ASTEKO ASMAKIZUNAberria

GAZTETXOEN ASTEKARIA 800. ZENBAKIA LARUNBATA, 2018KO AZAROAREN 3A

Ostikoka naramate atez ate,lurrean edo airean

partida amaitu arte. Zer ote?

m a n t a n g o r r iErantzuna: baloia.

Asmakizunaren jatorria: Auskalo! Igarkizun eta aho-korapiloak liburua, Xabier Olaso / Agurtzane Villate (Pamiela).

EIDE

R EIBA

R

Zorion agurrak argitaratu ahalizateko, gogoan izanmezuak asteartearratsaldea bainolehen jaso beharditugula. Asteartetikaurrera jasotzendiren mezu guztiakhurrengo astekozenbakianargitaratuko ditugu.

m a n t a n g o r r i2 LARUNBATA, 2018KO AZAROAREN 3A berria

ZORiON AGURRAK

Zorionak, Larrun! Jadanik 10 urte bete

dituzu. Zintzo jarraitu, eta mila zorion zure

Hondarribiko familiaren partetik.

Urte askoan, Irati! 4 urtetxo egin dituzu, eta

ondo-ondo ospatu. Muxu handi pila-pila

aitona-amonen, izeben, Eiharren eta

Kairen partetik. Asko-asko maite zaitugu!

Aunitz urtez, Joanes! Astelehenean

ospatuko dugu gustura zure urtebetetzea.

Kantanekoen partez, muxu handi-handi bat.

Kuku! Urriaren

27an, AiertZelaietarenurtebetetzea izan

zen; 7 urte bete

zituen. Asteburua

zenez, bi egun

lehenago ospatu

genuen Katu

gelakook. Gosari

ederra ekarri

zigun, bai horixe!

Aunitz urtez,

Aiert!

m a n t a n g o r r i 3berria LARUNBATA, 2018KO AZAROAREN 3A

Bidali zure gutunak helbide hauetara Helbide elektronikoa: mantangorri@berria.eus Egoitza nagusia: BERRIA. MANTANGORRI. Gudarien etorbidea, z/g. 20140 Andoain.

Argitaratzailea: Euskal Editorea SM Lege Gordailua: SS-616/05 Zuzendaria: Martxelo Otamendi Koordinatzailea: Izaro Zinkunegi Barandiaran

Egoitza: Martin Ugalde kultur parkea. Gudarien etorbidea, z/g. 20140 Andoain ISSN: 1699-728x

ZU ERE ARTiSTA

Joan den urriaren 25etik 26ra Orioko ZaraguetaIkastetxeko LH3 eta LH4ko ikasleakArantzazuko (Gipuzkoa) inguruetan ibili ginen. Lehenik, Urbiainguruan zeharkaldi polita egin genuen; ondoren, aterperahurbildu, askaldu eta joko batzuk egin genituen. Gauean,gaubeilan gogotsu parte hartu genuen, eta, ostiralean, bertakobegiraleekin mendiko orientazioaz aritu ginen.

Itsasondoko Urkipe Herri Eskolakoikasleok gure aletxoa jarri dugu‘Aita Mari’ erreskate ontziarensalbamendu lanetan

Duela bi ikasturte, gerrek eragindako errefuxiatuen egoera lantzen hasiginen, eta jabetu ginen Euskal Herritik kanpo jaiotako biztanle ugarigenuela herrian, baita euskaldunok beste lurralde batzuetarajoateko beharra izan genuela ere. Ekintza ugari egin ditugu ordutikherrian: plazan, kanpadenda batean pasatu genuen gaua,kanpamentuetako bizimodua hobeto ulertzeko; arropa eta janariabildu dugu; Ongi etorri errefuxiatuak eguna egin dugu...

Ikasturte hasieran Aita Mari erreskate ontzia prestatzen arizirela jakin genuen, eta hura ezagutzera joan ginen PasaiDonibanera. Bertan joango diren umeak goxatzeko, gukasmatutako ipuinak eraman genituen. Aita Mari itsasontzia prestdago salbamendurako. Zorte on!

m a n t a n g o r r i4 LARUNBATA, 2018KO AZAROAREN 3A berria

MARRAZKIAK EiDER EiBAR IPUINA TXILIKU SUKALDE KONTUAK MUGARITZ JATETXEA

MILA BIDAIA MUNDUKO SUKALDEETARA

CLAM CHOWDER

Leku gehienek ohiko prestaketak dituzte, baina badira zen-bait prestaketa lekuen arabera aldatzen direnak. Clam chow-der AEBetako hainbat lekutan aurki daiteken prestaketa batda, almeja zopa. Almeja freskoekin egin badaiteke ere, kon-tserbakoekin ere presta daiteke. Bigarrena prestatuko dugugaurkoan; kontserba on bat aukeratu, eta has gaitezen.

