EL SILICONA TRANSFORMADORES

220
EL LIQUTDO DE SILICONA EN TRANSFORMADORES ELECTRICOS: CARACTERISTICAS, USO Y IiIANTENIMTENTO MARIO ALBERTO LOPEZ SOTO CALI CORPORACION UNIVERSITARIA AUTONOMA DE OCCIDENTE DTVISION DE INGENIERIAS PROGRAMA DE TNGENIERTA ELECTRICA 1994

Transcript of EL SILICONA TRANSFORMADORES

Page 1: EL SILICONA TRANSFORMADORES

EL LIQUTDO DE SILICONA EN TRANSFORMADORES ELECTRICOS:

CARACTERISTICAS, USO Y IiIANTENIMTENTO

MARIO ALBERTO LOPEZ SOTO

CALI

CORPORACION UNIVERSITARIA AUTONOMA DE OCCIDENTE

DTVISION DE INGENIERIAS

PROGRAMA DE TNGENIERTA ELECTRICA

1994

Page 2: EL SILICONA TRANSFORMADORES

¡}1 EL LIQUIDO DE SILTCONA EN TRANSFORMADORES ELECTRICOS:

' CARACTERISTICAS, USO Y MANTENIMIENTotb

MARIO ALBERTO LOPEZ SOTO

\{q\\"

&r

.-'.\

\

t\^iN

tr'..

\f,

\s'\\-<.

Trabajo de Grado presentado como requisito parcial

para optar aI titulo de Ingeniero ElectricistaDirector: LUIS EDUARDO JOJOA R.

Ingeniero Electricista

Unlver:iC¡d Áulónoma rle OcciOentastcct0N BtELt0ItcA

\st\

^\\t\\t

cALr 01?? 0 5

CORPORACION UNIVERSITARIA AUTONOMA DE OCCIDENTE

DIVTSION DE INGENIERIAS

PROGRAMA DE TNGENTERTA ELECTRICA

l9l ",SrY¿i.%o

1ee4 |.--

ilil|[lilJlullllululululullll

Page 3: EL SILICONA TRANSFORMADORES

Nota de Aceptación

Aprobado por e1 comitecumplimiento de l-osexigidos por laUniversitaria Autónomapara optar aI tÍtuloElectricista

de grado enrequisitos

Corporaciónde Occidentede Ingeniero

Jurado

Santiago de CaIi, Agosto de 1994.

Presidente Jurado

Jurado

ii

Page 4: EL SILICONA TRANSFORMADORES

AGRADECTHIENIIOS

El autor expresa sus agradecimientos:

A LUIS EDUARDO JOJOA R. I. E. de l-a Corporación

Universitaria Autónorna de Occidente y Director

del trabajo.

A ENRTQUE CfRO QUISPE O. I.E. M.Sc. Universidad del Valle

y Asesor de1 trabajo.

A ANDRES HEfLBRON A. Gerente Técnico de Transformadores de

Colonbia.

II].

Page 5: EL SILICONA TRANSFORMADORES

A mis padres

A rnis hermanos

DEDTCATIORIA

Miguel Anqrel López L.

Magnolia Soto de López

Gerrnán y Harold

I\/

Page 6: EL SILICONA TRANSFORMADORES

1.

1.1

L.2

L.2.I

L.2.2

T.2.3

r.2 .4

L.2.5

2.

2.r2.2.,

3.1

3.1.1

3.1,.2

3 .1.3

3.r.4

TABI"A DE CONTEI{IDO

INTRODUCCION

GENERALTDADES

ANTECEDENTES HISTORICOS

LA SOLUCION AL PROBLEMA LLAMADO ASKAREL:LESS-FLAMMABLE FLUIDS

Comparación del Desempeño Eléctrico

Comparación de Factores Ambientales

Factores de Seguridad Contra fncendio

Productos de Cornbustión

Control de Ia Contaninación

QUIMTCA DE LA SILICONA

LIQUTDO DE SILTCONA PARA TRANSFORMADORES

OTROS FLUIDOS DE SILICONA

PROPTEDADES DEL LIQUTDO DE STLICONA

PROPIEDADES FISICAS

Color

Punto de Chispa y Flarneo

Punto de Fluidez

Indice de Refracción

pag

1_

.)J

3

9

10

10

1_ l-

I4

L4

16

18

19

L9

19

5

7

I9

20

Page 7: EL SILICONA TRANSFORMADORES

3.L.5

3.1.6

3.2

3.2.L

3 .2.2

3.3

3.3.1_

3.3.2

3.3.3

3.3.4

4.

4.L

4.L.1

4.r.24.2

4.3

5.

5.1

6.

6.1

6.2

"7

7.L

7 .I.I

Gravedad Específica

Viscosidad

PROPTEDADES QUIMICAS

Número de Neutralización

Contenido de Agua

PROPIEDADES ELECTRICAS

Constante DieIéctrica

Tensión de Ruptura

Factor de Potencia

Resistencia Especffica

CoMPoRTAMTENTO TERMTCO DEL LTQUIDO DESILICONA 24

ESTABTLIDAD TERMICA DEL LTQUTDO DE SILICONA 24

Estabilidad Térmica (Atmósfera Oxj-dante) 25

Estabilidad Térmj-ca (Atmósfera Inerte) 28

ENSAYOS DE DEGRADACION RAPIDA 2A

FLAMABILTDAD 32

20

20

2L

21,

2I

22

22

22

22

23

GENERACION DE GASES COMBUSTIBLES EN ELLTQUIDO DE STLTCONA

GASIFICACION DEL LIQUIDO DE SILICONA

CoNTAMINACTON CON AGUA DEL LIQUIDO DESILICONA

FACILIDAD PARA LA DISOLUCION DE AGUA

EFECTO DEL AGUA DISUELTA

PRODUCCTON DE DESCARGAS PARCTALES EN ELLTQUTDO DE SILICONA

DEFTNTCION

Deterioro Electroquímico

51_

51

55

39

40

64

64

65

VI

Page 8: EL SILICONA TRANSFORMADORES

7.2 CARACTERISTICAS DE LAS DESCARGAS PARCIALESEN EL LIQUIDO DE SfLICONA 66

7.2.1- Comportamiento de las Descarqas Parcialesde1 LÍquido de Silicona y del Aceite Mineral 66

7.2.2 Efecto del Contenido de Aqua en eI CampoInicial de Descarqa Parcial en el LÍquidode Silicona 68

7.2.3 Distribución de 1a Arnplitud de1 Pulso deDescarga 68

7.2.4 Discusión del Fenórneno de DescargasParciales en Lfquido de Silicona yAceite Mineral 7I

7.3 POLTMERIZACION DE LA SILICONA POR DESCARGASPARCIALES 73

7 .3.1 Condiciones de Prueba y Procedimientos 73

7 .3.2 Anál-isis de Sustancias Polimerizadas 75

8. APLICACION Y DESEMPEÑO DEL LIQUIDO DESILTCONA EN TRANSFORMADORES 79

8.1- Mecanismos de Deterioro de los SistemasAislantes 79

8 .1-.1 Hidról-isis 79

8.I.2 Oxidación 80

8.l-.3 Pirólisis 80

8.2 CAPACIDAD DE DESEMPEÑO DIELECTRICO DELLIQUTDO DE STLICONA EN TRANSFORMADORES 80

8.2.1- Factor de Disipación o Factor de Potencia 8l-

8.2.2 Constante Dieléctrica o PermitiviAa¿ 85

8.2.3 Rigidez Dieléctrica 86

8.3 COMPORTAMIENTO TERMICO DEL LIQUIDO DESILICONA EN TRANSFORMADORES ELECTRICOS 9I

8.4 TRANSFERENCIA DE CALOR DEL LIQUIDO DESILICONA 94

vii

Page 9: EL SILICONA TRANSFORMADORES

8.5

8.6

8.7

8.7 .L

8.7 .T.L

8.7 .r.2

4.7 .L.3

8.7.r.4

8.7 .2

8.7 .2.L

8.7 .2.2

8.7 .2.3

8.7 .2.4

8.8

8.8.1

8.8.1.1

8.8.1.2

8. 8.1. 3

8.8. t-.4

8. 8. t_.5

DESARROLLO DE PRESION DEL LIQUIDO DESILICONA 97

MATERIALES COMPATTBLES CON EL LIQUTDODE SILICONA 98

ASPECTOS AI{BIENTALES Y DE SALUBRIDAD DELLIQUIDO DE SILICONA

Toxicidad

OraI

Respuesta de Ia PieI

Respuesta de los Ojos

fnhalación

Contaminación Ambiental

Estudios de Toxicidad

Contaminación de Suel-os

Contaminación del Agrua con los ProductosSolubles de la Hidrólisis de los PDMS

Acumufación en la Atmósfera

Bajos de Corriente

Cornportamiento ante un Arco a NivelesMedianos de Corriente

Comportamiento ante un Arco a NivelesAltos de Corriente

Medición de la Evolución de Gases enLfquido de Silicona y Aceite Mineral

PELIGROS DE EXPLOSION E INCENDIO DELLTQUTDO DE STLTCONA EN TRANSFORMADORES LO7

Evolución de Gases en Condiciones de Arcoen Lfquido de Silicona y Aceite Mineral LO7

Cornportamiento ante un Arco a Niveles

103

1-0 3

103

103

104

104

105

105

105

106

106

L07

t_ 13

1-l_5

Prueba de Explosión de Líquido de Siliconaen un Tanque de Transformador LL7

v]-11

lt9

Page 10: EL SILICONA TRANSFORMADORES

8.8. 2

8.8.2.1

8.8.2.2

9.

9.1

9.1.1

9 .L.2

9.1.3

9 .L.4

9.1.5

9.1.6

9.2

9.2.L

9 .2.2

9 .2.3

9 .2.4

10.

10.1

10.1_ .1_

l-0.2

10.3

10.3.1

Fl-arnabilidad del Líquido de Silicona y eIAceite Mineral- bajo Condiciones de Arco

Ensayos de Incendio en Condiciones deArco de Medianas Corrientes

Ensayos de Incendio en Condiciones de Arcode Altas Corrientes

CONTAI{INACTON Y RECUPERACION DEL LIQUIDODE SILICONA

CONTA}ITNACION CON AGUA

Aspectos Generales

Solubilidad del Agua

Rata de Absorción de Agua

Absorción de Aqrua de Sistemas Aislantes

Secado del Sistema de Aislamiento

Gases y Remoción de Gases por Medio de

122

t23

t25

128

L28

r29

130

]-34

1-36

L42

Desgasificación

OTROS MEDIOS DE CONTAMINACTON

Contarninación por PartÍculas

Contaminación por CompuestosDurante un Arco

143

:l.44

en Suspensión 1-44

originados145

r45

145

749

L49

151

151

153

153

contaminación con Aceite Mineral-

Contaminación con Askarel

RETROLLENADO CON LTQUIDO DE SILTCONADE TRANSFORMADORES EN ASKAREL

EL PROCESO DE RETROLLENADO

EI Retrollenado en Campo

CUANDO SE DEBE ELEGIR LA OPCION DELRETROLLENADO ?

RIESGOS

Ambientales

[J'ri7r:. r,,r; ,1 ,;^-*r-:;--lStCCrüN dr0lr¡ ¡ ¡_4 |

---._

-- I

l_x

Page 11: EL SILICONA TRANSFORMADORES

LO.3.2

10.4

10.5

1ñ tr 1

10 .5 .2

10.5.3

10.5.4

1_1_.

Personal

EQUIPO REQUERIDO

PROCEDIMTENTO DE RETROLLENADO

Planeamiento

Ejecución del Retrollenado

Control de1 PCB Residual en IaRetrollenado

Filtrado de Ia Unidad

CONCLUSIONES

BIBLIOGRAFIA

ANEXO L

Unidad

L54

L54

1,57

158

1_59

163

r64

165

169

170

x

Page 12: EL SILICONA TRANSFORMADORES

LISTA DE TABI,AS

pag

TABLA 1 Productos de Cornbustión de IaSilicona y los HMWH L2

TABLA 2 Propiedades de1 LÍquido de1 AceiteMineral y Lfquido Silicona enAtrnósfera Oxidante 26

TABLA 3 Tiempos Aproximados de Gelatinizacióndel LÍquido de Silicona 27

TABLA 4 Propiedades de Flarnabilidad para AceiteMineral y LÍquido de Silicona 34

TABLA 5 Gases Generados por Sobrecalentamientoen Lfquido de Silicona y Aceite Mineral 4L

TABLA 6 Comparación Porcentual de los GasesCombustibles en Silicona producidos porSobrecalentaniento a 275"C 42

TABLA 7 Gases Generados en LÍquido de Siliconay Aceite Mineral- por Descarqas Corona 44

TABLA I Composición Porcentual de GasesCombustibles Disueltos Generados porDescargas Corona 45

TABLA 9 Composición Porcentual de GasesCombustibles en Ia Fase GaseosaGenerados por Descargas Corona 46

TABLA 10 Gases Disueltos Generados por un ArcoSostenido en lÍquido de Silicona 47

TABLA 11 Composición Porcentual de GasesCombustibles Disueltos en Lfquido deSilicona Producidos por Arco Eléctrico 49

xi

Page 13: EL SILICONA TRANSFORMADORES

TABLA T2

TABI,A 13

TABLA 14

TABLA 15

TABLA L6

TABLA 17

TABLA ]-8

TABLA 19

TABLA 20

TABLA 21

TABLA 22

TABLA 23

TABLA 24

TABLA 25

TABLA 26

LÍnites de Aceptación para eI LÍquid.ode Silicona

Solubilidad del Agua en LÍquidosAislantes para Transformad.ores

Tensión de Ruptura como Función delContenido de Agua en LÍquidos Aislantes

LÍrnites para eI Contenido de Agrua en(ppn) para eI Aceite Mineral, Askarely Llquido de Silicona

Anplitud de Ia Descarga Parcial yDuración del- Pul-so para Aceite Mineraly LÍquido de Silicona

Sustancias Polimerizadas por DescargiasParciales bajo Diferentes Condiciones

Resistencia a FaIIas Repetidas

Materiales Conpatibles con el LÍquidode Silicona

Compuestos Kraft/Lf quido

Efectos del Aceite Mineral en losPuntos de Chispa y Flameo deI Lfquidode Silicona

Efecto del Askarel en los puntosde Chispa y Flaneo del LÍquidode Silicona

54

60

63

52

72

74

92

l-01_

l_39

L46

Resultados del Aumento de Temperaturapara Transformadores Nuevos 96

Aumento de temperatura en TransformadoresLlenados, Vaciados y Llenados Nuevamente 96

Desarrollo de Presión en probetaPresurizada para LÍquido de Silicona gg

Gases TÍpicos Generados bajo Condicionesde Arco Eléctrico LLz

Resultados de las Pruebas de Fl_amabilidad ]-26

Exposición a un 952 de Humedad de

TABLA 27

xtr

148

Page 14: EL SILICONA TRANSFORMADORES

FIGURA 1

FIGURA 2

FIGURA 3

FIGURA 4

FTGURA 5

FIGURA 6

FIGURA 7

FIGURA 8

FIGURA 9

FIGURA ]-O

LISTA DE FIGI'RAS

pag

TGA Aceite Mineral, Askarel y LÍquidode Silicona (Atrnósfera Inerte) 30

TGA Aceite Mineral, Askarel y LÍquidode Silicona (Atrnósfera Oxidante) 31

DSC Aceite Mineral, Askarel y LÍquido deSilicona (Atmósfera Oxidante) 33

Prueba de fncendio Aceite Mineral 36

Prueba de Incendio LÍquido de Silicona 36

Contenido de Agua (ppm) contra tiempo deExposición para Aceite Mineral y Lfquidode Silicona 56

Contenido de Agua (Saturación ?) contraTienpo de Exposición 57

Tensión de Ruptura contra Contenido deAgua (ppm) para Líquido de Silicona,Askarel y Aceite Mineral 59

Tensión de Ruptura contra Contenido deAqua (Saturación ?) para LÍquido deSilicona, Aceite Mineral- y Askarel 61

Rigidez del Campo Inicial de DescargaParcial Contra Número de Descargas parael Lfquido de Silicona 67

Relación entre eI Contenido de Agua yeI PDIF de acuerdo con Ia ProbabilidadCumulativa 69

FTGURA 1]-

x]-]-r

Page 15: EL SILICONA TRANSFORMADORES

FIGURA 12 Frecuencia de los Pulsos como unaFunción de 1a Anplitud para AceiteMineral, Askarel y Lfquido de Si1icona 70

FIGURA 1-3 Cantidad Total de Descarga Parcial yCambios Químicos en Llquido de Silicona 76

FIGURA 1-4 Factor de Disipación de1 Papel Kraftcomo una Función de la Temperatura 83

FIGURA 15 Factor de Disipación del Papel Aramidcomo una Función de Ia Temperatura 84

FIGURA 16 Comportarniento de 1a ConstanteDieléctrica para eI Líquido de Siliconade acuerdo con la Temperatura, Tensiónde Ruptura y Ia Frecuencia 87

FIGURA l-7 Contaminación con Agua (ppn) contraNivel de Saturación para Aceite Mineral,Askarel y LÍquido de Silicona 88

FIGURA 18 Tensión de Ruptura como Función delContenido de Agua 89

FIGURA l-9 Equipo para Prueba de Generación deGases a Niveles de Bajas Corrientes 1-09

FfGURA 20 Gases Generados como Función de IaCorriente de Arco a Niveles Bajos deCorriente 111_

FfGURA 21, Equipo para Prueba de Generación deGases a Niveles medios de Corriente LL4

FIGURA 22 Gases Generados como Función de IaEnergía de Arco a Niveles Medios deCorriente II4

FIGURA 23 Tanque de Prueba para Generación deGases a Niveles Altos de Corriente l-l-6

FfGURA 24 Circuito para Prueba a Niveles Altosde Corriente 118

FIGURA 25 Gases Generados como Función de IaEnergía de Arco a Niveles Altos deCorriente 118

FIGURA 26 Oscilograma de Desarrol-l-o de Presión I2O

xl_v

Page 16: EL SILICONA TRANSFORMADORES

FIGURA 27 Tanque y Circuito Ernpleados para laPrueba de Flamabilidad ante Arcos deMedianas Corrientes L24

FIGURA 28 Solubil-idad del Agua de Varios LÍquidosAislantes I3Z

FIGURA 29 Tensión de Ruptura como Función delContenido de Agua J-32

FIGURA 30 Tensión de Ruptura Contra HumedadRelativa para Lfquido de Silicona l-33

FIGURA 3l- Rata de Absorción para Aceite Mineraly Askarel 135

FIGURA 32 Absorción y Disipación de Agua en eILÍquido de Silicona 135

FIGURA 33 Bobina Impregnada bajo Lfquido deSil-icona Expuesto a Humedad 1,4L

FIGURA 34 Bobina Expuesta a Hurnedad 141

xv

Page 17: EL SILICONA TRANSFORMADORES

RESUUE}I

Ante el inminente riesgo que para el entorno ambiental

representaba el Askarel a finales de los años sesenta, faSilicona apareció como respuesta técnica.

EI líquido de Silicona hizo posible y sin ningún riesgo lautilización de transformadores seguros ante ta

posibilidad de incendio. Esto, gracias a su homogeneidad

quÍrnica y estabilidad térmica, 10

consecuencia que pudiera ser

temperaturas sin crear presiones de

productos derivados corrosivos.

que trajo en

sometida a altas

vapor elevadas ni

Son estas y otras caracteristicas, 1as que se quieren

resaltar en este proyecto, para hacer un aporte tanto a launiversidad como a 1a industria y usuarios en general.

Para tar fin se contemprarán ros factores que motivaron e1

desarrolro del tfquido de siricona, sus propiedades ffsico-quimicas, Ios requerimiento para su rnantenimiento, las

xvr

Page 18: EL SILICONA TRANSFORMADORES

pruebas normativas aplicadas y los procesos empleados para

sustituir el Askarel.

xvr]-

Page 19: EL SILICONA TRANSFORMADORES

INTRODUCCTON

En nuestro rnedio ra silicona rfquida, a pesar de tener más

de veinte años en er rnercado es prácticamente d.esconocida.

En 1os paÍses industrializados, su uso es general-izado ante

l-os exigentes requerimientos de seguridad.

Nació asÍ el interés por hacer una investigación que

recogiera las características más importantes der rfquidode silicona. se recopiló información bibliográfica y se

efectuó una exhaustiva serección asf como adaptación de ros

textos y resultados de experimentos obtenidos por

investigadores en este campo.

La mayor parte de este trabajo relaciona o compara elríquido de siricona bien sea con el aceite minerar o con

el askarel, puesto que es con base en esta comparación que

se puede cuantificar y cua]ificar verdaderamente el_

desempeño del lfquido de silicona.

Durante el- desarrorro der proyecto se encontró que un alto

Page 20: EL SILICONA TRANSFORMADORES

2

porcentaje de los ingenieros electricistas y personas

relacionadas desconocen principios fundamentales yfenómenos referentes a los aislamientos eléctricos. Es por

esta razón, eü€ donde se ha considerado pertinente se

brindan 1as definiciones necesarias para una claracomprensión del docurnento.

A Io largo del documento se usarán indistintamente lostérminos lÍquido de silicona, fluido de silicona, siliconaIíquida, silicona y PDMS para referirse aI llquido de

silicona para transformadores.

De igual manera, s€ incluyen a modo de anexo 1as

específicaciones ASTM para la realización de 1os ensayos en

eI lÍquido de silicona.

Page 21: EL SILICONA TRANSFORMADORES

1. GENERALIDADES

1.1 ANTECEDENTES HISTóRICOS

La vulnerabiridad de los transformad.ores en los sistemas

eléctri-cos, motivo ra aplicación de lÍquidos aislantes y

refrigerantes con caracterÍsticas de desempeño térmico

superiores a las del aceite mineral, con e1 fin de hacerros

más seguros ante los riesgos de incendio; permitiendo aslsu uso en subestaci_ones de hospitales, refinerfas de

petróleo, etc., y en g:eneral sitios donde se requieren

altos fndices de seguridad.

Los fruidos que contienen bifenires poriclorinados (pcB),

conocidos genéricamente como Askarels (designación rEEE),

han sido usados por más de 50 años para transferencia de

calor y aislamiento de equipos eréctricos en apricaciones

donde se requiere una alta resistencia ar fuego. Er pcB es

excepcionarmente estable, resisLente a la oxidación y a 1a

acción de agentes quÍmicos. La apricación de ros askarel se

inició en los condensadores de potencia y luego en Ios

Page 22: EL SILICONA TRANSFORMADORES

transformadores. El PCB fue desarrollado en ]-929 como un

fuego paradieléctrico altamente resistente at

condensadores por Ia Swann Chemical Company, eü€ lueqo

pasarÍa a manos de Ia Monsanto Chemicaf Company. En 1931_

Frank M. crark patentó er uso de pcB en transformadores

para la General E]ectric company. E1 primer transformador

inmerso en PCB fue puesto en servicio en 1933.

La aplicación del askarel se difundirfa de manera

significativa como consecuencia de los exiqentes

requerimientos de las compañÍas aseguradoras en pafses

industriafi zados .

En 1968 un derrame de askarer en una empacadora de arroz en

Yusko (Japón), causó 1a intoxicación a cerca de 1BOO

personas. Fue como consecuencia de este incidente que se

descubrió que la excepcionar estabiridad del askarer tenÍacomo consecuencia una acumulaci_ón en el entorno y en

tejidos vivos, donde provoca una variedad de sÍntomas

cl-lnicos, además de afectar a ras céruras vivas haciéndolas

rnás sensibles a materiales cancerfqenos.

Fue sóIo hasta L976, cuando el Congreso de los Estados

unidos aprobó 1a Ley de control de substancias Tóxicas

(Toxic substances contror Act rscA) que determina rael-iminación gradual- de 1a producción de askarel, luego que

la Monsanto chernicar company, €f principal productor de

Page 23: EL SILICONA TRANSFORMADORES

askarel, anunció que retirarÍa este producto del mercado

antes de 1977.

La ind.ustria de la energía eléctrica de los U.S. tuvo que

confrontar súbitamente e1 problema de desarrol-lar y evaluar

rápidarnente tÍquidos que reemplazaran el askarel, Ios

cuales debfan de tener no sól-o las mismas capacidades de

rendimiento, sino que también llenaran nuevos requisitos de

seguridad y salubridad.

El IÍquido de silicona aparecÍa entre los seguros

candidatos, ya se habÍa realizado una extensa labor en su

desarrollo y evaluación. Estos datos y experimentos

identificaron a la silicona como un lÍquido disponible para

sustituir el- uso del askarel en los transforrnadores, junto

con los recién desarrollados aceites de alto peso

molecul-ar.

L.2 I"A SOLUCTON AL PROBLEHA LI"A}IADO ASKAREL: LESS.

FLAIiIIIIABLE FLUIDS (FLUIDOS I'IENOS INFLAI'IABLES, CLASIFICACIóN

NEc).

La probabilidad de un incendio causado por un transformador

es muy baja, especialmente con las protecciones eléctricas

que conforman los sistemas en la actualidad. Sin ernbargo,

eI costo de las pérdidas por un transformador incendiado

Page 24: EL SILICONA TRANSFORMADORES

6

pueden ser catastróficas, y es por esa razón que losingenieros de diseño tratan de apli-car materiales que

rninirnicen los daños si un transformador inmerso en 1íquido

se viera invol-ucrado en un incendio, independientemente de

cual fue su origen. Al- mismo tiernpo se intenta reducir losriesgos para 1a salud y e1 ambiente que anteriorrnente

fueron ignorados durante el desarrollo y posterioraplicación del- PCB.

Los sustitutos comunmente rnás aceptados para eI pCB están

basados en tecnologÍas completamente diferentes:

mineral ehidrocarburos (principalmente aceite

hidrocarburos de alto peso molecul-ar: High l{olecular Weight

Hydrocarbons) y silicona (polidinetilsiloxano). Ambos,

hidrocarburos de alto peso molecular (HM!{H) y el lfquido de

silicona, son clasificados por eI Códiqo EléctricoNacional (NEC) como fluidos menos inflamables (less-flammable fluids) debido a gue tienen un punto d.e

inflamación (fire point) de al menos 300"C. También son

considerados como fluidos de al-to punto de inflamación.

otras formuraciones basadas en materiales solventes

clorinados, como eI percloroetileno, han sido usad.as en eIpasado, principalmente para eI proceso de retrollenado(reemplazo de PCB por un nuevo fluido dentro de1

transforrnador). De cualquier manera, €l manejo delpercloroetireno es regurado por ra osHA (occupationar

Page 25: EL SILICONA TRANSFORMADORES

7

Safety and Health Administration) y su disposición puede

ser complicada puesto que es considerado por sus estatutos

como desperdicio peligroso.

Un transformador en aceite mineral es eI más pequeño,

Iiviano, y econórnico que la industria puede proporcionar,

tiene eI costo inicial más bajo y Ia más alta eficiencia.

Sin embargo su ubicación en espacios sequros es linitada y

deberfa cumplir con los requerimientos de NESC (National

Electric Safety Code). La facilidad de ignición y lapronunciada rata de el-evacfon de temperatura del aceíte

mineral no son consi-deradas. Los fluidos menos inflamables

superan estas linitaciones aproximándose aI desempeño del

aceite rninera^ -

L.z.t Conparación del Desempeño Eléctrico. Los HMWH son

una mezcla de hidrocarburos paraffnicos, un antioxidante,

y un rnodificador de fluidez apropiado. Este tipo de fluido

ha sido usado en mas de 30 000 transformadores de

distribución y algunos de otra variedad desde L975. Su

desempeño es paralelo a1 del aceite mineral, puesto que sus

propiedades eléctricas son similares. La silicona fue

inicialrnente aplicada en los Estados Unidos como

refrigerante para transformadores en L972 y es usado

frecuentemente en transforrnadores de poca potencia,

transformadores de redes de distribución, y unidades

Page 26: EL SILICONA TRANSFORMADORES

I

secundarias en subestaciones.

Se estima que el lfquido de silicona aÍsla y refrigera

cerca de 100 000 transformadores al-rededor del mundo. Una

razón para la preferencia de transformadores inmersos en

silicona es la estabilidad térrnica del- líquido. A

diferencia de 1os hi-drocarburos, 1os cuales se degradan

rápidarnente en presencia de aire con temperaturas por

encima de 1oo"c, 1os transformadores en 1Íquido de silicona

son establ-es a ternperaturas por encirna de 150'C.

Adicionalmente, eI lÍquido de silicona tolera altos nivel-es

de humedad sin deterioro de sus propiedades aislantes. Los

transformadores inmersos en lfquido de silicona ofrecen los

mismos nivel-es estándar de impulso básico (BIL) de aquel-l-os

transformadores en acei-te mineral.

La resistencia a Ia degradación es un punto para

consideración adicionat. El lÍquido de silicona tiene una

vida de servicio extremadamente larga y es capaz de operar

a elevadas temperaturas por largos perÍodos sin formar

depósitos o productos que pudieran inhibir su desempeño.

Esta estabilidad inherente hace de la silicona un a buena

elección para transforrnadores nuevos con sistemas aislantes

para altas temperaturas.

Page 27: EL SILICONA TRANSFORMADORES

L.2.2 Comparación de Factores Anbientales. Las

regulaciones ambientales y de salubridad aplicadas a los

liquidos sustitutos del PCB conciernen tanto a los dueños

de las edificaciones como a Los ingenieros electricistas,

desde el punto de vista de Ia toxicidad y reciclabilidad

de1 transformador al final de su vida úti}.

La silicona no es clasificada como un material peligrroso,

ni por Ia EPA (Environmental Protection Agency) ni por la

OSHA. Además, Ios productos de degradación del llquido de

silicona no representan riesgos de toxicidad para los

mamfferos, aves, o peces. El lfquido de silicona no se

bioconcentra y es considerado libre de peligros ambientales

y de salud.

A diferencia de otros Iíquidos de transformador no

inflamables, eI liquido de silicona no contiene compuestos

haloqenados o clorinados, benceno o fluorocarbonos. No es

considerado un desperdicio peligroso por l-a EPA bajo SARA

(Superfund Amendments & Reauthorization Act), RCRA

(Resource Conservation & Recovery Act), o CERCLA

(Comprehensive Environmental Resource, Compensation, and

Liability Act). No se requieren procedimientos de manejo

especial. De cualquier manera, los usuarios deben consultar

las instrucciones de manejo que proporciona eI fabricante.

¡_-I U¡,.. : j/',:,:c-r¡.;¡1,.,r,¡"ql¿ f| ..;.¡'r| i.l3rtiri EL^ |

-. .- -. _._a

Page 28: EL SILICONA TRANSFORMADORES

10

1--2-3 Factores de Segruridad Contra Incendio. Existe una

diferencia sustancial entre 1os puntos de chispa y flameo

(flash and fire points) de1 aceite mineral y l-os fluidosmenos inflamables para transformadores. Los al-tos valores

de punto de chispa y flameo para los fluidos menos

inflamables indican su resi-stencia a 1a ignición. Sin

embargo, pruebas independientes por Factory Mutual Research

Corp (FM), Underwriters Laboratories (UL), y Southwest

Research Institute (SWRI) rnostraron que Ia siliconaproducen 1a menor rata de elevación de temperatura de todos

los líquidos ensayados.

Estudios posteriores indican que eI aceite mineral y los

HMIIH alcanzan su valor pico de temperatura rápidamente,

Iueqo sostienen sus valores hasta que e1 fluido se consume.

Por e1 contrario, el 1Íquido de silicona alcanza su val_or

pico a una ternperatura rnucho menor, Iuego se enfríalentamente, generando nivel-es de humo relativarnente bajos.

Conforme e1 Iíquido de silicona arde, s€ forrna una costra,

subproducto de Ia combustión, en la superficie y

esencialmente extingue Ia llama.

L.2-4 Productos de Conbustión. Incluyen et humo y

subproductos que son muy importantes cuando un

transformador esta involucrado en un incendio. Las

estadÍsticas muestran que Ia inhalación de humo y gases

Page 29: EL SILICONA TRANSFORMADORES

11

riberados por combustión causan más muertes y ]esiones en

incendios que 1a exposición a las l-lamas. En una serie de

estudios rearizados por ra universidad de san Francisco, se

encontró que el lfquido de silicona era el menos tóxicoentre 27o sustancias evaruadas de acuerd.o con er humo

producido por conbustión.

En una variedad de ensayos rearizados por raboratoriosindependientes se encontró que el- liquido de si-ricona no

só]o genera l-a menor cantidad de hurno, sino que además sus

compuestos son l-os rnenos peligrosos, ver Tabla l_.

1.2.5 control de la contaminación. Er retrol-lenado de un

transformador apunta generalmente a desclasificar 1a unidad

como contenedora de PcB o a mejorar su seguridad contraincendio. EI retrollenado invol-ucra el drenado de launidad, e1 enjuaque y retlenado con er fl-uid.o sereccionado.

El proceso es cons j_derado una opción viable para el_

reemplazo en transformadores relativamente nuevos y en

situaciones donde serÍa imposible retirar r-a unidad sinmayores inconvenientes para las edificaciones.

Tanbién es importante considerar eI efecto de Iacontaminación secundaria que conl-reva a deteriorar ras

propiedades del- nuevo fluido. Dicha contaminación puede

ocurrir como resultado de residuos en el transformador, del

Page 30: EL SILICONA TRANSFORMADORES

t2

uso de equipos inadecuados, etc.

Se debe tener en mente que aun una pequeña cantidad de

aceite mineral puede degradar eI punto de f larneo d.e un

f luido menos inf 1amab1e, resul-tando en una mezcl_a de

caracterÍsticas muy diferentes. conforme aumentan losniveles de contaminación, sus efectos se hacen más

pronunciados.

Dow corning corp. recomienda que eI nivel- de contaminación

residual en lfquido de silicona sea mantenida por debajo

d^el 22 para proporcionar un margien razonable de segurid.ad.

El contenj-do residual puede ser estimado por ensayos

sencillos como p. ej. lndice de refracción, punto de

fl-ameo, y gravedad especf fica.

una compreta evaruación de ros requerimientos d.ieréctricos,transferencia de cal-or, envejecimiento, y registro de carga

der transformador es recomendado después de que cuarquier

conversión es realizada.

Page 31: EL SILICONA TRANSFORMADORES

TABI.A 1.

