GaliNovaE

3° ESOEDUCACIÓN SECUNDARIA OBRIGATORIA

EEEEDDDDUUUUCCCCAAAACCCCIIIIÓÓÓÓNNNN FFFF ÍÍÍÍSSSSIIIICCCCAAAA

Laura Mosquera EscuderoLicenciada en Educación Física polo INEF de Galicia

Profesora de Educación Secundaria

Sebastián Selas DíazLicenciado en Educación Física polo INEF de Galicia

Profesor de Educación Secundaria

Este libro publícase de acordo co proxecto editorial EDUCACIÓN FÍSICA, para a etapa de ESO, ciclos 1.°, 2.°, 3.° e 4.° cur-sos, área Educación Física, aprobado pola Consellería de Educación e Ordenación Universitaria da Xunta de Galicia.

Reservados todos os dereitos. De conformidade co disposto no artigo 534-bis do Código Penal vixente poderán ser castigados con penas de multa eprivación de liberdade os que reproducisen ou plaxiasen, en todo ou en parte, unha obra literaria, artística ou científica fixada en calquera soporte, sen

a preceptiva autorización.

Dirección e proxectoEquipo didáctico GGaalliiNNoovvaa

AutoresLaura Mosquera EscuderoSebastián Selas Díaz

Correccións e asesoramento lingüísticoEquipo didáctico GaliNova

IlustraciónsMónica Malvar Rodríguez

FotografíaCarlos Álvarez MartínMónica Malvar Rodríguez

Deseño de portadaMónica Malvar Rodríguez

Fotografía de portadaCarlos Álvarez Martín

Deseño e maquetaciónMónica Malvar RodríguezBernardo Romay Mos

GALINOVA EDITORIAL, SL

r/ Rafael Bárez Vázquez, 815009 A CORUÑA

� 981 13 90 57Fax: 981 17 53 64

e-mail: galinova@galinovaeditorial.com

© GaliNova Editorial, SL 2010

ISBN: 978-84-9737-127-8Depósito Legal: C 1240-2010

Printed in Spain

UNIDADE 1: O QUECEMENTO E A VOLTA Á CALMA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .9

UNIDADE 2: O APARELLO LOCOMOTOR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .15

UNIDADE 3: DESENVOLVEMENTO DAS CAPACIDADES FÍSICAS BÁSICAS . . . . . . . . . . .21

Obxectivos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .10

Tipos de quecemento . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .10Definición . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .10Quecemento xeral . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .10Quecemento específico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .10Exemplos de exercicios a incluír nun quecemento . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .11Efectos sobre o organismo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .12Pautas para a elaboración dun quecemento . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .13

A volta á calma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .14Definición . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .14Obxectivos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .14Efectos sobre o organismo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .14Exemplos de exercicios para incluír na volta á calma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .14

O aparello locomotor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .16O sistema óseo-articular. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .16Os ósos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .16As articulacións . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .17Os segmentos corporais . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .18O sistema muscular . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .18O esquema muscular . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .19

A resistencia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .22Definición . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .22Tipos de resistencia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .22Regulación do esforzo utilizando a frecuencia cardíaca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .23Factores dos que depende a resistencia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .24Sistemas de adestramento . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .25Métodos de adestramento continuos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .25

A flexibilidade . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .27Definición . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .27Factores dos que depende a flexibilidade . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .27Sistemas de adestramento . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .28Exemplos de estiramentos activos e pasivos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .29

A forza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .30Definición . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .30Tipos de forza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .30Factores dos que depende a forza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .30Sistemas de adestramento . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .31Exemplos de exercicios de forza con autocargas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .32

A velocidade . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .33Definición . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .33Tipos de velocidade . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .33Factores dos que depende a velocidade . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .33Sistemas de adestramento . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .33

���� ÍÍÍÍNNNNDDDDIIIICCCCEEEE

UNIDADE 5: ALIMENTACIÓN E ACTIVIDADE FÍSICA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .45

Alimentación e nutrición . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .46Nutrientes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .46Proteínas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .46Hidratos de carbono . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .47Graxas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .48Vitaminas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .48Minerais . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .50Auga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .51

