donde el bosque se espesa” - teatrogayarre.com filegazteen hezkuntzan iragan horrek tokia izan...

IRAKASLEEN GIDA

dondeel bosquese espesa”

“

Esperientzia pilotua

Memoria duten Eskolakbakea eta bizikidetza lantzen

EGILEAK:Oskia Ramírez Barace eta Cristina Palacios Belloso

laguntzaileak:Txomin Fernández Brieba eta Iñaki Setoain Jaurrieta

argitaratzen du:Gobierno de Navarra-Nafarroako GobernuaHerritarrekiko eta Erakundeekiko Harremanetarako DepartamentuaBakearen, Bizikidetzaren eta Giza Eskubideen Zuzendaritza Nagusia

DISEINUA ETA MAKETAZIOA: Horixe Diseño

IRAKASLEEN GIDA

dondeel bosquese espesa”

“

Esperientzia pilotua

7

“donde el bosque se espesa” IRAKASLEEN GIDA

AURKEZPENA

Gaur egungo gizarte demokratikoak iragan bor-titzeko irakurketa kritikoa egin behar dela jabetu dira, izaera faxistako diktadurek eragindako bel-durrezko esperientziak jasan zituzten pertsonen testigantzak berreskuratuz eta baita genozidioa-ren bidez, jatorria, ideologia edo sexu-nortasuna tarteko, gizarteko zati bat baztertu zuten proiektu politikoenak ere. Hausnarketa horrek ikusarazi du gazteen hezkuntzan iragan horrek tokia izan behar duela. Garrantzitsua da iragan horretara gertura-tzea eta erregimen horien arrakastak milioika per-tsonengan izan zituen ondorio konponezinen in-guruan hausnartzea. Ondare hori ezin da baztertu hiritartasun demokratikoaren heziketan.

Horregatik, Bakearen, Bizikidetzaren eta Giza Es-kubideen Zuzendaritza Nagusiak, Nafarroako Me-moriaren Institutuaren bidez, “Memoria duten Es-kolak” programa sortu du. Programak irakasleak zein ikasleak 1936ko kolpe militarraren ondorioz Nafarroan bizi izan zen beldurrezko iraganera hur-biltzea du helburu. 2018-2019 ikasturteko progra-man aurreikusi diren jardueren artean, “Donde el bosque se espesa” antzerki lana antolatu da Ga-yarre Antzokiarekin batera 2018ko abenduaren 14rako. Micomicón konpainiaren antzerki lana da,

UNREST europar proiektu baten barnean CSICeko ikerlarien laguntzaz sortua; ikerlari horien artean dira, besteak beste, Francisco Ferrandiz antropolo-goa eta Paco Colom filosofoa.

Hemen aurkezten den unitate didaktikoa antzerki lanaren edukiak eta esanahiak ikasleekin lantze-ko esperientzia pilotu gisa prestatu da. Iturrama BHIko Oskia Ramírez Barace eta Cristina Palacios Belloso irakasleek diseinatu dute, Txomin Fernán-dez Brieba eta Iñaki Setoain Jaurrieta irakasleen la-guntzarekin. Antzerki lanean agertzen diren gaiak (hau da, errepresio frankistaren memoria, 30. eta 40. hamarkadetako Europako faxismoaren memo-ria, Balkanetako Gerra) jorratzen saiatu dira, ikus-puntu didaktiko berritzailea erabiliz, ikaslearen protagonismo aktiboan, ikaskuntza kooperatiboan eta zereginen bidezko metodologian oinarrituta.

Beraz, jakin, esperientzia pilotua izan arren, esku artean lan oso interesgarria duzula, ikasgelako lan atsegina eta berritzailea egiteko aukerak ema-ten dituena, pentsamendu kritikoaren garapena eta ikasleen motibazioa lotuz. Esperientzia honen emaitzak eta partaideen iradokizunak kontuan hartu ondoren, ziur gaude laster lan honen behin betiko bertsioa eskainiko dugula.

8


9


1. JUSTIFIKAZIOA ETA XEDEAUnitate didaktiko honen xede nagusiena ez da historia gertaerak eta gaiak modu sakon eta garatuan lantzea, ikasleek ikusiko duten antzerkiari zentzua diezaioten, XX. mendeko testuinguruan murgiltzea eta haiekin ba-kerako hezkuntza lantzea baizik. Horregatik, hau proposamen didaktiko bat baino ez da, irakasle edo zentro bakoitzaren esku geldituko delarik, honi zehatz-mehatz jarraitzea, honetako zenbait gakoei baino ez jarrai-tzea edo honez gain, gaietan gehiago sakontzea.

Osotara bederatzi saioetako zeregin eta jarduera multzoa planteatzen dira. Horietariko bost, gerra zibila eta bigarren mundu gerrarekin dagozkion edukiak lantzeko, hiru Jugoslaviako gatazka lantzeko eta azkeneko bat, hausnarketa saio gisa planteaturikoa. Gerra zibila eta bigarren mundu gerrarekin bat egiten duten jar-duera multzoek zeregin oso bat osatzen dute. Antzerkiak duen formatuari jarraiturik, ikasleek taldeka eta modu autonomoan kutxa batean bilduriko dokumentu multzoa abiapuntu harturik, Libertad Uriz Ugarte ize-neko fikziozko emakume baten bizitza berreraiki beharko dute, historialariak bailitzan. Jugoslaviako gatazka-ren edukiak lantzeko, jarduera zehatz eta irakasleak klase osoarekin lantzekoak proposatzen dira. Helburua ez da Jugoslaviako gatazkaren gako eta eboluzioa lantzea, gerra honek berriz ere aurreko hamarkadetan bi-zitako zentzugabekerien eta errepresioaren errepikapena suposatu zuela ulertaraztea baizik. Era berean, Ju-goslaviako gerra mahai gaineratzeak, ikasleak honetara hausnarraraztea bilatzen du: berriz ere horrelakorik errepikatzeko arriskurik al dago? Gizarte eta estatuek, zerbait ikasten al dute iraganeko historiatik?

2. EDUKI BLOKEAKUnitate didaktiko honetan hauek dira garatzen diren historia eduki orokorrak:

1. Blokea: - Gerra Zibila eta honen ondorioak: diktadura frankista errepresibo eta patriarkala- II. Mundu Gerra: iheslari espainiar errepublikanoen egoera, nazien kontrako erresistentzia borroka eta

kontzentrazio esparruak. Nurenbergeko prozesua.- II. Mundu Gerraren ondorioa: gerra hotzaren araberako Europar banaketa.

2. Blokea: Jugoslaviako gerra

3. Blokea: Memoria historikoa eta bakerako hezkuntza

10


3. CURRICULUMAREKIN LOTURAHistoria garaikidearen ikasketa garrantzitsua da ikasleen inguruko mundua ulertzeko eta beren buruari ira-ganaz galdetzeko, hartatik begiratuta duelako orainak zentzua. Honela zehazten da hain zuzen ere, 25/2015 Foru dekretuan, apirilaren 22koan, Nafarroako Foru Komunitatean Batxilergoko irakaskuntzen curriculu-ma ezartzen duena. Honetan halaber, Mundu Garaikidearen historiak ikaslea egungo munduaren ezagutzara hurbildu behar duela dio, historia bera, biziaren alderdi guztien eragina hartzen duen prozesu baten gisara ulertuz eta landuz. Unitate didaktiko honek, bete betean erantzun nahi dio xede honi eta honetarako, curricu-lumeko aspektu hauek aintzat hartzen ditu:

EDUKIAK EBALUAZIO IRIZPIDEAK ESTANDARRAK

2. MULTZOA. INDUSTRIA IRAULTZA ETA GIZARTEAN EKARRI ZITUEN ONDORIOAK

Langileriaren sorrera eta langile klasearen antolaketa: sindikal-gintzaren muinak eta pentsa-menduaren korronteak, langileen alderdi politikoak

5. Ekonomia industrialaren ezaugarriak identifikatzen dituzten ideiak hautatuz aztertzea eta orobat, langileen egoera hobetu nahi zuten pentsamenduaren korronteak.

5.2. Langileriaren ekartegintza motak bereizten ditu eta haien ezaugarriak azaltzen.

5. MULTZOA. GERRARTEKO GARAIA, II. MUNDU GERRA ETA HAREN ONDORIOAK

Faxismo europarrak eta nazismo alemaniarra.Gatazkaren muinak eta ezaugarri orokorrak.Gerraren garapena.Gerraren ondorioak.Antisemitismoa. HolokaustoaBakearen prestakuntza. NBE

5. Faxismo europarren garrantziari antzematea, garaiko Europan gatazkak pitzarazi zituzten ideologia diren alde-tik6. II. Mundu Gerraren garapenaren eta-pak ezartzea Europari eragin ziotenak.7. Mundu Gerraren zeregina aztertzea, eguneko bizitzaren eraldatzaile den aldetik. 8. Gerrarteko garaiaren eta II. Mundu Gerraren eta gerra ostearen gaineko informazio idatzi eta grafiko adieraz-garria lotzea eta hautatzea, lehen edo bigarren mailako iturriak erabiliz.

5.2. Faxismo europarraren XX. men-dearen lehen erdialdeko sinboloak bereizten ditu. 6.2. II. Mundu Gerraren etapak azal-tzen ditu, fronte europarrean. 6.3. II. Mundu Gerraren garapen azter-tzen du, mapa historikoetatik abiatuta. 7.1. II. Mundu Gerraren ondorioak des-kribatzen ditu. 8.1. Alemania Naziak gauzatutako Holokaustoa agertzen dituen irudiak aztertzen ditu. 8.2. NBEak nazioarteko harremanetan izandako esku hartzea argitzen dituen testuak erabiltzen ditu.

6. MULTZOA. BI MUNDU DESBERDINEN BILAKAERA ETA HAIEN LISKARRAK

Bloke komunistaren eraketa blo-ke kapitalistaren parean: Gerra Hotza

4. Eredu kapitalista eta komunista alde-ratzea, ikuspegi politiko, sozial, ekono-miko eta kulturaletik. 5. Eredu komunistaren mamitzea iden-tifikatzea adibideak jarriz.

1.1. Bloke komunista eta kapitalista osatzen duten herrialdeak mapa ba-tean aurkitzea. 5.2. Mendebaldeko munduko eta mundu komunistako forma politikoak identifikatzen ditu.

8. MULTZOA. BLOKE KOMUNISTAREN KRISIA

SESBren desegiteaBalkanetako arazoa. Jugoslaviako gerra

5. Balkanetako arazoa identifikatzea, egoera horren zergatien zerrenda eta eskualde honetako gatazken garapena dakarten gertaeren laburpena eginez. 6. Iturri desberdinetatik (bibliografi-koak, internet) informazioa eskuratzea eta hautatzea, bloke komunistaren kri-sia dakarten egitateak azaltzeko.

5.2. Balkanetako gerraren zergatik, ha-ren garapena eta batez ere Jugoslavian izan zituen ondorioak deskribatzen ditu. 6.1. Interneten bilaketa gidatuak egi-ten ditu, bloke komunistaren desegitea modu arrazoituan azaltzeko.

11


Hauez gain, DBH 4. mailako curriculumeko, (25/2015 Foru dekretuan, apirilaren 22koa, Nafarroako Foru Komunitatean Derrigorrezko Bigarren Hezkuntzako irakaskuntzen curriculuma ezartzen dueneko), zenbait eduki bloke, ebaluazio irizpide eta estandar ere lantzen dira unitate didaktiko honetan. Izan ere, Espainiako historiari dagozkion edukirik ez da lehen mailako batxilergoko curriculumean aintzat hartzen, ezta memo-ria historikoarekin loturikoak ere. Alabaina eta modu zeharkakoan eta birpasa gisa bada ere, hauek historia garaikideko ikasgaian txertatzea ezinbestekotzat ikusten dugu, ikasleak gertuko historiaz jabe daitezen eta honen inguruan hausnar dezaten. Halaber, Espainiako historia, Europako historia prozesuaren baitan txerta-tzen da, gure historiako gertaerak ezagutzea, giltzarria izanik prozesu globalagoak ongi ulertzeko.

EDUKIAK EBALUAZIO IRIZPIDEAK ESTANDARRAK

5. BLOKEA GERRA ARTEKO GARAIA (1919-39)

Espainiako II. ErrepublikaEspainiako gerra zibila eta haren ondorioak Nafarroan

2. Garai honi buruzko azalpen histo-rikoetan, zergatien hierarkia azaltzen duten zergatien kateak aztertzea, baita egungo egoerarekin duten lotura ere.4. Gerra Zibila aztertzea, haren zerga-tiak eta ondorioak identifikatuz, baita nazioarteko esku-hartzea eta gertaeren joan-etorria ere bi zonaldeetan.

2.1. Espainiako II. Errepublikan egindako erreforma nagusiak azaltzen ditu, baita erreakzioak ere.2.2. Espainiako Gerra Zibilaren zergatiak azaltzen ditu, Europako eta nazioarteko testuinguruan.4.1. Bi aldeek Espainiako Gerra Zibilean zehar duten bilakaera politikoa eta egoe-ra ekonomikoa alderatzen ditu.4.2. Gerra Zibilaren giza kostuak eta on-dorio ekonomiko eta sozialak zehazten ditu, bereziki Nafarroakoak.

7. EDUKI MULTZOA (KAPITALISMOAREN EGONKORTZEA ETA BLOKE SOBIETARRAREN ISOLAMENDUA)

Francoren diktadura Espainian eta Nafarroan

3. Azaltzea zer arrazoirengatik ezarri zen diktadura bat Espainian, Gerra Zi-bilaren ondoren, eta nola bilakatu zen diktadura hori 1939tik 1975ra.4. Frankismoaren ezaugarriak azaltzea, baita haren bilakaera ere denboraren joanean, Espainian eta Frantzian; ger-tatu ziren aldaketa politiko, ekonomiko eta sozialak xehakatzea, eta horiek lotzea nazioarteko egoera aldakorra-rekin.

4.1. Eskema prestatzen du frankismoaren hasierako talde ideologikoei eta sostengu sozialei buruz.4.4. Eskema prestatzen du diktaduraren kontra Nafarroan dagoen oposizioaren indar nagusien eta haien ideologiaren gainean.

10. MULTZOA. IRAGANAREN, ORAINAREN ETA ETORKIZUNAREN ARTEKO HARREMANA HISTORIAN

Iraganaren, orainaren eta etorkizunaren arteko harremana Historian eta Geografian.

1. Ezagutzea iragana “ez dagoela hila eta lurperatua” baizik oraina ezartzen edo baldintzatzen duela, baita etorkizun posibleak eta espazio desberdinak ere.