13

Productos de Combustión durante una prueba en unCono Calorimétrico (Underwriters Laboratories).

Prueba l{aterialNo Ensayado

Densidad ópticade humo

Concentración pico deCO, ppn CO,r ppn

1

2

3

+

E

6

Silicona

Silicona

HMWH

HMWH

Silicona

Silicona

100 L52

44 909

245 010

269 406

126 478

93 747

26

1,4

1 168

998

3

T7

3 350

2 970

36 440

29 240

3 390

4 560

A

A

B

B

Page 32: EL SILICONA TRANSFORMADORES

2 - QUIHICA DE I"A SILTCONA

Las Siliconas pueden ser consideradas como derivados

orqánicos de Ia silica, SiO,, €n donde alqunos de los

oxÍgenos en Ia molécu1a son reemplazados por grupos

orgánicos. Esto, pof supuesto, debe ser logrado de manera

indirecta.

2 -L LÍQUIDO DE SILICONA PARA TRANSFORIT{ADORES

LÍquido de Silicona es un térrnino general que se refiere a

una amplia variedad de polÍneros sintéticos que contienen

el elemento silicio (Si). El- tÍquido de silicona para

transformadores es una de las variedades de esta fanilia.Los lÍquidos de silicona presentan Ia estructura qeneral

CH. -o-CHr

I

Si -

CH3

I

CHr

CHr

I

-siI

CH=

R

Isi-oI

Rx

Page 33: EL SILICONA TRANSFORMADORES

15

en la que R representa virtualrnente cualquier grupo

radical. Los grupos R pueden ser todos iguales o

diferentes. El valor de x determina el peso rnolecular del

fluido y su viscosidad. EI IÍquido de silicona para

transforrnadores es un Polidirnetilsiloxano (PDMS) donde

todos los grupos R son grupos metil, o CHr. EI valor de x

es alrededor de 43 y la viscosidad del

PDMS es de 50 centistokes (cS).

f l-uido

Su elaboración comercial puede describirse en un proceso de

seis pasos:

1. La reacción de un material inicial normalmente arena SiO.

con carbono a una temperatura de 3OOO"C en un horno de

arco, produciendo silicona de grado rnetalúrgico y gas de

dióxido de carbono.

2. La reacción de silicona con exceso de cloruro de metilo(CH"CI produce varios metil silanos.

3. La destilación fraccionada de l-os netil sil-anos lleva a

Ia obtención de dinetit clorosil-anos

4. La reacción de agrua con dimetil clorosilanos proporciona

una mezcla de un 50-80? de polidimetilsil-oxanos y un 20? de

polydimeti lciclosi Ianos .

5. La recirculación de Ia mezcla (4) en un medio ácido

proporciona po1 idineti Isiloxanos .

6. Se efectúa Ia purificación final del producto (5).

Page 34: EL SILICONA TRANSFORMADORES

Mediante el- control del proceso de elaboración es posible

conseguir silicona de casi cualquier viscosidad entre 0.65

hasta 2 500 000 cS. Esto se logra de acuerdo con el

volumen de agua usada, puesto que esta determina la

Iongitud de la cadena polimérica, que a su vez determina

la viscosidad del fluido. Si se usa qran cantidad de agua,

se obtienen cadenas poliméricas mayores, y eI val-or de ]a

viscosidad es mayor. La viscosidad Iinita el- uso del

f luido. Un IÍrnite rnáxino para Ia aplicación en

transforrnadores es alrededor de 1000 cS. AI obtener 50 cS

se alcanza eI punto de flameo deseado. Los lÍquidos de

dimetil silicona de nayor interés para la industria son

aquellos comprendidos en un rango de viscosidad de 20 a

100 cS. Estos lÍquidos poseen bajos val-ores de presión de

vapor y alto punto de chispa. Son además químicarnente

inertes y resistentes al- ataque de muchas sustancias

quírnicas.

La estructura de los Iíquidos de silicona da como resultado

unas buenas propiedades eléctricas.

2.2 OTROS F'LUIDOS DE SILICONA

Metil fenil siliconas, de estructura sinilar a la

fluidos dinetilr s€ obtienen reemplazando algunos

grupos netil CH, por grupos fenil c"Hu. Aunque sus

de l-os

de los

usos no

Page 35: EL SILICONA TRANSFORMADORES

L7

son tan extensos como aquellos de los dinetil; son

aplicados en la industria eléctrica, particularmente si se

requieren bajas temperaturas o incrementar la estabil-idad

térmica.

Fluidos fluorosiliconados, en los cuales flúor conteniendo

grupos orgánicos son adicionados al átomo de sil-icona en

lugar de qrupos meti1, son usados aunque en menor escala.

Page 36: EL SILICONA TRANSFORMADORES

3. PROPIEDADES DEL LÍQUIDO DE SILICONA

Las propiedades del 1Íquido de silicona permiten comparar

sus características respecto a las de otros IÍquidos

aislantes como el aceite mineral y eI askarel.

Pueden distinguirse tres cl-ases de propiedades en

cuanto a los materiales aislantes se refiere:

Propiedades Físicas, Propiedades Quínicas

Propiedades E]éctricas.

El lfquido de silicona logra puntos intermedios en algunas

propiedades, y en otras supera aI aceite mj-neral y aI

askarel.

Con eI fin de permi-tir una mayor claridad se hará una

breve descripción de 1as propiedades para el llquido de

silicona, y en general como se entienden para cualquier

IÍquido aislante haciendo principal énfasis en las

propiedades dieléctricas .

Page 37: EL SILICONA TRANSFORMADORES

L9

3.1 PROPIEDADES FTSICAS

3 . 1-. l- Color. El signif icado deI col-or es entendido

principalrnente como un indicador de contaminación.

Frecuentemente esta contaminación es el resultado de una

acción solvente de 1a silicona sobre otros materiales

invol-ucrados en el equipo. No se puede establ-ecer una

relación definida entre el color y 1as caracterÍsticasfÍsicas y eléctricas del líquido; por esta razón el color

tiene en sÍ un valor Iinitado como Ia rnedida de una

condición.

3-L.Z Punto de Chispa y Flameo (Flash and Fire Point).Esta caracterÍstica cuantifica las temperaturas a las

cual-es el- líquido aislante por acción de la temperatura

genera gases inflarnables. EI punto de chispa (ftash point)

es la temperatura a Ia cual eI Ifquido libera vapores

conbustibles, €n una razón ta1 que no es posible aún el-

sostenimiento de una llama. EI punto de flameo (fire point)

es la temperatura a l-a cual suficiente cantidad de gases

combustibles es Iiberada como para sostener una llama

constante.

3.1.3 trunto de Fluidez (Pour Point). El- punto de fl-uidez

indica cual es Ia menor ternperatura a Ia cual eI material

puede ser enfriado sin Iirnitar seriamente el grado de

tUnive¡:;C¡d Arrt

¡Li-)C l0N

Page 38: EL SILICONA TRANSFORMADORES

20

circul-ación del Iíquido.

3.1.4 Indice de Refracción. Et índice de refracción de un

lfquido varÍa con su composición y con Ia naturaleza y

cantidad de contaminantes que permanezcan en solución. El

fndice de refracción consiste en 1a relación de la

velocidad de Ia luz en aire a la velocidad de la Luz en

lÍquido. El fndice de refracción para un 1Íquido nuevo es

siempre un valor conocido, mediciones hechas en un mismo

1Íquido en perfodos de tiempo podrÍan pernitir la

estirnación de cualquier canbio en Ia composición o eI grado

de contaminación adquirido.

3.1.5 Gravedad Especffica. Esta es Ia relación del peso de

un volumen de una determinada sustancia al peso de un igual

volumen de ag'ua. Este valor varfa con Ia ternperatura, asf

que es necesario hacer correccj-ones de acuerdo a cada caso

de acuerdo con tablas para este fin. Valores elevados de

gravedad especÍfica podrÍan indicar contaminación deI

Iíquido de silicona con otro materia1 orgánico, remoción

inadecuada de componentes volátiIes.

3.1.6 Viscosidad. La viscosidad determina básicamente ]a

resistencia de lÍquido a Ia acción de fluir. La viscosidad

del lÍquido de silicona es rnuy irnportante cuando eI fluidoes usado como impregnante. A temperaturas de operación la

Page 39: EL SILICONA TRANSFORMADORES

27

viscosidad es

transferencia de

el factor principal que afecta

calor por convección del fluido.

Ia

3.2 PROPIEDADES QUÍüICAS

3-2-L Número de Neutralización. En la inspección de

IÍquido de silicona nuevo, €I número de neutralización es

importante como un indicador de Ia pureza del lÍquido. La

silicona refinada de manera apropiada está libre de ácidos

y álcalis. Es importante mencionar que los productos de

l-a oxidación del 1Íquido de sil-icona no son ácidos,

pequeños cambios en eI número de neutralización de

silicona en uso podrÍan indicar la disol-ución de

material-es ácidos o básicos provenientes de otros

materiales en contacto con el- IÍquido de silicona o Ia

degradación de dichos materiales.

3.2.2 Conteni-do de Agrua. El- contenido de agua es de

fundamental irnportancia porque es uno de los factores

determinantes sobre las propiedades dieléctricas como p.ej.

tensión de ruptura, factor de disipación, etc. Bajo

condiciones de alta humedad, €f 1Íquido de silicona puede

absorber hurnedad hasta niveles por encima de 25O ppn por

peso a 25"C.

Page 40: EL SILICONA TRANSFORMADORES

22

3.3 PROPIEDADES ELECTR.ICAS

3.3.1 Constante Dieléctrica. El lÍquido de silicona es

usado para aisl-ar componentes en sistemas eléctricos, Ios

unos de los otros y de tierra. Para este uso es

generalmente deseable tener una capacitancia tan pequeña

como sea posible, consistente con las propiedades qufmicas

aceptables y consideraciones de diseño. AsÍ pues, se busca

siernpre tener un valor pequeño de constante dieléctrica.

3.3.2 Tensión de Ruptura. La tensión de ruptura de un

Ifquido de silicona consiste en la nedición de su capacidad

para soportar esfuerzos eléctricos sin fallar. La tensión

de ruptura podrÍa indicar Ia presencia de materiales

contaminantes como agua, partículas sóIidas conductoras,

contaminantes disueltos, etc. Un valor el-evado de tensión

de ruptura, sin ernbatgo, no es una indicación confiable de

la ausencia de contaminantes.

3.3.3 Factor de Potencia. El factor de potencia en eI

1Íquido de sil-icona indica la cantidad de calor disipada en

el fluido en forrna de calor. Es nuy útil como un medio para

eI control de calidad y como un indicador de cambios en el

Ifquido resultado de1 deterioro e infl-uencia de partfculas.

3.3.4 Resistencia Especlfica (Resistividad). La nedida de

Page 41: EL SILICONA TRANSFORMADORES

23

1a resistencia especifica de un 1íquido aislante es

básicarnente una medida de su capacidad dieléctrica ante

d.c. Altos valores de resistencia especffica rnuestran un

bajo de contenido de iones Iibres y iones formando

partÍculas, y normalrnente indica una baja concentración de

conductores contaminantes .

Page 42: EL SILICONA TRANSFORMADORES

4. COIIIPORTAüIEMTI) TERIIiICO DEL LIQUIDO DE SILICONA

El lÍquido de silicona difiere de1 askarel y de1 aceite

mineral en que aparte de una distribución controlada del

peso mol-ecular es qufmicamente homogéneo, no una mezcla de

algunos elementos relativamente voIátiIes. Tiene además

mayor estabil-idad térmica que el askarel y e1 aceite

mineral. Debido a estas caracterÍsticas, 1a silicona puede

ser sometida a muy altas temperaturas, por encima de Ia

temperatura de operación de los transformadores, sin crear

presiones de vapor excesivas o productos corrosivos.

4.L ESTABILIDAD TERIIIICA DEL LÍQUIDO DE SILICONA

Debido a su baja volatilidad y resistencia a la oxidación

térrnica, Ios liquidos de silicona están capacitados para

mantener sus propiedades funcionales, incluyendo las

eIéctricas, por Iargros periodos de tienpo a elevadas

temperaturas. Esta estabitidad térmica es también

responsable de su relativa baja fl-arnabil-idad,

4-1.1 Estabilidad Térmica (Atnósfera Oxidante).

Page 43: EL SILICONA TRANSFORMADORES

25

aceites minerales tienden a degradarse rápidarnente en

presenci-a de aire a temperaturas por encima de 105"C. Los

líquidos de silicona, d€ otra parte, no empiezan a

degradarse hasta alcanzar una temperaLura por encima de los

150"C. La adición de una pequeña cantidad de estabilizador

de oxidación (conocidos frecuentemente como inhibidores)

Ios hace más estables por largos perÍodos de tiempo a 200"C

y por encima, sin afectar drásticamente las propiedades

eIéctricas.

La Tabla 2 rnuestra los resultados del envejecimiento, del

lÍquido de silicona y aceite rnineral convencional a 160"c

en aire. A las 24 horas el L4Z del aceite se ha

volatilizado y el 752 del mj-smo se ha tornado oscuro y ha

empezado a formar lodos. En 500 horas, eI 752 del aceite se

ha volatilizado y sólo permanece un l-odo oscuro. En el

mismo perÍodo de tiernpo e1 1íquido de silicona no se

volatilizó u oxidó; permaneció completamente inalterado

después de 500 horas a una temperatura de 160"C.

La Tabla 3 muestra l-os tiempos de gelatinización en

ampollas no selladas. Estos valores son aproximados y

varÍan con e1 área superf ici.a1 del- f luido, €1 aire en

contacto, etc. Debe mencionarse que l-a sil-icona se

polimeriza gradualmente a muy altas temperaturas,

incrementado su viscosidad hasta al-canzar un estado

Page 44: EL SILICONA TRANSFORMADORES

26

gelatinoso,' no alterando su color, forrnando lodos o algún

producto de oxidación activo quÍmicamente. Como se

mencionó, agreqar una pequeña cantidad de inhibidor,incrementará 1a estabilidad a 1a oxidación térmica en

aproximadarnente 50"C.

4.L.2 Estabilidad Térmica (Atnósfera Inerte). EI aceite

mineral y el lÍquido de silicona son completamente estables

a temperaturas elevadas en ausencia de oxfgeno.

Un aceite mineral tÍpico y 1Íquido de silicona fueron

calentados por 500 horas a 2OO"C bajo una atmósfera de

nitrógeno. Ninguno de los dos 1Íquidos exhibió una

degradación apreciable. Sin embarqo existe peligro aI usar

aceite convencional a temperaturas extremas, puesto que 1a

presión de vapor del aceite se hace excesivamente alta.Adicionalmente, existe peligro de incendio debido a que e1

punto de chispa de la mayorÍa de los aceites está cerca de

los 150"C. En contraste, eI lÍquido de silicona tiene una

muy baja presión de vapor aún a elevadas temperaturas y su

punto de chispa está por encirna de los 285"C.

4.2 ENSAYOS DE DEGRADACTóX NAPTOA

El anáIisi-s de gravimetrÍa térmica (TGA) y la calorimetrfapor reconocimiento diferencial (DSc) son herramientas

Page 45: EL SILICONA TRANSFORMADORES

27

útiIes para estudiar Ia descomposición térrnica de los

rnateriales. En eI TGA Ia tenperatura de una pequeña muestra

es elevada en una razón constante, mientras que eI carnbio

en el peso de la rnuestra es registrado para determj_nar Ia

temperatura a Ia cual Ia degradación térrnica tiene lugar.En el DSC la ternperatura de la rnuestra y del recipiente que

Ia contienen son comparados continuamente para deterninar

si las reacciones de degradación son endotérmicas o

exotérrnicas, es decir, si se absorbe o desprende calor.

La Figura I muestra las curvas de TGA obtenidas para

líquido de silicona, aceite mineral y askarel en una

atmósfera inerte (helio). En todos los casos los lÍquidosvolatilizaron compretarnente. El aceite de transformador se

evaporó entre los 75"C y los 190"C. El askarel se evaporó

en dos etapasi Ia porción de triclorobenzeno evaporó entre

Ios 6O"C y L2O"C y la porción de bifenil policlorinadohirvió más allá, entre los 160"C y ZTO"C. EI líquido de

silicona no empezó a volatitizar hasta Ios 260"C.

Usando una atmósfera oxidante (aire), fueron obtenidas lascurvas de la Figura 2. Las curvas para e1 aceite mineral yel askarer son virtualmente ras rnismas obtenidas con una

atrnósfera inerte. E1 tÍquido de silicona, de otro lado, no

se evaporó del todo,. más aún, empezó a oxidarse a

aproxirnadamente 290"c. A 5oo"c sólo dióxido de siricona

Page 46: EL SILICONA TRANSFORMADORES

28

o>+J

trFrooɡ{ }-{

¡1 (Ú

Ul ¡r,<oq{

s (l)Fi'OdEt{ +JO'<E-E

(ootr+JO..{ OO'-lO-l4"raooodt{OGO9{'r{

a4EroHEr Fl

F{

oHt¡{

Uo

fd¡r

a+Jo(g\rl{oo.E0)F{

ooce

tro

F.t

crj

o

o?r.Ft

HFl

(!ho

Eo

+J.A

z aluPlsau e.rlsanl¡I eT ap osad

Page 47: EL SILICONA TRANSFORMADORES

29

o+J

>(d15

-l .FloxtrO

J1 (0

O¡{<orH

r ll)F{'OOFtr +JO,<E-.-lE

fúotr+JO..{ OO'.{O-{4'Fl

c/)

Uc

rút{a+JrútloaEoE<

FlooGt{O(doQ'-l

J,{ tt(J'.'lHFI

(\

ÉDoHtE

IUtroo

.Fl?n

otto

,t¡Fl

F{

tú¡{oE

Eo+Jg\

Unive:s,d¿'l !r'l:,itcnr,le 0ccidcntc

s[dctr]N il3Ll0ftcA

z aluPlsau E¡lsanIAI PT ap osad

Page 48: EL SILICONA TRANSFORMADORES

30

permaneció, eI cual naturalmente no fue afectado conforme

Ia temperatura se elevaba. Las curvas DSC (Figura 3)

confirman esta explicación. EI comportamiento endotérmico

del aceite y eI askarel indica vaporización, mientras que

Ia reacción exotérmica de l-a silicona es atribuible a su

oxidación.

4.3 FI"ATTIABILTDAD

La estabilidad térmica y flarnabilidad de un líquido están

muy relacionadas, ambas caracterÍsticas dependen de 1a

volatilidad y de Ia rata de descomposición térrnica. La

Tabla 4 rnuestra 1os resultados de una serie de pruebas de

flarnabilidad, las cuales se han llevado cabo en aceite de

transformador y 1Íquido de silicona. Ensayos separados

han sido real-izados en Underwriters Laboratories (UL).

Los resultados de l-os ensayos de punto de chispa y flameo

señal-an grandes diferencias entre los fluidos de siliconay el- aceite mineral. La rápida vaporización del aceite

tiene como consecuencia que el punto de flameo esté solo

unos pocos grados por encima de1 punto de chispa. De otra

parte, Ia silicona no se vaporiza a ninguna temperatura.

AI alcanzar eI punto de chispa, 1a silicona empieza a

Page 49: EL SILICONA TRANSFORMADORES

31

a+J

Otro >(d(-) o-l'FloxtrO(d¡4dUHo ,{o

rn q{C\ \¿0

Ff .Oi.É

¡! ¡r +Jo- o<E-lU 'r{ItEó=rúñ¡ y OÉIY 4JOñ .,ioá 9¿-nE I!'ño <'FlFA ÁI oo,¡l

rd!odog{'F{Iutt

U] YTOFl

c.t

&po

,1ot{aúxt

troO

aot5

o

ao.HF¡

osTru:gf,opug+ o3rürgfoxg

Page 50: EL SILICONA TRANSFORMADORES

32

TABI"A 4. Propiedades de Flarnabilidad para eI AceiteMineral y eI LÍquido de Silicona.

PropiedadAceite Lfquido de

l¡lineral Silicona 5O cS

Punto de chispa" "c ("F) 150 (302) 305 (580)Punto de Flameo" "c ( "F) l-65 (329 ) 360 ( 680 )Calor de Combustión',q-kcal 11.0 7.67Rata de fnflamación', q/s 0.0267 0.0060Temperatura de Autoignicióno 332 (630) 393 (74O)Indice de oxíqenou 15.l- 18.8

'Método ASTM D92 - Cleveland Recipiente Abierto'Calculado= 10 gramos de muestrao Método ASTM D2155" Método ASTM D2863 (Modificado)

Page 51: EL SILICONA TRANSFORMADORES

33

desprender pequeñas cantidades de gas inflamable, sinembargo, Ia rata de descomposición a esta temperatura es

muy lenta para sostener ra combustión. La temperatura debe

ser el-evada otros 40"c-7o"c para que el punto de chispa sea

arcanzado. De manera eü€, ra silicona debe ser carentad.a

2OO"C más que eI aceite mineral antes de que pueda

encenderse.

una vez arden er rÍquido de silicona y el aceite minerar,

otras diferencias son apreciables. Dos galones de tÍquidode silicona de 50 cS y dos gralones de un aceite rnineral

tfpico fueron cada uno mezclados con un 10? de solvente

Stoddard, y vertidos en recipi-entes de 4, r<4 '*3¡r y luego

encendidos. El sorvente ardió primero, proporcionando

suficiente calor para encender eI aceite minerar y er

lfquido de silicona. El 1Íquido de siricona ardióconpletamente (ver Figura 4), con lramas entre seis y once

pulgadas de altura y produjo só1o una moderada cantidad de

humo bl-anco inol-oro. En contraste, el aceite mineral ardióvigorosamente (ver Figura 5), ernitiendo grandes cantidades

de humo negro corrosivo. Así mismo, er caror enitido por elaceite mineral cubrÍa un perÍmetro mucho mayor que el de1

Iíquido de silicona.

A medida que arde el líquido de siricona, s€ forma una

gradualmente una capa blanca de silica. Mientras er efecto

Page 52: EL SILICONA TRANSFORMADORES

34

FIGURA 4. Prueba de Incendio Lfquido de Silicona

FfcURA 5. Prueba de Incendio Aceite Mineral.

Page 53: EL SILICONA TRANSFORMADORES

35

de esta capa en condiciones no controladas de Ia prueba no

pudo ser determinado, se encontró mediante experiencias

previas que dicha capa puede ayudar a autoextinguir Ia

silicona ardiendo, si al-canza suficiente espesor.

La gran diferencia en el comportami-ento durante lacombustión puede ser apreciada analizando los datos en Ia

Tabla 4 El lÍquido de silicona tiene un bajo calor de

combusti-ón (7 .67 Jr.cil,/gr vs. 11. O kcal/gr) y una mucho

menor rata de cornbustión. Estos términos pueden ser

combinados para determinar e1 calor enitido promedio usando

Ia ecuación

H. = (q. 6H) /t

donde: HF

q

óH

t

Calor ernitido promedio en kcal/seg

peso de la rnuestra en gr

calor de combustión en kcal/grtiempo de combustión en segundos

En el- caso de la prueba descrita anteriormente, €1 caloremitido prornedio (calor generado por sequndo) por la llama

de la silicona fue solo del- 252 del enitido por la l_Iama

del aceite rnineral. Así, Iá silicona ard.iendo proporciona

mucho menos calor a los materiales en Ia vecindad

innediata. Adicionalmente, el- alto fndice de oxígeno de los

Page 54: EL SILICONA TRANSFORMADORES

36

Ilquidos de silicona ( 18.83 ) significa que cualguier

reducción significativa en el oxlgeno disponible en el aire

extinguirá el fuego en Ia silicona. La flanabilidad del

1Íquido de silj-cona es además reducida por el efecto

atenuador de Ia capa de ceniza de silica que es forrnada en

el 1Íquido ardiendo. Podemos concluir que 1os IÍquidos de

sil-icona arden, pero no Io hacen muy bien.

Page 55: EL SILICONA TRANSFORMADORES

37

@C\¡ rl Ofr-. () o\.O!oc\¡ o

q

o.{o[{sd-l ot-l .sl\J

c\@o1-'. -l c-{.Orlc\lo

oo

Ocnlo¡{ !ordOol-l .rüO

c!@oF' -l -l.o1.-C\O

oo

oIlor

$

l{rd-lO

€(\lo$I\Ol.oC\O

O-l Ot'{bir rro C\O lt. \oz

o|('l$c\¡ cn.oc\c\¡ o

'O o rt-. !oq.r ¡{rú= rn $UO (rl c\

ao

F- |o F...ñt t=.o@cNo

o

o'0-.1 $ Oq{'dfdo $ o'UE -l -l

@t.l¡'rl

(g.lSC\ -l.o@(\o

útúo+{fúÉf.r U 'o+¡ --l --lO H O tdC¡{l +r fd u.r{ U g{ --l ¡1O 'O --l l¡ c.¡

-l-lA+loo.r{.o..{U OCJ E,'jut o" " 5TO cq cn -l O{f Oc.¡ Oe.¡ Orl|Ú +r d >'|(dÉO rdN l.l¡¡ pE-l IJE OE OO* A ¡t -.{lo Éo oo aÉ}{ Oo rd() O.cA Or{ t¡¡-{ F(O

rdut7< ^--l co

d\o tD c\oouaa

O -r{(fJ9.' >O

-lr{O-,.t dH ''{rd _{E'rd{Oi

o|Ú(t-lo.-lkvtOrdO.d_.rd6()dÉrdood-l -rl --l9{¡rdOrú¡{tlP{'OA4A

túoEtooo-lr{-r{rrgood.lod-lA-lttc'-l --lF]U

__l

H

.coo!o

-l -ltú¡{oÉ-lE.c

$O c\¡+¡-loo4

-lf0_rl

__l

H

o+r

o-_l

OE,i5 ..rtl

ooc!-r-1EOo>--l ÉFt4

-{Gfü t{uoO q-{

Éa..{ 'OÉÉ+¡

Ord+t..{ Éootlrdo

+)-F{oo

-_lrúEg'.{rdoP{O

'f-]oo(ú>Utr--l OHpoUd.o-l(l)rú..{.qEOh¡{

Piafd(d\J rr-¿Jaq{o

lJüÉorddHd5.t5 do

-r.{ rd9{Éoo¡{(Jg'.'l

rl(/l --lrúo-{

oo]J't5É'-lo5''{ ElE '.{rd-l (l){J +l¡{ÉOr{ dP{ O '15É '.{OXu >o

ood15

4Flɡ4F

Page 56: EL SILICONA TRANSFORMADORES

38

TABLA 3. Tiernpos Aproximados de Gelatinización delLíquido de Silicona. Envejecimiento enarnpollas abiertas I oz.

Temp Dinetil Silicona Dinetil Silicona5O cS + O.3e Aditivo

150"CL75"C 6 O0O horas2OO"C225" C250"C

800 horas55 horas10 horas

1,0 000 horas1 600 horas

Page 57: EL SILICONA TRANSFORMADORES

GENERACION DE GASES COIIIBUSTIBLES

EN EL LIQUIDO DE SILICONA

EI IÍquido de silicona usado en transformadores es

considerablemente diferente del aceite mineral en su

composición, no obstante muchos de los qases grenerados bajo

condiciones de fall-a incipiente son los mismos. Aunque

muchos de l-os qases qenerados bajo condiciones de esfuerzo

térrnico y eléctrico son 1os rnismos para el aceite mineral

y para e1 lfquido de silicona, existen diferencias en l-os

gases predomi-nantes y en las proporciones. Las diferencias

en Ia gasificación entre lfquidos de silicona de

diferentes fabricantes no son aparentes.

Sinulaciones de l-aboratorio, para identif icar f al-l-as

tÍpicas de gases generadas bajo condiciones de esfuerzo

térrnico y eléctrico, funcionan como herramientas útiles en

el establecimiento de esquemas de diagnóstico para fallasincipientes en transformadores inmersos en aceite mineral.

Las simulaciones realizadas con 1Íquido de siliconapermiten hacer comparaciones directas de las

5.

iTñiiñi' 'r'i-alil¡i s¡ccloN ts'BLrottc^ |

Page 58: EL SILICONA TRANSFORMADORES

características de gasificación

fabricantes. Estos resultados

campo pueden ser incorporados en

análisis cromatográf ico.

40

para sil-icona de diferentesjunto con experiencia de

el diagnóstico mediante eI

5.1 GASTFTCACTóN DEL LÍQUTDO DE STLTCOI,IA

El sobrecalentamiento del lÍquido de silicona tiene como

resultado la generación de gas metano principal-mente, [oobstante pequeñas cantidades de hidrógeno, monóxido de

carbono, etileno, y etano son producidas (Tabla 5). EI

aceite rnineral- genera principalmente metano, etano y

monóxido de carbono, sin embargo un arnplio rango de

hidrocarburos puede ser generado bajo esfuerzo térmico p.

ej., metano, etano y etileno. En general, los aceites de

transformador tienden a variar en 1as proporciones de

metano, etano y etileno formados, dependiendo del producto,

1a temperatura y fa presencia de catalizadores. El rnonóxido

de carbono en eI aceite resulta del exceso de oxfgeno a

al-tas temperaturas. Se sabe tambj-én, eD€ e1 cobre puede

actuar como catalizador en lfquido de siliconasobrecal-entado (225" C). La acción catalÍtica del cobre

cambia la cornposición de los gases generados en 1a

silicona, predominando metano, monóxído de carbono, etilenoe hidrógeno. La Tabla 6 muestra Ia tendencia de lacomposición de gases generados para 1Íquidos de silicona de

Page 59: EL SILICONA TRANSFORMADORES

4I

oulolJ 06.Fl Ul.Fldfdxo u'.oÉ 'rt

o'iJúlJ >oooglr)t6 O

rú -.{ U1(¡ É.oOt{sÉ#'uoÉ-UX-l OErqc=o1U'T "F{YFlXto O

@

-O\ditj^o

otlAooodrd

.Fl

oÉoaot{p{

Éo

NE

tU

'taÚOl"UU{É

Ft{ a?{

UO

GÉoo

-_lrl -l-,{ rdNH

ooÉ'¡5 -.JEodo-.{ +¡5'-ltloO '-lOd Fl'{

rd+roaoo+Jofd€-l

UoZa

oaOrdzu

J:u98üE

Eü sÉ9i H

er rE-¡lJte?rd +J

H sEÍl loH6Er H.E

H,q EO .-lP,5 .ó-*,;SSEfiV{:

-|i/l*.8 E gE

spusjj v)h >q gFt ibÉtsifl¡r93rd ñ.9'oÉrd OOU rü U.d

O-l cf)OcOOcOC\¡O c\O\ocOf=c.lOE.1OZ f\O

@$NC\ !O-l $\O(.) 01 $oto

-l

sie-)C\(oOOtoann F-c.)-lOrl Or\ONotc0Z stltre\¡OrOlOO(o !OF..

|r¡ !O -.{ r-{ C\ (O c\¡S-l (o

c\¡.üc|l -lncf)c.tgo troo|lO O CO \tr -l C\¡ e.¡ Z n Cn

!O @ ¡'-. rJ t\ -l r{ Ocn-lO ()S

@Ot

1^3133 v) aN N NEOa¡Ot"% OOTOZUOUOOO Ul-l

vvvvvvvvv fd "qU'-lo .tJÉ O OUIo É Éa.qo.q¡-{ .q -{ Erd $ rdoO rd +JUUOo F(/]6(1}(I)o o d o ou)

É E O É drúOOO lJ OOO .-tUt¡É b'O--J d E-l É'O O'O É X O'-l O'.'t Ot{ t'' ¡.{ rd'O É X -t +J +) +td'-llrl) É fd.O-..{ O É É'-l X--l O O.lJ--l+) () O OEOZEET'lOt44 UU

P1orú${NEOc\ O'd()dUl'.{ Nrú -l -{\r{ r{ r{EU¡ |Ú

+J$o|Ú-{tt O

oo(0dd tl(d-{.q+¡50É ttuO..{.{ Fl|Úo

()-l" 0l ¡Ilto +J ¡{N-{ O(\¡og

O-{o4t|Ú

1-ld$rl

olddoÉ('00

rrt d ql+J -l -{E J-{O tt-{r{Y{mdFlC)

a|It(,

rdÉoo

-Fl

--lcn

c)lJ

oE--lFt

tt'-lFl

rlc]

,15

o+lÉo.-lÉ16+r

or-'lrdUoh.qo@

-lolJaolJo¡rc)

0)(-,

I

aO-{]Jrü-{ lr(Uc)

Ul'-l'.{ Ea

oo+rO'-{U¡Ordo(r{

¡o

4F]E¡4E{

Page 60: EL SILICONA TRANSFORMADORES

42

rd

J

o{J

o

ao

aoFIrd

Ut-Fl

ao¡{o-lrd

oa¡Jod

o+¡.qo

oL.

aooÉ

'i5 0-_l()

¡{ rdrdHUl +¡t'|l r.14(Ü

U

rdo()

ÉI{Ord

O --{dd tJrdfd 0.(J+¡ |¡ -.{U g-{O drd]JÉooO O--l.qoo O¡{z do

l¿{oO O¡{Z cngl

oulJÉtt ri

coro|.oc!coQ

ot

(\$lt (r€O. rd .zrJlOrl N-l

01 rü¡.1

1J

$(o@ U-iO. rd ,zrlC\C\ N(Y)o\rd

lrt)

rosNÉ HHF

ruE O na,a,EUOUOUvvvvvv

oo.q¡{rdO

o'dooÉoÉ(t) d oo

lir O.-l É -l'O É X O O'.{lr rd'O É -J .tJ16+r É rd--t O-.'{ O O+¡+J UEtEH14<

.ú^ÉdpO-o-l (rl-l-lrt) oz

Itl ^EdPO-od(\¡-l-lrtoz

tú^ÉdPO-()-l rl-l-lu¡oz

otú(9

fd

(J--l-l--l@

or5

d--l-ltt

.Fl

F]

oao.lJ

-lo-la

-r{oao-{.q--l+JU(r.Jto.qFE cr¡oUrd

oapOEU¡Ord ,.{L,E

fdOPdÉ

o-l-{ rü

rdoJO+¡HE.qooU(/]t{o!AO

9ll<.O U¡-.{ OUd

--l --lU¡Oo5P{CEOO¡{OA

rú)

4F]m4F

Page 61: EL SILICONA TRANSFORMADORES

43

varios fabricantes.

