juni 2016.

 

Bijdragen ABZ’14:• Creatieve Corporatie, Zwolle• Historisch Centrum Overijssel,

Zwolle• AM, Utrecht• Ontwerpbureau Sacon, Zwolle• 19 Het Atelier Architecten, Zwolle• De Bruin Architecten, Zwolle• Sjouke Westhoff Architect, Zwolle• Ad Mars Architect, Zwolle• Vrienden van de Stadskern

Zwolle• BDG Architecten Ingenieurs,

Zwolle

• De Vastgoed Sociëteit Zwolle• Koekoek interieurarchitecten,

Zwolle• Wasted City, Chantal de Wolde

en Marit Otto, Zwolle• BiermanHenket Architecten,

Esch• Mulleners en Mulleners

Architecten, Amsterdam• Inbo Architecten, Amsterdam• Buro Maan, Rotterdam• Kenk Architecten, Amsterdam• Olaf Janson, architect, Zwolle

dambitie

Ontwerpen voor Zwolle door 8 Zwolse architecten op basis van de vraag: “wat zou je van elders graag in Zwolle willen hebben?”

Gepresenteerd tijdens de afsluitende bijeenkomst ABZ ’14 op de dag van de architectuur.

dambitie

De Bruin ArchitectenHet Rode Torenplein als multifunctioneel evenementenplein

Sjouke Westhoff, architectSchets Stadskamer aan Zeven Alleetjes

dambitie

BDG architectenZwols Paleis voor Volksvlijt Katerdijk onder A28 en aan het Zwarte Water

Ontwerpbureau SaconCultuur en ontmoeten aan de gracht

dambitie

Ad MarsDe nieuwe Diezerpoort

Olaf Janson, architectWaterstad Zwolle, Badhuiswal 2.0

dambitie

19Het AtelierSpa Zwolle, herbestemmen watertoren Bagijneweide

dambitie

Uitgangspunt 3 in het Raadsbesluit van 22 april 2013 geeft de behoefte aan om instrumenten aan te dragen die de Zwolse architectuurambitie in daden omzetten. Dit is vertaald in drie pijlers: ‘Architectuurklimaat, samenwerking en draagvlak’, ‘Benutten instrumentarium’ en ‘Architectenselecties en goed opdrachtgeverschap’.

Architectuurklimaat, samenwerking en draagvlakDe eerste pijler van de architectuurvisie ligt besloten in uitgangspunt 2 van het Raadsbesluit van 22 april 2013 om samenwerking en draagvlak in de stad te zoeken. De invulling ligt in het inspireren en stimuleren van

3. Pijlers architectuurvisie

dambitie

de Zwollenaren om actief mee te denken over de ontwikkelingen in hun stad en om bij concrete projecten te participeren, bijvoorbeeld in klankbordgroepen. Het vergaren en delen van kennis, toegespitst op de Zwolse opgave, vergroot het draagvlak. De gemeente speelt soms een uitvoerende rol, maar meestal is het vooral een stimulerende. Gebruik moet worden gemaakt van de expertise en energie van de verschillende (maatschappelijke) instellingen en organisaties in de stad, zoals het ZAP, de Creatieve Corporatie, Club Cele, BNA Kring Zwolle (voorheen Regio Oost) of Hogeschool Windesheim. Zij houden zich actief bezig met stedenbouw en architectuur, geven adviezen of leveren een bijdrage aan het debat.

Op dit moment stimuleert de gemeente het architectuurklimaat in de stad onder meer door sponsering van het Zwols Architectuur Platform (ZAP), door regelmatig lezingen te geven en door te assisteren bij evenementen. De gemeente organiseert tevens jaarlijks de Open Monumentendag.

De Architectuurbiënnale Zwolle is een mooi voorbeeld van samenwerking met een maatschappelijke organisatie. Maar voor een levendig architectuurklimaat is meer nodig. Te denken valt aan de jaarlijkse dag van de architectuur en een architectuurprijs (ook in de ‘tussenjaren’ wanneer de architectuurbiënnale niet plaats vindt), maar

dambitie

ook aan regelmatige tentoonstellingen, manifestaties en publieksactiviteiten rondom (bouw)projecten. Out-of-the-box input is hier het sleutelwoord.