3.1. Eztabaidatzen du: nola ulertzen den Espainian eta Europan “memoria historikoa” kontzeptua. (7. eduki multzotik hartutako estandarra)

12


4. METODOLOGIA

Paradigma konstruktibista

Unitate didaktiko honetako ardatz metodologikoen jomuga, gure ikasleen pentsamendu kritikoa garatzea eta gaitasunak lantzea da, proposamen didaktiko honekin ikasten dutena eguneroko bizitzan aplikatzeko eta in-guratzen gaituen errealitate soziala hobe ulertzeko gai izan daitezen. Honetarako, orientabide konstruktibis-tak hartu dira ardatz, ikasleen mekanismo kognitiboak aktibatu eta ekintza mentalak ziurtatuko dituen lan dinamika, zeregin eta jarduerak proposatzen dituena. Proposamen didaktiko honek ikasleak aktibo bihur-tzea du helburu eta metodologia deduktiboari lehentasuna emanez, ikasleak ezagutzak praktikan jar ditzaten bilatzen du, ikaskuntza prozesu funtzionala bultzatuz. Irakaslearen papera edukien transmisorearena baino, motibatzailearena, behatzailearena eta orientatzailearena izango da.

Oinarri metodologiko honek bete betean bat egiten du Nafarroako curriculumak ezartzen duenarekin, honek izan ere, “Mundu Garaikidearen Historiak egungo munduaren ezagutzara ikasleak hurbildu” behar dituela dio, “Historia gizaki baten biziaren alderdi guztien eragina hartzen duen prozesu baten gisara” aurkeztuz zehazki. Era berean, hau “lanerako hipotesi batetik abiatuta eta iturri historikoen trataerak lagundurik” egin behar dela zehazten du. Hau bermatze aldera, unitate didaktiko honek proposatzen dituen zeregin eta jar-duerak, ikasleen pentsamendu kritikoa lantzera daude bideraturik.

Zereginen bidezko metodologia

Paradigma konstruktibista sustatzeko unitate didaktiko hau zeregin edo ataza ezberdinetan oinarritzen da. Zereginak ikasleei jarritako erronkak dira, ebatzi beharreko erronkak, ikasitakoarekin zerbait egin dezaten eta edukiak benetako testuinguru batean ezar dezaten. Lana zereginen arabera planteatzeak dakar ikasleei nolabaiteko konplexutasuna duten egin behar txikiak zein handiak planteatzea, zeinen bidez, maila altuko prozesu kognitiboak lantzen diren.

Zereginak ikasleek beren kabuz burutu beharko dituzte, haien lana eta ikerketaren zein hausnarketaren bi-dez, ondoriotara iritsiz. Ikaskuntza prozesu honetan haiek laguntzeko asmoz, ezinbestez ikasle talde bakoi-tzari zereginaren informazio txostena banatuko zaio, lana egiteko funtsezko gida izango dena. Irakaslearen papera unitate prozesu honetan laguntzaile eta orientatzailea izango da, baita, behatzailearena ere. Izan ere, irakasleak prozesua behatuz laguntza eskaini beharko du eta prozesua bera ebaluatu beharko du ere.

Ikaskuntza kooperatiboa (IK/KI)

Unitate didaktikoan planteatzen diren zeregin eta ataza nagusienak, IK/KI (ikaskuntza kooperatiboari) ja-rraiturik burutuko dira. Alegia, ikaskuntza kooperatiboaren metodologiak proposatzen dituen talde dinami-kei, jardueren planteamendu motei eta ebaluazio sistemei jarraiturik. Taldean lan egitea guztiz aberasgarria da. Izan ere, taldean lan eginez, ikasleek besteengandik ikasten dute, ikaskuntzaren parte aktibo bilakatzen dira eta arduratsu izaten eta elkarlanean jarduten ikasten dute. Elkarlanean jardutea hezkuntza inklusiboa sustatu eta aniztasunari erantzuteko modua da, ezen ikasle guztiek ekarpenak egiteko gai direla ikasi behar dute, hau da, edonork daukala lan bat egiteko gaitasuna eta edonork egin dezakeela talde lan batean bere ekarpena.

Unitate didaktiko honek planteatzen dituen zeregina eta jarduera nagusienak, taldeka egin beharko dira eta talde hauek, modu kooperatiboan antolatu zein jardun beharko dute. Honetarako, IK/KI metodologiatik har-tuko diren ardatz nagusi hauek jarraituko dira:

13


· TALDEAK:1 lehen unetik klaseko kide guztiak lauko taldeetan antolatuko dira. 24 ikasle izatekotan, lauko sei talde osatuko dira (ezin izatekotan, talderen bat hiru edo bost pertsonetakoa izan beharko da edo sei talde baino gehiago sortu beharko dira). Taldeak ezinbestez irakasleak egin beharko ditu eta heteroge-neoak izan beharko dira, honetarako, aspektu hauek aintzat hartuko direlarik:

- Talde guztiak genero aldetik anitzak izan behar dira.

- Talde guztietan ikaskideak laguntzeko prestutasuna duen ikasle bat egon beharko da, taldea modu posi-tiboan gidatzeko gai izango dena, ekipoa kohesionatzeko eta sortzen diren erronkak zein desadostasu-nak ongi bideratzeko gai izango dena.

- Talde guztietan laguntza behar izaten ohi duen ikasleren bat egon beharko da, akademikoki erritmo motelagoa izaten ohi duena edo ikaskideekin erlazionatzeko berezko trebeziarik ez duena.

· TALDEKOROLAK(ARDURENBANAKETA):2 lehen unetik, talde guztietako kideek ardura jakin bat har-tu beharko dute, taldearen funtzionamendu egokia ziurtatzeko ezinbestekoa izango dena. Norberak bere izaerarekin hobekien bat egiten duen honetako funtzio eta konpromisoak hartu beharko ditu.

- Koordinatzailea: funtsean ekipoa ongi koordinatzeaz arduratuko da eta honen bozeramaile izango da. Eguneroko lan dinamikak arduratzeaz eta egin beharreko bilerak zuzentzeaz ere arduratuko da. Era berean, hizkuntza arduraduna egunen batean faltatzekotan, bere papera bete beharko du.

- Idazkaria: eguneroko bileretan adosten dena apuntatzeaz eta “zereginen txantiloia” betetzeaz arduratu-ko da. Era berean, material arduradunaren laguntzaile izango da eta hau faltatzekotan, bere papera bete beharko du.

- Materialaren arduraduna: zeregina egiteko talde bakoitzari banatuko zaion materiala ongi gordetzeaz arduratuko da, baita, irakasleari aurkeztu beharreko materialaren txukuntasuna eta estetika egokiaz ere. Era berean, idazkaria egunen batean faltatzekotan, bere papera bete beharko du.

- Hizkuntza arduraduna: ekipoa beti euskaraz ari dela ziurtatzeaz gain, irakasleari aurkeztu beharreko la-naren kalitate linguistikoaz arduratuko da, baita denboraren kontrola eramateaz ere. Era berean, koor-dinatzailearen laguntzaile izango da eta hau faltatzekotan, bere papera bete beharko du.

· EGUNEROKO KONPROMISO TAULAK: “historialariaren zeregina” gauzatzean, talde guztiek egunero, ikasleentzako gida jarraiturik, eguneroko zeregina eta balorazioaren taula bete beharko dute. Honetarako, saioaren hasieran ezinbestez bilera bat egin beharko dute, egun bakoitzean burutu beharrekoa argi izate-ko eta lanak banatzeko. Saioaren amaieran halaber, bilera egin beharko dute, egindako lana erregistraturik utziz eta zerbait amaitu gabe gelditu baldin bada, hau etxean amaitzeko ardurak nola banatuko dituzten zehaztuz. Eguneroko konpromisoen fitxa hau betetzea ezinbestekoa izango da, izan ere, irakasleak lan pro-zesua ebaluatzeko tresnatzat hartuko du.

· GOMENDATZENDIREN“BEREMUKOJARDUERAK”: Ikaskuntza kooperatiboaren metodologiak egu-neroko klaseko jarduerak burutzeko egitura kooperatiboak proposatzen ditu (B eremuko jarduerak de-ritzenak). Ikasleek zereginek eskatzen dituzten jarduera zein atazak lankidetza egitura hauekin burutu ditzaten guztiz gomendagarria da, guztien parte hartzea eta elkarrekintza bermatze aldera. Hauek lirateke gomendatzen direnak:

- Irakurketa partekatua: testu idatziak edo dokumentu historiografikoak modu partekatuan irakurtzeko proposatzen den egitura mota da. Taldekide bakar batek ozenki testuaren lehen paragrafoa irakurri

1 Taldeka “historialariaren zeregina” egiteko antolatuko dira. Jugoslaviako jarduerak egiteko, binaka edo launaka jardungo dira, bai-na klasea errazago antolatze aldera, taldeak bere horretan mantendu daitezke edo klasean ohiko moduan eserita dauden bezala multzokatu (atzekoak aurrekoekin).

2 Funtzio hauek soilik “historialariaren zeregina” gauzatzeko banatu beharko dituzte. Jugoslaviako jarduerak egiteko, ez dira ekipoan aritu beharko, beraz, ez dituzte funtzio konkreturik izanen.

14


beharko du, gainerakoek adi entzuten duten bitartean. Irakurtzeaz amaitzerakoan, hurrengo kide batek irakurritakoaren laburpena egin beharko du eta gainerakoek, zerbait gehitzerik edo ikaskideak esan-dakoa zuzendu nahi duten aipatuko dute. Behin denen artean irakurritakoa ongi ulertuta, ideia gakoak apuntatuko dituzte paragrafoaren alboan. Hurrengo ikasleak, (bigarrenak, alegia, lehenbiziko paragra-foaren laburpena egin duenak) bigarren paragrafoa irakurriko du eta hirugarrenak, honen laburpena egingo du. Ondoren, laugarren eta lehenengo ikasleak laburpena zuzena ote den esango dute eta baita zerbait erantsi behar ote den ere. Hala, bata bestearen segidan, testu osoa irakurriko dute. Testuan inork ulertzen ez duen hitzik agertzen bada, honen esanahia bilatu beharko dute. Irakurketa partekatuaren egitura binaka ere egin daiteke, irakurketa eta laburpena egitearen funtzioa txandakatuz.

- Folio birakaria: ikasleen iritziak jasotzeko, jarduerak osatu eta aberasteko, jarduera batean eskatzen diren galderei erantzuna emateko… erabili daitekeen egitura da. Honetan, lehenik ikasle batek bere iri-tzia idatziko du. Ondoren, erlojuaren orratzei jarraiturik, bigarren ikasle batek berea idatziko du, bata bestearen segidan, guztien iritziak jaso arte.

Zein jardueretan erabili daiteke folio birakaria? · Libertad Uriz Ugarteren narrazioa egiteko: sortu beharreko testua ataletan bana daiteke eta bakoi-

tza, baten ardura hartu. · Jugoslaviako gerrarekin loturiko jardueretan · Unitate didaktikoko azken saioan (hausnarketa jardueretan)

- 1-2-4: bideoak eta bestelako dokumentu grafikoak ikertzerakoan ikasleek erabiltzen ahal duten egitu-ra da. Lehenik banaka nork bere ideiak folio batean idatzi behar ditu (ikusitako bideoaren ideia nagu-sienak, aztertutako dokumentu grafikoan atentzioa deitu dioten xehetasunak, irakasleak egindako edo testu batekin loturik dauden galderaren erantzunak, zerbaiten inguruan duen iritzia edo hausnarketa pertsonala…). Ondoren, binaka jarririk, ikasleek idatzitakoa partekatu eta konparatuko dute, eta bien arteko iritziak edo ideiak batuko dituzte. Azkenik, launaka jarrita, taldeko bi bikoteen erantzunak ko-mentatu, aztertu eta landu ondoren, erantzun partekatu eta sendo bat garatuko dute.

15


5. JARDUERAK ETA DENBORALIZAZIOA

Unitate didaktiko honetan lantzen diren hiru eduki multzo edo bloke handi bakoitzeko jarduera multzo bat planteatu da.

• GERRAZIBILA,II.MUNDUGERRALANTZEKOZEREGINA:atal hau, ikasleek taldeko lan baten bitartez landuko dute, ikerketa zeregin baten bidez zehazki. Ane izeneko historialari gaztearen paperean jarririk eta aurkezten zaizkien iturri eta pistak jarraiturik, historialari gazte baten azalean sarturik eta Gerra Zibi-laren garaiko dokumentu batzuetatik abiatuz, Libertad Uriz Ugarteren istorioa berregin beharko dute.

• JUGOSLAVIAKOGERRALANTZEKOJARDUERAMULTZOA:hainbat bideo, artikulu eta testigantzen bi-tartez ikasleek ezagutuko dute Jugoslavia oihan izaniko gerraren nondik norakoak eta gerra horrek berta-ko gizarteko bizikidetzan utzitako arrastoak ulertzen saiatuko dira, baita ondorioen inguruan hausnartu, eta halaber, etorkizunean horrelako gatazkarik berriz ere gertatzea posible den eztabaidatu.

• HAUSNARKETASAIOA:intolerantzian oinarrituriko sistema politikoak eta gerrek gure gizarteengan utzi-tako urrats zein ondorio ahaztezinen inguruan hausnartzea helburua duen saioa da. Saio honen xedea, bakean zein lankidetzan oinarrituriko gizarteak eratzearen garrantziaz eta azken batean, memoria his-torikoa bizirik mantentzearen garrantziaz kontzientzia hartzea izango litzateke, berriz ere, errepresioan oinarrituriko pasarte historikoak errepika ez daitezen. Hausnarketa hau irakasleak gidaturiko hausnarke-ta eta eztabaida saio baten bidez burutuko da. Saio hau antzerkia ikusi ondoren egitea gomendatzen da, bide batez, aprobetxatu antzezlana komentatzeko. Saio irekia izanen da, irakasle bakoitzak bere estiloaren arabera bideratuko duena.

5.1. HISTORIALARIAREN ZEREGINA: Libertad Urizen bizitzaren berreraikitzea (5 saio)

Zeregin honen xedea ikasleak historialari baten azalean sartu eta ikerketa lan bat abiatzea da. Honen bidez, jada DBH 4. mailan ikusitako zituzten eduki batzuk landuko dituzte, alegia, Gerra Zibila eta II. Mundu Gerra. Hauek alabaina, emakume baten bizitza ardatz harturik egingo dute, gerra zibiletik ihes egin, erresistentzia antifaxistan parte hartu eta Mauthausenen amaitu zuen fikziozko emakume baten istorioa berreginez.

ZEREGINARENAURKEZPENA (ikasleei idatziz pasako zaie)

Ikasleak Ane Zaritiegi Ezkerren azalean sartuko dira, historia graduko laugarren mailako ikasle bat dena. Ikasturte hasieran gradu bukaerako lana pentsatzen hasteko esan dio Aneri bere Historia Garaikideko irakas-leak eta honek, gai hau aukeratu du: Nafarroako erdialdeko emakumeen kontrako errepresioa Gerra Zibila eta lehen Frankismoan. Lanarekin hasi aurretik bere amona Florentina Otxoa Oizarekin egon da Beiren eta honek, herriko familia errepresaliatu baten istorioa kontatu dio, baita familia honetako Libertad Uriz Ugarte-ren helbidea eman ere, Alemanian erbesteraturik bizi den emakume oso adinekoarena. Anek aspaldi gutun bat idatzi dio Libertadi, bere istorioa berregiteko eta kontatzeko gogoak erakutsiz. Baina hilabeteak pasa dira eta ez du bere erantzunik jaso. Jada galdutzat duenean, mezularitza enpresa baten bidez Berlinetik pakete bat iritsi zaio Aneri. Paketean kutxa bat aurkitu du.