EI Hidrógeno y el metano son los gases predorninantes

generados por las descargas corona tanto en aceite mineral

como en silicona (Tabla 7). También son obtenidas pequeñas

cantidades de monóxido de carbono, etano y trazas de

acetileno. Las diferencias fundamentales entre eI IÍquid.o

de silicona y aceite mineral, están en Ia cantidad de etano

y acetil-eno formados. Como se deberia esperar, €I líquidode silicona no genera cantidades considerables de C,, p. ej.etano, eti-leno, acetileno. Los resultados de la prueba de

descarqas corona son reportados, tanto para Ia fase lfguiday gaseosa puesto que la descarga tiene lugar en lainterfase gas-lÍquido. La comparación en l-a composición de

gases conbustibles generados por descargas corona, muestra

la consistencia en ros resurtados para IÍquido de siriconade diferentes fabricantes (Tablas I y 9). En l-as pruebas de

descargas corona con Ifquido de silicona con una altaconcentración de oxÍgeno, €I oxÍgeno no tuvo ninguna

influencia significativa en los resultados de l-a prueba

para gases caracterÍsticos.La mayorÍa de 1os gases formados

durante arcos sostenidos en Iíquido de silicona son

hidrógeno, metano, monóxido de carbono, y acetileno (Tabla

10). Aunque alqunos de los gases producidos por eI arco en

aceite mineral, son similares, p. ej. hidrógeno y

acetireno, ras proporciones son completamente diferentes.

Page 62: EL SILICONA TRANSFORMADORES

44

ou¡o'dod-Fl úi -_ldrúXo o'oÉ --l

odod >r0,ooÉÚJd o

rd ..{ UrU' É'o

O ¡-{of.ld6cÉoqAoE EI TE i.9rd t.xo Y5ord @-ltfi -¡or Og H*,,8' joBi ebs¡r\O ja rltd 9i sci F83.'' dd o

tto,to düü b6*düid 3.-3

$Ioo ídH.E.ÉH 69.fl

ó .cH6--t tJyO-l-l AP-.{ rd O -l(n¡r -ñsÉ giÉIo= t,9Fdt o 'óil Pg

-..{ +¡ F gl.iü'il :H E ü€_ '.iq -il xoE Fr,< EBüurú llF,n

H $ n"flBü ñ H""Ii: ü ukssE a "gñ€9l H 6oÁ H üoooZUr

O$Ofrt-lOtA|y'l|y'l Ncr)o-l oN-lo\ fd d rd $cacOOO@Fl NNN @@

rd rü rdÍ\' cn cO -l l-] ¡{ ¡{ O O'l(r) s!. {J +¡ ]J O\ (f)o\ or

OOO$-l$cqOQ c\O\OIOOIOt.o -lZZ @-l-|OO!O!O -l f)(NC\ c.) tf) -l (\ Sc\ tr- o ñ¡

OrOri

O\ilff)ceOcn@O\ol O\S@$0l) O-l€c''l Éi n'-@f'- @ r'{ cn d Fl

-l c.f \O -lOrCñ

-l t--. O @ f'-. LO lr0 O U¡ cq -l()C\¡C)ncn cOZ d -l O!o$mc\¡ N (oco

Gr.oo ¡{ I\tro +J !Od-l

6tNA H NH F

É. \J N\J N NUOUUUUvvvvvv

NNNtoaúaooúlJrd.qCl'-l

+)(l)ulÉa11

-t ErdO+J C)oFU)

oOU¡.drd-.r üo+) +,ÉÉooUU

oÉooÉ.qo¡r.Qrú lrUrdU

odooodoÉEOEooo d ooobitÉ UrO-..{ lJ É.{'O O'O É X O'-l O'-l¡.t btrH fú.O É X-{+J.d '.f +t +J C rd .O -.{ O..{ X.-l O O+J..{|) OEOZEEr.rOFl l4

_lo|Ú

.ú ¡J t{O-{ OooEO U-{r¡4tlú(jqtmrühEOO'd tú

Eoooo€ (,O-l-ld 5'{(.r tt-l.-l [f¡

Fl

-lod|Ú+, g'6¡-t O-{oÉt O-ltr4 t.-lFl

oo|Úh

oEd |t'oÉoood oO-l-{o 5-{tÚ d-{(,.-t u¡

Fl

rdH

¡{oU

ardt¡t{fooaoot{oP{

rird¡roH.rlEo.lJ.Floo4

(útroU

--1rJ--loc)lJo6--l5tt

'i{Fl

c)

U)

16trc)Eo(,

U)oardct

F-

4FlE¡4E:{

a|Ú(9

Page 63: EL SILICONA TRANSFORMADORES

45

odrd+JC)

oPoooz

oz

rc)ñ¡(o€oul..2Éc\c\¡$ N(o(f) fd

¡-{+¡

o$c\¡$oú.,26(.)-llO N(o cn rú

¡r

r¿)oor.oQ u)..2ÉrJ c') lO N\o cf) rd

¡{+¡

o+NC FFFH^HEH

N*. \J N N NEUUUUUvvvvvv

oEo.qt{rdU

odooÉoÉo d oo

UtO-.{ É-l'O É X O O'-ll'l rd 'o É r{ +)Op É rd-_t O-.{oo+J+)oEEEtqt'l<

|Ú^ÉdpO-()Í{f.r{-{Ourz

d^gdPQvorl ñ¡-l-{Oaz

tú^EdpO-orl rl-l-lO@z

ad(,

(dL.o(J--l-l--ltn

c)lJ

d--lIt

.FlF]

oao+¡-loaU)-rloa0)r.J.q--l+)ú)

.qEoU

aordaÉfdoU t.l

oOU15

ar-{ rúfdo5t{.tJ rdEUourUO!ooAt{

oÉP{.o-.{ mUO-.{ .dU¡ TdO¡{P{OEÉooUU

;4F]m4ts

Page 64: EL SILICONA TRANSFORMADORES

46

oEfú+JUo+¡cleoz

oz

cqscnüoo. úzz-lroc\ No\rd

H+J

totoo\ooo. úzzC\¡ lf) -l NOr rd

¡r{J

stotou¡oo. ÉzzoNc\¡N01fd

¡{]J

o+NqtsFtsH^HHH

NÉ V N N NEUUOOU

oo.q¡rrdU(U

6ooÉoÉo d ooUtO-.{ Ér-{'O É X O O--l${ rd'O q -l +JEp É d.,{ O..'{OO|)+lUEEtHtl{

|Ú^EdpO-(,-rl (slr{-{Ocnz

|Ú^gdpov()rl ñ¡rl-{Omz

tú^ÉdPO-(J

-|r{-l--l Owz

t{

t¿l

aoord¡roo(J

(úaoafd(-t

oU}rdtrGr'l

oac,Fl.q--l+¡{/J

,qÉoU

aoad(-,

o15

r{rd

.p

o(Jf6Hl<ooA¡{gO-.{ tl}Urd-.{ bt(DgorüP{OÉaooUO

ot

4F]E¡4F

d¡rú(,

Page 65: EL SILICONA TRANSFORMADORES

47

OU¡OO o'd'F{ O'.{ddxO U"oÉ '-l

¡t'lo-od >o

ooÉod o.fÚ --l blo| É.oO¡{-, +J +J-y c-á'uoÉ

U

éOgÉ6H ü''á .'l9va

@-l.ro\ OF{*t,n

;efleüH

^1 rH.\a, -{ nt Ulu 9i $o E9i gU ftó;

\Nd -53 'EErdOdd E g'U)=og*EqIY É

E Ü8,üg HE 3

-lr{ O -l-.t rd d ld

'b H; *,;s i ó .9 ot-g 'FEdo- c*gF

E..E c o [j'i3'il ,fiiil€3 :H t3üúS i* s?E $ fi"flBü ñ Hvii: ü ukgs

E, U} EÑ€q H 6arÁ H ÜcÚóZUr

!O cO -l t. O cn cO (o C\ () m¡.so¡Z ¡$or (\cnft- (O C\¡ Ot $

rl@ OcO Ol

calt F.c.¡(o tDOcO(o ottOC\OrOtl=t'ofd(o -{ cr)COcocnol N 01 $

rüNlo ¡{ @!n+J$

-l -l

'O{NN N nr'o 4,o'qqEOZUUUUUU

oOE.qot{ .qrd ¡rurd

U

úú)ooú¡ -lrú.qU -.{

+Jood5Á¿

.1 ÉrdO+¡uotsul

oouldrd..{ UÉo+J .IJ

ooOO

o.tJ OooooÉÉoÉooo c ooolirE UrO-.J d É.¡'O O'O É X O'-l O--l¡r bt¡{ td'O C X-l +¡d'..{ lJ +¡ É rd .O -..t O'-t X--l O O+l .-J+J UfrOZEtt4CItr] r4

r{dt{oÉ-{to+)r{oo4

|ÚEo(,r{-ldaodod-{JttHFl

v,fitU

-;ÉoU--l-l.-l(n

odod--lttr

.Fl

Fl

Eood.rlEo+)U¡o(¿

ool.l{Éa¡rog{

a

rdtrc)

o(-!

ao+¡-l(u

(t--loU)oardu

orl

4FlE¡4ts

Page 66: EL SILICONA TRANSFORMADORES

48

Los gases producidos por el líquido de silicona tienen una

relación de hidrógeno a acetileno mucho mayor que Ia del

aceitemineral. Por lo tanto, lá presencia de acetileno en

líquido de silicona debe ser considerada potencialmente

como un serio problema.

La comparación de Ia cornposición de gases cornbustibles

formados para los diferentes fabricantes de 1Íquido de

silicona, después de ser sometida a pruebas de arco, toconservan valores exactos, pero si conservan una tendencia

proporcional (Tabla 11). Sin embargro, Ias diferencias se

deben a la naturaleza de1 arco en el- lfquido de silicona,el cual tiende a formar rápidarnente partfculas sólidas

extinguiéndose. En eI aceite mineral los productos sólidos

de un arco son principalrnente carbón, y se forman a una

rata menor que e1 gel formado en líquido de silicona.

Los resultados de Ia pruebas de laboratorio indican que ellfquido de silicona usado en transformadores genera gases

(bajo esfuerzos térrnicos y e1éctricos) que pueden ser

usados para propósitos de diagnóstico. La rata de

gasificación para el Ifquido de silicona y eI aceite

rnineral es aparentemente simil-ar, pero 1as proporciones de

los gases característicos pueden variar.

Las diferencias entre e1 llquido de silicona y e1 aceite

Page 67: EL SILICONA TRANSFORMADORES

49

I i i, l'.-, rr Ca CcorJenlc

SLür'Llt úrBLl0lILA

(o@(oul(ocn.16

(o$cnNdc.l(oddrú

t{+J

O\ O \f U¡ .ü C\¡.GC\!O(oN-l $(o r{ r-J fd

t{+J

-l(lJCnOOsf@\OO-l r{(ntO r{ C\¡

r0(N{ FFH

NÉ V N N NEUUUUC)vvvvvv

oÉo.qt{fdOq)dooÉoÉo d ooUtO-.{ É-l

'O É X O O-.{¡{ rd'O C -r +¡r¡J.tJ É rd--t O-..t o o +r +r (JEEIHH4

tú^EdpO-trl (Ytrl-{ornz

|Ú^ÉdpO-orl Gl

-l-{O@z

d^ÉdpO-()-l -lF{

-{Oaz

fd

oU--lFl-Fl(/l

()úoo--lJtt

.Fl

F]

ÉoaolJ-loa

-rloU)c)Fl¡.4-rl+Ja.qÉoU

aoúJOrd(](J'-l

¡{o+¡lJO.o-l -lfdHJ+,oÉUogU4¡{OHA{O

9{.oú-.{ OUd.-l --looo50{ 15EOol{UA

r{rl

r{}]q4F

o|ü(,

Page 68: EL SILICONA TRANSFORMADORES

50

mineral pueden ser anticipadas a partir de Ia conposición

de l-os fluidos. Debido a los grupos metilo en la molécula

del polidimetilsiloxano deberfa esperarse que C, e hidrógeno

fueran 1os gases predominantes en formados, €D contraste

con el aceite mineral, con una variada composición que es

capaz de proporcionar C' C, C' Co e hidrógeno.

En general, gases como hidrógeno, oxfgeno, nitrógeno y

monóxido de carbono tj-enen una solubilidad mucho mayor que

en el aceite mineral. Bajo condiciones de equilibrio, altas

concentraciones de estos grases debe ser esperada en el-

J-Íquidos de silicona y rnenores en el- espacio de 9as, que

las del aceite mineral.

Page 69: EL SILICONA TRANSFORMADORES

6. CONTAITIINACION CON AGUA DEL LIQUTDO DE STLICONA

A1 igual que otros lÍquidos aislantes, Ias propiedades de

la silicona son las mejores cuando eI IÍquido está libre de

cualquier cantidad significativa de contaminantes. EI agua

es eI contaminante más común. La Tabla 12 rnuestra criteriosde aceptación de lfquido de silicona de acuerdo con IaGeneral Electric Co. Aunque silicona nueva podrÍa ser

recibida con un alto contenido de agua como 100 ppm, eI

líquido debe ser tratado para reducir eI contenido de agua

en menos de 10 ppn para su uso en transformadores.

Es importante considerar dos factores en Ia contaminación

con agua de un lfquido diel-éctrico; el primero es 1a

facilidad con Ia gue eI lfquido puede absorber agua, Iasegunda es el efecto de la cantidad de agua en laspropiedades del tfquido.

6.1- FACILIDAD PARA I.A DISOLUCIóN DE AGUA

Este prirner punto es descrito por Ia solubilidad del agua

Page 70: EL SILICONA TRANSFORMADORES

52

TABIA 12. LÍrnites de Aceptación para LÍguido de Silicona.

Propiedad LÍquidoNuevo

LlquidoProcesado

Contenido de Agua, ppm

Rigidez Dieléctrica, kV

Factor de Disipación=

CoIoro

Viscosidad, cS'

Punto de F1ameo , " C"

( rnax )'( min )'

100

30

15

47 .5-52.5

300

10

45

.01-

15

47 .5-52.5

300

I

2

3

5

ASTM D1533ASTM D877ASTM D924ASTM D72O9ASTM D92

Page 71: EL SILICONA TRANSFORMADORES

53

en eI lÍquido de silicona y la rata a Ia que eI agua es

absorbida por el- 1Íquido. EI conten j_do de agua de un

lfquido dieréctrico es proporcionar a ra hunedad relativaambiente (RH) y es una función de la ternperatura. El_

contenido de aqua ar 100? de RH es frecuentemente referidacomo la solubilidad del agua en un IÍquido. Si latemperatura es rnantenida constante, el contenido de agua

a otro RH puede ser encontrado murtiplicando er contenido

de agua aI 100? por el Ia RH de interés y dividido por 100.

Por ejemplo, €1 contenido de agua de un 1Íquido a 50e de

hunedad rerativa es encontrado nultiplicando 1a sol-ubilidad(contenido de agua aI 1008 RH) por 0.5 (50/100). La

solubiridad der agua en diferentes rÍquidos es mostrada en

la Tabla 13. Estos datos indican claramente que el agua es

mucho más solubre en silicona, especial-mente a temperatura

ambiente, eüe en aceite mineral y askarel-. Es también

evidente que Ia solubiridad en estos tres rÍquidos es

diferente conforme ta temperatura se incrernenta. A

25" c, la sorubiridad del agua en siricona es tres veces rasorubilidad en el aceite rninerar y dos en er askarel. A

54"c, ra sorubiridad der agua en siricona es sóro dos veces

la solubilidad en eI aceite mineral y 1.j_ veces Iasorubil-idad en askarer. Es craro gue er agua es más solubreen silicona que en cualquier otro 1Íquido.

Tarnbién es necesario consid,erar la rata a la cuar el aqua

Page 72: EL SILICONA TRANSFORMADORES

E.A

TABI"A l-3. Solubilidad del Agua en Lfquidos Aislantes paraTransformadores .

Tenperatura ("C)Contenido de Agua

Silicona Aceite llineral(ppn)

Askarel-

0

25

40

54

200

600

20

70

130

330

40

110

]-70

550

Page 73: EL SILICONA TRANSFORMADORES

F

I

55

es absorbida por un rÍquido cuando se compara su desernpeño.

Las curvas en 1a Figura 6 muestran el contenido de agua de

lfquido de silicona y aceite mineral como una función de1

ti-empo de exposición a 25"c y go? RH. De estas curvas se

aprecia que Ia siricona absorbe agua nás rápidamente que eraceite mi-neral puesto que la concentración ( ppn) se

incrementa más rápido en sir-icona. sin embargo, cuando l-a

el contenido es agua es expresado como una fracci_ón de lasaturación, no hay diferencia aparente en la rata de

absorción de agua para estos dos lÍquidos (ver Figura 7).La fracción de saturación es deterrninada dividiendo etcontenido de agua (ppm) por l-a solubilidad del agua en

condiciones de prueba. Aunque ta silicona absorbe agua más

rápidamente que e1 aceite mineral, és necesaria mayor

cantidad de aqua para que arcance la saturación. cuando Iaelevada solubilidad de1 agua en silicona es tomada en

consideración, no hay diferencia apreciable entre ras ratasde absorción de agua a las cuales la silicona y el aceitemineral alcanzan un nivel dado de saturación.

6-2 EFECTO DEr. ¡6¡¡ DISUELTA

Er segundo aspecto de ra contarninación por aqua de un

lfquido dieléctrico es el efecto de una cantidad dada de

agua en ras propiedades der rfquido. una de lascaracterÍsticas más importantes afectadas por el_ contenido

Page 74: EL SILICONA TRANSFORMADORES

56

160

LÍquido de Silicona

Aceite Mineral_

ÉPr

3 120(oaUt

oo80oo

.FlÉ

340ÉoU

20

Tiernpo

40

de

60 80

Exposición Ihoras]

r00

FIGLIRA 6. Contenido de Agua (ppn) contra Tienpo deExposición para LÍquido de Silicona y AceiteMineral.25"C y 8Ot RH

Page 75: EL SILICONA TRANSFORMADORES

57

100

a-

orp

EI.c 80(J(út{

=+,(ú(f)ou

;aE

40oooo

5?o+JÉoU

o- LÍquido de Sili

Aceite ltineral

cona

20 40 60 80 100

Tiempo de Exposición Ihoras]

FTGURA 7- contenido de Agua (saturación ?) contraTiempo de Exposición para Lfquido de Siliconay Aceite Mineral-25"C Y 80? RH

Page 76: EL SILICONA TRANSFORMADORES

5B

de agua es la tensión de ruptura del lÍquido. La Tabla L4

muestra 1a tensión de ruptura para varios 1Íquidos como una

función del contenido de agua.

Estos datos son mostrados en la Figura B. Claramente, latensión de ruptura del lÍquido de silicona es menos

afectada por una concentración dada de aqua cornparada con

eI aceite mineral y eI askarel. Sin embargo, si Ios datos

de 1a Tabla T4 son ajustados para Ia sol_ubilidad del_ agua

en los IÍquidos a temperaturas de prueba, todos loslfquidos responden aI agua en 1a misma manera. La

Figura 9 muestra Los datos de la Tabla L4 comparando

tensión de ruptura contra contenido de agua expresado como

una fracción de l-a saturación. En Ia Figura g, todos losval-ores de ruptura para todos 1os lfquidos siguen una

1ínea.

AsÍ que, cuando un porcentaje (o fracción) de la saturación

es usado como una medj_da del contenido de agua, €l efectodel agua en Ia tensión de ruptura es et rnismo para Iasilicona, €I aceite mineral o e1 askarel. Usando esta

rnedida del- contenido de agua ( saturación Z) , tanto eIaceite mineral como er lÍquido de silicona absorben agua a

la mi-sma rata bajo las mi-smas condj-ciones de exposición.

cuando ra concentración absoluta (ppm) es usada como una

medida del contenido de agua, €f lÍquido de silicona

Page 77: EL SILICONA TRANSFORMADORES

59

X!

f.f.cooEEro,{

(U

¡r

+J9.a&ooÉIacoE{

A

a-

40 60 B0

Contenido de Agua [PPn]

Silicone

l4i neral 0i I

Askarel60

z0 100

FIGURA 8. Tensión de Ruptura contra contenido de Agua(pprn) para LÍqudo de Silicona, Askarel yAceite Mineral.

a

Page 78: EL SILICONA TRANSFORMADORES

60

TABI"A 14. Tensión de RupturaContenido de Agua

como una Función delen Lfcruidos Aislantes.

Cont. de Agua(ppn)Rigidez Dieléctrica (ASII{ D877)

Silicona Aceite llineral AskareL

25

50

100

60

trn

36

38

28

5

56

44

l-0

Page 79: EL SILICONA TRANSFORMADORES

61

80

60

40

20

v,g

t-rr

EFa

rdtl.tJ

o

.Fl

UFr

o - LÍquido de Sili

a - Aceite Mineral. - Askarel

cona

4020 60 80 100

Contenido de Agua ISaturación Z]

FIGI'RA 9. Tensión d.e Ruptura contra Contenido de Agua(Saturación ?) para LÍqudo de Silicona,Askarel- Y Aceite Mineral.

Page 80: EL SILICONA TRANSFORMADORES

62

absorbe más agua y Io hace rnás rápido que eI aceite

mineral. No obstante, e1 1Íquido de sil-icona requiere mayor

cantidad de aqua para alcanzar l-a saturación y su rigidezdieléctrica es menos afectada por una cantidad de agua

dada.

Estas observaciones son apreciables en Ia Tabla 15. Los

valores en la Tabla 15 indican que es admisible más agua en

la sil-icona que en eI aceite mineral. Más aun, si l_as

concentraciones de agua son divididas por la sorubilidaddel ag'ua en el- respectivo llquido, se verá que los lfmitesrecomendados (expresados como una fracción de lasaturación) son aproxj-madamente los mismos para el lfquidode silicona y eI aceite mineral.

Page 81: EL SILICONA TRANSFORMADORES

TABLA 1-5. LÍnitesen (ppn)

Recomendados para eIpara Aceite Mineral

63

Contenido de Aguay Silicona a 25" c

Condición Silicona Aceite llineral

Líquido Recibido, max

LÍquido para Ilenado, max

Val-ores Típicos

Lfmite en ?ransformadores, nax

Saturación

100

20

-30

60

220

35

10

-15

30

70

Page 82: EL SILICONA TRANSFORMADORES

7. PRODUCCION DE DESCARGAS PARCIALES EN EL

LIQUIDO DE SILICONA

Las Descargas Parcial-es constituyen una de las principales

caracterÍsticas de desempeño dieléctrico cuando se trata de

materiales aislantes sometidos a esfuerzos dieléctricosprovenientes de sistemas eléctricos de alto voltaje.Sus consecuencias son desastrosas en los materiales, se

dirÍa que son general-mente destructivas.

7.T DEFI¡¡ICTÓN

Una descarga parcial es definida cono una descarga que no

crea conducci-ón cornpleta en un gap. La descarga puede

ocurrir a través de Ia masa del aisl-amiento en espacios

internos (p. ej. burbujas) o sobre su superficie. Es

básicamente un fenómeno de descarqa a través de un 9ds, del_

cual, él efecto corona es un buen ejenplo. Las descargas

parciales producen daño perrnanente en el aislamiento

siguiendo uno de estos mecanismos:

Page 83: EL SILICONA TRANSFORMADORES

65

a. Bombardeo de iones y electrones a Ia superficie del

aislamiento causando erosión y calentamiento de estas

superficies y, dando comi-enzo a procesos de degradación

qufmica, como p. ej. polimerización, oxidación y

gasificación.

b. Formación de productos químicos qaseosos altamente

oxidantes como p. ej. ozono y ácido nÍtrico.

c. Generación de rayos ultravioletas y rayos X

La cuantificación de 1as descargas parciales se hace en

unidades de carqa eléctrica, C (Coulornbios), puesto que se

trata de carga transferida a través del material aislante.

7.L.L Deterioro Electroqufnico. EI deterioro

electroqufmico en 1o que se refiere a los sisternas de

aislamiento de lÍquido-papel es causado básicamente por lapresenci-a de agua en e1 sistema. Bajo esfuerzos de tensión

A.C. eI aqua se descompone por el-ectrólisis para formar

hidrógeno y oxÍgeno. Si 1a velocidad de producción de

gases, dependiendo del contenido de agua, magnitud del

esfuerzo y temperatura, excede la velocidad de absorción de

gases del líquido, s€ forrnan burbujas que podrfan estar

sometidas a descargas. Este proceso puede acrecentar Ia

forrnación de gases y llevar eventualmente a una fallatotal.

Page 84: EL SILICONA TRANSFORMADORES

66

T -z cARAcTERÍsrrcas DE r,AS DEScARGAS pARcTALES EN EL

r,Íeuroo DE srlrcoNA

EI comportamiento de los aislamientos ante descargas

parci-a1es es de particul-ar importancia cuando estos son

empleados en equipos que deben soportar esfuerzos de altovoltaje. Las descargas parciales contribuyen de manera

significativa al deterioro de l-os aislamientos. AI tratarsede aisl-amientos Iíquidos cono silicona o aceite mineral,

l-as descargas parciales producen oxidación y por l_o tanto

la pérdida de 1as estructuras mol-eculares que garantizan

l-as características dieléctricas

7.2-L Comportamiento de Descargas Parciales del Lfquido de

Silicona y det Aceite llineral. Los valores del Campo

Inicial de Descarqa Parcial (PDIF) en el lfquido de

silicona se incrementan conforme se repiten l_as descargas.

Esto es conocido como eI condicionamiento de efecto corona

en los aislarnientos. La Figura lO muestra este

comportarniento, de acuerdo con los resuftados de

experimentos conducidos para lfquido de silicona. EI campo

inicial de descarga parcial es 336.7 kV por nm en lfquidode silicona y 351-. B kV por mm en aceite mineral.

Considerando Ia dispersión de los datos, la pequeña

diferencia entre estos dos promedios no debe ser

considerada como significativa.

Page 85: EL SILICONA TRANSFORMADORES

67

EE

5tL 3oooo-

Contenido de Agua 10 PPm

Espaciamiento del Gap 20 mm

Silicone Liquid

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

Número de Descargas

FIGURA 10. Rigidez del Campo lnicial de Descarga Parcial [kV/mm]Número de Descargas para el Líquido de Silicona.

Page 86: EL SILICONA TRANSFORMADORES

68

7.2.2 Efecto del Contenido de Agrua en el Canpo Inicial de

Descarga Parcial del Lfquido Silicona. La rigidezdieréctrica en todos los rÍquidos aisrantes es afectada por

eI contenido de agua y otros contaminantes. puesto que eIfenórneno de ruptura podría ser iniciado por el desarrorro

de descargas corona en el 1Íquido, puede esperarse que 1a

rnedición del PDIF sea directamente afectada por e1

contenido de agua. Medici-ones del PDIF en lÍquido de

sil-icona conteniendo cantidades variables de aqua desde 10

a 166 ppm fueron llevadas a cabo, los resultados obtenidos

se encuentran en Ia Figura 11. Estas curvas muestran que

eI PDIF promedio y su desviación, son pequeñas para grandes

concentraciones de agua en el- lfquido. EI PDIF disminuye

linealmente con e1 conteni-do de agua del 1Íquido de

sil-icona.

7.2-3 Distribución de ta Anplitud del Fulso de Descarqa.

Las amplitudes de los pulsos de descarga medidos en eIIíquido de silicona muestran cambios considerabres con eItiempo, a un voltaje de prueba constante. La Figura 12

muestra la frecuencia de l-os pulsos como una función de taarnplitud de pulsos a diferentes voltajes de prueba. Los

voltajes aplicados fueron 30, 40 y 50 kV. Las curvas de

liquido de silicona mostraron un incremento der pulso como

una función der vortaje de prueba. En e} aceite mineral,los datos mostraron frecuencias y arnptitudes incrementadas

Page 87: EL SILICONA TRANSFORMADORES

69

99.9999590

9-. 50o(UEÉ10,j s.oEopf; 1.0

6 0.5E.o_

rf" ,''Í.r5?'""üt ^9"'-Yi?i<'"*"9' ,(>ir

"rI" '/" a

0.1

Espaciamiento del Gap 20 mm

300 320 360

PDIF [kV/mm]

entre el Contenido de Agua y el pDlFProbabilidad Cumulativa.

FIGURA il. Retacióncon la

de acuerdo

Unive'si,Ja.l Autónoma do CccidentcSECCIUN BIBLIOIICA

Page 88: EL SILICONA TRANSFORMADORES

70

101 L

50 kv Espaciamiento del Gap 20 mm

o.o -o-

Aceite Mineral

¿lO

30kr

c)

Io5 rooo@

oNr

.o:g lo-1oo-oÉ.oE$oE 10-¿

LÍquido de Silicona

1o-3lo€ ro-8 1o-7

Magnitud de la Descarga Parcial [C]

FtcURA 12. Frecuencia de los Pulsos como una Función de la Amplitud paraAceite Mineral y Líquido de Silicona

Page 89: EL SILICONA TRANSFORMADORES

7L

con el aumento del voltaje de prueba.

7.2.4 Discusión del Fenóneno de Descargas Parcia1es en

Llquido de Silicona y Aceite llineral. A bajos voltajes de

prueba la forma de los pulsos de descarga en liquido de

sil-icona y aceite mineral- son muy sinilares. A altos

niveles de esfuerzo, 1á silicona muestra un moderado

incremento en Ia arnplitud de Ia descarga y l-a duración del

pulso, mientras que el acej-te mineral muestra un

considerable incremento en 1a magnitud y duración del-

pulso. Estos datos son resumidos en la Tabla 16.

La observación visual de las descargas en Ios lÍquidos

mostró que en aceite mineral las descargas parciales se

desarrollan en violentas descargas aI voltaje de prueba más

a1to. Este fenómeno no fue detectado en el lfquido de

sí]icona.

EI fenómeno de descarga parcial inicial en ambos lfquidos

es el mismo y probablemente está relacionado con débiles

enlaces o contaminación (agua) en los lfguidos. Sin embargo

eI desarrollo posterior y crecimiento de las descargas en

Ios líquidos parece depender de las propiedades químicas y

fÍsicas del lfquido aislante.

Page 90: EL SILICONA TRANSFORMADORES

72

lrO ()

tr. C\Fl

(\oC\O

.{

C\tl^,

(o

@oIr-. (O

rlrdIJ0)l'.

-_lfdÉ

ooo+¡'-{ 'rl-l o-r{ u(n

oJE€

_r{(,

\ ltt-.¿ hoc¡lo

CJofo-loU-lA

ütJÉ€-l(trú>¡{UJ'-lf

o(ft oo

ror{

oo-{ft

od-{att.-lÉ

ot71

od--l

ET.-lF]

-lrú¡rotr

-r{Ec)+r-rlo(J

rdtr16

É

a

A

-lodtr

.rjUfd¡{-to

GCn¡rol'laoordrl

c)lJE16+¡o-.{ u-l '-lg-{E-¡4to

";t{

4F]tr¡4F

Page 91: EL SILICONA TRANSFORMADORES

73

7.3 POLII{ERTZACION DE I,A STLICONA POR DESCARGAS

PARCIALES

Durante 1a investigación deI comportamiento de Ias

descargas parciales en lÍquido de silicona, s€ encontró

formación de sustancias gelatinosas entre los electrodos.

El material fue anal-izado y se encontró que e1 líquido de

silicona estaba polimerizado. Los efectos de las

descargas parciales en 1Íquido de silicona son un

fenómeno relacionado con Ia estructura y composición de

IÍquido. Este hecho no se observa en eI aceite mineral.

Se desarrollo una completa investigación para determinar

que factores podrÍan afectar eI estado gelatinoso del

IÍquido de silicona bajo descargas parciales.

7.3.L Condiciones de Prueba y Procedimientos. f-os

factores investigados fueron:

1. EI contenido

2. EI contenido

saturado).

3. La cantidad o

IÍquido.

de agua en eI lÍquido ( 10-150 ppn) .

de aire en el lÍquido (desgasificado y

intensidad de Ia descarga parcial en eI

4. La calidad del líquido (fabricantes a, b & c).

5. EI tipo de silicona (polidirnetilsil-oxano

pol ineti If eni lsi loxano ) .

La Tabla 17 muestra un resumen de los resultados

Page 92: EL SILICONA TRANSFORMADORES

74

'd$N rd -l f'.-{H-{O

=+)G@

oErd$

-{ 5 C.¡ Ol-l Or{O

fU

14

odrd$lt!OOt

cO J c.r -l+t16t/l

15 corú(o

OJ-l-{-lOO-l

t4

odrdo ! r...c\¡J(o-l

-l .lJ O -{rd(n

EP{OU UtQ{ ¡{ vvu-r.l

<A Úrd o(ÚJO dt¡d O rú

o!odd o(J --l fd q{

Éd. O--l.p +r +J +JÉÉÉ(/loordSUUUU]

cltúEo()rl-l-l(fI

tütroo-l-l-lu,

4|ÚÉoo-lr{-lut

aoo

-rlU.rlEo

¡l

(,o+¡

o¡{o(H--loo

'r-'lrüÉao-lr0

-.{o¡{rdAarúbt-Hcn(dUUUIOo t.r)ot{OoÉ9{ rd

XU)0rd rlE'-lrd úlN-l

'-l'-ll.{ +)oofrÉ--l --lrl tdO -"JA.+

oOA1$u

.-{UOÉdrú ...{+)5úJ tt5'-lUl Fl

D.-rl

4r-lE¡4ts

Page 93: EL SILICONA TRANSFORMADORES

75

obtenidos. EI anáIisis de Ios qases mostró H,, CH¿r CO, Cez,

C,H,. El H2 constituye eI 50? del volumen de gas. La Figura

l-3 (a y b) ilustra la rel-ación entre Ia descarga parcialtotal transferida y eI desarrollo de gases y sustancias

polirnerizadas. Estas curvas indican relaciones lineales en

ambos casos. Esto significa que los cambios quÍrnicos en eI

lfquido de sil-icona sujetos a descargas parciales, dependen

de la energÍa eléctrica de la descarga. Las dos curvas en

Ia Figura 13 muestran que puede ser posible estimar eI peso

de las sustancias polinerizadas mediante Ia nedición del

volurnen de gas emitido ba jo condiciones de descargla.