Zo wordt gedacht over een jaarlijkse wandeling langs net opgeleverde gebouwen. De welstands- en monumentencommissie heeft aangegeven dat zij actief mee wil doen aan het architectuurdebat in de stad. In dat verband levert zij graag een bijdrage aan de tweejaarlijkse Architectuurbiënnale. Daarnaast acht zij ook een jaarlijkse stadswandeling langs (opmerkelijke) gerealiseerde projecten en langs locaties waar een ontwikkeling op stapel staat een goed middel om in breder verband te reflecteren. Gesprekken voeren met burgers, raadsleden, gemeentelijke afdelingen en (ontwikkelende) private partijen en met elkaar kennis uitwisselen, vergroten en verdiepen het inzicht en draagvlak binnen de stad. Het voor het voetlicht brengen van het welstandsbeleid en het welstandstoezicht draagt daar ook aan bij. Hoe komen ze tot een oordeel, welke argumenten worden gehanteerd, hoe komen ze tot een cultuurhistorische waarde stelling, hoe is de deelname aan kwaliteitsteams, wat doet de ervenconsulent? Wordt dat alles herkend door de inwoners van de stad en zien de mensen dat de

dambitie

welstands- en monumentencommissie een organisatie is die ook hun belangen behartigt?

Niet in de laatste plaats veronderstelt het Zwolse architectuurklimaat een werkwijze om de stad te betrekken bij de concrete stedelijke ontwikkelingen en de bouwprojecten. De principes van ‘place making’ vergroot de betrokkenheid: het onderzoeken en analyseren van de plek en het ‘dromen met elkaar’ over wat kan. Hoewel ‘place making’ doorgaans een initiatief van groepen bewoners is (‘bottom-up’), wil de gemeente een actieve rol spelen in het stimuleren, faciliteren en begeleiden van dergelijke initiatieven.

Bij bouwprojecten moeten de Zwollenaren niet alleen in het voortraject, aan de voorkant van het proces betrokken zijn, maar moeten ook tijdens het proces ‘happenings’ per locatie plaatsvinden. Daarbij kan gedacht worden aan bijeenkomsten, debatten, tentoonstellingen en publicaties in de verschillende stadia van een project (start, hoogste punt, oplevering). Het gaat vooral om continuïteit, zodat het een gewoonte wordt om burgers en ondernemers regelmatig te betrekken, al dan niet ondersteund en begeleid door ‘vakdeskundigen’.

dambitie

Tot slot draagt een levendig architectuurklimaat in de stad ertoe bij dat mensen bewuster over hun eigen (woon)situatie nadenken en stimuleert daardoor initiatieven voor particulier opdrachtgeverschap, zowel individueel als collectief. De gemeente ondersteunt dergelijke initiatieven van harte en is bereid deze te faciliteren.

Benutten instrumentariumDe tweede pijler van de architectuurvisie is het beter benutten van het bestaande instrumentatrium. De bestaande instrumenten zullen consequenter worden gehanteerd. De Zwolse ‘Instrumentenwaaijer – Hulp bij ruimtelijke plannen’ van maart 2011 wordt geactualiseerd, verfijnd en afgestemd op de nieuwe omgevingswet. Waar mogelijk worden, afhankelijk van de opgave, instrumenten gebundeld. Het doel hiervan is om ‘aan de voorkant’ uitgangspunten en randvoorwaarden samenhangend en helder te formuleren en om het proces te stroomlijnen. Op deze manier moet voor alle betrokkenen (m.n. initiatiefnemers en ontwerpers) meer duidelijkheid komen en weet een ieder wat door de stad wordt verwacht.

dambitie

Place making

‘Place making’ is een (van oorsprong Amerikaanse) participatiemethode om gebruikers actief te betrekken bij de ontwikkeling van hun leefomgeving.

Het gaat uit van de behoeften en visies van de gebruikers en maakt deze inzichtelijk en concreet. Aangevuld met de expertise van een ontwerper creëert men als deskundige gemeenschap een succesvolle openbare ruimte zoals plein, straat of park.