Ikasleak, Ane Zaritiegi Ezker bailitzan, misterioz beteriko kutxa horretan dauden argazkiak, dokumentuak, gutunak… ardatz harturik, Libertad Uriz Ugarteren eta bere senideen istorioa berregin behar dute, doku-mentazio guztia panel batean ordenatuz eta lotuz eta Libertad Urizen Ugarteren istorioaren berreraikitzea narratuz, ondoren, gainerako klase kideei azaltzeko.

16


JARDUERAK,ARIKETAKETADENBORALIZAZIOA

JARDUERA ARIKETAK DENBORA

1. SAIOA

Irakasleak taldeak izendatzea eta bakoitza elkarrekin esertzea

Taldeak izendatzearekin batera, egun hauetako lana egiteko beharko duten materiala banatu

5 minutu

Irakasleak banaturiko ikasle txostena ongi irakurtzea, egin beharrekoa ulertzea eta taldea antolatzea.

Ikasle txostenaren puntu nagusienak irakurri (irakurketa partekatua) datozen egunetan egin beharreko zeregina, lan prozesua eta ebaluazioaren gakoak ongi uler ditzaten. Taldeko rolak banatu.

15 minutu

5 minutuKutxan dauden dokumentuak kronologikoki ordenatu, antolatu eta elkarlotzea.

Kutxan dagoen dokumentazioa kronologikoki ordenatu. Identifikatu, argazkietan agertzen diren pertsona bakoitzak Libertad Uriz Ugarterekin duten erlazioa.

25 minutu

Taldeko bukaerako bilera egitea Eguneko lanaren balorazioa (amaierako bilera): txantiloia bete eta zerbait egiteko baldin eta gelditu bada, lana etxean amaitzeko banatu.

5 minutu

2. SAIOA

Taldeko hasierako bilera egitea Eguneroko ataza (hasierako bilera): aurreko eguneko lan konpromiso guztiak bete ote diren ikusi eta saio horretan egin beharreko lana banatu edo antolatu.

5 minutu

Kutxan agertzen diren pertsonaia ezberdinen bizitza berreraikitzen hastea, historialariek proba eta iturriekin egiten duten modura. Alegia, kutxan dauden dokumentu grafiko eta historiografikoak ikertuz eta ondorioak ateraz. Gida gisa lagungarri egingo zaie banatuko zaien “pisten galdetegia” dokumentua, baita, bestelako eranskinak ere. Jarduera hau egiteko lana binaka banatuko dute.

A bikotea: 1890-1939eko uztailaren 5era bitarteko dokumentuak ikertu eta Libertaden istorioa berregiten hasi. Argi gelditu behar zaie nortzuk diren Ricardo Uriz, Mercedes Ugarte eta Josefa eta Elisa Uriz Uriz Pi. Honetarako, tarte kronologiko horrekin bat datozen argazkiak zein gutunak eta 4-5-6. eranskinak kontsultatu beharko dituzte. B bikotea: 1936ko uztailaren 18tik, 1941eko ekainaren 11 bitarteko dokumentazioa ikertu eta Libertaden istorioa garai honetan berreraikitzen hasi. Argi gelditu behar zaizkie garai honetako jazoera historikoak, zer izan zen Gurs, espainiar erresistentzia antifaxista eta nortzuk izan ziren Francesc Boix eta Jesús Monzón. Honetarako, tarte kronologiko horrekin bat datozen argazkiak zein gutunak eta 4-7 eta 8. eranskinak kontsultatu beharko dituzte.

35 minutu

35 minutu

Taldeko bukaerako bilera egitea Elkarri bikoteek ikertu dutena azaldu behar diete, denek izan dezaten Libertad Uriz Ugarteren bizitza pasarteen berri.Guztien artean kutxan dagoen zuhaitz genealogikoa eta mapa betetzen hasi behar dira.Eguneko lanaren balorazioa (amaierako bilera): txantiloia bete eta zerbait egiteko baldin eta gelditu bada, lana etxean

10 minutu

5 minutu

5 minutu

17


ACTIVIDAD EJERCICIOS TIEMPO

3. SAIOA


5 minutu

Libertad Uriz Ugarteren ibilbidea ikertzea Parisera iristen denetik Berlinen amaitzen duen artea. Oraingoan, lana denen artean egingo dute.

1940. urteaz geroztiko Libertaden bizipenak berreraiki beharko dituzte (makien gerrillan aritzetik, Mauthausenen amaitzera) eta Nurenbergeko epaiketetatik antzinako gertaerak (Berlinen amaitu artekoak). Hau berreraikitzeko, tarte kronologiko horretako argazkiak, egunerokoa eta gutunak ikertzeaz gain, 9., 10. eta 11. eranskinak ikertu beharko dituzte. Maparen ibilbidea zehazten bukatu behar dute.

45 minutu


5 minutu

4. SAIOA


5 minutu

Libertad Uriz Ugarteren bizitzaren berreraikitze grafiko egitea, panela osatzea.

Detektibeek egiten duten modura, panel bat osatu beharko dute kutxan dauden dokumentu guztiak antolatuz, ordenatuz eta elkarlotuz, Libertad Uriz Ugarteren istorioa ibilbidea berreraikiz.

40 minutu

Libertad Uriz Ugarteren bizitzaren narrazioa planteatzen hastea.

Libertad Uriz Ugarteren bizitzaren berreraikitze narratiboa nola egingo zuketen planteatzen hasi; sortuko duten idazlanean, paragrafo bakoitzean zeri buruz mintzatuko diren zehaztu, ideia nagusienen eskema eginez.

10 minutu


5 minutu

5. SAIOA


5 minutu

Libertad Uriz Ugarteren bizitzaren berreraikitze narratiboa egitea, idazlana. Ziurrenik hau amaitzeko ez dute nahikoa denborarik izango eta etxean amaitu beharko dute.

Libertad Uriz Ugarteren istorioaren inguruan ikertu duten guztiaren narrazioa egiten hasi, bere bizitzaren berreraikitzea kontatuz. Honetarako, kutxan agertu diren dokumentu guztietatik eta eranskinetatik jaso duten informazioa aintzat hartuz gertaera historikoak ongi deskribatu eta narratu behar dituzte.

40 minutu

Aurkeztu beharreko guztia prest ote dagoen ziurtatzea.

Behin idazlana amaituta, egin beharreko guztiak jada bukatuta dituztela eta aurkeztu behar duzuen materiala jada prest, osatuta eta txukun dutela konprobatu behar dute.

5 minutu


5 minutu

18


5.2. JUGOSLAVIAKO GERRA (3 saio)

Jugoslaviako gatazka zabala eta konplexua da osoa eta horregatik, hemen planteatzen direnak baino saio gehiago beharrezkoak lirateke behar bezala landu ahal izateko. Egiten den proposamenak, ez du horrenbes-tez Jugoslaviako egoera eta historian sakontzeko helburua, gaia modu zabalagoan lantzea baizik. Horregatik, hiru eduki edo ideia nagusi hauek baino ez dira ardatz hartuko:

· Gatazka bere testuinguruan kokatzea eta antzezlanean agertuko diren zenbait termino ulertzea.

· Emakumeen kontrako bortxaketak gerra-arma izanaren inguruan hausnartzea eta genozidio kontzeptua-ren erabilgarritasuna planteatzea.

· Gerrak bizikidetzan eraginiko ondorioen inguruan hausnartu eta egungo Europan posible ote litzatekeen horrelako egoerarik berriz ere sortzea.

JARDUERAK,ARIKETAKETADENBORALIZAZIOA3

JARDUERAK ARIKETAK DENBORA

1. SAIOA

1. Sarrera, gatazkaren testuingurua; gerrako testuingurua eta nondik norakoak aztertzea mapa, bideo eta funtsezkoak diren kontzeptuen bitartez.

1.1. Gaur egungo eta Jugoslavia ohiko mapak alderatu. 10 minutu

1.2. “La guerra de Yugoslavia” bideoaren lehengo bost minutuak ikusi. Hau egiteko, 1,2,4 IK/KI jarduera erabil dezakete.

10 minutu

1.3. Ikasleak launaka antolatu eta kontzeptuak banatu, haiek ordenagailuetan informazioa bilatu dezaten (bilatu beharreko informazio aurkitzeko jarraibideak eskainiko zaizkie: erlijioa, talde etnikoa, hizkuntza…). Talde bakoitzak bost minututan euren kontzeptuen aurkezpena eginen du eta gainontzekoek apunteak hartu, guztiok informazio berbera izateko.

35 minutu

2. SAIOA

2. Emakumeen aurkako bortxaketak gerra-arma izanaren inguruan hausnartzea baliabide desberdinen bidez.

2.1. Barbara Kruger “Your body is a battleground” artelana ikusgai jarri. Esanahiaren inguruan hipotesiak plazaratu.

5 minutu

2.2. “Grbavica” pelikularen “El secreto de Sama” zatia ikusi. 10 minutu

2.3. Taldeka, bortxatutako emakumeen inguruko artikulua irakurri eta galdetegia erantzun, baita, emakumezkoen testigantzen adibideak aztertu ere. Ondoren Barbara Krugerren irudia berriz interpretatu eta galdetegi txiki bat baliatu emakumearen paperaz hausnartzeko.

40 minutu

3. SAIOA

3. Gerrak bizikidetzan eraginiko ondorioen inguruan hausnartu prentsako hainbat artikulu taldeka irakurriz eta partekatuz eta egungo Europan posible ote litzatekeen horrelako egoerarik berriz ere sortzea eztabaidatu.

3.1. Ikasle-taldeei gaia jorratzen duten egunkari-artikulu bana irakurri eta aztertu (lauko taldeetan irakurketa partekatuaren bidez). Ondoren, artikuluaren sintesia egin gainerako ikas taldeari helarazteko.

40 minutu

3.2. Egun horrelako gertaerarik XXI. mendeko Europan berriz ere gerta daitezkeen ala ez hausnartu eta eztabaidatu.

15 minutu

3 Jardueren eta ariketen inguruko informazio zehatzagoa, irakaslearen gidaren 2. eranskin multzoan dago ikusgai, eta ikasleek arike-tak egiteko behar duten materiala, ikasleen gidan.

19


5.3. HAUSNARKETA EGITEN (saio 1)

Antzerkia ikusi ondoren hausnarketa saio bat (edo gehiago, irakaslearen esku) egitea proposatzen da, unitate didaktikoari itxiera emateko. Honen diseinua, irakasle bakoitzaren esku geldituko da, norberaren estiloaren arabera klasea diseinatuz, beti ere, gai hauek lantzea gomendatzen dela; bakerako hezkuntza, memoria his-torikoa, gizarte eta estatuen jarrera intolerante eta errepresiboak, arrazakeria eta xenofobia… Lantzeko ideia batzuk hauek izan daitezke:

· Antzezlana komentatu: hau zer iruditu zaien, ulertu ote duten, zalantzarik ote dituzten, zer sentiarazi dien obra honek…

· Eztabaida: irakasleak (bai talde handiari edo talde txikiagoetan antolatutakoei) galdera sorta bat egin die-zaieke hauen inguruan hausnar dezaten eta iritzia eman dezaten.

· Sentimenduak: unitate historiko honek ikasleengan sorrarazi dituen sentimenduak eta hauek justifikatze-ko eskaera egin daiteke.

· Egungo egoera xenofoboak Europan: egun, europar gizarte eta estatuen politika migratzaileak mahai-gaineratu daitezke.

· Idazlana edo adierazpen plastikoa: irakasleak ikasleei unitate didaktiko honekin atera dituzte ondorioei buruzko testutxo bat edo adierazpen plastiko-grafiko bat egitea eska diezaieke (unitate didaktiko osoarena, edo antzerkiarena).

· Etab.

20


6. BALIABIDE MATERIALAK

Unitate didaktiko honek bi eranskin biltzen ditu; lehena irakaslearentzako gida eta bigarrena, ikasleentzako gida. Honez gain, Libertad Uriz Ugarteren ikerketa zeregina burutzeko, ikasleei banatuko zaien kutxa dago.

· IRAKASLEARENGIDA(IKUSUNITATEDIDAKTIKOARENATZEALDEANDAUDENERANSKINAK):gida honetan hiru eranskin multzo dago:

- 1. eranskina: historialariaren zereginarekin (Libertad Uriz Ugarteren bizitzaren berreraikitzearekin), loturikoa dokumentu multzoa. Honetan, istorio honetan zehar agertzen diren pertsonaia historikoen deskribapena egiten da (1.1.), ikasleek kutxan izango dituzten dokumentuak zehazten dira (1.2.), ikas-leek zeregina egiteko maneiatuko dituzten eranskinak zehazten dira (1.3.) eta baita, lana ebaluatzeko erabiliko diren errubrikak ere (1.4.).

- 2. eranskina: Jugoslaviako jardueren eta hauetan erabiliko diren materialen deskribapena egiten da.

- 3. eranskina: unitate didaktikoa diseinatzeko eta gauzatzeko erabili diren, erabili daitezkeen edo go-mendatzen diren iturri bibliografikoak zehazten dira.

· IKASLEENGIDA: talde bakoitzari hauetako gida bat banatu beharko zaio (irakaslea honen fotokopiak egi-teaz arduratu beharko da). Gida honetan bi dokumentu multzo egongo dira, bat, historialariaren zeregina egiteko beharrezkoa izanen duten materiala eta bestea, Jugoslaviako jarduerak egiteko materialak jasotzen dituena.

1.GIDA: historialariaren zeregina egiteko materiala. Hiru fitxa multzo bilduko ditu:

- 1.: Zereginaren aurkezpena (zeregina zertan datza, hau egiteko lan prozesua nolakoa den eta lana nola ebaluatuko den zehazten duen zehazten duena) irakasleari aurkeztu beharreko “zereginen txantiloia” (egunero ikasleek burutu beharreko atazak ongi zehaztuta biltzen dituzten taulak) eta ebaluazioaren taulak (ikasleek oso argi izan beharko dute irakasleak nola eta zer den zehazki baloratuko dena, honeta-rako erabiliko dituen errubrikak ikusgai izanen dituzte).

- 2: Zeregina egiteko, irakurri beharko dituzten eranskinak biltzen dituen dokumentu edo txostena.

2.GIDA:Jugoslaviako gatazka lantzeko jarduerak: Jugoslaviako gatazka lantzeko, ikasleek klasean erabili beharko dituzten baliabideak (mapak, testuak-artikuluak, etab).

21


7. EBALUAZIOA

7.1. EBALUAZIO IRIZPIDEAK

Ikus 4. puntua, “Curriculumarekin lotura” atalean.

7.2. EBALUAZIO ETA KALIFIKAZIO TRESNAK

7.2.1. Historialariaren zeregina: Libertad Uriz Ugarteren bizitza berreraikitzen:

II. Errepublika, Gerra Zibila, II. Mundu Gerra eta Gerra Hotzarekin loturiko edukiak taldeko lan honen bitar-tez landu eta ebaluatuko dira. Ikasleek, Libertad Uriz Ugarteren bizitzaren berreraikitzea egin beharko dute, honetarako, kutxan dauden dokumentu guztiekin panel bat sortu eta idazlan bat idatzi beharko dutelarik. Bi elementu edo produktu hauek irakasleari entregatu beharko dizkiete kalifikatuak izateko. Produktu final hau ebaluatzeaz eta kalifikatzeaz gain, taldeko lan bat den aldetik, lan prozesua eta taldeko ekipo lana bera ere ebaluatu eta kalifikatu behar dira, baita, maila indibidualean norberak egin duen lana ere. Honetan, ira-kasleaz gain (heteroebaluazioa), ikasleek haien burua eta haien ikaskideen lana ere ebaluatuko dute (ko eta auto ebaluazioak).