Achega de enerxía . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .51Calorías . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .51Adenosín trifosfato: ATP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .52

Achega enerxética e de nutrientes dos alimentos comúns . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .53Consumo de enerxía . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .54Gasto enerxético aproximado en distintas actividades humanas durante 30 minutos . . . . . . .54Protagonismo da graxa e da glicosa en función da intensidade do exercicio . . . . . . . . . . . . .54Índice de masa corporal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .55

Grupos de alimentos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .55Pirámide de alimentos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .56

Recomendacións nutricionais . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .57Distribución do consumo de nutrientes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .57Distribución calorífica durante o día . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .57

Saltos, lanzamentos e probas combinadas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .61

Aspectos técnicos e regulamentarios . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .61Salto de lonxitude . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .61Triplo salto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .62Salto de altura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .63Salto con pértega . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .64Lanzamento de peso . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .65Lanzamento de disco . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .66Lanzamento de xavelina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .68Lanzamento de martelo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .70Probas combinadas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .72

Aspectos tácticos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .72

UNIDADE 6: O ATLETISMO (SALTOS E LANZAMENTOS) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .59

UNIDADE 4: A POSTURA CORPORAL E A RELAXACIÓN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .35

A postura corporal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .36Posicións corporais básicas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .36A postura e a actividade física . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .36Exercicios para a musculatura abdominal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .38Exercicios para a musculatura lumbar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .39Exercicios con pelota . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .41

A relaxación . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .42As técnicas de relaxación . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .42Aspectos a ter en conta durante estas prácticas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .44

Flotacións . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .74Estáticas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .74Dinámicas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .74Con material auxiliar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .75Con material de salvamento . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .76

Entradas á auga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .76De pé . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .76De cabeza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .76

Técnicas de natación . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .77Crol . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .77Costas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .78Braza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .79Bolboreta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .80

O mergullo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .80Coa brazada aberta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .80Coa brazada de bolboreta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .80

Salvamento acuático . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .81Técnicas de remolque . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .81Técnicas de mergullo en salvamento . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .82

O wáter-polo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .82Aspectos regulamentarios básicos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .83Aspectos técnicos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .84

A natación sincronizada . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .85Modalidades de competición . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .86

Normas de hixiene e seguridade . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .86

UNIDADE 7: ACTIVIDADES ACUÁTICAS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .73

Que é o voleibol? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .88

Historia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .88

Aspectos regulamentarios . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .89A área de xogo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .90A rede . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .90O balón . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .90Os equipos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .90Equipación e indumentaria dos xogadores . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .90Anotar un punto, gañar un set e o partido . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .90Estrutura do xogo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .91Situacións do xogo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .91Contacto co balón . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .92Balón na rede . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .92Xogador na rede . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .92Golpe de ataque . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .92Bloqueo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .93Interrupcións do xogo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .93Cambios de campo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .93O xogador libre . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .93O equipo arbitral . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .93

UNIDADE 8: O VOLEIBOL . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .87

Os xogos alternativos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .117

Xogos tradicionais e populares . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .117Polis e cacos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .117O soga tira . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .118As catro esquinas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .118A chave . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .119A buxaina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .120

UNIDADE 10: XOGOS TRADICIONAIS E POPULARES III . . . . . . . . . . . . . . . . . . .115

Que é o acrosport? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .102

Historia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .102

O acrosport como disciplina deportiva . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .103Categorías . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .103

Os diferentes roles dos participantes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .104O portador . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .104O áxil . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .105A axuda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .106

Elementos técnicos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .107As presas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .107As posicións básicas individuais . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .108

Figuras corporais . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .110

Pirámides humanas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .110Exemplo de construción dunha pirámide . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .111

Aspectos preventivos a ter en conta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .112

Beneficios desta práctica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .112

Exemplos de figuras e pirámides . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .113

UNIDADE 9: O ACROSPORT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .101

Aspectos técnicos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .94O saque . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .94O toque de man baixa ou de antebrazos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .95O toque de arriba ou de dedos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .95Os remates . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .96Os bloqueos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .96

Aspectos tácticos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .97Posición dos xogadores no campo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .97Posición básica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .97Posición K0 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .97Posición K1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .97Posición K2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .97Posición K3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .97Posición K4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .97