Los datos indican que el contenido de aire en lÍquido no

tiene influencia en la gelatinización. Las curvas también

rnuestran que Ia variación en el contenido de agua no afecto

Ia formación de sustancias polirnerizadas. Comparando l-os

resultados para los tres PDltS, de igual viscosidad, de los

diferentes fabricantes, no hubo diferencia entre los

lfquidos. Los PDMS de 50 cS forman una gran cantidad de

sustancias gelatinosas. Esto indica que Ia gelatinizaciónen la silicona esta relacionada con el tipo de estructura.

EI fenórneno de gelatinizacLón dependerá de Ia energÍa de Ia

descarga parcial y de1 tipo de silj-cona bajo prueba.

7.3-2 Análisis de Sustancias Polimerizadas. Las sustancias

polimerizadas consisten no sól-o de cadenas lineal-es sino

Page 94: EL SILICONA TRANSFORMADORES

76

e g;t.E ü9ñP=O-

* rs sü flEHg H"8g a-€g ;tgE 'E üE-E o.=

=,g e-es-o

to

(\¡IO

El

x(

[email protected](oC)

o'6(Uo-(uo,o()anoooocEOoo=óQFOgEooPPo- .9C)J

crj

É.fIl¡'

oo

[6] sepezuerxllod setcue]sns selap osad

EBOsopeJeuec sesec ep lBlol uar¡Jnlo^

EE Eüs Bg 93r,Ff g-e- Ir o ?¡o$ Eg.o. s.i: F EF" oo 8 ?b>ú' O 9E -E E*gg; ,5EEE-ü.¡:'-at!J;ñ 9 l+ñ p.g': s -'=

= g

P &SE s8.l,üo'5r(UoO

I

jJ

J

I

-¡x1l1

l

o

o \.ÉQ\o^L)(,\.O'r, @

ta

g

coOo

EÉo*$# E€Ei>o-óA tu =OÉ.?'Efo.:ü86E9ÉÉ€'ÉÉg.g8u555'E€E:s*frÉ#FoE¡<x+

Page 95: EL SILICONA TRANSFORMADORES

77

también estructuras de cadenas cruzadas, Ias cuales están

compuestas de Si-cH,-si y contienen si-oH y Si-H.

Se puede concluir eü€, cuando altos niveles de energía

eléctrica en forma de descarga parcial son disipados en e1

1Íquido de silicona, rompimientos de enlaces y enlaces

cruzados de dinetil silicona toman lugar y este proceso

lleva a l-a formación de sustancias gelatinosas. Por 1o

tanto, es importante en eL diseño y operación de equipos de

alto voltaje con lÍquido de silicona evitar condiciones de

servicio que incluyan la exposición a descargas parci-ales

continuas.

Se puede ver que eI PDIF del- IÍquido de silicona y el

aceite mineral son los misrnos. Si Ia silicona lÍquida es

contaminada con aqua en pequeñas cantidades, el PDfF

decrece linealmente con el contenido de aqua.

La medición de Ia amplitud de los pulsos a condiciones de

descarga muestran que mientras es fenórneno de voltaje

inicial- es muy sirnil-ar en 1íquido de sil-icona y aceite

mineral, €1 desarrollo y crecirniento de las descargas

parciales es completamente diferente. Las propiedades

qufrnicas y fÍsicas de Ia silicona disrninuyen los grandes

pulsos de descarga observados en el aceite rnineral ante

esfuerzos de alto voltaje

Page 96: EL SILICONA TRANSFORMADORES

78

AI igual que en otros procesos, s€ producen tarnbién

sustancias polirnerizadas a causa de descargas sostenidas.

La cantidad de gel producida depende de Ia cantidad total

de energÍa de descarga disipada en el lfquido. Este gel

consiste en polímeros de cadenas cruzadas de estructuras

si-cH,-si, si-oH, y si-H.

Se puede concluir cuando al-tos niveles de energÍa eléctrica

en forma de descarga parcial son disipados en e1 lfqui-do de

silicona, toman lugar rornpinientos de enlaces de dinetil

sil-icona; originando sustancias geJ-atinosas. Por 1o tanto,

en eI diseño de aparatos de alto voltaje con lfquido de

silicona, €s importante mantener los niveles de esfuerzo

por debajo de las condiciones crÍticas de corona para

evitar la formación de sustancias polirnerizadas.

Page 97: EL SILICONA TRANSFORMADORES

8. APLICACION Y DESMIPENO DEL LTQUTI'O DE SILTCONA EN

TRANSFORI{ADORES

EI tiernpo de vida útif de los transformadores eléctricos

está determinado por la eI tiernpo de vida úti1 de su

sistema aislante. En nuestro caso particular, nos

referimos a sj-stemas aislantes 1Íquido-pape1, cuya vida

útil esta determinada por su resistencia a la temperatura

y su capacidad para soportar esfuerzos dieléctricos y

mecánicos. Esta capacidad esta dada por el- desempeño ante

fenómenos que llevan eI sistema a su degradación. Estos

fenómenos actúan sobre el sistema aislante mediante varios

rnecanismos.

8. ]. II{ECANISIIIOS DE DETERIORO DE LOS SISTEXIIAS AISI,ANTES

8.1.1- HidróIisis (Aqua). Consiste básicamente en eI

ronpirniento de puentes molecul-ares de oxfgeno a causa del

agua. En e1 líquido de silicona se produce rompimiento de

los puentes entre átomos de Silicio. En el- caso de Ia

celulosa rompe 1os puentes entre los anil-l-os de glucosa. En

Page 98: EL SILICONA TRANSFORMADORES

80

ambos casos hay destrucción de Ia molécula y debilitamiento

del material aislante.

8.L-2 Oxidación (OxÍgeno). El oxíqeno ataca las moléculas,

forrnando po}Ímeros no corrosivos y liberando agua, rnonóxido

de carbono y dióxido de carbono. EI agua liberada de esta

manera puede contribuir al fenómeno de hidrólisis.

8.1-.3 PiróIisis (Cator). EI calor excesivo produce

rornpirniento de las cadenas mol-eculares. La degradación por

piróIisis esta acompañada fundamentalrnente por Ia

l-iberación de gases, eü€ pueden ser generalmente vapor de

agua, monóxido de carbono, dióxido de carbono, e hidrógeno.

Asf mismo, cualquier J-Íquido aislante que sea usado en

transformadores de alto voltaje debe ser capaz de

desempeñarse por muchos años bajo esfuerzos continuos de

alto voltaje. EI lfquido no debe ser degradado por ésta

larga exposición a Ios esfuerzos eléctricos.

Adicional-mente, €I líquido debe ser capaz de soportar Ios

efectos de altos voltajes transitorios t y arcos.

a -2 CAPACIDAD DE DESEX{PEÑO DTELEeTRTCO DEL LÍQUTDO DE

SILICONA EN TRANSFORI'IADORES

Las propiedades dieléctricas de los rnateriales aislantes

Page 99: EL SILICONA TRANSFORMADORES

81

permiten conocer Ias caracteristicas de desempeño eléctrico

de los mi-smos. Su importancia depende del uso especffico

del material aislante en cuestión Y por Io tanto, €s

relativa de acuerdo una aplicación particular. El 1Íquido

de silicona logra puntos interrnedios en algunas

propiedades, y en otras supera aI aceite mineral y al

askarel.

a-z-L Factor de Disipación o Factor de Potencia. Un

sistema aislante puede ser representado e1éctricamente

mediante una capacitancia con una resistencia en

derivación; donde 1a capacitancia representa la carga

almacenada en Ia diferencia de potencial existente entre

dos partes conductoras, y la resistencia la corriente de

fuga a través del aislaniento.

EI factor de disipación es una medida de las pérdidas

dieléctricas en el aislarniento, y por Io tanto, d€ Ia

cantidad de energÍa disipada en forma de calor. Su valor es

numéricamente igual aI coseno del ángulo de fase del

aislamiento.

Un factor de potencia bajo indica bajas pérdidas

dieléctricas y un nivel bajo de contaminantes sol-ubles. El

factor de potencia puede ser usado como un indicador de

carnbios en e1 sistema aislante en servicio (particularmente

Page 100: EL SILICONA TRANSFORMADORES

82

1íquido) como resul-tado de Ia contaminación.

El 1íquido de silicona a causa de su no polaridad posee

bajas pérdidas dieléctricas. Para valores típicos de factor

de disipación en lÍquido de silicona, €1 factor de

disipación y eI factor de potencia son aproximadamente

iguales.

Las cornbinaciones de lÍquido de silicona y aislamientos

sólidos tienen pérdidas un tanto mayores que las de Ia

silicona en estado puro debido a l-as altas pérdidas de l-os

materiales sóIidos.

La Figura 14 muestra factores de disipación de papel Kraft

impregnado para aceite mineral y lÍquido de silicona. EI

factor de disipación de arnbos IÍquidos se incrernenta

rápidarnente con el aumento de la temperatura; e1 factor de

disipación de Ia silicona Io hace sin embargo de una manera

más suave. La sinilitud en la curvas se explica por e1

hecho que eI factor de disipación del papel Kraft se

incrementa bruscamente arriba de los 105"C. Pruebas con

materiales de mayor estabilidad térmica (papeles sintéticosy revestimientos plásticos) han mostrado otro

comportamiento. La Figura 15 muestra eI factor de

disipación del papel Nomex 410 impregnado con aceite de

transformador y Iíquido de silicona. El factor de

Page 101: EL SILICONA TRANSFORMADORES

83

FIGURA ]-4. Factor deFunción de

TemPeratura "C

Disipación de Papel Kraft comoIa Ternperatura

Page 102: EL SILICONA TRANSFORMADORES

84

.t

,,,l!iFp,Fif *! i íAceite Mineral I .-"- ""-.-' I t

\/ tmueonado | .a ^.j.- tY '$ffi* /':\=.=1 y\.--../

tl It

- '03po

a.l; .01

E.9 .ooo()o

LL

.m3

.00r

.0006

o ¿¡o tlo ¡20 160 200

Temperatura "C

FfGURA l-5. Factor de Disipación del papel Aranid como unaFunción de Ia ternperatura

Page 103: EL SILICONA TRANSFORMADORES

85

disipación de Ia cornbinación Nomex-silicona permaneció

bastante bajo a temperaturas por encima de 2OO"C. Un

descontrol térmico resultarÍa bastante irnprobable con

sistemas de aislamiento térrni-camente estables como éste.

a-2.2 Constante Dieléctrica o Permitividad. La constante

dietéctrica o permitividad relativa de un materiaL aislante

es 1a relación de Ia capacitancia equivalente paralelo Cr,

de una configuración de electrodos con un rnaterial p como

dieléctrico a Ia capacitancia C", de la rnisma configuración

de electrodos con vacÍo (o aire para la mayorla de

propósitos prácticos) como dieléctrico:

K' = Co/Cu

Los materiales aislantes son usados en dos formas:

1. Para soportar y aislar potenciales de componentes de

redes eléctricas los unos de los otros y de tierra, y

2. Para desernpeñarse como dieléctrico en un capacitor.

Para e1 primer uso es deseable que la capacitancia tenga elmenor val-or posible, €D consistencia con propiedades

mecánicas, quÍmicas y térrnicas aceptables. Por 1o tanto es

deseable un bajo valor de perrnitividad. Para eI segundo uso

es deseable un tener valor alto de perrnitividad, de manera

que eI capacitor pueda ser físicarnente tan pequeño como sea

Page 104: EL SILICONA TRANSFORMADORES

86

posible. Valores interrnedios de pernitividad son usados

algunas veces para atenuar esfuerzos en los bordes o aI

final de un conductor para rninirnizar efectos corona.

Es asÍ, como a 27"C eI aceite mineral- tiene un permitividad

de 2.2, el askarel de 5.3 (razÓn para su particular

aplicación en condensadores), y eI IÍquido de silicona

de 2.7 .

Las curvas de la Figura 16 rnuestran eI comportamiento de la

constante dieléctrica como función de 1a temperatura,

riqidez diel-éctrica y Ia frecuencia.

8.2.3 Rigidez Dietéctrica. La silicona por su alto nivel

de saturación de agua mantiene buenas propiedades

dieléctricas (básicamente l-a rigidez dieléctrica) con un

contenido de agua mayor que eI de1 aceite mineral o el-

askarel, cuyo nivel de saturación es bastante bajo

comparado con el de Ia silicona. En Ia Figura 17 puede

verse el contenido de agua comparado con el nivel de

saturación de aqua para una rigidez dieléctrica de 35 Kv de

acuerdo con la Norma ASTM D877. La Figura l-8 muestra Ia

tensión de ruptura como una función del contenido de agua

del lÍquido en ppm, comparado con el askarel y el aceite

mineral.

Page 105: EL SILICONA TRANSFORMADORES

87

Constante Dieléctrica contra Temperatura

oo()

'q)c)i5 ¿¡oo

o

o2m

50 10

Temperatura'C

Constante Dieléctrica contra Tensión de Ruptura

.ot0Rigidez Dieiéctrica [Vot/Mít]

C.ll:lddgc

l¡l-ü¡gñ I'Hft3ld6I ltñ Vcbg. l#C.

Constante Dieléctrica contra Frecuencia

c.t¡.ldCG

¡*tñ lú¡lOñ l-. ña

tqFrecuencia [Hz]

Comportarniento de la Constante Dieléctrica parael- LÍquido de Sil-icona de acuerd.o corr laternperatura, Tensión de Ruptura 'r' l'rec'.lencia.

(U

.(D

o)

oo)

ooo

FIGURA ]-6.

Page 106: EL SILICONA TRANSFORMADORES

88

PPIzn2t0200190tt0170lto160ta0r30120110100

90t{t70c050¡¡o

3020t0

Nivelde AguaSaturaciónNivel de Agua

a 35 KV ASTM D877

FIGURA ]-7.

Aceite Mineral

Contenido de Agua [ppn] contraSaturación para Aceite Mineral,LÍcruido de Silicona.

Nivel deAskarel y

Page 107: EL SILICONA TRANSFORMADORES

89

'-v. 50

(EL

I ¡to

v.o)

:E 30

oo)F

20

Silicona|'0 cú e¡'C

FTGURA 18.

0 0 20 50 100 150 200 &

Contenido de Agua [PPml

Tensión de Ruptura como Funciónde Agua

de1 Contenido

Page 108: EL SILICONA TRANSFORMADORES

90

En una serie de investigaciones se ha demostrado que el

lfquido de silicona y los materiales aislantes impregnados

en lÍquido de silicona exhiben una capacid.ad similar a Iadel aceite mineral ante impulsos. Una de las mayores

ventajas del sisterna de aislarniento aceite-papel usado en

transformadores, es 1a capacidad de soportar los esfuerzos

extrernos de alto voltaje que podrÍan ocurrir durante

sobretensiones transitorias. Aún cuando ocurriera una

ruptura, eI aceite es usual-rnente capaz de extinguir eI arco

y rrrecuperarsetr a sí mismo, de manera que el- transformador

continúe funcionando.

La pobre resistencia a las fallas repetidas o falta de

trauto recuperaciónt' del lfquido de silicona en pruebas de

control- de cal-idad ( donde el área de ruptura es un

electrodo de ztt de diánetro con una separación de .01

pulgadas) ha sido considerada como una seria desventaja.

Cuando se somete a prueba en una cel-da ASTM, eI lÍquido de

silicona presenta generalmente Ia mitad o menos det valordel valor inicial de prueba, si la falta ocurre por segunda

vez. EI aceite mineral o eI Askarel no muestran ésta

degradación en eI desenpeño cuando son ensayados

independientemente como 1íquidos. La razón para una

resistencia tan pobre a la fal1a en condiciones repetidas,

es que las partfculas sóIidas silica, carbón y ceniza de

silica no pueden escapar de los electrodos.

Page 109: EL SILICONA TRANSFORMADORES

9T

La tensión de ruptura ante esfuerzos eléctricosconsecutivos para estos tres 1íquidos puede variarconsiderablemente cuando se trata de papet Kraftimpregnado. Se realizó un ensayo con un sistema lÍquido-papel Kraft, aplicando inicialmente un impulso de 40 kV.

Esta descarga era mucho mayor que la capacidad de

resistencia del papel Kraft inpregnado en uno cualquiera de

estos tres lfquidos: aceite mineral, askarel o lfquido de

silicona. La resistencia a farras repetidas fue determinada

sometiendo el sistema a esfuerzos eréctricos consecutivos

con una rata de elevación de 3 kV/s por ocho veces, y

obteniendo su promedio (Tabra 18). De acuerdo con losensayos rearizados er varor promedio para dieciocho

descargas en ]Íquido de silicona fue de 942 vol-tios por

rnilésina de pulgada. Entres de ros ensayos la resistenciaa falras repetidas fue cero. E1 aceite minerar mostró sóro

277 vortios por rnirésima de purgad.a en veinte ensayos. En

diez de estos la resistencia fue cero. cuando se realizó er

mismo ensayo con askarer el resultado fue de diecinueve

ceros.

8.3 CO}IPORTAüIENTIO TERIIíICO DEL LÍQUIDO DE SILTCONA EN

TRANSFORI{ADORES ELECTRICOS

como se establ-eció anteriormente, existe una pronunciada

diferencia en la estabilidad térmica de1 aceite minerar y

Page 110: EL SILICONA TRANSFORMADORES

92

TABI"A 18. ResistenciaInicial deelevación 3

a I'aIlas Repetidas. Penetraciónun Impulso de 40 kV rata de

kv/s, 60 Hz, 25"C

PromedioV/niIésina

Número de cerosobservadosN

LÍquido de SiliconaAceite MineralAskarel

942277

o

l-82019

31019

Page 111: EL SILICONA TRANSFORMADORES

93

del lÍquido de silicona, esto es apreciable si se observa

el comportaniento de los lÍquidos a altas temperaturas. El

aceite comienza a oxidarse y volatilizarse rápidarnente a

temperaturas por encima de los 105"C. La oxidación ocurre

con la fornación de un qran número de productos de

degradación. Estos productos, los cuales incluyen ácidos

orgánicos y lodos, causan numerosos problemas en eltransformador reduciendo las propiedades dieléctricas deI

aislarniento y corrosión en las partes netáIicas.

Existen dos maneras para la degradación de1 lfquido de

silicona. El IÍquido de silicona comenzará a destruirse

térmicamente a ternperaturas que excedan los 230"C. A estas

tenperaturas Ias largas cadenas moleculares comenzarán a

romperse l-entamente para formar materiales de silicona de

cic]o rnás volátiI.

Los líquidos de silicona en presencia de oxígeno comienzan

a oxidarse muy lentamente a temperaturas por encima de los

1-75"c. Cuando los IÍquidos de silicona se oxidan, s€

polimerizan lentarnente, aumentando gradualmente Ia

viscosidad hasta que la gelatinización ocurre. Este proceso

tiene lugar sin Ia formación de ácidos, o lodos. Las

propiedades dieléctricas del lÍquidos de silicona en estado

de gef son equivalentes a 1as propiedades de lÍquido de

sil-icona virgen. No obstante, se pueden adicionar

Page 112: EL SILICONA TRANSFORMADORES

94

estabilizadores de oxidación (inhibidores) para aumentar

considerablemente e1 punto de oxidación de1 1Íquido de

silicona a temperaturas por encima de los 200"C.

La temperatura a la cual ocurren la degradación térmica y

por oxidación en el liquido de silicona están lejos de laelevación de 65"C en transformadores. En una atmósfera con

oxf geno limitado como en los transformadores sel-l-ados, €f

1íquido de silicona es apropiado para usos a el-evaciones de

temperatura por encima de las especificaciones de otros

1íquidos. E1 1íquido de silicona no presenta degradación de

manera significativa cuando es usado en transformadores de

elevaciones de temperatura entre 65-l-10"C.

8.4 TRANSFERENCIA DE CAI.OR DEL LÍQUIDO DE SILTCONA

La transf erencia de calor dependerá prirnordialrnente del

diseño del transforrnador. Los transforrnadores en llquido de

silicona, diseñados especialmente para silicona, operan con

l-as rnismas potencias y carqas que los transformadores en

askarel.

La efectividad de la transferencia térmica de un fluid.o

depende no sólo de su viscosidad, sino tarnbién de su

densidad, de su conductividad y capacidad térrnicas, y de su

coeficiente de expansión térmica.

Page 113: EL SILICONA TRANSFORMADORES

95

Estos parárnetros están relacionados en una forrna que

depende del mecanismo de enfriamiento; si es de libre

convección, de flujo laminar o de flujo turbul-ento.

La alta viscosidad de1 1íquido de silicona tenderá a

reducir eI ftujo pero, dl mismo tiernpo, Ia diferencia de

densidad entre el- lÍquido tibio y eI lÍquido frio y por 1o

tanto se mejorará la convección térrnica del lÍquido en el

transformador. Los resultados de la Tabla 19 corresponden

a ensayos realizados en transformadores idénticos, uno

contenía un askarel y el- otro silicona. Ambos fueron

sometidos a un porcentaje de carga del 100?.

Los resultados muestran eue, a pesar de la diferencias en

el aumento de la distribución de temperatura, la

efectividad de l-a transferencia térmica del 1íquido de

silicona es comparable a l-a del askarel este diseño

particular. Los siguientes datos (Tabla 20) corresponden

a otros dos diseños. Ambos diseños fueron originalmente

llenados con askarel, vaciados y entonces llenados con

silicona líquida.

La efectividad de Ia transferencia de calor del líguido de

silicona depende principalrnente de que el diseño deI

transformador sea optimizado para los parámetros de

transferencia de calor del fluido. Por ejernplo, si se usa

Page 114: EL SILICONA TRANSFORMADORES

96

Oncn$F.@lrl) !O lO

(f)@co

f.. (') -{LOnnOUO

o+l--loo

_.1 uf.{ {É{ rd

rd13 0..{EEU 5'.'{..roxtr O'rdH(nEooo+l +t +¡ÉÉqoooÉÉca5J<'{4

o@.üIoo

@(fI-l

oro

(rI

d¡1

oooóil

I'. O\ N

c\¡ to ¡.,-\o€\o

ro t.. o-lrJO\o(oroUUU

o+t__loo--{ U¡{<

-l rdrüd o'-l ÉEU 5'.J.r{OXÉ o.rdHtnEooo+J +J .lJÉÉÉoooÉÉÉAJJ

|ÚEoo-l-{-laodod-látt.-lF]

r{oH|It¡1o'{

o@sIoo

@(flrl

orc¡

(ft

r4

¡1

o$oi¡(\¡

t¡to'iJ16

Hq)Fl-l>r

aodfü--lUfd

ÚJ

ottrúko-{-laoodfú

¡ro${U¡Érú¡{+t

orút{J+¡fd¡.roP{É0)+¡

ood+)oo+rEcdo>EOa1<É

oo{l

4F]É¡4F

OrOOO

Ot (0 C'l r{$ lro !O \O

c.) cor{OOñ¡oo(ofr-.IO(o$lrO

cO c\¡OrOcOtOoo€F-.lr0 (o !$ !O

16 rd-{-l É ÉoooouHoorü fd'.{'.{'!1 .¡4 -t -fA A--t'"'lr{4rou)

UUUUro ro ro !olO(olro(o

od

O-{ÉJ

rl r{Xtr{()

YÚEO

+¡ÉoÉJ4

o

(U

JE

ao¡{o'df6Ét{o(HaErdll

ot{rdP{

rd¡r

16t{o9{frolJodo+JHoÉ

r-lc)6aodrdlJr-lFl

Vt(U

É

(Rrl

4F]É¡4F

|Ú¡{5+¡dl{|Úo-tue()"ÉEooF+J>

oO-lFldo

oEÉ€-{oodJ.q|Ú.{tf¡{-t(J{¡ tl"oo--{ to

${ooE!+¡ 9lÉoE54

od-lJr{h

tút{J+J(tf{o9{Éots

Page 115: EL SILICONA TRANSFORMADORES

97

un devanado de capas, s€ tienen canares verticales, sobre

la artura der devanado, eü€ maxirnizan ros efectos de laconvección para un arto coeficiente de expansión. Devanados

en discos, por e1 contrario, son más complejos y obstruyen

er frujo verticar ribre det fluido. En un transformad.or

diseñado para lÍquido de silicona, €r volumen sobre elrÍquido debe ser incrementado para proporcionar un mejor

enfriamiento y un mayor espacio para 1a expansión térrnica.Existe una transferencia de calor significativa desde raparte superior der tanque que es frecuentemente despreciada

en cárcuros de transferencia de calor, y esta puede serutilizada con lÍquido de silicona. Er- aumento del tamaño

del tanque podrÍa estar compensado por ra reducción en racantidad de 1Íquido necesaria para 1a misma eficiencia en

un tanque convenci_onal_.

8.5 DESARROT.T.O DE PRESIóN DEL LÍQUIDO DE SILTCONA

El líquido de siricona se expande rnás con los aumentos de

temperatura que er askarel. Ecuaciones crásicas de fl_uidos

predicen que er aumento de temperatura ocasionará presiones

más altas en 1os transformadores en 1Íquido de silicona que

en aquellos en askarel.

La posibitidad de este probrema fue preocupante por mucho

tiempo. Entre 1as soluciones contempl-adas se encontraban

Page 116: EL SILICONA TRANSFORMADORES

las válvulas de aliviobajos y nuevos diseños

98

presión, niveles de lÍquido más

tanques.

de

de

Sin embargo, durante l-os ensayos eI problerna fue mucho

menos serio de 1o que predecÍa la teorÍa. Lo que se

encontró que Ias diferencias entre las presiones

desarrol-Iadas por transformadores en askarel- y silicona son

muy pequeñas y estaban por debajo de Io predicho.

Pruebas de laboratorio para examinar la relación entre Ia

presión y Ia temperatura, ernpleando una probeta a presión

sellada, arrojaron los resultados de Ia Tabla 2I.

Los datos anteriores perrniten ver claramente que ni eI

askarel ni el lÍquido de silicona desarrollaron Ias

presiones anticipadas. Tarnbién se puede ver que el aumento

de presión de la silicona, aunque mayor que e1 de1 askarel,

no es significativo como para ocasionar problemas en los

transformadores .

8.6 IIIATERIALES CO}IPATIBLES CON EL T-ÍQUTNO DE SILICONA

La estabilidad térmica y la compatibilidad de l-os

materiales están muy relacionadas. Materiales que pueden

ser compatibles a temperatura ambiente podrÍan ser

incompatibl-es a temperaturas elevadas como resultad.o de

Page 117: EL SILICONA TRANSFORMADORES

99

É rd'O--l É O.O C'O -{ ¡{ ú.O É ¡{.O.-l .Q p.r--l .q --lO \-r{ (/J U --l (.)rd U-'l O O-l ¡-{_l . _r{ ct ${ tr-_{ OO o J 'P{O 5 Oh o ttf-. --l bi.q

-t o fdoordrd .-'l |{É ro oordJ G O rg Q.o-Ja^ o

H s,'H E H.,3- É -trd6Ég P'*'H-g 83fi E esi siI

u.^ Jaaa3 ÉttilE.ilrd tt'! O U-lti ..tú, E€ É'e HÉE geú É* drdA 8,9 "'i

ü u'a

l; H6 H 1, H Hñr.. -l -. -r o Y-l;1 3üq "E*I - tlo'EuE ar * P o ul'- oad H6d 3 c q'd.^ cot¡ ii(urnE H g-9 "38I óFr;i o-rú¡.H.9p¡ ,fl't-.^*uÉt F E ñü e*-8"":, ,3""6Ui,iü sq-91F*"*., b*tg?*c;il;E É# fl.' H s,s

H É. OH-E HEfi

=t- qÉ'-{ iiOH ,. Ui.4 -{ rú q O

E .9 q-j'! fi'E

É r : B.r't: e¿rdrr o.oco i''uglr'il E'd;$tE sa (do ÉÉu)o O 5 t{ O o'rd oFld O 9.rd >E t/J E.d

-.{ .r{ -rJ -r{úi úJ f/J u)P{ g{ 9r P{

oliTsfO$

r{l

--l .-l -rl.rlü¡ U¡ U¡ Ú]P{ P{ P{ P{

o11Y$ cq c.)

c\¡ I

scnC\

rd

t{(ú

-l-loa

a,HogUo"r{O-l O

-l UOoofduoul orú.ootO-{Oq-.{ -rlt t{rútro.q .qd --l rú ..{

Fld-l-l --l rd --lrd 5-l 5'.{ tt t ttOOUt¡]--l -lÉordo'.{lJ UEtééF

'o.o.o.o-r{ .Fl -'l --laaaaoooot{t{l{hAAAA rl (\l

44E{ E:{oozz

Cr Occiu'rriie

rlot{tú¡1o4

túÉo(,-|rl-la

(dHot''l..{rJ.-lac)6ar

d--l

tt'rlr-l

-lorú¡rrdP{

rú1JrUN--lt{

aoHl¿{

G+¡o.qo¡{9{

koli.o

--lu¡ot{P.

ord -lGJot{

-'{ rd

-l J4oo¡{ rd¡rrd -lul clc)o>joi|

4Fltr¡4E{

Page 118: EL SILICONA TRANSFORMADORES

1_00

actividad quÍmica . También, cuand.o se da inicio a ladegradación térmica de uno de los materiares, generalmente

sus productos de degradación podrÍan atacar otrosmateriares en el sistema aislante. La razón de ra causa

iniciar de ra degradación no importa, yd que er resurtado

de este tipo de incompatibilidad es siempre e1 rnismo: ra

falla de todo el sistema aislante.

El lÍquido de silicona es muy inerte y no reactivo, y

además es un solvente muy pobre para la mayoria de losmateriales. E1 lÍquido de silicona tiene un grado de

cornpatibilidad aceptabre todos ros materiares usados en

transformadores en askarel, con excepción de l-a goma de

silicona, 1a cual- es usada frecuentemente para

empaquetaduras. El rÍquido de silicona penetra er polÍmero

de goma de silicona, causando su dilatación y

debiLitarniento. El 1Íquido de silicona es también

compatible con la mayorÍa, pero no con todos, Ios

materiales usados en transformadores inmersos en aceiteminerar. En cambior €s compatible con materiar-es no

compatibles con eI aceite mineral.

La Tabra 22 reraciona ros materiares que han sido ensayados

y cuya conpatibilidad con ra silicona lfquida ha sidodeterrninada. se comprobó que ninguno de estos materiaresocasiona degradación alguna de Ia silicona

Page 119: EL SILICONA TRANSFORMADORES

101

TABLA 22. Materiales Cornpatibles con el LÍquido deSilicona*'

Aislaniento l{etales

Papel Kraft AceroCartón Prensado (Pressboard) CobreNomex (Papel Polyanide) AluminioQuintex (Papel de Asbesto) EstañoMy1ar (Lárnina de Poliéster)Kapton (Lámina de Polyirnide) Esmaltes para

ConductoresLámina de PolipropilenoPolietileno Anide-iinideMadera Poliéster

AmideFormvar

Malerial- de Sellado

Goma Natural*"Goma de Butil-o"*Neopreno**G.R. SVitonTeflonFluorosilicona

* Ensayos de l-aboratorio han demostrado Ia compatibilidadde todos estos materiales con líquido de silicona.Sin embarqo, la variación en Ia composición de unfabricante a otro debe tenerse en cuenta a1 combinar losmateriales.

"*Algfunas gomas ptastificadas son solubles en líquido desilicona. Deben evitarse formulaciones de goma quecontenqan plastificadores que puedan diluirse en eItfquido. La disolución alterará la gorna y contaminaráeI lÍquido.

Page 120: EL SILICONA TRANSFORMADORES

ro2

IÍquida, ni son a su vez degradados cuando entran en

estrecho contacto con el- 1Íquido hasta los 1ímites de

temperatura recomendados para su uso.

Las excepciones más notables de compatibitidad con lÍquidode silicona son:

l-. Goma de Silicona. Ia qoma de silicona y e1 líquido de

silicona son materiales muy similares. EI 1Íquido es

absorbido rápidamente por la goma causando expansión ypérdida de 1as propiedades físicas. Su uso es muy común en

transformadores de potencia como parte del sellamiento de

los bujes, 1a empaquetadura alrededor de la tapa y en

muchas otras partes. Cuando se trata de transformadores en

lÍquido de silicona l-as empaquetaduras y se11os deben ser

de rnateriales no derivados de silicona. para esta

aplicación se recomiendan aquetlos materiales aprobados

para su uso con askarel.

2. cona de ViniIo de AIto Plastificado. Algunos vinilos son

medianamente solubles en rfquido de silicona. Tares vinilospodrían disolverse de Ia goma y entrar en solución con eIlfquido. Esto contamina el lÍquido y produce endurecimiento

de la goma. La goma de vinilo ha sido usada como

aislamiento de cables involucrados en instrumentación

dentro de algrunos transformadores. para ra apricación a

Page 121: EL SILICONA TRANSFORMADORES

103

transformadores en IÍquido de silicona se recomiendan

cables en materiales diferentes al vinilo y de

compatibilidad comprobada con askarel o aceite mineral.

a.7 ASPECTOS AITBIENTALES Y DB SATUBRTDAD DEL LÍQUTDO DE

SILICONA

A.7 .I Toxicidad

8.7.1.1 OraI. La toxicidad oral de los PDMS es

extremadamente baja. En ensayos realizados con ratas a las

cuales les fueron suministradas dosis simples de hasta 30

m1/kg de su peso no se presentaron muertes de ningún

espécimen. Los estudios realizados tanto para ratones,

perros, y conejos no arrojaron resultados de toxicidad

significativa. La Food and Druqr Administration permite

niveles de hasta 10 ppm de PDMS de 350 cs como aditivo en

procesamiento de alinentos y tanbién como antiflatulento en

algunos medicamentos.

A-7-I-Z Respuesta de Ia PieI. Durante los estudios

realizados no se encontró que el 1Íquido de siliconaprodujera algún tipo de sensibilidad en la piel o cualquier

afección cutánea. Más aún, se cuenta con eI uso de varios

tipos de siliconas, incluyendo eI PDMS, €D productos

cosrnéticos, tales como cremas de rnanos, jabones, etc.

Page 122: EL SILICONA TRANSFORMADORES

704

8.7.L-3 Respuesta de los Ojos. Los vapores emanados del-

líquido de silicona podrÍan producir irritación conjuntiva

transitoria Ia cual desaparece alrededor de las 24 horas.

Et efecto es causado quizás por Ia repelencia aI agua del

1íquido de silicona que produce una sensación de sequedad.