Lan honetan baloratuko diren aspektu guztiak errubrika edo behaketa eskalen bidez kalifikatuko dira. Hauek guztiak, ikasleek lehen unetik material hau eskura izango dituzte (ikasleen gida txostenean atxikirik), ezin-bestez haiek kontziente izan behar baitira zehazki zer den eskatzen zaiena, zer den aintzat hartuko dena, etab.

· Produktufinalaebaluatzekoerrubrika,(panelaetaidazlana): ikasle talde bakoitzak aurkezturiko lana ebaluatzeko irakasleak erabiliko duen errubrika da. Honetan, idazlana eta panelaren zein aspektu ebalua-tuko diren eta hauek kalifikatzeko mailaketa zehazten da. Panelak eta idazlanak, nota finalaren %70eko balioa izanen dute (Ikus irakasle gida, 1.4.1 eranskina).

· Lan prozesua ebaluatzeko errubrikak: ikasleen lan prozesua eta talde lana ebaluatzeko, heteroebalua-zioa eta auto-ko ebaluazioa aplikatuko da, alegia, irakasleak jarritako nota eta ikasleek haien taldeari, haien buruari eta haien ikaskideei jarritako nota.

- Heteroebaluazioa (irakasleak eginikoa): irakasleak lan prozesua, taldeko lana eta ekipoaren funtzio-namendua ebaluatzeko eta kalifikatzeko errubrika erabiliko du (ikus irakasleen gida, 1.4.2 eranskina). Horrez gain, eguneroko atazak betetzen ari diren kalifikatuko du behaketa eskalaren bidez (ikus 1.4.2 eranskina). Bertatik ateratzen den kalifikazioak, notaren %15eko balioa izanen du.

- Koebaluazioa (ikasleak eginikoa): ikasleek bete beharreko errubrika baten bidez taldearen funtziona-mendua ebaluatuko dute (ikus irakasleen gida, eranskina 1.4.3). Ikasle bakoitzak berea bete beharko du, talde bakoitzeko lau nota egonik. Irakasleak lau nota horien bataz bestekoa eginik, kalifikazio bat aterako du, notaren %5eko balioa izanen duena.

· Notaindibiduala(ikasleekeginikoa):proiektu honetan ikasle bakoitzak bere nota indibiduala jasoko du, notaren %10eko balioa izanen duena. Nota hau, ikasleek eginiko ko eta autoebaluazioaren bidez kal-kulatzen da, ikasleek, haien ikaskideen lana eta haien burua ebaluatuko beharko dutelarik errubrika bidez (ikus irakasleen gida, 1.4.4 eranskina). Ikasle bakoitzak berea bete beharko du, talde bakoitzeko lau nota egonik. Irakasleak lau nota horien bataz bestekoa eginik, kalifikazio bat aterako du.

22


7.2.2. Jugoslaviako atalaren eta hausnarketa saioaren ebaluazio eta kalifikazioa

Jugoslaviako gatazka lantzeko jarduera ezberdinak planteatuko dira. Jarduera hauen helburua ez da berez Jugoslaviako gerra eta gatazka bere osotasunean lantzea, ikasleak, antzerkia ulertzeko oinarrizkoa argi izatea baizik. Horregatik, gaia, irakasle bakoitzaren esku geldituko da, soilik planteatzen diren hiru saio hauetako lanketa egitea edo gehiago luzatzea. Era berean, irakasle bakoitzaren esku geldituko da Jugoslaviari buruz lantzen dena ebaluatzeko modua erabakitzea (azterketa bidez, aparteko lan baten bidez, ebaluatu gabe uz-tea…).

Era berean, antzerkia ikusi ondoren hausnarketa egiteko erabiliko den saio horretan edo horietan lantzen dena nola ebaluatu eta kalifikatu, irakaslearen esku geldituko da.

eranskinak

irakaslearentzako gida

25


eranskina 1

HISTORIALARIAREN ZEREGINA(Libertad Uriz Ugarteren bizitzaren berreraikitzen)

1.1. ISTORIOAREN PERTSONAIAK

Zeregin hau horrela planteatu izanaren funtsezko arrazoia, historia eta gertaera historikoak modu dinamiko eta ezberdin batean landu eta ikastearena da. Lan honetako protagonista nagusiaren istorioa asmatutako istorioa da, baina oinarri historikoa du eta garaiko emakume askok pairatu zituzten egoerak aintzat hartu-ta sortu da. Era berean, lana egiteko ikasleek erabiliko dituzten dokumentu grafiko asko fikziozkoak dira, edo dokumentu original egokituak (hauen iturria zehazturik agertuko dela). Lanean zehar ere, zenbait per-tsonaia historikoei erreferentziak egiten zaizkio, esaterako, Francesc Boixi, Jesús Monzóni, Josep eta Conrad Mireti, edo zenbait emakume nafarrei, Uriz Pi ahizpei, Camino Oscozi, Josefina Guerendiaini eta Carmen Fle-tari. Alabaina, gure istorioaren protagonista Libertad Urizek hauekin guztiekin izandako harremanak ez dira errealak.

PERTSONAIA HISTORIKOAK ETA HAUEK LIBERTADEN FIKZIOZKO BIZITZAN DUTEN PAPERA

Hauek dira Libertad Uriz Ugarteren bizitzako kutxan zehar agertzen diren pertsonaia historikoak:

26


FRANCESC BOIX

BIOGRAFIA LABURRA: Bartzelonan 1920an jaiotako argazkilari eta militante komunista, eta histo-riara pasa dena besteak beste, Nurenbergeko epaiketetan parte hartu izanagatik. Gaztetan Juventudes So-cialistas Unificadas taldeko militante izan zen eta Gerra Zibilean ejertzito gorriarekin lehiatzen aritu zen. 1939ko otsailean Frantziara erbesteratu zen eta beste errepublikano asko bezala, kontzentrazio zelaietan amaitu zuen (zehazki, Vernet d`Àriége). Bertatik, ejertzito frantsesean integraturik zegoen langile atzerrita-rren konpainian sartzeko atera zen eta 1940. urtean alemaniar tropa naziek preso hartu zuten4. 1941. urtean Mauthausen-Gusenera iritsi zen (non 7.000 espainiar hil zen, zeudenen bi heren). Mauthausenen Boixek ar-gazkilari gisa lanean izan zuten bertan zegoen laborategi batean, zelaiko administrazioak betekizun polizia-letarako erabiltzen zuena. Bertan egonik zelaian hilketa praktikak egiten zirela frogatzen zituzten hainbat negatibo ezkutatzea lortu zuen. Hauetan, Mauthausenen krudeltasunen probak ikusteaz gain, zelaiaren ar-duradun ziren SSko zenbaiten eta Mauthausen bisitatu zuen hierarkia naziaren zenbait pertsonen aurpegiak agertzen ziren. 1946an Boix Nurenbergeko nazioarteko tribunalean testifikatu zuen eta bere deklarazioan, argazki hauetako asko proiektatuak izan ziren, balio handiko proba izan zirenak gerra krimenez akusatzeko. Dachaun amerikarrek ospatu zuten 61 nazien kontrako prozesuan ere parte hartu zuen eta honetan ere, ar-gazkiak proba gisa erakutsi ziren. Mauthausenetik askatu ostean Frantzian gelditu zen eta izaera komunista zuten L`Humanité, Ce Soir eta Regards bezalako aldizkarietarako erreportari grafiko gisa lanean aritu zen 1951. urtean hil zen arte. Bere bizitzaren inguruko dokumentala sortu zuen Lorenzo Solerrek 2000. urtean, Francecs Boix, un fotógrafo en el infierno: https://www.youtube.com/watch?v=_1Bx1L_3nvI

FRANCESC BOIX LIBERTAD URIZEN FIKZIOZKO BIZITZAN IZANDAKO PAPERA: as-matutako fikziozko Libertaden bizitzan Francesc Boix emakumearen bikote kidea da, berez, Bartzelonan eza-gutu eta Parisen erresistentzian aritu ostean elkarren pista galdu ziotenak. Francesc Mauthausenera bidali zuten eta Libertadek urte batzuk geroago, bera ere Mauthausenen zegoela, ikusi zuen. Mauthausen askatzean Boix Nurenbergeko epaiketetara lagundu zion eta ondoren, Parisera finkatu ziren. Hau deduzitzeko ikasleek, argazkiak, Libertaden egunerokoa eta Libertaden bizi ibilbidea markatzen dueneko mapa izanen dute iker-gai, baita, 10-11. eranskinak ere.

4 Libertad Uriz Ugarteren bizitza berreraikitzeko erabilitako dokumentuan (egunerokoan), Francesc harrapatzen duteneko data ez da egokia. 1942. urtean atxilotzen dutela zehazten da, beste kamarada batzuekin batera, esaterako, Josep eta Corad Miretekin. Hiru-rak Gestapok atxilotu zituen, baina ez aldi berean. Gure fikziozko istorioan halaber, deduzitzera ematen dugu hirurak erresistentzia frantsesaren zelula edo komando berean jardun zutela, baina hori ez da egia.

F. Boix, (erdian), Dachauko prozesuan parte hartzen lekuko gisa (1946).

27


JESÚS MONZÓN

BIOGRAFIA LABURRA: Iruñean 1910. urtean jaiota-ko politikari komunista. Madrilen zuzenbide ikasketak egin ondoren Iruñera itzuli eta 1931. urtean Euzkadiko Alderdi Komunistan integratu zen. II. Errepublikan zehar, alderdiko Nafarroako komite probintzialeko idazkari nagusia izan zen 1936.eko hauteskundeetan, Nafarroako Fronte Popularreko hautagai izan zen. Gerra lehertzean, txikitako laguna zuen Lizartza karlistaren laguntzarekin ezkutatzea lortu zuen eta 1936ko abenduan, kaputxinoz mozorroturik, Ipar Euskal Herrira ihes egin zuen. Bertatik, lehenik Gipuzkoan lehenik eta Bizkaian ondoren, jarduera politikoarekin jarraitu zuen. Besteak beste, Jose Antonio Agirrek sortu berria zuen Eusko Jaurlaritzako Herri epaitegiaren fiskal dekanoaren kargua bete zuen. Bilbo erortzean, Valentziara ihes egin zuen eta 1937.eko abuztuan, Alacanteko gobernadore zibil izenda-tu zuten eta 1938.ean Cuencakoa. 1939ko martxoan Juan Negrínek PCEko hainbat kide Gobernuan sartu zituen, tar-tean Monzón: Defentsa Ministerioko idazkari orokor izen-datu zuten. Gerra amaitzear zegoela, Monzón, PCEko buru-zagiekin batera, Espainiatik atera zen hegazkinez, Oranera (Aljeria) bidean eta handik gutxira Frantziara joan zen, ber-tatik Hego Amerika eta SESBera erbesteratzeak antolatu zi-

tuen (Uriz Pi ahizpen laguntzarekin, besteak beste). 1940ean naziek Frantzia okupatu zutenean PCE berran-tolatzen eta nazien kontrako espainiar erbesteratuen erresistentzia antolatzen aritu zen Espainiar Gerrilari Elkartea sortuz. 1944ean Frantzian nazien okupazioarekin amaitu zuenean elkarte honetako 4.000-7.000 kidek Pirinioak gurutzatu eta Araneko Bailaratik (Hueska) Espainia inbaditzen saiatu ziren (makien gerrilla-rekin bat eginik). Saiakera honek porrot egin eta PCEk arduraduntzat hartu zuen. 1945ean Espainian sartu eta atxilotu zuten 1959 arte kartzelan egon zelarik. 1973an hil zen Iruñean.

JESÚS MONZÓN LIBERTAD URIZEN FIKZIOZKO BIZITZAN IZANDAKO PAPERA: Jesús Monzoni Libertad Ugartek bere egunerokoan aipamena egiten dio, honekin ikasleei helaraziz, Fran-tziako erresistentzia makian berarekin bat eginik lan egin zuela. Honez gain, ikasleei Monzónen inguruko biografia irakurraraziko zaie (ikasleen gidako, 9. eranskina).

28


JOSEP MIRET MUSTÉ

BIOGRAFIA LABURRA: 1907. urtean, familia so-zialista batean, Bartzelonan jaiotako politikari eta sin-dikalista. II. Errepublikan, Unió Socialista de Catalunya alderdi politikoan sartu eta alderdiko gaztedien burua izatera iritsi zen eta Gerra Zibila lehertzean, PSUCen fundatzaileetako bat izan bihurtu zen (izaera komunis-tako alderdia izan zena). Gerra zibilean paper aktiboa jokatu zuen PSUCeko ordezkari izanik; lehenik, Kata-luniako komite antifaxistaren miliziaren kide izan zen eta 1937. urtean, gobernu katalanaren Hornidurarako Kontseilaria bihurtu zen. Kargua utzi eta armak hartze-ko hautua egin zuen, komisario politiko gisa, frente ez-berdinetan parte hartuz, hala nola, Belchiten eta Hues-can. Nazionalek Katalunia hartzean, bere familiarekin (emaztea eta semearekin) Frantziara ihes egin zuen, Perpiñanen erbesteratuz. Familia bertan utzita, Parise-ra joan zen naziek hau okupatzerakoan eta erresisten-tziaren kide aktiboa bihurtu zen. Bere anaia Conradekin batera, erbesteratutako espainiar komunisten artean propaganda egin eta zelula edo komandoak antolatu zituzten, zenbait sabotajeak eginez, dokumentuak fal-tsutuz, etab. Erresistentzia frantsesaren sare honetako

kideak izan ziren ere Elisa eta Pepita Uriz Pi ahizpak, Josep Mireten antzinako ezagunak zirenak (ezen hauek ere izan zuten PSUCeko fundazioan paper garrantzitsua). Conrad 1942ko otsailean atxilotua izan zen Pari-sen eta hil arte torturatu zuten. Urte horretako azaroan, Josep atxilotu eta hilabeteak La Santé eta Fresnesen espetxeratua izan ondoren, 1943.eko abuztuan, Mauthausenera bidali zuten5. Bertan, 1944. urteko azaroan Hans Bühner SSko kideak erail zuen, (azken hau, gerra krimenengatik epaitua izan zen Rasttateko Auzitegi Gorenean 1950. urtean, heriotza zigorra jasoz).

MIRET ANAIAK LIBERTAD URIZEN FIKZIOZKO BIZITZAN IZANDAKO PAPERA: Miret anaiei Libertad Ugartek bere egunerokoan aipamena egiten die, honekin ikasleei helaraziz, Frantziako erre-sistentzia makian beraiekin bat eginik lan egin zuela.