De kracht ligt in de participa-tievorm en de achterliggende principes, waarbij het initiatief doorgaans vanuit de gebrui-kers c.q. bewoners komt. De gebruikers van een ruim-te ervaren eigenaarschap en

verantwoordelijkheid, omdat ze al in een vroeg stadium kunnen meedenken en mee-beslissen. Dat biedt tegelijk kansen op het gebied van pro-grammering, beheer en on-derhoud van openbare ruim-tes.

Goede voorbeelden van place making in Zwolle zijn het inspiratiemoment busbrug Spoorzone en het ontwerpfestival Prinsenpoort in de Veerallee.

dambitie

Zo kunnen veelal de instrumenten ‘Stedenbouwkundig programma van eisen’, ‘Ontwikkelingsprogramma’ en ‘Beeldkwaliteitplan’, al dan niet in samenhang met ‘Stedenbouwkundig plan’ gecombineerd worden in één document, waarin de opgave (uitgangspunten en randvoorwaarden) helder geformuleerd wordt. Hierin worden ook de analyse van de plek en de inbreng vanuit de bewoners meegenomen.

Tijdens het proces blijft toetsing aan de meegegeven uitgangspunten en randvoorwaarden in alle fases van het proces door de stedenbouwkundigen en de Welstands- en Monumentencommissie, veelal in samenspraak met klankbordgroepen van bewoners, plaatsvinden. Bij sommige (grote en complexe) ontwikkelingen of projecten worden aparte supervisors of kwaliteitsteams in het leven geroepen. Hiermee zijn in Zwolle de laatste jaren goede resultaten bereikt. Aan de basis staan de door de Raad vastgestelde Omgevingsvisie (voorheen Structuurvisie) en de Welstandsnota, waarin de lange termijn visie voor de gehele stad is vastgelegd. Per deelgebied zijn er vervolgens de verschillende uitwerkingen. Tot slot wordt voorgesteld om (steden-)bouwinitiatieven op beeldbepalende locaties een bijzonder predicaat toe te kennen: de ‘Zwolse Prominent’. Deze status is van toepassing op belangwekkende nieuwe of oude her te gebruiken gebouwen met

dambitie

een publieke voorziening of op een locatie waar meerdere gebouwen bij elkaar staan. In alle gevallen gaat het om bijzondere situaties met een in het oog springende uitstraling op de omgeving. In het vroegste stadium van het planproces wordt het predicaat ‘Zwolse Prominent’ toegekend. Tijdens de Architectuur Biënnale wordt de oogst van die twee jaar gepresenteerd en besproken. Een ‘Zwolse Prominent’ kent altijd een hoog niveau van welstandstoetsing, ook als het is gesitueerd in een gebied met regulier niveau. De gemeente gaat met de initiatiefnemer in gesprek over de selectiemethode voor een architect en hoe daar de Zwollenaren bij te betrekken.

Raak de instrumentenwaaier aan om in te kunnen zoomen

dambitie

Architectenselecties en goed opdrachtgeverschapDe derde pijler van de architectuurvisie is het bewuster omgaan met de selectie van ontwerpers (stedenbouwkundigen, tuin- en landschapsarchitecten en architecten) door het bevorderen van goed opdrachtgeverschap. Dit betekent: een heldere formulering van de (steden)bouwkundige opgave, het benoemen van en het vasthouden aan het ambitieniveau met waarde-creatie in de context en de daarbij passende architect kiezen met de juiste selectiemethode. Dit kan per opgave verschillen; het gaat uiteindelijk om de meest geschikte partij voor de betreffende opgave en passend bij de opdrachtgever c.q. de gebruiker.

Bij de meeste bouwplannen is de gemeente niet zelf opdrachtgever, maar is het een private partij (bewoner, bedrijf, ontwikkelaar, corporatie) die als initiatiefnemer een architect inschakelt. In dat geval heeft de gemeente in formele zin een rol in het aangeven van de kaders en in de toetsing van een bouwplan.

dambitie

Om haar ambities te realiseren, behoort het tot de publieke taak van de gemeente om eisen te stellen aan de (architectonische) kwaliteit van de gebouwen in de stad. Daartoe nodigt de gemeente initiatiefnemers c.q. opdrachtgevers uit om hoogwaardige plannen te laten maken en hun rol als opdrachtgever serieus te nemen. De gemeente stimuleert partijen om goede architecten in te schakelen. Zij is betrokken bij en oefent invloed uit op de architectenkeuze. De wijze waarop invulling wordt gegeven aan een selectieprocedure en het te gebruiken instrumentarium kan per opgave verschillen.