Este efecto es de carácter fÍsico y no qufmico, y es

sinilar a l-a sensación que se produce en los ojos luego de

una exposición a1 viento. La baja tensión superficial del

1íquido de silicona causará Ia expansión sobre Ia

superficie en al menos cuatro pulgadas. AsÍ, €l contacto

cerca a los ojos y en Ia cara con eI lÍquido de sil-icona

traerá como consecuencia esta irritación. Las gotas

oftálrnicas y el- enjuague con aqua no disminuyen de manera

significativa esta afección, 1a cual desaparecerá en por

l-os nenos 24 horas. Por Io tanto, s€ recomienda que cuando

se este rnanipulando 1Íquido de silicona se evite elcontacto con los ojos a fin de prevenir l-as afecciones

mencionadas.

A-7-I-4 Inhalación. Gracias a sus extensas aplicaciones,

los PDMS han sido empleados en formulaciones de productos

en spray. Aparte de Iigeras molestias, no se han encontrado

efectos nocivos a niveles de exposición de 44OO ppm. No se

ha definido valor limite para eI nivel de concentración de

silicona. Sin embargo, este valor lÍmite deberá depender

básicamente de la seriedad de l-as molestias producidas en

Page 123: EL SILICONA TRANSFORMADORES

l-05

Iugar de Ia toxicidad.

EI lÍquido de silicona se encuentra entre los productos

menos peligrosos de todos los quÍmi-cos industriales-

a-7 -Z Contaninación Ambiental

A.7-2.7. Estudios de Toxicidad. Todos l-os estudios conducen

a indicar un nivel rnuy ba jo toxicidad de los PDI'{S. No se ha

obtenido alguna evidencia que pueda sugerir bioacumulación.

8-7.2-2 Contaminación de Suelos. Los enlaces de PDMS

sufren hidrólisis y reacciones de descomposición en

contacto íntirno con eI suelo. Se ha demostrado que los

suelos poseen una actividad catatÍtica proveniente de sus

componentes arcillosos. Este fenómeno es aprovechado en Ia

fabricación de silicona, cuando sil-oxanos cÍclicos son

convertidos a mezclas equilibradas de cíclicos y polÍmeros

lineal-es. Los estudios han rnostrado que los PDMS en

contacto con el suelo son convertidos en compuestos

cÍclicos y de hidrólisis.

Los compuestos cfclicos son volátiles y pueden escapar a Ia

atrnósf era mientras l-a continuación del- proceso de

hidróIisis producirá derivados que en úl-tirnas se disuelven

en l-as fuentes de agua.

Page 124: EL SILICONA TRANSFORMADORES

106

8-7-2.3 Contaminación del Aqrua con los Productos Solubles

de Ia HidróIisis de los PDlltS- Luego de establecerse Ia

solubilidad de los productos de hidróIisis de los PDMS aI

entrar en contacto con eI suelo, fue necesario llevar a

cabo estudios de descornposición. Se encontró que eI metano

es uno de los productos de esta reacción, mientras el

silicio es convertido en ácido si-Iícico. Los resultados

finales mostraron que 1os productos de la hidrólisi-s de

PDMS no son estables y su acumulación en las fuentes de

agua no es posible.

a-7.2-4 Acumulación en la Atnósfera. Los metilsiloxanos

entran en la atmósfera como resultado del proceso

catalÍtico producido aI encontrarse en contacto con el

suelo. Los estudios realizados rnuestran que estos productos

no persisten en Ia atmósfera.

Los PDljlS han mostrado que sufren degradación quÍmica

arnbientalmente. Los productos resultantes de Ia

catalización sufren aún más degradación a1 entrar en

contacto con eI agua y con Ia atmósfera convirtiéndose en

productos de oxj-dación no tóxicos. De esta manera, a pesar

de Ia reconocida resistencia a Ia oxidación de los PDMS,

los elementos aislados molecularmente no presentan ningún

tipo de resistencia a Ia degradación arnbiental.

Page 125: EL SILICONA TRANSFORMADORES

LO7

8.8 PELTGROS DE EXPIOSIÓN E TNCENDIO DEL LÍQUIDO DE

SILICONA EN TRANSFORI,IADORES

Los riesgos de incendio y explosión de un transformador

eléctrico están directamente relacionados con las fallas

internas y la presencia de arcos. Un arco en un

transformador causa la descomposición casi inrnediata del

IÍquido circundante en qases combustibl-es y no

combustibles, y propaga una onda de choque a través de1

resto del- líguido. Con un arco de suficiente potencia y

energÍa, Ia onda de presión y su reflexión romperán el

tanque de1 transforrnador. AI rornperse eI tanque aparecerán

arcos posteriores debido a Ia pérdida de aisl-amiento, alquedar partes energizadas expuestas, por el derrarnarniento

del lÍquido. Puesto eu€, se encuentra oxÍgeno presente, elgas cornbustible generado puede incendiarse y hacer arder

el aceite vapori-zado por la onda de presión causando que

IÍquido encendido sea expulsado de manera violenta desde el

tanque.

8.8.1 Evolución de Gases en Condiciones de Arco en Líquido

de Silicona y Aceite l¡lineral

8.8-1.1 Comportaniento Ante un Arco a Niveles Bajos de

Corriente. La ruptura eléctrica de l-a silicona da como

resultado la formación instantánea de sólidos enLre dos

electrodos fijos. Un trpuenteI gelatinoso consistente de

Page 126: EL SILICONA TRANSFORMADORES

108

silica y carbón se forma a través del gap de los

electrodos. Las características de este puente son

directarnente dependientes de Ia energÍa inicial de entrada

en eI arco de corriente. EI arco es generalmente extinguido

y Ia generación de gas es reducida o el-iminada

completamente.

Para mantener un arco de corriente por un período de tiempo

fue adoptado un método de ensayo usando electrodos

giratorios. La Figura 19 nuestra el recipiente de prueba

con l-os electrodos. El recipiente de prueba es un vaso de

3OO mt. EI electrodo fijo es un vástago de 3 mm de diánetro

y e1 electrodo nóvil es un disco movido por un motor de

velocidad regulable dispuesto fuera deI recipiente. La

velocidad del disco rotativo fue variada entre 24 Y :.-2o

rpm. EI gap entre los electrodos fue ajustado a 0.8 mm. El-

recipiente de prueba y 1os electrodos fueron lirnpiados

mediante proceso supersónico y secados antes de La prueba.

Se trabajó con aceite mineral y silicona desgasificados

con niveles de humedad por debajo de 10 ppln. EI

espacio restante entre Ia superficie det 1Íquido en el

interior del recipiente fue l-lenado con nitrógeno. La

potencia eIéctrica de prueba se obtuvo de una fuente de

voltaje de 33 kV y las corrientes de arco fueron

controladas por reactores desde 1-00 hasta 1-000 mA. La

energÍa del arco fue calculada a partir de las mediciones

Page 127: EL SILICONA TRANSFORMADORES

109

FTGURA

l-. Vaso de Prueba2. El-ectrodo Giratorio3. Electrodo Fijo4. Disco de Acero5. Irnán6. Motor

L9. Equipo de Prueba para GeneraciónNivel-es Bajos de Corriente

de Gases

Page 128: EL SILICONA TRANSFORMADORES

1_10

de Ia tensión y corriente del arco. Los gases obtenidos

la parte superior de1 recipiente fueron extraÍdos

analizados por cromatografÍa de g'ases (GC) .

La Figura 20 muestra los gases generados como una función

de la corriente de arco. La evolución de los qases en

silicona es trazada en tres curvas representando 1as

condiciones del electrodo; estático, girando a 24 rprn y 1-20

rpm. Para los el-ectrodos estáticos el volumen del lÍquido

de silicona está a 10 nl/kItü debido aI rrpuenteil sólido a

través de los el-ectrodos. Cuando Ia velocidad del electrodo

nóvil es incrementada Ia cantidad de qases qenerados se

incrementa de manera considerable. Para una velocidad de 24

rpil, eI volumen de qas desarrollado disrninuyó de 40 a 20

nI/kW con incrernento de la corriente. Esta disminución es

de nuevo debida a Ia formación de sóIidos. A una velocidad

de 1-20 rpm, e1 volumen de gas desarrollado es de 37 mJ-/kW

y es altamente dependiente de l-a corriente. Una comparación

con e1 aceite rnineral fue llevada a cabo, y muestra que Ia

cantidad de gas producido es constante y no depende de Ia

condición de los electrodos o la corriente. E1 volumen

registrado para eI aceite mineral- es de aproximadamente

45 nllkW.

Et análisis de la cornposición de gases es mostrado en Ia

Tabla 23.

en

Page 129: EL SILICONA TRANSFORMADORES

111

B¡1

uot{

tr()u(n0)u)(6

ooo€+)E

0500_L@Corriente tnAl

FIGURA 20. Gases generados como Función de la CorrienteArco a Niveles Bajos de Corriente

Silicone Liqutd ifr"d .

Page 130: EL SILICONA TRANSFORMADORES

]-72

$ In sI C\¡ c¿) -l Ul cO F..$ $l'-.c{Oc\¡G $$..Nct croc\ooG1"- C\¡ ¡{

+J

4o\.r-1

. -r.llrO h-l

É4P{

!

!O lOO c\¡cO@ü!c!u, $.o..rd.rdlrO -l C\¡ONON(oc.fú(6

tr tr.IJ +J

co ñ¡o\OUIF-tfj !O¡.-(\¡ O!O\f rd-l rd $!O..N.N@ N(0-l dOrd\o (\ l.{ H

]J +J

!ooo.c\r-{ -t

É4PlEg!o$.ü C\tcf)

lro O\cn co

co c\¡$co

c\ (o cnr'lOOF.-lt'.. *ü $ cq dIt" -l

oc\¡'n. -_l(oh

(\

to C\¡ C\ ¡'. fq t/J.(ú!Of'--{IOONtt- -l d

t{+l

s o 1--. cr $ (l¡ ul.fdrd€O\-l$ONN¡\ -l fd rd

F.r t{+J +J

4CrE ¡-1

tnori C\F. -l

É4P{Eho9-l c\¡co d\o

aoarüu

oo o+)d dÉO '-loh c'.{ +¡ OTJU {JtiO CO-{ OOH U

c\ co(\ co

U)otr--l.lJ-.{ OÉ6tq rd

O-laÉ 5o-.{ o(I)d.-lrúOrúUEU

Nt'!€O

^*AEEIEEN\J É{ N N N ó nEiUOOOUUC)

rldt{oÉ-lto+¡r{o(,4

.úÉoo-l-l-rla

od

odl{

att\-lF]

oo

--ltl+)U.o-l14

oU¡.{{odaoÉo

-Flo.rldÉoU

o'f-lrcFq

aoEfút,olrorh

a().-lÉtstl)oafúU

(fIoi¡

4F]m4F

Page 131: EL SILICONA TRANSFORMADORES

113

8.8.1.2 Comportamiento Ante un Arco a Niveles lledianos de

Corriente. El- recipiente de ensayo y l-os electrodos son

mostrados en Ia Figura 2L. La presión en eI recipiente de

vidrio es rnedida nediante un tubo de mercurio (manómetro

diferencial). EI volumen del recipiente es de

aproximadamente 7300 nl. Los electrodos usados fueron del

tipo esférico con I2.5 mm de diárnetro. EI gap entre los

electrodos se ajustó a 2 mm. Para 1a prueba se empleó

aceite mineral y IÍquido de silicona previamente

desgasificados. A1 igual que en el ensayo anterior e1

espacio restante del lÍquido se llenó con nitrógeno. EI

voltaje aplicado fue de 6.9 kV y 1as corrientes de 10, 15

y 25 Amp. Nuevamente los qases desarrol-lados fueron

extraÍdos y analizados mediante la cromatografÍa de gases.

La relación entre eI volurnen de gas producido y Ia energía

de entrada al arco son mostradas en la Figura 22. Estas

curvas muestran una relación linea1 para Ia silicona y eI

aceite mineral. La pendiente de Ia curva indica una

evolución de 43 ml/kVJ para eI lÍquido de silicona y

50 m1/kw para e1 aceite mineral. A estos nivel-es de

corriente medios, los productos sóIidos del arco en

silicona no permanecieron en medio de los electrodos debido

a las fuerzas dispersando las partfculas en el Iiquido. Los

gases resultantes de 1a descomposición bajo condiciones de

arco a corrientes medianas son mostrados en Ia Tabla 23.

Page 132: EL SILICONA TRANSFORMADORES

LT4

FTGURA 21. Equipo de Prueba para Generación d.e GasesNiveles Medios de Corriente

200

t50

r00

Minerol OllSiliconc Liquid

1.0

EnergÍa del Arco tkwl

FTGURA 22. Gases generados como Función de ra EnergÍa deArco a Niveles Medios de Corriente

T

a

0

-tÉ

(/]oo(útic,Éa)tn

U¡(ú

()o

+J

Ei

15

o+J

(6

U

Page 133: EL SILICONA TRANSFORMADORES

11s

8.8.1.3 Conportamiento Ante un Arco a Niveles Altos de

Corriente y Condiciones de Explosión. En los experimentos

con alto nivel de corriente, una gran cantidad de energía

fue disipada en el lÍquido causando una rápida

descomposición con giran desarrollo de gases. EI recipiente

por 1o tanto, necesita La resistencia y desernpeño de un

tanque de transformador. Para esta prueba fue usad.o un

tanque de acero como e1 de Ia Figura 23. Un manómetro

diferencial fue conectado al tanque para medir la elevación

de presión dentro del transformador, una vez ocurriera eI

arco eléctrico. Una vez se originó eI arco, los gases

obtenidos fueron medidos asÍ:

1. EI IÍquido fue sometido aI arco y el rnanórnetro

diferencial indicó 1a el-evación de presión dentro de1

tanque por desplazamiento del Iíquido en eI tubo del

manómetro.

2. Fue removida la cantidad de lÍquido necesaria para que

la columna en el tubo alcanzara la altura que tenÍa antes

del arco.

3. Et volumen del líquido extraído permitió determinar eI

volumen de gases generados en el tanque.

Los IÍquidos usados en Ia prueba fueron saturados con aire,

Page 134: EL SILICONA TRANSFORMADORES

FIGIIRA 23. Tanque de PruebaNiveles Altos de

para GeneraciónCorriente

1-16

de Gases a

Page 135: EL SILICONA TRANSFORMADORES

L17

puesto que se pretendía simular las condiciones reales de

un transformador. El circuito eléctrico es mostrado en Ia

Figura 24. La capacidad temporal de la fuente de

cortocircuito es de 5.5 MI^¡. Las condiciones de la prueba

fueron:

Tensión aplicada 26 kV

Prueba de corriente I, 5 , 10 y 20 kArnp

Duración del arco 33.5 y 5O ms

Espaciamiento entre electrodos 50 nm

La relación entre eI volurnen de gas generado y Ia energria

del- arco disipado para e1 1Íquido de silicona se muestran

en Ia Figura 25. La pendiente de Ia curva muestra

aproximadamente 100 nl/kl{, 1o que es cerca de dos veces elvalor registrado a corrientes medianas.

8.8-1.4 Prueba de Explosión de Lfquido de Silicona en un

Tanque de Transfornador. Pruebas de explosión fueron hechas

usando el mismo modelo de tanque l1eno con silicona. La

duración del arco se hace mayor que Ia de una prueba

convencional, con el fin de determinar e1 tienpo requerido

para Ia ignición y encendido de la silicona.En Ia primera prueba, üD arco de 10 kAmp fue forzado a

través del liquido de silicona por 2 ciclos (60 Hz). La

presión dinámica se elevó en Ia parte superior y loscostados der tanque fueron examinados con ros dos sensores

Page 136: EL SILICONA TRANSFORMADORES

118

G : Generador de Cortocircuito52s: lntemtptorTr : Transformador de Cortocircuito52: BreakerT : Tanque de Prueba

FIGIJRA 24. Circuito para PruebaCorriente

aou)

vÉoI

+J:OYF{ lY

.z{ Oo;1

+Jg

O

Niveles Altos de

x 102

orlLiquld

t00 200

EnergÍa del Arco tkWl

Gases generados como Función de la EnergfaArco a Niveles A1tos de Corriente

t ¡ Minerol' Silicone

FTGURA 25. de

Page 137: EL SILICONA TRANSFORMADORES

119

de Ia Figura 23.

Estas condiciones de arco no condujeron a una explosión o

a una ruptura del tanque del transformador. Un oscilograma

tÍpico del desarrollo de presión en eI tanque a la

corriente de prueba es mostrado en la Figura 26. La máxima

presión registrada en Ia parte superior del tanque y en

los costados a través de los sensores fue de 1.3

kg/em'.

La corriente de arco fue incrementada a un nivel de 20 Karnp

y la duraci-ón a 6 ciclos (60 Hz) para obtener una explosión

en el tanque del transformador. Aún bajo estas severas

condiciones de arco, flo hubo un desarrollo de presión que

condujera a una catastrófica explosión del tanque.

8.8.1-5 Hedición de Evolución de Gases en Lfguido de

Silicona y Aceite llineral. La Tabla 23 muestra un anáIisisde los gases desarrollados durante diferentes condiciones

de arco para eI aceite mineral y Ia silicona. Estas

condiciones incluyen corrientes desde menos de 1 Amp hasta

más de 26 Anp. Los resultados muestran que el- hidróqeno (H=)

representa cerca del- 70? de volumen de gas desarrollado en

lÍquido de silicona bajo condiciones de arco. Tanbién es

importante notar la considerable generación de rnonóxido de

carbono (CO) y nuy baja qeneración de etano (C=H,) a partir

: ,ni de Cccidentc

Br 8Lt0 i ECAi ui,;v¿.:.r. ',1 ¡

I sr";t.tli

Page 138: EL SILICONA TRANSFORMADORES

r20

ÉIaot{| T

oIt

riol{¡roaodo

15

oE(úf{o'o

oU)o

\o(\,<É(9Hh

!tq

a

co

Eola

c

3|,4

vraaca

É.alto

L

Page 139: EL SILICONA TRANSFORMADORES

I2T

del acetileno en eI líquido de silicona durante eI arco.

Esto, ۖ contraste con el- aceite mineral que no muestra aI

menos trazas de CO sino cantidades sustanciales de (CrH=)

además de Hr. La composición relativa de los gases generados

en los dos lÍquidos no cambia rnucho con el incremento de Ia

corriente o para diferentes condiciones de el-ectrodos. EI

análisis de los gases disueltos en eI aceite del

transformador es usado frecuentemente para examinar las

condiciones de un aislamiento (que pudieran l-levar

potencialmente a una falla).

EI volurnen de gas obtenido en diferentes condiciones para

1Íquido de silicona y aceite rnineral para diferentescondiciones de arco y electrodos son resumidas en l_a

Tabla 23. Los cálculos estirnados en 1a tabla son basados en

l-as enerqías de enlace teóricas de l_as moléculas de los1Íquidos. Excepto para condiciones especiales de baja

corriente de arco en silicona, discutidas anteriormente, elvolumen de gas desarroflado fue eI casi el mismo para 1os

dos IÍquidos y se incremento drásticamente para altosniveles de corriente. No obstante, se debe tener en cuenta

que las pruebas en el tanque de acero a altas corrientesfueron efectuadas con IÍquido saturado de aire y parte det

vorumen de gas rnedido fue causado por este aire riberado en

er espacio del tanque durante ]a prueba de arco. cárculos

basados en Ia rnedición de l-a evorución de N, y 02 indican

Page 140: EL SILICONA TRANSFORMADORES

L22

que la rata de evolución de gas es aproximadamente 50 mI/kVü

a niveles medios v altos de corriente.

Generalmente, s€ podrÍa establecer que los principios de

diseño aplicados a transformadores en aceite mineral pueden

también ser usados en transformadores en lfquido de

silicona.

A-A.2 Flamabilidad del Líguido de Silicona y eI Aceite

Hineral Bajo Condiciones de Arco. Es sabido que eI lfquidode silicona tiene un alto punto de chispa y flameo, y un

bajo cal-or de combustión. Estas caracterÍsticas indican un

bajo riesgo de flanabilidad para eI líquido de siliconapero no proporcionan toda la información requerida para

estimar eI riesgo de incendio de un transformador en aceite

mineral. Para estudiar el comportamiento de Ia siliconabajo condiciones de fuego se llevaron a cabo l-as pruebas

antes mencionadas.

Estas pruebas demostraron gue Ia gran separación entre eIpunto de chispa y el punto de flameo para e} lÍquido de

sil-icona tiene una influencia significativa en la ignicióny combustión de1 J-Íquido en el tanque. En el aceitemineral, Ia rápida vaporización del aceite causa que eIpunto de flameo sea sólo unos pocos grados mayor que elpunto de chispa. Esto significa que el fuego se propagará

Page 141: EL SILICONA TRANSFORMADORES

L23

rápidamente sobre 1a superficie del aceite.

Er peligro de incendio del líquido de silicona en un tanque

roto por una exprosión de arco interno fue evaluado en un

tanque abierto. Bajo un arco, gases cornbustibres fueron

desarrorlados en ros erectrodos, y ardiendo se movieron

rápidarnente hacia 1a superficie donde ardieron

viorentamente en presencia de oxígeno. cuando er arco fue

mantenido por un largo perÍodo, fa superficie de lÍquidofue carentada hasta el punto de franeo y er ríquido ardió.El procedirniento de prueba usado fue sostener un arco en elríquido bajo condiciones de voltaje y corriente constantes

hasta que el- fuego fuera establecido. El tiempo de

desarrorlo de fuego fue registrado y usado para estirnar er

riesgo de incendio der rÍquido de sil-icona y er- aceitemineral-. La corriente de arco varió desde 10 Amp hasta

20 kAmp.

8-8-2-1 Ensayos de rncendio en condiciones de Arco de

I{edianas corrientes. La Figura 27 muestra e1 tanque de

prueba y el circuito eréctrico usados. Er tanque empreado

tenÍa un diánetro de 1BO mm y una altura de 65 ilr,conteniendo l-350 mr de 1íquido. La parte superior deltanque fue abierta y los electrodos montados en tresniveles bajo Ia superficie del lÍquido , LO, 20 y 30 mrn. Un

voltaje de 6.9 kv y corrientes de 6.1 y 13 Amp fueron

Page 142: EL SILICONA TRANSFORMADORES

FIGURA

l2c 52S

Trt( ó.5k V/

2t 0v)

52s : Intenuptor52 : BreakerT11 , Tr2: TransformadorL : Reactor Limitador de ConienteV : Vaso de Prueba con Electrodos

27. Tanque y Circuito Enpleados parade Flamabilidad ante Arcos deCorrientes

L24

Ia PruebaMedianas

Tiz(2r0v /

Page 143: EL SILICONA TRANSFORMADORES

125

aplicadas a los electrodos. Los lÍquidos fueron mantenidos

a una temperatura ambiente de 30"C.

Los resultados de Ia prueba se resumen en Ia Tabla 24.

tabla rnuestra que eI tiempo para alcanzar fuego en

Iíquido de silicona es de 3 a 6 veces mayor que

necesario para alcanzar fuego en el aceite mineral.

8.A.2.2 Ensayos de Incendio en Condiciones de Arco de

Altas Corrientes. El tanque de prueba usado es el que se

muestra en Ia Figura 23, pero la cubierta det tanque fue

removida y el- IÍquido expuesto a aire. Los electrodos

fueron situados en el lÍquido a una profundidad de 50 mm de

1a superficie del 1íquido y el gap entre el-ectrodos fue de

50 nm. Inicialmente Ia silicona fue calentada hasta los

l"7O"C y e1 aceite mineral a 120"C antes de que 1a prueba de

arco fuera realizada. EI voltaje aplicado fue de 26 kV y

Ias corrientes fueron de 10 y 20 kAmp. La duración del arco

fue de diez ciclos a 60 Hz, (L67 ns). La qran potencia del

arco dio como resultado que fueran expulsados a1 aireIíquido y grases acompañados de fuego. Et aceite mineral

explotó violentamente y grandes cantidades de humo negro

fueron producidas durante eI arco. Una vez Ia corriente de

arco fue interrumpida, e1 aceite rnineral continuo ardiendo.

En el caso del lfquido de silicona, €I arco tarnbién causo

una explosión pero una yez el arco fue suspendido, eI

La

eI

eI

Page 144: EL SILICONA TRANSFORMADORES

1íquido de

hacer notar

capa blanca

1,26

siLicona cesó inmediatamente de arder. Cabe

que la celda de prueba fue cubierta por una

de silica en Ia superficie del líquido.

Page 145: EL SILICONA TRANSFORMADORES

r27

C;o--l

tt.rlFl

.-1oEo.-lU

.J

+{troP{

a(6

-lolJa()Erú

-rloÉrd+Ja'-laI

c)¡{,rlrú

Éo+)u)o oo.q .qooo505 0000

!i' U''.q U'"q O !;t !i' U' !i'oc) (t) uooooJJOJOhJJJJ14Í4 Z14Z.4 tr{ f¡{ F{ tr{

ooooc\¡ ooocn$lroN\Or.{ | $$(q.ü-l r{ r{ N C\ F.{ rl C\¡ C\

looN!O

$ tt, c\ lro lt- | ct C\¡ cn @dN¡C\ rJ

EÉÉÉfrAÉÉÉÉÉÉEEEÉEEÉÉooo()ooooood C\t (r} -l C\¡ cJ ñ¡ Cn ñ¡ r{

(o(o\O\O(ocncnancf)cnr{ r{ r{ rt r{

r{F{-l-l Fl OOOOO

rJ (\ c.) sü !o ro f... co or oF{

16 rd rü rú-l-{r-J E É-l -J-{ É ÉrdrdrúOOrdGrúOO[.{t{t{UO¡rt{1.{UU(l) O O-.{-á O O O'-r-'1É É É-{-l g É C-l .{

.Él --l --l --l --l --l -r.{ --l -.{ -r{EEE(n(,]tsEEcotn

aod|Ú+Jr{5ooÉ

tú¡{

frsH,t

É9o:1 0Y+JlU FllrFÉ4HE

-lotdtoÉo€${

-{4(,rú r{oo-{d.qD

o+J utEOO-{-|kho${ P{oÉU'4

od-laEF._lr-l

oz

";rd,.l5.Fl

-l--l.q16

Éror-ttr{

odU¡rú.qo

l{Aard

-lodaordlJ-l.l(/)

0)É

$(\4FlE¡4F

Page 146: EL SILICONA TRANSFORMADORES

9. CONTAITIINACTÓN Y RECT]PERACIÓN DEL LÍQUIDO DE SILICONA

La contaminación de1 lÍquido de silicona puede ocurrir de

diferentes naneras. Para asegurar eI desernpeño apropiado

del IÍquido de silicona, este debe mantenerse tan linpio y

puro como sea posible. La recuperación del 1íquido

contarninado es posible y depende de su origen.

9.1 CONTAüINACION CON AGUA

En la valoración de la calidad de un sistema

aislante Iíquido-sólido, los valores de humedad retativadel papel impregnado en 1Íquido es de mayor significado que

eI contenido de agua en ppn del lÍquido. por Io tanto, para

comprender e1 comportamiento deI sistema silicona-papeIbajo exposición aI aguar €s necesario estudiar Iatransmisión de agua a través de1 1íquido al só1ido, y rnedir

Ios cambios asociados a l-as propiedades e1éctricas deI

só1ido.

La absorción de agua y disipación en eI papel irnpregnado es

Page 147: EL SILICONA TRANSFORMADORES

L29

monitoreada mediante pruebas de resistencia eléctrica, así

se ha establecido que el sistema aislante sil_icona-pape1

puede disipar agua a una razón mayor que un sistema

aceite-pape1. Medicj-ones de resistencia en sistemas

silicona-papeI han mostrado proporcionar una indicación

más sensitiva de la contaminación con agua que las

mediciones de factor de potencia. Ha sido mostrado que larigidez dieléctrica de los sistemas sil-icona-papel no es

afectada de manera adversa por los altos contenidos de

agua.

9.1-.1- Aspectos Generales. Durante sus años de uso como

lÍquido dieléctrico, el askarel mostró tener una elevación

más rápida de humedad, y ser nás difícil de limpiar que eI

aceite mineral. La contaminación de ros sistemas aislantestiene impacto directo en tres áreas de desempeño,- acelerad.o

envejecimiento del sistema, rigidez dieléctrica reducida

del lÍquido, y mayores pérdidas en el sisterna aislante. Un

transformador secado de manera no adecuada a1 rnomento del

ensamble podrÍa experimentar envejecimiento acelerado que

lIevará a un fal]o acel-erado. Todos ros 1Íquidos aisrantes

exhiben diferentes grados de solubilidad de agiua. La

presencia de agua tiene el efecto de disminuir la rigidezdieléctrica del Ifquido. Es necesario una profunda

comprensión de la importancia y mecanismos de contaminación

por agua para evitar falsas concrusiones y procedimientos

Page 148: EL SILICONA TRANSFORMADORES

130

inadecuados cuando se trata con sistemas aislantes en

silicona-papel. Esta comprensión es lograda por et

estudio de Ia transmisión de agua a través del tÍquido a Iafase sóIida y Ia rnedición de Ios cambios asociados en las

propiedades eléctricas det sistema aislante.

9-L.2 Solubilidad del Agua. Todos los lfquidos aislantesexhiben diferentes grados de solubilidad de agua, cad.a uno

reaccionando de manera diferente en cuanto a su desempeño

dieléctrico bajo un nivel particular de contaminación de

agua. El nivel de saturación del agua en los lÍquidos,particularmente orgánicos, cambia conforme eI Ifquido se

envejece y oxida. Por 1o tanto, se convierte en una difÍciltarea relacionar Ia contaminación por agua con eI desempeño

dieléctrico sin considerar el tipo de lÍquido, su edad y

otras propiedades. Por ejenplo, cuando se analiza aceite

rnineral, s€ debe tornar en cuenta la condición del aceite(Número de Neutral-ización, Tensión Interfacial, Color,

etc. ) , edad de la unidad, y el porcentaje de carga o

ternperatura de operación, a fin de determinar el efecto del

agua sobre el lÍquido. Conforme ocurre la oxidación del

aceite, este desarrollará un alto valor de saturación de

agua en iguales condiciones externas de presión parcialdel vapor de agua comparado con un aceite nuevo. Este

fenórneno es debido en parte a ra presencia de contaminantes

polares disueltos en eI líquido, resultantes del

Page 149: EL SILICONA TRANSFORMADORES

131

envejecirniento, y a Ia presencia de fibras suspendidas

celulosa y polvo los cuales mantienen l_a humedad en

liquido.

Un aceite mineral nuevo presenta un nivel de saturación de

aqua de 50 ppm a zO"C. En contraste, aceite tomado de un

transformador relativamente nuevo tendrá un nivel de

saturación de entre l-50-180 ppn a la misma tenperatura.

A diferencia det aceite nineral, Ios lÍquidos sintéticoscomo la silicona y el- askarel muestran un mayor grado de

estabilidad en cuanto a los cambios de Ia solubilidad d.e

agua con el paso del tienpo. La Figura 28 ilustra lasolubilidad del agua de diferentes Iíquidos aislantes en

condiciones de equilibrio para varios valores de humedad

relativa. Estas curvas son representativas para líquidosnuevos. Como se puede ver, hay una gran deferencia para Iasorubiridad del aqua entre ros rfquidos en condiciones de

equilibrio. La Figura 29 relaciona la tensión de ruptura

A.C. como una función del contenido de agua. La Figura 30

rel-aciona 1a rigidez dieléctrica de la silicona con Iahumedad rel-ativa del lÍquido. Es de recordar que eI agua

total- presente en un IÍquido aislante está compuesta del-

aqua disuelta, y si el contenido está por encima d.el punto

de saturación por er aqua libre o en exceso. Es bien sabido

que eI agua disuelta es Ia de mayor impacto en Ia vida d.el

aislamiento y en su desempeño.

de

e1

Page 150: EL SILICONA TRANSFORMADORES

l¿10

.9

E 120

,i 10o

3eol¿E;& 40.g_E:5206(/) o

0 20 50 100 r50 2U) 80

Contenido deAgua ffil

T32

0 10 20 30 40 50 60 70 m 9{t 100

Humedad Relativa

FTGURA 28. Sol-ubilidad det Agua de Varios LfquidosAislantes

xIE

o-

€cIv,ol-

80

70

60

50

¡l{¡

3{'

20

10

0

Tensión de RupturaContenido de Agua

FTGURA 29. como una Función del

Page 151: EL SILICONA TRANSFORMADORES

108

'6

4

J

E=q=lÉ. 1

€856tn

É4

133

RelativaFIGURA 30.

0 20 40 60 80 100

Humedad Relativa [%]

Tensión de Ruptura contra Humedad(ASTM D877 ) para LÍquido de Silicona

Page 152: EL SILICONA TRANSFORMADORES

134

9.1.3 Rata de Absorción de Agrua. En la mayoría de las

aplicaciones prácticas, incluyendo eI nanejo de los

Iíquidos aislantes, la rata de absorción y disipación de

agua es muy importante. 1a determinación de las ratas de

absorción es muy dificil en Ia práctica debido a que

depende de 1a estructura particular del l-Íquido. E1 tamaño,

forma y área de contacto dentro del lÍquido incide en lavelocidad a 1a cual eI líquido alcanza su condición de

equilibrio de agrua.

La Figura 31 ilustra Ia rata de absorción de agua para

aceite mineral y askarel a diferentes valores de humedad.

De nuevo, €s notorio que la habilidad de absorción de los

IÍquidos varÍa considerablemente, con e1 askarel

absorbiendo agua mucho más rápidamente que eI aceite

mineral. Pruebas sinilares han sido hechas en lfquido de

silicona y se muestran en Ia Figura 32. Debe tenerse en

cuenta que 1a configuración de 1os datos para 1a prueba en

lfquido de silicona es diferente a Ia realizada para aceite

mineral y askarel, y por 1o tanto una comparación directano es posible. La relación entre eI área de contacto y Iaprofundidad de1 fluido es mayor para el Ifquido de siliconaobteniendo una mayor rata de absorción de agrua. Si se

supone que hay una relación lineal entre e1 tamaño de las

muestras y eI tiempo de equilibrio, eI Iíquido de siliconaes similar al- askarel respecto a la rata de absorción de agua.