XXXXOOOOGGGGOOOOSSSS TTTTRRRRAAAADDDD IIIICCCC IIIIOOOONNNNAAAA IIII SSSS

EEEE PPPPOOOOPPPPUUUULLLLAAAARRRREEEESSSS IIII IIII IIII

Nesta unidade didáctica continuaremos co traballo dos xogos tradicionais,populares e alternativos relacionados coa actividade física comezado en cursosanteriores. Moitos destes xogos inciden, en maior ou en menor medida, nodesenvolvemento das capacidades físicas básicas e das distintas habilidadesmotrices, polo que son perfectos para ser utilizados dentro das clases de Edu-cación Física.

116

XXOOGGOOSS TTRRAADDIICCIIOONNAAIISS

RESISTENCIA

a pilla

o stop

polis e cacos

a cadena

↓FORZA

a corda

carreiras de sacos

o soga tira

lanzamento de pedra

↓VELOCIDADE

as cadeiras

o pano

as catro esquinas

xogos de relevos

↓HABILIDADE

o brilé

as bólas

os birlos

a ra

a chave

o trompo

a billarda

a petanca

↓

RReeccoorrddaa::

XOGOActividade regulada mediante normas acordadas polos xogadores.O xogo é propio do ser humano en todas as etapas da súa vida e realízase

co único obxectivo de sentir satisfacción e benestar.

DEPORTE

Actividade física regulamentada e institucionalizada (federacións, competiciónsoficiais). A súa práctica pode ter carácter; lúdico, competitivo ou mesmo profesional.

Podemos falar de deportes individuais (natación), de adversario (tenis, judo) oucolectivos (baloncesto). Estes deportes posúen un regulamento oficial co que se com-pite en todo o mundo.

Outras connotacións: deporte de aventura, deporte extremo, etc.

XOGOS

TRADICIONAISAqueles que se transmiten de xeración en xeración, sen que se perda a súa

esencia, e conforman un ben cultural propio dunha determinada zona xeográfica.

XOGOS

POPULARESSon aqueles xogos que tras ser practicados por un gran número de persoas, van

perdurando no tempo, e fóronse estendendo por diferentes lugares xeográficos.

XOGOS CON

MATERIAL

ALTERNATIVO

Aqueles xogos realizados con materiais non convencionais, xa sexan de fa-bricación propia ou mercados.

117

OS XOGOS ALTERNATIVOS

Tras diferenciar claramente nos cursos anteriores entre xogo e deporte, e entre xogos tra-dicionais e populares, centrarémonos agora en aclarar o concepto de xogos alternativos.

Incluiremos dentro do termo xogos alternativos a todos aqueles realizados con materiaisnon convencionais, xa sexan de fabricación propia, xa sexan comprados. Neste apartadoatópanse o “ultimate” e o “shutterball”, que se trataron en cursos anteriores.

XOGOS TRADICIONAIS E POPULARES

POLIS E CACOS

TIPO: xogo colectivo, no que o fundamento básico é a carreira.OBXECTIVO: tocar ou “pillar”.DESENVOLVEMENTO: os participantes forman dous equipos e deciden quen comeza o xogosendo “polis” e quen, “cacos”. Os cacos situaranse nunha zona delimitada do espazo dexogo que será o cárcere. A continuación déixaselles a estes un tempo para poder escaparpolo espazo de xogo e tras ese tempo os polis empezan a perseguilos. O obxectivo dos polisé capturar, pillando ou tocando, a todos os cacos e levalos ao cárcere. Unha vez que todosos cacos sexan capturados os equipos cambian os papeis.VARIANTES: a variante máis habitual é a que lle permite aos cacos que aínda non foroncapturados liberar do cárcere aos seus compañeiros. Para liberalos deben de conseguirtocalos e, nese momento, o caco capturado quedará libre e poderá escapar de novo.