Dit verloopt in grote lijnen als volgt:De eerste stap is dat de private partij in samenspraak met de gemeente goed nadenkt over de uitvraag en de juiste (ontwerp)opgave formuleert, bij voorkeur gebaseerd op een stedenbouwkundig programma van eisen. Per opgave moet een oriëntatie op de architectenmarkt plaatsvinden en een bijbehorend profiel van de potentiële dienstverlener worden opgesteld, waarbij de drempels voor aanmelding zo laag mogelijk zijn (onder meer door proportionele referentie-eisen te stellen). Vervolgens worden in de uitvraag (selectie)criteria geformuleerd, waarbij de verhouding tussen kwaliteitscriteria en kostencriteria

dambitie

zorgvuldig wordt afgewogen. Voor de gemeente Zwolle is de ruimtelijke kwaliteit doorslaggevend en wordt gekozen voor integrale kwalitatieve beoordelingen. Tot slot wordt vastgesteld welke inspanning van de opdrachtnemers wordt gevergd om tot een aanbieding te komen. Indien een vergaande inspanning (zoals een visiepresentatie, schetsontwerp of prijsvraag) wordt gevraagd, dan dient hiervoor een passende vergoeding beschikbaar te worden gesteld.Voor de beoordeling van de aanmeldingen wordt een competente, brede beoordelingscommissie samengesteld, waarin in ieder geval een meerderheid bestaat uit vakdeskundigen. De commissie is betrokken bij de uitvraag, de selectie en de gunning. De gehele procedure is transparant, met inachtneming van wettelijke eisen aan bescherming van vertrouwelijke bedrijfsinformatie en privacy. De verantwoording van de uiteindelijke keuze is zorgvuldig en transparant, de terugkoppeling naar alle aanmelders is tijdig en een eventuele afwijzing is met redenen omkleed. In sommige gevallen is de gemeente zelf opdrachtgever bij de opdrachtverlening aan een architect (en tevens kadersteller en toetser). In die gevallen dat de gemeente in het kader van een (openbare) aanbesteding rechtstreeks een architect selecteert zoekt zij, binnen de wettelijke kaders en vastgestelde

dambitie

beleidsregels, een balans tussen haar belangen als opdrachtgever en die van de potentiële opdrachtnemers. Uiteraard betracht de gemeente dan dezelfde zorgvuldigheid en volgt zij dezelfde stappen als zij van private partijen verlangt.In veel gevallen waar de gemeente een (openbare) aanbesteding organiseert gaat het overigens om zogeheten ‘design & build’ opdrachten (of verdergaande vormen van geïntegreerde trajecten), waarbij een architect als onderaannemer van een ontwikkelaar of bouwer betrokken is. Het bovenstaande is daarop eveneens van toepassing, zij het in een bredere context.Onder goed opdrachtgeverschap valt voor de Gemeente Zwolle tevens het verstrekken van een passende opdracht, met als basis de DNR 20111 , evenals het respecteren van auteursrechten en eigendomsrechten conform de wettelijke kaders.

1. De Nieuwe Regeling 2011 beslaat de algemene branchevoorwaarden voor ontwerpen, adviseren en organiseren voor de gebouwde omgeving voor opdrachtgever en -nemer. Het is de beste regeling voor het afsluiten van overeenkomsten tussen adviseurs (architecten en ingenieurs) en klanten.

dambitie

Prijsvragen

Het fenomeen ‘prijsvraag’ kan een belangrijke rol spelen om door middel van een plan een architect te selecteren en de consequenties van een opgave in beeld te brengen. Het is een goed middel om ‘reuring’ rond een project te krijgen en de mensen uit de stad te betrekken. Concrete studies of plannen stimuleren het (collectieve) denkproces. Een prijsvraag kan op verschillende manieren worden georganiseerd en kan variëren van een studieopdracht of ideeënprijsvraag tot een op concrete realisering gerichte prijsvraag. In veel landen worden prijsvragen als middel regelmatig ingezet.