Osagaiakd 4 hirugihar xerrad tipula eder batd 3 koilarakada irind 400 g almejakontserba (iragazialmejak, eta gordezukua)d Arrain salda(kantitateazehazteko: almejakontserbaren saldaneurtu, eta litrobateraino osatzekoadina)d 4 patata ertaind 100 g esne gaind 1 erramu hostod Perrexilad Piper hauts beltzad Gatza

Nola egin:

1Hirugihar xerrak zatituta jarrizartaginean, eta prestatu su eztian,

koipea urtu dadin. Hirugihar zatiaktxigortutakoan, iragazi koipea eltze

batera, eta gorde hirugihar kraska-tuak.

2 Txikitu tipula, eta erregosi eltzekokoipean, bost minutuz. Bota irina, etaprestatu 2-3 minutuz su ertainean,irabiatzeari utzi gabe. Irinak koloreapur bat hartzen duenean, bota arrain

salda eta almeja salda, eta segi irabia-tzen irakiten hasi arte. Bota patatak etaerramu hostoa, eta utzi su ezti-eztian pa-tatak egosi arte.

3Bukatzeko, esne-gaina. Bota aurrezzatitutako almejak eta perrexila xehatua. Gehitugatza nahiaren arabera, eta piper hautsa dasta-tuta; kasu eman gatzarekin, oro harkontserbak berez nahiko gatz izatendute eta. Eta eltzea mahai erdian ja-rrita, bapo gure otordua!

Alcatraz

Hurrengo astean aitare-kin hitz egiterakoan Iza-ro ez zen ahaztu aurre-koan esandakoaz.–Aita –esan zion halakobatean–, gogoratzen

duzu niretzat etxeko lan batzuk eginbehar zenituela?

–Etxeko lanak, zer etxeko lan…–Aita, aita, aita! –hasi zen errietan

Izaro–. Esan nizun San Frantziskori bu-ruzko txostena nahi nuela marinel ba-ten ikuspegitik. Eta zuk ahaztu!

–Ez ditut ahaztu, tuntuna. Adarra jo-tzen ari nintzen. Ai, gure alaba honenjenio txarra! Hara, hor doa: Ozeano Ba-retik sartu eta San Frantziskoko badia-ra iritsi aurretik, itsasontziak GoldenGate zeharkatu behar du. Esan nahidut itsasartea, baina hori egiteko zu-biaren azpitik egiten da gaur egun.

–Golden Gate Bridge. Ikusi ditut iru-diak. Nik esaten nizuna da, Magnetore-na.

–Ongi. Banoa. Esaten nuen eran, zubihori gurutzatzean istriborrera gera-tzen da hiria. San Frantzisko hiria.

–Istriborrera?–Bai, maitea, istriborrera. Ontzie-

tan ez da eskuinera eta ezkerreraesaten. Hori nahasgarri izan daiteke.Brankara begira egon edo txoparaegon, eskuina eta ezkerra ez da gauzabera. Horregatik marinel jendeok bes-te hiztegi bat erabiltzen dugu. Ontzia-ren aurreko aldea branka da, atzekoatxopa, edo popa. Brankara begira jarrieta eskuineko aldea istriborra da, etaezkerrekoa ababorra. Ulertzen? Istri-borrean kolore berdeko seinale batipintzen da, eta gaua bada, argi ber-dea. Ababorrean gorria. Ulertzen?

–Ulertu, ulertzen dut, baina azkarbaino lehenago ahaztu egingo zait.