118

O SOGA TIRA

TIPO: xogo competitivo, colectivo, deforza.OBXECTIVO: desprazar o equipo rival atafacelo cruzar unha liña marcada no chan.DESENVOLVEMENTO: divídense os partici-pantes en equipos dun mesmo número dexogadores. Trázase unha liña no chan ecolócase un equipo a cada lado da liñacos seus compoñentes formando unhafila. Os equipos agarran unha soga e ávoz de “xa”, comezan a tirar con forzacada un nunha dirección. O equipo queconsiga desprazar o rival por enriba daliña gaña o xogo.VARIANTES: en ocasións decídese quepara gañar o xogo un equipo ten queconseguir vencer ao rival certo númerode veces, por exemplo 3, 5 ou 10.

AS CATRO ESQUINAS

TIPO: xogo colectivo, de velocidade, dereacción.OBXECTIVO: situarse nunha das catro es-quinas.DESENVOLVEMENTO: sitúanse sobre o terreocatro marcas que delimitan un cadrado, ásque lles chamaremos “as catro esquinas”.En cada unha das esquinas colócase unxogador e no medio do cadrado situaraseun quinto participante. Os xogadores si-tuados nas esquinas deben intentar inter-cambiar as súas posicións, sen que o quese atopa no medio chegue antes ca eles aunha esquina baleira. Se un xogador queestaba nunha esquina perde a súa posi-ción ao intentar cambiarse de sitio, pasaráa colocarse no medio.VARIANTES: o xogador que se atopa nomedio pode indicar mediante unha pal-mada ou unha voz, o momento no que osoutros participantes se teñen que cambiarde esquina.Se o número de participantes é superiora cinco, pódese aumentar o número deesquinas ou o de xogadores que se sitúanno medio.

O soga tira.

Diagrama das catro esquinas.

119

A CHAVE

TIPO: xogo de habilidade no lanzamento.Este xogo pode ser levado a cabo de forma individualou por equipos. Tendo en conta o número de alumnospor aula e a necesidade de aproveitar o maior tempode práctica real, desenvolveremos o xogo da chavepor equipos.MATERIAIS:�Chave, peza de metal cunha base plana que se

apoia sobre un soporte.�Pellos, son discos de metal.�Zona de impacto, normalmente formada por un

caixón de madeira que se recobre con algún tipode goma. O seu obxectivo é deter os pellos quenon golpean na chave e impedir que reboten ealcancen a outros participantes ou espectadores.

OBXECTIVO: derrubar a chave do soporte lanzándolleos pellos.DESENVOLVEMENTO: colócase a chave sobre o seu so-porte e os xogadores sitúanse á distancia decidida,dende a que se farán os lanzamentos. O primeiro xo-gador comeza lanzando os seus pellos e anótase onúmero de veces que consegue derrubar a chave. Porquendas, van lanzando o resto de xogadores e candotodos rematen, o xogador ou o equipo que máis vecesconseguise derrubar a chave é o gañador.A orde na que os xogadores realizan os lanzamentosserá sorteada ao principio do xogo. Tamén se decidiráse ten que realizarse unha soa rolda de lanzamentosou varias.

Chave.

Pello.

Zona de impacto.

120

A BUXAINA

TIPO: xogo individual de habilidade.MATERIAIS:�Buxaina, peza de madeira cunha punta metá-

lica na súa base.�Corda, a corda enróscase arredor da buxaina

para logo tirar dela e facela xirar.OBXECTIVO: conseguir lanzar correctamente a buxainapara facela xirar.DESENVOLVEMENTO: os participantes enroscan acorda arredor da buxaina e á voz de “xa”, lánzanaao chan tirando con rapidez da corda para facelaxirar sobre a súa punta metálica. O xogador queconsiga manter a súa buxaina máis tempo xirandoserá o gañador.VARIANTES: existen numerosas variantes de xogoscon buxainas, con regras moi diferentes, dependendoda zona onde se xogue. Unha das máis comúnsconsiste en debuxar un círculo no chan dentro do calos xogadores teñen que conseguir facer xirar asbuxainas. Se un xogador non consegue facer xirara súa buxaina ou non logra que o faga dentro docírculo, debe colocala no centro e non poderá volverlanzala ata que outro participante a golpee duranteun lanzamento e a saque fóra do círculo.

Enroscado da corda.

Buxaina.

Agarre da buxaina.