5 Ikasleen kutxan dagoen Libertad Uriz Ugarteren fikziozko egunerokoaren arabera, Josep eta Conrad Miret sarekada berean ha-rrapatuak izan ziren, Francesc Boixekin batera. Hau jakina ez zen horrela izan, baina ikasleek Libertad Urizen fikziozko bizitza erraztasun handiagoarekin berregin dezaten, horrela jartzea erabaki da.

29


PEPITA Y ELISA URIZ PI

BIOGRAFIA LABURRA: hurrenez hurren Badostainen eta Tafallan jaiotako irakasle, pedagogo eta militante nafarrak, II. Erre-publikan nabarmendu zirenak eta Gerra Zibilaz geroztik, Frantzian erbesteraturik, makien sarea osatu zutenak. Bigarren Mundu Gerra ondoren, komunista izateaz leporatuta, gobernu frantsesak abia-tutako Operación Bolero delakoaren ondorioz, Berlinera ihes egin behar izan zuten, han geratuz heriotzara arte. Bi arreba hauen bizi interesgarria Manuel Martorell historialariak ikertu du (ikus biblio-grafian eta eranskinak).

URIZ AHIZPAK LIBERTAD URIZEN FIKZIOZKO BIZI- TZAN IZANDAKO PAPERA: Libertad Uriz Ugarteren fikzioz-ko bizitzan Uriz ahizpak paper ezinbestekoa betetzen dute, bere

izebak dira. Bartzelonan haiekin zegoen 1936ko estatu kolpea eman zenean eta beraiekin Parisera ihes egin zuen, bertan, erresistentzia makian parte hartuz. Elisa eta Pepitarekin halaber, 1951. urtean Berlinera joan zen bertan beraiekin erbesteratuz. Hau guztia deduzitzeko ikasleek argazkiak, gutunak, Libertaden egune-rokoa eta bere bizitza ibilbidea markatzen dueneko mapa izanen dute. Horrez gain, emakumeek II. Errepu-blikarekin eskuratutako lorpenak zein antolaketa moduak eta Uriz ahizpen bizitzaren inguruko testu bana irakurraraziko zaie (ikasleen gida, 5. eta 6. eranskinak).

CAMINO OSCOZ URRIZA

BIOGRAFIA LABURRA: 1910. urtean Iruñeko alde zaha-rrean jaiotako emakumea, irakaslea eta alderdi komunistaren zein UGTren militantea. 1934.eko Asturiaseko iraultzaren on-dotik, Socorro Rojo Internacional erakundean integratu eta Ez-kabako gotorlekuan preso zeuden gizonei laguntza eskaini zien. Emakumea, irakaslea eta errepublikanoa izateagatik atxilotua izan zen 1936ko uztailaren 31n eta egun gutxitara, abuztuaren 10ean, eraila, Urbasako Pilatos Balkoitik behera jaurtia.

CAMINO OSCOZEK LIBERTAD URIZEN FIKZIOZ- KO BIZITZAN IZANDAKO PAPERA: Oscozi erreferen-tzia txikia baino ez zaio egiten Libertaden bizitzaren pasartean; berez, Libertaden ama den Mercedes Ugarteren lankide izan zela aipatzen da amak, 1941. urtean alabari idazten dion gutu-nean. Honekin ikasleek deduzitu behar dute halaber, Mercedes Ugarte irakaslea zela eta beste emakume errepublikano eta ira-kasle askoren modura, Frankismoaren garaian irakasle izateko debekua aplikatu zitzaiela.

30


BESTE EMAKUME NAFAR BATZUK6

Carmen Fleta: Emakume nafar militantea, Iruñean 1911n jaioa eta Ezkabako gotorlekuko emaku-me solidarioen sarean parte hartutakoa da. Amaia Kowaschek bere liburuan, “Sareak ehotzen” (2017, 53. orria) esaten duen bezala, “gazte-gaztetatik inplikatu zen gizartearen kausan eta aurrena Izquierda Errepu-blikanoan eta ondoren Alderdi Komunistan militantea izan zen” eta “adiskidantza berezia izan zuen Aurora Gómez eta haren lagun Jesús Monzón buruzagi komunistarekin”. 1934. urteko urriko iraultzaren garaian jada Ezkabako gotorlekura igotzen hasi zen SRI erakundean integratuta eta “gerraren ondotik ere segitu zuen Iruñeko Kartzel probintzialeko presoei laguntzen”. Berak, presoei laguntza eman zieten beste emakume asko bezala, presoek egindako zurezko kaxa bat jaso zuen opari gisa haien eskerrona adierazteko.

Josefina Guerendiain: Navarrerian jaiotako emakumea, oso gaztetatik UGTn afiliatu zena. Ge-rra aurretik Herriaren Etxean maiz ibiltzen zen eta bere liburuan “Nacida en la Navarrería” (1996) kontatzen duen bezala, orduan egin zen Ricardo Zabalzaren eta Julia Alvarez sozialista nabarmenduen adiskide. 1934ko urriko iraultzaz geroztik Ezkabara eraman zituzten presoak bisitatzera ere igotzen zen emakume solidario horietako bat izan zen. 1936ko uztailean atxilotua izan zen, sozialista izateagatik eta Herrriaren Etxeko ar-duraduna zen Celestino Ruiz sozialistaren neskalaguna zela leporatuta. Zazpi hilabetez egon zen kartzelan.

Guadalupe Ezkurra: 1896an Dicastillon jaio eta Iruñeko alde zaharrean bizi izan zena. 1934. urtetik aurrera Ezkabako fuertera igotzen hasi zen. 1938. urtean atxilotu eta seme alaba txikiak etxean utzita Iruñean kartzelatu zuten, 1940. urtera arte. Kowaschek bere liburuan adierazten duen bezala (A. Kowasch, 2017, 79-80), “Guadalupe atxilotzera joan ziren egunean norbaitek abisua eman zion zion eta Xabierko jai-tsierako teilatuetatik eskapatu ahal izan zen. Baina Guadaluperen bila etorri eta ikusi zutenean alde egina zela, bere seme alabak hartu eta mehatxu egin zuten zaharrenak kartzelan sartuko zituztela eta hortaz, Gua-dalupe entregatu zen (...). Guadalupek beti gogoan zituen zer gauak pasatu zituen han eta zer mehatxuak hartzen zituen. Kartzelatik atera zenetik aurrera bihotzetik gaizki egon zen”.

EMAKUME HAUEK LIBERTAD URIZEN FIKZIOZKO BIZITZAN IZANDAKO PA- PERA: Emakume hauei guztiei erreferentzia txikia baino ez zaie egiten Libertaden bizitzaren pasartean; berez, Libertaden ama Mercedes Ugartek, 1941. urtean alabari idazten dion gutunean emakume hauen berri ageri da. Fleta, Ezkurra eta Guerendiain, Socorro Rojo Internacionaleko militanteak izan ziren eta hirurak Ez-kabako gotorlekuko presoei laguntza eman zieten. Emakume hauek, bestelako hamaika emakumeen modura eta Mercedes Ugarte fikziozko pertsonaiak bezala, diktaduraren errepresioa pairatu zuten. Gutunean egiten zaien aipamenen eta ikasleei irakurraraziko zaien testu baten bitartez (ikasle gida, 8. eranskina) Frankis-moan adorea izan zuten emakume borrokalariei errekonozimendua eta oro har, garaiko emakumeek pairatu zuten errepresio patriarkal eta bortitzari erreferentzia egin zaie.

6 Emakume hauen guztien biografiak A. Kowaschen “Sareak ehotzen” (2017), liburutik hartuak izan dira.

31


1.2. IKASLEEK KUTXAN AURKITUKO DITUZTEN DOKUMENTUAK:

Ikasleak zeregin hau kutxan dauden dokumentuak ordenatzen eta sailkatzen hasiko dira. Hauek dira bertan topatuko dituztenak.

· ARGAZKIAK:Dokumentu asko argazkiak dira, batzuk bat datoz benetako pertsonaiekin, alegia, pertso-naia historikoenak (Uriz Pi ahizpen argazkia eta Francesc Boixen argazkia). Beste batzuk, une historikoen argazkiak izanik ere (Iruñeko 1931ko udal plazakoa edo Mauthausenen askapenekoa), bertan seinalatu ditugun pertsonaiak fikziozkoak dira edo ez diote errealitateari erantzuten. Beste hainbat argazki, ez datoz bat pertsonaiekin, Libertadenak berarenak, bere ustezko gurasoenak, etab. Aipatzekoa da, Libertad Uriz Ugarteren pertsonaia identifikatzeko erabili den argazkia berez, Freddie Oversteegen emakume holanda-rrarena dela (zehazki, 1945. urteko udazkenekoa). Freddie eta bere ahizpa, nerabeak zirela, erresistentzia holandarraren parte izan ziren, oso modu berezian jardunez gainera. Izan ere, haien egitekoa, naziak sedu-zitu eta basora eramatearena zen, bertan erresistentziako kideak zain egoten zirela naziak tiroz erailtzeko.

· GUTUNAK:beste dokumentu sorta bat, istorioari kohesioa emateko asmatutako gutunak dira, eta baita, Li-bertadek ustez idatzitako fikziozko eguneroko bat. Hauek ordea, zuzentasun historikoari jarraituz sortuak izan dira.

· BESTEBATZUK:kutxan halaber, ikasleak kokatzen laguntzeko mapa bat eta zuhaitz genealogiko bat dau-de, baita, UGTren afiliazio dokumentu bat, Diario de Navarraren 1936ko uztailaren 18ko artikulua, “spa-nier” sinboloa, edo Gursen inguruko “Argia”k publikatutako artikulu egokitu bat ere.

1.3. IKASLEEI BANATUKO ZAIEN GIDA

Ikasleei lehen unetik idatziz zeregina gauzatu ahal izateko beharrezkoa den informazio guztia pasako zaie. Irakasleak gida hauetako bat fotokopiatuta eman beharko die ikasle talde bakoitzari. Gida hau bi dokumentu multzok osatuko dute:

Zereginaren txostena

Ikasleek idatziz jasoko dute zeregin hau egiteko ezinbesteko jarraibide guztiak. Alegia;

· ZEREGINBEHARDENETANOLA:zertan datza egin beharrekoa eta nola egin beharko dute lan (lan pro-zesuari dagozkion xehetasun guztiak).

· NOLAEBALUATUKODEN:zer den irakasleak ebaluatuko duena, zer den aurkeztu beharko dutena, zer eta nola hartuko duten parte haiek ebaluaketa sisteman… Errubrika guztiak ikusgai izango dituzte.

· EGUNEROKOATAZAK:denbora ahalik eta hobekien probesteko helburuz, ikasleek eguneroko atazak zehaztuta izango dituzte.

Landu beharko dituzten aparteko dokumentuak. Eranskinak.

Ikasleak zeregina gauzatzeko, kutxan dauden dokumentuaz gain, eranskinetako dokumentuak ere landu beharko dituzte. Hauek ezinbestekoak izango dira garai horretako zenbait pertsonaien, lekuen eta gertaera historikoak ulertu ahal izateko. Eranskin hauek guztiak, iturri ezberdinak kontsultatuz eta hauek moldatuz osatu dira. Hauek lirateke banan banan eranskinak:

· 4.ERANSKINA:egunez egun ikasleek egin beharreko ataza burutzen laguntzeko pista edo galdera multzoa da. Hauek jarraituz, Libertad Uriz Ugarteren bizitzari buruzko erantzunak bilatu beharko dituzte, horre-la, bere bizitza berreraikiz. Bertan ageri diren galderei jarraituz sortu beharko dute halaber Libertad Uriz Ugarteren bizitzari buruzko idazlana. Era berean, irakasleak idazlan honetan errubrikatuko duen aspek-tuetako bat hau izanen da. Alegia, formulatzen diren galdera horien guztien erantzunak jaso ote dituzten.

32


· 5.ERANSKINA:Emakumeen lorpenak II. Errepublika garaian. A. Kowaschen “Sareak Ehotzen” liburua ardatz harturik osatu den testua da, zeinetan, garai historiko horretan berdintasunaren alde eman ziren urrats nagusienak biltzen diren. Honez gain, orduko emakumeen antolaketa sare batzuen inguruko infor-mazio laburra jasotzen da.

·6.ERANSKINA:Josefa eta Elisa Uriz Pi ahizpen inguruko testua da. Hau, Martorellek “Gerónimo de Uzta-riz”eko (2014-2015, 30-31. zenbakiak) aldizkarian publikaturiko artikulua eta Martorellek berak Bados-taingo kontzejuak zein Eguesibarko Udalak argitaraturiko idatzitako artikulua aintzat hartuta sortu da.

· 7.ERANSKINA:1936ko uztailak 19an Diario de Navarrak publikaturiko egunkariaren azaleko kopia bat ja-sotzen duen eranskina da, Molaren gerra bandoa jasotzen duena. Ondoan halaber Molaren biografia txikia jasotzen da.

· 8. ERANSKINA: gerra zibilaz geroztik eta franskimoaren diktaduran zehar, emakumeek pairatu zituz-ten zanpaketa, errepresioaren eta sistema patriarkatuaren inguruan hitz egiten duen testu bat da. A. Ko-waschen “Sareak Ehotzen” liburua ardatz harturik osatu den testua da.

· 9.ERANSKINA: Jesús Monzonen inguruko biografia jasotzen duen testua da. Hau nagusiki, Wikipediako informazioa hartuta sortu da. Alabaina, guztiz gomendagarriak dira pertsonaia historiko honen inguruan Martorellek publikaturiko “Monzón, el lider comunista olvidado por la historia” (Pamiela) eta Monzonen inguruko dokumentala, “Jesús Monzón el lider olvidado por la historia” (2011).

· 10.ERANSKINA:Mauthausenen inguruko informazioa biltzen duen testua da, prentsa artikulu ezberdinak ardatz hartuta sortu dena (ikus bibliografia). Honez gain, azpiko partean bi dokumental interesgarrien be-rri ematen da.

· 11.ERANSKINA:Francesc Boixen inguruko biografia jasotzen duen testua da. Hau nagusiki, Wikipediako informazioa hartuta sortu da.

1.4. ERRUBRIKAK

1.4.1. Bukaerako lana ebaluatzeko irakaslearen errubrika (kopiatu ikasleen gidako, “Zeregina-Tarea Libertad Uriz” dokumentuko 3.1 eranskinetik).

1.4.2. Lan prozesua eta talde lana ebaluatzeko irakaslearen errubrika eta behaketa eskala, (kopiatu ikasleen gidako “Zeregina-Tarea Libertad Uriz” dokumentuko 3.2. eranskinetik).

1.4.3. Ko ebaluazioa: talde lana (kopiatu ikasleen gidako “Zeregina-Tarea Libertad Uriz” dokumentuko 3.3. eranskinetik)

1.4.4. Auto eta ko ebaluazioa (kopiatu ikasleen gidako “Zeregina-Tarea Libertad Uriz” dokumentuko 3.4. eranskinetik).

33


3.1. E

RA

NSK

INA

. PR

OD

UKTU

FIN

ALA

KA

LIF

IKATZ

EKO

IRA

KA

SLEA

REN

ER

RU

BR

IKA

(H

ETER

O-E

BA

LU

AZIO

A).