Page 153: EL SILICONA TRANSFORMADORES

oItfA

r¡o

fl0

to¡¡ta

L¡o

Ioltolol0

135

Trüatnr dT.üdmar aa¡al_

¡F60¡ta

Días de Expostcton

Tiempo para Equiliho- Llquido de Silicona- 25'C- 200 ml de líquido bajocondiciones estáücas

¡to 50

Hras

FTGURA 3l-' Rata de absorción para el Aceite Minerar y elAskarel

1to

170

teo

r50

fr0r30

120

tf0100

90

to70

6o

50

¡t0

oI¡AA

30

20

t00

01020s

AbsorciónSilicona

FIGURA 32. y Disipación de Agua en eI LÍquido de

Page 154: EL SILICONA TRANSFORMADORES

1_36

9 -I-4 Absorción de Agrua de Sistenas Aislantes. La

i.mportancia de la transnisión de agua se puede comprender

mejor si miramos en forma gIobaI eI sistema aislante del

transformador. Se ha encontrado que diferentescaracterÍsticas inportantes en 1os papeles aislantesimpregnados son función de su humedad relativa. Estos

parámetros incluyen Ia resistencia de aislamiento, pérdidas

dieléctricas, y estabilidad térrnica. En los transformadores

inmersos en Ilquido existe gran relación entre los

aislamientos sólidos y lÍquidos. EI agua disuelta en lossistemas aislantes alcanzará una condición de equilibrio,con el contenido de agua del papel como volumen más

representativo. Los materiales de celulosa comúnmente

encontrados en transformadores son muy higroscópicos, con

la capacidad de absorber agua en l-a misma magnitud que lasilica ge1. AsÍ, como es de esperarse, celulosa seca

inmersa en un IÍquido aisl-ante húmedo deshid.ratará eIlÍquido capturando l-a mayor parte de la humedad. El proceso

contrario también sucede y consiste en que riquido aisranteseco absorberá humedad de cerulosa expuesta previamente a

un ambiente húmedo. Por Io tanto, €I IÍquido ajustará l-a

humedad relativa a un valor igual al_ de la celulosa, y laevaluación de un sistema basado sóIo en un valor de

contenido de aqua en ppm no serfa representativo.

Er rfquido muestra un comportarniento similar at der askarer

Page 155: EL SILICONA TRANSFORMADORES

137

y el aceite mineral en 1o que se refiere a Ia transmisión

de humedad en eI aislamiento sólido de1 transformador.

En todo caso, Ia saturación de Ia silicona y Ia condición

de equilibrio con papel son conpletamente diferentes del

aceite. Es por esto rnás representativo tratar con eI estado

estable de humedad relativa en lugar de ppn de agua en e1

IÍquido. La condición de humedad relativa de un sistema de

aislamiento impregnado en lÍquido deberá ser monitoreada

por eI desenpeño del factor de disipación o pruebas de

Megger en los devanados sobre un perÍodo de tiempo ytemperatura. EI resultado debe luego ser analizado por lasobservaciones de tendencias o ratas de cambio de Ios

valores. Para investigar las ratas de transmisión de

humedad de aceite mineral y lfquido de silicona y sus

efectos en las propiedades eléctricas en devanados con

aislamiento de papel impregnado, fueron llevadas a cabo

pruebas determinando er irnpacto de ra humedad en er factorde disipación y resistencia de 1os compuestos. para ta1 finse uso una celda Balsbauqh tipo LD-3 de tres terminales.

Dos hojas de papel Kraft de O.OO5 pulg fueron puestas

dentro de la celda, y esta luego llenada con eI respectivo

lÍquido. La cerda fue desgasificada y puesta en condiciones

de humedad relativa del 952. Los valores de factor de

disipación y resistividad fueron registrados antes y

durante ra exposición a ra hurnedad. Los resurtad.os de

Page 156: EL SILICONA TRANSFORMADORES

138

Tabla 25 indican un incremento en el factor de disipacióny una disminución en la resistividad para ambos lÍquidosdurante ra exposición a la humedad. Er principar resurtado

de este experimento es que la resistividad es un indicador

más sensibre de ra contaminación por aqua que l-a nedición

del- f actor de disipación. La resi_stividad cambió en un

factor de cinco comparado con ros dos factores en rnagnitud

del factor de disipación.

De acuerdo con estos resultados, será más efectivomonitorear la absorción de agua der aislamiento de paper

inpregnado por rnedición en ros cambios de ra resistenciader papel del devanado a tierra. se construyeron devanados

de transforrnador para comparación de 1as ratas de

transmisión de humedad del aceite mineral y de ra silicona.se construyeron ocho bobinas, cuatro fueron impreqnadas con

IÍquido de silicona y cuatro con aceite mineral.

Este estudio fue dividido en dos partes. Una, para

investigar ]as ratas de transmisión a través de un gran

volurnen de fruido (en proporción al tamaño de ra bobina) en

un transforrnador de tanque abierto a 1a atmósfera. En

sequndo rugar, para estudiar las ratas de transmisión de

agua a través de capas delgadas de lfquido representando un

transformador desencubado con la bobina para reparación.

Todas 1as bobinas fueron procesadas idénticamente siendo

Page 157: EL SILICONA TRANSFORMADORES

L39

c\OtNcO@(o{Cq-l OtO@@cnC\ C\¡ ..{ <f C\ CO C\¡()OO()()-l (\o()ooooco

@oo€qaóooooooo-l -l -l -l -l -l c{.t({..r****[email protected]$OO$Ot

r-J!O!O$Flr0Oca C\ -l O Or lr0 O\rl r-{ C! C\¡ !O t.o lr0OOO-l-l-l-looooooo

!ñ r{ r{ r{ ñl -{ -'l

-lC\.ü(o@O(f)rl -l

OOrO€ú(]tllooooooo-l -l -l -l -l rJ rl{. .tc .t( * + .r .ftÍ)OOOTOOOa.) tO@Nl--.$-{rl ]t- (v) -l tf Ca Ol

N C\ -l Cn C\¡ C\ cn

Eo9-{(l-lrúof¡t{rúOO9{E+J_r-{OOt o-rho@+¡-lodo|Ú4d

-l->E-{,C{Jo@u-looÉ.

Eo0qttf-{EOO¡{('OO9{r{ +J,{r{OO-{ fú -{rDhood

dodddJ>Eud.q..{+joFl o'

y{

ooÉ

EIO-{do

-laatúo.-{ P{oxf'1

C;,lJ. r.luttF]

+¡(Hrd|{Yaopao9{E

C)

odErúdoEJEodd\olrOo\

ard

H.o-r'{u

-rlaoP{Xf¡l

rn(\

F]EI4F

Page 158: EL SILICONA TRANSFORMADORES

precalentadas antes de la irnpregnación, con lÍquidos secos

desgasificados. Después de 1a impregnación, dos bobinas de

silicona y dos de aceite mineral fueron puestas en una

cámara de humedecimiento a un 952 de humedad relativa.Mediciones de Megger fueron hechas diariamente. Los

devanados restantes (2 en silicona y 2 en aceite rnineral)

fueron inmersos 237 mI del respectivo fluido y tarnbién

puestos en l-a cámara de humedecirniento. Mediciones de

meqqer fueron hechas diariamente. Todos l_os devanados

presentaron inicialrnente una impedancia infinita. Después

de un tiempo todos los fueron puestos en una cámara a una

humedad relativa del 5OZ, y luego en un horno a 105"C. Las

Figuras 33 y 34 relacionan Ia resistencia como una función

der tiernpo y del arnbiente. Er model-o de silicona se nantuvo

a una irnpedancia infinita por un perÍodo de g dfas, a una

humedad relativa del 952, antes de mostrar signos de

transmisión de humedad en Ia bobina. Esto podrÍa

representar un transformador expuesto a una humedad

rerativa der 952 durante 9 dÍas con ra parte superior del

tanque vacÍa. Es de notar que el aceite mineral tuvo una

rata de transmisión de humedad menor que Ia silicona.Cuando las bobinas fueron expuestas al horno de 105"C, el_

aceite rnineral mostró nuevamente su baja rata de

transmisión de humedad requiriendo un tiernpo mayor para

secar er papel de ra bobina que del sistema de siricona. La

caÍda en los val-ores de resistencia después de ser

Page 159: EL SILICONA TRANSFORMADORES

100,000M

10,000M

.8 r,ooor¡

5 10oM

g 10M

.rE 1M

.E rooKfr toK&rK

e'q, ro* -[E9lHumedad Relativa I nmeOaO fitanof

0 15 30 45 60 75 90 115

Días de Exposición @25'C

Bobina Irnpregnada Ba jo LfquidoExpuesto a l-a Hurnedad

------\aI

\

_ Silicona

-- Aceite Mineral

\p .&"\-...--q-.L/ 't

I.. \,

130 1¡15

FIGTJRA 33. de Silicona

100,000M

10,000M

p r,ooonn

o 100M

6 tort¡

31MI rooKp roK

1K20 30 40 50 60 70 80 90

DÍas de Exoosición @ 25'C

Bobj-na Expuesta a Ia HumeciadFTGURA 34.

Page 160: EL SILICONA TRANSFORMADORES

L4T

introducidas l-as bobinas en eI horno es debida a Ia humedad

siendo conducida en el- devanado desde eI lfquido

circundante, antes de que eI sistema alcance el equilibrio

térmico.

Un caso más práctico es mostrado en Ia Figura 34. Este

podrÍa representar la bobina de un transformador

desencubado para reparación y expuesta a gran humedad. En

este caso, la rata de absorción de humedad para el lÍquidode s j-licona y el aceite rnineral es idéntica. Esto es sólo

en apariencia, puesto que la silicona disipará mucho más

rápido el agua, bajo calentamiento, eu€ eI aceite mineral_.

AsÍ, la silicona proporciona un secamiento mas rápido y

efectivo por métodos convencionales de temperatura y vacÍo.

Ia Figura 32 proporciona una indicación adicional de Iarápida rata de secamiento aún bajo condiciones de

temperaturas rnoderadas de secamiento como 45"C.

9.1.5 Secado del Sistena de Aislaniento. La experiencia en

eI procesamiento y la fabricación de1 lÍquido de siliconay transformadores inmersos en silicona ha mostrado que eI1Íqui.do puede ser limpiado a muy bajas condiciones de

humedad relativa usando técnicas convencionales de vacio ytemperatura. Los grandes fabricantes de silicona usan eImismo tratamiento de termovaclo para secar ros devanados.

Los pequeños fabricantes realizan carentamiento en horno y

Page 161: EL SILICONA TRANSFORMADORES

r42

luego del ensamble aplican vacÍo aI tanque con eI fin de

obtener un transformador de alta calidad dieléctrica. Para

acelerar eI movimiento de Ia hurnedad desde las capas

internas de la bobina a la interfase de aire y luego de

allí aI exterior, s€ emplea generalmente un procedimiento

de aplicar vacÍo de I-2 mm torr a 105"C por un perÍodo de

L8-24 horas. Una temperatura más el-evada tendería a

disninuir e1 tiempo de secado, sin embargo, para minimizar

1a degradación térrnica de Ia celulosa, y mantener eI costo

de1 sisterna de vacío razonable, se escoge Ia temperatura de

105"C. Cuando se reparan devanados previamente impregnados,

el tiernpo para el secado debe ser extendido a 48 horas para

compensar las ratas de difusión y disipación del aqua. Si

se requiere de una reparación en e1 canpo y no se dispone

de un sistema de vacfo, s€ recomienda repetir un tiempo de

secado de 48 horas.

9 -L-6 Gases y Remoción de Gases por lledio de

Desgasificación. Los 1Íquidos dieléctricos deben ser

procesados en equipos de termovacfo antes de ser puestos

servicio en transformadores de potencia. El- lÍquido debe

tener un contenido bajo de impurezas para mantener unas

buenas propiedades dieléctricas, asf como un bajo contenido

de agua disuelta y aire. Los líquidos con aire disueltoposeen un bajo punto de saturación de agua. La

desgasificación mediante vacfo es una buena práctica a

Page 162: EL SILICONA TRANSFORMADORES

L43

realizar durante eI llenado de Ia unidad a fin de reducir

el contenido de aire disuelto. La técnica de flenado por

medio de vacío está linitada por Ia capacidad de vacío gue

eI tanque puede soportar.

En Ia práctica se ha encontrado que eI agua puede ser

extraÍda del 1Íquido de sil-icona con un desgasficado

convencional a presiones de vacio moderadas, entre 1-2 mm

torr y a temperaturas entre 20 y 80"C. La rata de flujousada en alqunos de estos desgrasificadores está entre 15-30

litros por rninuto.

9.2 CITROS ItrDTOS DE CONTAIIINACIOII

Aunque no son tan frecuentes como la contarninación por

agua, existen tarnbién otros medios de contaninación para eI

1Íquido de silicona.

9.2-I Contaminación por Partículas en Suspensión. Las

partícu1as en suspensión afectan básicamente la rigidezdieléctrica del IÍquido de silicona. El grado de incidencia

depende del origen de las partÍculas y de su concentración.

EI nétodo recomendado para Ia elirninación de partÍculas en

suspensión es eI filtrado acompañado de vacÍo a fin de no

perrnitir Ia gasificación del líguido.

Page 163: EL SILICONA TRANSFORMADORES

L44

9.2.2 Contaminación por Compuestos Originados Durante un

Arco. El líquido de sil-icona se torna de un color entre

blanco y gris después de un severo arco. Esto es debido a

la formación de carbono, dióxido de silicio, y silicona

gelatinosa de alto peso molecular, la cual permanece en

suspensión. E1 efecto es la disninución de Ia propiedades

dieléctricas, especialmente Ia rigidez eIéctrica. Los

productos derivados del arco en lÍquido de silicona no

afectan los puntos de chispa y flameo. La recuperación del

lÍquido de silicona contaminado por compuestos originados

durante un arco debe efectuarse igual gue para Ia

contaminación por partÍculas en suspensión.

9.2.3 Contaninación con Aceite ltlineral- EI aceite mineral

es soluble en lÍquido de silicona hasta niveles de cerca

del 10? a temperatura ambiente. La solubilidad se reducirá

con la disminución de la temperatura. La contaminación de1

tíquido de silicona con aceite mineral afecta los puntos de

chispa y flameo de manera negativa. La Tab1a 26 muestra

los valores de punto de chispa y flarneo para incrementos en

el nivel de contaminación con aceite mineral. Hasta el

momento no existe un método para la remoción del aceite

mineral de un transformador en lÍquido de silicona.

9-2.4 Contaminación con Askarel. En Ia eventualidad de una

contami-nación con askarel, el contenido de PCB debe ser

Page 164: EL SILICONA TRANSFORMADORES

L45

TABLA 26. EfectoChispa

del Aceite Mineral eny Flameo del LÍquido

Ios Puntos dede Silicona.

Peso I deAceite ltlineral

Punto deChispa

Punto deFlameo

0.00.51_.02.O3.04.O5.06.07.O8.09.0

10.0100.0

572" E5OO"F450"F420" F370" F360"F350"F310"F310"F3OO"F300"F300"F300"F

650"F640"F650"F640"F590"F500"F460"F430"F4oo"F390"F375"F370"F32s"F

Page 165: EL SILICONA TRANSFORMADORES

obtenido mediante métodos

es la cromatografÍa de

efecto de askarel tÍpicodel lÍquido de silicona.

I46

analíticos. El método recomendado

gases. La Tabla 27 muestra elen los puntos de chispa y flameo

EI punto de chispa disrninuye hasta eI valor del

triclorobenzeno en eI askarel, rnientras el- punto de flameo

permanece inalterado.

EI contenido de PCB y TCB (Triclorobenzeno) en siliconacontaminada puede ser reducido mediante e1 tratamiento con

carbón activado. La remoción de PCB y TCB es posible

gracias a la alta caracterÍstica de adsorción del carbón y

a la naturaleza no polar de Ia silicona. Se recornienda

particularmente el carbón activado gfranular. Ha sido

deterrninado que son necesarias aproximad.arnente l_O0O gr de

carbón para remover 500 qr de PCB en e1 líquido de

silicona. AsÍ, conociendo Ia concentración de pCB en

silicona se puede estimar Ia cantidad de carbón activado a

usar.

Page 166: EL SILICONA TRANSFORMADORES

TABT,A 27. Efecto delFlameo del

Askarel en los PuntosLÍquido de Silicona.

1,47

de Chispa y

Peso Ide Askarel

Punto deChispa

Punto deFlarneo

0.00.5l^I.U3.04.O5.06.07.O

8% Insoluble100.0

572" F530"F500"F420" F4oo"F380" F380"F390"F

390"F

650"F660"F660"F66s"F660"F655"F660"F665"F

Sin punto

Page 167: EL SILICONA TRANSFORMADORES

10. RSIROLLENADO CON LIQUTDO DE SILTCONA

DE TRANSFORT{ADORES EN ASKARET.

El IÍquido de silicona entendido como una alternativa

frente al uso del askarel plantea dos alternativas. La

primera de ellas comprende la construcción de un

transformador nuevo, diseñado para ser inmerso en lfquido

de silicona, involucrando una inversión económica

considerable; puesto que no sólo se trata de la adquisición

de 1a nueva unidad sino tarnbién de Ia disposición deI

transformador existente inmerso en askarel. La segunda

alternativa cornprende únicamente Ia sustitución del askarel

dentro del transformador por lÍquido de silicona(retrollenado), y Ia disposición del askarel,' con lo que lainversión puede ser reducida en forrna considerable, y en

mayor manera si 1a compañía encarqada de efectuar elretrollenado dispone eI askarel-.

1.0.1- EL PROCESO DE RETR.OLLENADO

EI retrollenado de un transformador que contiene askarel

Page 168: EL SILICONA TRANSFORMADORES

L49

con silicona es el procedimiento usado para remover eI

askarel- e introducir 1Íquido de silicona como medio

refriqerante y aislante. EI procediniento usado debe estar

debidamente planeado y ejecutado a fin de asegurar la menor

retenci-ón posible de PCB en el transformador y la menor

pérdida posible de PCB hacia el medio anbiente.

Se han establ-ecido dos métodos básicos de retrollenado. El

primer método es el llevado a cabo en una planta. AsÍ, €I

transformador es retirado de servicio, transportado,

ejecutado el retrollenado en planta y luego regresado a su

lugar de trabajo. Este proceso requiere un tiernpo

considerable de parada, y además expone la unidad a riesgos

adicionales mientras es transportada.

E1 segundo rnétodo es el- retrollenado en campo. Este se

Il-eva a cabo en eI lugar de servicio del transformador, y

por 1o tanto requiere un tienpo mÍnimo de parada. EI

retrollenado en campo es casi tan efectivo como eI

retrollenado en planta si se planea y ejecuta de manera

adecuada. Económicarnente, el retrollenado en campo irnplica

una menor inversión puesto que no se incluyen costos de

acarreo, transporte, etc.

Con eI fin de hacer una descripción detallada del proceso

consideraremos e1 retrollenado en campo que comprende

Page 169: EL SILICONA TRANSFORMADORES

150

condiciones más críticas.

l-0.1-.1- El Retrollenado en Cam¡ro. EI retrollenado en campo

es un proceso supremamente del-icado, durante su ejecución

el riesgo potencial de un derramamiento de PCB (10 Ib o

rnás) en el- ambiente es grande. Sin embargo, este riesgo

vale Ia pena comparado con los grandes beneficios

obtenidos. Es por esta razón que este proceso debe ser

confiado a una compañÍa absolutamente responsable, puesto

que en nuestro paÍs no existen regulaciones para el nanejo

de materiales tóxicos como los establecidos p.ej. en los

Estados Unidos por la EPA y OSHA. Se podrÍa afirmar que se

está virtualmente dependiendo del criterio de Ia compañfa

encargada del retrollenado ante Ia ausencia de regulaciones

estatales.

LO.z CUANDO SE DEBE ELEGIR I,A OPCION DEL REIROLLENADO ?

No obstante e1 retrol-lenado se planta como una opción

tentativa, no cualquier unidad debe ser retrollenada. Debe

efectuarse una evaluación selectiva que involucre 1as

siguientes consideraciones :

1. Unidades no compatibles para un retrollenado:

. Transformadores pequeños (500 kVA o rnenos). EI costo

Page 170: EL SILICONA TRANSFORMADORES

151

de su reemplazo por una unidad nueva puede ser

relativamente bajo.

. Unidades de por lo menos 25 años.

. Unidades en condiciones de aislamiento marcrinales o

riesgosas.

. Unidades que pueden ser fácilrnente reernplazadas (sin

Iinitaciones fÍsicas por tamaño).

. Unidades ubicadas cerca de acueductos, etc. (se deben

realizar evaluaciones y chequeos permanentes, y

reemplazar o reubicar eI transformador tan pronto

como sea posible).. Unidades ubicadas en sitios no crÍticos ambientalmente

(nanteniendo rutinas de chequeo y manteniniento

periódico).

2. Unidades compatibles para un retrollenado:

. Transforrnadores de gran tarnaño (>5OO kVA).

. Transformadores relativamente nuevos (menos de l-0

años).

. Transformadores especiales (tensiones o frecuencias no

convencionales ) .

. Unidades ubicadas en sitios crÍticos ambiental-rnente.

3. Evaluación final de la unidad antes det retrollenado:

Page 171: EL SILICONA TRANSFORMADORES

L52

Pruebas eléctricas: factor de potencia de devanados,

factor de potencia de los bujes (15 kV y

superiores), resistencia de aislaniento, Índice

de polarización, absorción dieléctrica, relación

de transforrnación para todas las posiciones del

cambiador de derivaciones.

. Contactar aI fabricante de cada unidad, quien debe

proporcionar valores aceptables para 1as pruebas,

suministrando información acerca del material

usado para empaquetaduras y materiales para elaislarniento interno. Determinar las capacidades

de vacÍo y presión de1 tanque y los accesorios,

y obtener cualquier dato gue sea posible a cerca

de porcentaje de cargabilidad y temperatura.

1-0.3 RIESGOS

l-0.3.I- Ambientales. La compañia encargada de efectuar el

retrollenado debe asumir la responsabilidad y posesión de

todos Ios desperdicios contaminados con askarel, tanto

IÍquidos como sóIidos, eü€ se acumulen durante eI

retrollenado.

Las bornbas hidráulicas empleadas deben ser adecuadas

constructivamente y de materiales compatibles con askarel

Page 172: EL SILICONA TRANSFORMADORES

153

y triclorobenzeno. Esta compatibilidad debe ser asegurada

tarnbién para los sellos y mangueras.

El transporte del askarel debe efectuarse en un carnión

tanque hecho de acero de alto calibre con sol-daduras de

doble cordón. El tanque no debe tener aberturas en eI

fondo. Todas las operaciones de carga y descarga deben

efectuarse desde la parte superior del tanq-ue. Todas las

mangueras empleadas deben ser fijadas por medio de acoples

rápidos debidamente asequrados para evitar cualquier

desprendimiento accidental del acople. Todas la junturas

deben ser a prueba de fugas.

10.3.2 Personal. La compañía de servicios debe

proporcionar a todo eI personal los elementos de protección

requeridos a fin de lirnitar la exposición al lfquido y a

vapores. Tanbién se hace necesario tener la facilidad. de

una ducha de emergencia.

1O.4 EQUTPO REQUERTTIO

Todo el equipo usado para'transferir, bombear o mantener

askarel debe ser de material de compatibilidad comprobada

a fin de rninimizar cualquier riesgo. Esto incluye bornbas,

mangueras, acoples para mangueras, camión tanque, tambores,

etc.

Page 173: EL SILICONA TRANSFORMADORES

Ls4

Eguipo de Seguridad

Cascos

Anteojos de seguridad

Máscara de respiración para vapores orgánicos

Plástico (Polietileno)

Material- Absorbente

Recipientes medianos

Tambores de metal

Ventilador portáti1

Cinta preventiva de seguridad

Lavacaras portátiI

Ducha portátil

tÍguidos para el Retrollenado

Silicona

Triclorobenzeno Grado EIéctrico

Equipo para eI llanejo de Askarel

Bombas

Mangueras

Terminal de aspersión para manguera

Camión Tanque (aprobado)

Page 174: EL SILICONA TRANSFORMADORES

1_55

Equipo para el ltlanejo de Silicona

Filtros, 10 rnicron

Equipo de desgasificado con capacidad para

reducir eI contenido de gases

disueltos en Ia silicona desde 60

hasta 5-8 por ciento a una rata

de flujo de 600 qph

Mangueras

Bombas

Herramientas

Herramientas de mano misceláneas

Cuerda de nylon para amarrar las herramientas

Eguipo de Prueba

Equipo para prueba de resistencia de aislarniento

Equipo para prueba de rigidez dietéctrica 50 kV

Equipo para prueba de relación de transformación

(TrR)

Laboratorio para rnedir eI contenido de agua

disuelta

Laboratorio para rnedir eI contenido de gases

disueltos

Page 175: EL SILICONA TRANSFORMADORES

156

Equipos Varios

Cortadores de empaquetaduras

Material para empaquetaduras

10.5 PROCEDII¡IIENTO DE REIROT.T.ENADO

El retrollenado un transformador en campo es un proceso

complicado y debe ser l-levado a cabo en un minucioso orden

para asegurar una unidad aceptable dieléctricamente. A

continuación se lista eI orden de los principales pasos

involucrados.

l-. Pl-aneamiento

2. Retirar de servicio la unidad

3. Pruebas previas de Ia unidad

a. Eléctricas

b. LÍquidos

4. Revisión de fugas

5. Preparación del sitio para Ia transferencia del askarel

6. Drenado del askarel de Ia unidad

7. Cambio de empaquetaduras y eliminación de fugas

8. Enjuague con solvente de Ia unidad

9. En juague con sil-icona de la unidad

l-0. Retrollenado de la unidad con silicona

l-l-. Pruebas posteriores de Ia unidad

Page 176: EL SILICONA TRANSFORMADORES

1,2

r57

a. Eléctricas

b. Líquidos

Puesta de la unidad en servicio

10.5.1 EI Planeamiento. Se debe disponer de una fuente de

alirnentación en el sitio de trabajo para eI equipo con eI

que se efectuará eI retrollenado. El equipo debe estar 1o

más cerca de la unidad a retrollenar como sea posible a finde que las mangueras tengan Ia menor longitud. La compañÍa

encargada debe disponer de los datos como tamaño, volumen

de IÍquido, serie, ubicación, y todos los datos técnicos

pertinentes que garanticen un conocirniento previo de Ia

unidad a retrollenar.

La compañÍa de servicios debe obtener además inforrnación

acerca del material de las empaquetaduras a ernplear.

Alqunos materiales no son compatibles con eI Iíquido de

silicona. Debe disponerse una placa que indique que launidad ha sido retrollenada con 1íquido de siliconaindicando 1a fecha del retrollenado. Se deben chequear las

reparaciones que serán necesarias antes del retrollenado,

tales como fugas, disposítivos de al-ivj-o de presión,

válvulas de rnuestreo, etc. Un punto importante es

determinar si el indicador de nivel funciona adecuadarnente

con líquido de sil-icona. En alqunos casos eI flotador del-

indicador es demasiado denso para flotar en silicona. Esto

Page 177: EL SILICONA TRANSFORMADORES

l_58

se puede remediar usando un indicador con flotador de

corcho.

La compañÍa de servicios debe realj,zar una visita previa aI

sitio para identificar áreas de riesgo potencial como

drenajes, canales, y cualquier medio a través del cual eI

askarel- puede entrar al medio ambiente en caso de que

ocurra un derramamiento.

En este punto Ia compañfa debe despachar eI lÍquido de

sil-icona y el solvente aI sitio de trabajo, verificando que

sean almacenados en condiciones apropiadas hasta el- dÍa del-

retrollenado.

10.5.2 Ejecución del Retrollenado. EI dÍa del retrollenadodeben estar coordinadas l-as actividades de 1a compañia de

servicios con las del propietario del transformador. Debe

tenerse claramente establecido el cronograma de trabajo con

eI fin de no extender eI tiempo de parada de Ia unidad. Las

normas de seguridad, i-ncluyendo una inspección con eI finde ubicar los equipos de seguridad, deben ser reiterad.as en

este momento.

Los equipos deben estar ubicados en eI sitio antes de

desenergizar Ia unidad. 1os drenajes en el área deben ser

sellados antes de iniciar el drenado del- askarel-. Deben

Page 178: EL SILICONA TRANSFORMADORES

159

disponerse materiales absorbentes en las uniones

involucradas en eI circuito de transferencia. Las uniones

deben ser anarradas a fin de evitar cualquier apertura

accidental del circuito. En el evento de que eltransforrnador este próxirno a una vertiente de agua, eI área

innediata al- transformador debe ser cubierta con

polietileno. EI área de trabajo debe ser acordonada a finde evitar personal no autorizado. Deben estar disponibles

contenedores para eI desperdicio y materiales sobrantes

contaminados con askarel.

Una vez real-izadas las actividades mencionadas, se puede

proceder a desenergizar eI transformador ubicando puestas

a tierra a Ia entrada y salida de alirnentación del sistema.

Se deben tomar muestras de askarel- para su inmediato

anáIisis con eI fin de verificar gue eI tÍquido se

encuentre libre de contaminantes y humedad. Se deben

efectuar pruebas de resistencia de aislarniento y relaciónde transformación para garantizar que Ia unidad es apta

para eI retrollenado.

El siguiente paso consiste

tanque. La longitud de las

menor longitud posible y

estrangularnientos .

en drenar Ia unidad aI camión

mangueras debe permanecer a laestar Iibres de torceduras o

Page 179: EL SILICONA TRANSFORMADORES

160

Para completar el- drenado de Ia unidad debe ser sunergido

dentro de1 transformador un tubo de aspiración, con el finde extraer el askarel por debajo del nivel de Ia válvula de

drenado, guardando mucho cuidado con eI fin de no maltratareI aislamiento durante esta operación.

A continuación deI drenado el transformador es destapado.

Se debe evitar cualquier riesgo que irnplique materiales

extraños arrojados dentro del transformador. Para ta1 finse deben atar todas las herramientas con el cordón de nylon

y las personas encargadas de la ejecución del trabajo haber

retirado de sí elementos riesqosos como lapiceros,

libretas, etc. Se deben revisar conexiones flojas, etc.para ser ajustadas.

La etapa siguiente consiste en eI enjuague de Ia unid.ad con

triclorobenzeno grado eléctrico para disninuir el contenido

de PCB.

EI enjuague restante en el transforrnador no debe causar

probremas de cornpatibilidad posteriores. El tricrorobenzeno

ha sido escogido por ser uno de los componentes de muchas

de Ia formulaciones de askarel disponibles. Esto significaeI sistema aislante ha sido diseñad.o para ser cornpatible

con este solvente. Existen dos especificaciones de

triclorobenzeno: industrial y grado eléctrico. EI

Page 180: EL SILICONA TRANSFORMADORES

161

triclorobenzeno grado eléctrico tiene un contenido de agua

muy bajo y tiene una rigidez dieléctrica especificada.

EI enjuaque es acompañado por Ia instalación de una pegueña

bomba de recirculación y el terminal de aspersión. El

terminal de aspersión debe perrnitir alcanzar todas las

áreas expuestas del transformador. EI flujo debe ser bajo

con eI fin de no someter a presiones destructivas los

devanados. Deben alcanzarse tarnbién áreas como los

radiadores, conmutador de derivaciones, etc. Al completar

este enjuague Ia unidad es drenada nuevamente y luego

enjuagada por segunda vez con solvente nuevo.

Después de drenar e1 segundo enjuague, fd unidad es

enjuagada por tercera vez con líquido de silicona.Los lÍquidos empleados para 1os enjuagues son clasificadoscomo contaminados con PCB.

El equipo para el tratami-ento de silicona es instalado en

reemplazo del usado para askarel. La silicona es

introducida en el transformador. El llenado de esta manera

hace que Ia silicona que previamente estaba desqasificada

absorba aire, eü€ tiende a permanecer en los devanados

durante eI retrollenado.

Una vez cornpletado eI retrollenado Ia unidad debe ser

Page 181: EL SILICONA TRANSFORMADORES

L62

sellada y permanecer desenergizada por un tiempo, con eI

fin de que eI aire atrapado llegue hasta Ia superficie.

Antes de enerqrizar l-a unidad, s€ deben extraer muestras

para efectuar ensayos de contenido de agua y rigidezdieléctrica. La unidad es luego sometida a rnedición de Ia

resistencia de aisl-amiento y relación de transforrnación,

para garantizar que no se presentó ningún daño durante eI

retrollenado. SÍ todos los resultados son buenos, Ia unidad

debe ser energizada, pero no cargada. La unidad debe ser

cargada hasta aproximadamente cuatro horas después de haber

realizado eI retrollenado.

l-0.5.3 Control del PCB Residual en la Unidad Retrollenada.

Una vez efectuado el retrollenado y puesto en servicio eI

transformador, 1á compañÍa encargada debe realizarmonitoréos periódicos con el fin de conocer el- nivel de pCB

en Ia unidad.

Este nivel se incrementa con eI tiernpo, de una manera

gradual, debido a causa de Ia convección térmica inducida

en eI transformador. Si eI proceso de enjuague ha sido

óptimo el- nivel de PCB deberá estar entre el 2.OZ 6.0?

del volumen total del transformador. El valor alcanzado

tarnbién dependerá del diseño del- transformador.

No es posible estimar Ia concentración de PCB en la

Page 182: EL SILICONA TRANSFORMADORES

l_63

silicona para ningún transformador. La concentración de PCB

es dependiente de una gran variedad de propiedades y

procesos. Estos incluyen: ratas de circulación, áreas

superfi-ciales, porosidad y espesor de 1a ce1u1osa,

coeficientes de difusión del IÍquido y ternperatura. De

acuerdo con 1a experiencia en un tiempo de cuatro meses de

operación se puede obtener entre eI 80? y 90? det PCB

residual disuelto en eI transformador.

10.5.4 Filtrado de la Unidad. EL sistema de filtrado de ]a

unidad consiste de un sisterna de canastilla que contiene un

medio de absorción selectivo, con compartimientos de

distribución del flujo, conectado al transforrnador para

proporcionar circulación continua de acuerdo con los

expuesto en e1 Capftulo 9.

F'inalmente, los niveles de concentración de PCB

transformadores para su clasificación de acuerdo con Ia

son:

50 500 ppm Contaminado con PCB

en

EPA

Page 183: EL SILICONA TRANSFORMADORES

11-. CONCLUSIONES

1. El LÍquido de Silicona se presentó como una de

l-as alternativas para sustituir eI Askarel, ante el

inminente riesgo arnbiental que este últinorepresentaba a causa de sus productos de deqradación,

su bioacumulación en el entorno y }a necesidad de

mantener Ias rnejores caracterÍsticas de desempeño

ante condiciones térmicas extremas.