Voorbeeld DuitslandEen voorbeeld van een land met een ‘prijsvraagcultuur’ is Duitsland,

waar het uitschrijven van een prijsvraag voor het selecteren van een architect door middel van een plan een lange traditie kent. Voor elke substantiële opgave wordt dit breed geaccepteerde fenomeen ingezet en professioneel georganiseerd. In de loop der tijd zijn verschillende varianten ontwikkeld, variërend van een studiematige ‘Ideeenwettbewerb’ tot een op uitvoering gerichte ‘Realisierungswettbewerb’. Prijsvragen worden gezien als hét moment waarop zowel de gemeente en haar inwoners als de direct betrokkenen en de opdrachtgever(s) keuzes kunnen maken en invloed uitoefenen op wat er wordt gebouwd. Prijsvragen worden zowel gehanteerd bij publieke aanbestedingen als bij selectieprocedures

dambitie

door private opdrachtgevers. De beoordelingscommissies zijn samengesteld uit ‘Sachpreisrichter’ (opdrachtgevers, gebruikers, bestuurders, politici) en ‘Fachpreisrichter’ (vakdeskundigen). De gemeente is nadrukkelijk aanwezig en op het hoogste niveau vertegenwoordigd.

De organisatie is veelal opgedragen aan bureaus voor ‘Wettbewerbsmanagement’, die de inhoud en kwaliteit van de procedure bewaken. Het bureau haalt de relevante informatie op bij de opdrachtgever(s) en de gemeente, doet vooronderzoek en formuleert de uitvraag (de opgave en het programma).

Bij publieke aanbestedingen kunnen gegadigden zich aanmelden (‘selectiefase’), waarbij het indienen van

gegevens zich doorgaans beperkt tot het aanleveren van basale bureaugegevens en enkele referenties. Soms wordt, als onderdeel van de procedure, een aantal bureaus op voorhand gevraagd (‘gezielt eingeladen’) en worden de overige bureaus vanuit de voorselectie toegevoegd. Op deze wijze is de opdrachtgever ervan verzekerd dat voldoende gekwalificeerde bureaus aan de procedure deelnemen. Maar het biedt ook kans aan minder bekende of lokale bureaus of aan jonge architecten om mee te dingen. In het tweede deel van de procedure (vergelijkbaar met onze ‘gunningsfase’) vindt vervolgens de prijsvraag plaats.

Een andere vorm is een zogeheten ‘Kooperatives Verfahren’, een combinatie van een prijsvraag en workshop. Dit wordt veelal toegepast bij grote en/

dambitie

of complexe stedenbouwkundige opgaven. Hierbij worden vaak stedenbouwkundigen, architecten en landschapsarchitecten gevraagd een combinatie te vormen en als team deel te nemen. Bij deze vorm wordt veelal ‘vor Ort’ gewerkt, dat wil zeggen dat de teams ter plekke een beschikbaar gestelde ruimte betrekken en daar enige tijd werken. De opdrachtgever, beoordelingscommissie, gebruikers, omwonende en andere belanghebbenden kunnen de ontwerpers aan het werk zien, lokale kennis inbrengen en aanwijzingen geven. Gedurende deze periode zijn enkele tussentijdse openbare presentaties en aan het eind wordt het plan gepresenteerd.

Veelal wordt het publiek betrokken bij prijsvragen, bijvoorbeeld

via informatiebijeenkomsten, debatten, tentoonstellingen of in rechtstreeks contact met de ontwerpers. Opvallend is dat bestuurders en politici vrijwel altijd zijn vertegenwoordigd in de beoordelingscommissie. Politici voelen zich gesterkt door het mandaat van hun kiezers en omgekeerd voelen de inwoners zich vertegenwoordigd en betrokken door hun politieke partijen.