NO

TAR

EN

%70

TR

ESN

AA

SPEK

TU

AOSOONGI

(1-0.8puntu)

ONGI

(0.7-0.6puntu)

ERD

IPU

RD

I(0.5-0.4puntu)

HOBETUBEHAR

(0.3-0puntu)

PUN

TUA

K

IDA

ZLA

NA

ADIE

RAZP

ENA

(pun

tu b

at)

Eusk

araz

ko a

dier

azpe

na

bika

inek

oa d

a, te

stua

k

kohe

rent

zia

eta

kohe

sioa

du

, loka

ilu a

bera

tsak

era

bili

dira

, eta

info

rmaz

ioa

ongi

an

tola

tuta

dag

o. E

z ditu

ap

enas

aka

ts o

rtog

rafik

orik

.

Eusk

araz

ko a

dier

azpe

n m

aila

ona

da,

test

uan

kohe

rent

zia

eta

loka

iluen

er

abile

ra n

ahik

o eg

okia

da

eta

info

rmaz

ioa

nahi

ko

ongi

dag

o an

tola

tuta

. Aka

ts

orto

graf

iko

batz

uk d

aude

.

Eusk

araz

ko a

dier

azpe

n m

aila

ez

da

sobe

ra o

na, e

z dira

ko

hesi

oari,

koh

eren

tzia

ri et

a lo

kailu

en e

rabi

lera

ri at

entz

io

nahi

korik

jarr

i eta

info

rmaz

ioa

ez d

ago

ongi

ant

olat

uta.

Akat

s or

togr

afik

o ug

ari d

ago.

Eusk

araz

ko a

dier

azpe

na

oso

trak

etsa

da,

ko

here

ntzi

ari, k

ohes

ioar

i et

a lo

kailu

en e

rabi

lera

ri

ez za

ie a

tent

zior

ik ja

rri

eta

info

rmaz

ioa

oso

naha

si a

ntol

atu

da.A

kats

or

togr

afik

oez j

osita

dag

o.

NARR

AZIO

A (p

untu

bat

)Te

stu

narr

atib

o bi

kain

a so

rtu

dute

, irak

urte

rrez

a,

arin

a et

a en

tret

enig

arria

, ira

kurle

a ha

rrap

atze

n du

ena.

Desk

ribap

en te

stu

ona

egin

dut

e, ge

rtae

rak

ongi

de

skrib

atuz

, bai

na e

z zai

o al

dart

e na

rrat

iboa

ri at

entz

io

bere

zkoa

jarr

i.

Desk

ribap

en te

stu

bat s

ortu

du

te, d

eskr

ibap

en h

utsa

egi

nez,

aspe

ktu

narr

atib

oari

inol

ako

aten

tzio

rik ja

rri g

abe.

Desk

ribap

en te

stu

xum

e et

a ka

litat

e os

o ba

xuko

a so

rtu

dute

.

KRON

OLOG

IA

(pun

tu b

at)

Kutx

an e

ta e

rans

kine

tan

zeud

en d

okum

entu

ak

aint

zat h

artu

z, ge

rtae

ra

guzt

iak

bika

in d

atat

u di

tuzt

e.

Kutx

an e

ta e

rans

kine

tan

zeud

en d

okum

entu

ak

aint

zat h

artu

ditu

zte

eta

gert

aera

geh

iena

k on

gi

data

tu d

ituzt

e.

Kutx

a et

a er

ansk

inet

ako

doku

men

tuen

kro

nolo

giar

i ez

diot

e be

har b

este

err

epar

atu,

et

a be

raz,

gert

aera

geh

iena

k ez

da

ude

ongi

dat

atua

k.

Kutx

a et

a er

ansk

inet

ako

doku

men

tuen

kro

nolo

giar

i ez

dio

te e

zert

xo e

re e

z er

repa

ratu

eta

ber

az,

gert

aera

k ez

dira

dat

atu.

OSOT

ASUN

A (p

untu

bat

)Id

azla

nean

kut

xako

do

kum

entu

guz

tiak,

er

ansk

inet

ako

info

rmaz

ioa

es

angu

rats

uena

k et

a em

anda

ko “p

ista

” guz

tiak

aint

zat h

artu

dira

.

Idaz

lane

an o

ro h

ar, k

utxa

ko

doku

men

tu g

ehie

nak,

er

ansk

inet

ako

idei

a na

gusi

enak

eta

em

anda

ko

pist

a ge

hien

ak a

intz

at h

artu

di

ra.

Idaz

lane

an k

utxa

ko d

okum

entu

as

ko e

do/e

ta e

rans

kine

tako

idei

a na

gusi

geh

iena

k et

a em

anda

ko

pist

a ug

ari e

z dira

ain

tzat

har

tu.

Idaz

lane

an e

z dira

ape

nas

aint

zat h

artu

kut

xan

zeud

en

doku

men

tuak

edo

/eta

er

ansk

inek

em

aten

zute

n in

form

azio

, ezt

a pi

sta

asko

er

e.

ALDA

RTE

HIST

ORIK

OA

(hir

u pu

ntu)

Idaz

lana

k bi

kain

jaso

tzen

et

a de

skrib

atze

n di

tu

gert

aera

, per

tson

aia

eta

leku

hi

stor

ikoa

k, id

eiak

mod

u sa

kon

eta

gara

tuan

aza

lduz

.

Idaz

lana

k on

gi ja

sotz

en e

ta

desk

ribat

zen

ditu

oro

har

ge

rtae

ra, p

erts

onai

a et

a le

ku

hist

orik

o ge

hien

ak, id

eiak

na

hiko

gara

tuz.

Idaz

lana

k ez

ditu

oro

har

ong

i ja

sotz

en e

ta d

eskr

ibat

zen

gert

aera

, per

tson

aia

eta

leku

hi

stor

ikoa

k, id

eiak

ez d

aude

m

odu

sako

nean

gara

tuak

.

Idaz

lana

k ez

ditu

bat

er

e on

gi ja

sotz

en e

ta

desk

ribat

zen

gert

aera

, pe

rtso

naia

eta

leku

hi

stor

ikoa

k, id

eiak

oso

az

alet

ik d

aude

idat

zita

.

(x 0

.3)

34


TR

ESNA

ASP

EKT

UA

OSOONGI

(1-0.8puntu)ONGI

(0.7-0.6puntu)ER

DIP

UR

DI

(0.5-0.4puntu)HOBETUBEHAR

(0.3-0puntu)PU

NT

UAK

PAN

ELA

ESTETIKA (puntu bat)

Panelak bere osotasunean oso itxura ona eta originala du, aldarte estetikoa asko zaindu delarik.

Panela bere osotasunean itxura ona du, aldarte estetikoa nahiko zainduta dagoelarik

Panelaren estetika nahiko traketsa da, ez zaiolarik arreta nahikoa jarri aldarte estetikoari.

Panelaren estetika traketsa da oso, ez zaiolarik inolako arreta jarri aldarte estetikoari.

MATERIALA

(puntu bat)Kutxan aurkitutako dokum

entu guztiak edo esanguratsuenak erabiliak izan dira.

Kutxan aurkitutako dokum

entu gehienak erabiliak izan dira, bakar batzuk falta direla.

Ez dira kutxan aurkitutako dokum

entu asko erabili edo eranskinekin nahastu eta hauek txertatu dituzte ere.

Dokumentu asko falta da

eta dauden batzuk ez dira zuzenak.

ORDENA KOHESIOA (puntu bat)

Paneleko dokumentu guztiak

kronologikoki identifikatuta daude eta haien arteko lotura guztiz logikoa da.

Paneleko dokumentu

guztiak ez daude kronologikoki ongi identifikatuta edo/eta haien arteko lotura batzuk ez dira argiak

Paneleko dokumentu gehienak

ez daude kronologikoki ongi identifikatuta edo/eta haien arteko lotura batzuk ez dira argiak

Paneleko informazio

gehiena hankaz gora dago, kronologiarik gabe eta koherentziarik gabe antolatuta.

LOR

TU

TAK

O P

UN

TU

AZIO

A

35


3.2

. ERA

NSK

INA

. LA

N P

RO

ZESU

A E

TA T

ALD

E L

AN

EKO

IRA

KA

SLEA

REN

KA

LIF

IKA

ZIO

A, H

ETER

O-E

BA

LU

AZIO

A

(NO

TAR

EN

%15

). A

/TA

LD

E L

AN

A K

ALIF

IKATZ

EKO

IRA

KA

SLEA

REN

ER

RU

BR

IKA

(5 p

un

tu

); ir

aka

slea

k

kla

seeta

n e

gin

da

ko

eg

un

er

oko

beh

ak

eta

n o

ina

rr

itu

z b

etetz

eko

a

ASP

EKT

UA

OSOONGI

(1-0.8puntu)

ONGI

(0.7-0.6puntu)

ERD

IPU

RD

I(0.5-0.4puntu)

HOBETUBEHAR

(0.3-0puntu)

PUN

TUA

K

LAN

MA

ILA

(2

pun

tu)

Tald

ekid

e gu

ztia

k go

gor

eta

mot

ibat

urik

arit

u di

ra

lane

an e

ta in

tere

sa e

raku

tsi

dute

. Egu

nero

ber

ehal

a ja

rri

dira

lane

an.

Tald

ekid

eak

oro

har,

lang

ile a

ritu

dira

, na

hiko

inte

resa

turik

eta

m

otib

atur

ik e

gon

dira

, ba

ina

batz

ueta

n hi

ztun

ibili

di

ra, e

do/e

ta la

nean

jart

zea

batz

ueta

n ko

sta

zaie

.

Tald

ekid

e ge

hien

ei o

ro h

ar k

osta

eg

in za

ie la

nean

jart

zea,

ez d

ira

sobe

ra la

ngile

arit

u ed

o/et

a na

hiko

hi

ztun

ibili

dira

. Ez d

ute

inte

res

gehi

egiri

k er

akut

si ga

ian.

Tald

ekid

e ge

hien

ek e

z dut

e la

nik

egin

, irak

asle

a ga

inea

n eg

on b

ehar

izan

da

lane

an ja

r zi

teze

n. E

z dut

e ia

inte

resi

k er

akut

si ga

ian

eta/

edo

oso

hizt

un ib

ili d

ira.

(x 0

.2)

AU

TO

NO

MIA

(pun

tu b

at)

Tald

ea o

so a

uton

omo

aritu

da

, ez d

u ap

enas

beh

ar iz

an

iraka

slear

en la

gunt

zarik

.

Tald

ea n

ahik

o au

tono

mo

aritu

da,

bain

a ze

nbai

teta

n,

iraka

slear

enga

na jo

dut

e la

gunt

za b

ila.

Tald

ea e

z da

bat e

re a

uton

omo

aritu

, ez d

itu ze

regi

na e

ta a

taza

k on

gi ir

akur

ri et

a la

gunt

za e

skea

n as

kota

n jo

dut

e ira

kasle

aren

gana

.

Tald

eak

ez d

u ba

t ere

au

tono

mia

rik iz

an,

iraka

slear

en e

teng

abek

o la

gunt

zarik

gabe

ez d

ira ga

i iz

an a

urre

ra e

gite

ko.

TALDEKOHESIOA

(pun

tu b

at)

Tald

ea o

so o

ngi m

olda

tu d

a,

beti

doin

u eg

okia

n ar

itu d

ira

eta

lana

ong

i ban

atu

dute

.

Tald

ea n

ahik

o on

gi m

olda

tu

da, n

ahiz

eta

bat

zuet

an

ezta

baid

ak iz

an. N

ahik

o on

gi

bana

tu d

ute

lana

Tald

ea e

z da

ongi

mol

datu

, hai

en

arte

an n

ahik

o lis

kar i

zan

ditu

zte

eta

lana

ez d

ute

ongi

ban

atu.

Tald

eare

n ha

rrem

anak

eta

la

n ba

nake

ta e

z da

inol

az e

re

egok

ia iz

an. G

aizk

i mol

datu

di

ra.

IRA

KU

RK

ETA

PA

RT

EKAT

UA

(pun

tu e

rdi)

Tald

eak

beha

rrez

koa

zen

ataz

a gu

ztie

tan

iraku

rket

a pa

rtek

atua

era

bili

du.

Tald

eak

gehi

enet

an

iraku

rket

a pa

rtek

atua

ren

bide

z gau

zatu

ditu

ja

rdue

rak.

Tald

eak

oso

gutx

itan

erab

ili

du ir

akur

keta

par

teka

turik

, ge

hien

etan

bak

oitz

a be

rera

arit

u da

ja

rdue

rak

egite

n.

Ez d

ute

ia in

oiz i

raku

rket

a pa

rtek

atua

era

bili,

bak

oitz

ak

bere

ra a

ritu

da ja

rdue

rak

egite

n.

(zat

i 2)

EUSK

AR

AR

EN

ERA

BIL

ERA

(pun

tu e

rdi)

Ia g

ehie

neta

n eu

skar

az a

ritu

dira

eta

hon

etan

aha

legi

ndu

dira

.

Batz

ueta

n ba

ino

ez d

ute

eusk

araz

egi

n, e

z dira

na

hiko

a ah

aleg

indu

hon

etan

.

Oso

gutx

itan

aritu

dira

eus

kara

z et

a no

rmal

ean,

irak

asle

ak a

tent

zioa

de

itu o

ndor

en.

Ez d

ira b

at e

re a

ritu

eusk

araz

, ez

ta ir

akas

leak

ate

ntzi

oa

deitu

ta e

re.

(zat

i 2)

LOR

TU

TAK

O P

UN

TU

AZI

OA

36


B/ L

AN

PR

OZESU

A K

ALIF

IKATZ

EKO

IRA

KA

SLEA

REN

BEH

AK

ETA

ESK

ALA

(5 p

un

tu

)

X BAT MARKATU DAGOKION TOKIAN ETA HAUEN

ARABERAKO PUNTUAK ZEHAZTU. HONETARAKO, IKASLEEK ENTREGATURIKO EGUNEROKOAREN

TXANTILOIAK AINTZAT HARTU BEHAR DIRA.

OSOONGI

(1-0.8puntu)ONGI

(0.7-0.6puntu)ER

DIP

UR

DI


(0.3-0puntu)

Ataza guztiak edo ia guztiak bete dituzte

Ataza gehienak egin dituzte.

Ataza batzuk baino ez dituzte bete

Ez dute ia lanik egin, ataza gehienak egin

gabe dutePUNTUAK

1.EGUNEKOLA

NA:zereginaren txantiloia irakurri dute, rolak

banatu dituzte, kutxako dokumentazioa kronologikoki ordenatu

dute eta zuhaitz genealogikoa bete dute.

2.EGUNEKOLA

NA:bi bikoteek ataza guztiak egin dituzte, hots,

1890-1941. urte bitarteko dokumentu guztiak ikertu eta ulertu

dituzte, (kutxakoak zein eranskinak).

3.EGUNEKOLA

NA: 1941.urteaz geroztiko dokum

entu guztiak ikertu eta ulertu dituzte, (kutxakoak zein eranskinak).

4.EGUNEKOLA

NA:panela jada bukatuta dute eta

narrazioarekin jada hasi dira.

5.EGUNEKOLA

NA: narrazioa jada bukatu dute eta irakasleari aurkeztu behar zaion dokum

entazio guztia prest dute.