¿- La silicona

Al-to Peso

degradación,

celulosa.

ratificó su uso frente a los Aceites de

Molecular al no tener productos de

como los ácidos y lodos que atacan Ia

3. La silicona además de ofrecer alta estabilidad

térnica y resistencia a1 fuego, brinda una

caracterÍstica adicional; es capaz de autoextinguirse

tanto en condiciones de arco como de incendio. Esto

gracias a la gelatinización que sufre cono resultado

Page 184: EL SILICONA TRANSFORMADORES

165

de Ia oxidación.

4. Los productos polirnerizados (gel) de fa siliconaposeen el mismo desempeño dieléctrico de la siliconaen estado puro, sin afectar el desempeño del sistema

aislante.

5. Los gases generados como resultado de degradación

en eI IÍquido de silicona pueden ser analizados de

acuerdo con las técnicas de cromatografla de gases

empleada para el- aceite mineral, 1o que se constituye

en una herramienta nuy irnportante en cuanto se

refiere al- mantenimiento predictivo

6. E1 lÍquido de silicona no es más o menos sensible

agua que eI aceite mineral. Sin embargo, gracias a

Índice de saturación puede absorber mayor cantidad

agua (ppn) sin afectar su tensión de ruptura.

7. En cuanto al comportamiento ante descargas parciales

el lÍquido de silicona presenta desempeño sirnilar al

del aceite mineral y eI askarel. Adicionalmente , Ias

propiedades quirnicas y fÍsicas de Ia siliconasuprimen l-os largos pulsos de descarga que se

presentan en el aceite mineral. Se generan también

sustancias polirnerizadas, cuya cantidad depende

a1

SU

de

Page 185: EL SILICONA TRANSFORMADORES

L66

básicamente de la enerqía de descarqa parcial.

8. Las caracterÍsticas de desempeño eléctrico d.e1

IÍquido de silicona muestran que su comportamiento es

similar al del aceite mineral. Las caracterÍsticas de

desempeño térmico perrniten su aplicación a

temperaturas hasta 150"C sin sufrir ningún tipo de

alteración en su estructura molecular. La altaviscosidad de Ia silicona representa una aparente

desventaja, en cuanto se refiere a Ia transferencia

de cal-or, sin embargo, este hecho es compensado por

Ia excelente convección térnica del fluido, resultado

de Ia marcada dependencia de Ia densidad con Iatemperatura.

9. La rata de elevación de presión del Iíquido de

silicona se encuentra dentro de un nivel que no

representa ningún peligro de explosión para el-

transformador. Ante condiciones de arco eléctrico Ia

elevación de la presión como resultado de Ia

generación de qases no constituye peligro de

explosión.

l-0. Las técnicas aplicadas para la remoción de agua

gases en el tÍquido de silicona son las mismas

aplicadas aI aceite mineral. La contaminación d.el

Page 186: EL SILICONA TRANSFORMADORES

r67

lÍquido de silicona con aceite mineral- es un serio

problema, puesto que no existen medios para su

recuperación, y afecta Ia rigidez dieléctrica del-

IÍquido. En cuanto a Ia contami-nación con askarel, Ia

cual se presenta básicanente durante los

retrollenados, afecta Ia rigidez dieléctrica de1

fluido, pero es posible reducir eI nivel de PCB

mediante el filtrado con carbón activado.

11. La tecnologría para eI retrollenado de

transformadores en askarel con lÍquido de silicona es

bastante simple, sin embarqro el- proceso tiene dos

puntos delicados; l-a ejecución del retrollenado sin

causar ningún derrame de PCB y, durante este, Ilevara cabo un proceso de enjuague que garantice un

contenj-do mínimo de PCB residual, a fin de que Ia

silicona pueda ser recuperada posteriormente dentro

de los márgenes establecidos.

Page 187: EL SILICONA TRANSFORMADORES

BIBLTOGRAFIA

BUROW R. F. and VINCENT G. A. Sil-icone Fluids vs.Hydrocarbon Oils: A Comparison of Thermal And Electrical-Performance Capabilities. Dow Corning Corp. Presented at:..974 Winter Meeting IEEE Po\"¡er Engineering Society. NewYork, 1974.

BUROW R. F. and ORBECK T. Performance Capabilities ofSil-icone Fluids as Insulating Liquids for High VoltageTransformers. Dow Corning Corp. Presented at the 1974Doble Engineering Client Conference. Boston, 1-974.

COFFMAN G. A. and ORBECK T. Water Contarnination ofSilicone Fil-Ied Transf ormers. Proceedings of the l-5thElectrical/Electronics Conference. fEEE 1981-.

CORNICK K. J. Pruebas a Equipo de Maniobra, Cables yAj-sladores. Seminario Internacional- Sobre Al-ta Tensión,Universidad del VaIIe. Cal-i, 1983.

FESSLER W. A. Water Contamination of Silicone Fluid.General Electric Company. Dobte Engineering Company.Paper LO-27I-85. 1985.

GOUDIE James L. Understand Properties of Less FlarnrnableFluids. Dow Corning Corporation. Electrical World, JulyL992.

GRIFFfN P. J. Analysis for Cornbustible Gases inTransformer Silicone Fl-uids. Doble Engineering Conpany.Paper 1,0-262-85. 1985.

Page 188: EL SILICONA TRANSFORMADORES

769

KUWAHARA Hiroshi et al. Partial Discharge CharacterÍsticof Sil-icone Fl-uids. Mitsubishi Electric Corporation,Japan S.A.P.

KUIWAI{AIU\ Hiroshi et al-. Study of Explosion and FireHazard of Silicone Liquids Under Arc Conditions.Mitsubishi Electric Corporation. S.A.P.

McNUTT W. J. fnsulation Thermal Lífe Considerati-ons ForTransformer Loading Guides. Transactions on PowerDelivery, Vol 7. No l-. January t992.

MfLASCH Milan. Manutencao de Transformadores em LfquidoIsolante. Editora Edgar Blucher Ltda, Sao Paulo 1983.

MILLER Richard E. Silicone Transformer Liquid: UseMaintenance and Safety. Dow Corning Corp. IEEETransactions on Industry Aplications. 6 p. S.A.P.

NELSON R. A. Silicone Filled Transformers. General-Electric Company. Rome, Georgia S.A.P.

OLMSTED J. Transformer Askarel Removal to an EPA CleanLevel. RTE Corporation. Vüaukesha, hlisconsin 1983.

O'NEIL Terry an KELLY Joseph J. Silicone Retrofill ofAskarel- Transformers. Transformer Consul_tants. Akron,Ohio 1982.

ORBECK Tor. Fire Safety Considerations for Transformers.Dow Corning Cororation. Midland, Michigan l-986.

ORBECK T. and PAGE W. Safety First. Down CorningCorporation. Technical Brochure. Midland, l'fichigan 1979.

PAGE WiIIiam and MfCHAUD Tery. Development of Methods toRetrofitl Transformers with Silicone Transformer Liouid.Down Corninq Corporation. Midl-and, Michigan S.A.P.

rd ln t¿

Page 189: EL SILICONA TRANSFORMADORES

REES D. W. Silicone FluidsCorning Corp. Paper 10.4.

1,7 0

In Electrical Equiprnent. Dowr979.

TMf. What To Do About Askarel (PCB) Transformers. TMIEvaluates. Transformer Maintenance Institute. Ohio 1984.

Page 190: EL SILICONA TRANSFORMADORES

ANEXO 1. NORIIIAS ASTITI APLICADAS AL LIQUIDO

DE SILICONA

Page 191: EL SILICONA TRANSFORMADORES

:23-siE:::E :;* FiÉgir; ;;iÉ :¡i ti:;Éi? i|iÉil1lziÉía iiÉE;; ! gi í i:iti i€ ¡fEi lia ; ¡ É¡ l5i iitt;iiilzii, c;¡*r*¡ iiÉ ;Éi i:gi liii i:É iaé3ii; !É¡;!.iElii

i: É s : ¡; ¡ rr €ÉÉ i; I iÉÉse Élii ¡Éi á¡ir¡ii ?:Ei liEÉii:sor¿!r;+:I ¡li li5!iEii i;:= ¡:s Eg5:;¿* ;áÉFEEiiz*;!;;f i;;É rár +:; : l€€€;:Ei iEig, áq r:a!r¡,'Ff sg;:É i;É+j

ái;áiá3Eiii =¡ÉEA

¡=iái FÉ;É ;iÉ:á iE:F5Éi iárE=:áistiEáii; 'rr;

i'' r:;E r*ru iáf EÉrEái tiiligáii;{ iiiÉ{i Éá:Éii+ráai áí tÉei i=*' áiÍiiEáfi i::*¡ ii ;; t+:ÉilÉ¡ i,?e,i=iair¡ iÉ FiBi É=."t:É¡iiiÉ; ,E?É ;i;!iÉ;gA€tiiÉ ;;r;;¿

!iÉ¡: ;i=ft;i ¿z:=

¡;iÉiÉr;i Éi:giáiiiisi El:Éig= ??gi;iÉ¡;fi {?Eitie r=; iii¡:Ég¡; ;át:ltiiliE E,:ÉFv,iÉiicg:;i

mÉáe'iii$ÉiÉ ÉÉi ¡i:E¡i€€É' r ii;á€EE gff € lgáÉÉiÉ i g;áEE

É sa ¿ ; R

! Ei ; : :g2É83 : ; :i:ÉI+ ! E ÉüEjei ; d fÉ

e::: ! t €t

'!iE ;"¡ ¡¿

iE e;EÉÉi itEt€ÉÍ:!E IÉcd

=4- t ! I F

:,¿ eE?!: i E Étsú,).x.9eP= ar- =v x=- ="É E€ ó 7,

í=l ai Éa:Éi r;rl Ea 1g

EÉí¡!I, É iiitígiiíiia i $a

EÉ1 ÉÉ3iEE?láE$s ii$iiiiiiE, á

iái" ;r¡lÉÉ tislE li¡ iÉii iiit ; ii . " á

,

ÉB¡[ iifi¡lÉi¡isi!¡i ssii$Éetii$ ¡ E"*r;i¡ is*EEnÉáÉllgnl3 Étfii¡iiÉit É iisi :E

$É ¡;;;Eiri'E*iEÉi =t: siiti gsÉ r ^.

o(l,

/i\-7

I

ololos

"lr{r.o¡;gfaü

'; ': ,, i1,

*)

;

¡Fq

I

z

2á c;

=5 ¿

- ;g io. ÉI S5 ee ñOE! Tfiá! t6¿3 -=

e- ¡[ ida+ :r.u Pi €d Es T

fI¡ Éi :;1t1 ¿? $ i;

; E Hi { $¡

ra ;É IEi5u¡ f5 r!S:tr !; ü5iÉ9:i ts¡E< É; üi!tE ¡É $Iirni ;? I ¡t

i9a i iiÉir É ÉÉ

6.5oo('Eoac-9ooo

I:<:r I\ t-t

E ao@o

i5 i:5itiiEi rütii!'¡t;:¡ I¡!

t¡iIP

bt\

IGIooc-9oc-9ooo

-e-e,E.<r

h*"

Page 192: EL SILICONA TRANSFORMADORES

U

1a?.e2r-tra;iE

i:!e"!¡r tú I

É C -:PP:- - 6 óc.! ó

IODÉ

E!939F; E6¿6ll<Éu

ñl

.- E

33 [cI

._E .F

-Ei!-:

a

-€=3 É_ ciecj

==r >:,e ==!= *58E

e c cdI=..EF i .:$p

E á--

oet

€:'--'--------'t

I(\loo

.G.

¡l¡,

¡¡I

aC¡,

UI

I I ,!,;9l íF gg- "' iá= ;::

i*:*aEiÉ!j áa áFF"'EE: Éii

-¡:liiiiii1, Ei[uál! tFI!|* ág

á+iiii!ÉiE;iiii*á5iEÉÉii:J¿at=ii ¿i'

iiiiÉÉí !¡ii¡ iÉtÉ¡!r .iri; ;g::;¡á!i iiri| : I¡ ;=: a -- EiÉ; ÉÉ

;;ÉáÉ;€'iii;i :áiÉ¡i¡¡ Ei¡};' iÉg¡EiEÉ;Éi; rá;;s-iü¡;É gá i =:tÉi

j¡:

to!

!aUCgJt¡¡UCo

aatoaaao

\o\.\TU-!'6JtagFJIt o,3AFI

¡I

t.I

(oo

\J

I6ao'o

-G.

- i.üG¿i-

Page 193: EL SILICONA TRANSFORMADORES

É6: ¡a'9 ri -?sstr €odtó6ód€6

¡: i€É:i

FF ii:¡ii

$iFiÉiiii

¡$iiii¡liiiii¡iÉi¡

EI$iisiii;il ii;lü i

i* isi¡iiiEi¡iiiii

¡li* Éf¡ gÍ;É:€i ÉB=gi:i iÉÉ; il;¡i; ; c;á; É;ii *irÉi *;igE rii*A! É ;;; E :€3 f €É:i"tIÉ EiÉ:É ii

ÉÉÉÉ t¡#É¡i;;:t ¡É+ii;EEáÉE

iiii.tiilHfitfii$lii#É

!;r; Í í5;E 9i ¡ ri:$ ¿ r;¿ *:;¿i FÉ Ét Étig¡+E; i E E€É EÉ

$;;ii r"ÉE;iÉrá€ÉF ¡Ei¡ üá

it€ gI lBlti€E: Eit ii:¡ siígI f:é É¡ri;g¡:*li Sisi:si=r+g E: i¿'.E: X E É: á;: ! E !r ás; a:itáE¡ I xE€ ;€i íjÉi: FÉeÉ li;liá:{ [i¡ i 1; ]rE;EE si8!E e*nr ":"¡E: $b; H ;Í efFI íi e!; Fil l-i'É"¡:E::i ÉsÉ:t¡É¡ g¡É= Egil=ig

- €a€h€o= r-ror€E dq.t.l¡:.1r ocddd€

ú

-.^o€69'; I3:l erx_ Éoo.¡ñ¡úr

o!

sEr -^ E

E q oc,í C85d

=trE €do;ó:

9v9ÉÉg9dó^Á^TYY

<Éuó@q

9ll¡)Fal¡J

zl¡'¡

z

xPo r.iz-a+

ÉlLtl);lF6(

t0(t

oI

o|oo

-G-

7)

dxqó Foó =oqo@9rE ;ñI EqEfrIEq

NdQ É-Q-Odó

dd

, óooFoa-oÉ6'F 9'1:-.J-r.t-9oq- ddoo_o_odó

ó

t-!

tc6EE

-- -r"lbqo.i-oE ¿ú O¿ócó- -

= t:E; r

o0Éo\--t

l1

I

l

-lI

l

II

oft

INOlo

-G-

€¿

I<Éuóuqo:E-á

Page 194: EL SILICONA TRANSFORMADORES

gEEg g_EiÉr 3

Éis: g*;¡E !€;+s Í;áeü F5:i* ioE!3 F

E::3s ÉT qÉÍ E.Eif?i&sr€:EgEEF€-sE;iÉs'-+6ii;;-€==EÉe43t 3Et'" "o: s óE; g: Eq;n ¡ s E¡ !:¡":.HE:9EERX=!5E:;SáÉ;?;Eo.-éevt¿--o--5i_ilo- d!¡e-q

; ¡:E g * E I'c E á:

tgEig i¡ f ri +¡ EE€ü

iig¡fii¡ií¡¡il:ííÉ$iFíiggrtííi$íÉÍÉE;lEiñi;rsIii*i€lááE

á í; 'l I I iá{EÉ¡iáEE i'ti ; r l;EiÉrsi;;

= iusiii¡íEÉi;É

¡,ii¡eÉiiíii;áíi¡tii'gÉiiFiáEEEiá€;

'áÉ¡iÉ' u'li'$g.FffEff;,

,.'g:EEc$? =E;;i: É Fü¡ s¡i;;€€.Eb; 5gÉt;:riá: si:;E!l9g¡Fg¡ €g:ti;i á,

"iÉÉr¡T¡i¡*; ¡Éái;:*:tx ;;F: 13 - i€a eXcai :: s:ñ +3eggqüqE;er;* -,

E

I i fi ii ?s !áÉÉ¡iiálsiii iá

á;É;á r€¡ ¡É:;::á'iii:E;á ÉIE€ ?fii?

=i;t¡E ÉiiEE :?iE .Éi;á{ 'i;iEiÉFiqE, F?Eg ?I:i?liSi ag

¡ :iÉii E ia;* : =sÉÉÉ;=Fi€

i* ¡ ¡ #;;;ÉiÍ$ r

e"

112* : i;?;iíE3 ñ t t ==e!,á;i :. g. f tf?;

e ?iÉ ! :c ; ; E

i iii i= iE E i'i'5 i+E iii x-es e

¡EliÉ ti s EE=z;EH I?z iii E€É É-.

Eu ir¡ iii :rE E€

pZ !¿!' Á! É iie.:rE E i*i $l i ÉEái!!#É

i=uá ii i *ÉiÉÉ¡;¡aFÉ ¡i ¡ t=8::=i

6'LtO

út

c_9

oc-9('oo

^z-.t-\ II:{:l tI t,

I

¡2zftóE

o@

¡PoitoF5!=ogEE3ógt

-=-E'E'g

út

I

o'o

¡. E.E 9 6r'E+ {.EÜ=¡ '"9EF eL;ói _g-EF eo¡¡l g.Ei:; É$

i€E ;t*cr gg;ña E:.>. E

=5e,frA =ii|'i aezfia eÉrj: : E:P< -IL:par. e=Y - 4 c.=É'- -L!.E;i.;*T:+ sÉ

";:Ei¡EáÉi ¡É.= :9?€ t;f;g fr.e1 eZi E !EEi: ü HF -+ *; 6laFi ^ >.; "E:a.=i5g: "5

lEE ;;if+É:;ÉriEg:lsup€f - r{ o ¡ "I4i EE O€é.gEf:r s ¡¿É;;É1€.5É"**Í éráÉ

E;* áe¡tii5E;;;ág:; cá

E;l gFgi:l;EsÉÉ:;üE;E: i E, i:i¡E iÍgiÉFÉ 3É* iiei cÉs g gi!É?ii

iE É:¡ s ÉÉ ¿

i.áÉ E E3{ Ei¡á.íáÉ;€i i!:s! i$Ei ?E3ÉE*4H

iiÉ3i i'ftá,ÉÉÉaua+*a n

Ér:É*i;g*I;*l:,fifiÉ,i

Y q.5 trE ¡-É8 E.Ed': ?nSc ¡j qr'--eI:ei Éá€riF;dbÉiá669EE3Ef ,e tE=ist;e

I (' I o'-

t éI E:,a >ü o ¡v=\ 3 "

3 ESBE.

Page 195: EL SILICONA TRANSFORMADORES

|n

-a(vI

oo

.E-

9: !! tr!E ! s*stii ii¡u,iEiiii:i:¡i ¡Égii;

- i;¡ iiiigi

Eiiiifliel

?iíiiiii¡i'E-i a!rYioI

; s:i :is ¡ ÉÉ

É iii ri?¡:li ;i. ix;-üi: iii i$iiii

E tii ri*iiE ¡Ei Éii$ii

Y

ñ

oL')zfo()O

/tsU

(t

É

u

ttit,'li¡-r. ulrlH3

l;i-;i;iálÉÉ, ifi?: ia ÉEe;É€É tÉ^!82:É:i

: .í: E ; € as rÉi¡ ? ; ; i € ? zizt1ilá; ; izzl'tf¿zr=

s riize= ;5 i;i :;;¡.! te:;=r-, ¿74r, !=*L=ilit,,-

iE'21á i i i E i É ; i g i É t + i 1i\Ili zrEg e Vrzzllzi*

i Eai;it eieali E itaii?, síFl?liiiá,,1u?¡irA;i E;ÉÉÉÉig; I g :É

É ÉÉ; i = ;É¡ liE¡ üÉ iE i; ;:¿E;z¡ilu

;Ezi,ri:: :;á*iÉE i:Et ! gEii:iÉ!ir iá:ÉÉiEiá¡ ;

fi : i t\Eiff i l É í! ¡ l¡ ; + i : ; : t:ezÉ q ¡ :i itlllti,E¿,8:!: iÉ íÉ?i;:iii eiE ;;r;¡: áir iÉ;¡!Ei€É: :; E áÉiE

EI l ei r-1* ! :ÉÉ 3;: ;¡? l;: á ri ¡: il iÍ E'=É ;" ¡ i; ? ;¡ :: s

i: ! gi ÉÉi Éi: FÉ: iÉiáÉiÉr iE Et¡ ÉÉalei Ei¡TÉ¡ Ési:

É i E É ¡ Fi ál i¡* 3 s É-¡ ;' r' i; : i! ! ; E ;á; É; ii ; :¡¿,ÉEl,*! iÉ¿¡'; i;-*t p= I E E¡:;:ÉÉÉ!;ñ ÉÉ; ilá;i.;:; ¿:Esl-

q

:!Ja

l-

d

t¡)

t !::l

I

¡\o}o

-G-

-1,l

---1 |

9oroI

Nt

oltr)t

3ló

' ¡--

gll

9¿l-trr

-I L--$rl T

ú_

-9

7iPI1,

lrt\'li

I

Page 196: EL SILICONA TRANSFORMADORES

¡;É ? ai:g;;gE ;E etÉH: '*g eEjii;; ÉÉ;É; fF

:É€ I iiÉi:,-r = sr í:¡ :i Éi p ¡e;E E ¡ i r:á;; i-:;tI -€,áÉá=llÉ: É:É áÉslxn Eui.É:;¡';: .'¡,.'= É!::i EiÉ;i;EiiÉ i;: ¡Éi;EE *;:ir:ÉrÉ; iiiie i¡¡ii¡ lÉf gFt;:t g t ;i. s¿EÉÁ= uEE;s;Ei;ir É oi!Eii - iiI! I;; I: gE E,

iá:gIEi:E¡;!iÉ= ¡ :¡;iiil?i ¡i::i¡;ÉÉi:iE iiEiiiÉiá e

o6o

-e

;;:€:Éjr:E Éi,i; ;; ÉEÉÉi;ii tÉÉÉEiij ÉE Éii :t;i

i!lii! tiii¡iiii E iiiiitiiiiir¡ilff!iíii iituiiii; $=-i=: i=€át*i;í

¡ EÉili:iii;iiii;I:ÉiÉa:,iglgiÉ*Ei :: iil a:;É

>EBa2<2b+ E ^E- .9e v;P ó É.

\7. ó {-:9- -i ütÁ ¿ E

-ü: Ar-6É I ".:I:-F--¿'ut;C PE:Po :=bé¡ Eói

?EA

rs ÉÉEÉ E; ::+: E yUC--

#:ü.E**¿ii=: *É;€É É;*n E*+¿<¿Ez

+¡;:;Et; ¡s €iEE; ;*iÉ;;!s;**:i?ÉÉsa;ii: ;átl¡ :f=€e'sEE;n:q

iris!láE;a ii:'*ig¡Éil:sÉ?iÉi",ÉlE;:E;¡ÉÉ t !;E! Ec;i!;;ei€É¡;;;te; :;lE+c n ; iir;EÉtEÉiÉ;i::l¡:Éq:t: É :É3¡ :: É É j-;;: iÉt:¡: ea É¡:¿aÉ E

€:e;; ÉE; ;g E : =IE;i=- ;EEE E gET; E;E

9-ú

9z€y,

JZt9(9 sjtr= EiO. F E'rO< p€

., j iiE(a *^;

a? !Éu., . 2:a 3 ;io -cc 2:Z> vl

¡ o s F;sñ; 2EP 9 ,. Eg-o2Q rlVv'= ;l339 !i=6

eu ;:=

< E = É:ü F c ¡ EiEü99 2itf¡ il Cl J e3

{'l¡;E;.4edF33

¡E

tI2

tI

ao

o!oooeFoÉ,

agI

ogocooc.saocl

-e-e.Eg

EÉ1€ilii?iii:iiEiiEltili, iiiliEiiEiiÉi:i!:'izzzE':=;i,e iÉE;gE Ii;;: q rí?;ÉEs:Eii1¡+;;iiaE

q : : g

i : lEI : iÉ fi É! 3 i reílÉli¡ l x¡ áE É i ?i :

Page 197: EL SILICONA TRANSFORMADORES

#-q'".i.dl

I¿

,' 'lIf

:l$iiiiiliáE;iiiii:ili

: iui $i ii:i¡¡€illiliilllii

ili $ iiliii¡Eg; iEi ¡i:¡ii;

.:s+-+--

Page 198: EL SILICONA TRANSFORMADORES

ÉIt 8-1 $

3¿i I" !E!É; ;: "¡;-AJ ¿áá EÉTE¡:': {{É

É ;{ ;l;€EE'== lF.-oRtr2 E: -li:áóüixE¿i?b>:>

:E? ¡ qál3i3e.F 9u.E $ixxxE"ÉEió:i¡i;Tr€ E?:i¡¡' É5;"€ L-- '

gr É¡É::iü €Ht;

Éá É;i:Es¡ ;ieiE; É;F.iÉFj fiÉá::É =EÉ*:$i+; E;Ég

É€ +áÉásrs5 E:ii,ág ;{5ÉiÉEi tsEiFqJrr¡ I d x &F.!B: Ed E E:"if') d-?: >.C O 5 tr tr = O

:6-

a2¿

: xez':n;l i

zz FEfr :: .!o

¡J E- .S;o9 zi ÉF5É ái ;*>Ot¡J -BZ :S

= = oy|

Á=üetr iÉ :gAh i! str E := :

=E= ?T ¡Y = O EE ¡-Fl¡lE aa !0d9 F; s

=FI Éi i riFú> ¿a F Soo.o :Í s .-

- ñ H g ii *i I"0o5iJ;Á ¡ S

-¡¡a? aZ; ió>(J.e a? ! jf tru9 *l ! ='

Ef gt ;z: ;;HI= ¿Í < :g*<? É: s E;¡e5 ¡; : ::trqo 3; ! rü(')oE ii I IÉ¿-tr ig E ig uJ c l¡J ;: -' -ñ6<d !E Sti;ir tt *;zi id tÉe.$ ÉE É

@ro

IE-9otr-9ooó

IoNü@IttrQ

1t

tA¡

=

iÉáiáá?iÉii¡iilia,,*g*ai; E F¡iáÉ?ÉÉE!É I E ;f¿E

r ¡ ÉíiiÉÉeáBg{¡iÉi;i e iÉÉÉ

wI

.oo(\¡

oE

€ac_9U'oo

-=-e.Eg

Page 199: EL SILICONA TRANSFORMADORES

íísiiisiágiíg ííÉ¡:ggÉig ¡ff iÉ

I ;! ii?iiii* =*ÉE*Er*r¡9ÉÉáiEi;É*!!!iiEÉiEaíi!Éffií5

$i¿¡ iieia,¡;á+á9áÉg gá gEágágti

?

' íííííiHiií;tg iggÉáiiiligíÉgíiíilíaíisiiiiÉÉ9í

iáÉFli=rs;€€

; i gj

irÉ¡ig EFÉFe eဠif É tFr_ür ¡:r:ü:iiE;i E_Eg+Ét¡Éi E iÉiu;;sÉirs - É;;s s: ü

F€É i ;¡;i+r'¡láii t :t:;is;¡É E E:j +ii*¡:*c;E€ E;* ;; i;á!sigiÉ ¡ÉEÉiÉigÉÉ€ $*i€ gi3li

iiÉggíFf'gÉiiÉ¡;:sÉEÉ iác*=riiiÉgí Éi F ÉigiiqáitÉHsFÉ;áiiesgE

5 É{iiiÉ

j ff áág$i Éií;áf ifís $

jÉj iÉ

cÉÉfÉÉiFÉ$;íiíi¡iííá;i*

#iiiiigíií ggíií ííí$iÉg

á f ÉEiiájÉ í;É É

jEsj¡?iiáíff i

tÉ .!t¡:'5'3b erP.sÉ:éÉE¿ t¡"'¡! É¡?;-i!É aFriÉ;EFE ;EÉJ€; € i$¡Éa€É gi5* e;É¡i- ÉgF;g€ rÉE;;flÉ: l!;riai*rÉ:#ဠI +=-E ;E F$$. T É=lC É I FE EÉ É;;iaS s?EE!Éri5Es;F¡;;Éf;:ff;:q ¡;liÉ$ÉFi¡tÉ;¡;;{sgÉ¡Éá, Í $i: É s;ÉÉÉSIEÉ$áÉg $ÉÉÉÉi ii: E:tl : =€iB;sÉ¡¡=áe c¡Fs s€ s =á*Éa

€t

Page 200: EL SILICONA TRANSFORMADORES

iii$¡Éi*5Ii iÉ!t;:

i$i *{i¡si

i$ ill$irt+ ¡!ls;g

¡isiisiiÉiti ;iii;E

iiiiiiiiiuÉi *T!ttÉ

tt A !

: i xs¡ i liFs e 983: T Í13

r ir Eai: i; f;EÉ iii€3s¡;Je¡

o:

L10

tx !b9r .?u

: !oe3 g=gt

jjczz7ód6

rr

:, r:r r IE=E={

ii:ii:É3 ái i j ;áá $es s =EE = EiEg;E;á¡r¡l;¡g :*sE; í¡,¡¡,ÉE;,iÉtÉsi:E¡¡i;Sr Éii¡i =í ÉÉ,,iÉ$,i r F;É'i¡ :;i*rIeEi;áÉ sFé;;!yu y geÉr

, ii:i;Éi;gggÉgu E¡ÉlÉ!

'uii,l,*l*

*iíiE

ddoct o or# .l{ +l

++tl

3:qEAQ

E

F

F

fsdd

++ Ii¡.

F

F?c

!

E

gJlo

F

úd

tlo

E

FI{ÉIEE

4

L¡Jl¡

tE

E(o+o+N;Tt

IAT-o ú

dJl!

It-

J

: : ii* € €, ;áE ¡ ¡d.: tE

á i $;; iíu

F

E

rr(,9

d<l

6tE$

o=4iE?.sg 5ira>> g;

^,= = .1 Á,='É i .! bi€s P s

zzoq

'aa4q

VI=U- ELt -dl üag.* I A

IF

q

t"

E9éo:ct-E"aJ -d -

"t .g

" gE !

É 9-.9x-- O-.-=Í r= E-

Á6a.! a3=é!i ^9¡F b ó=

I > --d L Et! óoqf

,\eéd

.:9P;-::;oXoo

5i

.; "€f >o 0

8_*E : F-o: j -<€ c

giiF ;F5ái gt; s:

iiÉi i?Éá; iFÉ,áÉ'

ÉE¡á EÉi;ÉiEfiE;É

¡EÉgFrgE¡¡É¡átÉ¡g

. 5iii| I

;:¿;?!?;r"Fiá ;sglf,ÉFiiigá

iiFfi iEÉs*;siÉ;iÉi;,if,lsá!ss;?EE

íiiiis¡s iiÉ iÉ;ft;; ;¡r g i Es;É;$iÉ€ F!

É{sÉsi ;É i:iíi6á¡É! Íii ¡ ii;ff áiEáÉiás

-88ó.: x Ia9! eu5

= Y

ú-'o

E$:1: dF¿e

Fl

-¿a d .2o

Í !339-ts2

8o

-ib4

q Iq,"^r

-N

rÉ:E

Q= ?=

++ ++

.l

U

Nf ÉP Exx xx Átx ,,\ x -{# N4 t{ J{

¿ F= F= n!x .qx x -

d

F..2,i5

x; ;fií ñ aó- ao o :;¡ ^

F

+AQ IA R;; J: ;99 99 9xx xx x5E ¿ó I

i -t 5t! i*rÉ$l¡ =.r Q"., Io l5 o ú€

AL i ,eiÉ $5r*99<

I

F

c

¡a&

:=ÉÉ&&5!d4I i rr

- g'- EEt¡o r^

o e :F ¡i*^ of ^ qi- a-

=2;¡rÉCi et;:>;:> E Í.6666

Page 201: EL SILICONA TRANSFORMADORES

' f f f rrrrlrt

'Árn:apun fpuxud rr ¿ puu ¡ strg o¡ etusqo lruo¡lpA"

i¡tltat {brdo F, tqpÉü o|rrs Drü¡p¡H u 'cll1,vt ro

tsptn{¡1 uud¡ro¡ rc¡ tu¡pm¡ ¡ftrs D¡mp¡H | 'ClJ

snls r3ñ

tNru srHI Lv3rvJs 0v3uorñon Jo 3tvjUas

]N'U ¡VTÑO;IUOHlNrG slrl lvftvls 0vl8ornorl lo lf,vjuns

3Nvt lVlNOzrmH

dd

@oo¡

o-G,

sñ)sr{lñ Jo iouGl

ornon Jo lfYJUnsl\vld 1v1Noz¡uor-

snJst¡3x Jo ñoltoa

ornotf Jo lf,vlans3ftvld lvlNozlao{ rvl¡o l3s

Page 202: EL SILICONA TRANSFORMADORES

í¡iíÉíEiil!