Na afronding van de prijsvraag wordt een juryrapport opgemaakt, met een inhoudelijke motivering. Vaak worden de plannen en het juryrapport verwerkt in een brochure en vervolgens voor het publiek tentoongesteld. De resultaten worden doorgaans gepubliceerd (bijvoorbeeld in de dagelijkse nieuwsbrief op www.competitiononline.com).

dambitie

De gemeente Zwolle hecht waarde aan een Architectuurmanifest waarin een aantal instrumenten worden aangedragen die bijdragen aan het creëren van een levendig en uitnodigend architectuurklimaat en die het niveau van de architectuur in de stad verhogen.

Dit is vertaald in drie pijlers: ‘Architectuurklimaat, samenwerking en draagvlak’, ‘Benutten instrumentarium’ en ‘Architectenselecties en goed opdrachtgeverschap’. Een en ander leidt tot de volgende aanbevelingen. 1. Aanbevolen wordt om de inwoners van de stad

meer te betrekken bij de stedelijke ontwikkelingen en bouwprojecten en daarbij gebruik te maken van de expertise en energie van de verschillende (maatschappelijke) instellingen en organisaties, zoals bij de Architectuurbiënnale Zwolle gebeurt.

Voor het initiëren en ondersteunen van initiatieven van (maatschappelijke) instellingen en organisaties reserveert de gemeente een budget van € 12.000 per jaar.

4. Aanbevelingen

dambitie

2. Aanbevolen wordt om ‘Place making’ (bottum-up initiatieven van groepen bewoners) te stimuleren, faciliteren en begeleiden.

Voor het stimuleren, faciliteren en begeleiden van ‘Place making’ reserveert de gemeente een budget van € 12.000 per jaar.

3. Aanbevolen wordt om de gemeentelijke instrumentenwaaier te actualiseren (mede met het oog op de nieuwe omgevingswet) en om – waar mogelijk – instrumenten te bundelen.

Voor het actualiseren van de gemeentelijke instrumentenwaaier wordt in de eerste helft van 2016 door het college een voorstel gedaan.

4. Aanbevolen wordt bij grotere ontwikkelingen de inzet van kwaliteitsteams, waarmee de laatste jaren goede resultaten zijn bereikt, te continueren.

Per opgave en afhankelijk van de locatie wordt specifieke deskundigheid ingezet om het ontwerpproces te begeleiden en te coachen. Bewoners en belanghebbenden worden uitgenodigd om te participeren.

5. Aanbevolen wordt om (steden-)bouwinitiatieven op beeldbepalende locaties een bijzonder predicaat toe te kennen: de ‘Zwolse Prominent’.

het college kan, op eigen initiatief of op advies van derden, voorstellen om het predicaat ‘Zwolse Prominent’ toe te kennen.

dambitie

6. Aanbevolen wordt om bewuster om te gaan met goed opdrachtgeverschap en met de selectie van ontwerpers. De gemeente past dit toe in die situaties dat zij zelf opdrachtgever is en daar waar zij deze rol niet zelf vervult, nodigt zij opdrachtgevende partijen uit hun rol als opdrachtgever zorgvuldig te vervullen.

Om het bevorderen van goed opdrachtgeverschap te verwezenlijken en de eigen (selectie)procedures te stroomlijnen, stelt de gemeente een (interne) werkgroep ontwerpersselecties in en stelt zij een protocol voor ontwerpersselecties op.

7. Aanbevolen wordt om met de architectenselectie aan te sluiten op de welstandniveaus van de Welstandsnota Zwolle:• bij bouwplannen met een regulier welstandsniveau

volstaat een eenvoudige selectiemethode, waarbij de gemeente op afstand blijft.

• plannen met een hoog welstandsniveau verdienen een zorgvuldige architectenselectie: als de gemeente bij deze plannen geen opdrachtgeversrol vervult, vraagt zij partijen de gemeente bij deze selectie te betrekken.

dambitie

Colofon

Architectuurmanifest Zwolle

Datum januari 2016

Uitgave gemeente Zwolle in

samenwerking met

Döll Architecten,

Rotterdam

Fotografie pagina 1 Menno Emmink

Overige fotografie gemeente Zwolle

dambitie