LOR

TU

TAK

O P

UN

TU

AZIO

A

LAN

PR

OZESU

A ETA

TALD

E LAN

AR

EN K

ALIFIK

AZIO

AP

UN

TU

KO

PU

RU

AGUZTIRA

TALD

E LAN

A

EGUNEROKOLA

NA

37


3.3

. ERA

NSK

INA

. TA

LD

E L

AN

AR

EN

BA

LORA

ZIO

OR

OKO

RRA

TALDELANARENEBALUAZIOA(Zehaztuzeinpuntuazioaem

angozenioketezuentaldelanari)

BALORA-

TZE

KO

AOSOONGI

(1-0.8puntu)

ONGI

(0.7-0.6puntu)

ERD

IPU

RD

I (0.5-0.6puntu)

HOBETUBEHAR

(0.3-0puntu)

PU

NT

U

LAN

A

Tald

ekid

e gu

ztia

k la

nean

gog

or

aritu

gara

, den

ek a

hale

gin

bera

eg

in d

ugu,

guz

tiok

zego

kigu

n ko

npro

mis

oak

eta

rola

k on

gi

bete

z.

Tald

ekid

e gu

ztia

k na

hiko

la

ngile

ibili

gara

,nah

iz e

ta e

z ga

ren

beha

r gen

uen

guzt

ia

ahal

egin

du. I

a de

nek,

gur

e ko

npro

mis

oak

eta

rola

k on

gi

bete

ditu

gu.

Tald

ekid

e gu

ztie

k ez

dug

u m

aila

ber

ean

lani

k eg

in.

Konp

rom

isoa

k et

a ro

lak

ez o

hi

ditu

gu d

enek

ong

i bet

e et

a ez

ga

ra a

zken

une

ra a

rte

bene

tan

lane

an a

hale

gind

u.

Oro

har t

alde

kide

guz

tiak

nahi

ko la

sai

ibili

gara

eta

oso

lan

gutx

i egi

n du

gu.

Ez d

itugu

kon

prom

isoa

k et

a ro

lak

fund

amen

tuz b

ete

eta

oso

bera

ndur

a ar

te, e

z gar

a lan

ean

jarr

i. Bak

arre

n ba

tek

ez d

u ko

lper

ik jo

.

Klas

eak

oso

ongi

pro

best

u di

tugu

. Egu

nero

mar

katu

ta

zeud

en a

taza

k eg

in d

itugu

, eta

kl

asea

n de

nbor

a ed

uki e

zen,

de

nek

etxe

an a

dost

u be

zala

bu

katu

ditu

gu. H

orre

la, e

gune

ro

egin

beh

arre

koa

egin

aha

l iza

n du

gu.

Klas

eak

nahi

ko o

ngi p

robe

stu

ditu

gu. E

gune

ro m

arka

turik

ze

uden

ata

za g

ehie

nak

egin

di

tugu

bai

na b

ukat

u ga

be

geld

ituta

ko g

uztia

k ez

ditu

gu

etxe

an a

mai

tu e

ta h

orre

gatik

, ze

rtxo

bait

atze

ratu

ta ib

ili ga

ra.

Klas

eak

ez d

itugu

beh

ar b

este

pr

obes

tu.E

gune

ro m

arka

turik

ze

uden

ata

za b

atzu

k eg

in ga

be

geld

itu za

izki

gu e

ta e

txea

n er

e ez

ohi

ditu

gu a

mai

tu. O

so

bera

ndu

jarr

i ditu

gu p

ilak

eta

horr

egat

ik, o

so a

tzer

atua

k ib

ili0

gara

.

Klas

eak

ez d

itugu

ia b

at e

re p

robe

stu.

Eg

uner

o m

arka

turik

zeud

en a

taza

ge

hien

ak e

gin

gabe

gel

ditu

zaiz

kigu

et

a et

xean

ere

ez d

ugu

lani

k eg

in. O

so

larr

i ibi

li ga

ra, e

z bai

kara

bat

ere

ong

i an

tola

tu e

z pla

nifik

atu

eta

horr

egat

ik,

oso

oso

atze

ratu

ak ib

ili ga

ra.

ELK

AR

LAGUNTZA

ETAHARRE-

MA

NA

K

Beha

rrez

koa

izan

den

ean,

ta

ldek

ide

guzt

iek

lagu

ntza

es

katu

eta

esk

aini

dio

gu. E

lkar

on

gi la

gund

u di

ogu.

Tald

ekid

e ge

hien

ak a

hale

gind

u ga

ra e

lkar

ri la

gunt

zen,

nah

iz

eta

dena

k ez

gare

n m

aila

be

rean

ego

n, b

atzu

k be

stea

k ba

ino

ekar

pen

gehi

ago

egin

di

tuzt

e.

Tald

ekid

een

arte

an

ezbe

rdin

tasu

nak

izan

dira

. Iz

an e

re, b

atzu

k be

stea

k ba

ino

gehi

ago

inpl

ikat

u et

a ah

aleg

indu

dira

, bes

te b

atzu

k os

o gu

txi e

gin

dute

n bi

tart

ean.

Ia in

ork

ez d

u la

gunt

zarik

esk

atu

eta

agia

n, la

gunt

za e

skat

u be

harr

ean

geun

den.

Izan

ere

, atz

erat

uta

ibili

gara

la

nean

eta

azk

enea

n de

na p

ilatu

zaig

u.

Dena

k na

hiko

des

astr

e ib

ili ga

ra.

Gure

art

ean,

mod

u eg

okia

n hi

tz e

gin

diog

u, e

rres

petu

z eta

la

saita

sune

z gau

zak

azal

duz e

ta

elka

rri l

agun

duz.

Gure

art

ean

mod

u eg

okia

n hi

tz

egite

n ah

aleg

indu

gara

, bai

na

batz

ueta

n ur

durit

u ga

ra e

ta

ezta

baid

aren

bat

izan

dug

u.

Tald

ekid

e ba

tzuk

mod

u za

karr

etan

hitz

egi

n di

ogu/

diet

e el

karr

i eta

ezt

abai

da

batz

uk iz

an d

itugu

.

Gure

art

ean,

ez d

iogu

bet

i err

espe

tuz

hitz

egi

n et

a ur

durit

u ga

rene

an, g

aizk

i hi

tz e

gin

dieg

u el

karr

i, zen

bait

liska

r eta

ez

taba

idak

izan

dig

ula.

HELBURUA

Oso

kont

ent g

aude

egi

ndak

o la

naz,

oso

txuk

una

eta

osat

ua

geld

itu za

igu.

Kont

ent g

aude

egi

ndak

o la

naz.

Mai

la h

andi

bat

ean,

lort

u du

gu

lan

ona

egite

a.

Lana

buk

atu

dugu

bai

na

gauz

a ba

tzuk

hob

eto

egin

ge

nitz

akee

la u

ste

dugu

.

Lana

ent

rega

tu d

ugu

bain

a ez

gaud

e po

zik

egin

dako

arek

in, g

ehia

go a

hale

gin

geni

tzak

een.

GUZTIRA

EGIN

GUZ

TIEN

BAT

URA

ETA

ATE

RATZ

EN D

EN Z

ENBA

KIA

BIDE

RKAT

U BI

DER

BI (

x 2)

38


3.4

. ERA

NSK

INA

. AU

TO

EBA

LU

AZIO

A E

TA K

O-E

BA

LU

AZIO

A (z

ein

no

ta ja

rr

iko

zen

iok

e z

ur

e ik

ask

ideei

eta

zu

re b

ur

ua

ri?)

BA

LOR

ATZEK

OA

OSOONGI

(1-0.8puntu)ONGI

(0.7-0.6puntu)ER

DIP

UR

DI


(0.3-0puntu)Idatzi kideen izenak eta

bakoitzari puntuak eman

NI

Lanean izandako portaera

Interes handia erakutsi du/dut, beti parte hartuz eta ikasten beti saiatuz

Ia gehienetan interesa erakutsi du/dut, nahikotxo parte hartuz eta ikasten ahaleginduz.

Tira, interesa jarri du/dut, baina parte hartzea kostatu zaio/zait, interes txikia erakutsiz ikasteko.

Ez du/dut bat ere inte-resik jarri.,ez da/naiz bat ere langile aritu, oso interes gutxi erakutsiz.

Egindako lana

Izugarrizko lana egin du/dut, ikaragarri ahaleginduz eta ekarpen asko eginez.

Lan ona egin du/dut eta ahalegindu da/naiz, ekarpe-nak egin ditu/ditut.

Lan gehiegi ez du/dut egin, ez da/naiz asko ahalegindu eta ekarpen gutxi egin ditu/ditut.

Ez du/dut apenas lanik egin. Gutxi ahalegindu da/naiz. Ez du/dut bat ere ekarpenik egin.

Eguneroko konprom

isoa eta atazak

Eguneroko lan ataza eta konprom

isoak bete ditu/ditut,bai klasean bai eta etxean ere.

Ia eguneroko lan ataza eta konprom

isoak bete ditu/ditut, bai klasean bai eta etxean ere.

Oso gutxitan bete ditu/ditut nire lan konprom

i-soak eta eguneroko ata-zak, ez klasean ez etxean

Ia inoiz ez ditu /ditut nire lan konprom

isoak eta eguneroko atazak bete, ez klasean ez etxean.

Taldekoekin

harremana

Oso laguntzaile ibili da/naiz eta iniziatiba handia aritu da/naiz. Beti begirunez tra-tatu ditu/ditut ikaskideak eta atsegina izan da/naiz guztiekin

Behar izan denean lagundu du/dut, baina agian ez ini-ziatiba propioz.Saiatu da/naiz ikaskideak begirunez tratatzen.

Ez du/dut laguntza gehiegirik eskaini eta iniziatiba gutxi izan du/dut. Batzuetan, ez die/diet ongi hitz egin ikas-kideei.

Ez du/dut bat ere lagun-tzarik eskaini eta ez du/dut iniziatibarik eduki. Askotan gaizki hitz egin die/diet ikaskideei.

Rolak

Bere/nire rola bikain bete du/dut.

Bere/nire rola nahiko ongi bete du/dut.

Bere/nire rola ez du/dut sobera ongi bete.

Ez du/dut bere rola ape-nas bete.

GUZTIRA

Guztiakbatuetaateratzen

denzifrabiderkatubiderbi(x0.2)

39

ERANSKINA 2JUGOSLAVIA

40


2.1. JUGOSLAVIAKO GATAZKA LANTZEKO BALIABIDEAK

Jarduerak burutzeko erabili beharreko baliabideak eta irakasleak gehigarri moduan erabili ditzakeenak:

1. JARDUERA: GATAZKAREN KOKAPENA ETA TESTUINGURUA

1.1. ARIKETARAKO MAPAK: Balkanetako mapa desberdinak: Jugoslavia sozialista osatzen zuten lurraldeen mapa, egungo nazio edo etnia desberdinen mapa eta egungo banaketa politikoa adierazten duen mapa. Ikas-leek lehendabiziko jarduera egiteko erabili beharko dituztenak.

· Jugoslaviako federazio sozialistaren errepublika desberdinak (1946/1991)ITURRIA: https://historiasdelaotrahistoria.wordpress.com/?s=YUGOSLAVIA

· Balkanetako erlijio nagusienak eta hauek nagusi diren guneak erakusten duen mapa.ITURRIA: https://fradive.webs.ull.es/material/s6conflicto.html

41


· Jugoslavia ohia osatzen zuten errepublika desberdinen egungo etnien banaketa:ITURRIA: Wikipedia

· Balkanetako egungo antolaketa politikoa azaltzen duen mapa, egun existitzen diren estatuen izen, muga eta independentzia eskuratu zuten data agertzen direlarik.ITURRIA: Berria egunkaria, “Mapa irauli zuen eguna”, 2016/06/24.

1.2. ARIKETA: BIDEOA: ariketa honetan, “Bosnia, Serbia y Croacia: la guerra de Yugoslavia en 6 minutos” bideoa proiektatuko da klasean. Honetan, Balkanetako gerren sorrera, kausak eta ondorioak modu laburrean azaltzen dira. Esan beharra dago bideoa Mendebaldeko ideologien ikuspuntutik egina dagoela eta beraz, ira-kaslearen esku geldituko da honen ikuspuntu kritiko landu edo ez. Alegia, ematen duen ikuspuntua kontras-tatzea edo ez. Bideoaren egilea, El País Internacional da, 2016ko apirilaren 12an publikaturikoa, “Bosnia, Serbia y Croacia. La Guerra de Yugoslavia en 6 minutos”.

Esteka: https://www.youtube.com/watch?v=Cr2GlX4DRHk&feature=youtu.be

42


1.3.ARIKETA:HIZTEGIA:ariketa honen helburua da, ikasleek “Dónde al bosque se espesa” antzezlanean agertuko diren eta oro har, Jugoslaviako gatazka ulertzeko funtsezkoak diren kontzeptuak lantzea eta uler-tzea litzateke. Hauek lirateke kontzeptu horiek, (informazio iturria, wikipedia)

· CHETNIK(TXETNIK):Jugoslaviako milizia armatu bat izan ziren, Bigarren Mundu Gerraren hasieran Ar-datzeko Potentzien indar armatuen aurka erresistentzia eta gerrilla-guda aurrera eraman zuena, bereziki serbiar nazionalistek osatua. Gerra aurrera joan ahala, partisanoen erresistentzia-taldeen aurka ere jo zuten, antikomunistak ere baitziren. Azkenean, txetnik talde batzuk italiar faxista eta alemaniar naziekin kolaboratzera ere heldu ziren. Gerra ondoren, guztiz deseginda geratu zen milizia.

· USTACHI (USTATXA): 1929an Ante Pavelićek sorturiko talde faxista kroaziarra izan zen, Belgradoko Parlamentuan Stjepan Radićen erailketaren ondotik. Bere izena Otomandar Inperioarekin zegoen muga zaintzen zuten soldaduetatik hartu zuen. 1941ra arte terrorismoa erabili zuen ekintza politiko nagusitzat eta, urte horretan, Ardatzarekin batu zen Alemaniak eta Italiak serbiarrek kontrolatzen zuten Yugosla-via inbaditu zutenean. Ardatzeko potentziek ustatxei Kroaziako Estatu Independentearen gobernua utzi zieten. Bigarren Mundu Gerran ustatxeek errepresio handia erabili zuten Serbiako gutxiengoaren aurka. Alfabeto zirilikoa debekatu zuten eta egindako sarraskiek naziak ere harrituta utzi zituzten. Alemaniaren errendizioaren ostean ustatxek boterea mantentzea lortu zuten eta Esloveniara erretiratu ziren, ahalik eta 1945eko maiatzaren 15ean errendizioa aurkeztu zuten. Ante Pavelićek frankismoaren babesa jaso zuen eta Espainian babes diplomatikoa jaso zuen.