@I

rolt!o

ii€iÉEEiE.iiÉ*i:í!ÉÉá

*iliii¡, isalsl iii!}l tiF ¿t- =:;83; ::Ée; E *=¡oXo r 2 --9E:ES Í ¡¡i,EE;e : iiiis;i É ttt.83;É z .ü6ü:E 9; É ü¡t¡É 5 &i+€Efl¡-6 -i; tr b:'s\;¡ E $lÉ?**tEEtOéd=aaa

ie ¡a€¿t ¡ ¡EI It¡;s!)--)E :> A

* i;áÉa€¡g,s}?ÉaEiá

Éá¡gittÉ?¡iii:áeB5!:á;á€a+t€;iiEÉÉ:E É?*É É;*

É!EiEifiilá€1ÉíEgá

-ek*E{-* Eo'é:6F;E>.= 9F2.2 Chu><

ó .9 >L?>!€e L= c

.;E:E9' ? 3EF g.3ON--

ó¿ ,2e5E.e bbod .=É:i I:É ü'i¡z '9F>"F É!= d

É+<1,{ e

E $E; )z

É;'Eü" €

É Ts:EÉEl$eE:

É < -¡O Odd

Eá;€lgÉ? g: ti: iÉÉiÉÉÉ

is:iiEsá ÉÉ aig ffi€i;eÉ ;iáiiE I ÉE i:?= iáEe¡=;É,,2E:ÉiE ;i- E: á EiÉi€i

¡

í:¡e!?sÉ¡ É É Éi

i ! i " !EÉ;i;É

ililiiiigll?iitigliigái{igáÉfiifií,

€ ¿üBE É?¡:É I: e s s

' Essjeiüg;: ae i:t i;í€iEÉEaiÉ:;;E! ir: Ag EÉÉ;r¡.9 e F 9Pü ts6

e1 zt li ilE:l€¿€Bi;;. ;iÉ: [3s'"

*mrfrÉia3=€e5 íEE rF EiÉ !6E!ÉIoo S€= ¡e-e TtZ *,= íEF Tt¡J o :1! :.cc .. €:3 s

É6 EiÉ q

6z ri: IE0 E;É ürq 'EE Éa3 ¡É¡ ¡i¡¡3 iÉq ¡$BBu¡ E?á !EE8i s¡É :¡i=2-. 3ü! =i

tHÉa :*¡ giAzOq, 2a1¿ r6ü; =; ;iÉi irtr¡* E EE€i€ E E

ÉlgÉ ÉÉÉ

o

C,

=6craoo

l:\rlI J-t

ütF

Iútttots6cIFoo

-=-Er=tg

s9P:ü:lño

!¡!lEí.¡i;!¡¡

6

É

.E

¡

'e

tqtl1F

lz

:aT¡i+s@irjE:@-. "-*;ri' | :: '!i r¡r il: l,.!!=!l'!:!li|:11=:::=r -

Page 203: EL SILICONA TRANSFORMADORES

,;= ;E ÉsiÉÉr1ÉE: ;* lÉEí?E=E=¡:! S5i¡ EáiiÉi ÉÉiEE=a ;; HE:;ii;iE ;i iEEgiaffiEis: igÉÉ iÉ?áil,i¡iáig ái É

g:E*Fi}Eti ¡r ii:áÉáEEiÉt; igiÉ^s ¡áEi;Éi=,

íiiil,iliigiá{IiiiEiilÉiiáiÍiiiiíilsiElffii#sliis iliÉ ÉiiiA:g¡Ia:Éil s¡iáEliiÉii*; i¡,áiÉlFix$+ii

l

;:iEi:iiEÉla$áiÉiIlil;i3iÉÉÉuÉEli€igiÉáái-?ii?

1ÉE:iiiilEiii íigiiiEii?llaiiíilíiiiiil, tgi?tÉial

ii¿iiií1iÉÉli, É i iígiiii!

giÉÉi*ii ÉiEaE:iÉ É

l?i'il??i

ll¡ltillIItttltltllttitlItltllt.tt6lt-l

t-lt!l

IE

tlttolt9l

ot

'l.rI;l;lil;lol

flzl

;iEs iüis¡ SEl;i SF Et:! itJ E É.-; ;E ¡"Éi; :g IÍE¡' fo ='pi iE Iz ;sIE SE Ér!¡ iq ii,F! *ó iE:s FO E;i¡ T

= r:ÉE¡ tq EiÉ: bÍE ÉES: ;I¡J .8EFEJ;

¡ 3 ¡iÉii $E= Es:3E F

tE=iiÉiii- 4 o [gtl irEFtr EÉ98!*IÉ E É :i¡T"i i5ñE:i+Eiia z l- !gi:: t

E€E¡ É IÉ iü€ É É^{

n!t¡)@

oc,

Co-ocIaoo

tlihlI f't

t3;EIEEa't¡<=¡r¡t

boI

rtooto-oc-9ag

-e-Et=tg

i;É i ríEÉÉ

:e; iiliüÉ3E; eiFiá¡;;t : Fi lg;E $"1 'j;:É;;E2r á:*: sILqE JÉI!*'.

ÉEtE ,€i¡áÉ

:g?ÉEsÉgÉ lit":;É;€ ¿; *; ¡:;

'=EÉÉFÉ:3 EE q E;Í E

i¡€É;fÉ¡:

oct

/.-n\--n

IItoo

-G,

sEEE$iÉgÉ P É A+ ¿ eErF =

iE;€i?É*: ¡ ;.!g : i;;r :¡ 3Fi;=^E;;;=" : E;É; € EíEi E: 1

iEái;ljie E ;iii iE;;i E¡ í

¡iiáiÍÉái, É; í¡sii¡ííii ii iá:¡ffii;cÉ E : l¡ssi:rgigiÉiisi

€f:i E!É:At;¡€ s*ÍÉ eigEÉ;F;lá i;Étji¡;i ;i¡É ;=¿:t;s i ¡!. ¿i¿iE i17;íÉ;iE f, = "o,, -

:g;i li¡i¡g:gÉgiÉÉi* ái:g5i'- 6 !r'-- =.2ó;-r,E-iI.r:>-E; E I

É s E ¡€ ;E ; É; i i¿ LEz,z;EÉ EÉ EÉ g tE ;E. b 3¿$,'r' á?7n'-ElE?xI f i *" o .,

ZE CE_E" +i e ÉEe;¡ s;f F; ñ s É F:E i E Fg g : .,; Ji-E s"3.:€f€.1 í Í.t.r =#EE;;ü"[Er I sür e,'ÉiátE:tE;¡ : E o = ; =É, á EE = E ii'##tffi+i --+g.á,Éiq

i .i.:,-l: **_::*._l

Page 204: EL SILICONA TRANSFORMADORES

É^É",; i É^É-rÉ ¡ ga.:E ÉÉÉ ál:ii:i;;gEE

ít¡íi¡*iííííiíaifíÉííEísiiíás¡iÉáííÉáá¡ít Ír?f r F:;.>.>.E u¿s¿.*iE ÉEEÉ,IFgiÉfiiliÉÉí:iiiEEÉ

g5=gEÉ24Ég!ic2?- : :=e,EyEzi=EF=EFE-=r.=!63a

ú- =g=gFFC

li=ii=ill¡g +¿=l=i*ngF +l=:t"¡l ;¡it :rlgEllrg[E' o

sijiil,;?;á::iigiE.FEié;iittii;i r iiÉEi; ii; E; a.E ! {j!gÉ¡¡i¡;¡i€Eá :E;¡ iá¡!É É .i í, i-€ á ; --iiSfiiE iEiÉ;!;;;l-::;¡s"t:ÉEiái!;* E üi iEi?Éi, c i+ÉisFii tgiÉá?iáiEEEiEiÉ :iiiíEiÉ:áui I EÉ!É1É; ! E

:i;iá¡t ¡ :É1¡iÉ:áÉEásááá,iiÉEEi!EÉi i i , i *¡Ei'¡ti¡¡u É

(D('

It?(D

o

^'

gÉ tÉ áÉi, :iij5¡;¡¡i E:!tá;€;g€ *Es¡¡ :É:iI Eg;r; Ér

Ei ái iii¡

'¡á¡iÉgíÉÉí=i¡lfitíáíi Hffi ;:ítÉ*ffÉÉi i;í

i'ÉiÉ *!í É

iiiÉffííiigIiíííiiiiá: i#ff, iiíiiÉÍíff I

já;ÉF;fuiffi I

i$FFEgÉiiÉiggÉáÉ€iFÉÉ Éiifu3ffi iÉ, ;í¡ FÉ ¡ÉÉEEá: igÉ€r

i*iffgiiffí¡sffímffi ffig*

i¡s í issir ¡í#ig ffi

o('/\t'i\l

tt?

oo

^.

Page 205: EL SILICONA TRANSFORMADORES

iigit:ff $ii,$ii,$itilrrtí*+rÉ#igiittÉgi:i $s¡

;i¡iitiiiÉiliiElílii¡í t *'l ¡ ii:;;jii 111;z

=iqÉEqiatr oq u 3-

;f;t:;E-g o.9 : 3¡

¡Es€{ g í€cx€E x€,! rliE

¡iÉ #ii¡ig-9s:99:É;Éi;i¡i; ¡ii¡:¡¡lI;V¡iYEi.F?ü;t ¡ú r3 3 \b

iEg ;iiÉi iifiiáiá¡iá tii¡ titiettr:,EE

;IÉ. Eil#E i,;:ii;t€FE !ÉiE i¿ZtZii;=r¡i

iÉii iillii iitEi:i:ii;, ií!l eí¡;iÉi!iii¡:íii ii9líie ¡;íffiiiiit¡ i¡li¡ i¡:i:iEi Ei¡z

4

zz¡,Nzf¡i

<t7ó.\oL&OeEIz4

t

zzE4L]

l¡¡

&h

3t¿oñü

ñx

oo

\.vI

!too.G

i3ii:iáiiÉ.i'!a;l?lt ;!!¿Ír:iui! :Ff;?(5

=-4-b :É=

Ei¡l;iÉi":*É

i¡ t:;: i; il igsÉi::!jF;iF

,t e{É

=É É zt4 f E : I ffHE Ju E 9 tñ* s¡r E €-lE6 EE : 5 ;JH€8", E; E si #rqeE= ér ¡ V;= r; l,t_i :e { E;l E_:!.¿E *a É i¿= z *edE=:

>Í.¿pt*Er. - S;;3lz!¿: €$¡ ¿¿2832Éí1 t i:$?l F:it t a=s :-EÉo'piF H sIS:loü.¿- . sí! - EpiEEíl¿= ¡., ¡=\¿It ¡;; ¡ € Ei E t; ír; gs;! E ;isgl;ii¿ E5:; É*r#m:¡;: n {:i:átHi;! 6 áF: :árFJJ¿¿Jó g ¿ ilielrE;E X12=Éég¿<<a<¿'E¡,oñ't",lá:Ei ?é É a E¿ slE:'ó. F I si * t I f il!¡<r I F t:. E " 6 É €It=-+e ú = ¿i ¿ - e ilá!:= r¡r _F .¿t4 i f g 3-

l?t"i! Í €+ E¿-j * 9 E Eli-R;; Fq >=d ¡ ! E Psl-5:e* ? {3 r*:; : = H 2 FI Zi+ e! ?¿iv + 2 6 E Es

9H. €;l! F ' i¡

llciii;iEÉfgi ' i,tiEE;iHBÉÉ iEF;i EgFs

ÉE;i¡afE EÉiE; F9ssE E;íiZ=.i2 _lE;lt _oi:^r

=Í,I;3iiÉ5 rfgii ;i;;<9<ó

o¿5

nq+t N

do

35tooi

,2>

5 j¿ { e:gs

i i,g¡ Iigs$I :¡ge -'sji(¡* --..Eir r=I:-333: - 5_E ;ti,ii *

t =,, Éási¡¡i+I

;u',;:iiá:Eit odc^¡cii{{+OOdc.icj

o

U

'z

Etatq

el!

o('/\t!ill

IiooA

n6

,:

T¡tz

JéÉE:E.gE9-?i? 3=; É P g F

Erpi: Élr;E5:L---- 5ü'J'"o9u¿ ,E ?=*t flr Si É = 5 EE l9:9¡üo

¿-r:' *F;3ÉáiÉ¡!! ÉÉüÉi:€: ---- ( s= E - !¿ >i d¡¡'!:fg

: é?-:rc:'? ¡s u H _! É.e: r E; gE

j5i-i=Eír*.

Page 206: EL SILICONA TRANSFORMADORES

+

-E

olJ

@Et¡LC

@ - É-r^ oí¿n * t.9üío rü*ñ; ¡

^x

:s s:+= lüS !:>::!; ,:i¡.;Ia< \r: - !

Éi !\l!;5

is. iiii¡ii;t ti::re:i € !>¡ i;.>

ii i i:E;i?: i: !:; !+:

iii ¡tj¡jÉ:i ¡ f i!;i i

iii lilii¡;ii :¡iiiiii$ :¡s¡isits E;?:(,.:

É¡i 3;;€ü É

: Ft : ${:::i:I ii:iiɡ:i Eiitis':i *T!

t:S

€i i i ;¡¡.gi á usi E;Éf

¡t É rll:i ifi;:€ ¿ ".;;Fi EÉi1\i.71¡Éiáii e sEÉ¡i¡€r;ieüa:5! É;gE!

ljÉii ¡i :i;ÉÉ!€ÉrÍ É¡54 t3€ :is,l!¡* f 5Yg t¡; E

i;E¡E ¡;:¡ ;!;.;E€:T É EE;F ;É;;:iiá$F :?áe EIliÉ;E;Ei s;;E :iE¡;ifiiÉi,¡iF¡ 5Éi?É

;;¡$il 3 :5 ¡;"ilEÉ;J€i;;¡ fi

ur;;!oÉIÉo

oct

t'ihl

I?oo

-G.

go@N@óúóurgoaU ratert

99;:<@2..<;:

5t z

;tF;Fi.¡rF-¡--:,ffr.

Page 207: EL SILICONA TRANSFORMADORES

ffiggaÍíi sffiggÉÉí ffs¡s

lÍigÉil;¡a ggiágítIgg

Éiiiií

ÉiÉo 6F

=,{xii?i¡3b;* r v;,sÉir iiYú ? il

iÉ¡5't!EÉEg¡[[.r j ¡r !tb.!q.:-5{{

E¡ÉFi€€i3E¡eElÉ r.lE aii- :v¡Er 6

'= td

¡¡E;E}s€

'5q

*€uJ 3;3> t! ¿üE

E I íEit l- : ooü 2 €:EE < 6'3,e

g'e g t¡i< ó = !e*(a o o ¡ígI <¡ = :;[!; E <¡ ¡Ei

€sHi iáE

E É 9s g€É

Eü=i i!;s q E r ;E;Eqfr5 Íl*s, < ¿ l¡J rÉi

Éh;ÉgÉ !.ü

¡N@

IItNoo¿'-9oC-9aoo

-e-et=t:r

Page 208: EL SILICONA TRANSFORMADORES

ffiif i¡?E} g,

;uÉ5ií , FggiiiÉg EÍ .,,, i! gÉÉi i1irlu:írÉ

iáii á Éáijí gÉ ffi

Í iiiíií¡f síii $ j¡gsí*sg¿íííáÍí¡

;;iji,jiii ¡i;:g: IiiiÉ il ¡Éiiii¡ i ;EÉgi*;i'-e* ,a¡¡¡EiiE¡á¡Éi€ ii

!ñ¡q)

e;'E .'l

o

¡E96

.oEo.o-Á

:oo11 06 üZ.c6-,eé, ',1 '^

.!d j

*EiÉrgái

iiFi á É !iii;EFii¡i *;sÉ:itiÉ

ÉieÉ¡iÉEi*¡

iÉiiiituriií F t ÉiiÉi E!Éiiiiliííiiíí

iiíítliiiEiií*iiiáíá!'i' ¡, i,i

g9ííEíá*'*ie;É l*iaÉeiEEEÉff ;;¡¡

qi u1:'=r¿5E t

iÉ =iíií¡si

iÉg¿ilgil iiiíáíáig;i;iáí,ffg íiÉi íiil

isl i íafi gilll

! ¡á¡íiÉgí¡ íÉígigigiisl¡gig!áílíigt iiií€i!ÉÉi'gÉiiláiiÉEíííiiiÉiiIíÉií!ilÉiÉligíiíá

=r iii ig¡iiiir6

¡l3!Iái¡íjr$IFEEsiÉi ¡it ;sEgá;;Éi

iu áiE i€i Éá€iii i ; rE iE E i i i=l¡€ÉEI¡iái EI* a É¡Eii¡; ¡ii

É iÉt,i;i¡gi:¡g i : ;iiÉili ilE€g;;g!ii;aiil iiÉÉiiiáiá

Page 209: EL SILICONA TRANSFORMADORES

íiÉ' ,giggí* Éf¡iílaÉi ¡lffiÍgí

istuíá í ¡ígíííiaíiíiiíÉ¡i í?ágíí*gn

.iiiáíi!íí,áiílsíií,¡íiÉg

F, iiiaiálg, i iiíáli I íÉ * ililíeíi,

ll

i'iiííitgíur;EÉsiiali;í:íal,ig¡¡$iiíií;iliÉ{iii:::áie * ;íg .íííái¡' uá¿í¡Éi:áiit =

;,

Éiii*iiái i ¡íi t líátíli íÉiílEigá¡ig g ¡ff ígíáí,Ií:ááili:

ÉiliiiiíEÉiIÉ,Éí,iiÉEiíígíiííáíilíEígiíl

ffiiig:: I¡igáí'-iiiiu Í,ii uíeagÉgíÉÉ ¡ííií:ígÉ É¡il

Page 210: EL SILICONA TRANSFORMADORES

! o :A! o :ÁvEü= 2+á4i s uSi e u$É€tñ iÉ¿iotoY É¡of3 g;si 3;¡¡€*¿ r€*:á3EE+3!Eua:eü $:?€ e F E5 e E E

rá f+ré H+EziTEzids S!E s S!Ea ¡üo a:d¡d4>-dZ¡-

6iEÉE.gide¡"{aEg¿á€ b ÍÍ€ 5 3iüF: EE:J EEEiÉ ÍiÉ

I

igíiiíit'ÉáiiiggiíiiíÉááÉái gÉíii

áiá iiíiiá#tai*

ffi*ffi ffi H fi ffi ig$ii ffi #, i ifi i

\o

U

I

Ét

q

f

t!

H

I

a

EI

!

¡'itÉIÉJ

3

F

¡,i

tt)

f¡, L)Íza)zfr'ó('Jz<l-e< i-,F4 ,¡,:

x i¡:=

gkr

z í¡.74)Zq ..f

-útlÉ¿

-^Ltt --ar¡J F.¿,

?G|oo

-G.

fffiru'- '+ffi'. -

I

fGIo|o

Av

gtadt

o

z:i![;¡É!i"iH

Page 211: EL SILICONA TRANSFORMADORES

aa

ú!

E

EO\É;xgTL)

EÁ?Ea

x,i

¡úas

E

E9

tl4IE

u';

ooúoJU

ñzz

IPFBJ

É=zTHYPl( g-

r:Ju<oia,tq=ó

IG9¡

xI9ívF

I

!to|oo

-G.E

(w69tl ut+9

+1fr#isüffi

,E2-rNfolA

.rf

úll

=3

5Pi;!

d

9

o5

t

.f l,; T ¿;E3 ti -E e u$

iiiiii?!É; iÉígi;: : Pi9is; ii r¡

'-¡$rEi¡É

3

t

io.(D

-G.E

Fgc4Igr

x

(ou 9e ¡ u' }c ----------¡

rlI

I

I

III t:

i sLJ'-t'-' '

' rl:.t ti, \

Page 212: EL SILICONA TRANSFORMADORES

od

$i$id.i r t S E q'-i

*iE igttisI . i 9Bi:

É ti iii$

I iii iiffiiii:i¡it

iiii$$

Ifilt!Elv:t

¡!aa

J

!,tI

I

I r-t¡r .i¡I

I t,o¡O!o

-G-

=_-.::.' :G:.-T-¡S*!\iili

Page 213: EL SILICONA TRANSFORMADORES

o

i; :i ;t[É*tE E$ i;r¡si eF;if; i iiÉ; iFá *:eg j i **5:*,;; ;¡ rE;üF; i;ii;i I[É ;;i; .a: 6 É 5É

EE Eiit€;tgíi ;iiiÉg;EÉÉ;iEii;E E;¡ i =si;¿E i *,,!;ig ei ;!i;á; ?E if i¡ ¡'i! ilf ? ;i;:E s ,=,igii ii ftlÉgÉ' €iiÉÉ *i ilii, E;i i

'A5EE' ' = É'?É¡áEEE- Éi=u=:¡¡; I E E EíÉÉi lái?i Éi;u"

";€;Eá:+a i :;ÉiEÉ¡iE; iff ¡lEÉgii ¡ i;;:¡r= ;sri€ *rÉ i +rri., ioo

o-G,

H í€."g ;3?E+: ¡E:ss E h$,:É€ *'

i ;i;e:Eá:áÉ ¡ ÉiiiF F ;i:ái ;;aiáág :;gi¡ÉÉÉt'i; ?'

ÉÉ eá¿ EE?; ilÉ iE xi: c ÉÉ;;€ i Ég* i t;;i:?€ EÉ; iái€ iÉ

i:isiliiííig¡iia¡::É E ¡isílg¡iigÉliiiiliÉEáiÍlÉsgÉ

íáigÉ¡giÉiÉííEáiEíáÉÍí€áis*i,E

¡gE9í!ii* É¡;,iÉiig; *iiÉÉi uIE á:ii,¡¡iEÉg;5EÉ5F

* rsfi EÉá¡i É ¡á3!€ E ráff!sÉiEE f É liiiiiiii =; É [íiáÉ i * = lÉ'Éc€g;; á-;E;É*: jÉ!;rí:ii

giíiiÉeirÉu*''uíÍi'ísiÉíili

, ÉíággÉáíigÉi á ¡¡ÉíÍtr,ÉsÉrl

É iggági,

9-q

iEi(J =ec=E 9uF EE()f,Et¡J €;J elltu =-ü

H EiEstrá¡

E úEE=

tr .E¡A I:i

=>a 5cH€tv

L r,r g!

;HH ?iibó n$t

= 6 = ;:EHg iJF rr F :;E ü E t!€ 6 { !:EHg iIo o = e!

€ i"!g¿ 0úo6-

É !.9

p

@¡Étt

J¿

I

EI

(Do

oEooCget

-e-E¡=t\r

Page 214: EL SILICONA TRANSFORMADORES

s;B :iág*ii $gí ui'í Ei É IilE*ágIiil ffáÉsíigí=íi,t üF i!i j

i¡ií í¡;Er ia¡ái¡,*;ii Eq á É¡gá¡ií¡á{i,áiiáíiááEiig

: lÉáÉ #iá;¡íi:iiáii:{É, ¡ É, ¡,ÉggÉ1líá;;iá¡aEiíii¡i;¡?

gEiáiiÉi ;uÉ;; ;ii¡iiá*i i*¡iE;áEÉÉ¡íÍíi

tii+EiÉE:g'É::iiíEigii'iíííílíllí?i:ii:isÉ*i, q ;iuii : EÉE;i|Égi {É¡gig!iá{?,,,*g :iágiiE ni

É ¡;EiF É É ; EiárÉ EÉu ¡ F¡É; riái!!, zE=7

I :láíi;;eE f ;i¡;E ; ! *ÉÉEEE;s€=ti€?iigltáÉi iÉ

e, ¿i3 Eüú€ _E

.:UJqEa tá

t .9,-.Í sgfi,i! ri= ¿

_aE E _" ;.E :

? r I i:; i4 -. d::= i, ¿a¡ íiq iP;=!=-EÉ E

= "; g lE+é8¿?::.'.l€ I ¡, FJ E¡! 2 --- 3

E É üE:E.;q't¡-:+ Et( obÉ!tri-se' ;9= oo=d q ó99=Z-Ii'=ccE-.3d+t i 3 E v

E¡;e 99 aü

É€i$31 ;i3 É1:r 3.: !il

liÉt=--sÉ ¡si É;?É; r¡:Ei*:.;. .4" 4

1;;fiEi:É¡= t'i¿ j.i"',Í ¿ x

¿iiz;1nl;,ii€:iáá:ii;¡'- ! É=' --. t=5tÉ ó3 5;

u;ig': iisái ;iiii;:É€i€ ¡jE¡Éii :iiiá?É

i $Í Éli iI íÉía ááEFg li3 i i{, !ÉiiíÉi iÉíítüí

: i iiiÉíFíiíigi i ííií5áÉ3íiiiiiií;;á, E ¡ííáÉií

€iiiíiíáiíiiÉiiig,;íiÉiiÉiíiíii!Éiiíííituiáí

=*ci i€É:rEir iÉiEÉi 5g¡a ¡#á€iási¡ÉiiíFií íiÉ;'i-

¡ :Ér,iiii#r-i¡!Éi*iffÉ i :iÉiÉÉÍÉ íiit$ÉÉ¿¡¡;iijiE

" . ¡¡a¡¡*{d{6t3r

Page 215: EL SILICONA TRANSFORMADORES

t

i :EsÉE iÉ Hí$i ¡ E gÉ ; ; É; i¿iz Elglt E; ráCg i i ¡; i'á-=Fi E-:EIt ittÉ; íi BE;[t:r-= 'ír, i,l

UEE EF€,EÉá

áÉ et;iii* ,iá ijgáli ii i BEiÉig í3 * ¡ i ÉíÉÉi ,f,É Éi;iiE iF ÉiEslii Eá¡ ÉÉEÉff:¡,iE ';;ái[i E¡Éi$É"tui;¡rr=; ñÉ ;*:zris iEg ;ñ?:ÉÉÑF -s +lll; I i*F á;*g!RRi^"- n

;g€iÉiiiÉÉEÉiigi€Elii;á:ÉgálÉ;iÉEi€¡EÉ;

giE

'.EiÉ ÉÉ

EÉe;É+ei EiiáÉáeg ÉfiÉi:

i iiiiiiiiiáii g áis g iiiíliii,iaiag9ii ¡ igiilg

E E.!t ?V::? _?,

:g P^>;

É i*c-mQ.? 2.=xÉEi¿;* €i¡lEE=5 ¡: !:5iiñt-qs H'rlEeisig s=H

iáííÉíaliáííÍíÉáiiáíígs;iÍíÉFigír:áÉiiiliÉá

: iÉii,¡;iíiíisíggiEIligí¡;¡gí?aí¡áiág* ;' E itgíltÉ,i 3i

:iÉ;;EÉEüre€!i

iÉÍÉiáÉa

6tII

t0É

!tt

o9oEIo?ó

'l¡r€

€e

o.!0ñ

'3ñE0EIoI

qt

otcr0oEt;uo

'4I0qaY

-G,

*li¡*lffiih.+.,*:o.

v

Page 216: EL SILICONA TRANSFORMADORES

á

r

T 8;e;€;3; É¿q

És;FÉ¡iF!5if,i¡;Ii¡;xi:;x3Er* F E¿¡ itz¿ztr E g;¡ g;É¿ !;¡ ii3¡:;?¿ í?;i€;s{Éíi+¿ís

:gÉ:::;: Egi:

FiÍFittri!É

iái;i: ti:;!i€r ÉÉiEÉ¡iig

i#fir ¡iii¡tÉÉ ¡;¡ [É:ií¡'J; i; +;:i!; +; *:: +!¡i;r;ÉÉ i!i i?i i$É;#iiÉ ifi áÉÉlii io ^¿ i i s s;r E' ;€i H:E ¡i;; E HE€rE

: iii ü;É:;:ti:;iE=" i c t¿+ giái

*áíiiii

iifili :ífiruí ÉÉii ;iilig¡i;:i'l!i,íF¡iii :ffiiÉEj iiÉi iiáÉii?

fi?¡Éii ¡iiá¡t¡íi i íáE;:i¡ t¡:i ii :;; ; *

i i u fi i iáiíE áit,É iilfi í¡ i I ÉÉl'lÉi i *+'

ÉErü É:íjt;:i; Ei;¡3

iEi; iÍjiÉ'ifs: ;i{¡ F

É*et¡ ÉÉiiiii¡á ÉlÉái

IÉiiti¡iitifÉ;iÉÉ¡ÉSiri!:::t 9€:t i :T s g3

affÉE'ÉáiE*'E;t'É38?

í6E E e

:-s e- ;Eó o FE; É Eü 5 -6 NÉ.g1,98:. sr oaÉ e HclÉaAt¡iI t 29,i= E f=ti fr 2-aF"_ E- nf,FÉ .t== &r¡á¡ !'5 x 9,3vÉ !E ñ Fi

;ágE É frZ

EE fI¡lü 3 ÍüÉ¡, ! >5!; i av)ó.2 .6 0:t v frEF ;

=H: g QÉ: b ,i.s É 3E -i:

I

¡5 ! E u99.=-

-d ? _ xé c;9zzza

;

\9SFÉ2;.,

=r.ozeÍFÍ

uJcFO30oo

(,(JooN-N

notso

I€a

q6oL

tIErt

r.9É869

JENE;T,= tt)

o €! "t o c'l-o-ON tr

o;¿¡

e:üc:.E

¡>.9 ,=6, .:EEqJ6EI.c!

ÉEGPO

ÉÉ&&u0FF9 rnn ún€ -€d Ld

I.c

/o t¡JEOgooE

IUú

ersÉHlgFoso=lóüIsi

o('os3ñtsÉJUfÍ,oo<EEUJF

igliliíggíiÉ*iííii

5ÉááÉáiíiffíIiÉ

lq-oOFoo3Etú

nFfr:=e9EÉ;

UzU

F6tI

6É,60<oJOIÉUz=

I2oo

o

tNl|\INI t\\\

=JotsJUs83FUc

f-------lru

Page 217: EL SILICONA TRANSFORMADORES

!

o\o\

é

&€

e&x

A

Ea

x.i

o(o

o

-G-

F

ñz

Egi2.] ?

f<-oo

IoHñ

ooÉF

d&

c

d.a2

Éiú

BcFr

=3

I

E=EoNI*ügt

to

Icótc¿!¿

EEfñ

tBP¡Qo:

ú

Jsgr !¡F EEY¿'3ll'é

9€iü o\cñIÉ

Q

Flx,¿l

ef,

x

)q¡(o

o-tG.G'

oE=ll Eo; q==1r*6tao<FO

I'ú¿-2 coJ qge 5¡io

luu 6,q¡¡ ur f 9

Page 218: EL SILICONA TRANSFORMADORES

\: ¡: !\ t:i i iF-:*S; r.: ¡-¡ +i¡ iEsii.,É,¡ *s! y: ¡i i :i Eii*Ri ' P¡F;sI{iE iii ii:€{ I I iFisrÉli ii!EFi

iiiiiÉ:s1

iÉiisiÉsi

sis:i$Eisiib E;? \u.3

;i: i¡;+ü E

is; : $iit ir:F ii!ijFi¡i iiriii* s$

-FE üti

6E8

2Fzl)ó-.|

flsÉtroz]E\.EUEI'r o

t''

0=cd

N

¡u

"8UCf!)oflE

cIoJ¡

ú

F

4

a

I¡¡

'F¡i

,/>/ .-t'',, /

xt

o>to

o-G.

v^¿1-r 9¡r¡ u, ts

Page 219: EL SILICONA TRANSFORMADORES

>: ?;o .2¿<g E;r 1 ÉT.Ej r$ 3€geÁ¡5Éi!i;É o* ü:Eo5!u.= -: .qE! iff¡H'IEN?:5 l^HSi'.E¡ !l?!9ó !1.9FE -:g:

ÉÉ'¿ii¡.9.9 .g cvv sq R

¿K

o¡dÉ,,o::

=;, E.! 3Eü

(J 3 ;=

F Ü EV..S : ñ

EF ¡ ¿?.-c: oo o.::\."i 5 aÉñgt g Fürtr &u)Ud Od ' !

-l+¡+ ü e. -;66dn

rli;iiÉÉ ;; ; á

l;ÉÉEE;isÉÉi,$É

E*:l;Étá¡gEÉsÉsÉTÉg;É¡ÉEÉ €Iiü sEÉE

;:¡ig;i;É 5ii**:á;rÉ!E ÉÉü rÉEÉ.=ÉE .=ii *Zí¿g3g aE:= t,íle€Éii ¡E*¿¡E;ÉiEis;¡¡qtg;g;€ÉE;tiEg;;;É; E I;E; s* p¡s

É i$tÉÉiÉÉÉi:iÉ-9fl3iÉz¿láiEá';igÉ:;*..83-xo; '.''3.9€ "'=.¡E -' E É F

€EÉ H"! Ea 6 .e 5

ÉEi i¡ eg";*É ¡

iiÉE*líüÉgEii¡;

,¡aE sái*foig¡iáiEgl'E;=ü:"o o o o o

,96.O6J¡lÉ

ao.9t9r9**- áooY a5;f.:61+Jv)É¿

o-b3s?lJ4:-iY"-O<:;Ñ.E¡Ea k-E .-i l.¡;s Pn.9É

b¡)

E

éo

r=iE9A9.5 Q.u)= c].

=7<;.ó EacÉ>sEF q=ó.2v<]lf Eq? 9!9,,á 3í¡DO@-&só

-38

rg:tr ü9.3;*i= *gff 5 I$

3F ir=H ;;9 ¡r. É5q: F;9A

tr O EE-oa t¡

:Éi iB

Ebá eÉ

EEdÉi; t E z iÉ

FF$É;gE€EElg

¡T

ÍzII

oI

r)|¡'tc,ocoocoEoo

-e-eE:-

Page 220: EL SILICONA TRANSFORMADORES

o\

ss-;¡iiiiliiiiiisx ;xE H¡ iii ¡il i:i

;i;:ñÉiii¡i:i€FrE!¡iusEiiii¡gi$i+ i E; E ii* ilrf:i

ieEÉeE-iiiiiii¡i

¡lÉiag?iiiiiiiii:Eiifl;siiili¡iii

a

-; E€E;i $ É ¡i E i+ÉÉ ! €3É ¡+"3 ÉFEe:giá ¡:¡ i E E:= s ,e ; ?T Ei us i::; Éi: É;e l¡ F.É: {iE,i: -¿¡

i; É;:É E¿i i++ lt= iÉiiri ;É¡ tEli.ÉiÉliiEii ti

,;?: +,E;;¡=:1 ; t¡ r+¡ isÉÉÉ¡ :;i €!;i;€i:i€li; E;i

IÉiÉ iiiii;É=;.i! ltt E::i;!¡ Íff¡iiÉiiEE:É!¡É¡¡É¡i;gÉE ; i:;ÉÉi¡ÉEaii,i¡i É i;€t*i*iEEá:r¡Ei:i*É;ü,!F!::€f ¡;;; i :e;:É;:É=i'rsxss, ¡ :¡É5É:!*gáÉ}ggÉÉl?e;IÉÉ:*lrE

+

ÉEigriE É¡: i;,tlii iÉÉftli¡É iliE i iigi I¡ i# É' i;igiÉÉÍ É5¡¡¡;ÉEI¡g¡i;¡;¡gÉÍg ÉÉÉÉ ,É'iÉiE

eÉái+e ;i r

lis¡riu iiiiiÉifg;ilil;tÉii* i rgiÉiE*ÉíÉFff#ffi ii EiC g; B E'i=