–Marinel batek ezin du hori sekula

5berria LARUNBATA, 2018KO AZAROAREN 3A m a n t a n g o r r i

ahaztu. Eta zu marinel ba-ten alaba eta marinel bateniloba izanik, ezta ere. Beraz,sartu buruan betiko istribor eta aba-bor, eta ez eskuina eta ezkerra. Tira,jarraitu egingo dut. San Frantzisko is-triborrera dugula aurrera jarraitzenbadugu, aurrean, branka aldean, Alca-traz ikusiko dugu badian sartzen arigarela. Zergatik da ospetsua Alca-traz?–Ez dakit –Izarok.–Ai, txiki, gauza askotxo dauzkazu

oraindik ikasteko. Alcatraz izan da Es-tatu Batu guztietako kartzelarik os-petsuena, eta beharbada mundukoospetsuenetakoa. Uharte txiki samarbaten gainean eraiki zuten, eta famazen handik ez zela inoiz inor ihesi jo-an. Gaur egun ez da inor bizi. Pertso-narik esan nahi dut. Animaliak bai.Itsas hegaztientzat leku aproposa dauharte hori. Ba dakizu zer esan nahiduen «alcatraz» hitzak?–Ez, ez dakit. Gauza askotxo dauz-

kat oraindik ikasteko –esan dio Izarokmaleziarekin–, baina nire aitatxok as-ko daki eta erakutsiko dizkit.–Tira, hurbildu gehiago webcam

horretara. Zure aurpegia ikusi eta ja-kin nahi dut ea zalamera aurpegiadaukazun edo niri adarra jotzen arizaren. Hara! Bietatik pixka bat, nik us-te. «Alcatraz» horiek itsas hegaztiakdira, euskaraz zanga deitzen zaie, etagoitik salto handia egin ondoren ure-tan murgildu eta harrapatzen dituztearrainak. Nik uste dut lehen arrain as-ko zela inguru hauetan. Eta zanga as-ko. Eta banoa. Berandutu egin zait.Jarraituko dugu beste batean, orain-dik luzea da nire txostena.ßegia keinatu du Izaroren aitak,

eta amaitu du berriketaldia.

San Frantziskoko jendeak The Rock (Haitza) deitzen dio Alcatraz uharteari.Badiaren erdian dago, eta badakite lehen zer zen: presondegia. Han dagoitsasargi zaharra, eta han zeuden atxilotuak; 1963ra arte. Parke Nazional

bihurtu zuten 1972an, eta turistek bisitatzen dute orain.Hogeita bederatzi urtez izan zen kartzela, eta esaten da inoiz inor ez zela han-

dik ihesi joan. Hogeita hamasei pertsona saiatu ziren, ordea; zazpi hil egin ziren(edo hil egin zituzten), bi ito, eta gainerako gehienak harrapatu egin zituzten.

1962an, kartzela itxi baino urtebete lehenago, hiru pertsonak ihes egin zu-ten. Haiek eramandako zenbait objektu badiako beste uharte batean aurkituzituzten. FBIk esan zuen ito egin zirela, baina batzuek uste dute ihes egitea lor-tu zutela. Bada film bat: Alcatrazetik ihesaldia, Don Spiegelek zuzendua etaClint Eastwood aktore dela.

m a n t a n g o r r i6 LARUNBATA, 2018KO AZAROAREN 3A berria

DENBORA-PASAK

1. Margotu eta asmatu. Mozorropolita topatu du Aratzek armairuan. Margotulauki bakoitza zehaztutako kolorez. Zer da?

2. Itzalak. Etxe atariko farolakonpontzen ari daEider. Itzal hauetatik,zein da farolarena?

A

C

E

D

F

B

Urdin iluna

Urdin argia

Horia

Laranja

Gorria

Morea

Berdea

1

2

3

4

5

6

7

m a n t a n g o r r i 7berria LARUNBATA, 2018KO AZAROAREN 3A

‘Bidaiari txikiak’ Udazkena iritsi da berriro ere. Hotzaegiten hasi da, eta urritu egin dira in-tsektuak. Hasi dira txoriak migratzekoprestatzen. Enarak, antzarak, kukuaketa beste hainbat hegazti Lurrarenbestaldeko muturrera joaten dira, in-guru epelagoetara. Neguari ihesi egi-

ten dute bidaia, berriro itzultzeko asmoarekin.

Chloe du Colombier

Argitaletxea: Ttarttalo

‘Lapatza’ Asteburuero joaten da Garaziitsasertzera, marea jaistean. Egunbatean, itsasertzean bakarrik dabilela,arrautza berezi bat aurkituko du. Beretxabolara, Itsas Base Sekreturaeramango du, eta, handik gutxira,txorikume bat jaioko da. Zailtasunguztien gainetik, zaintzea erabakiko duGarazik, beti egiten baitu aurrera. Ardura

berri hori ikasgai garrantzitsua bihurtuko da neskatilarentzat.