· ANTEPAVELIĆ(Bradina, Konjicetik hurbil, Austria-Hungaria —gaur egun Herzegovina, Bosnia-Herze-govina—, 1889ko uztailaren 14a - Madril, Espainia, 1959ko abenduaren 28a): kroaziar buruzagi faxista izan zen. 1920an, Zagreben abokatu-lanetan ari zela, Kroaziako Eskubideen Alderdian sartu zen. 1927tik 1929ra diputatu izan zen Jugoslaviako parlamentuan. 1929an, serbiar zentralismoaren aurka matxinatu zen, eta Italiako erbestetik Ustaša izeneko eskuin muturreko mugimendua antolatu zuen. Talde horre-tako kideek Jugoslaviako Alexandro erregea hil zuten Marseillan (1934). Ardatzeko armada Jugoslaviaz nagusitu zenean, 1941eko apirilean, Pavelić izendatu zuten Kroazia estatu independentearen buruzagi. Hala, Bosnia-Herzegovina osoa eta Dalmaziako zati bat hartzen zuen Kroaziak alemaniar babesleen po-litikarekin bat egin zuen, eta barnealdean serbiar ortodoxoen eta juduen aurkako politika zapaltzailea eraman zuen aurrera. 1945eko maiatzean, Alemania garaitua izanik, Pavelićek ihes egin behar izan zuen.

· BOSNIAKO:eslaviar etnia bat dira, hegoaldeko eslaviarren azpitaldekoa. Gehienbat Bosnia-Herzegovi-nan bizi dira, eta lurralde horrekin zuzeneko lotura historikoa dute. Jugoslaviako Errepublika Federal Sozialistako erroldan “musulman nazionalitatea” eman zitzaion baina 1990eko hamarkadatik aurrera eta Bosnia-Herzegovinako independentziarekin eskualdean fededunak izan ala ez tradizio musulmana duten eslaviarrek “bosniako” izendapena lehenetsi dute. Bosnia-Herzegovinaz gain Serbia eta Montenegron ere bizi dira, batez ere bien artean banatuta dagoen Sandžak aldean; Jugoslaviazaharreko beste eremuetan (Kosovo, Kroazia, Eslovenia) ere topatzen dira eta bai arrazoi ekonomikoengatik bai Bosniako gerragatik Europar Batasunean (bereziki Alemanian), Ipar Amerikan edota Australian ere jatorri bosniakoa duten ganorazko jende taldeak daude. Bosnia-Herzegovinan bertan gerrako garbiketa etnikoak asko murriztu zuen bere zabalpena eta gaur egun oso gutxi dira Bosniako Serbiar Errepublikan bizi direnak.

· SREBRENICASARRASKIAEDOGENOZIDIOA:8.000 gizon-mutil bosniakoren hilketa izan zen, 1995eko uztailean Srebrenican (Bosnia-Herzegovina) gertatua eta Srpska Errepublikako armadaren unitateek egina, Ratko Mladić jeneralaren agindupean. 1993an NBEk Srebrenica eremu segurutzat jo zuen, Nazio Batuen babespean. Hala ere, Babes Armadak, UNPROFOR-ek, ezin izan zuen ekidin sarraskia, Herbehe-retako 400 soldadu ongi hornituak bertan bazituen ere.Srebrenicakoa izan zen, Bigarren Mundu Gerraz geroztik, Europan gertatutako sarraskirik handiena. 2004an, Hagan egoitza duen Lehengo Jugoslaviako Nazioarteko Epaitegi Kriminalak ebatzi zuen Srebrenicako sarraskia genozidioa zela. Theodor Meron epaiburuak adierazi zuen: “Bosniako musulmanen zati bat garbituz, Bosniako serbiar indar armatuek

43


genozidioa eragin zuten. Haien xedea izan zen Srebrenican bizi ziren 40.000 musulmanak desagerraraz-tea, Bosniako musulmanen artean eredugarria zen taldea hain zuzen. Gizonezko preso guztiak, milita-rrak zein zibilak, gazteak zein zaharrak, ondasunik eta identifikaziorik gabe utzi zituzten, eta, berariaz hil zituzten soilik haien nortasuna zela eta”. Hildako gehienak gizonezko helduak edo mutil nerabeak izan ziren, baina tartean zeuden 15 urtetik beherako umeak eta 65 urtetik gorako gizonak ere. Zenbait emakume eta neska ere hil zituzten. Egun (2009ko uztaila) 6.186 biktima daude identifikaturik, eta 3.647 ehortzi dira Potočariko Oroimen Gunean.

· SARAJEVOKOSETIOA:indar armatu serbiarrek Bosniako Gerran Sarajevo hiriburuan egindako setioa izan zen, gerragintza modernoko luzeena, 1992ko apirilaren 5etik 1996ko otsailaren 29ra iraun bai-tzuen. Bosnia Herzegovinak Jugoslaviatik independentzia aldarrikatu ondoren, serbiarrek Sarajevo in-guratu zuten, Srpska Errepublikaserbiarra eratu nahian Bosnia Herzegovinako lurraldean. Serbiarrek 18.000 gizoneko armada kokatu zuten inguruko muinoetan, eta handik eraso zuten artileria, gerra-gur-diak, hegazkinak, tiratzaileak eta abar erabiliz. Bosniako gobernuaren tropak 40.000 izatera iritsi ziren, baina kaskar hornituta ezin zuten setioa gainditu. Estimatzen da 10.000 lagun inguru hil zirela edo falta direla, tartean 1.500 ume. Horretaz gain, 56.000 zauritu ere eragin zuen setioak. 1995erako, hilketek eta derrigorrezko migrazioak 334.663 biztanlera murriztu zuten hiriaren populazioa, gerra aurrekoaren %64.

· Hauez gain, kontzeptu hauek ere bilatu eta definitu beharko dituzte: Serbia, Bosnia, Kroazia, Tito, Milose-vic, Serbo-bosnio, Serbo-kroata eta ortodoxo.

2. JARDUERA: EMAKUMEEN BORTXAKETA GERRA ARMA GISA.

Jarduera honetan planteatzen diren ariketek helburu dute, Jugoslaviako gerran egindako milaka bortxaketen errealitatea mahai gaineratzea. Honetarako material hau izanen dugu erabilgarri:

2.1.ARIKETA.BARBARAKRUGER:Barbara Kruger “Your body is a battleground” artelana klasean proiek-tatuko da, ikasleek honen aurrean hausnar dezaten.

BARBARA KRUGER: artista kontzeptual estatubatuarra. our body is a battleground artelana.

2.2.ARIKETA.“GRBAVICA”.Emakumeek Jugoslaviako gerran sufritu bortxa eta erasoen inguruko filma da, 2006. urtekoa. Jasmila Žbanićek zuzendutako da zuzendaria. Berlineko nazioarteko zinema festibalean urrezko saria jaso zuen eta 2006. urteetako Oscarretara, Bosnia Herzegovinako ordezkari gisa, ingelesez besteko film onenaren kategorian sailkatua izan zen.

44


Sinopsia: Sarak, hamabi urteko alabak, ikastetxeak antolatutako bidaia batean parte hartzea nahi du Esmak. Aita gerran martiri gisa hil zela frogatzeko ziurtagiri bat nahikoa izango litzateke erdi prezioan lortzeko, bai-na alabak ziurtagiria eskatzen dionean, Esma beti luzamendutan ibiliko da.

Pelikularen “El secreto de Sama” zatia, klasean bigarren saioan proiektatuko da. Esteka: https://www.youtu-be.com/watch?v=hwayLTK2118

2.3.EMAKUMEENBORTXAKETAKGERRAARMAGISA:Ikasleei Jugoslaviako gerran izandako emakume musulmanen bortxaketen inguruan aritzen den artikulu bat irakurraraziko diegu (honen inguruko galdete-gia erantzunaraziz), baita, emakume hauetariko batzuen testigantzak ere. Honetarako, jatorrizko artikulua moldaturik dago (originala luzeegia zelakoan). Alabaina, artikulua bere osotasunean interesgarria da oso, (Carbajosa, A., “Mujeres musulmanas bosnias torturadas y violadas: Grbavica”, El País, Abril 2006) eta esteka honetan duzue irakurgai: https://elpais.com/diario/2006/04/09/domingo/1144554092_850215.html

OHARRA:Unitate didaktiko honetan hiru egun aurreikusten dira Jugoslaviako gerra lantzeko. Gaiak alabaina, emakumeen bortxaketenari dagokionean esaterako, askoz gehiagorako ematen du. Irakaslearen esku geldi-tuko da honen inguruko lanketa luzatzea edo osatzea. “Emakumeak gerra arma gisa” izenburupean, ikasleek erakusketaren bat egin zezaketen haien ikastetxeetan, adibidez, Azaroaren 25eko egunari begira.

3. JARDUERA. GERRAK BIZIKIDETZAN ERAGINDAKO ONDORIOAK

Egunkari desberdinetako artikuluak. Ikasleek taldeka irakurri beharko dituzte (irakurketa partekatuaren bi-dez), talde bakoitzak artikulu bat irakurriz eta ondoren, gainerakoei irakurritakoaren sintesia eginez. Hau egin ostean, berriz ere horrelako gerrarik gertatu daitekeenaren inguruan hausnartu ahal da talde handian. Artikuluak honakoak lirateke:

-1.ARTIKULUA:Berria egunkariko artikulua, “Mapa irauli zuen eguna”. Modu laburrean gerraren hogei urte inguru pasata Balkanetako zenbait herriren egoera politikoa azaltzen du artikuluak.

-2.ARTIKULUA:“Las ciudades rotas”. Gerraren ostean Bosniako hainbat hirien egoera sozialaren inguruko El País egunkariko artikulua. Bizikidetza eta jatorri desberdineko auzokideen inguruan dihardu.

-3.ARTIKULUA: “Mostar, la ciudad que sobrevivió al infierno y muestra sus heridas al mundo”, Bosniako Mostar hiriaren inguruko artikulua gerraren ostean, auzokideen arteko bizikidetzaren inguruan, Infobae egunkaria.

-4.ARTIKULUA:“Mostar, la herida del puente no cicatrizada”, Bosniako Mostar hiriaren inguruko artikulua gerraren ondotik. Gerrak bizikidetzan eraginiko ondorioak eta ondorio politikoak azaltzen dira. El Périodi-co egunkaritik aterea.

-5.ARTIKULUA:Srebrenicako sarraskiaren inguruko artikulua, hogei urteren ostean. La Nación egunkariko artikulua.

-6.ARTIKULUA:Krajina eskualdeko serbiarren kanporaketaz eta egun Kroazian bizi diren serbiarren egoe-raz diharduen artikulua. Sputnik egunkaritik aterea.

45

ERANSKINA 3BIBLIOGRAFIA

46


ERANSKINAK

“6 MINUTOS SOBRE YUGOSLAVIA” BIDEOA:https://www.youtube.com/watch?v=Cr2GlX4DRHk, (bideoaren egilea, “El país internacional”, https://elpais.com/elpais/2016/04/12/videos/1460427395_697799.html)

Ikasleen landuko duten artikuluen estekak:

-Eranskina1:

https://www.berria.eus/paperekoa/1837/016/001/2016-06-24/mapa_irauli_zuen_eguna.htm

-Eranskina2:

https://elpais.com/internacional/2018/04/28/actualidad/1524941302_578806.html

-Eranskina3:

https://www.infobae.com/america/mundo/2017/02/08/domingo-mostar-la-ciudad-que-sobrevi-vio-al-infierno-y-muestra-sus-heridas-al-mundo/

-Eranskina4:

https://www.elperiodico.com/es/internacional/20130810/mostar-la-herida-del-puente-no-cicatri-za-2569469

-Eranskina5:

https://www.nacion.com/el-mundo/terrorismo/veinte-anos-despues-de-la-matanza-de-srebrenica-bos-nia-sigue-dividida/TOEON2W3BFAJLOG7TTWFQFNWC4/story/

-Eranskina6:

https://www.jotdown.es/2015/07/las-heridas-de-bosnia-veinte-anos-despues/

47


ITURRIAK. BIBLIOGRAFIA

Attanasio, A., (2013), “Mostar, la herida del puente no cicatriza”, El Periódico.

Carbajosa, A., (2006), “Mujeres musulamnas bosnias torturadas y violadas: Grbavica”, El País.

Chueca, J., (2006), Gurs, el campo vasco, Txalaparta.

Chueca, J., (2006), “Emakumeak II. Errepublikan, ikurra baino gehiago?”, Argia, 2035.zkia.

Chueca, J., (2005), “Gurs, Euskaldunen kontzentrazio esparrua”, Argia, 1985. zkia.

Guerendiain Caro, J., (1996), Nacida en Navarreria, Sahats.

Hutin, I., (2017), “Mostar, la ciudad que sobrevivió al infierno y muestra sus heridas al mundo”, Infobae.

Hernández, C., (2015), “Los deportados españoles en Mauthausen y los datos que deberían estar en los libros de historia”, eldiario.es.

Kowasch Velasco, A., (2017), Tejiendo redes- Sareak Ehotzen, Iruñea, Nafarroako Gobernua.

Martorell, M., (2000), “Jesús Monzón el líder comunista olvidado por la historia”, Iruñea, Pamiela.

Martorell, M., (2014-15), “Hermanas Úriz. Dos pedagogas navarras en el ‘maquis españols’”, Gerónimo de Uztariz, 30-31 zkia, 39-58.orr.

Martorell, M., Pepita y Elisa Úriz Pi, De Badostain a Berlin Oriental. Historia y compromiso de las hermanas Úriz, Badostaingo Kontzekua eta Egues Ibarreko Udala.

Moyano Urtado, S., (2017), “Mauthausen el campo de los españoles, nunca más”, eldiario.es.

Qesada, J. D., (2018), “Las ciudades rotas”, El País.

Rodríguez, M., (2016), “Mapa irauli zuen eguna”, Berria.

Vyatkin, V., (2015), “Veinte años del fin de la República Serbia de Krajina”, S. putnik.

“Veinte años después de la matanza de Srebrenica Bosnia sigue dividida”, La Nación, 2015.

DOKUMENTALAK,PELIKULAK,ANTZERKIOBRAK

Boris Malagurski, The Weight of Chains –El Peso de las cadenas–, (2010), Malagurski Cinema, Canadá. (http://www.weightofchains.com/)

Enric Canals, (2011), “Jesús Monzón el lider olvidado por la historia”, Televisió de Catalunya / IB3 / ETB, España.

Michael Tolajian, Once Brothers - Hermanos y enemigos-, (2010), NBA Entertainment, EEUU/AEB (https://www.youtube.com/watch?v=OHqQ8CSTXC0)

Montse Armengau, Ricard Belis, (2005), El convoy de los 927, Televisió de Catalunya, TV3, España.

Ripoll L., (2018), Donde el bosque se espesa, Micomicón teatro, España.

Soler, L., (2000), Francisco Boix, un fotógrafo en el infierno, Área de Televisión S.L. para Canal Plus-España.

Zbanic, J., (2006), Grbavica, Coproducción Bosnia y Herzegovina-Croacia- Austria-Alemania, Bosnia Herze-govina.

“Bosnia, Serbia y Croacia. La Guerra de Yugoslavia en 6 minutos”, (2016), El País. Internacional. (https://www.youtube.com/watch?v=Cr2GlX4DRHk)

donde el bosque se espesa” - teatrogayarre.com filegazteen hezkuntzan iragan horrek tokia izan...

Documents

Transcript of donde el bosque se espesa” - teatrogayarre.com filegazteen hezkuntzan iragan horrek tokia izan...