Paddy Rekalde eta Jokin Mitxelena

Argitaletxea: Elkar

AZOKA

Birusak mikroor-ganismoak di-ra: soilik mi-kroskopio in-

dartsuekin ikus daitez-keen partikula txiki-txi-kiak. Zientzialariek ezdituzte izaki biziduntzatjotzen, ez dituztelako eu-ren kasa betetzen izaki bi-zidunen hiru funtzio nagusiak: elikatu,erlazionatu eta ugaldu. Nahitaez besteizaki bizidun baten zelula barneanugaldu behar dute; hots, beste izakibat infektatu behar dute: animalia,landarea, onddoa edo bakterioa. Birusjakin batek espezie bakar bat edo es-pezie gutxi batzuk infektatzen ditu.Batzuek ez dute gaixotasunik sortzen,

baina eritasun ugarirenerantzule dira birusak:gripea, gastroenteritisa,elgorria, hepatitisa, amo-rrua… Baina nola kutsa-tzen gara? Birusek guregorputzera sartzeko bidebat baino gehiago erabil de-zakete. Gripea, adibidez, ez-tul edo doministiku eginda

jaurtitzen diren listu tanta ñimiñoakarnastean kutsatzen da; beherakoasortzen duten birusak, berriz, esku zi-kinen bidez ahotik sartzen dira. Anima-liek ere pasatzen dizkigute: birusarengarraiatzaile den eltxoren batek zizta-tzen bagaitu, amorrua duen zakurrakkosk eginez gero… Gainera, birus izenaklatinez toxinaedo pozoiaesan nahi du!

Erantzunak: 1.-Kalabaza. 2.-D.

Birusak

Natur txokoa

B E K O I Z K E R IZ G L T I Z M A S GZ U R X C T S N Z SA N O I P I G K I EE S A M O L D E U NN E I E M E L R I TA N S L R R H K A IR T O E F A I E B PG I P T F Z I R E EI K I A X T J I T NT E L U Y U E T O MA T G G U N S Z N GS A G I C M E I D DU A S T O K I L O EN U B C X A L O U I

egunsenti

esamolde

ankerkeri

astokilo

betondo

argitasun

bekoizkeri

tximeleta

Hizki salda.Denbora-pasak egiten aridira Uxue eta Julen

etxeko sutondoan. Topatu hizkiartean lapikoko hitzak.

3.

ma n t a n g o r r iberria

Emozioak

Iturria: Katti OlaizolaMoldaketak: Irrien Lagunak

Egun guztiak ez dira berdinak izaten,eta egunero ez gara berdin esnatzen.Batzuetan, barre egiteko gogoa iza-ten dugu; besteetan, negar egitekoa,

edo oihukatzekoa… Barruan ditugun emozio-ak izaten dira hori eragiten digutenak. Bainazer dira emozioak?Burua eta gorputza lotzen dituzten trenbi-

de luzeen modukoak dira. Batzuetan, trenakmendian gora doaz abiada bizian. Besteetan,tunel ilunetan barrena, edo kostaldetik, itsa-soari begira goxo-goxo… Halakoak dira emo-zioak ere, eta mila bidaia desberdin izan di-tzakegu horietan barrena. Hona hemen ho-rietako batzuk: •Tristura: Barruan euria ariko balu bezalasentitzen gara, zerua gris eta bustita.

IRRIEN LAGUNAK

GAZTETXOEN ASTEKARIA LARUNBATA, 2018KO AZAROAREN 3A

Trenarena bezala, bizitza ere bidaia zirra-ragarria da! Ezagunak egiten al zaizkizu emozio ho-

riek? Ziur denak sentitu dituzula noizbait.Eta nola aldatzen da zure aurpegia bakoitza-rekin? Egin proba ispiluaren aurrean jarrita. Zimurtu kopeta! Egin irribarre! Ireki asko

begiak! Egin negar!

•Poza: Biribil-biribil sentiarazten gaitu. Be-soekin besteak besarkatzeko gogoz.•Beldurra: Zurrunbilo handi bat sortzendu, hortxe, bularraren parean zulo bat bage-nu bezala.•Haserrea: Tximistak bezala egiten diguziztada barruan. Askotan, ondokoak ere ziz-tatzen ditugu.